Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski Na Lata 2015-2020 (Z Perspektywą Do 2022 R.) Jest Kluczowym Elementem Planowania Rozwoju Lokalnego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Strategia

Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski

na lata 2015 – 2020 (z perspektywą do 2022 r.)

Załącznik do Uchwały Nr VIII/41/2015 Rady Gminy Stoczek Łukowski z dnia 28 maja 2015 r.

Projekt: „Razem jesteśmy najsilniejsi – wdrożenie modelu współpracy w 6 gminach powiatu łukowskiego” o numerze POKL.05.04.02-00- G69/13, realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet V – Dobre rządzenie, Działanie 5.4. Rozwój potencjału trzeciego sektora, Poddziałanie 5.4.2. Rozwój dialogu obywatelskiego 1

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści I. WSTĘP ...... 5 II. PROCES WYPRACOWANIA STRATEGII ...... 6 1. 2.1 Przebieg procesu wypracowania Strategii ...... 8 III. DIAGNOZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY STOCZEK ŁUKOWSKI ...... 10 2. 3.1 Przestrzeń, środowisko, zasoby kulturowe i historyczne ...... 10 3.1.1 Zasoby historyczne i kulturowe...... 12 3.1.2 Opis zasobów naturalnych ...... 46 3. 3.2 Sfera społeczna ...... 58 3.2.1 Demografia ...... 58 3.2.2 Rynek pracy ...... 61 3.2.3 Poziom aktywności społecznej ...... 66 4. 3.3 Sfera gospodarcza ...... 69 3.3.1 Rolnictwo ...... 69 3.3.2 Przedsiębiorczość ...... 70 5. 3.4 Infrastruktura techniczna ...... 77 3.4.1 Infrastruktura komunikacyjna ...... 77 3.4.2 Infrastruktura sieciowa i telekomunikacja...... 83 3.4.3 Infrastruktura wodociągowo-kanalizacyjna i ochrony środowiska...... 87 6. 3.5 Infrastruktura społeczna ...... 91 3.5.1 Edukacja ...... 91 3.5.2 Infrastruktura sportowa i turystyka ...... 96 3.5.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna ...... 97 3.5.3 Infrastruktura kultury ...... 99 3.5.4 Bezpieczeństwo publiczne ...... 102 3.5.5 Ochrona zdrowia...... 106 3.5.6 Opieka społeczna ...... 108 7. 3.6 Zarządzanie ...... 111 3.6.1 Struktura i Dokumenty strategiczne ...... 111 3.6.2 Promocja ...... 112 3.6.3 Gospodarka finansami gminy...... 113

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3.6.4 Gospodarka finansami gminy...... 114 IV. Analiza SWOT ...... 118 V. PERSPEKTYWY ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO ...... 127 8. 5.1 Misja i wizja Gminy Stoczek Łukowski ...... 127 9. 5.2 Strategiczny Program Rozwoju ...... 129 VI. SPÓJNOŚĆ STRATEGII Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU ...... 134 VII. WDRAŻANIE STRATEGII ...... 143 10. 7.1 Instrumenty wdrażania Strategii ...... 143 11. 7.2 Prognoza finansowania Strategii ...... 144 VIII. MONITORING STRATEGII ...... 151 Bibliografia ...... 159 Załącznik 1. Wieloletni Plan Inwestycyjny ...... 161

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

I. WSTĘP

Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) jest kluczowym elementem planowania rozwoju lokalnego. Dokument ten stanowił będzie narzędzie do właściwego wyboru długofalowych celów, ustalania programów do realizacji zadań, ale przede wszystkim narzędzie stymulowania rozwoju gminy. Konieczność aktualizacji Strategii Rozwoju Gminy wynika z nieustannie zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych, które wymagają wprowadzenia nowego spojrzenia na zasoby gminy oraz gospodarowania nimi w taki sposób, aby gmina mogła się rozwijać, wpisując jednocześnie najistotniejsze trendy w koncepcję wypracowaną na wyższych szczeblach zarządzania rozwojem. Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015- 2020 (z perspektywą do 2022 r.) kładzie nacisk na zrównoważony rozwój gminy, bazujący na zintegrowaniu polityki środowiskowej, gospodarczej, przestrzennej i społeczno- kulturowej. Konstrukcję dokumentu Strategii oparto na partycypacyjno-eksperckim modelu budowy planów strategicznych jednostek samorządu terytorialnego, w pełni oddającym oczekiwania krajowych oraz unijnych instytucji odpowiedzialnych za rozwój terytorialny w Polsce. Główne przesłanki budowy Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski to: 1. Zmieniająca się sytuacja gospodarcza i społeczna wewnątrz gminy, jak i w jej otoczeniu – reagowanie na nowe warunki rozwojowe; 2. Nowe i zaktualizowane dokumenty strategiczne szczebla wspólnotowego, krajowego i regionalnego – spójność z ich priorytetami; 3. Nowy paradygmat polityki regionalnej; 4. Oparcie systemu realizacji polityki regionalnej o zasadę wieloszczeblowego zarządzania procesami rozwojowymi – strategia wspólnoty lokalnej; 5. Nowy okres programowania funduszy Unii Europejskiej na lata 2014-2020; 6. Stworzenie podstaw dla endogenicznego rozwoju w nowym wymiarze polityki spójności UE po 2020 roku. W systemie zarządzania polityką rozwoju na poziomie gminy , Strategia pełni kluczową rolę – jako generalny plan postępowania władz samorządu gminnego, ale również jako

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego narzędzie współpracy z innymi partnerami samorządowymi, prywatnymi i pozarządowymi. Tworzenie partnerstw na etapie realizacji poszczególnych kierunków interwencji niniejszej Strategii będzie miało kluczowe znaczenie dla pozyskiwania zewnętrznych zasobów finansowych. Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) została przygotowana w wyniku prac, prowadzonych przez kierownictwo gminy oraz ekspertów Fundacji EOS. Dokument uwzględnia wnioski i rekomendacje sformułowane w ramach szerokiej debaty publicznej, której elementem były w szczególności warsztaty strategiczne z udziałem Grupy Roboczej i spotkania konsultacyjne.

II. PROCES WYPRACOWANIA STRATEGII

Do prac nad wypracowaniem Strategii zaproszeni zostali przedstawiciele instytucji publicznych i organizacji społecznych z terenu Gminy, tworząc Zespół Roboczy ds. Opracowania i Realizacji Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski, w następującym składzie: 1. Zbigniew Bogusz – Przewodniczący Zespołu Roboczego – Naczelnik Wydziału Inwestycyjnego w Urzędzie Gminy Stoczek Łukowski; 2. Marcin Sałasiński - Koordynator Zespołu Roboczego ds. opracowania Strategii - inspektor w Urzędzie Gminy Stoczek Łukowski; 3. Wojciech Rosa - Zastępca Koordynatora Zespołu Roboczego - inspektor w Urzędzie Gminy Stoczek Łukowski; 4. Mariusz Skwarek - Sekretarz Zespołu Roboczego - inspektor w Urzędzie Gminy Stoczek Łukowski; 5. Adam Kaczor – Członek Zespołu Roboczego - Ochotnicza Straż Pożarna w Zgórznicy, Radny Gminy Stoczek Łukowski; 6. Janusz Trendak - Członek Zespołu Roboczego - Radny Gminy Stoczek Łukowski, przedsiębiorca; 7. Bogdan Pyra - Członek Zespołu Roboczego - Radny Gminy Stoczek Łukowski, przedsiębiorca;

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8. Witold Dadacz - Członek Zespołu Roboczego - Radny Gminy Stoczek Łukowski, przedsiębiorca; 9. Barbara Basek - Członek Zespołu Roboczego – Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stoczku Łukowskim; 10. Ryszard Drosio – Członek Zespołu Roboczego - Przewodniczący Zarządu Stowarzyszenia „Pokonać Bariery”, kierownik Zakładu Aktywności Zawodowej w Stoczku Łukowskim; 11. Iwona Brodzik – Członek Zespołu Roboczego - Dyrektor Gminnej Biblioteki Publicznej w Starych Kobiałkach; 12. Krzysztof Świeczak - Członek Zespołu Roboczego - Dyrektor Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Stoczku Łukowskim; 13. Barbara Sałasińska – Członek Zespołu Roboczego - Dyrektor Zespołu Oświatowego w Kisielsku; 14. Robert Pazura – Członek Zespołu Roboczego - Dyrektor Zespołu Oświatowego w Starej Prawdzie; 15. Rosa Danuta – Członek Zespołu Roboczego – sołtys wsi Zabiele; 16. Dorota Traczyk – Członek Zespołu Roboczego – sołtys wsi Nowa Prawda; 17. Mariola Gasek – Członek Zespołu Roboczego – sołtys wsi Jagodne; 18. Soczewka Monika - Członek Zespołu Roboczego – przedsiębiorca; 19. Marcin Zientara - Członek Zespołu Roboczego – przedsiębiorca; 20. Zbigniew Olkowicz – Członek Zespołu Roboczego - Powiatowe Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe, Wiceprezes GKS ARMATY; 21. Renata Bieniek – Członek Zespołu Roboczego – Koło Gospodyń Wiejskich „Zgórznicanki” 22. st. sierż. Janusz Sadło – Członek Zespołu Roboczego – Dzielnicowy na teren Gminy Stoczek Łukowski.

Praca grupy roboczej pozwoliła przeprowadzić analizę SWOT, sformułować misję i wizję rozwoju gminy oraz cele strategiczne i operacyjne strategii. Grupa robocza składała się z przedstawicieli różnych grup społecznych Gminy Stoczek Łukowski. Byli w nich merytoryczni pracownicy Urzędu Gminy, przedstawiciele władz lokalnych, przedstawiciele stowarzyszeń i grup nieformalnych, przedsiębiorcy, a także przedstawiciele jednostek organizacyjnych Gminy realizujących w swoich jednostkach cele zawarte w strategii.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2.1 Przebieg procesu wypracowania Strategii

Proces przygotowania dokumentu składał się z następujących etapów: - organizacja procesu planowania strategicznego - diagnoza sytuacji społecznej Gminy - planowanie działań - opracowanie dokumentu. W celu zastosowania partycypacyjnego modelu opracowania Strategii przeprowadzono trzy spotkania warsztatowe, w których uczestniczyli członkowie zespołu zadaniowego oraz zaproszeni goście. Celem spotkań była:  diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w Gminie, w tym: . analiza realizacji Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2008-2015 . analiza sytuacji społecznej gospodarczej w oparciu o dane statystyczne oraz opinie środowisk społecznych i przedstawicieli instytucji społecznych, biznesu . analiza otoczenia, zdefiniowanie obszarów problemowych/ do analizy / i dziedzin rozwojowych . analiza klimatu do rozwoju poszczególnych dziedzin i obszarów strategicznych . formułowanie wizji rozwoju gminy (SWOT)  określenie wizji rozwojowej i głównych kierunków rozwojowych gminy: . identyfikacja i kategoryzacja problemów społeczno-gospodarczych w gminie; problemy gospodarcze, problemy społeczne, problemy związane z infrastrukturą, komunikacją, zagadnienia środowiskowe . analiza SWOT . określanie zasobów gospodarczych gminy . analiza bodźców rozwojowych poszczególnych dziedzin i obszarów strategicznych  formułowanie założeń planu rozwoju gminy w oparciu o partycypację społeczną i zasady zrównoważonego rozwoju . formułowanie misji rozwoju gminy . formułowanie celów strategicznych . określanie celów oraz kierunków działań w gminie . określanie sposobu zarządzania realizacją strategii

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

. określenie działań zespołu wdrożeniowego . ustalenie zasad monitoringu Bazą do opracowania diagnozy społeczno-gospodarczej zawartej w strategii były materiały i analizy statystyczne gromadzone przez instytucje takie, jak: baza danych regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl, Urząd Gminy Stoczek Łukowski, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Stoczku Łukowskim, placówki oświatowe oraz kulturalne. Prace nad przygotowaniem strategii prowadzone były także w oparciu o przygotowaną diagnozę społeczną gminy, obejmującą dostępne dane wtórne oraz dane pierwotne pochodzące z badań ankietowych oraz wywiadów pogłębionych (Zarys metodyki opracowania programów strategicznych; 2004). W ramach części diagnozy przygotowanej przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Odział w Lublinie przeprowadzono 60 ankiet i 5 wywiadów pogłębionych z mężczyznami i kobietami w przedziale wiekowym 25–59 lat. Założenie zakładało celowy dobór próby mieszkańców Gminy Stoczek Łukowski, zarówno w przypadku kwestionariusza ankiety jak i wywiadu. Badanie metodą kwestionariusza ankiety odbywało się od 18 grudnia 2013 roku do 9 stycznia 2014 roku. W badaniu ankietowym wgięło udział 41 kobiet i 19 mężczyzn, co daje stosunek 68% udziału kobiet w badaniu i 32% mężczyzn. Raport diagnostyczny przygotowany przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Odział w Lublinie, charakteryzujący podstawowe uwarunkowania rozwojowe Gminy Stoczek Łukowski, posłużył jako impuls do dyskusji dotyczącej zasobów wewnętrznych gminy oraz wpływu otoczenia zewnętrznego (Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 2013). W trakcie prac warsztatowych z Grupą Roboczą dokonano oceny i analizy potencjału Gminy Stoczek Łukowski, jej słabości oraz szans i zagrożeń istotnych z punktu widzenia dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego (analiza SWOT). Wyniki analizy SWOT stały się podstawą do sformułowania podstawowych wyzwań i zagadnień strategicznych dla Gminy Stoczek Łukowski. Tworząc Strategię Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) przeprowadzono ewaluację „starej” Strategii. Podczas warsztatów strategicznych z udziałem Grupy Roboczej przeanalizowane zostały zakładane niegdyś cele i zadania – pod kątem stopnia ich realizacji. Identyfikowano zadania w pełni zrealizowane, zadania posiadające charakter ciągły (permanentny – które powinny się znaleźć w nowoprojektowanej Strategii), zadania rozpoczęte (które również powinny stanowić część Strategii na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.)) oraz zadania niezrealizowane. W kolejnych pracach warsztatowych, do tak zweryfikowanego pakietu

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zadań pochodzących z dotychczasowej Strategii Rozwoju Gminy, identyfikowano zadania zupełnie nowe, odpowiadające swoim charakterem obecnym oczekiwaniom społeczności lokalnej i jej potrzebom, a także zdiagnozowanym szansom rozwojowym. Dzięki takiemu podejściu zachowana została zasada ciągłości planowania strategicznego i ponadkadencyjności (Vademecum dla jednostek samorządu terytorialnego pn. „Strategie rozwoju lokalnego w latach 2007-2013" 2007). Ostatnim etapem prac było opracowanie elementów strategii, dotyczących monitorowania osiągania celów i realizacji poszczególnych kierunków interwencji oraz aktualizowania dokumentu – zgodnie ze zmieniającymi się uwarunkowaniami wewnętrznymi i w otoczeniu gminy. Kolejna płaszczyzna to konsultacje ze społecznością gminy i warsztaty nad aktualizację strategii. W ramach konsultacji społecznych Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) prezentowana była na zebraniach wiejskich w sołectwach oraz na spotkaniach z liderami lokalnymi w Urzędzie Gminy. Na spotkaniach tych przyjmowano uwagi mieszkańców co pozwoliło zebrać materiały do aktualizacji strategii. Strategia jako dokument programowy zawiera charakterystykę gminy, analizę problemów społeczno-gospodarczych, cele strategiczne i operacyjne, a także działania, które należy podjąć aby realizować te cele. Do dopełnienia dokumentu i w celu jego ewaluacji przedstawiono także zasady monitorowania strategii. Taka struktura Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski pozwala traktować ją jako dokument otwarty, który będzie aktualizowany w miarę zmieniającej się sytuacji społecznej i gospodarczej oraz w oparciu o monitoring i ewaluację działań Strategii. Struktura taka pozwala także po zakończeniu ram czasowych strategii na weryfikację jej celów po dokonaniu analizy problemów i aktualizacji działań, które należy podjąć w dalszej perspektywie czasowej.

III. DIAGNOZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA GMINY STOCZEK ŁUKOWSKI

3.1 Przestrzeń, środowisko, zasoby kulturowe i historyczne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Gmina Stoczek Łukowski jest położona w granicach administracyjnych województwa lubelskiego, w powiecie łukowskim (rys. 1). Od zachodu i północy gmina graniczy z gminami powiatów garwolińskiego i siedleckiego województwa mazowieckiego. W latach 1975−1998 gmina położona była w województwie siedleckim. Siedzibą gminy jest Stoczek Łukowski. Gmina Stoczek Łukowski − położona na styku Mazowsza, Podlasia i Lubelszczyzny − jest dla Europy Zachodniej bramą na Wschód − do Rosji, Ukrainy i na Białoruś. Gmina Stoczek Łukowski zajmuje powierzchnię 173,5 km2. W 34 sołectwach mieszka łącznie 8316 osób (stan na dzień 31 grudnia 2013 r.). Położona na Wysoczyźnie Żelechowskiej oraz Równinie Łukowskiej odznacza się zróżnicowaniem krajobrazu, atrakcyjnym pod względem turystyczno-wypoczynkowym również dzięki przecinającej gminę malowniczej dolinie rzeki Świder, w odległości 84 km od jej ujścia do Wisły. Dzięki swojemu położeniu gmina posiada dogodną lokalizację wśród gmin Lubelszczyzny pod względem odległości od największych miast regionu oraz do przejścia granicznego w Terespolu. Gmina ma typowo rolniczy charakter. W produkcji zwierzęcej dominuje hodowla bydła i trzody chlewnej. Podmioty zajmujące się działalnością gospodarczą specjalizują się głównie w handlu i usługach (budowlane, stolarskie, transportowe, mechanika i blacharstwo samochodowe) oraz przetwórstwie mięsnym.

Rys. 1 Gmina Stoczek Łukowski na tle województwa lubelskiego i powiatu łukowskiego (www.stat.gov.pl) W skład gminy wchodzą następujące sołectwa: Aleksandrówka, Błażejki, Borki,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Celej, Chrusty, Guzówka, Huta Łukacz, Jagodne, Jamielne, Jamielnik- Kolonia, Januszówka, Jedlanka, Kamionka, Kienkówka, Kapice, Kisielsk, Łosiniec, Mizary, Nowa Prawda, Nowe Kobiałki, Nowy Jamielnik, Rosy, Róża Podgórna, Ruda, Stara Prawda, Stara Róża, Stare Kobiałki, Stary Jamielnik, Szyszki, Toczyska, Turzec, Wiśniówka, Wola Kisielska, Wólka Poznańska, Wólka Różańska, Zabiele, Zgórznica (Źródło: UG Stoczek Łukowski). Najliczniej zamieszkaną miejscowością w gminie jest miejscowość Jedlanka, w której zamieszkuje 687 mieszkańców. Na terenie gminy Stoczek Łukowski zlokalizowane są instytucje (urzędy, ośrodki, zakłady) użyteczności publicznej, m.in.: - Policja – monitorowanie i interwencja w środowiskach patologicznych; - poradnie lekarskie – konsultowanie z lekarzami i pielęgniarkami trudnych sytuacji klientów Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Na terenie gminy funkcjonują dwa Ośrodki Zdrowia zarządzane przez Zakład Opieki Zdrowotnej w Łukowie (w Stoczku Łukowskim i Jedlance) oraz Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Medicus” w Stoczku Łukowskim; - Gminna biblioteka publiczna - Zakład Wodociągów i kanalizacji w Starych Kobiałkach - Zakład Aktywności Zawodowej - 5 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej - Zespoły Oświatowe i Szkoły Podstawowe - Klub sportowy „ARMATY” - Fundacja Wspierania Inicjatyw Wiejskich

3.1.1 Zasoby historyczne i kulturowe

Archeologia

Badania archeologiczne nad Świdrem zapoczątkowane zostały w XIX wieku. W 1873 roku, J. Przyborowski zlokalizował w okolicach wsi Jamielne i Kochany, stanowisko neolityczne. Nasilenie badań przypada na początek XX wieku. Poszukiwania archeologiczne prowadzili: B. Werner i L. Durewicz, publikując wyniki swych badań w Wiadomościach Archeologicznych, Zbiorze Wiadomości do Antropologii Krajowej i Sprawozdaniach z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Odkryte przez tych badaczy stanowiska, pochodziły głównie z epoki kamienia oraz epoki brązu. Do luźnych znalezisk z terenu gminy należy skarb z miejscowości Kisielsk, z okresu halsztackiego, na który składały się ozdoby z brązu i szklane. Omówiony został przez

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

J. Antoniewicza, Wiadomości Archeologiczne, tom 26 (1959), s. 49-55. Innym luźnym znaleziskiem jest grot oszczepu z krzemienia wołyńskiego, znaleziony na polu koło szkoły w Róży Starej. Zabytek ten datowany jest na wczesną epokę brązu. J. Głosik, MSW t. 5, nr 100. Znaczącym stanowiskiem z terenu gminy Stoczek Łukowski, znanym już w okresie międzywojennym, jest cmentarzysko w Woli Kisielskiej. Tak pisze o nim Teresa Węgrzynowicz. "Kilka istotnych danych zamieścił S. Nosek opierając się na liście prywatnym B. Wernera, oraz J. Gurka, który w 1955 roku przeprowadził, inspekcję cmentarzyska na skutek doniesień o odkrywaniu nowych grobów. Cmentarzysko znajduje się na północnym krańcu wsi, po lewej stronie drogi Stoczek Łukowski - Jarczew, na ziemi Jana Urbanka. Odkryto je w 1938 roku przy wybieraniu ziemi na budowę drogi, o czym Uniwersytet Warszawski powiadomiony został przez ówczesnego kierownika szkoły w Stoczku Łukowskim, S. Wielgoska. W tym samym roku podjęto na cmentarzysku prace wykopaliskowe. Osadnictwo

Tereny obecnej gminy Stoczek Łukowski już w X wieku włączone były do państwa piastowskiego. Przeludnione szlachtą zaściankową Mazowsze Stare i Polne prędko stało się terenem emigracji ludności na sąsiednie obszary, a przede wszystkim na północno-wschodnie Mazowsze, leżące po prawej stronie Wisły, zwane Mazowszem Leśnym. Rozciągały się tu bezludne puszcze, które stopniowo zostawały zaludniane głównie przez drobną szlachtę. Jedna z fal kolonizacyjnych przyszła z głębi Mazowsza w 2 połowie XIV wieku, nasilając się po podpisaniu unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 r. Kolonizatorami terenów mających charakter niespokojnego pogranicza było przede wszystkim drobne rycerstwo, stanowiące zaczątek późniejszej szlachty zagrodowej. W XV wieku kolonizacja obejmowała całe połacie ziem wschodniego Mazowsza, m.in. lokowane były takie miasta, jak: Łaskarzew, Garwolin, Latowicz, Miastków Kościelny. Proces lokacyjny wzmógł się zwłaszcza w 1 połowie XVI wieku, prawa miejskie otrzymały wówczas m.in.: Kuflew, Siennica, Jeruzal, Parysów. Ponieważ część obszaru obecnej gminy Stoczek Łukowski wchodziła w skład terytorium Ziemi Łukowskiej, należy wspomnieć jak przebiegał proces kolonizacyjny w tym regionie. Osadnictwo w okresie średniowiecza skupiało się wokół Łukowa, najdalej wysuniętego na północny-wschód grodu, broniącego ziem polskich przed napadami ościennych plemion. Z chwilą zawarcia unii polsko-litewskiej w Krewie w 1385 roku i w Horodle w 1413 roku nastąpił najważniejszy okres dla rozwoju osadnictwa na tym terenie. Rozpoczął się proces

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego intensywnego zakładania nowych osad i wsi, a także podnoszenia wcześniej istniejących znacznych wsi do rangi miast. Prawa miejskie otrzymały m.in.: Łuków, Tuchowicz, Żelechów, Okrzeja. W 2 połowie XV wieku osadnictwo przesunęło się z okolic Łukowa na północ i wschód. W tym okresie tworzyły się najstarsze osady przemysłowe - rudnicze oraz smolarskie, np. Radoryż Smolany, Ruda Radoryska, Ruda koło Stanina, czy Ruda nad rzeczką Różanką, z terenu obecnej gminy Stoczek Łukowski. W XV wieku udokumentowane jest zakładanie nowych osad na prawie niemieckim, o czym świadczy instytucja sołtysów, związana ściśle z osadnictwem na tym prawie. Nowe prawo zmieniało zasadniczo zewnętrzny wygląd wcześniejszych wiosek. Wprowadzało gospodarkę uporządkowaną, trójpolową wraz z nowym podziałem gruntów pod zabudowę i uprawę rolną. W miejsce dotychczasowej chaotycznej zabudowy i pojedynczo uprawnych polan leśnych, wytyczono główną ulicę, a przylegającą do niej z obu stron ziemię dzielono pod sadyby i ogrody. Ożywiony ruch osadniczy rozwinął się w XVI w. za panowania króla Zygmunta Starego i Bony, która miała tutaj wielkie obszary ziemi. W 2 poł. XVII w. osadnictwo na omawianym terenie uległo gruntownej przebudowie w związku z tzw. „pomiarą włóczną”. Całe terytorium wsi dzielono na trzy pola równej wielkości, stosownie do trójpolowego gospodarstwa. Każde pole dzielono na równoległe pasy (tzw. rezy), każdy chłop otrzymywał swą rezę w każdym z trzech pól. Zabudowania stawiano w odstępach po obu stronach ulicy – szeregówka. Reformę tę przeprowadzono na całej Litwie i Podlasiu. „Pomiara włóczna” zniwelowała na tym terenie różnice między dawną wsią powstałą samorzutnie a wsią na prawie niemieckim i stworzyła nowy typ wsi, który bez większych zmian dotrwał do XIX w. Układy ruralistyczne na terenie gminy Stoczek Łukowski są zróżnicowane, zdecydowanie przeważa typ szeregówki. Posiada wygląd regularnego osiedla w wyniku tzw. „pomiary włócznej”, która wyznaczała dla poszczególnych gospodarzy wydłużone parcele lokowane wzdłuż wytyczonej prostej drogi. Ten typ wsi reprezentują: Kienkówka, Mizary, Stara Prawda. Często spotykamy też rzędówkę – wieś o bardzo regularnej zabudowie, różnej długości, wynoszącej od 0,5 do kilku km. Domy stoją najczęściej po jednej stronie drogi, w pewnej od siebie odległości. Pierwotnie wieś związana z układem łanowym i niwowym, bardzo rozpowszechniona w dawnym Królestwie Kongresowym. Ten typ wsi reprezentują: Aleksandrówka, Kisielsk, Róża Podgórna, Róża Stara, Wola Kisielska. Istnieją też wsie wielodrożnicówki pochodzenia samorzutnego o nieregularnym

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego układzie zabudowy, dostosowanym do terenu. Pierwotny układ gruntów był niwowy. Zabudowane zazwyczaj wzdłuż kilku różnie usytuowanych względem siebie ulic, np.: wieś Jagodne. Swoistym typem wsi spotykanym na obszarze gminy jest łańcuchówka. Układ drogi i zabudowy jest zależny od strumienia czy rzeczki, nad którą wieś się „rozsiadła”. Do tego typu wsi należą: Guzówka, Jedlanka, Kamionka, Wólka Poznańska. Odnajdujemy też na terenie gminy – przysiółki. W nich to mała grupa domów położona jest samotnie. Jeżeli budynki nie są ustawione wzdłuż jednej uliczki lub dokoła placu, taki typ nazywamy przysiółkiem bezkształtnym. Przysiółki m.in. reprezentują: Pustki, Chrusty. Do rzadko spotykanych typów należy wieś – samotnicza. Wieś taka posiada zabudowę bardzo rozluźnioną, usytuowaną w większej odległości od drogi. Typowymi wsiami w tej grupie, m.in. są: Nowe Kobiałki i Nowa Prawda. Sieć dróg lądowych w owym czasie można podzielić na dwie kategorie: gościńce i drogi lokalne. Drogi lokalne służyły komunikacji w obrębie każdej miejscowości a dalej stanowiły połączenie z młynem i sąsiednimi wsiami, z kościołem, z najbliższą miejscowością. Drogi te bywały ogólnie dostępne, ale też mogły być przez właścicieli dóbr, przez które przechodziły zamykane dla obcych. Na gościńcach, czyli drogach publicznych dostępnych dla wszystkich, odbywał się ruch o szerszym zasięgu. Łączyły one między sobą ośrodki handlu i administracji, a więc miasta będące miejscami targów i jarmarków, ośrodkami większych dóbr, stolicami województw, ziem, powiatów, siedzibami biskupstw i archidiakonatów. Przebieg dróg wszelkiego rodzaju charakteryzuje długotrwała niezmienność, ze względu na fakt iż sieć osadnicza zmieniała się bardzo powoli. W rezultacie można przyjąć, że stan dróg z XVI wieku, w ogromnej mierze odpowiada stanowi z XVIII czy XIX stulecia. Pewne zmiany wprowadzone zostały w sieci dróg publicznych w związku z rozwojem poczty w XVIII i XIX wieku. Wyodrębniono wtedy osobną kategorię dróg pocztowych, a gdzieniegdzie zaczęto także prostować niektóre odcinki gościńców. Najstarszym ważnym szlakiem z terenu obecnej gminy Stoczek Łukowski, jest trakt z Łukowa do Czerska, który wiódł przez takie miejscowości omawianej gminy, jak: Kienkówka, Prawda, do Stoczka i stąd do Róży i dalej do Łukowa. Pierwsza wzmianka historyczna z 1421 roku dotycząca Stoczka, odnosi się właśnie do tego szlaku. Podaje, że podróżujący traktem z Łukowa do Czerska znajdowali postój w zajeździe "Stoczek" oddalonym o dzień drogi do Łukowa. Zajazd stał na stoku wzgórza opadającego ku Świdrowi, nad leśnym strumykiem, który miejscowa ludność nazywała Stoczkiem.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wielkie znaczenie posiadał od XVI wieku drugi szlak jaki przebiegał przez teren gminy, mianowicie z Warszawy do Łukowa. Zaliczany on był do głównych dróg na Mazowszu. Ważnym traktem zaliczanym do szlaków drugiej klasy na Mazowszu, była droga z Garwolina do Stoczka, wiodąca m. in. przez takie miejscowości, jak Głosków, Wilchtę, Borowie, Kienkówkę. Oddziaływanie tych dróg na rozwój osadnictwa na tym terenie, było znaczące o czym świadczą bardzo wczesne erekcje parafii i lokacje miast, wspomniane wyżej. Odcinek średniowiecznego traktu ze Stoczka Łukowskiego do Łukowa przez Różę, stracił swe znaczenie w XIX wieku, na rzecz drogi wiodącej przez Tuchowicz, która z powodzeniem funkcjonowała jeszcze w XX wieku. Inaczej przebiegała do drugiej połowy XIX wieku najbardziej uczęszczana droga do Siedlec, mianowicie przechodziła przez takie miejscowości, jak: Zaskwira, Rosy, Olszyc, Domanice, Przywory i dalej do Siedlec. Jak wynika, na przestrzeni dziejów nastąpiły pewne zmiany co do przebiegu historycznych traktów, które miały miejsce przede wszystkim w 2 połowie XIX wieku . Obecnie wiele odcinków starych dróg zanikło lub zachowało się w szczątkowym stanie. Winny one być uwzględniane przy wytyczaniu szlaków turystycznych, np.: ze Stoczka Łukowskiego w kierunku Siedlec przez Zabiele, Wólkę Różańską, Rosy, Olszyc, Domanice; ze Stoczka Łukowskiego do Łukowa przez Różę Starą, Różę Podgórną, Żdżary. Architektura

Zabytki- pamiątki przeszłości, są świadectwem dorobku społeczności ludzkiej, odzwierciedleniem poziomu cywilizacyjnego i kulturowego, odbiciem procesów historycznych kształtujących region. Gmina Stoczek Łukowski posiada katalog zabytków, który łącznie z dokumentacją fotograficzną tworzy Gminną Ewidencję Zabytków. Ewidencja ta przygotowana została w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy na podstawie Studium Kierunków i Uwarunkowań Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stoczek Łukowski oraz badań bezpośrednich w terenie i obok szczegółowych informacji na temat obiektu – jego aktualnego właściciela, stanu i położenia. a) obiekty murowane Wśród figurujących w gminnej ewidencji zabytków obiektów murowanych, należy w pierwszej kolejności wymienić obiekty sakralne, tj. kostnicę w zespole kościoła parafialnego w Jedlance, kapliczkę przydrożną w Starej Prawdzie, kapliczkę przydrożną w Starych Kobiałkach, przy siedlisku nr 28. Dla wyjaśnienia, w tej części opracowania zajęto się kapliczkami kubaturowymi, posiadającymi małe wnętrze, do którego można wejść, czyli

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zaliczanymi do zabytków nieruchomych. Kostnica w Jedlance usytuowana jest w południowo-wschodnim narożniku ogrodzenia przykościelnego. Została wzniesiona w latach trzydziestych XX wieku, po utworzeniu parafii w 1928 roku. Pierwszym kościołem parafialnym był drewniany kościół z roku 1774 przeniesiony w 1919 r., ze Stoczka Łukowskiego do Jedlanki. Na jego miejscu wybudowano nowy kościół murowany w latach 1976-1978. Kostnica została wymurowana z cegły i obustronnie tynkowana. Założona na planie prostokąta, jednownętrzowa ( nie licząc późniejszego wiatrołapu od strony południowozachodniej). Więźba dachowa drewniana, konstrukcji krokwiowej. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana. Bryła kostnicy parterowa, korpus główny prostopadłościenny, nakryty dachem dwuspadowym o połaciach z blachy,(późniejsza przybudówka kryta dachem pulpitowym). Elewacje otynkowane z niskim cokolikiem w przyziemiu, rozczłonkowane lizenami. Nasadę korpusu obiega poniżej połaci dachu, wydatny gzyms podokapowy, przechodzący w gzyms kordonowy na ścianach szczytowych. Elewację frontową stanowi ściana szczytowa od strony północno-zachodniej. W ścianie tej, dawny otwór drzwiowy przebudowano na okienny, prostokątny zakończony odcinkowo z oknem trójskrzydłowym, dziewięciopolowym, nad którym daszek okapowy. Po bokach flankują ścianę dwie pary lizen. Szczyt trójkątny z prostokątnym oknem na osi i dwoma parami lizen po bokach, stanowiącymi przedłużenie lizen parteru. W elewacji bocznej otwory okienne prostokątne, zakończone u góry półkoliście opaskami z klińcami, a u dołu prostymi gzymsami podokiennymi. Do wyjątkowych obiektów o kubaturowej formie należy kapliczka przydrożna w Starej Prawdzie, wyróżniająca się dużym programem architektonicznym i niepospolicie zaprojektowaną elewacją frontową. Zbudowana na planie prostokąta, murowana i otynkowana, zwrócona frontem do drogi przez wieś. Szczególnie interesująco została zrealizowana fasada kapliczki. W dolnej części zastosowano drzwi dwuskrzydłowe, umieszczone w prostokątnym otworze zakończonym odcinkowo. W części górnej wieńczą fasadę trzy wieżyczki, w tym dwie boczne wychodzące poza lico korpusu. Na kalenicy daszku wieżyczki środkowej osadzono krzyż na kulistej podstawie. Neogotyckie cechy posiada kapliczka przydrożna w Starych Kobiałkach przy posesji Nr 28. Murowana z cegły, obustronnie tynkowana. Wzniesiona na planie prostokąta, trójbocznie zamknięta. Zwrócona frontem do drogi Stoczek Łukowski - Łuków. W elewacji frontowej drzwi wejściowe jednoskrzydłowe, prostokątne zakończone ostrołukowo. Nad

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego drzwiami trójkątny szczyt obramowany profilowanym gzymsem . W elewacjach bocznych po jednym oknie prostokątnym zakończonym ostrołukowo, u nasady profilowany gzyms podokapowy. Nakryta dachem dwuspadowym, częściowo namiotowym nad trójbocznym zamknięciem. Na kalenicy od frontu zamocowany kuty z żelaza, dekoracyjnie opracowany, ażurowy krzyż. Murowane budynki użyteczności publicznej, reprezentuje Szkoła Podstawowa w Kamionce. Posiada indywidualnie opracowaną bryłę. Usytuowana przy drodze Kamionka - Guzówka, po jej północnej stronie, w odległości ok. 50 m. Zwrócona frontem do drogi, tj. w kierunku południowo-wschodnim. Murowana z cegły, obustronnie tynkowana. Parterowa, założona na planie wydłużonego prostokąta z wyższymi ryzalitami od strony północnowschodniej, w których pomieszczenia na piętrze. Ściany gładkie na cokoliku, nasadę obiega gzyms podokapowy przechodzący w gzyms kordonowy w częściach ryzalitowych. Okna prostokątne, czteropolowe, drzwi wejściowe prostokątne zakończone półkolistym nadświetlem. W ryzalitach okna tego samego kształtu, znacznie mniejsze. Nad częścią parterową dach trójspadowy, nad ryzalitami dwuspadowe. Płaszczyzny połaci dachowych nad częścią parterową, rozbite okulusami powiekowymi, nawiązującymi do staropolskich form budownictwa dworkowego. W tej grupie zabytków o funkcji mieszkalnej, wyróżnia się dwór w Nowej Prawdzie posiadający klasyczną formę siedziby ziemiańskiej. Usytuowany w odległości około 200 m. na południe od drogi Stoczek Łukowski - Garwolin oraz pomiędzy drogami do Mizar i Jagodnego. Położony na terenie płaskim, nieco podmokłym od strony północnej. Dwór został wymurowany z cegły palonej, obustronnie tynkowany. Założony na planie wydłużonego prostokąta z gankami na osi krótkiej, od strony frontowej i ogrodowej. Układ wnętrz dwutraktowy o amfiladowym rozmieszczeniu. Dwór parterowy o bryle zwartej, prostopadłościennej, z występującymi poza korpus gankami. Korpus nakryty dachem dwuspadowym, ganki nakryte dachami dwuspadowymi, poprzecznymi. Połacie dachów pokryte blachą gładką, ocynkowaną. Elewacje otynkowane, gładkie, z niskim cokołem w przyziemiu. W zwieńczeniu ścian korpusu gzyms podokapowy znacznie występujący z lica elewacji i przechodzący w elewacji bocznej w gzyms kordonowy. Otwory drzwiowe i okienne prostokątne bez gzymsów i opasek. Elewacja frontowa siedmioosiowa, na osi ganek kolumnowy o kolumnach pseudodoryckich, dźwigających trójkątny fronton ze ślepym okulusem pośrodku. Po bokach po trzy okna prostokątne, futrynowe, dwuskrzydłowe, dwudziestopolowe. Elewacja przeciwległa opracowana analogicznie do frontowej.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

W elewacjach bocznych, szczytowych, po dwa okna oraz drzwi od strony północno- wschodniej, w górnych partiach szczytów okrągłe okulusy w ceglanych obramieniach. W otoczeniu dworu resztki założenia ogrodowego. Od strony północnej znajduje się graniczny szpaler grabowy z nasadzeniami topoli i leszczyny. W odległości około 70 m. w kierunku północno-zachodnim wydłużony staw z półwyspem, zasilany niewielkim strumykiem okresowym. Nad ciekiem tym rosną olsze czarne i wierzby w naturalnym rozmieszczeniu. Od dworu do stawu wiedzie aleja grabowa. Drugi staw z małą wysepką, znajduje się w odległości około 25 m od dworu w kierunku północno-wschodnim. Przy stawie tym od strony południowo wschodniej rośnie szpaler grabowy. Od strony południowo- zachodniej znajdują się pozostałości sadu z kilkoma drzewami owocowymi. Wśród drzewostanu przy dworze, wyróżniają się okazałe kasztanowce, w tym dwa rosnące po obu stronach bramy wjazdowej, oraz dwa od strony południowo-wschodniej od dworu. Podobnymi rozwiązaniami architektonicznymi zastosowanymi w dworze w Prawdzie Nowej, charakteryzuje się dworek w Rosach Nr 38. Usytuowany przy drodze lokalnej przez wieś, zwrócony do drogi szczytem a elewacją frontową w kierunku południowo-wschodnim. Murowany z cegły, obustronnie tynkowany. Wzniesiony na planie prostokąta z gankiem kolumnowym od frontu. Elewacje gładkie z oknami prostokątnymi, dwuskrzydłowymi. Ganek z dwoma parami zdwojonych kolumn w porządku pseudotoskańskim. Nad korpusem głównym i gankiem dachy dwuspadowe kryte blachą. b) obiekty drewniane Obiekty drewniane, stanowiły w przeszłości zdecydowaną większość w zabudowie terenu gminy Stoczek Łukowski a dziś już nielicznie przetrwały jego przykłady. Najstarsze obiekty pochodzą z drugiej połowy XIX wieku i zachowało się ich niewiele. Przeważająca większość budynków zainteresowania konserwatorskiego, datowana jest na lata 20-te i 30-te naszego stulecia. W zabudowie zagród wiejskich na terenie gminy Stoczek Łukowski, typowe rozwiązanie sprowadza się do założenia składającego się z trzech podstawowych budynków: domu mieszkalnego, budynku inwentarskiego i stodoły. W rozplanowaniu wiejskich siedlisk na terenie gminy, charakterystyczne jest oddzielne stawianie poszczególnych budynków w zagrodzie mającej plan prostokąta. Zwykle dom sytuowany jest szczytem lub frontem do drogi w odległości od kilku do kilkunastu metrów od drogi. Budynki gospodarcze lokalizowane są w ten sposób, że najbliżej domu wznoszone są spichrze i piwnice, następnie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego obory, chlewy i stajnie, a najdalej stodoły - zamykające siedlisko od strony przeciwnej w stosunku do drogi. W obiektach wchodzących w skład siedliska, występuje głównie konstrukcja zrębowa. Podstawę konstrukcji podwalina łączona na obłap lub na zakładkę z zamkiem, posadowiona na kamieniach polnych lub ceglanej podmurówce. Od góry konstrukcję zrębu spinają oczepy związane na nakładkę z zamkiem oraz zacięte w oczepie belki stropowe ułożone w poprzek budynku. Więźba dachowa konstrukcji krokwiowo- jętkowej, krokwie zaczopowane w opasce, oczepie lub belkach stropowych. Do bardzo rzadkich przypadków należy stosowanie siestrzanu (podciągu) przechodzącego wzdłuż budynku i podpierającego belki stropowe pośrodku ich długości. Taki siestrzan z wyrytą datą „30 maj 1786 r.” zastosowano w domu nr 40 w Starych Kobiałkach. Wydaje się jednak, że ten siestrzan ten został wtórnie użyty w budowie nowszego domu. W zdecydowanej większości budynków występuje zewnętrzny szalunek. Konstrukcja sumikowo-łątkowa do wznoszenia zrębu nie jest spotykana. Ten rodzaj konstrukcji stosowano do osadzania okien i drzwi, zwłaszcza w okresie międzywojennym, np. dom nr 2 w Borkach, dom nr 55 w Kisielku, domy nr nr 8 i 9 w Róży Podgórnej. Na terenie gminy Stoczek Łukowski przeważają domy szerokofrontowe: - dwutraktowe, których pomieszczenia tworzą dwa ciągi wnętrz rozplanowanych równolegle do osi wzdłużnej budynku. Wnętrzami tymi zwykle są dwie lub trzy izby, komora, sień, np. dom nr 35 w Guzówce, dom nr 4 w Kapicach, dom nr 4 w Starych Kobiałkach, dom nr 19 w Wiśniówce, - półtoratraktowe, w których występuje jedna izba o szerokości równej szerokości budynku, z dwoma przyległymi do niej pomieszczeniami pełniącymi funkcję sieni i komory, np. dom nr 40 w Starych Kobiałkach, dom nr 107 w Toczyskach, dom nr 93 w Starej Prawdzie. Rozplanowanie wnętrz domów drewnianych występujących na terenie gminy Stoczek Łukowski dzielimy zasadniczo na dwie grupy:  z dośrodkowanym układem pomieszczeń, gdzie urządzenia ogniowo grzewcze są usytuowane w centrum budynku a poszczególne wnętrza rozmieszczone są wokół tych urządzeń, np.: dom nr 7 w Kapicach, domy nr nr 10 i 47 w Szyszkach, dom nr 21 w Wólce Różańskiej, dom nr 54 w Toczyskach, domy nr nr 14 i 24 w Zgórznicy,  z osiowym układem pomieszczeń położonych po obu stronach budynku, np.: dom nr 35 w Guzówce, domy nr nr 28, 50 i 55 w Kisielku, dom nr 9 w Kienkówce, domy nr nr 8 i 9 w Róży Podgórnej, dom nr 86 w Starych Kobiałkach, dom nr 47 w miejscowości Turzec, dom nr 17 w Zgórznicy.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Na terenie gminy Stoczek Łukowski, wśród zabudowy historycznej, występują trzy typy dachów:  dwuspadowe, np.: dom nr 39 w Aleksandrówce, dom nr 47 w Jedlance, dom nr 33 w Kisielsku, dom nr 32 w Nowym Jamielniku, dom nr 4 w Starych Kobiałkach, dom nr 54 w Toczyskach, domy nr nr 17 i 24 w Zgórznicy,  czterospadowe, np.: dom nr 93 w Starej Prawdzie, stodoła nr 19 w Rosach.  przyczółkowe, np.: dom nr 40 w Starych Kobiałkach.

W tym miejscu należy stwierdzić, że dom nr 40 w Starych Kobiałkach, o bardzo interesującej bryle i rozwiązaniach konstrukcyjnych, zachował swój pierwotny, oryginalny wygląd. Postuluje się przeniesienie tego domu do skansenu budownictwa drewnianego. Z uwagi na ciekawe i rzadko spotykane urządzenia grzewcze zastosowane w obiektach mieszkalnych, należy wymienić dom nr 38 w Aleksandrówce z piecem lepionym gliną i zapieckiem do spania oraz dom nr 17 w Januszówce i dom nr 24 w Zgórznicy, z kominami arkadowymi. Od 2 poł. XIX wieku, do lat 40-XX wieku obserwujemy częste stosowanie geometrycznych motywów zdobniczych, umieszczanych głównie na szczytach domów, listwach podokapowych, gankach, na drzwiach i okiennicach oraz nad oknami. Ten rodzaj budownictwa reprezentują przede wszystkim: domy nr nr 25 i 35 w Guzówce, dom nr 19 w Januszówce, domy nr nr 6 i 7 w Kapicach, domy nr nr 50 i 55 w Kisielku, dom nr 91 w Kienkówce, domy nr nr 8 i 9 w Róży Podgórnej, dom nr 86 w Starych Kobiałkach, dom Nr 10 w Szyszkach, dom Nr 19 w Wiśniówce, dom nr 46 w Woli Kisielskiej. Wśród lokalizowanych w zagrodzie budynków magazynowo - składowych spotykamy spichrze różniące się rozmiarami i formą architektoniczną. Najliczniejszą grupę stanowią spichrze jednokomorowe. Spichrze wielokomorowe należą do rzadkości. Spichrze jednokomorowe sytuowane zwykle między budynkiem mieszkalnym a inwentarskimi, są budynkami wolnostojącymi typu podłogowego, wąskofrontowe i często z pełnym podcieniem słupowym nad wejściem. Podwalina osadzona na kamieniach polnych około 30 cm nad powierzchnię terenu, co zapewnia przewiew od spodu podłogi. Stodoły występujące na terenie gminy Stoczek Łukowski, nie różnią się zasadniczo od tej grupy budowli występujących w innych regionach. Program budowy stodół jest odbiciem kierunków i rozmiarów produkcji w gospodarstwie rolnym. Różne rodzaje zbóż i pasz słomiastych przechowywane w stodole, wymagały podziału jej wnętrza na kilka ogrodzonych od siebie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego sąsieków , klepisk i komórek. Stodoła z jednym klepiskiem i dwoma sąsiekami jest najczęściej spotykanym typem, szczególnie w gospodarstwach niewielkich. Interesującym przykładem tego typu obiektu jest oryginalna, zrębowa stodoła z wrotami na biegunach i czterospadowym dachem krytym strzechą, w zagrodzie nr 19 w Rosach. W zagrodach występują liczne budynki inwentarskie, jak: obory, chlewy, stajnie. Wielkość budynków inwentarskich uzależniona była od wielkości i zamożności gospodarstwa. Budynki te wznoszone na rzucie prostokąta, szerokofrontowe o wieńcowej konstrukcji ścian. Zabytki techniki Wśród zabytków techniki zlokalizowanych na terenach, gdzie stykały się granice Mazowsza, Podlasia i Małopolski, najliczniej występowały obiekty służące do mielenia zboża na chleb i paszę. Szczególnie nas interesujące młyny wodne, obok wiatraków i żaren, przez wiele stuleci pełniły swe podstawowe zadania dostarczając, mąkę, kaszę, otręby itp. Rozpowszechnione od XII wieku młyny, stały się trwałym elementem polskiego krajobrazu. W XIX i początkach XX wieku wiele z nich uległo modernizacji; tradycyjne koła wodne zastąpiono bardziej wydajnymi turbinami; inne zaś wypełniwszy swe wielowiekowe zadania ulegają nieodwracalnemu procesowi niszczenia. Na terenie gminy Stoczek Łukowski zachował się do dnia dzisiejszego młyn wodny, przerobione później na elektryczne, mianowicie w Wólce Poznańskiej. Młyn w Wólce Poznańskiej jest jednym z największych i najcenniejszych obiektów w tej grupie, w skali regionu. W miejscu gdzie stoi obecny młyn istniał już młyn w XVI wieku, a zagrodę młynarską różnie zwano na przestrzeni wieków: Okin, Okuń, Okoń. Obecny młyn wybudowano w 2 poł. XIX w. Pierwotnie młyn napędzany był kołem wodnym nadsiębiernym, a następnie koło wodne wymieniono na koło wodne na turbinę Francisa. We młynie mielono zboże na wszystkie rodzaje mąki, kaszę jęczmienną i jaglaną oraz ospę. Młyn usytuowany jest na północnym krańcu miejscowości nad rzeką Świder. Przed młynem od strony południowej znajduje się grobla będąca jednocześnie drogą dojazdową. Groblę przerywają dwa upusty: młyński i tzw. awaryjny, od strony południowo-zachodniej. Młyn zwrócony jest frontem do grobli. Budynek składa się z kilku wydzielonych funkcjonalnie obiektów, połączonych ze sobą. Budynek główny wzniesiony jest z drewna z zastosowaniem konstrukcji zrębowej oraz sumikowo-łątkowej przy przedłużaniu bali ściany szczytowej oraz tylnej. Osadzony na drewnianych palach oraz betonowych filarach i ścianach, na których krzyżowy ruszt z podwalin. Stropy drewniane, belkowe, nagie z deskowymi

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego białymi podłogami, podparte podciągami. Więźba dachowa drewniana krokwiowo-jętkowa. Wzniesiony na planie prostokąta, do którego przylega murowana dobudówka od strony zachodniej oraz drewniana komora turbiny od strony wschodniej. Bryła dwukondygnacyjna nakryta dachem dwuspadowym z dachową wystawką w części północno-zachodniej. Część górna konstrukcji słupowo-ramowej oszalowana deskami w układzie pionowym. Wystawka dachowa konstrukcji słupowo-ramowej oszalowana pionowo przybijanymi deskami. Napęd oparty na turbinie wodnej. Z turbiny przełożeniem na koło pasowe. Z koła parcianymi pasami na pędnię główną. Pędnię górną zlokalizowano w poddaszu budynku. Cały układ wspomagany jest silnikiem elektrycznym, który umieszczono w murowanej dobudówce. Proces technologiczny i uwarunkowane nim wyposażenie maszynowe posiadają cechy tradycyjne. W parterze przed pędnią główną stoją dwa mlewniki, popularnie zwane walcami produkcji niemieckiej. Obok nich stoją kosze zasypowe oraz funkcjonują elewatory. Na piętrze, nad walcami tzw. zasieki. Przy ścianie szczytowej Mars i skrzynie zasypowe. W narożnikach skrzynie do mieszania mąki. Wyżej trzy odsiewacze płaskie. Wszystkie te urządzenia łączą elewatory, "szeneki", rury spustowe. Proces technologiczny przebiega następująco: zboże do skrzyni zasypowej w parterze, elewatorami na górę do czyszczenia na "Trygier", potem spada poprzez magnes na obłuskiwacz Mars. Zboże po oczyszczeniu na marsie spada do podnośnika pojedynczego, który wynosi go na odsiewacze, cylinder i śrudcylinder, na których oczyszcza się z łuski, która wcześniej nie została oddzielona. Z odsiewacza zboże to nadaje się do przemiału, spada do jednego ze zbiorników tzw. "zasieków". Z nich spada na walce. Spod walców podnośnikiem pojedynczym dostarczane jest na odsiewacz na którym odsiana jest z tego mlewa mąka. Śruta tj. zlot z odsiewacza spada do kolejnego działu zbiornika. Mąka transportowana jest do skrzyni zw. mieszalnikami, z mieszalni spada do skrzyni która w parterze. Po przepuszczeniu przez walce pewnej ilości zboża przystępuje się do wymiału śrutu, który przebywa taką samą drogę jak uprzednio omówione zboże, z tym, że zloty z odsiewacza kieruje się do pustego działu zbiornika. Kolejne odsiewanie odbywa się na odsiewaczu, otrzymujemy mąkę "pośledniejszą". Otręby kierowane są wprost z odsiewaczy do walców. Ze względu na znaczne walory historyczne, duży program budowlany, bogate wyposażenie w oryginalne urządzenia a także zainteresowanie właścicieli utrzymaniem zabytkowego młyna, proponuje się aby opiekę nad nim przejęło Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie. Szlaki turystyczne przebiegające w okolicy, winny być skierowane na groblę przy

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego tym młynie. Cmentarze Do zabytkowych nekropoli z terenu gminy Stoczek Łukowski, zalicza się cmentarz parafialny w Jedlance. Położony jest na zachodnim krańcu miejscowości pośród pól uprawnych, na terenie płaskim, nieznacznie wznoszącym się w kierunku północnym. Usytuowany w odległości około 800 m. od kościoła parafialnego, przy północnej stronie drogi Luków - Stoczek Łukowski. Cmentarz został założony w czasie erekcji parafii pod wezwaniem Chrystusa Króla w 1928 r. W archiwum parafii przechowywane są księgi metrykalne, prowadzone od 1928 r. Najstarsze zachowane nagrobki na cmentarzu pochodzą z 1928 r. Cmentarz powiększono w kierunku zachodnim i północnym. Cmentarz posiada kształt czworoboku, zbliżony do prostokąta z dłuższymi bokami na kierunku wschód - zachód. Dłuższym bokiem od strony południowej, stanowiącym front cmentarza, zwrócony jest do drogi Łuków - Stoczek Łukowski, ale nie równolegle lecz pod niewielkim kątem. Zasadniczym elementem kompozycji cmentarza jest aleja główna przebiegająca na osi północ - południe od głównej bramy w ogrodzeniu frontowym do bramy tylnej. Aleję główną przecinają pod kątem prostym dwie aleje boczne, z których pierwsza przebiega przy ogrodzeniu frontowym, a druga pośrodku nekropoli. Aleja główna obsadzona jest po obu stronach, regularnie występującymi brzozami brodawkowatymi. Kwatery posiadają czytelny układ, jedna z nich w części północno - wschodniej, przeznaczona jest na pochówki dzieci. Mogiły sytuowane są regularnie. Prawie wszystkie nagrobki po wschodniej stronie od alei głównej, sytuowane są jednorzędowo i zwrócone są frontem w kierunku południowym tj. do drogi, wyjątek stanowi tu jeden rząd nagrobków graniczący z kwaterą dzieci, zwrócony frontem w kierunku północnym. Nagrobki po zachodniej stronie alei głównej sytuowane są dwurzędowo i zwrócone są frontami w kierunku wschodnim i zachodnim. Wielką wartością historyczną wyróżnia się mogiła żołnierzy polskich poległych w czasie drugiej wojny światowej. Położona jest w południowo - wschodniej części cmentarza, przy alejce bocznej przebiegającej przy ogrodzeniu od frontu. Przy alei głównej, po zachodniej stronie zlokalizowana jest współczesna kaplica grobowa. Murowana z cegły, otynkowana, nakryta dachem brogowym z blachy. Na ścianie frontowej (wschodniej) umieszczono dwie tablice inskrypcyjne z czarnego marmuru, poświęcone zmarłym proboszczom tutejszej parafii.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Na jednej tablicy inskrypcja brzmi:" Ś.P/ KS.WACŁAW LESZKIEWICZ/ ZAŁOŻYCIEL I 1- SZY PASTERZ/ PAR. JEDLANKA/ ŻYŁ LAT 71 ZM. 24-VI-1972 R." , na drugiej: "KS. DR TADEUSZ POŁOŃSKI/ UR. 18-XII-1908 ZM. 11-VII-1981 R./ PROSI O ZDROWAŚ MARYJO." Najliczniej na cmentarzu występują nagrobki powojenne o prostych formach geometrycznych, wykonane z lastrika i betonu. Znajdują się również w mniejszych ilościach nagrobki wykonane z szarego piaskowca, granitu, kutego żelaza, odlewanego żeliwa oraz rzadko już spotykane drewniane krzyże. Do najstarszych i cenniejszych nagrobków należą:  ozdobny, kuty z żelaza krzyż o ażurowych formach, osadzony w cokole z czerwonego granitu, na którym wyryta inskrypcja: "Ś.P./ ULYJANA/ KARPIŃSKA/ ŻYŁA 75 LAT/ ZM. D. 12/ PAZD. 1928 R."  krzyż z czerwonego granitu, osadzony na trójstopniowej podstawie z takiego samego granitu, z wyrytą inskrypcją: "Ś.P./ EWA PISKORZ/ ŻYŁA LAT 69/ ZM. D. 23 SIERPNIA/ 1929 R.".

Roślinność na cmentarzu jest mało zróżnicowana i poza nasadzeniami alei głównej, nie tworzy określonej kompozycji. Wśród drzewostanu licznie występują: brzozy brodawkowate oraz sosny pospolite. Cmentarz parafialny z elementami o wartościach historycznych, porośnięty wysokimi drzewami, stanowi enklawę zieleni wysokiej będącą znaczącym elementem w krajobrazie miejscowości. Miejsca pamięci poza cmentarzami 14 lutego 1831 roku w okolicy Stoczka w obrębie dzisiejszej wsi Zgórznica została stoczona bitwa przez grupę wojsk gen. Dwernickiego (17 szwadronów jazdy, 4 bataliony piechoty, 6 dział) z dywizją kawalerii rosyjskiej gen. Geismara, dysponującą 24 działami. Bitwa rozegrała się na pagórkowatym terenie na pn. i pn.-wsch. od Stoczka. Część sił rosyjskich, pod dowództwem gen. Paszkowa, zajęła stanowiska przy drodze z Seroczyna przez Kołodziąż do Stoczka, w rejonie młyna Kulak. Ich zadaniem było wykonanie natarcia czołowego na Polaków, podczas gdy sam Geismar, znajdujący się w rejonie wsi Toczyska (na pn. wsch. Od Stoczka), zamierzał uderzyć na boczne skrzydło wojsk polskich. Dwernicki, powiadomiony przez okolicznych chłopów o rozlokowaniu sił nieprzyjaciela, skierował przeciwko Paszkowowi szwadrony majora Russjana, sam zaś z resztą sił polskich zajął stanowisko w rejonie wsi Zgórznica, naprzeciwko oddziałów Geismara. Bitwa rozpoczęła się od wymiany strzałów artylerii, po czym na lewym skrzydle ruszyły do szarży polskie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego szwadrony mjr. Russjana. Przeciwnatarcie oddziałów Paszkowa okazało się nieskuteczne; nieprzyjaciel straciwszy armaty zaczął uciekać w kierunku Kołodziąża, wywołując zamęt reszty swoich sił stojących z tyłu, na wąskiej grobli. Przyspieszyło to jego zupełną klęskę na tym skrzydle. Geismar widział to, ale nie mógł Paszkowowi pospieszyć z pomoc, rozpoczął tylko żywszy ogień artylerii, po czym zaczął cofać się. Wówczas Dwernicki rzucił część polskich szwadronów do szarży na czoło kolumny nieprzyjaciela, a sam z resztą oddziałów wykonał uderzenie na jego lewy bok. Również i tu przeciwnatarcie wojsk carskich okazało się bezskuteczne; wkrótce poszły one w rozsypkę. Bitwa zakończyła się zwycięstwem wojsk polskich. Ogólny bilans tej bitwy to zdobycie 11 dział z zaprzęgiem i amunicją, 230 jeńców i ponad 400 zabitych Rosjan. Polacy zwycięstwo okupili stratą 46 żołnierzy zabitych, 59 rannych, w tym 5 oficerów. Operacyjnie wygrana bitwa pod Stoczkiem, nie miała większego znaczenia. Natomiast odniesione zwycięstwo miało bardzo duże znaczenie moralne. Była to pierwsza wygrana bitwa w tej wojnie. W setną rocznicę bitwy wzniesiono pomnik, usytuowany na polu bitewnym, przy drodze Stoczek Łukowski - Siedlce, po jej północno- wschodniej stronie. Pomnik został wykonany z łupanych kamieni polnych przez miejscowych murarzy i kamieniarzy. Orła z betonu, którego rzeźba wieńczy kamienny cokół z tablicą inskrypcyjną, zaprojektowała Jadwiga Piskorz- Gerunowa, nauczycielka pochodząca ze Stoczka. Już od prawie siedemdziesięciu lat przy pomniku odbywają się uroczystości i manifestacje patriotyczne z udziałem najwyższych władz państwowych. Pomnik jest niezwykle cenny i ważny nie tylko dla miejscowej społeczności, ale dla wszystkich Polaków. W pobliżu pomnika, tj. przy drodze ze Stoczka Łukowskiego do Siedlec, znajduje się pamiątkowy krzyż, który wzniosło społeczeństwo w 1918 roku, w hołdzie żołnierzom Polskiej Organizacji Wojskowej. Wspomnienia dotyczące postawienia tego pomnika-krzyża oraz historyczne zdjęcia z uroczystości przy tym krzyżu, umieszczono w gablocie informacyjnej ustawionej obok pomnika-krzyża. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Wznoszenie kapliczek, figur i krzyży przy drogach lub w przydomowych ogródkach jest zwyczajem bardzo starym i szeroko praktykowanym. Na terenie gminy Stoczek Łukowski spotykamy różnorodne obiekty w tej grupie zabytków. Kapliczki kubaturowe, czyli takie, które posiadają małe wnętrza mieszczące kilka osób, zostały omówione w rozdziale Architektura i Budownictwo, niniejszy punkt traktuje o obiektach z tzw. działu zabytków ruchomych, tj. takich kapliczkach, które nie mają wnętrza dostępnego dla ludzi.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Jednym z okazalszych obiektów jest figura Chrystusa Gorejące Serce, usytuowana na osi kościoła parafialnego w Jedlance. Na dwustopniowym ceglanym cokole ustawiona została figura Chrystusa przedstawionego w pozycji stojącej, z wyciągniętymi przed siebie rękoma, ubranego w czerwony płaszcz i białą suknię z sercem gorejącym na piersiach. W górnej części cokołu metalowa tablica inskrypcyjna z nadlanym napisem: "NAJSŁODSZEMU SERCU JEZUSOWEMU/ W HOŁDZIE I W DOWÓD NAJGŁĘBSZEJ/ WDZIĘCZNOŚCI ZA BŁOGOSŁAWIEŃSTWO/ W PRACY OD 1928 - 1938 r. ZA STARANIEM/ KSIĘDZA WACŁAWA LESZKIEWICZA/ PIERWSZEGO PROBOSZCZA PARAFII JEDLANKA/ TEN POMNIK WZNOSZĄ/ PARAFIANIE JEDLAŃSCY/ NAJŚWIĘTSZE SERCE JEZUSA/RACZ NAM ZAWSZE BŁOGOSŁAWIĆ". Licznie na terenie gminy występują kapliczki w postaci słupów na rzucie kwadratu lub prostokąta, z małą wnęką w której umieszcza się rzeźbę lub obraz z przedstawieniem postaci boskiej lub świętego. Kapliczki te często zdobione są szczycikami, gzymsami, płycinami o różnych formach i nakrywane daszkami lub tylko wieńczone wykutymi z metalu krzyżami. Tego typu kapliczki spotykamy w takich miejscowościach, jak: Borki, Mizary. Zdecydowanie najczęściej spotyka się krzyże przydrożne. Wśród nich wyróżnia się monumentalny, granitowy krzyż ustawiony w środku wsi Jagodne. W przyziemiu dwustopniowy cokół na planie kwadratu z ciosów granitowych, na nim podstawa w postaci stylizowanego pnia drzewa z wyodrębnioną tablicą inskrypcyjną. W zwieńczeniu krzyż stylizujący pień drzewa z metalową figurą ukrzyżowanego Chrystusa. Na tablicy inskrypcyjnej wyryto napis: "24.VI.1939r. BOŻE/ BŁOGOSŁAW W/ PRACY ROLNIKOM/ FUNDATORZY/ KOLONII I WSI/ JAGODNE". Krzyże na terenie gminy Stoczek Łukowski posiadają różne formy i przy wznoszeniu ich stosowano różne materiały, jak np.: krzyż w Jamielnem, z podstawą z łupanych kamieni polnych i częścią górną z betonu; w Jedlance z potężną podstawą w kształcie słupa z kamieni polnych i osadzonym na nim metalowym krzyżem; w Wiśniówce z oryginalną formą wysmukłego, betonowego obelisku, zwieńczonego krzyżem wykutym z metalu. Stosunkowo dużo zachowało się na tym terenie zabytkowych krzyży drewnianych. Są one wykonane z różnych gatunków drzew, często z dębu jako materiału najtrwalszego. Oprócz tych prostych, gładkich, licznie spotykamy dekoracyjnie opracowane. Wiele krzyży posiada poszerzoną belkę pionową w części dolnej, tworząc w ten sposób formę wyodrębnionego cokołu, np.: krzyż w Mizarach, Rosach, Toczyskach, Woli Kisielskiej.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ramiona krzyży często dekorowane są stożkowatymi zakończeniami w kształcie daszków z małymi okapami oraz dodatkowo kulami. Na terenie gminy występuje charakterystyczny, regionalny typ krzyża łukowskiego, nazwany tak ze względu, iż występuje na terenie powiatu łukowskiego a zwłaszcza w jego północnozachodniej części. Krzyże te zostały omówione w opracowaniu Janiny Petery "Drewniane krzyże przydrożne na Lubelszczyźnie" przechowywanym w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Lublinie. W krzyżach typu łukowskiego znamienne jest umieszczanie na skrzyżowaniu ramion, form w kształcie litery "C" lub stylizowanych serc, z których wybiegają wiązki potrójnych promieni. Typ łukowski reprezentują krzyże z miejscowości: Aleksandnrówka przy posesji nr 8 i nr 32, Stary Jamielnik przy drodze do Róży, Wiśniówka na posesji nr 35. Do wielkiej rzadkości należą dziś krzyże epidemiczne, popularnie zwane „Karawakami”. Stawiano je podczas panowania różnych epidemii, aby ochronić mieszkańców od zarazy. Charakterystyczną cechą tych krzyży są podwójne ramiona, niższe – dłuższe i wyższe – krótsze. Przykładem tego typu obiektu, jest krzyż ustawiony 12 czerwca 1936 roku, przy ul. Partyzantów na posesji Mariana Gryczona. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne z reguły ogradzane dekoracyjnymi płotkami oraz obsadzane roślinnością średnią i wysoką, stanowią ważny element w krajobrazie kulturowym gminy. Gmina Stoczek Łukowski nie posiada obiektów zabytkowych o dużym znaczeniu historycznym czy kulturowym. Jedynym zabytkiem wpisanym do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków jest dwór w Nowej Prawdzie z XIX w., posiadający klasyczną formę siedziby ziemiańskiej. Istnieją na terenie gminy zabytki i pomniki o znaczeniu lokalnym, które zostały sklasyfikowane w Gminnej Ewidencji Zabytków. Ewidencja obok szczegółowych informacji na temat obiektu – jego aktualny właściciel, stan i położenia – zawiera również dokumentację fotograficzną oraz uwagi na temat bardziej interesujących obiektów. W oparciu o Gminną Ewidencję Zabytków został opracowany Gminny Program Opieki nad Zabytkami przyjęty Uchwałą Nr XVI/149/07 Rady Gminy Stoczek Łukowski. Dla realizacji programu powołany został Gminny Komitet Opieki nad Zabytkami, którego zadaniem jest opieka nad zabytkami o szczególnej wartości kulturowej lub historycznej dla lokalnej społeczności. Gminna Ewidencja Zabytków jak i Gminny Program Opieki nad Zabytkami uzyskały pozytywną opinię Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wśród pomników zlokalizowanych na terenie gminy Stoczek Łukowski na uwagę

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zasługuje pomnik Bitwy pod Stoczkiem wzniesiony w 1931 r. na wzgórzu koło wsi Zgórznica na polu bitwy pod Stoczkiem.

Fot. 1. Pomnik bitwy pod Stoczkiem 14.02.1831 r.

W 2010 r., w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, działania „Odnowa i Rozwój Wsi”, zrealizowano projekt pod nazwą „Renowacja i przebudowa miejsca pamięci bitwy pod Stoczkiem Łukowskim”. Gmina opiekuje się także zbiorowymi mogiłami Żołnierzy Wojska Polskiego, poległymi we wrześniu 1939 r. i żołnierzy poległych w latach 1914 – 1918, znajdującymi się na terenie Cmentarza Parafialnego w Jedlance. Mogiły zostały odrestaurowane w latach 2012 – 2013, w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, działania „Odnowa i Rozwój Wsi”.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Fot.2. Mogiła żołnierzy poległych w latach 1914- Fot. 3. Mogiła żołnierzy poległych w 1939 r. 1918 (cmentarz w Jedlance) (cmentarz w Jedlance)

Sołectwa gminy Stoczek Łukowski ALEKSANDRÓWKA Pierwsze wzmianki o tej wsi pochodzą z przełomu XIX i XX wieku. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia Aleksander. BŁAŻEJKI Około 1560 roku starosta latowicki Jan Kazimierski założył wieś nad rzeką Kopia o nazwie Wólka Nowa Kopya. Była to miejscowość królewska w ramach starostwa latowickiego skupiającego wsie królewskie wokół Latowic. Pierwsza pisana wzmianka o wsi pochodzi z lustracji dóbr królewskich z roku 1564. W czasie lustracji wieś dopiero się organizowała. Mieszkało w niej sześciu kmieci, którzy zajmowali się wyrębem lasu na obszarze 5 i pół włóki pod przyszłą wieś. Nie płacili jeszcze podatków objęci byli kilkuletnim okresem tak zwanej wolnizny. Już pięćdziesiąt lat później zaczęto pisać nazwę Wólka Nowa Kopia wymiennie z nazwą Błażejki („w Blazcikach”). W drugiej połowie XVII wieku utrwaliła się nazwa Blażejki i tak już pozostało. Nazwa ta pochodzi od nazwy osobowej Błażej. Starostwo latowickie było uposażeniem księżnych mazowieckich a potem królów polskich. W XVIII wieku starostwo było zarządzane przez ród Czartoryskich. W 1795 roku starostwo latowickie przeszło na własność rządu Austrii. Według spisu miast i wsi Królestwa Polskiego z 1827 roku wieś liczyła 15 domów i 76 mieszkańców. Wieś była własnością rządową i leżała w tym czasie w powiecie garwolińskim w ówczesnym województwie podlaskim. Błażejki były częścią składową majoratu rządowego Prawda. W połowie XIX wieku ziemia rządowa została rozparcelowana między miejscowych chłopów. W 1880 roku wieś liczyła 13 domów i 96 mieszkańców. W tym czasie wieś położona była w powiecie łukowskim, należała do gminy Prawda i parafii Stoczek. BORKI Wieś była lokowana przed rokiem 1513 przez biskupów poznańskich w ramach ich posiadłości ziemskich na tym terenie. Nazwa Borki pochodzi od słowa bór inaczej las sosnowy. Wieś była częścią klucza wsi biskupich wokół Stoczka w dawnym Księstwie Mazowieckim. Od 1526 roku Borki wraz ze Stoczkiem znalazły się w powiecie garwolińskim w województwie mazowieckim. Obok wsi Borki w tym samym czasie lokowano nie istniejące już wsie Poczekarz i Podlesie. Wsie biskupie zostały na początku XIX wieku

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przejęte przez rząd zaborczy. W 1827 roku Borki leżały w powiecie garwolińskim, była to wieś rządowa. We wsi stało 6 domów a mieszkało w nich 34 mieszkańców. W 1880 roku wieś według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego liczyła trzy domy. Wieś zajmowała 84 morgi gruntu. CELEJ Ta miejscowość powstała w końcu XIX wieku. Był to dawny folwark szlachecki. Nazwa pochodzi od starej nazwy osobowej Celej lub Czelej, która wywodzi się od staropolskiego słowa celić, calić co oznaczało naprawiać. W 1881 roku we wsi stały 3 budynki folwarczne. Obszar folwarku to 171 mórg ziemi. GUZÓWKA Według historyków Guzówka istniała już w XVI wieku. Nazwa pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej Guz. Wieś położona była w ziemi stężyckiej w województwie sandomierskim. Była to prywatna własność szlachecka. Niestety nie zachowało się dużo dokumentów dotyczących tej wsi. W XVII wieku wieś należała do rodziny Skórkowskich, liczyła w 1664 roku 9 domów i 35 mieszkańców. W końcu XVIII wieku Guzówka była wsią należącą do dóbr Żelechów. Na początku XIX dobra Żelechów należały do rodziny Zakrzewskich. W 1825 dobra wymienione dobra kupił Alojzy Zajdler za 36 000 złp. W 1836 roku dobra te zostały sprzedane panu Kobylańskiemu. Kobylański sprzedał je w 1841 roku Józefowi Pągowskiemu za 69 487 złp. Potem kolejno dobra te należały do Suchodolskich, Deskurów, Myśliborskich, Androlewskich i Łuniewskich. Wreszcie w 1876 roku właścicielem dóbr Żelechów w tym i Guzówki był Henryk Wokulski. W 1881 roku opisano Guzówkę w ten sposób: „Pozycya falista, ziemia żytnia, okolica lesista.” Wspomniano o dużych pokładach torfu przydatnego do opalania i licznych bijących źródełkach w tej okolicy. Strumień zwany Wiśniówka miał wpadać do rzeki Świder tuż przy zabudowaniach folwarcznych folwarku Celej. Na gruntach folwarcznych znajdowała się wtedy huta szkła zwana Łukacz. Część ziemi folwarcznej (66 mórg) została rozparcelowana w latach sześćdziesiątych XIX wieku, powstała wtedy włościańska wieś Guzówka obok istniejącego cały czas folwarku Guzówka. W latach osiemdziesiątych XIX wieku folwark Guzówka liczył 600 mórg ziemi, natomiast wieś Guzówka zamieszkiwało 120 mieszkańców w 15 domów. HUTA ŁUKACZ W końcu XIX wieku teren obecnej wsi należał do folwarku Guzówka. Znajdowała się

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego tu huta szkła. W okresie międzywojennym istniała już samodzielna miejscowość licząca kilka domów. JAGODNE Pierwsza wzmianka pochodzi z 1540 roku z Księgi Ziemi Czerskiej. Nazwa brzmiała w tym czasie tak samo jak obecnie. Nazwa wsi ma leśny źródłosłów pochodzi od nazwy „jagoda”. Od początku istnienia wieś była prywatną własnością szlachecką w powiecie garwolińskim w parafii Zwola. Jagodne umieszczono na mapie województwa mazowieckiego z 1783 roku. W 1827 roku wieś zwano Jagodne Stonczyńskie, liczyła w tym czasie 11 domów i 102 mieszkańców. W tym czasie była to nadal prywatna własność szlachecka. Wieś należała do powiatu żelechowskiego. W 1881 Jagodne należało do powiatu łukowskiego, liczyło 10 domów i 185 mieszkańców. Obszar wsi to 61 mórg. Obok wsi istniał folwark szlachecki z 1365 morgami ziemi. Zabudowania folwarczne składały się z 3 budynków murowanych i 13 drewnianych. Jagodne nie należało w tym czasie do gminy Prawda. JAMIELNE Jamielne powstało w 1472 roku, założył ją biskup poznański Andrzej Bniński. Nazwa pochodzi od słowa jemioła. Wieś leżała pierwotnie w Księstwie Mazowieckim i była własnością biskupów poznańskich w ramach klucza Stoczek (alias Prawda). W 1512 roku rozgraniczono od Jamielna młyny Ożarek i i Gzdów. Od 1526 roku cały klucz dóbr biskupstwa poznańskiego znalazł się w województwie mazowieckim w Królestwie Polskim (w tym Jamielne). W 1540 roku wymieniono ją w Księdze Ziemi Czerskiej jako Yamijelno. W 1565 roku wspomniano ją w lustracji województwa mazowieckiego jako Jamielnin. W 1576 roku podczas spisu poborowego wymieniono już nazwę Jamielno. W 1783 roku umieszczono tą miejscowość (Jamielono) na mapie województwa mazowieckiego. Jamielene podobnie jak inne wsie biskupie zostało na początku XIX wieku przejęte przez rząd zaborczy. W 1827 roku wieś (Jamelna) leżała w powiecie garwolińskim liczyła 39 domów i 230 mieszkańców, była wsią rządową. W 1882 roku, po reformie administracyjnej z 1867 roku Jamielne, leżało w powiecie łukowskim. Wieś liczyła 30 domów i 364 mieszkańców. Obszar wsi to 1214 mórg ziemi. Obok wsi istniał folwark rządowy. JAMIELNIK KOLONIA Wieś powstała na początku XX wieku. JANUSZÓWKA Januszówkę lokowano w XV wieku. Miejscowość leżała pierwotnie w Księstwie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Mazowieckim. Nazwa pochodzi od imienia Janusz. Podczas lokacji nadano jej przywilej wójtostwa. Być może przywilej ten otrzymał ktoś o imieniu Janusz i stąd wzięła się nazwa. Nazwa na pewno nie pochodzi od imienia któregoś z biskupów poznańskich, ponieważ w XV wieku nie było biskupów poznańskich o imieniu Janusz. W 1551 biskup Benedykt Idzbieński lokował tą wieś na nowo. Nowy przywilej stał się przyczyną licznych sporów ponieważ duża liczba osób rościła sobie prawo do przywileju. Z tego powodu w 1565 roku biskupi poznańscy poddali ten dokument rewizji. W 1576 roku wieś wymieniono w spisie poborowym parafii Stoczek jako Janusewka. W 1783 Januszówka znalazła na mapie województwa mazowieckiego. Januszówka, jak i okoliczne wsie należące do biskupstwa poznańskiego, została przejęta przez rząd Austrii w początkach XIX wieku. W 1827 roku wieś rządowa Januszówka leżała w powiecie garwolińskim, liczyła 7 domów i 31 mieszkańców. W 1881 roku Januszówka leżała w powiecie łukowskim, liczyła 9 domów i 63 mieszkańców. Obszar wsi to 225 mórg ziemi. W końcu XIX wieku we wsi istniał folwark rządowy. JEDLANKA Wieś powstała w pierwszej połowie XVI wieku. Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1552 roku ze spisów poborowych ziemi łukowskiej w województwie lubelskim. Była własnością prywatną. Nazwa wsi zapisywano wtedy jako „Jedlinka”. Późniejsze wzmianki o tej miejscowości nazywają tą wieś już tak samo jak obecnie. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy drzewa „jodła”. W 1580 roku według spisów poborowych wieś należała do rodziny Kanimirów i Fraczów. (KANIMIROWIE – średniozamożna utytułowana szlachta z powiatu łukowskiego W końcu XVI wieku Michał Kanimir syn Jana żonaty z Zofią z Gumowskich był dziedzicem Jedlanki i Jamielnika. Wśród właścicieli tych wsi występował też Stanisław Kanimir zwany Jedinakiem. A. Boniecki, Herbarz Polski, Warszawa 1906, tom IX. ) W 1620 roku wieś podzielona była między kilku szlachciców. Był to typowy obraz wsi z ziemi łukowskiej, gdzie podobnie jak na większości obszaru Mazowszu dominowała drobna własność szlachecka. W Jedlance właścicielami ziemskimi byli: pan Skiwski, pan Jakub Kanimir, pan Wojciech Żabicki cześnik czerski. Natomiast ziemie dzierżawili: chłop Maciej Magdalerz (od pana Skiwskiego) i Mikołaj Gojski. Szlachta mieszkająca tu była uboga i swoim statusem materialnym niewiele różniła się od chłopów. Natomiast wśród miejscowych chłopów byli chłopi bogatsi, którzy statusem materialnym mogli przewyższać szlachtę. Wieś często zmieniała właścicieli i zapewne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w początkach XIX wieku przeszła na własność rządu zaborczego. W 1827 roku Jedlanka leżała w powiecie łukowskim. Należała do parafii Tuchowicz. Była to wieś rządowa. Stało w niej 33 domy a mieszkało w niej 193 mieszkańców. W 1881 roku Jedlanka liczyła 34 domy i 272 mieszkańców. Leżała nadal w powiecie łukowskim w gminie Prawda. We wsi istniał folwark rządowy. KAMIONKA Ta miejscowość powstała w początkach XVI wieku, była prywatną własnością szlachecką. Wieś leżała w ziemi stężyckiej województwa sandomierskiego w Królestwie Polskim. Pochodzenie nazwy nie jest jednoznaczne, najprawdopodobniej pochodzi od staropolskiego słowa „kamionka” oznaczającego stertę kamieni. Po raz pierwszy wspomniano ją w dokumentach w 1564 roku. W tym czasie wieś liczyła 3 łany obszaru i płaciła 6 groszy podatku rocznie. Kamionka była wsią należącą do pani Żełechowskiej. Należała do parafii Wilczyska. Nazwę pisano wtedy Kamyonka. W 1827 roku wieś należała do powiatu żelechowskiego i leżała nadal w parafii Wilczyska. Kamionka liczyła w tym czasie 17 domów i 123 mieszkańców. W 1881 roku Kamionka znajdowała się już w składzie powiatu łukowskiego w gminie Prawda. Zamieszkiwało ją 132 mieszkańców a stało w niej 16 domostw. KAPICE Początki miejscowości sięgają XVI wieku. W tym czasie istniała już osada młyńska o nazwie Kapica związana z biskupią wsią Mizary. W połowie XVII wieku młyn podupadł i zapewne dopiero w końcu XVIII wieku powstał tu folwark biskupi przejęty później przez rząd. W latach osiemdziesiątych XIX wieku był tu folwark należący do majoratu rządowego Prawda. Dopiero w pierwszej połowie XX wieku powstała samodzielna wieś Kapica.

KIENKÓWKA Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1540 roku z Księgi Ziemi Czerskiej zapisano ją wtedy jako Kijenkowka. Nazwa wsi pochodzi od słowa „pieniek” co oznaczało kiedyś; pieniek, kłoda, kloc. Była to wieś należąca do biskupów poznańskich. W 1565 roku w tej wsi ówczesny biskup poznański musiał poddać rewizji przywileje wójtowskie, ponieważ duża liczba osób przyznawała się do tych przywilejów. Ta sama sytuacja zdarzyła się we wsi Januszówka, być może również ta wieś została założona w XV wieku. W 1576 roku podczas spisu poborowego zapisano ją jako Kienkówka. W początkach XIX wieku Kienkówka weszła

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w skład dóbr rządowych Austrii. W 1827 roku Kienkówka leżała w powiece garwolińskim, należała do parafii Stoczek. Miejscowość w tym czasie liczyła 16 domów i 104 mieszkańców. W 1881 roku Kienkówka liczyła 22 domy i 191 mieszkańców. Należała do powiatu łukowskiego i gminy Prawda. Obszar wsi wynosił 580 mórg. KISIELSK Jest to jedna z najstarszych wsi w dzisiejszej gminie Stoczek. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiego imienia Kisiel. Już w 1297 w dokumentach immunitetowych biskupów poznańskich wymieniono tą wieś jako ich własność. Nazywała się wtedy Kisielsco. Niestety nie da się ustalić czy ta wieś została założona przez biskupów poznańskich czy też powstała wcześniej. W 1350 roku w Kodeksie Dyplomatycznym Mazowsza ponownie wymieniono wieś Kyselsko. Wieś istniała pierwotnie na prawie polskim. W 1426 roku biskup Piotr Tomicki osadził tą wieś na prawie niemieckim. Kisielsk stanowił część dóbr biskupich wokół Stoczka. Kisielsk jako wieś biskupia w początkach XIX wieku został przejęty przez rząd zaborczy. W 1827 roku Kisielsk był wsią rządową w powiecie garwolińskim, liczyła 27 domów i 172 mieszkańców. Dnia 13 listopada 1863 roku obok wsi miała miejsce potyczka powstańców z wojskami rosyjskimi. W 1881 roku wieś liczyła 31 domy i 268 mieszkańców, obszar wynosił 967 mórg obszaru. W tym czasie wieś leżała w gminie Prawda w powiecie łukowskim ŁOSINIEC Pierwsza wzmianka o tej wsi pojawia się w 1921 roku w ówczesnych spisach urzędowych. Nazywała się wtedy Róża-Łosiniec. MIAZARY Pierwsza pisana informacja o tej miejscowości pochodzi z 1513 roku z dokumentów biskupów poznańskich. Nazwano ją wtedy Mysary Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej Mizera lub od nazwiska „Mizarski” wójta wsi Kobiałki z XVI wieku. W 1513 roku wydano przywilej wójtowski w tej wsi zatwierdzony w 1523 roku przez biskupa Tomickiego. Obok wsi istniały młyny: Okuń, Kapica, Śmieszek, Dębek i Kłopot. Osady młyńskie stały się początkiem samodzielnych osad i części Stoczka Łukowskiego. W 1540 roku wymieniono Mizary w Księdze Ziemi Czerskiej jako Messerj. Miejscowość leżała pierwotnie w Księstwie Mazowieckim a od 1526 roku w powiecie garwolińskim województwa mazowieckiego. W spisie poborowym województwa mazowieckiego z 1576 nazwano ją Miseri. W początkach XIX wieku wieś przeszła

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na własność rządu. W 1827 roku w Mizarach mieszkało 232 mieszkańców w 34 domach. W tym czasie wieś leżała w województwie podlaskim w powiecie garwolińskim. Wieś liczyła w 1881 roku 39 domów i 365 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 922 morgi. Mizary leżały wtedy w powiece łukowskim w guberni lubelskiej. NOWA PRAWDA Jeszcze na początku XIX wieku obszar dzisiejszej wsi pokrywały lasy. Nie było też tej wsi w spisie miejscowości gminy Prawda z końca XIX wieku. Dopiero na mapach z początku XX wieku odnajdujemy tą wieś. NOWE KOBIAŁKI Stosunkowo młoda miejscowość. Pierwszy raz nazwa Nowe Kobiałki została użyta w dokumentach urzędowych z 1921 roku. NOWY JAMIELNIK Wieś powstała w początkach XX wieku na miejscu dawnego folwarku Jamelnik. ROSY Według historyków tworzących atlas historyczny województwa mazowieckiego była to wieś królewska należąca do starostwa latowickiego. Wieś zwano Rossy. Niestety nie ma wzmianki o tej miejscowości w lustracjach dóbr królewskich z XVI i XVII wieku. Pierwsza nie budząca wątpliwości informacja występuje w spisach urzędowych Królestwa Polskiego z 1827 roku. W tym czasie wieś liczyła 12 domów i 83 mieszkańców. Leżała w powiecie garwolińskim. Nazwa Rossy widnieje na mapach Polski z 1839 roku. W końcu XIX wieku wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda w parafii Stoczek. Liczyła 13 domów i 102 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 490 mórg.

RÓŻA PODGÓRNA Jest to młoda miejscowość, po raz pierwszy w dokumentach urzędowych nazwę Róża Podgórna użyto w 1921 roku. RUDA Już w XVI wieku istniała tu osada młyńska związana z królewską wsią Zabiele. Obok młyna istniała kopalnia rud żelaza nad którą czuwał specjalny urzędnik zwany rudnikiem powołany przez króla. Pierwsza wzmianka o samodzielnej wsi Ruda pochodzi z 1783 roku. Pojawiła się wtedy na mapie województwa mazowieckiego. W 1827 roku wieś zwano Rudą

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wielgoraką, leżała ona w powiecie garwolińskim. W latach osiemdziesiątych XIX wieku Ruda leżała w parafii Stoczek w powiecie łukowskim. We wsi kontynuowano młynarskie tradycje, istniał wtedy młyn wodny. W tym czasie we wsi stało 8 domów a mieszkało w niej 63 mieszkańców. STARA PRAWDA Obok obecnej wsi Prawda istniała osada o nazwie Drwika lub Drwiska. Należała ona do biskupów poznańskich. W początkach XVI wieku wykarczowano pobliski las zwany Podsiekarz. a biskup poznański w miejscu tego lasu nadał w 1516 roku przywilej wójtostwa oraz dwa łany ziemi niejakiemu Stefanowi Pirczy. Kolejny biskup poznański Jan Latalski (1525-36) rozszerzył granice wsi do lasu zwanego Gozd alias Tarnawiec (koło wsi Mizary) i nadał wsi nazwę Prawda od swego herbu rodowego Prawda. Przywilej powstania wsi Prawda nosi datę 17 III 1528 roku. Miejscowość Prawda była już w XVI wieku ośrodkiem dóbr biskupich. Okoliczne dobra biskupie nazywano dobrami Stoczek lub Prawda. Była to jedna z większych wsi w okolicy. W początkach XIX wieku dobra biskupie a w tym Prawda przeszły na własność rządu. Dysponowali nimi Austriacy, potem rząd Księstwa Warszawskiego a po 1815 rząd rosyjski. Dobra biskupie zostały połączone z dawnymi dobrami królewskimi. Powstał przez to duży kompleks dóbr rządowych stanowiących majorat czyli zespół folwarków nie podlegających podziałom. W Prawdzie istniał dwór stanowiący ośrodek majoratu rządowego. W 1827 roku wieś leżała w powiecie garwolińskim, liczyła 19 domów i 122 mieszkańców. Na początku lat trzydziestych XIX wieku majorat Prawda obejmował folwarki: Prawda, Wólka Poznańska, Kobiałki, Jamielne, Ruda, Kisielsk, Wola Kisielska, Mizary, Błażejki, Wólka Różańska, Borki, Rosy, Toczyska, Zabiele, Zgórznica, Januszówka, Róża oraz młyny: Dąbek, Okuń, Śniczek Ozimek i sołtysostwo Kienkówka. W 1835 roku część tych dóbr została przekazana generałowi Gołowinowi za „zasługi” w tłumieniu Powstania Listopadowego. Przekazano mu folwarki Prawda, Borek i Januszówka oraz młyny Dąbek, Okuń, Ozimek i sołtysostwo Kienkówka. Najpóźniej w końcu lat sześćdziesiątych XIX wieku większość dóbr rządowych rozparcelowano między uprawiających je chłopów. Folwarki rządowe utrzymały się tylko w Jamielniku, Stoczku, Szyszkach Jedlance i Wólce Poznańskiej. W 1867 roku powstała gmina Prawda z siedzibą w Stoczku. W 1881 roku wieś Prawda liczyła 210 mieszkańców w tym 14 Żydów. Legenda herbowa: Paprocki w „Gnieździe cnoty” pisze o przodku Prawdziców, iż przybył do Polski za Leszka Czarnego rycerz o herbie przedstawiającym lwa wyskakującego z muru.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Cudzoziemiec pojął za żonę szlachciankę polską pieczętującą się herbem z wizerunkiem koła żelaznego, na którym misy stawiano, który to przyrząd zwano prawdą, Tę właśnie prawdę trzyma herbowy lew Prawdziców. Następni heraldycy przybycie cudzoziemca datowali na 1123 r. Rycerzem tym miał być Jędrzej hrabia Rinheim, który poślubił córkę Jana Prawdy, sędziego ziemskiego gostyńskiego, pana na Szczawnie i Trąbkach. Jędrzej Rrinheim miał być potomkiem Andrada z Dacji, który zbiegł od swego pana na pustynię i schronił się w jaskini lwa. Andrad pozyskał miłość dzikiego zwierzęcia, wyjąwszy mu kolec z łapy. Wdzięczny lew przez trzy lata dzielił się zdobyczą ze zbiegłym niewolnikiem. Po upływie trzech lat Andrad schwytany został i na cyrkowej arenie wydany lwu na pożarcie. Dzika bestia na szczęście dla Andrada okazała się tą samą, której swego czasu wyjął kolec. Zamiast pożreć skazańca lew jął się łasić do niego. Rzymianie poszczuli na Andrada z kolei rysia, ale tego lew szybko rozszarpał. Uznawszy to wszystko za czary nadano Andradowi herb i darowano życie.

STARA RÓŻA Pierwsza pisana wzmianka o wsi Róża pochodzi z 1543 roku nazwano ją wtedy Rosza. Nazwa pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej Róża lub od herbu szlacheckiego Róża. Ta miejscowość została założona na początku XVI wieku w ramach starostwa latowickiego. Według lustracji wsi z roku 1564 wieś ma „grunt nie prawie dobry”. Była to duża wieś licząca 34 włóki (w tym 3 wójtowskie), mieszkało w niej 50 kmieci. We wsi była karczma. Mieszkańcy wsi nie odpracowywali pańszczyzny na polach latowickich z powodu odległości. Byli zobowiązani do płacenia wynajętym robotnikom za pracę na gruntach storościńskich. Ta wieś leżała tuż nad granicą z ziemią łukowską w województwie lubelskim. Po drugiej stronie granicy (wsie Jamielnik i Jedlanka) największym właścicielem ziemskim był ród Kanimirów. Mieszkańcy wsi Róża mieli zadawnione spory graniczne z poddanymi owego rodu. Podczas lustracji zapisano „ta wieś ma granice (…) kędy już kończy się księstwo mazowieckie z imieniem Kanimirow z drugiej strony, które granice uczynione z krzywdą i ulżeniem imienia JKM od których poddani JKM wielkie krzywdę cierpią”. ( W tej sprawie już w 1554 roku zebrała się specjalna komisja królewska. Jak widać nie wyjaśniła ona wszystkiego skoro dziesięć lat później konflikty nadal istniały. Według lustratorów granicę ustalono z uszczerbkiem dla starostwa latowickiego a winę za to ponosił starosta Jan Kazimierski). Dziedziczne wójtostwo w tej wsi posiadał, na mocy przywileju Zygmunta Augusta z 1564 roku, Stanisław Karwicki ówczesny starosta latowicki. W 1661 roku

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przeprowadzono kolejną lustrację wsi. Róża cały czas miała obszar 34 włók w tym 2 włóki wójtowskie. Wójtem był, na mocy przywileju z 1649 roku, Andrzej Rosiński. Mimo dużego obszaru pól uprawnych wieś była niemal bezludna. Był to okres po potopie szwedzkim i mimo, że na tym terenie nie było walk i przemarszów wojsk, liczba ludność znacznie spadła. Z 32 włók ziemi, podczas lustracji tylko 6 było obsianych. We wsi stało 20 chałup. Ludność kmieca w tym czasie płaciła swoje powinności w kapłonach, jajach i kurach oraz oddawali do folwarku „(…) poziomki, grzyby, rydze z każdego domu(…). Mieszkańcy zobowiązani byli do odpracowania na polach królewskich 9 dni rocznie z uprawianej włóki. Zauważmy, że o ile ponad 100 lat temu mieszkańcy wsi nie odpracowywali pańszczyzny i wynajmowali robotników, to po „potopie” z powodu braku rąk do pracy a pewnie i ubóstwa, kmiecie zobowiązani byli do chodzenia w okolice Latowic aby odpracować pańszczyznę. Cały czas istniały konflikty z mieszkańcami wsi położonych po drugiej stronie granicy województwa, tym razem nie chodziło o granicę ale o leśne barcie które należały do mieszkańców Róży a które to ludzie starosty łukowskiego zniszczyli kradnąc przy tym woły z pól różańskich. Właśnie na te poczynania ludzi starosty łukowskiego skarżyli się lustratorom mieszkańcy Róży W XVIII wieku wieś Róża zarządzana była przez Czartoryskich, którzy byli starostami latowickimi. W 1827 roku wieś liczyła 74 domy i 434 mieszkańców, leżała w powiecie garwolińskim w województwie podlaskim. Miejscowość Róża stała się miejscem bitwy powstańczej w okresie Powstania Styczniowego. Maszerujący obok wsi oddział polski pod wodzą Lelewela liczący około 400 powstańców został nocą 22/23 VI 1863 roku zaatakowany przez silny oddział rosyjski(około 1000 żołnierzy). Powstańcy podjęli walkę ale szybko zostali zmuszeni do wycofania się w kierunku lasu. Na przestrzeni 10 kilometrów powstańców ścigali Rosjanie. W wyniku bitwy pod Różą i walk podczas cofania się oddziału zginęło ponad 50 powstańców. Rosjanie przejęli tabory z amunicją i żywnością. Oddział Lelewela został rozbity. W 1881 roku wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda należała do parafii Stoczek. Liczyła wtedy 94 domy i 770 mieszkańców. Obszar pół uprawnych wynosił 2562 mórg. Legenda herbowa: Wszyscy się na to zgadzają, że ten herb z Czech do Polski przyszedł z Porajem, rodzonym bratem św. Wojciecha, biskupa i męczennika, gdy ten Dąbrówkę z innymi panami czeskimi Mieczysławowi, monarsze polskiemu, odprowadziwszy i w tych krajach upodobawszy sobie, tu osiadł i godne potomstwo zostawił. STARE KOBIAŁKI

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pierwotnie istniała jedna wieś o nazwie Kobiałki. Była to osada należąca do biskupów poznańskich. Pierwsza wzmianka w dokumentach o tej wsi pochodzi z 1472 roku. Dnia 10 IV 1544 roku biskup Branicki wydał przywilej wójtostwa dla niejakiego Jana Mizarskiego. (Być może Mizarski miał udział w powstaniu wsi Mizary na co może wskazywać nazwa). Biskupi poznańscy zapewne z czasem sprzedali tą wieś jakiemuś szlachcicowi skoro na początku XIX wieku nie stała się wsią rządową i była szlachecką wsią prywatną . W 1827 roku wieś liczyła 19 domów i 127 mieszkańców. W tym czasie wieś leżała w powiecie garwolińskim i była miejscowością prywatną. W końcu XIX wieku wieś Kobiałki liczyła 22 domy i 172 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 791 mórg. Leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda, parafii Stoczek. Jeszcze na przełomie XIX i XX wieku istniała jedna miejscowość o nazwie Kobiałka. STARY JAMIELNIK Po raz pierwszy nazwę wsi wymieniono w roku 1552 podczas spisu poborowego ziemi łukowskiej. W tymże roku wieś należała do Andrzeja Jarczowskiego a zamieszkiwało ją 17 kmieci. W kilkadziesiąt lat później wieś zmieniła właściciela. W 1580 roku Jamielnik należał do rodziny Kanimrów (Michał i Stanisław zwany „Jedinak”). Dział ziemi we wsi miał też pan Fracz. W 1620 roku wieś podzielona była między rodziny: Grodzickich, Kanimirów i Skiwskich. Ponadto mieszkali we wsi jako dzierżawcy pan Wojciech Wilanowski, pani Katarzyna Focicka oraz chłopi Tomek Machowicz i Maciej Magdalerz. Większość mieszkającej tu szlachty to szlachta uboga i swoim statusem materialnym niewiele różniła się od chłopów. Natomiast wśród miejscowych chłopów byli chłopi bogatsi, którzy statusem materialnym mogli przewyższać szlachtę. W 1660 roku Jamielnik był własnością pana Jana Oborskiego. Brak niestety źródeł o losach wsi w XVIII wieku. Wieś będąc początkowo wsią prywatną w początkach XIX wieku przeszła na własność rządu. W 1827 roku wieś rządowa Jamielnik leżała w powiecie łukowskim, należała do parafii Tuchowicz, liczyła 27 domów i 181 mieszkańców. W 1881 roku Jamielnik leżał nadal w powiecie łukowskim. We wsi istniał folwark rządowy. SZYSZKI Wieś powstała w początkach XIX wieku. Początkowo nazywana była Szyszki-Koło. W 1827 roku wieś liczyła 21 domów i 138 mieszkańców. W końcu XIX wieku Szyszki należały do gminy Prawda w powiecie łukowskim. Wieś należała do parafii Tuchowicz. W tym czasie we wsi stało 25 domów i było 217 mieszkańców. Obszar wsi wynosił 120 mórg

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ziemi. TOCZYSKA Wieś powstała w początkach XVI wieku, należała do starostwa latowickiego. Nazwa pochodzi od pospolitego wyrazu „tok” oznaczającego kiedyś: klepisko, obejście, zagrodę było to typowe określenie dla dawnego Mazowsza. Inną teorią na pochodzenie nazwy jest pochodzenie jej od tego samego słowa ale oznaczającego również okres godowy głuszców i cietrzewi. Podczas lustracji wsi w 1564 roku zapisano, iż wieś „(…)niedobry ma grunt, piaszczysty(…) owies źle się rodzi…”. Wieś liczyła ogółem 12 włók obszaru (1 włóka ok. 17 ha). Istniało we wsi wójtostwo liczące 2 włóki. Jedna włóka należała do chłopa Gniewka z Zabiela a pozostałe dziewięć włók uprawiali kmiecie. We wsi mieszkało 19 kmieci, płacili podatku po 30 groszy z uprawianej włóki. Tradycyjnie chłopi płacili też po dwa kapłony i 30 jaj z łana. Nie odrabiali pańszczyzny na polach folwarcznych w Latowiczu ponieważ „iż tym ludziom daleko chodzić na folwark robić, przeto wszytkim najęto dni, płacą z każdej włóki za dni po 50 gr”. Oznacza to, że kmiecie opłacali robotników pracujących za nich na polach królewskich. We wsi stał młyn ale nie był on okazały skoro nazwano go „młyniczek nędzny”. We wsi był pewien obszar gruntów, które nazywano Thurzec. Według lustracji z 1660 roku wieś liczyła 12 włók ziemi w tym dwie włóki wójtowskie. Wójtowskie włóki były w tym czasie nie obsiane. Jedną włókę zwaną wtedy Gniewskowską lub Gierowską tradycyjnie obsiewali chłopi z Zabiela. Pozostałe 8 włók należały do kmieci z Toczysk. Lecz tylko 3 i pół włóki było obsianych. Wieś należąc do starostwa katowickiego, w XVIII wieku zarządzana była przez rodzinę Czartoryskich. W 1795 roku wieś jak i całe starostwo stało się własnością rządów zaborczych. W 1827 roku Toczyska położone były w powiece garwolińskim województwa podlaskiego. Wieś była wsią rządową zamieszkiwało ją 179 osób, naliczono też we wsi 30 domów. W latach osiemdziesiątych XIX wieku miejscowość leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda w parafii Stoczek. Liczyła 46 domów 338 mieszkańców (w tym 11 Żydów) i 925 mórg obszaru. Musiała istnieć w Toczyskach karczma skoro mieszkali tam Żydzi. TURZEC Ta miejscowość ma szesnastowieczny rodowód. Leżała w ziemi stężyckiej w województwie sandomierskim. W 1564 roku liczyła 2 i pół łana ziemi. Podczas spisu poborowego z 1569 wieś obejmowała 5 łanów ziemi. Była to prywatną własność szlachecka. Wzrost obszaru wsi w ciągu kilku lat można tłumaczyć szybkim postępem osadnictwa w tej

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wsi. W tym czasie Turzec nazywano Turzy Ostrów. Nazwa pochodzi zapewne od nazwy zwierzęcia tur, natomiast nazwą „Ostrów” nazywano miejsca wyniosłe pośród podmokłych terenów. W 1827 roku wieś leżała w powiece łukowskim. Należała do parafii Wilczyska. We wsi stało 10 domów i mieszkało w niej 87 mieszkańców. W końcu XIX wieku obok wsi istniał folwark szlachecki. Turzec leżał wtedy w powiecie łukowskim w gminie Tuchowicz ale przynależny był do parafii Stoczek. We wsi Turzec istniało 8 domów a zamieszkiwało ją 78 mieszkańców. Folwark szlachecki liczył 555 mórg ziemi i składał się z 12 drewnianych budynków. WIŚNIÓWKA Wieś powstała w XVI wieku. Leżała w parafii Wilczyska w ziemi stężyckiej województwa sandomierskiego. W 1576 roku wieś liczyła 2 łany ziemi (łan ziemi około 17 ha). Właścicielką wsi była niejaka Żelechowska. Wieś zapewne podupadła w okresie wojen szwedzkich i została opuszczona. Nie spotykamy jej w XIX wiecznych opisach Polski oraz na mapach z tego okresu. Dopiero w okresie międzywojennym znowu istnieje osadnictwo w tym terenie WOLA KISIELSKA Po raz pierwszy próbowano założyć tu wieś w 1450 roku na mocy przywileju biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego. Odbyło się to bez zgody kapituły biskupstwa i wieś lokowano ponownie przez Uricha Górkę w 1480 roku. Pierwotnie wieś nazywano Ruski Staw lub Wojciechów ponieważ sołtysem wsi był Mikołaj z Wojciechowa. W 1528 roku biskup Jan Latalski zmienił nazwę na Wola Kisielska i nadał nowy przywilej wójtostwa w tej wsi. W 1540 w Księdze Ziemi Czerskiej zapisano wieś pod nazwą Volija Kisielska. W 1576 roku wieś Wola Kisielska według spisu poborowego liczyła 9 łanów. Wola Kisielska podobnie jak i inne wsi biskupie została w początkach XIX wieku przejęta przez rząd Austrii. W 1827 roku wieś w ówczesnych spisach nazwano Kisielska Wola, liczyła wtedy 22 domy i 135 mieszkańców. Była to wieś rządowa w powiecie garwolińskim. W 1881 roku wieś liczyła 22 domy i 135 mieszkańców. WÓLKA POZNAŃSKA Wieś należała do biskupów poznańskich założono ją w 1451 roku przez biskupa A. Bnińskiego na wykarczowanych terenach leśnych. Właśnie od nazwy biskupstwa przyjęła się nazwa tej wsi. Wólka Poznańska podobnie jak i inne wsi biskupie została przejęta w początkach XIX wieku przez rząd Austrii. W 1827 roku była to wieś rządowa w powiece

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego garwolińskim. Liczyła wtedy 6 domów i 39 mieszkańców. Należała do parafii Stoczek. W końcu XIX wieku we wsi istniał folwark rządowy należący do majoratu rządowego Prawda. Wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda należała do parafii Stoczek. Liczyła 15 domów, 108 mieszkańców i 314 mórg obszaru.

WÓLKA RÓŻAŃSKA Wieś Wólka Różanska powstała w pierwszej połowie XVII wieku. Nazwa wskazuje, że wieś pierwotnie zamieszkiwali mieszkańcy wsi Róża. Podobni jak Róża była to wieś królewska należąca do starostwa latowickiego. Pierwszy opis wsi zapisano w lustracji z roku 1661. Liczyła wtedy 5 i pół włóki obszaru. Większość włók była obsianych. Powinności wsi były identyczne jak w miejscowości Róża. W XVIII wieku Wólka Różańska, jak i całe starostwo latowickie, była zarządzana przez ród Czartoryskich. Wieś została umieszczona na mapie województwa mazowieckiego z 1783 roku. W 1795 roku Wólka Różańska została wsią rządową austriacką. Wieś w 1827 roku leżała w powiecie garwolińskim. Należała do parafii Stoczek. We wsi stało 14 domów i 175 mieszkańców. Była osadą rządową W 1881 roku wieś liczyła 15 domów i 108 mieszkańców. Nazywana byłą wtedy Różańska Wólka. Wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda. W końcu XIX wieku liczyła 15 domów.

ZABIELE Wieś Zabiele powstała w początkach XVI wieku. Nazwa pochodzi od słowa „biela” oznaczającego kiedyś; mokradło, bagno. Była to wieś królewska należąca do starostwa latowickiego. Według lustracji z 1564 roku, była to jedna z mniejszych wsi królewskich w starostwie licząca 5 i pół włóki ziemi. Zamieszkiwało ją 12 kmieci, podatki i powinności mieszkańców były takie same jak innych okolicznych wsi królewskich. Obok wsi płynęła rzeka Kopia i istniał staw a na stawie grobla. Niestety lustratorzy ubolewali nad tym, że w rzece ciężko łowić ryby, gdyż leżało tam dużo pni drzew We wsi były dwie karczmy i kilka młynów. Te młyny to: - Kadzidłowski nad rzeką a przy nim były „ogrody dobre”. (młyn „kadzidłowski” powstał na mocy przywileju królewskiego z dnia 28 II 1543 roku wydanego dla Jana i Andrzeja Kadzidłów) - Młyn „Lukaszowy” należący do Łukasza wójta z Zabiela na mocy przywileju królewskiego z 27 II 1543 roku. - Młyn Bobry a obok niego „stawek mały zarosły błotem” - Młyn Ruda była przy nim osada młyńska. Wydobywa się tam rudy żelaza nad którymi czuwa specjalny urzędnik rudnik (urząd dziedziczny) -Młyn

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na Piasecznicy. W 1661 roku wieś liczyła 5 i pół włóki ziemi. Kmiecie oddawali co roku do folwarku starosty: kapłony, jaja i kury. Zabiele cały czas było „zagłębiem młyńskim” istniały tu w tym czasie młyny w Zabielu i okolicach : Kadzidło, młyn w Błażejkach, w Zabielu, u Lasoty, u Zgorznicy oraz młyn Geraldt ale jak napisano młyny te „całe z gruntu spostoszały”. Był to typowy obraz Polski po II wojnie północnej. W 1795 roku, podobnie jak inne wsie królewskie, Zabiele zostało przejęte przez rząd Austrii. W 1827 roku wieś liczyła 20 domów i 103 mieszkańców. Leżała w powiecie garwolińskim województwa podlaskiego. W końcu XIX wieku wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda. Należała do parafii Stoczek. Zabiele liczyła w tym czasie 26 domów i 190 mieszkańców. Wieś miała 780 mórg obszaru. ZGÓRZNICA Jedna z najstarszych wsi w gminie. Po raz pierwszy wymieniona w 1313 roku w Metryce Księstwa Mazowieckiego. W tymże roku wieś została nadana przez Trojdena księcia czerskiego, Krystynowi wojewodzie czerskiemu Nazwa pochodzi od czasownika „gorzeć” lub „zgorzeć” który oznaczał w staropolskim tyle co „spalić się” , „spłonąć” W XVI wieku wieś należała do domeny królewskiej w ramach starostwa latowickiego. W 1564 roku, podczas lustracji, wieś nazwano „starodawną”. Mieszkańcy płacili podatki podobne jak w Toczyskach. We wsi istniał młyn i „staw dobry” a w nim „ryb nie mało”. Wieś według lustracji „ma grunt piaszczysty”. Obszar ziem uprawnych wynosił 10 włók w tym dwie włóki wójtowskie. We wsi mieszkało 16 kmieci w 8 chałupach. Zapisano też informacje o lasach sosnowych wokół wsi. W 1661 roku wieś liczyła 10 włók obszaru. We wsi były też dwie włóki wójtowskie. W 1795 roku Zgórznica jaki i inne wsie królewskie zostały przejęte przez rząd Austrii. W 1827 roku wieś leżała w powiecie garwolińskim. Była to osadą rządową. Należała do parafii Stoczek. We wsi stało 32 domy mieszkało w niej 181 mieszkańców. W końcu XIX wieku wieś leżała w powiecie łukowskim w gminie Prawda. Należała do parafii Stoczek. We wsi było 34 domy i 298 mieszkańców. Zgórznica liczyła 1004 morgi obszaru. Zarys historyczny gminy Stoczek Łukowski Burzliwa historia Polski znalazła swoje odzwierciedlenie w gminnie Stoczek Łukowski. Stoczek kilkakrotnie zmieniał przynależność państwową. W wyniku trzeciego rozbioru znalazł się pod panowaniem austryiackim. Wojna z Austrią w 1809 roku i utworzenie Księstwa Warszawskiego spowodowały włączenie terenów, na których leżał Stoczek, do powstałego państwa polskiego. Od 1815 roku miasto, należące do województwa

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego lubelskiego i powiatu łukowskiego znalazło się w granicach Królestwa Polskiego, połączonego ścisłą unią personalną z Rosją. Wydarzenia 1830 i 1831 roku - wybuch Powstania Listopadowego, detronizacja cara-króla Mikołaja I doprowadziły do wojny polsko- rosyjskiej. Stoczek znalazł się w centrum działań wojennych. W dniach 5-6 lutego 1831 roku, 115 tysięczna armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka Dybicza, od Kowna po Terespol i Uściług, przekroczyła granicę Królestwa. 10 lutego gen. Dwernicki przekroczył Wisłę pod Mniszewem i kierując się na Żelechów maszerował na spotkanie nieprzyjaciela, 11 lutego jego oddziały zajęły Łaskarzew, Garwolin, Rębków, a 12 lutego Zadybie, Żelechów i Miastków odległy od Stoczka o około 14 kilometrów. Dwernicki uzyskawszy informację, że siły rosyjskie znajdują się w Łukowie i Róży /około 10 km. od Stoczka/ zamierzał zaatakować nieprzyjaciela. Plan, choć realny, nie powiódł się. W tej sytuacji, nocą 14 lutego, gen. Dwernicki ruszył przez Filipówkę i Stoczek na Seroczyn, dokąd wcześniej przesunęli swoje siły Rosjanie chcąc pierwsi wydać bitwę. Dwernicki przeszedł przez Stoczek i zatrzymał się dla odpoczynku i nakarmienia koni - w dolinie Świder, niedaleko od miasta. W chwilę potem nadciągnęły w te okolice również wojska rosyjskie i rozegrała się bitwa, w której wojska nieprzyjaciela zostały szybko rozbite. W bitwie pod Stoczkiem Rosjanie stracili 500 żołnierzy - zabitych i rannych, w tym 231 jeńców, 246 koni i 11 armat. Po stronie polskiej poległo 27 żołnierzy, 60 było rannych, w tym 5 oficerów. Upamiętnieniem tego wydarzenia jest namalowany obraz „Bitwa pod Stoczkiem” Wojciecha Kossaka.

Fot. 4 „Bitwa pod Stoczkiem” Wojciech Kossak (1927)(Źródło: Zasoby internetowe)

Na terenie gminy Stoczek Łukowski istnieją dwie parafie:  Parafia Stoczek Łukowski pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

 Parafia Jedlanka pod wezwaniem Chrystusa Króla

Fot. 5 Parafia Stoczek Łukowski pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny) (Źródło: Zasoby internetowe)

Parafia Stoczek Łukowski powstała pod koniec XV wieku, około 1472 roku, ale istnieją zapiski wskazujące, że parafia istniała już w 1421 roku bo sam akt erekcyjny z 1472 roku mówi o wznowieniu działalności parafii. Pierwszy kościół drewniany został wybudowany w 1473 roku, ale spłonął po 274 latach istnienia. Drugi kościół został wybudowany w 1748 roku i spłonął po 26 latach, jeszcze niezupełnie wykończony. Trzeci kościół, także drewniany, został wybudowany w 1774 roku i służył parafii do 1928 roku. Został przekazany do nowopowstałej parafii w Jedlance. Budowę obecnego kościoła, w stylu neogotyckim, rozpoczęto w 1909 roku, a ukończono w 1923 roku. Kościół konsekrowany został przez biskupa Henryka Przeździeckiego ordynariusza Diecezji Podlaskiej 17 czerwca 1934r. Pierwsze informacje o składzie parafii pochodzą z 1747 roku, gdzie mówi się, że w skład parafii oprócz miasta Stoczek wchodzi osiem wsi: Wólka Poznańska, Zabiele, Zgórznica, Kobiałki Stare, Mizary, Prawda Stara, Wola Kisielska i Jamielne. W chwili obecnej w skład parafii wchodzą 33 wsie (Błażejki, Borki, Celej, Guzówka, Huta Łukacz, Jamielne, Jamielnik Kolonia, Januszówka, Kamionka, Kapice, Kienkówka, Kisielsk, Łosiniec, Mizary, Nowa Prawda, Nowe Kobiałki, Nowy Jamielnik, Rosy, Róża Podgórna, Ruda, Stara Prawda, Stara Róża, Stare Kobiałki, Stary Jamielnik, Soćki, Toczyska, Turzec, Wiśniówka, Wola Kisielska, Wólka Poznańska, Wólka Różańska, Zabiele, Zgórznica) oraz miasto Stoczek Łukowski (Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2008-2015; 2007).

3.1.2 Opis zasobów naturalnych

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Gleby Na terenie gminy dominują gleby bielicowe rdzawe i pseudobielicowe wytworzone z piasków gliniastych. Występują także gleby płowe w kompleksie z brunatnymi i odgórnie oglejonymi wytworzone z piasków naglinowych i glin, głównie zwałowych lekkich. W dolinie Świdra występują gleby hydrogeniczne wytworzone z torfów niskich (Turski R. 1993). Na terenie gminy dominują gleby słabe, brak jest gleb I i II klasy bonitacyjnej. Grunty orne III klasy bonitacyjnej zajmują powierzchnię ok. 600 ha. Przeważają gleby V klasy, które zajmują ok. 3900 ha. Powierzchnia użytków rolnych w gminie Stoczek Łukowski wynosi 11185 ha, co stanowi blisko 65% ogólnej powierzchni gminy, w tym powierzchnia gruntów ornych to 9249 ha (53,3%), sadów 24 ha (0,14%), łąk 1175 ha (6,8 %), pastwisk 737 ha (4,25 %). Lesistość gminy wynosi 29,15 %. Lasy zajmują 5056 ha. Pozostałe grunty i nieużytki posiadają powierzchnię 1105 ha (6,37%).

Struktura agrarna gminy Stoczek Łukowski

60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% grunty sady łąki pastwiska lasy pozostałe orne grunty i nie użytki

Rys. 2 Struktura agrarna gminy Stoczek Łukowski

Rozmieszczenie gleb poszczególnych klas bonitacyjnych na obszarze gminy Stoczek Łukowski przedstawia się następująco:  Obszary z przewagą gleb III A i III B występują na większych powierzchniach na południe od Stoczka Łukowskiego, w rejonie wsi Mizary i Stara Prawda oraz lokalnie w innych rejonach,  Gleby słabszych klas bonitacyjnych dominują w rejonie wsi Kienkówka, Stara Prawda, Rosy, Łosiniec, Kolonia Jamielnik, Szyszki, Nowe Kobiałki.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

 Gleby najsłabszych klas bonitacyjnych występują przede wszystkim w północnej części gminy.

Wody powierzchniowe Ramowa Dyrektywa Wodna oraz Prawo Wodne wprowadzają, jako zasadę naczelną gospodarowanie zasobami wodnymi w naturalnych granicach hydrograficznych. Tak ustalona zasada odnosi się zarówno do gospodarowania w dorzeczach i regionach wodnych jak i w zlewniach poszczególnych rzek. Zgodnie z podziałem hydrograficznym kraju, Większa część gminy Stoczek Łukowski należy do zlewni Wisły odwodnion przez rzekę Świder, a tylko niewielka część do zlewni Wieprza odwadniana jest przez rzekę Bystrzycę Dużą. Rzeka Świder o przebiegu równoleżnikowym (na wschód od Stoczka) to Świder Wschodni, o przebiegu południkowym (na południe od Stoczka) to Świder. Trasy cieków prawie na całej długości są nieregularne, silnie serpentynują i erodują. Całkowita zlewnia rzeki Świder wynosi 1 780 ha. Spadek zlewni przyległych do omawianego terenu jest dość wyraźny w kierunku do rzeki Świder. Od strony północnej zlewnia omawianej doliny graniczy ze zlewnią rzeki Kostrzyń, która jest lewym dopływem Liwca, wpadającej do Bugu. Od strony południowo - wschodniej zlewnia graniczy ze zlewnią rzeki Bystrzycy. Od strony wschodniej ze zlewnią rzeki Krzny, dopływu Bugu, natomiast od strony południowej graniczy ze zlewnią rzeki Wilgi, która jest prawym dopływem Wisły. Krajobraz zlewni jest tworem polodowcowym o ukształtowaniu urozmaiconym wyżynnym. Wysokość położenia nad poziomem morza od 157 do 201 m. n.p.m. Na terenie zlewni występuje kilka lokalnych wzniesień, ogólnie jednak spadek zlewni jest dość wyraźny w kierunku zlewni. Doliny cieków są wyraźnie wykształcone. Podstawową sieć wód powierzchniowych uzupełniają: - rowy melioracyjne i pozostałe niewielkie cieki naturalne, - małe zbiorniki wód powierzchniowych. Wykaz rzek gminy Stoczek Łukowski przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 1 Wykaz rzek gminy Stoczek Łukowski (Źródło: Dane Gminy Stoczek Łukowski.)

Lp. Zlewnia Nazwa cieku Kilometraż 1 Z II Świder Lewy (Południowy) 15 km Świder Prawy (Północny) 16 km

Rzeka Świder stanowi połączenie dwóch cieków o tej samej nazwie, które dla

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego orientacji nazwano Świdrem Prawym i Lewym. Całkowita powierzchnia zlewni Świdra wynosi 156 km2, w tym zlewnia Świdra Lewego (Południowego) ma powierzchnię 79 km2, Świdra Prawego północny) – 75 km2, natomiast połączonego Świdra – 2 km2. Długość Świdra Prawego wynosi 16 km. Początek swój bierze we wsi Aleksandrówka. Średni spadek wynosi około 1‰. Dno i brzegi cieku są piaszczyste lub torfowe. Długość Świdra Lewego wynosi 15 km. Swój początek bierze we wsi Ciechomin. Trasy cieków prawie na całej długości są nieregularne, silnie serpentynują i erodują. Wody podziemne Wody podziemne na terenie gminy związane są z utworami czwartorzędu. Wody tego poziomu występują w piaskach i żwirach na głębokości od kilku do kilkudziesięciu metrów. Ujmowane są one przez wszystkie studnie kopane oraz głębinowe na terenie gminy. Zwierciadło wody ma charakter zarówno swobodny, jak i napięty, związany z wkładkami utworów trudno przepuszczalnych. Nawiercone zwierciadło wody w pięciu dużych ujęciach na terenie gminy waha się od 19,5 do 70,5 m p.p.t. Zagrożenia dla stanu i czystości wód podziemnych związane są przede wszystkim z odprowadzaniem ścieków, gospodarką odpadami, działalnością rolniczą oraz infiltracją zanieczyszczonych wód powierzchniowych (WIOŚ 2013). Na terenie gminy wyróżniają się dwie strefy występowania wód gruntowych pierwszego poziomu. Strefa pierwsza obejmuje obszar dolin i ich bezpośrednie sąsiedztwo, obniżenia powytopiskowe, zagłębienia bezodpływowe. Zwierciadło wód gruntowych występuje tu na głębokości poniżej 1 m p.p.t. i tworzy swobodny poziom uzależniony od stanu wody w rzece. Tereny te koncentrują spływy wód powierzchniowych. W zboczu doliny Świdra występują źródła i wysięki. Na obszarze wysoczyzny stanowiącej strefę drugą zwierciadło wody ma zróżnicowaną głębokość i tworzy ciągły poziom na głębokości poniżej 3-4 m. Problemem gminy Stoczek Łukowski to stały niedobór wody, zwłaszcza do celów gospodarczych. Złoża gazu ziemnego Spółka Exxon Mobil Exploration and Production Poland Sp. z o.o. („EMEPP") posiada na terenie Gminy Stoczek Łukowski koncesję na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż gazu ziemnego udzielonej przez Ministra Środowiska, tj. koncesja „Wodynie - Łuków" (numer 51/2009/p).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Ewentualne prace poszukiwawcze i wydobywcze dotyczyć będą ilasto-mułowcowych łupków górnego ordowiku i dolnego syluru. Charakterystyczną cechą wierceń realizowanych dla celów udostępniania "gazu łupkowego" jest bardzo duża ilość zabiegów szczelinowania skał poziomym odcinku każdego z otworów. Na terenie gminy Stoczek Łukowski prowadzone są prace wstępne polegające na rozpoznaniu sejsmicznym. Nie wyznaczono na etapie opracowania Studium terenów przemysłowych pod wiertnie, jedynie na terenie gminy dokonano pojedyncze wiercenia otworów badawczych. Klimat Według podziału Polski na regiony klimatyczno-rolnicze, gmina położona jest w obrębie dzielnicy klimatycznej wschodniej podlaskiej. Warunki klimatyczne scharakteryzowane zostały na podstawie danych meteorologicznych ze stacji położonej w rejonie Żelechowa oraz uzupełnione danymi ze stacji w Siedlcach. Średnia roczna temperatura na terenie gminy wynosi ok. + 7,1 °C, średnia temperatura najcieplejszego miesiąca lipca wynosi ok. + 17,1 °C, najchłodniejszego miesiąca stycznia ok. - 5,4 °C. Najniższe dobowe minimum wypada w styczniu i wynosi średnio ok. - 13, 2 °C, najwyższe dobowe maksimum wynosi średnio około + 20, 0 °C (w lipcu i sierpniu). Wilgotność względna powietrza kształtuje się na poziomie średnim i wynosi 80%. Mgły najczęściej występują w okresie jesienno-zimowym, rzadziej latem. Średnie roczne zachmurzenie terenu gminy wynosi około 6,3 stopnia pokrycia nieba, największe występuje w listopadzie (7,8), najniższe we wrześniu (3,2). Na terenie gminy dominują wiatry słabe o prędkości około 5 m/s. Ogólny układ wiatru przebiega z zachodu na wschód i pokrywa się z przeważającym ruchem mas powietrza nad powierzchnią kraju. Średnia długość wegetacji wynosi 200-210 dni, co jest dość krótkim okresem, ale typowym dla klimatu umiarkowanego przejściowego. Zasoby przyrodnicze w gminie Stoczek Łukowski Morfologicznie obszar gminy Stoczek Łukowski położony jest w obrębie wysoczyzny morenowej. Rzeźba terenu została wykształcona przez lądolód Warty. Jest to dość płaska równina urozmaicona pagórami moreny czołowej. Równinę przecina dolina rzeki Świder, szczególnie wyraźnie zarysowana w północnej części gminy. Obszar wysoczyzny wznosi się na wysokość 150-200 m n.p.m. Ma lekko falistą powierzchnię o przeważających spadkach 2-5%, bez wyraźnego kierunku nachylenia. Tereny

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego położone najniżej znajdują się w dolinie Świdra na granicy z gminą Wodynie (153 m n.p.m.). Najwyższe wyniesienie terenu osiąga wysokość ok. 201 m n.p.m. i znajduje się na granicy z gminą Miastków Kościelny, na południe od wsi Jagodne. Poza doliną rzeczną i powiązanymi z nią dolinkami bocznymi, urozmaiceniem rzeźby terenu są nieliczne wzgórza wydmowe, obniżenia powytopiskowe, zagłębienia bezodpływowe. Wysokość względna wydm sięga kilkudziesięciu metrów. Szata roślinna Na terenie gminy największe powierzchnie zajmuje roślinność pól uprawnych oraz łąki i pastwiska. Zabudowie zagrodowej towarzyszą drzewa i krzewy ozdobne, pojedyncze drzewa owocowe. Najczęściej występujące gatunki drzew i krzewów ozdobnych to: Lipa drobnolistna, Brzoza brodawkowata, Dąb szypułkowy, Klon pospolity, Wiąz, Jesion wyniosły, Lilak, Dereń biały, Róża pospolita i Leszczyna. Sady najczęściej tworzą jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie często spotykane są również orzech włoski. Roślinność towarzysząca zabudowie mieszkaniowej na ogół jest w dobrym stanie zdrowotnym i mimo wielu zastrzeżeń odnośnie kompozycji poszczególnych zespołów roślin stanowi wartościowy element szaty roślinnej. Na terenie gminy Stoczek Łukowski, najcenniejsze pod względem faunistycznym są dolina Świdra z przyległymi ekosystemami leśnymi. Stanowią one ostoję dla przedstawicieli licznej fauny. Ze względu na rolniczy charakter większości obszaru gminy, na dużych jej fragmentach występują zwierzęta typowe dla krajobrazu rolniczego. Przeważającą większość gatunków ssaków stanowią zwierzęta drobne, obejmujące przedstawicieli rzędów owadożerne i gryzonie. Są to na ogół zwierzęta szeroko rozpowszechnione w całej Polsce. Z grupy ssaków łownych najliczniej występuje zając szarak, dość licznie sarna, lis, dzik. Nielicznie jeleń i łoś. Gmina Stoczek Łukowski charakteryzuje się wysoką lesistością, który wynosi 29,15 %. Lasy zajmują 5056 ha. Lasy na terenie gminy rozmieszczone są nierównomiernie. Zwarte kompleksy leśne dominują we wschodniej części gminy w pasie na wschód od Stoczka Łukowskiego. Większe zespoły leśne występują także w rejonie miejscowości Kienkówka i Wólka Poznańska w zachodniej części gminy, Nowe Kobiałki i Guzówka w części południowo-wschodniej oraz Zgórznica i Róża na północy. Siedliskami dominującymi są siedliska borowe z przewagą boru świeżego. W składzie gatunkowym dominuje sosna. Lasy liściaste, głównie olszyny i łęgi, występują w dolinach rzecznych, zagłębieniach i obniżeniach terenowych. Pod względem gatunkowym przeważa w nich olcha, rzadziej występuje topola

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i wierzba. Na terenie gminy Stoczek Łukowski występują lub graniczą następujące obszary i obiekty chronione na podstawie przepisów szczególnych: Rezerwat Dąbrowy Seroczyńskie, Rezerwat „Kulak”, Rezerwat "Jata" oraz Lasy Łukowskie. Rezerwat przyrody Dąbrowy Seroczyńskie – został objęty siecią NATURA 2000 kod: PLH 140004, leśny rezerwat przyrody, położony na granicy gminy Stoczek Łukowski. Obejmuje tereny lasów państwowych nadleśnictwa Siedlce, Leśnictwa Seroczyn. Znajduje się w Łukowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu. W części południowej graniczy z rezerwatem Kulak. Nazwa lokalna rezerwatu to "Las serocki". Rezerwat Dąbrowa Seroczyńska został utworzony 29 grudnia 1987 roku w celu zachowania unikalnego kompleksu leśnego z udziałem drzewostanów z panującym dębem bezszypułkowym. Zajmuje powierzchnię 550,15 ha i jest pod względem wielkości, drugim rezerwatem przyrody w powiecie siedleckim. Drzewostany dębowe zajmują 60% powierzchni leśnej, sosnowe 38%, brzozowe 2%. Drzewa najstarsze (70-90 lat) zajmują 38% powierzchni. Na terenie rezerwatu wyróżniono cztery zespoły zbiorowisk leśnych. Największy to grąd miodnikowy oraz grąd typowy. Najstarsze drzewostany buduje dąb bezszypułkowy z domieszką dębu szypułkowego, brzozy, sosny, gruszy i innych. W runie bardzo licznie reprezentowane są gatunki chronione i rzadkie. Należą do nich miedzy innymi: orlik pospolity, lilia złotogłów, pluskwica pospolita, naparstnica zwyczajna, wawrzynek wilczełyko, turówka leśna, gorysz siny, miodunka wąskolistna, wilczomlecz kątowy, marzanka barwierska, rutewka mniejsza, dąbrówka kosmata, szczodrzeniec ruski, rozesłany i czerniejący. Interesująca jest także fauna: jastrząb, dudek, muchołówka mała, orzechówka, dzięcioł średni, dzięcioł czarny, zniczek, jaszczurka zwinka, rzekotka drzewna oraz padalec. Z rzadkich gatunków ssaków obserwowano kunę leśną, domową i łosie. Na obszarze gminy Stoczek Łukowski znajduje się fragment (3,98 ha) florystyczno- krajobrazowego rezerwatu przyrody „Kulak”, utworzonego w 1983 r. Rezerwat ten ma pow. 47,16 ha, której przeważająca część znajduje się w sąsiadującej z gminą Stoczek Łukowski gminie Wodynie. W jego granice wchodzą tereny leśne, uroczyska, stawy i ich otoczenie oraz porośnięte olchą grunty prywatne i nieużytki. Rezerwat charakteryzuje się typową konfiguracją terenu, bogactwem zbiorowisk roślinnych, dużą ilością chronionych

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i rzadkich gatunków roślin. Stwierdzono tu występowanie 16 naturalnych zespołów roślinnych. W rezerwacie występuje jedyne na terenie Polski środkowej stanowisko rosiczki długolistnej. Kolejnym rezerwatem przyrody przyległym do gminy Stoczek Łukowski jest Rezerwat "Jata" − to jeden z największych i najciekawszych rezerwatów w Polsce utworzony w 1933 r, chroni naturalne środowisko jodły. Położony jest w płd. – wsch. części kompleksu Kryńszczak, znajduje się na terenie leśnictwa Jata i Dąbrówka Nadleśnictwa Łuków. Powierzchnia rezerwatu wynosi 1116, 94 ha. Z tego na 337 ha rezerwat podlega ochronie ścisłej. Największą atrakcją rezerwatu są bory jodłowe z udziałem świerka i sosny. Największą osobliwością Jaty są wspaniałe bory jodłowe z udziałem świerka i sosny. Porastają one łagodne doliny Krzny południowej, która rozpoczyna tu swój bieg. W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie trzech zbiorowisk borowych: boru z goryszem pagórkowym (Peucedano- Pinetum), boru trzęślicowego (Molonio- Pinetum) i boru bagiennego (Vaccinio uliginosi – Pinetum). Na terenach żyźniejszych wykształciły się bory mieszane, a wśród nich mieszany bór jodłowy ( Abietetum polonicom). Żyzne i wilgotne gleby brunatne opanowały wielogatunkowe lasy liściaste typu grądów (Tilio- Carpinetum). Obszerne zabagnione rozlewiska Krzny porastają olsy (Carici elongatae- Alnetum) i łęgi olszowo- jesionowe (Circaeo- Alnetum). Drzewostany wymienionych zbiorowisk mają charakter naturalny. Występuje tu 14 gatunków drzew, wśród których – obok jodły – na uwagę zasługuje jawor. Jest to gatunek o charakterze górskim występujący tu, podobnie jak jodła, na płn. – wsch. krańcach zasięgu. Znaczną część drzewostanów rezerwatu to 100 – 160 letni starodrzew, w którym spotkać można przestoje jeszcze starszych dębów, jodeł, świerków i sosen. Znacznie rzadziej zdarzają się starsze (około 100 letnie) okazy grabów, lip, klonów, wiązów, olch i jesionów. Piękne drzewostany jodłowe oraz przestoje starych, ponad 100 letnich jodeł, znajdują się także w części wschodniej rezerwatu, objętej od roku 1984 ochrona częściową. W poszerzonych granicach rezerwatu znalazły się także kompleksy łąk i torfowisk położone w dolinie Krzny Południowej. Stwierdzono tu m.in. rzadki płat torfowiska przejściowego o charakterze borealnym, z rzadką trawą – turzycą obłą. Bardzo bogata jest flora rezerwatu zawierająca wiele chronionych i rzadkich gatunków roślin. W granicach rezerwatu stwierdzono występowanie co najmniej 58 gatunków ptaków lęgowych, w tym 14 gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Są to m.in.: bocian czarny, orlik krzykliwy, brodziec samotny, słonka, trzmielojad, muchołówka mała, kilka

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego gatunków dzięciołów i inne. Prawdopodobnie zachowała się jeszcze cietrzew. W latach 70- tych obserwowano orlika grubodziobego, a w połowie lat 80-tych puchacza. Bogata jest fauna ssaków. Dosyć licznie występują duże ssaki kopytne: łoś, sarna, dzik i jeleń. Ochrona ścisła i różnorodność środowisk rezerwatu, stwarzają dogodne warunki do występowania niektórych gatunków gadów, np. zaskroniec, żmija zygzakowata, padalec i inne. Bogata choć wciąż słabo poznana jest fauna bezkręgowców, zwłaszcza owadów. Stwierdzono tu m.in. reliktowy gatunek motyla – paśnika jodłowca – występującego w Polsce poza rezerwatem Jata tylko w górach. Wartość rezerwatu jako obiektu chronionego – obok aspektu naukowego, dydaktycznego i estetycznego – podkreśla dodatkowo czynnik historyczny. Tereny te stanowiły bowiem bazę operacyjną i kryjówkę powstańców z 1863 roku z oddziału księdza Stanisława Brzóski. Tu także działały silne zgrupowania partyzanckie oddziałów Armii Krajowej w czasie II wojny światowej. Ze względu na ochronę ścisłą, rezerwat jest częściowo niedostępny dla ruchu turystycznego. Północno-wschodnia część gminy położona jest w Łukowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, utworzonym w 1986 r. (Rozporządzenie Wojewody Siedleckiego Nr 31/98 z dnia 10 czerwca 1998 r. – Dz. Urz. Woj. Siedleckiego nr 17, poz. 101). Jest to obszar o dużej atrakcyjności krajobrazowo-przyrodniczej. W jego krajobrazie dominują zróżnicowane, dobrze zachowane zbiorowiska leśne i łąkowe, w tym doliny Świdra. Flora i fauna obszaru jest bogata i zróżnicowana, z dużym udziałem gatunków rzadkich i chronionych. W granicach gminy znajduje się 6692,5 ha obszaru chronionego, co stanowi 39 % jego całkowitej powierzchni. Spośród gatunków podlegających ochronie całkowitej na terenie gminy stwierdzono występowanie m.in. widłaka jałowcowatego (w lasach na północny zachód od Zgórznicy), widłaka goździstego (w borach sosnowych koło Błażejek i Zgórznicy), grążel żółty (w starorzeczach Świdra, w torfiance koło Mirka), goryczkę wąskolistną (na łące w pobliżu Mirka). Na łąkach doliny Świdra występuje storczyk szerokolistny i storczyk plamisty. Gatunki objęte ochroną częściową reprezentowane są przez: płucnicę islandzką, kopytnika pospolitego, bagno zwyczajne, kocanki piaskowe, marzankę wonną, turówkę leśną, pierwiosnka lekarskiego, centurię pospolitą, kruszynę pospolitą, kalinę koralową i konwalię majową. Wysokie walory przyrodnicze posiada kompleks łąk doliny Świdra o pow. ok. 30 ha, położonych na terenie miasta i gminy Stoczek Łukowski. Występują tu dobrze zachowane,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego różnorodne, nieleśne formacje roślinne (łąki, torfowiska, zarośla) o bogatej w rzadkie i chronione gatunki florze. Jest to obszar postulowany do objęcia ochroną prawną. Położenie gminy Stoczek Łukowski na Wysoczyźnie Żelechowskiej wpływa na jej malowniczy krajobraz, urozmaicony licznymi lasami i niewielkimi wzgórzami. Dzięki swoistym walorom przyrodniczym gmina jest atrakcyjna pod względem turystyczno- wypoczynkowym. Dużym atutem gminy jest czyste środowisko przyrodnicze, brak uciążliwego przemysłu, malownicza dolina rzeki Świder, co stwarza szansę na rozwój rekreacji i turystyki w gminie, zwłaszcza turystyki weekendowej. Gmina Stoczek Łukowski wraz z gminami sąsiednimi podjęła inicjatywę zorganizowania konnych baz jeździeckich, budowy ścieżek rowerowych. Natura 2000 „Lasy Łukowskie” PLB 060010 (obszar specjalnej ochrony ptaków) W Polsce zasady funkcjonowania obszarów Natura 2000 określa ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody na wyżej wymienionych obszarze zabrania się podejmowania działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin i zwierząt, a także w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony ten obszar. Ponadto zabrania się podejmowania działań mogących pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. W obrębie Obszaru Natura 2000 – Lasy Łukowskie PLB 060010 powołanego rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz.U. z 2011r. Nr 25 poz. 133, zm. Dz.U.z 2011r. Nr 67 poz. 358) znajdują się tereny położone we wschodniej części gminy. Jest to obszar położony na Równinie Łukowskiej, w środkowej części Niziny Północnopodlaskiej. Ostoja jest usytuowana między dopływami Bugu, Krzny Południowej, Krzny Północnej, Muchawki oraz Kostrzynia. Obszar Lasy Łukowskie stanowi duży i zwarty drzewostan pokrywający lekko falistą równinę sandrową, gdzie wykształciły się siedliska borowe. Najcenniejszym elementem ostoi, pod względem przyrodniczym są bory mieszane z jodłą. Poza tym znajdują się tu siedliska borów sosnowych suchych i wilgotnych. W miejscach żyźniejszych występują łęgi i roślinność bagienna. W okolicy Łukowa są cztery skupienia jodły. Największe z nich, znajdujące się w uroczyskach Jata i Topór zostały objęte ochroną rezerwatową. Lasy Łukowskie stanowią ostoję, dla co najmniej 15 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej, a trzy spośród nich zostały wymienione w Polskiej Czerwonej Księdze, jako gatunki zagrożone. Jest to ostoja dla takich gatunków

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ptaków jak: bocian biały, bocian czarny, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, gąsiorek, jarzębata, lelek, lerka, muchołówka mała, orlik krzykliwy, ortolan, sowa błotna, świergotek polny, trzmielojad, żuraw. Liczebność tego ostatniego gatunku kwalifikuje Lasy Łukowskie do międzynarodowej ostoi ptaków. Na terenie Lasów Łukowskich znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Jata oraz Topór, poza granicami gminy Stoczek Łukowski. Teren podlega intensywnej gospodarce leśnej. W granicach obszaru występuje zwarta zabudowa wiejska, zabudowa przemysłowa (fabryka silikatów), odkrywkowa kopalnia piasku, a także sztuczny zbiornik wodny w Zimnej Wodzie - gmina Łuków. Zagrożeniem jest obniżenie poziomu wód gruntowych, zanieczyszczenie wód, zaniechanie gospodarki rolnej w siedliskach otwartych, a także programowe zalesienia.

Fauna i flora – ochrona gatunkowa Według danych pochodzących z Nadleśnictwa Łuków, na terenach wchodzących w skład Nadleśnictwa (czyli również część gminy Stoczek Łukowski) mogą występować następujące rośliny i zwierzęta chronione: Rośliny: widłak jałowcowaty, widłak goździsty, widłak wroniec, widłak torfowy*, widłak Zeillera, pióropusznik strusi*, goździk piaskowy, wawrzynek wilczełyko, pomocnik baldaszkowy, śnieżyczka przebiśnieg*, goryczka wąskolistna, lilia złotogłów, rosiczka długolistna*, rosiczka pośrednia*, rosiczka okrągłolistna, grzybienie białe, grzybienie północne*, bagno zwyczajne, centuria pospolita, kocanki piaskowe, rojnik pospolity*, orlik pospolity, pokrzyk wilcza jagoda*, storczyk męski*, zawilec wielkokwiatowy*, kosaciec syberyjski*, wrzosiec bagienny*, podrzeń żebrowiec*, wielosił błękitny*, gnidosz królewski*, pełnik europejski, sasanka łąkowa*, miodownik melisowaty, turówka wonna, buławnik czerwony, nasięźrzał pospolity, gnieźnik leśny. Grzyby i porosty: soplówka jodłowa. Bezkręgowce: trzmiel ssp., modraszek telejus, czerwończyk nieparek, kozioróg dębosz*, ślimak winniczek. Ryby: strzebla błotna, różanka, śliz, koza, piskorz. Płazy i gady: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, ropucha paskówka, rzekotka drzewna, żaba jeziorkowa, żaba

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego trawna, żaba moczarowa, żaba wodna, żaba śmieszka, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata. Ptaki: błotniak łąkowy, bocian czarny, czajka, derkacz, dudek, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł czarny, gąsiorek, jarzębatka, jastrząb, kobuz, kokoszka, krętogłów, krogulec, lelek, lerka, muchołówka mała, ortolan, orzechówka, orlik krzykliwy, perkozek, pustułka, samotnik, srokosz, strumieniówka, świergotek łąkowy, świergotek polny, turkawka, zniczek, żuraw, perkoz rdzawoszyi, perkoz dwuczuby, bąk, bączek, bocian biały, bielik, łabędź niemy, krakwa, świstun, rożeniec, cyranka, płaskonos, podgorzałka, błotniak zbożowy, błotniak stawowy, nur rdzawoszyi, wodnik, sieweczka rzeczna, krwawodziób, kulik, kszyk, rybitwa rzeczna, kukułka, puchacz*, pójdźka, uszatka, jerzyk, zimorodek, dzięcioł zielony, dzięcioł duży, dzięcioł średni, dzięciołek, brzegówka, sroka, wrona siwa, kruk, brzęczka, rokitniczka, wodniczka*, muchołówka białoszyja, słowik szary, podróżniczek, mazurek, cyraneczka, czapla siwa, puszczyk, oknówka, skowronek, pliszka siwa, pliszka żółta, wilga, szpak, sójka, kawka, strzyżyk, zaganiacz, pokrzewka ogrodowa, piegża, cierniówka, czarnogłówka, pierwiosnek, świstunka leśna, mysikrólik, muchołówka szara, pokląskwa, białorzytka, kopciuszek, pleszka, rudzik, kwiczoł, kos śpiewak, paszkot, raniuszek, sikora uboga, czubatka, modraszka, bogatka, kowalik, pełzacz leśny, pełzacz ogrodowy, zięba, kulczyk, dzwoniec, czyżyk, szczygieł, makolągwa, gil, potrzeszcz, trznadel, uszatka błotna*. Ssaki: jeż wschodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, zębiełek białawy, nocek Natterera, nocek Brandta, mroczek późny, mroczek posrebrzany, gacek wielkouch, mopek, nocek duży, nocek rudy, podkowiec mały, podkowiec duży, wiewiórka pospolita, bóbr europejski, wydra, łasica, gronostaj, borsuk, kuna domowa, kuna leśna, tchórz zwyczajny. Zamieszczony powyżej wykaz obejmuje wszystkie gatunki podawane z obszaru nadleśnictwa (czyli z obszaru jego zasięgu terytorialnego). Część z tych gatunków zasiedla tereny nieleśne, doliny rzeczne, zbiorniki wodne, łąki, pastwiska itp. Część informacji o występowaniu gatunków jest niepewna lub nieprawdziwa. Gatunki, których występowanie na terenie nadleśnictwa uznano za nieprawdopodobne lub niepotwierdzone oznaczano w tekście gwiazdką. Decyzją WPN.6442.73.2014r.W.J. z dnia 25 czerwca 2014r. oraz postanowieniem WPN.6442.73.2014.JW z dnia 28 lipca 2014r. RDOŚ w Lublinie ustalił strefę ochrony wokół miejsca rozrodu i regularnego przybywania bielika w leśnictwie Stoczek – Nadleśnictwo Łuków, obejmującą grunty leśne obrębu Kryńszczak, oznaczoną w planie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego urządzania lasu Nadleśnictwa Łuków na lata 2005- 2014 jako strefa ochrony całorocznej i strefa ochrony okresowej. Najważniejsze problemy w obszarze przestrzeń i środowisko zdiagnozowane w ramach warsztatów strategicznych przez Grupę Roboczą ds. Strategii Rozwoju gminy Stoczek Łukowski to:  Spalanie śmieci w piecach c.o.;  Dzikie wysypiska śmieci wzdłuż dróg tranzytowych oraz w przydrożnych lasach;  Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa;  Brak kultury i dobrych nawyków ekologicznych;  Wysoka populacja bobra europejskiego;  Niszczenie upraw przez dzikie zwierzęta;  Nielegalne pozbywanie się ścieków bytowych ze zbiorników bezodpływowych;  Duża ilość azbestu w postaci płyt azbestowych używanych na pokrycia dachowe;  Zagrożenie wynikające z ilości bezdomnych i dzikich zwierząt;

3.2 Sfera społeczna

3.2.1 Demografia

Za podstawę opracowania informacji przyjęto dane demograficzne dotyczące gminy Stoczek Łukowski za okres 2007 – 2014. Liczba kobiet i mężczyzn zamieszkujących terenie gminy na dzień 31.12.2014 wynosiła 8316 osoby, w tym kobiet jest 4138 i 4178 mężczyzn. Na stu mieszkańców gminy płci męskiej przypada 98 kobiet, natomiast na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 69,1 osób w wieku nieprodukcyjnym. Strukturę ludności w podziale na płeć i przedziały wiekowe przedstawia Rys. 3.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 3 Ludność według płci i wieku w 2012 r. (www.stat.gov.pl) Tabela 2. Liczba mieszkańców i struktura płci w Gminie Stoczek Łukowski w okresie 2007 -2014 (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Rok Ogółem Mężczyźni Kobiety

2007 8761 4421 4340

2008 8674 4383 4291

2009 8636 4335 4301

2010 8538 4294 4244

2011 8465 4262 4203

2012 8375 4212 4163

2013 8316 4178 4138

2014 8256 brak danych brak danych na dzień 31.08.2014

Liczba mieszkańców gminy Stoczek Łukowski zmniejsza się z roku na rok. W analizowanych latach 2007- 2014 jest ona mniejsza o 505 osób w porównaniu do roku 2007. Tendencja spadkowa jest zjawiskiem problemowym, występującym na całym obszarze Polski. Powodem tak niskiej demografii w gminie Stoczek Łukowski jest migracja ludności do większych miast lub poza granice Polski (Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020; 2014). Ujemny jest przyrost naturalny czyli stosunek liczby urodzeń do liczby zgonów w badanym okresie wystąpił w latach 2007 i 2013 (Tabela 3).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 3. Współczynnik przyrostu naturalnego (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Współczynnik przyrostu Rok naturalnego na 1000 osób (%) 2007 -0,03

2008 -0,2

2009 -0,008

2010 -0,5

2011 -0,2

2012 -0,4

2013 brak danych 2014 -0,5 Najliczniej zamieszkanymi miejscowościami w gminie są miejscowości; Jedlanka (687 mieszkańców), Stare Kobiałki (508 mieszkańców) i Szyszki (498 mieszkańców). Pozostałe miejscowości wraz z liczbą osób zamieszkujących ich terytorium została przedstawiona w tabeli 4.

Tabela 4. Liczba mieszkańców w sołectwach (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Lp. Sołectwa Ilość 1 Aleksandrówka 179 2 Błażejki 81 3 Borki 46 4 Celej 65 5 Chrusty 34 6 Guzówka 137 7 Huta Łukacz 22 8 Jagodne 197 9 Jamielne 415 Jamielnik- 10 219 Kolonia 11 Januszówka 96 12 Jedlanka 687 13 Kamionka 161 14 Kienkówka 275 15 Kapice 38 16 Kisielsk 360 17 Łosiniec 124 18 Mizary 263 19 Nowa Prawda 246

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

20 Nowe Kobiałki 284 21 Nowy Jamielnik 186 22 Rosy 204 23 Róża Podgórna 128 24 Ruda 96 25 Stara Prawda 253 26 Stara Róża 340 27 Stare Kobiałki 508 28 Stary Jamielnik 244 29 Szyszki 498 30 Toczyska 347 31 Turzec 205 32 Wiśniówka 60 33 Wola Kisielska 291 Wólka 34 106 Poznańska 35 Wólka Różańska 107 36 Zabiele 321 37 Zgórznica 433 RAZEM: 8256

W gminie Stoczek Łukowski saldo migracji czyli różnica między napływem (imigracja), a odpływem (emigracja) ludności z danego obszaru w latach 2008-2013 było ujemne (tabela 5). Migracja związana jest głównie z coraz większą liczbą młodzieży, która podejmuje naukę w szkołach wyższych. Większość z nich pozostaje w większych ośrodkach (głównie Warszawa, Lublin), ze względu na rynek pracy. Kolejną grupę stanowią osoby bezpośrednio migrujące w poszukiwaniu pracy, głównie w budownictwie, handlu, usługach. Ostatnie lata to również migracja zarobkowa do krajów UE.

Tabela 5. Saldo migracja w Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Zameldowania na pobyt 108 133 105 127 113 109 stały Wymeldowania z pobytu 217 203 228 212 215 174 stałego

Saldo migracji -109 -70 -123 -85 -102 -65

3.2.2 Rynek pracy

Wśród mieszkańców gminy Stoczek Łukowski ponad 63 % to osoby w wieku produkcyjnym (5096 osób), blisko 20 % to osoby w wieku przedprodukcyjnym i 19 % to

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego osoby w wieku poprodukcyjnym. Wiek produkcyjny dzielony jest dalej na: wiek mobilny - 18–44 lata mężczyźni i kobiety, wiek niemobilny- 45–64 lata mężczyźni i 45–59 lat kobiety. Wiek przedprodukcyjny- to ludność, która nie osiągnęła wieku zdolności do pracy, tj. ludność w wieku 0 - 17 lat. Wiek poprodukcyjny znajdują się: mężczyźni w wieku 65 lat i więcej, kobiety w wieku 60 lat i więcej. Tabela 6. Ludność gminy Stoczek Łukowski w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym w 2013 (źródło: GUS)

ogółem przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym

ogółem w tym ogółem w tym ogółem w tym

kobiety kobiety kobiety Powiat łukowski 54953 19199 9367 71427 32815 18699 12771

Gmina Stoczek 8316 1634 823 5096 2216 1583 1099 Łukowski

Ryc. 4. Struktura mieszkańców gminy Stoczek Łukowski ze względu na wiek

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, iż część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów (Analiza sytuacji na rynku pracy w województwie lubelskim 2012; 2013). Dane uzyskane od Powiatowego Urzędu Pracy w Łukowie wskazują, że w 2013 r. największe bezrobocie jest odczuwalne w sektorze przetwórstwa przemysłowego, budownictwa oraz handlu hurtowego i detalicznego (Dane PUP w Łukowie). Dokładne dane prezentuje Tabela 7.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 7. Bezrobotni zarejestrowani w PUP w Łukowie (2013 r.) (Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych PUP w Łukowie) Sektor N % Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 187 2% Górnictwo i wydobywanie 8 0% Przetwórstwo przemysłowe 2346 27% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, 16 0% gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 73 1% związana z rekultywacją Budownictwo 1586 18% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając 1986 23% motocykle Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 279 3% Transport i gospodarka magazynowa 344 4% Informacja i komunikacja 56 1% Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 105 1% Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 29 0% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 142 2% Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 220 3% Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia 466 5% społeczne Edukacja 306 4% Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 170 2% Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 82 1% Pozostała działalność usługowa 270 3% Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe 4 0% produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0% Działalność niezidentyfikowana 67 1% 8742 100%

W regionie puławskim, do którego, w statystykach GUS, należy powiat łukowski stopa bezrobocia wynosiła 13,6%. W ciągu ostatnich 3 lat gminie wiejskiej Stoczek Łukowski można odnotować wzrost liczby bezrobotnych. Bezrobocie dotyka głównie osoby wchodzące na rynek pracy (Rys. 5). W roku 2013 w kategorii wiekowej 18-24 było zarejestrowanych 34% bezrobotnych, w tym 55 kobiet i 66 mężczyzn; w kategorii wiekowej 25-34 było zarejestrowanych 27% bezrobotnych, w tym 43 kobiety i 97 mężczyzn. Dokładne dane ze względu na kategorię wiekową oraz płeć przedstawia tabela 8.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 8. Bezrobotni w latach ze względu na płeć oraz kategorię wiekową (dane w liczbach) Kobiety Mężczyźni Ogółem Kategorie 2011 2012 2013 2011 2012 2013 2011 2012 2013 18-24 50 52 55 46 68 66 96 120 121 25-34 39 47 43 40 54 54 79 101 97 35-44 19 21 21 15 25 28 34 46 49 45-54 13 21 12 17 31 43 30 52 55 55-59 2 6 9 20 12 21 22 18 30 60-64 0 0 0 6 7 4 6 7 4 Razem 123 147 140 144 197 216 267 344 356

Rys. 5 Bezrobotni w kategoriach wiekowych (dane w %)

18-24 40%

30%

60-64 20% 25-34

10% 2011 0% 2012 2013

55-59 35-44

45-54

Odnosząc się do liczby bezrobotnych ze względu na wykształcenie można powiedzieć, że najczęściej wśród bezrobotnych można spotkać osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (32%) oraz gimnazjalnym i niższym (24%). Dokładne dane prezentuje tabela 9.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 6 Bezrobotni ze względu na wykształcenie (dane w %)

Wyższe 35% 30% 25% 20% gimnazjalne i 15% policealne i śr. poniżej 10% zawod. 2011 5% 0% 2012 2013

zasadnicze średnie zawodowe ogólnokształcące

Tabela 9. Bezrobotni w latach ze względu na płeć oraz wykształcenie (dane w liczbach)

Kobiety Mężczyźni Ogółem Kategorie 2011 2012 2013 2011 2012 2013 2011 2012 2013 Wyższe 17% 14% 15% 4% 6% 5% 21% 20% 20%

policealne i śr. 14% 18% 14% 26% 21% 18% 40% 39% 32% zawodowe

średnie ogólnokształcąc 21% 24% 30% 11% 12% 12% 32% 36% 42% e

zasadnicze 31% 24% 25% 31% 32% 35% 62% 56% 60% zawodowe

gimnazjalne i 17% 20% 16% 28% 29% 30% 45% 49% 46% poniżej

Razem 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Rozwiązania powyższych problemów związanych z zatrudnieniem i rozwojem zasobów ludzkich należy szukać w działaniach związane ze szkoleniami w dziedzinach związanych z samozatrudnieniem, a także stymulowanie rozwoju małych i średnich

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przedsiębiorstw. Dodatkowym impulsem rozwojowym mogą być dotacje lub kredyty z funduszy europejskich.

3.2.3 Poziom aktywności społecznej

Poziom aktywności obywatelskiej można mierzyć na wiele sposobów. Najbardziej powszechnym, a jednocześnie najbardziej trafnym pomiarem jest zaangażowanie społeczne i polityczne obywateli. Zaangażowanie polityczne można mierzyć poprzez udział w wyborach czy różnego rodzaju akcjach społecznych organizowanych na terenie gminy. W roku 2013 na terenie gminy funkcjonuje 22 organizacji społecznych oraz 2 biblioteki z łącznym księgozbiorem 15440 egzemplarzy. W przeliczeniu na 1000 osób można odnotować 158 czytelników bibliotek, gdzie jeden czytelnik wypożyczył około 25,1 książek w ciągu roku. Szczegółowe dane przedstawia tabela 10. Tabela 10. Biblioteki – wskaźniki [www.stat.gov.pl] Kategoria Jednostka miary Wartość ludność na 1 placówkę biblioteczną osoba 2093 księgozbiór bibliotek na 1000 ludności wol. 3689,4 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności osoba 158 wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. 25,1

Poziom zadowolenia mieszkańców z dostępu do gminnej biblioteki przedstawia rys.7. Rys. 7. Dostęp do gminnej biblioteki

2% Zdecydowanie niezadowolony/a 13% 5% 43% Raczej niezadowolony/a

Ani zadowolony/a ani 37% niezadowolony/a Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Ankietowani w 80% deklarowali zadowolenie z dostępu do biblioteki. Tylko 2%

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego badanych opowiedziało się za tym, że są zdecydowanie niezadowoleni z dostępu do biblioteki. Z pogłębionego wywiadu można dowiedzieć się, że na terenie gminy oprócz biblioteki znajdującej się w Starych Kobiałkach funkcjonują jeszcze biblioteki szkolne (Raport z badania – Gmina wiejska Stoczek Łukowski). Jakkolwiek na terenie gminy funkcjonują 22 stowarzyszenia i organizacje społeczne, nie ma jednak obiektywnych i miarodajnych danych odnoszących się do zaangażowania obywateli w wolontariat i działalność społeczną. Odnosząc się z kolei do wskaźnika politycznego aktywności obywatelskiej można stwierdzić, że w wyborach samorządowych w 2010 r. wzięło udział 60%, w wyborach prezydenckich 55,7%, z kolei w wyborach parlamentarnych w 2011 roku 42,3%. Udział mieszkańców w uroczystościach gminnych i religijno–patriotycznych przedstawia rys. 8 i rys.9.

Rys. 8 Udział mieszkańców w wydarzeniach gminnych

Zdecydowanie 10% niezadowolony/a 9% Raczej 18% niezadowolony/a Ani zadowolony/a ani 13% 50% niezadowolony/a Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Rys.9 Udział mieszkańców w wydarzeniach religijno-patriotycznych.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zdecydowanie niezadowolony/a 18% 8% 12% Raczej niezadowolony/a 13% Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 49% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Jak wynika z powyższych diagramów większym zadowoleniem wśród mieszkańców gminy Stoczek Łukowski cieszą się wydarzenia gminne (50%), niż religijno-patriotyczne (49%). W obu przypadkach występuje grupa mieszkańców, która wykazuje brak zainteresowania uroczystościami 13%. W sumie 17% ankietowanych jest niezadowolonych z udziału w uroczystościach gminnych, a 25% w uroczystościach religijno-patriotycznych. Z wywiadów pogłębionych dowiadujemy się, że udział mieszkańców jest bardzo duży w wydarzeniach gminnych takich jak Dzień Dziecka czy dożynki gminne. Jeśli chodzi o uczestnictwo mieszkańców w uroczystościach religijno-patriotycznych, to w te wydarzenia angażuje się jeszcze więcej ludzi (Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 2013). Aktywność wyborcza Dane dotyczące Wyborów do Rady Gminy i Rady Powiatu przeprowadzonych 16.11.2014 r. przedstawiały się następująco: - Liczba wyborców uprawnionych do głosowania – 6609 - Liczba wyborców, którym wydano karty do głosowania – 3682 - Liczba głosów nieważnych – 641 - liczba głosów ważnych – 3041 Frekwencja – 55,7% Na obecnego wójta gminy Stoczek Łukowski - Marka Czuba głos oddało 88,57 % głosujących. Łącznie mieszkańcy gminy głosowali w 10 obwodach głosowania, z których wybrano 15 radnych Rady Gminy, z których 10 zostało wybranych na kolejną kadencję. Najważniejsze problemy w sferze społecznej zdiagnozowane w ramach warsztatów strategicznych przez Grupę Roboczą ds. Strategii Rozwoju gminy Stoczek Łukowski to:

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

 Demografia (niski przyrost, starzenie się społeczności Gminy);  Odpływ młodych ludzi do większych ośrodków;  Odpływ wykwalifikowanych i wykształconych osób w poszukiwaniu pracy;  Bezrobocie;  Niska świadomość zdrowotna społeczeństwa;

3.3 Sfera gospodarcza

3.3.1 Rolnictwo

Gmina Stoczek Łukowski ma charakter rolniczy. Na jej obszarze w roku 2014 prowadzonych było około 1922 gospodarstwa rolne, będących jednocześnie gospodarstwami indywidualnymi. Większość gospodarstw stanowiły gospodarstwa małe, poniżej 5 ha powierzchni (1063 gospodarstwa), zaś najmniejszą liczbę stanowiły gospodarstwa powyżej 15ha i jest ich tylko 80 gospodarstw. Indywidualne gospodarstwa rolne na terenie gminy są bardzo rozdrobnione co wpływa na ich niską efektywność. Tabela 11. Liczba i wielkość gospodarstw rolnych (źródło: UG Stoczek Łukowski) Powierzchnia indywidualnego Liczba gospodarstw gospodarstwa rolnego Do 1 ha 206 1 - 5 ha 857 5 - 10 ha 619 10 - 15 ha 160 15 i więcej ha 80 Ogółem 1922

Tabela 12. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) Rodzaj użytkowania Powierzchnia w ha % powierzchni Grunty orne 9249 53,32 Sady 24 0,14 Łąki 1175 6,77 Pastwiska 737 4,25 Lasy i grunty 5056 29,15 leśne Pozostałe 1105 6,37 grunty

Razem 17346 100

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Praca w indywidualnych gospodarstwach rolnych jest podstawowym źródłem zarobkowania dla mieszkańców gminy Stoczek Łukowski. Na terenie gminy Stoczek Łukowski wiodące uprawy to zboża (żyto, owies) i ziemniaki. Powierzchnię poszczególnych upraw w gminie przedstawia poniższe zestawienie.

Tabela 13.Rodzaje i powierzchnia zasiewu w gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) Gospodarstwa z uprawą wg rodzaju zasiewów (ha) pszenica 153,62 pszenica ozima 102,78 pszenica jara 50,84 żyto 2531,44 jęczmień ozimy 21,81 jęczmień jary 42,98 owies 1748,76 pszenżyto ozime 992,89 pszenżyto jare 56,85 mieszanki zbożowe ozime 111,31 mieszanki zbożowe jare 490,89 gryka, proso i inne zbożowe b.d. kukurydza na ziarno 76,81 kukurydza na zielonkę 500,00 strączkowe jadalne b.d. ziemniaki 333,31 buraki cukrowe 2,39 rzepak ozimy b.d. rzepak jary b.d. okopowe pastewne 55,5 warzywa gruntowe 45,00 truskawki 20,00

3.3.2 Przedsiębiorczość

Gminę Stoczek Łukowski charakteryzuje średni poziom rozwoju mikroprzedsiębiorstw będących w przewadze zakładami osób fizycznych. Sektor działalności prywatnej znacznie przewyższa sektor publiczny zwłaszcza pod względem zarejestrowanych przedsiębiorców. Ich ilość na 2014 rok wyniosła 419, w tym 359 osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Blisko 31 % z nich zajmuje się handlem detalicznym i hurtowym, stacjonarnym i/lub obwoźnym, a około 20% podmiotów gospodarczych zajmuje się usługami budowlanymi. Handel i usługi są skoncentrowane w sektorze prywatnym. Tabela 14. Liczba podmiotów gospodarczych w roku 2014 (suma podmiotów z tabeli jest różna od ilości podmiotów „razem” ze względu na prowadzenie przez niektóre podmioty działalności w więcej niż jednej branży) (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego branża handlowa 130 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 21 przemysł 78 budownictwo 83 hotele i restauracje 6 transport, gospodarka magazynowa i 80 łączność pośrednictwo finansowe 20 obsługa nieruchomości i firm 31

Największe prywatne firmy działających na terenie gminy Stoczek Łukowski zostały zestawione w tabeli 15. Tabela 15. Główne podmioty gospodarcze w gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) Nazwa Dane adresowe Liczba Przedmiot działalności przedsiębiorstwa siedziba firmy zatrudnionych osób (stan w 2013r.) MIĘS-POL Adam Stare Kobiałki 92 85 10.11.ZPrzetwarzanie i Jończyk konserwowanie mięsa z wyłączeniem mięsa z drobiu Zdzisław Chruśliński Wola Kisielska 71A 13 10.11.ZPrzetwarzanie i P.H.U „Chruśliński” konserwowanie mięsa z wyłączeniem mięsa z drobiu, sprzedaż paliw „Grupa Silikaty” Kruki, ul. b.d. 26.61.Z Produkcja wyrobów z PPH SILIKATY Nowowiejska 33 betonu dla budownictwa Jedlanka sp. z o.o.

Z kolei w roku 2013 na terenie gminy wiejskiej Stoczek Łukowski było zarejestrowanych 444 podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON, spośród których 22 należało do sektora publicznego, a 422 do sektora prywatnego. Jak widać na rys. 10 w latach 2011-2013 w gminie nastąpił wzrost zarejestrowanych podmiotów o 47 podmiotów, natomiast w 2014 spadek o 25 podmiotów.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 10 Podmioty gospodarki narodowej ogółem (www.stat.gov.pl)

W ramach wszystkich przedsiębiorstw 56,6% wykonuje pozostałą działalność gospodarczą, 38,4% działa w ramach przemysłu i budownictwa, a 5,0% to rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Najwięcej jest mikroprzedsiębiorstw 96,4%, pozostałe to firmy zatrudniające od 10 do 49 pracowników (3,1%) oraz od 50 do 249 pracowników (0,5%). Dane prezentuje rys. 11 i 12.

Rys. 11. Przedsiębiorstwa z terenu gminy. Podział według sektora (2012 r.) (www.stat.gov.pl) rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 5% przemysł i budownictwo pozostała 38% działalność 57%

Rys. 12 Podmioty gospodarki narodowej wg PKD 2007 (www.stat.gov.pl)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

W ramach sektora publicznego spośród 26 podmiotów 21 należy do państwowych i samorządowych jednostek prawa budżetowego. Z kolei sektor prywatny to przede wszystkim osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, 9 spółek handlowych oraz osiemnaście stowarzyszeń i organizacji społecznych.

Rys. 13 Podmioty gospodarki narodowej - sektor prywatny 2011-2013 (www.stat.gov.pl)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 14 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON (sektor prywatny) (www.stat.gov.pl)

W roku 2013 na terenie gminy Stoczek Łukowski powstały 55 firmy z sektora prywatnego, spośród których 53 to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą i 1 spółka prawa handlowego (Rys. 16). Rys. 15 Nowo zarejestrowane podmioty gospodarcze 2011-2013 (www.stat.gov.pl)

Rys. 16 Nowo zarejestrowane podmioty w sektorze prywatnym (www.stat.gov.pl)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Największy wzrost można odnotować w zakresie handlu hurtowego i detalicznego (25%), budownictwa (23%) oraz przetwórstwa przemysłowego (20%). Odnosząc się do wyrejestrowanych firm należy stwierdzić, że głównie są to firmy budowlane (38%). Odnosząc się do wyrejestrowanych firm można powiedzieć, że liczba wyrejestrowanych podmiotów działalności gospodarczej w roku 2013 wynosiła 29. Jednocześnie widać spadek wskaźnika zaprzestania działalności gospodarczej w stosunku do roku 2011.

Rys. 17 Podmioty wyrejestrowane ogółem

Odnosząc się do wskaźników podmiotów gospodarki narodowej należy stwierdzić, że na 10 tys. ludności z terenu gminy Stoczek Łukowski przypada 511 firm. Na 10 tys. ludności w roku 2012 powstało więcej firm (48) niż zostało wyrejestrowanych (25). W tej kwestii można zauważyć wyraźny progres. Na 100 osób w wieku produkcyjnym 7,4 osób prowadzi działalność gospodarczą. Z kolei na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym przypada 82 nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw. Odnosząc się do fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych można powiedzieć, że na 10 tys. mieszkańców przypada 22 tego typu instytucji. Poziom zadowolenia mieszkańców gminy Stoczek Łukowski z dostępu do podstawowych usług handlu przedstawia rys. 18.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 18 Dostęp do podstawowych usług i handlu

5% Zdecydowanie niezadowolony/a 23% 17% Raczej niezadowolony/a 7% Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 48% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Jak wynika z zebranych danych ankietowani w 71% zadeklarowali zadowolenie z dostępności do podstawowych usług i handlu na terenie gminy Stoczek Łukowski, spośród których 23% jest zdecydowanych. Tylko 5% ankietowanych wyraża zdecydowane niezadowolenie z dostępu do podstawowych usług i handlu, natomiast 17% ankietowanych zadeklarowało umiarkowane zadowolenie (Polskie Towarzystwo Ekonomiczne 2013). Najbardziej dynamicznie rozwijającymi się dziedzinami gospodarki na terenie gminy Stoczek Łukowski są handel i usługi. Na szczególną uwagę zwraca rozwój działalności związanej ze świadczeniem usług budowlanych. W większości są to firmy małe. Urozmaicenie bazy ekonomicznej gminy w sferze gospodarki rynkowej jest dość wysokie. W zakresie działalności rynkowej ważniejszymi gałęziami wytwórczymi są budownictwo, drobny przemysł oraz działalność usługowa. Dobrze funkcjonująca przedsiębiorczość (w tym mała i średnia) stanowi podstawę do budowania konkurencyjności lokalnej, a co za tym idzie również i regionalnej gospodarki. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw na Lubelszczyźnie, a tym samym i na terenie gminy Stoczek Łukowski, należy do najsłabiej rozwiniętych w Polsce i boryka się z wieloma poważnymi problemami rozwojowymi. Pozytywne zjawiska gospodarcze hamowane są przez liczne bariery formalno - prawne prowadzenia działalności gospodarczej, a także wciąż słabo rozwinięty system samorządu gospodarczego i instytucji wspierania biznesu. Najważniejszymi zadaniami gminy w sferze gospodarczej będzie inicjowanie i popieranie zmian w strukturze gospodarki i wspieranie nowych technologii. Rolą samorządu w tym zakresie jest tworzenie odpowiednich warunków,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego np. rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej, polityka miejscowa dotycząca podatków lokalnych, wsparcie edukacyjne i promocyjne przedsiębiorczości indywidualnej oraz inicjatyw w zakresie zmiany kwalifikacji zawodowych przedstawicieli lokalnej społeczności. W celu wspierania przedsiębiorczości na terenie gminy Stoczek Łukowski gospodarczego należy podjąć działania w zakresie dostosowania kierunków kształcenia i edukacji do potrzeb rynku, rozbudowy infrastruktury technicznej, szczególnie w rejonach zacofanych, stworzenie i doskonalenie systemu zwolnień, ulg i zachęt podatkowych (podatki i opłaty lokalne), doradztwa dla przedsiębiorców i rolników w zakresie prowadzonej działalności oraz pozyskiwania środków finansowych na rozwój. Najważniejsze problemy w sferze gospodarczej zdiagnozowane w ramach warsztatów strategicznych przez Grupę Roboczą ds. Strategii Rozwoju gminy Stoczek Łukowski to:  Brak Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego. Plan powstaje dla wybranych części Gminy (zabudowa jednorodzinna, grunty pod inwestycje). W końcowym stadium opracowania jest również Studium Uwarunkowań Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Stoczek Łukowski;  Tworzenie miejsc pod inwestycje;  Szkolnictwo zawodowe;  Rozdrobnienie własnościowe gruntów;  Doskonalenie infrastruktury.  Skromna baza noclegowa – 2 miejsca;  Brak bazy gastronomicznej.

3.4 Infrastruktura techniczna

3.4.1 Infrastruktura komunikacyjna

Gmina Stoczek Łukowski posiada dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Oś komunikacyjną gminy stanowi droga krajowa nr 76 relacji Wilga – Łuków, biegnąca z zachodu na wschód gminy, która stanowi, poprzez drogi krajowe nr 17 i 19, dogodne połączenie z najważniejszymi miastami regionu oraz kraju. Pozostałe drogi to droga wojewódzka nr 803 relacji Stoczek Łukowski – Siedlce oraz drogi powiatowe i gminne o różnej nawierzchni. Wszystkie miejscowości gminy Stoczek Łukowski mają połączenia drogowe o nawierzchni twardej. Gmina dzięki swojemu położeniu posiada dogodną pozycję

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wśród gmin Lubelszczyzny pod względem odległości do największych miast tego regionu oraz do największego przejścia granicznego w Terespolu. Odległości od: Warszawy - 85 km, Lublina - 120 km, Białej Podlaskiej - 92 km, Zamościa - 205km, Chełma - 190km, Siedlec (A2) - 40 km, Garwolina (D.K. 17) - 28km, Radzynia Podlaskiego (D.K. 19) – 55 km, ganicy państwa (Terespol – granica wschodnia) – 133 km. Gmina położona jest blisko następujących szlaków drogowych:

 Autostrada A2 i droga krajowa Nr 2: Świecko − Poznań – Warszawa – Terespol - ciąg drogowy łączący Europę Zachodnią z Europą Wschodnią;

 Droga Krajowa nr 19: przejście graniczne w Kuźnicy – Białystok – Lublin – Rzeszów - Ciąg drogowy łączący Słowację z krajami nadbałtyckimi;

 Droga Krajowa nr 17: Warszawa – Lublin – Zamość - przejście graniczne w Hrebennem – stanowiąca polską część europejskiego szlaku E 372. W mieście Stoczek Łukowski krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie; Droga Krajowa nr 76: Wilga – Garwolin – Stoczek Łukowski – Łuków Droga wojewódzka nr 803: Stoczek Łukowski – Siedlce Przez teren gminy Stoczek Łukowski przebiega linia kolejowa o znaczeniu państwowym – nr 012 relacji Skierniewice – Łuków, pierwszorzędowa, dwutorowa, dla ruchu towarowego i tranzytowego. Struktura komunikacji kolejowej jest bardzo korzystna dla gminy. Przez Stoczek Łukowski przebiega najważniejsza obwodnica kolejowa na szlaku Berlin − Moskwa, omijająca węzeł warszawski. Najbliższe lotniska: Warszawa, Lublin. Komunikacja publiczna realizowana jest poprzez obsługę linii autobusowych przez PKS w Łukowie, Garwolinie, Siedlcach, Mińsku Mazowieckim oraz przez prywatnych przewoźników. Stoczek Łukowski jest przystankiem docelowym lub przelotowym na trasach realizowanych przez w/w. przedsiębiorstwa. Głównymi liniami są połączenia z Warszawą, Łukowem, Garwolinem i Siedlcami. Największym problemem komunikacyjnym gminy jest brak dogodnego połączenia ze stolicą województwa, Lublinem. Niezwykle ważną rolę w układzie komunikacyjnym gminy Stoczek Łukowski mają prywatni przewoźnicy autokarowi. Codziennie w godzinach 4:00 - 6:00 oraz 14:00 - 16:00 w kierunku Warszawy wyjeżdża ok. 10 autokarów. Pomimo przebiegania przez teren Gminy Stoczek Łukowski zelektryfikowanej linii kolejowej, na której zlokalizowane są 3 stacje kolejowe, brak jest na dzień dzisiejszy zorganizowanych przewozów pasażerskich. Dogodność połączenia

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kolejowego z aglomeracją Warszawską, poprzez węzeł kolejowy w Pilawie, daje duże możliwości i perspektywy dla rozwoju kolejowych przewozów pasażerskich. Tabela 16. Zestawienie dróg w miejscowościach Gminy Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) lp. Miejscowość drogi ogółem asfaltowe gruntowa 1 Aleksandrówka 2,8 2,8 - 2 Błażejki 2 2 - 3 Ruda 2 2 - 4 Borki 4,3 4,3 - 5 Chrusty 2 2 - 6 Guzówka 4,5 4,5 - 7 Jagodne 4 4 - 8 Jamielne 4 4 - 9 Januszówka 1,6 1,6 - 10 Jamielnik-Kolonia 3,3 3,3 - 11 Huta-Łukacz 2,5 2,5 - 12 Jedlanka 5,1 5,1 - 13 Kamionka 4,9 4,9 - 14 Kisielsk 2,4 2,4 - 15 Kapice 1,3 1,3 - 16 Celej 3,6 3,6 - 17 Kienkówka 2,3 2,3 - 18 Mizary 4 4 - 19 Nowy Jamielnik 2,5 2,5 - 20 Nowe Kobiałki 7,5 7,5 - 21 Nowa Prawda 7,6 7,6 - 22 Stary Jamielnik 2,6 2,6 - 23 Stare Kobiałki 5,1 5,1 - 24 Stara Prawda 5,2 5,2 - 25 Rosy 4,8 4,8 - 26 Róża Podgórna 3,6 3,6 - 27 Stara Róża 4,9 4,9 - 28 Łosiniec 2 2 - 29 Szyszki 6,1 6,1 - 30 Turzec 2,8 2,8 - 31 Toczyska 5 5 - 32 Wola Kisielska 2,4 2,4 - 33 Wólka Poznańska 1,2 1,2 - 34 Wólka Różańska 2,9 2,9 - 35 Wiśniówka 1,7 1,7 - 36 Zabiele 4,6 4,6 - 37 Zgórznica 5,6 5,6 - Ogółem 134,7 134,7 -

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

DROGA KRAJOWA Nr 76 Garwolin – Łuków w kilometracji: 1. Km 39+501 – 44+480 = 4,979 2. Km 48+889 – 60+094 = 11,205  Ogółem 16,184km  Droga krajowa posiada nawierzchnię asfaltową i przebiega przez miejscowości: Kienkówka, Nowa Prawda, Stare Kobiałki, Jamielnik-Kolonia, Chrusty, Jedlankę.  Wskaźnik gęstości – 9,33 km/100km2  Przy drodze krajowej jest chodnik o długości 7,6km

DROGA WOJEWÓDZKA Nr 803 Siedlce Stoczek Łukowski  W kilomertacji 36+988 – 39+500 = 2,512  Droga wojewódzka posiada nawierzchnię asfaltową i przebiega przez miejscowość Zgórznica  Wskaźnik gęstości – 1,45 km/100km2  Przy drodze wojewódzkiej jest chodnik o długości 0,55km oraz parking. DROGI POWIATOWE

Na terenie gminy jest 58,75 km utwardzonych dróg powiatowych w tym: - 1,56 km dróg o nawierzchni brukowej, - 51,53 km dróg asfaltowych, oraz 5,66 km dróg gruntowych. Wskaźnik gęstości – 33,88 km/100km2 Równolegle wzdłuż dróg powiatowych biegnie chodnik o długości 1,74 km. Tabela 17 Drogi powiatowe w gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski)

rodzaj nawierzchni (długość w km)

Nr Przebieg drogi gruntowa Lp. ogółem brukowa asfaltowa gruntowa chodnik drogi ulepszona Nowa Prawda – Jamielne - gr. 1 1300 L 5,31 0 5,31 0 0,86 woj. (Iwowe) Stoczek Łukowski (ul. Kościelna) 2 1301 L 2,706 2,706 – Jamielne Stoczek Łukowski (ul. Piaski)- 3 1302 L Wólka Poznańska –gr. woj. 3,055 1,195 1,86

(Rudnik – Żebraczka) Zgórznica – Toczyska - Rosy – 4 1303 L 0,72 0,72 gr. woj. (Olszyc Włościański) Stoczek Łukowski- Zabiele - 5 1304 L Wólka Rżańska- Stara Róża – 10,192 10,192 0,726

Róża Podgórna

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

(Miastków Kościelny) gr. woj. – 7 1321 L 5,17 0,75 4,42 Jagodne – Nowa Prawda Nowa Prawda – Mizary - Wola 8 1323 L 4 4 Kisielska gr.gminy -Januszówka - Kisielsk 9 1324 L - Wola Kisielska – Stoczek 5,7 5,7 0,048

Łukowski (ul. Wiejska) Dębek – Guzówka - Turzec - 10 1325 L 7 7 gr.gminy (Krzywda) gr. gminy (Ciechomin) - 11 1326 L Kamionka – Guzówka - Szyszki – 9,87 6,07 3,8 0,1

Jedlanka 12 1327 L (Świder) gr. gminy – Jagodne 0,521 0,521

(Zagoździe) gr.Gminy - Szyszki - 13 1334 L Jamielnik-Kolonia – Stary 3,32 3,32

Jamielnik 14 1338 L Jedlanka – gr.gminy (Lipniak) 1,1 1,1

Jedlanka – dojazd do stacji 15 1340 L 0,09 0,09 kolejowej Jedlanka

DROGI GMINNE Na terenie gminy jest 62,92 km utwardzonych dróg gminnych oraz 35,6 km dróg gruntowych, wzdłuż dróg gminnych biegnie chodnik o długości 0,6km.  Wskaźnik gęstości – 56,82 km/100km2

Tabela 18 Drogi gminne w Gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) Nazwa drogi - w tym dróg o nawierzchni

Przebieg drogi od do długość twardej gruntowej Nr drogi nie bitumiczna ogółem ulepszonej ulepszonej 102537 L Zabiele - Zgórznica 0+000 2+525 2,525 0 2,525 0 2,525

/Kołodziąż/ gr. woj. – 102538 L 1+545 6+545 5 0 5 0 5 Toczyska – Stara Róża 102539 L /Soćki / gr. woj. – Toczyska 0+732 2+782 2,05 1,35 0,7 0,7

102540 L Świder – Januszówka 1+012 3+060 2,048 0,3 1,748 0 1,748

102541 L Gródź – Turzec 2+500 3+300 0,8 0 0,8 0 0,8

102542 L Aleksandrów - Szyszki 3+200 3+748 0,548 0,51 0,038 0 0,038

102543 L Jedlanka - Aleksandrówka 0+000 2+830 2,83 0,12 2,71 0 2,71

Zabiele – Ruda – Błażejki – 102544 L 0+000 6+990 6,99 4,99 2 0 2 Wólka Różańska 102545 L Nowy Jamielnik - Błażejki 0+000 1+865 1,865 1,865 0 0

102546 L Stare Kobiałki – Ruda 0+000 0+829 0,829 0,829 0 0 0

Stare Kobiałki – droga 102547 L powiatowa Nr 1325 L - 0+000 5+765 5,765 2,585 3,18 0 3,18

Nowe Kobiałki - Szyszki 102548 L Januszówka – Borki 0+000 3+770 3,812 0,85 2,962 0 2,962

102549 L /Zwola/ gr. woj. – Jagodne 4+612 5+931 1,319 1,319 0 0

102550 L Mizary – Borki - Jagodne 0+000 4+270 4,312 4,312 0 0 0

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Kienkówka – Nowa Prawda 102551 L 0+000 4+610 4,61 1 3,61 0 3,61 – Borki Wola Kisielska – Kapice – 102552 L 0+000 2+595 2,595 1,41 1,185 0 1,185 droga powiatowa Nr 1325 L 102553 L Dębek – Celej – Kamionka 0+000 5+036 5,036 2,205 2,831 0 2,831

/Rudnik/ gr. woj. – 102554 L 1+650 2+240 0,59 0,59 0 0 Jamielne /Wola Wodyńska/ gr. woj. – 102555 L 2+016 4+991 2,975 2,22 0,755 0 0,755 Rosy Stoczek Łukowski – droga 102556 L 0+595 2+375 1,78 0 1,78 0 1,78 powiatowa Nr 1302 L Kolonia Jamielnik – Nowy 102557 L 0+000 0+615 0,615 0,615 0 0 0 Jamielnik Guzówka – Wiśniówka – 102558 L 0+000 3+250 3,25 3,25 0 0 0 Kamionka Guzówka – Huta Łukacz – 102559 L 0+000 4+750 4,75 4,75 0 Turzec – Kolonia Turzec Róża Podgórna – gr. woj. 1025 60 L 0+000 0+540 0,54 0,54 0 0 /Olszyc/ Droga krajowa Nr 76 – 1025 61 L 0+000 0+585 0,585 0,585 0 0 Stara Prawda Droga pow. Nr 1323 L – 1025 62 L Nowa Prawda – droga pow. 0+000 1+000 1 0,55 0,45 0 0,45

Nr 1321 L Droga krajowa Nr 76 – 1025 63 L Nowa Prawda – droga pow. 0+000 2+180 2,18 1,21 0,97 0,97

Nr 1321 L 102790 L Zgórznica – Rosy 0+000 7+540 7,54 7,54 0 0

Stary Jamielnik – Róża 102791 L 0+000 11+863 11,863 8,8 3,063 3,063 Podgórna – Rosy 102792 L Stara Róża – Rosy 0+000 3+108 3,108 3,108

dr. nr 76 – Nowe Kobiałki - 102793 L 0+000 4+814 4,814 4,814 Guzówka

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 19 Poziom zadowolenia z połączeń komunikacyjnych

Zdecydowanie 17% 13% niezadowolony/a Raczej niezadowolony/a 18%

Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 39% 13% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Odnosząc się do powyższego wykresu (Rys. 19) mieszkańcy w 39% deklarują zadowolenie z połączeń komunikacyjnych z innymi miejscowościami i 17% ankietowanych opowiada się za zdecydowanym zadowoleniem w tym temacie. Natomiast 13% ankietowanych wyraża zdecydowane niezadowolenie i 18% badanych, umiarkowane. Spośród badanych 13% osób nie wyraziło swojego poziomu zadowolenia. Z wywiadu pogłębionego dowiadujemy się o dobrej komunikacji na terenie gminy i z innymi miejscowościami, która jest zorganizowana w różny sposób – busy prywatne, PKS czy autobusy szkolne. Jednakże były również opinie, które wskazywały na problem dojazdu do małych wsi w gminie usytułowanych na obrzeżach.

3.4.2 Infrastruktura sieciowa i telekomunikacja.

Łączność Gmina nie posiada danych na temat liczby użytkowników telefonów komórkowych. Na terenie Gminy istniejąca infrastruktura umożliwia dostęp do Internetu m.in. za pomocą technologii: - ADSL wykorzystującą przewodowe łącza telefoniczne; - UMTS / HSPA+ wykorzystującą bezprzewodową infrastrukturę dostępu do sieci 3G; - światłowodowej, - radiowej.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Poziom zadowolenia z dostępu do Internetu przedstawia rys. 20. Rys. 20 Poziom zadowolenia mieszkańców z dostępu do Internetu

Zdecydowanie niezadowolony/a 5% 9% 28% 8% Raczej niezadowolony/a

Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 50% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Z Raportu z badania, gmina wiejska Stoczek Łukowski wynika, że mieszkańcy deklarują wysoki stopień zadowolenia z dostępu do Internetu 88% w tym zdecydowanie zadowolonych jest 28%. Natomiast 14% ankietowanych wyraża niezadowolenie z dostępu do Internetu. Z wywiadów pogłębionych wynika, że większość rodzin korzystających z pomocy społecznej ma dostęp do Internetu. Na terenie gminy 60 rodzin wzięło udział w programie unijnym Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu na terenie powiatu Łukowskiego i oni mają darmowy dostęp do Internetu na przestrzeni 10 lat. Na terenie gminy sieć zainstalowała firma Lukman, Orange, T-mobile. Obecnie trwają prace nad budową linii światłowodowej. Jednak z szacunków OPS wynika, że 20% rodzin z dziećmi chodzącymi do szkoły nie ma dostępu do sieci. Infrastruktura energetyczna Teren gminy Stoczek Łukowski jest miejscem lokalizacji ponadlokalnych sieci elektroenergetycznych różnych napięć realizujących infrastrukturalne połączenia zewnętrzne tej gminy z gminami sąsiednimi. Są to: - tranzytowa, jednotorowa linia najwyższego napięcia 220 kV o relacji Kozienice- Siedlce (obecnie pracuje pod napięciem 110 kV), wchodząca w skład systemu sieci przesyłowych administrowanych przez krajowego operatora systemu elektroenergetycznych sieci przesyłowych Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE) S.A.;

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

- jednotorowa linia dystrybucyjna wysokiego napięcia 110 kV o relacji Elektrownia Kozienice – Stoczek Łukowski – Łuków pracująca w systemie sieci dystrybucyjnych stanowiących własność PGE Dystrybucja S.A. Oddział Warszawa; - sieć magistralnych linii dystrybucyjnych średniego napięcia 15 kV dostarczających energię elektryczną na teren gminy Stoczek Łukowski i gmin sąsiednich ze stacji 110/15 kV zlokalizowanej na terenie wsi Wola Kisielska. Na obecnym etapie planów rozbudowy polskiego systemu elektroenergetycznych sieci przesyłowych, jedno z tych zadań dotyczy terenów gminy Stoczek Łukowski. Operator krajowego systemu przesyłowego, spółka PSE S.A. planuje budowę linii przesyłowej o napięciu 400 kV o relacji Kozienice – Stacja 400/110 kV Siedlce Ujrzanów. Linia wybudowana zostanie z wykorzystaniem nowej trasy, odmiennej od istniejącej trasy linii przesyłowej 220 kV, która po wybudowaniu linii 400kV zostanie zdementowana. Gmina Stoczek Łukowski posiada na swoim terenie stację transformująco-rozdzielczą 110/15 kV, zlokalizowaną we wsi Wola Kisielska, tuż przy granicy z miastem Stoczek Łukowski. Stacja jest podstawowym źródłem energii elektrycznej SN 15 kV dla miasta i gminy Stoczek Łukowski oraz części terenów gmin sąsiednich. Pracuje ona w systemie zasilania magistralnych sieci średniego napięcia tworzących zewnętrzne powiązania gminy Stoczek Łukowski z sąsiednimi stacjami 110/15 kV w Mrozach, Kotuniu, Siedlcach, Łukowie, Garwolinie, Sobolewie i stacją 30/15 kV w Krzywdzie, które w sytuacjach awaryjnych są źródłem zasilania rezerwowego dla części wsi gminy Stoczek Łukowski leżących na trasach poszczególnych magistral SN 15 kV łączących sąsiadujące stacje 110/15 kV i 30/15 kV ze stacją 110/15 kV w Stoczku Łukowskim. W 2014 r. PGE rozpoczęła modernizację stacji transformatorowo – rozdzielczej. Gmina Stoczek Łukowski posiadając na swym terenie stację 110/15 kV dysponującą dużą rezerwą mocy oraz dobrze rozwinięty system magistralnych linii SN 15 kV, ma dobre warunki rozwoju wynikające z poziomu zaopatrzenia w energię elektryczną średniego napięcia 15 kV. Daje to gminie możliwość lokalizacji (zwłaszcza we wsiach położonych wokół miasta ) obiektów drobnego przemysłu i usług o dużych ( rzędu kilkuset kilowatów) zapotrzebowaniach na moc szczytową i wymagających zasilania z dwóch linii magistralnych średniego napięcia. Lokalne energetyczne sieci dystrybucyjne nn. są to sieci średniego napięcia i niskiego napięcia, których zadaniem jest zasilanie energią elektryczną n.n. 0,4 kV odbiorców jednej wsi lub kilku wsi o bezpośrednio sąsiadującej zabudowie.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

W gminie Stoczek Łukowski urządzenia lokalne to niemal wyłącznie promieniowo zasilane sieci napowietrzne. Stan techniczny tych urządzeń decyduje o jakości energii elektrycznej niskiego napięcia bezpośrednio dostarczanej odbiorcom. W bardzo dobrym stanie technicznym są sieci budowane w ciągu ostatnich kilkunastu lat , a w dobrym stanie sieci pochodzące z okresu po roku 1980. W ciągu ostatnich 10 lat Istotna poprawa stanu technicznego lokalnych sieci dystrybucyjnych wystąpiła w 5 wsiach gminy, przy czym pełne modernizacje wykonano w Kienkówce i Starych Kobiałkach, a częściowe w Jamielniku Kolonii, Kamionce i Starej Prawdzie. Według stanu na koniec roku 2013 lokalne sieci dystrybucyjne w bardzo dobrym lub dobrym stanie technicznym posiadają wsie: Kienkówka, Stare Kobiałki, Jamielne, Januszówka, Jedlanka, Kisielsk, Mizary, Toczyska, Wola Kisielska, Wólka Poznańska, Zgórznica. Urządzenia lokalne w dobrym stanie technicznym są źródłem energii elektrycznej n.n.0,4 kV o właściwych parametrach technicznych, co stanowi dobre uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego w/w wsi. Następną grupę stanowią wsie mające sieci lokalne w zróżnicowanym stanie technicznym, część urządzeń pochodzi z lat 70-tych i wymaga już modernizacji, część z 80- tych, zdarzają się też urządzenia najnowsze. W ocenie ogólnej, stan techniczny sieci lokalnych w tej grupie wsi określa się jako średni. Taka sytuacja występuje we wsiach: Jamielnik Kolonia, Kamionka, Błażejki, Nowa Prawda, Nowe Kobiałki, Stara Prawda, Ruda. W ostatniej grupie klasyfikacyjnej znajdują się wsie posiadające lokalne sieci dystrybucyjne pochodzące w całości lub znacznej większości z lat 60-tych. Są to wyeksploatowane stacje typu ŻH15B, linie nN z bardzo długimi obwodami i małymi przekrojami przewodów, co jest przyczyną powstawania dużych spadków napięć, częstych awarii, przeciążeń transformatorów. Taka sytuacja występuje we wsiach: Stary Jamielnik, Zabiele, Aleksandrówka, Borki, Celej, Guzówka, Jagodne, Kapice, Kienkówka, Róża Łosiniec, Nowy Jamielnik, Rosy, Róża Podgórna, Stara Róża, Szyszki, Turzec, Wiśniówka, Wólka Różańska. Oświetlenie drogowe Wszystkie miejscowości na terenie gminy Stoczek Łukowski posiadają oświetlenie drogowe. W latach 2004 – 2009 wszystkie punkty oświetleniowe (1371 szt.) zostały zmodernizowane poprzez zastąpienie istniejących opraw z rtęciowymi i żarowymi źródłami światła, nowoczesnymi oprawami z wysokoprężnymi, sodowymi lampami o mocach 70 - 150

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

W, w zależności od kategorii drogi. Zainstalowane oprawy o mocach powyżej 100 W wyposażone są w programowalne układy redukcji mocy, które zredukują zainstalowaną moc w godzinach późnonocnych, dając dodatkowe oszczędności zużycia energii do 40 %. Zmodernizowane zostały również systemy sterowania oświetleniem, poprzez montaż najnowocześniejszych, w pełni programowalnych sterowników wykorzystujących zegary astronomiczne do załączania i rozłączania oświetlenia. Oświetlenie drogowe jest wykorzystywane przez cały rok, w godzinach nocnych od zachodu do wschodu słońca, z przerwą nocną pomiędzy godzinami 23:00 a 3:00. Gazownictwo Obecnie gmina nie jest podłączona do sieci gazu ziemnego. Przez teren gminy przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia DN 150 - odgałęzienie od magistrali gazowej DN500 relacji Puławy-Warszawa, który doprowadza gaz do stacji redukcyjno-pomiarowej I stopnia w Stoczku Łukowskim. Łączna długość sieci znajdującej się na terenie gminy Stoczek Łukowski wynosi 5,7 km. Pozwala to w przyszłości planować rozwój sieci gazowniczej w gminie. Trasa gazociągu wysokiego ciśnienia przebiega przez grunty wsi Kienkówka, Nowa Prawda i Stara Prawda. Brak jest zainteresowania ze strony mieszkańców gazem, jako źródłem energii, ze względu na wysokie ceny budowy przyłączy gazowych oraz wysokie koszty eksploatacji urządzeń gazowych w porównaniu z tradycyjnymi źródłami energii, tj. drewno, węgiel.

3.4.3 Infrastruktura wodociągowo-kanalizacyjna i ochrony środowiska.

Na terenie gminy funkcjonuje zbiorcza sieć wodociągowa obejmująca zwartą zabudowę wszystkich wsi w gminie. Długość sieci na koniec 2013 roku wynosiła 125,9 km, a liczba przyłączy 2057. Z sieci korzysta 7,5 tys. osób tj. około 91,6% ogólnej liczby mieszkańców gminy. Eksploatacją sieci zajmuje się Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Stoczku Łukowskim z siedzibą w Starych Kobiałkach. Zakład działa od kwietnia 1999 roku jako zakład budżetowy Gminy Stoczek Łukowski. Sieć wodociągowa jest zasilana z dwóch ujęć wody: „Stara Prawda” o wydajności 1600 m3/dobę, oparte o dwie studnie głębinowe i zbiornik wyrównawczy i „Zgórznica” o wydajności 980 m3/dobę, oparte o dwie studnie głębinowe, dwa zbiorniki terenowe i stację uzdatniania wody (konieczną ze względu na zawartość w wodzie związków żelaza i manganu). Tabela 19. Infrastruktura wodociągowa w układzie miejscowości w Gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wodociągi komunalne Lokalizacja Miejscowości objęte Długość sieci Długość przyłączy obiektu infrastrukturą Km Km Aleksandrówka 3,9 1,1 Błażejki 1,2 1,0 Borki 1,4 0,7 Celej 1,5 0,5 Guzówka 4,0 1,0 Huta Łukacz 0,5 0,3 Jagodne 2,3 2,1 Jamielne 4,0 4,6 Jamielnik-Kolonia 5,6 1,8 Januszówka 1,9 1,2 Jedlanka 6,5 3,9 Kamionka 3,9 1,8 Kapice 2,3 0,4 Kienkówka 3,4 3,0 Kisielsk 4,9 3,2 Łosiniec 1,1 1,3 Mizary 4,2 3,4 Ujęcie wody w Nowa Prawda 12,0 3,2 Starej Prawdzie i w Nowe Kobiałki 9,7 4,3 Zgórznicy Nowy Jamielnik 1,7 1,8 Rosy 4,8 1,1 Róża Podgórna 4,4 1,3 Ruda 1,1 1,0 Stara Prawda 2,2 3,6 Stara Róża 6,5 2,0 Stare Kobiałki 3,6 4,9 Stary Jamielnik 1,5 1,3 Szyszki 2,0 2,5 Toczyska 2,2 3,1 Turzec 2,1 2,1 Wiśniówka 5,4 0,8 Wola Kisielska 1,9 2,9 Wólka Poznańska 2,2 1,8 Wólka Różańska 3,3 1,0 Zabiele 3,8 4,1 Zgórznica 2,7 5,0 Razem w km 125,6 79,1

Na terenie gminy, we wsi Wola Kisielska od 2009 roku funkcjonuje biologiczna oczyszczalnia ścieków o średniej przepustowości 140 m3/dobę. Długość grawitacyjno – ciśnieniowej sieci kanalizacji sanitarnej, odprowadzającej ścieki komunalne do gminnej oczyszczalni ścieków „Dębina” w Woli Kisielskiej, według stanu na koniec 2013 r. wynosi 33,7 km, w tym 20,2 km sieci grawitacyjnej do której przyłączonych jest 480 przyłączy odprowadzających ścieki z budynków mieszkalnych, zbiorowego zakwaterowania oraz

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego użyteczności publicznej. Sieć ciśnieniowa wyposażona jest w 18 szt. przepompowni ścieków. Sieć kanalizacyjna wraz z oczyszczalnią ścieków tworzy „Aglomerację Wola Kisielska” utworzoną Zarządzeniem nr 17 Wojewody Lubelskiego z dnia 15.05.2007 r., wpisaną do Krajowego Programu Oczyszczalnia Ścieków Komunalnych. Aglomeracja obejmuje następujące miejscowości: Wola Kisielska, Kisielsk, Mizary, Zgórznica, Zabiele, Stara Prawda i Jamielne. Na koniec 2014 r. z sieci tej korzystały 2050 osoby to jest 24,65% mieszkańców gminy. Część mieszkańców, obiekty użyteczności publicznej i zakłady produkcyjne posiadają indywidualne systemy kanalizacyjne odprowadzające ścieki do zbiorników bezodpływowych, z których są one częściowo wywożone do oczyszczalni w Stoczku Łukowskim, lecz w większości usuwane we własnym zakresie do gruntu. Odbiorem nieczystości zajmuje się Zakład Wodociągów i Kanalizacji, posiadający samochód asenizacyjny o pojemności 6 m3 oraz samochód wielofunkcyjny umożliwiający odbiór ścieków bytowych i czyszczenie kanalizacji sanitarnej. Od grudnia 2004r. w gminie funkcjonuje kompleksowy system zagospodarowania odpadów komunalnych, polegający na segregacji odpadów „ u źródła”, oparty na systemie workowym. Każde gospodarstwo domowe jest wyposażane przez odbiorcę odpadów w komplet worków do selektywnej zbiórki odpadów. W ustalonych w harmonogramie terminach worki są odbierane przez specjalistyczny samochód i dowożone do zakładu Wodociągów i kanalizacji w stoczku Łukowskim, Stare kobiałki 107A, gdzie poddawane są dalszej segregacji na linii sortowniczej.

Fot. 6 Gminna oczyszczalnia ścieków Dębina w Woli Kisielskiej

Posegregowane odpady są przygotowywane do odbioru: pakowane, prasowane, gromadzone w odpowiednich boksach, a następnie sprzedawane jako surowce wtórne. Odpady nie podlegające segregacji są przez mieszkańców gromadzone w pojemnikach o min.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego pojemności 110l odbierane przez uprawnioną firmę i przekazywane do Zakładu Zagospodarowania Odpadów w Adamkach k. Radzynia Podlaskiego. Na terenie ZWiK w Starych Kobiałkach 107A utworzony jest Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, gdzie przyjmowane są bezpłatnie odpady posegregowane nie objęte systemem workowym ( budowlane, niebezpieczne, tekstylia, AGD, elektroniczne itp.).

Fot. 7 Zakład Wodociągów i Kanalizacji – Punkt selektywnej zbiórki odpadów

Fot. 8 Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Stoczku Łukowskim - siedziba

Stan infrastruktury technicznej i komunalnej ma duże znaczenie dla poziomu świadczenia usług społecznych, jakości życia mieszkańców oraz możliwości rozwoju gospodarczego - mimo znacznych nakładów inwestycyjnych - potrzeba zapewnienia

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego porównywalnego standardu życia mieszkańcom wszystkich miejscowości oraz rozwój gminy niezmieniający jej walorów krajobrazowych, kulturowych oraz środowiska naturalnego wymaga dalszych nakładów. Działania inwestycyjne powinny być ukierunkowane na dalszą rozbudowę sieci kanalizacyjnej, a także na rozbudowę dróg z infrastrukturą towarzyszącą: chodnikami, oświetleniem ulicznym, propagowania w gminie inwestycji w odnawialne źródła energii, czyste technologie i termomodernizacje. Istnieje także potrzeba podniesienia walorów inwestycyjnych Gminy poprzez przygotowanie odpowiednich terenów z infrastrukturą. Najważniejsze problemy w obszarze infrastruktury technicznej zdiagnozowane w ramach warsztatów strategicznych przez Grupę Roboczą ds. Strategii Rozwoju gminy Stoczek Łukowski to:  Braki w infrastrukturze ciągów pieszych i rowerowych wzdłuż dróg;  Brak dostatecznej ilości parkingów dla samochodów ciężarowych;

3.5 Infrastruktura społeczna

3.5.1 Edukacja

W gminie funkcjonuje 7 placówek oświatowych, w tym 6 zespołów oświatowych, 1 szkoła podstawowa. W skład pięciu zespołów oświatowych wchodzą szkoły podstawowe i gimnazja (Kisielsk, Stare Kobiałki, Stara Prawda, Stara Róża i Szyszki), a w skład Zespołu Oświatowego w Jedlance dodatkowo wchodzi przedszkole. Wszystkie szkoły, dysponują pracowniami komputerowymi, ze stałym dostępem do internetu. W sześciu szkołach uczniowie mają możliwość korzystania z tablic multimedialnych. W każdej szkole funkcjonuje biblioteka. Do szkół uczęszczają dzieci z pobliskich miejscowości. Do 4 szkół uczniowie dowożeni są autobusami szkolnymi i w tych szkołach funkcjonują świetlice, z których korzystają uczniowie oczekując na zajęcia lekcyjne bądź na autobus szkolny po zajęciach. W każdej ze szkół uczniowie mają możliwość korzystania z obiadów. Obiady dla szkół przygotowywane są w Zakładzie Aktywności Zawodowej w Stoczku Łukowskim a następnie są przywożone do poszczególnych placówek. Dla dzieci z najuboższych rodzin posiłki finansuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stoczku Łukowskim. W Zespole Oświatowym w Starych Kobiałkach, od wielu lat funkcjonują Oddziały Integracyjne. Różnią się one tym od tradycyjnych, że uczęszczają do nich dzieci zdrowe

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego razem z niepełnosprawnymi. Klasy integracyjne umożliwiają pełne uczestnictwo dzieci niepełnosprawnych w życiu i rozwoju społecznym dzięki obcowaniu z rówieśnikami, akceptację odmienności drugiego człowieka oraz nawiązywanie kontaktów. Klasy integracyjne w dużej mierze przyczyniają się do usuwania lub łagodzenia wszelkich barier społecznych.

Fot. 10 Budynek Zespołu Oświatowego w Fot. 11 Wnętrze sali przedszkolnej w Starych Starych Kobiałkach Kobiałkach

Na terenie Gminy Stoczek Łukowski, oprócz działającego od dawna przy Zespole Oświatowym w Jedlance przedszkola, na przełomie 2005/2006 roku powstało pięć ośrodków przedszkolnych, działających na zasadach zaproponowanych przez Fundację Komeńskiego - nieco innych niż tradycyjne przedszkola. Były to z reguły 15-osobowe grupy dzieci w wieku 3-5 lat, w ramach, których były prowadzone zajęcia edukacyjne. Zajęcia były ograniczone do 20 godzin tygodniowo, odbywały się w godzinach przedpołudniowych. Od września 2009 r. w miejsce ośrodków przedszkolnych rozpoczęły funkcjonowanie odziały przedszkolne dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Zajęcia odbywały się i odbywają w wymiarze 25 godzin tygodniowo w godzinach od 8.00 do 13.00, a w oddziałach przedszkolnych przy szkole podstawowej w Starych Kobiałkach do godz. 16.00. Przedszkole w Jedlance pracuje w godz. od 7.00 do godz. 15.00. Aktualnie na terenie gminy funkcjonuje 15 oddziałów przedszkolnych przy szkołach podstawowych i 2 w przedszkolu w Jedlance. Razem do oddziałów przedszkolnych uczęszcza 270 wychowanków w tym 41 do przedszkola w Jedlance. Gmina zapewnia wszystkim dzieciom chętnym do rozpoczęcia edukacji przedszkolnej miejsce w przedszkolu czy oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej. Placówki oświatowe w gminie Stoczek Łukowski:

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1. Zespół Oświatowy w Szyszkach 2. Zespół Oświatowy w Kisielsku 3. Zespół Oświatowy w Jedlance - obejmujący gimnazjum, szkołę podstawową i przedszkole. 4. Zespół Oświatowy w Starej Róży 5. Zespół Oświatowy w Starych Kobiałkach 6. Zespół Oświatowy w Starej Prawdzie 7. Szkoła Podstawowa w Kamionce.

Poniższa Tabela przedstawia bazę edukacyjną w roku 2014; jej wyposażenie, powierzchnię dydaktyczną i liczbę uczniów, zaś kadra dydaktyczna została przedstawiona w tabeli 21. Tabela 21 Gminna baza edukacyjna, stan na 2014, (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Ilość stanowisk Powierzchnia Ilość sal komputerowych Sala Liczba Szkoła świetlice dydaktyczna lekcyjnych i dostęp do gimnastyczna uczniów internetu Z.O. w Starych 1172,21 19 2 24 1 293 Kobiałkach Z.O. w Starej 502 13 1 28 1 118 Prawdzie Z.O. w 793 11 1 41 1 90 Starej Róży Z.O. w 475 9 1 11 1 87 Kisielsku Z.O. w 535,4 12 0 10 0 92 Jedlance Z.O. w 353 10 0 8 0 80 Szyszkach Szkoła Podstawowa 200 7 0 10 0 43 w Kamionce

Tabela 22 Szkoły gminne w gminie Stoczek Łukowski, stan na 2014, (źródło: UG Stoczek Łukowski) Szkoła Liczba dzieci Liczba nauczycieli Z.O. w Starych Szkoła Podstawowa 177 Kobiałkach 41 Gimnazjum 116

Z.O. w Starej Szkoła Podstawowa 80 20 Prawdzie Gimnazjum 38 Z.O. w Starej Róży Szkoła Podstawowa 57 17

Gimnazjum 33 Z.O. w Kisielsku Szkoła Podstawowa 50 18

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Gimnazjum 37 Z.O. w Jedlance Szkoła Podstawowa 58 18 Gimnazjum 34 Szkoła Podstawowa 57 Z.O. w Szyszkach 17 Gimnazjum 23 Szkoła Podstawowa w Szkoła Podstawowa 43 11 Kamionce

Tabela 23 Liczba uczniów w gminie Stoczek Łukowski w latach 2007 – 2014, (źródło: UG Stoczek Łukowski) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Szkoła 621 593 593 589 546 523 507 522 Podstawowa Gimnazjum 375 356 313 299 298 292 302 281

Jak wynika z raportu z badań – poziom zadowolenia z jakości edukacji szkolnej w gminie Stoczek Łukowski jest wysoki. Wyniki ankiet przedstawia rys. 21.

Rys. 21 Poziom zadowolenia z jakości edukacji szkolnej

Zdecydowanie 7% 15% 10% niezadowolony/a 8% Raczej niezadowolony/a

Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 60% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Z powyższego zestawienia wynika, że mieszkańcy są zadowoleni z poziomu edukacji szkolnej (75%). Spośród badanych tylko 17% wyraża niezadowolenie z jakości edukacji szkolnej, a 8% nie zajmuje stanowiska w tej sprawie. Poziom zadowolenia z dostępu do przedszkola w gminie Stoczek Łukowski przedstawia rys. 22. Z powyższego wykresu wynika, że mieszkańcy są zadowoleni z dostępu do przedszkola (72%), a tylko co dziesiąty

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wyraża niezadowolenie 10%. Spośród ankietowanych 15% nie ma sprecyzowanego zdania na ten temat. Mieszkańcy gminy wskazali także na najważniejsze problemy w w obszarze edukacji. Wyniki przedstawia rys. 23.

Rys. 22 Poziom zadowolenia z dostępu do przedszkola

3% Zdecydowanie 10% niezadowolony/a 33% Raczej 15% niezadowolony/a Ani zadowolony/a ani niezadowolony/a 39% Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Rys. 23 Które z wymienionych problemów społecznych w obszarze edukacji uważa Pani/Pana za najważniejsze na terenie naszej gminy?

Brak placówek wychowania 1% przedszkolnego 7% Brak wykorzystania bazy 16% szkolnej w czasie wolnym 25% od nauki Niedostateczne wsparcie psychologiczne lub 51% pedagogiczne Brak stołówek szkolnych

Inne

Jak wynika z powyższego wykresu co czwarty badany za problem społeczny uważa brak wykorzystania bazy szkolnej w czasie wolnym od nauki (25%); 50% wskazuje na niedostateczne wsparcie psychologiczne lub pedagogiczne; 7% wskazuje brak placówek wychowania przedszkolnego; 16% wskazuje na brak stołówek szkolnych. Zaledwie 1% ankietowanych wskazuje na inne problemy społeczne w obszarze edukacji (Raport z badania – gmina wiejska Stoczek Łukowski).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Od 2004 roku działa na terenie gminy Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ). Zakład zajmuje się gotowaniem i dystrybucją obiadów dla szkół gminnych, indywidualnych odbiorców oraz cateringiem. Poza funkcją usługową ZAZ pełni niezwykle ważną funkcję społeczną zapewniając stałą pracę i zarobek osobom niepełnosprawnym w stopniu znacznym, który jest przyznawany osobom żyjącym z najpoważniejszymi dysfunkcjami. Pracę w ZAZ znalazło 28 osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. W Zakładzie prowadzona jest rehabilitacja zawodowa, lecznicza i społeczna pracowników niepełnosprawnych. ZAZ w Stoczku Łukowskim posiada własną siedzibę, w pełni wyposażoną w nowoczesny sprzęt kuchenny oraz rehabilitacyjny. Dla wypełnienia czasu wolnego dla pracowników niepełnosprawnych organizowane są w ramach rehabilitacji społecznej różnego typu zajęcia np.: - wyszywanie kanw, gobelinów - malowanie na szkle, - nauka pisania, - nauka obsługi komputera itp. Organizowane są również dyskoteki, kuligi, wycieczki kilkudniowe, turnusy rehabilitacyjne, wyjazdy do kina, teatru, spotkania z innymi osobami niepełnosprawnymi (WTZ), spotkania świąteczne – wigilijne i wielkanocne. Wszystkie działania mają na celu przygotowanie osób niepełnosprawnych do wejścia na ogólnodostępny rynek pracy jako pełnowartościowych pracowników.

3.5.2 Infrastruktura sportowa i turystyka

Fot. 12 Zakład Aktywności Zawodowej- Kuchnia Fot. 13 Zakład Aktywności Zawodowej- Siedziba

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3.5.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna Baza sportowo-rekreacyjna w gminie Stoczek Łukowski przedstawia się następująco:  4 pełnowymiarowe sale gimnastyczne (Stare Kobiałki, Stara Prawda, Stara Róża, Kisielsk),

 5 wielofunkcyjnych boisk o sztucznej nawierzchni (Stara Prawda, Jedlanka, Szyszki, Stara Róża i Stare Kobiałki),

 1 kompleks sportowy „ORLIK” w Starych Kobiałkach,

 3 boiska sportowe z nawierzchnią trawiastą i bieżnią (Stare Kobiałki, Stara Róża i Kisielsk),

 2 boiska przy obiektach użyteczności publicznej: (Kienkówka, Mizary, Stare Kobiałki),

 8 placów zabaw (2 w Starych Kobiałkach, Stara Prawda, Kisielsk, Stara Róża, Kamionka, Szyszki, Jedlanka),

Fot. 14 i 15 Gminne place zabaw

Fot. 16 Zespół boisk „ORLIK” w Starych Kobiałkach

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wszystkie obiekty są ogólnie dostępne, korzysta z nich zarówno młodzież szkolna jak i poza szkolna. Na terenie Gminy Stoczek Łukowski działa Gminny Klub Sportowy ARMATY Stoczek Łukowski oraz 10 Uczniowskich Klubów Sportowych - działania na rzecz upowszechniania aktywności sportowej, kultury fizycznej, turystyki i rekreacji. Zakres i cele działania GKS ARMATY:  upowszechnianie i popieranie wszystkich form kultury fizycznej i sportu,  rozwój krajoznawstwa, turystyki oraz wypoczynku dzieci i młodzieży,  działanie na rzecz rozwoju kultury, edukacji, oświaty, wychowania, sztuki oraz ochrony dóbr kultury i tradycji,  działanie w zakresie sportu, turystyki, rekreacji, kultury i edukacji na rzecz osób niepełnosprawnych,  promocja i organizacja wolontariatu wokół zadań sportu, turystyki, rekreacji, kultury i edukacji,  propagowanie bezpieczeństwa i porządku oraz przeciwdziałanie patologiom,  czynny udział w kulturalnym, gospodarczym i społecznym rozwoju lokalnego środowiska i kraju. GKS ARMATY jest organizatorem zajęć sportowych dla dzieci i młodzieży (sekcje piłki nożnej, piłki siatkowej, tenisa stołowego i zapasów) oraz dorosłych (piłka nożna). W okresie wakacyjnym i ferii zimowych organizuje lub współorganizuje wypoczynek dzieci i młodzieży z terenu gminy. GKS ARMATY jest także organizatorem imprez sportowo- rekreacyjnych, rajdów turystycznych oraz wszelkich przedsięwzięć promujących sport, turystykę i aktywny tryb życia. Jak wynika z Raportu z badania – gmina wiejska Stoczek Łukowski na terenie gminy działa kilka klubów sportowych, które otrzymują dotacje z urzędu gminy, a każda ze szkół wyposażona jest w dobrej jakości boisko. Według respondentów wywiadów pogłębionych w okresie zimowym sytuacja z dostępnością obiektów sportowych jest utrudniona – głównie do sal gimnastycznych. Warto dodać, że w opinii badanych istnieje możliwość darmowego wynajęcia sal gimnastycznych w Starych Kobiałkach, w Starej Prawdzie i Starej Róży.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3.5.3 Infrastruktura kultury

Biblioteka Publiczna Gminy Stoczek Łukowski rozpoczęła działalność 02.02.2004r. GBP w Starych Kobiałach w 2007 r. zarejestrowała 562 czytelników i 7584 wypożyczeń na zewnątrz (ok. 0.89 wypożyczenia na mieszkańca). Księgozbiór biblioteki wg stanu na dzień 31.2.2007 r. to 6522 vol., z czego: - ok. 60% woluminów przekazanych zostało z Filii Biblioteki Publicznej w Kobiałkach Starych (zlikwidowanej w 1996r.), - ok. 15% woluminów przekazanych przez prywatnych i instytucjonalnych darczyńców, - ok. 25% woluminów zakupionych z funduszy Biblioteki. Biblioteka systematycznie powiększa księgozbiór, zakupując nowości wydawnicze ze środków własnych pochodzących z budżetu gminy oraz ministerialnych (Program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego "PROMOCJA CZYTELNICTWA", Priorytet 1: Rozwój księgozbiorów bibliotek, Zadanie: zakup nowości wydawniczych). Siedziba GBP znajduje się w budynku Zespołu Oświatowego w Starych Kobiałkach, gdzie zajmuje dwa pomieszczenia z oddzielnym wejściem z placu szkolnego. Biblioteka działa przez sześć dni w tygodniu od poniedziałku do soboty, w godzinach od 9.00 do 17.00. Biblioteka posiada czytelnię internetową na sześć stanowisk komputerowych. Czytelnia internetowa czynna jest codziennie od poniedziałku do piątku w godz. 13.00 - 17.00, w soboty w godz. 10.00 – 14.00. Dostęp maja do niej wszyscy mieszkańcy gminy. We wrześniu 2006 r. Biblioteka otworzyła dwie świetlice - w Szyszkach i Toczyskach, w których prowadzone są zajęcia dla dzieci w wieku przedszkolnym. Świetlice znajdują się w budynkach szkół: Zespołu Oświatowego w Szyszkach oraz Szkoły Podstawowej w Toczyskach. Zajęcia prowadzone są w godzinach przedpołudniowych przez instruktorów do zajęć z dziećmi w wieku 3-5 lat. Od marca 2007 r. w świetlicach działają również Punkty Biblioteczne Gminnej Biblioteki Publicznej w Starych Kobiałkach. Dnia 01.03.2008 r. powstały świetlice działające na identycznych zasadach w Starej Prawdzie, Kisielsku i Starych Kobiałkach. Biblioteka jest miejscem, gdzie można nie tylko wypożyczyć książkę, czy poczytać gazetę. Organizowane są tu także różnego rodzaju warsztaty, spotkania.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Fot. 17 Siedziba Biblioteki Publicznej Gminy Fot 18. Zespół ludowy „OJRA” działający przy Stoczek Łukowski w Starych Kobiałkach Bibliotece Publicznej Gminy Stoczek Łukowski w Starych Kobiałkach

Gminna Biblioteka publiczna w Starych Kobiałkch jako gminna instytucja kultury organizuje lub jest współorganizatorem imprez kulturalnych, okolicznościowych, patriotycznych organizowanych na terenie gminy Stoczek Łukowski, w tym: - Dożynki - Obchody Świąt Państwowych / 3 maj, Dzień Niepodległości, / - Odpusty parafialne - Zawody strażackie - Zawody sportowe, turnieje piłkarskie - Andrzejki - Sylwester - Święto Wojska Polskiego - Pikniki, festyny rodzinne Świetlice wiejskie

Fot. 19 Świetlica w Nowym Jamielniku Fot. 20 Świetlica w Łosińcu

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Fot. 21 Świetlica w Kienkówce Fot. 22 Świetlica w Nowej Prawdzie

Fot. 23 Świetlica w Zabielu Fot. 24 Świetlica w Kisielsku

Fot. 25 Świetlica w Starej Róży

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Problemy społeczne w obszarze kultury i sportu przedstawia rys. 24. Rys. 24. Problemy społeczne w obszarze kultury i sportu

Nie w pełni wykorzystany potencjał historii i kultury regionu

Niewykorzystany potencjał uzdolnionej i utalentowanej młodzieży 15% 11% Brak wiejskich świetlic i ognisk kultury 11% 21% Zbyt mało imprez i wydarzeń środowiskowych

Brak lokalnego ośrodka, klubu 27% 15% sportowego

Brak organizacji pozarządowych inspirujących działalność kulturalną i sportową

Z wykresu wynika że 21% badanych wskazuje, na niewykorzystany potencjał uzdolnionej i utalentowanej młodzieży w gminie Stoczek Łukowski. Prawie dwóch na siedmiu badanych podkreśliło, że jest zbyt mało imprez i wydarzeń kulturalnych (27%). Mieszkańcy gminy Stoczek Łukowski w 15% deklarują, że brak jest pozarządowych organizacji, które by inspirowały działalność kulturalną i sportową. Jakkolwiek w opinii 11% ankietowanych nie jest wykorzystany potencjał historii i kultury regionu, to tyle samo podkreśla, że brak jest lokalnego ośrodka sportowego bądź klubu sportowego. Nie mniej niż co szósty badany wskazuje na brak świetlic wiejskich (15%). Od 2012 r. w Stoczku Łukowskim istnieje biblioteka gminna. Odbywają się tam spotkania grup literackich, teatralnych. Według badanych poprawia się sytuacja z organizacją czasu wolnego w gminie, coraz więcej jest inicjatyw stworzonych z myślą o dzieciach, jednak w opinii badanych działania te są niewystarczające (Raport z badania – gmina wiejska Stoczek Łukowski).

3.5.4 Bezpieczeństwo publiczne

Policja Za bezpieczeństwo na terenie gminy Stoczek Łukowski odpowiada Komisariat Policji w Stoczku Łukowskim. W ramach komisariatu działają dwa wydziały: - Ogniwo do spraw prewencji, - Zespół kryminalny.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Łącznie o bezpieczeństwo mieszkańców dba 26 policjantów. Komisariat oprócz gminy Stoczek Łukowski obsługuje jeszcze gminę Wola Mysłowska i gminę Stanin. Do najczęściej popełnianych przestępstw na terenie gminy Stoczek Łukowski, należą: - kierowanie pojazdami po spożyciu alkoholu, - groźby karalne, - znęcanie się nad rodziną, - bójki, i użycie niebezpiecznych narzędzi, - kradzieże i włamania, - fałszowanie dokumentów, - podpalenia. Ochotnicza Straż Pożarna Na terenie Gminy Stoczek Łukowski działa 6 jednostek strażackich, które swoje siedziby mają w remizach usytuowanych w następujących miejscowościach : (Jamielne, Jedlanka, Rosy, Róży, Szyszki, Zgórznica). Każda jednostka wyposażona jest w przynajmniej jeden samochód strażacki i podstawowy sprzęt gaśniczy. Szczegółowe wyposażenie zostało przedstawione w tabeli 24. Tabela 24 Ochotnicza Straż Pożarna w Gminie Stoczek Łukowski (źródło: UG Stoczek Łukowski) Ilość członków/Rodzaj Nazwa jednostki Ilość sztuk wyposażenia Ilość członków 45 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 3 Samochód ratowniczo - gaśniczy 3 Motopompy 3 Pilarka do drewna 1 OSP w Jedlance Aparaty nadciśnieniowy z 11 maskami Węże 20 Drabiny 1 Syrena alarmowa 1 Kompletne ubrania 25 Ilość członków 61 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 1 Samochód ratowniczo - gaśniczy 1 OSP w Rosach Motopompy 2 Pilarka do drewna 1 Aparaty nadciśnieniowy z 0 maskami Węże 19

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Drabiny 1 Syrena alarmowa 1 Kompletne ubrania 12 Ilość członków 24 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 1 Samochód ratowniczo - gaśniczy 1 Motopompy 2 Pilarka do drewna 1 OSP w Szyszkach Aparaty nadciśnieniowy z 0 maskami Węże 8 Drabiny 1 Syrena alarmowa 1 Kompletne ubrania 12 OSP w Jamielnem Ilość członków 63 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 1 Samochód ratowniczo - gaśniczy 1 Motopompy 2 Pilarka do drewna 1

Aparaty nadciśnieniowy z 0 maskami Węże 17 Drabiny 1 Syrena alarmowa 1 Kompletne ubrania 17 Ilość członków 54 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 1 Samochód ratowniczo - gaśniczy 1 Motopompy 2 Pilarka do drewna 1 OSP w Zgórznicy Aparaty nadciśnieniowy z 0 maskami Węże 15 Drabiny 1 Syrena alarmowa 1 Kompletne ubrania 15 Ilość członków 45 Strażnica murowana 1 Stanowiska na samochody 1 Samochód ratowniczo - gaśniczy 1 Motopompy 1 Pilarka do drewna 1 OSP w Róży Aparaty nadciśnieniowy z 0 maskami Węże 10 Drabiny 1 Syrena alarmowa 0 Kompletne ubrania 12

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Fot. 26 Strażnice OSP w Gminie Stoczek Łukowski

Fot. 27 Nowoczesne wozy bojowe OSP

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3.5.5 Ochrona zdrowia.

Na terenie gminy Stoczek Łukowski funkcjonuje przychodnia podległa samorządowi terytorialnemu, w której w roku 2012 udzielono łącznie 6455 porad. Na terenie gminy znajduje się także 1 punkt apteczny (1).

Tabela 25 Opieka zdrowotna 2011-2012 (www.stat.gov.pl)

PRZYCHODNIE - AMBULATORYJNA OPIEKA ZDROWOTNA (STAN W DNIU 31 XII) Przychodnie ogółem ob. 1 1 publiczne ob. 1 - placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. ludności ob. 1 1 Przychodnie podległe samorządowi terytorialnemu przychodnie ogółem ob. 1 1 Podstawowa opieka zdrowotna - porady porady ogółem ogółem jd 6602 6455 przychodnie podległe samorządowi terytorialnemu jd 6602 6455 Ambulatoryjna opieka zdrowotna - porady lekarskie porady lekarskie ogółem ogółem jd - 6455 APTEKI I PUNKTY APTECZNE Punkty apteczne punkty apteczne ob. 1 1

W obszarze opieki zdrowotnej w gminie Stoczek Łukowski poziom zadowolenia przedstawia rys. 25.

1 Dane dotyczące cywilnej służby zdrowia, informacje o szpitalach, (łącznie z zamiejscowymi oddziałami szpitalnymi) lecznictwie uzdrowiskowym (spr.ZD-1,ZD-2);od 2004 r. dane o szpitalach na podstawie spr. MZ- 29; dane o personelu służby zdrowia (do 1998 r. spr. MZ-10, od 1999 r. spr . MZ-88), dane o aptekach i punktach aptecznych (spr.ZD-5), o placówkach ambulatoryjnej (ZD-3, ZD-3a, ZD-3b) i doraźnej opieki zdrowotnej (ZD-4), o żłobkach (spr. ZD-6), dane o placówkach stacjonarnej pomocy społecznej - domach lub zakładach pomocy społecznej (spr.ZD-7), od danych za 2003r. spr. PS-03; informacje dot. opieki nad dziećmi i młodzieżą - domy dziecka, rodzinne domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, rodziny zastępcze, wioski dziecięce, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, ogniska wychowawcze, ośrodki socjoterapii (spr. S-13, S-14), placówki socjalizacyjne, placówki rodzinne, interwencyjne, wsparcia dziennego i wielofunkcyjne (PS-01); dane dot. stanu zdrowia ludności (MZ-56, MZ/G-1, MZ-15, 3-90/62/MZ).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. 25 Poziom zadowolenia z opieki zdrowotnej.

Zdecydowanie 12% 10% niezadowolony/a 18% Raczej niezadowolony/a

Ani zadowolony/a ani 8% 52% niezadowolony/a Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Przedstawione na wykresie dane wskazują, że nieco więcej niż pięciu na ośmiu badanych jest zadowolonych z poziomu opieki zdrowotnej w gminie wiejskiej Stoczek Łukowski (64%). Niezadowolenie wyraża dwóch na siedmiu badanych (28%), a 8% nie ma wyraźnie sprecyzowanego zdania na ten temat. Najważniejsze problemy w obszarze opieki zdrowotnej w gminie Stoczek Łukowski przedstawia rys. 26 Rys. 26 Które z wymienionych problemów społecznych w obszarze opieki zdrowotnej uważają mieszkańcy gminy Stoczek Łukowski za najważniejsze?

Długi okres oczekiwania na usługi medyczne

9% 29% Mała liczba lekarzy specjalistów 29%

Mała liczba 33% specjalistycznych gabinetów

Ograniczona liczba wizyt domowych lekarza u osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych

Jak wynika z powyższego zestawienia za największy problem w obszarze opieki zdrowotnej mieszkańcy gminy Stoczek Łukowski uznają małą liczbę lekarzy specjalistów (33%). Spośród ankietowanych 29% uważa, że problemem jest zbyt długi okres

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oczekiwania na wszelkie usługi medyczne oraz mała liczba specjalistycznych gabinetów (29%). Tylko 9% ankietowanych zwraca uwagę na problem ograniczonej liczby wizyt domowych lekarzy u osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych (Raport z badania – gmina wiejska Stoczek Łukowski).

3.5.6 Opieka społeczna

Działania z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Stoczek Łukowski realizuje Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Celem działania GOPS-u jest pomoc mieszkańcom gminy w przezwyciężeniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać we własnym zakresie. Jako priorytetowe traktowane są następujące zadania: - Rozpoznawanie i analizowanie sytuacji życiowej mieszkańców, - Zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w odpowiednich warunkach, - Zapobieganie powstawaniu sytuacji i zjawisk powodujących konieczność objęcia osób i rodzin pomocą. - Poprawa jakości świadczonych usług opiekuńczych dla ludzi starszych i samotnych. - Działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Ośrodek pomocy realizuje takie zadania jak: - Opieka nad rodziną i dzieckiem, - Udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, osobom tego pozbawionym, - Zapewnienie usług opiekuńczych osobom starszym i samotnym, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy innych osób, a są jej pozbawione, - Kierowanie do domów pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca w tym domu, - Reintegracja społeczna i zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, - Podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracja w środowisku lokalnym. Jednym z ważniejszych priorytetów opieki społecznej jest pomoc osobom i rodzinom, które znalazły się w trudnej sytuacji oraz rodzinom dysfunkcyjnym. Do najpilniejszych zadań w tym zakresie należy przeciwdziałanie biedzie i bezrobociu. Pomoc ta musi pozwalać na wyprowadzanie rodzin z trudnej sytuacji życiowej i zapobiegać ich marginalizacji. Służyć temu mają różnorodne formy aktywizacji zawodowej, skierowane szczególnie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego do zagrożonych bezrobociem. W roku 2014 z usług Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej korzystało 242 osoby dotknięte bezrobociem, zaś uczniowie szkół podstawowych korzystających ze stypendiów socjalnych stanowią 286 osób. Liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej GOPS-u wynosiła w 2014 roku 230, co przekłada się na 467 osób. Poniższa Tabela przedstawia liczbę osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej GOPS-u. Tabela 26 Liczba osób i rodzin korzystających z pomocy społecznej GOPS-u w gminie Stoczek Łukowski. (źródło: UG Stoczek Łukowski) SPOŁECZEŃSTWO 2009 2010 2011 2012 2013 2014 długotrwale bezrobotni 42 50 98 120 188 165 bezrobotni do 25 roku życia 75 94 93 151 121 77 osoby korzystające ze świadczeń 103 75 62 64 66 57 społecznych na 1000 ludności liczba uczniów szkół podstawowych korzystających ze 296 304 324 343 355 286 stypendiów socjalnych Przyczyny korzystania z pomocy społecznej (w %): ubóstwo 19,89 26,92 28,80 30,34 34,68 34,90 bezrobocie 6,18 9,86 11,52 15,17 19,45 18,42 długotrwała choroba 15,84 19,87 23,03 21,35 19,63 16,91 alkoholizm 2,70 2,82 4,22 5,81 5,32 3,85 narkomania 0 0 0 0 0 0 średnia wysokość pieniężnych 59 77 84 93 103 132 świadczeń społecznych liczba osób korzystających z 890 639 521 534 545 467 pomocy liczba rodzin korzystających z 298 184 229 243 257 230 pomocy Wyniki ankiet diagnozujących stan zadowolenia mieszkańców z poziomu pomocy społecznej przedstawia rys. 27. Rys. 27 Poziom zadowolenia mieszkańców z dostępu do pomocy społecznej

Zdecydowanie niezadowolony/a 15% 10% 17% Raczej niezadowolony/a

Ani zadowolony/a ani 35% 23% niezadowolony/a Raczej zadowolony

Zdecydowanie zadowolony

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Z powyższego wykresu wynika, że poziom zadowolenia mieszkańców z pomocy społecznej w gminie Stoczek Łukowski jest dość wysoki (50%). Z kolei 27% badanych deklaruje niezadowolenie. Niezadowolenie może być wynikiem niezrozumienia systemu pomocy społecznej. Korzystający z niego często swoje zadowolenie mierzą poziomem wypłacanych świadczeń, zaś osoby, które nie korzystają z pomocy społecznej często wyrażają swoje niezadowolenie wobec tej instytucji, jako obejmującej bezpłatną opieką zbyt wiele osób. Spośród badanych prawie co czwarty wyraża obojętność wobec poziomu pomocy społecznej w gminie (23%). W 2013 roku 115 rodzin pobierało zasiłki okresowe, są także zapewniane posiłki dla biedniejszych rodzin. Wiele osób korzysta też z porad - chodzą do psychologa, świadczona jest pomoc w przygotowaniu pism urzędowych, w przypadku problemów ze starszymi osobami OPS i jego pracownicy pomagają w dokumentacji potrzebnej do umieszczenia w DPS-ie lub ZOL-u. Najważniejsze problemy w obszarze opieki społecznej w gminie Stoczek Łukowski przedstawia rys. 28.

Rys. 28 Które z wymienionych problemów społecznych rodzin uważa Pani / Pan za najważniejsze na terenie naszej gminy? Nieporadność życiowa

Ubóstwo

4% 1% Bezrobocie 6% 6% 14% 4% Alkoholizm 14% Bezradność opiekuńczo- wychowawcza 19% Brak wsparcia pscyhologiczno- 32% prawnego Niski poziom więzi między rodzinami i sąsiadami Zanikanie tradycyjnych form spotkań rodzinnych Inne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wyniki pokazują, że największym problemem, na którzy wskazują ankietowani mieszkańcy gminy Stoczek Łukowski, jest bezrobocie (32%) badanych i alkoholizm (19%) ankietowanych. Jako problem społeczny respondenci wskazują również ubóstwo (14%). Spośród ankietowanych 14% zwraca uwagę na nieporadność życiową; 6% na niski poziom więzi między rodzinami i sąsiadami oraz brak wsparcia psychologiczno-prawnego. Na zanikanie tradycyjnych form spotkań rodzinnych wskazuje 4% ankietowanych (Raport z badania – gmina wiejska Stoczek Łukowski). Najważniejsze problemy w obszarze infrastruktury społecznej zdiagnozowane w ramach warsztatów strategicznych przez Grupę Roboczą ds. Strategii Rozwoju gminy Stoczek Łukowski to:  Zapaść szkolnictwa zawodowego;  Bariery architektoniczne dla niepełnosprawnych.  Dobry poziom podstawowej opieki zdrowotnej;  Utrudniony dostęp do specjalistów oraz usług rehabilitacyjnych;  Brak opieki stomatologicznej w przedszkolach i szkołach;  Brak centrum społeczno-kulturalnego w gminie, jakim jest Miasto Stoczek Łukowski, stanowiące odrębną jednostkę samorządową;  Niska świadomość kulturalna społeczeństwa;  Dostęp do wyższej kultury;  Brak promocji walorów gminy Stoczek Łukowski;  Wandalizm;

3.6 Zarządzanie

3.6.1 Struktura i Dokumenty strategiczne

Gmina Stoczek Łukowski posiada większość wymaganych prawem i praktyką dokumentów strategicznych. Ogólne założenia polityki rozwoju realizowane były w oparciu o „Strategię Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski 2008-2015" opracowaną w 2007 roku. Pozostałe dokumenty strategiczne to: • Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju gminy Stoczek Łukowski (w trakcie aktualizacji),  Strategia rozwoju gminy Stoczek Łukowski na lata 2007 -2015,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

• Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020, • Program Ochrony Środowiska Gminy Stoczek Łukowski, • Plan Rozwoju Biblioteki na lata 2015 – 2019, • Plany rozwoju miejscowości. Kadra pracownicza zatrudniona w Urzędzie Gminy oraz jednostkach organizacyjnych prezentuje wysoki poziom merytoryczny. Większość pracowników posiada odpowiednie wykształcenie, wsparte dodatkowymi kursami i szkoleniami. Niemniej jednak w związku ze stałym podnoszeniem poziomu cyfryzacji urzędów gminy i obsługi interesantów oraz możliwościami pozyskiwania funduszy europejskich i innych form wsparcia dla gmin, niezbędne będzie podjęcie działań zmierzających do podnoszenia kwalifikacji pracowników. Jakość zarządzania na szczeblu lokalnym postrzegana jest także przez lokalną społeczność poprzez dostępność do instytucji publicznych. Podstawowe instytucje usług administracyjnych i społecznych na terenie Gminy Stoczek Łukowski to: 1. Urząd Gminy w Stoczku Łukowskim, Pl. T. Kościuszki 1, 21-450 Stoczek Łukowski 2. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Stoczku Łukowskim, ul. 1-go Maja 12A, 21- 450 Stoczek Łukowski, 3. Zakład Wodociągów i Kanalizacji w Stoczku Łukowskim, Stare Kobiałki 107A, 21- 450 Stoczek Łukowski, 4. Zakład Aktywności Zawodowej w Stoczku Łukowskim, ul. 1-go Maja 12, 21-450 Stoczek Łukowski, 5. Biblioteka Publiczna Gminy Stoczek Łukowski, Stare Kobiałki 44, 21-450 Stoczek Łukowski, 6. Ochotniczych Straży Pożarnych, w miejscowościach: Zgórznica, Jamielne, Rosy, Stara Róża, Szyszki, Jedlanka.

3.6.2 Promocja

Promocja gminy Stoczek Łukowski nakierowana jest na inicjowanie i prowadzenie współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego, przyciąganie kapitału prywatnego, turystów i zachęcanie do osiedlania się na terytorium gminy osób spoza jej terenu, a także tworzenie warunków skłaniających do powstrzymania się przedstawicieli lokalnej społeczności (zwłaszcza młodych) do emigracji poza terytorium gminy. Gmina Stoczek Łukowski promuje się przede wszystkim poprzez działalność różnego rodzaju grup

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego formalnych i nieformalnych działających na jej terenie. Brak jest jednak spójnej strategii promocyjnej Gminy, która pozwoliłaby wykorzystać i promować jej wszystkie walory. Do najważniejszych źródeł promocji Gminy Stoczek Łukowski należą:  Strona internetowa: www.stoczeklukowski.pl,  Foldery informacyjne, współpraca z prasą, promocja np. poprzez działalność organizacji społecznych,  Organizacja imprez kulturalno - sportowych, np. koncerty, przeglądy twórczości zespołów ludowych, występy miejscowych zespołów ludowych na imprezach regionalnych i krajowych,  Organizacja oraz udział w imprezach regionalnych, np. w Dożynkach Powiatowych i Wojewódzkich,  Organizacja imprez o charakterze patriotyczno – religijnym. Gmina nie prowadzi aktywnej współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej, która może być ważnym instrumentem promowania i przyciągania turystów lub inwestorów z zewnątrz. W przyszłych działaniach należy dążyć do zwiększenia aktywności gminy w zakresie promocji i współpracy prowadzonej w różnych relacjach. Właściwe wydaje się zatem opracowanie programu promocji Gminy w celu wypracowania i wdrażania koncepcji promocji wewnętrznej i zewnętrznej. 3.6.3 Gospodarka finansami gminy

Działalność organizacji pozarządowych jest jednym z przejawów włączania się instytucji Trzeciego Sektora w sprawy publiczne. Organizacje pozarządowe, które działają najczęściej jako fundacje i stowarzyszenia, odgrywają ogromną rolę między innymi w pobudzaniu aktywności społecznej i aktywizacji wspólnot obywatelskich wokół działań na rzecz realizacji celów rozwoju lokalnego. Wokół organizacji pozarządowych skupia się kapitał społeczny, który obok organów samorządu i przedsiębiorców przyczynia się do integracji lokalnej społeczności wokół spraw publicznych. Ponadto organizacje pozarządowe mają do odegrania podwójną rolę: winny stać się stymulatorem społecznej aktywności, a zarazem wchłaniać wsparcie finansowe na cele lokalne niedostępne dla samorządów lokalnych (wiele funduszy UE i innych, zagranicznych i krajowych, przeznaczonych na cele spójne z celami strategii rozwoju lokalnego, jest dostępnych tylko dla organizacji pozarządowych). Trzeba zaznaczyć, że wśród organizacji pozarządowych można wyróżnić takie, które nastawione są na cele społeczne, charytatywne, działające

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na rzecz kultury, sztuki i sportu oraz angażujące się w sprawy wspierania rozwoju przedsiębiorczości i rozwoju gospodarczego. Na terenie gminy działają następujące organizacje pozarządowe: - MDP w Jedlance - Gminny Klub Sportowy Armaty - Stowarzyszenie "Pokonać Bariery" - Uczniowski Ludowy Klub Sportowy "Center- Bit" - Uczniowski Ludowy Klub Sportowy "Junior" - Gimnazjalny Ludowy Klub Sportowy "Żak" - Uczniowski Ludowy Klub Sportowy "Zenit" - Uczniowski Ludowy Klub Sportowy "Iskra" - Klub Sportowy Prawda - Gminny Ludowy Klub Sportowy "Olimpic" - Stowarzyszenie Inicjatyw Wiejskich w Stoczku Łukowskim - Ochotnicza Straż Pożarna - jednostki w Jedlance, Jemielnem, Rosach, Róży, Szyszkach, Zgórznicy

3.6.4 Gospodarka finansami gminy

Jednostki samorządu terytorialnego oraz jednostki organizacyjne rządowej administracji publicznej są prawnie zobowiązane do uchwalania swoich budżetów. Budżet spełnia dwie zasadnicze funkcje: planowania i kontroli. Etap sporządzania planu finansowego (budżetu) jest elementem procesu budżetowania – jego pierwszą fazą. Etap planowania tworzy podstawy do realizacji drugiej podstawowej funkcji budżetu – funkcji kontroli. Realizacja tej funkcji polega na porównywaniu osiąganych rezultatów z budżetem (planem finansowym), dokonywaniu ocen występujących rozbieżności oraz podejmowaniu odpowiednich korygujących działań. Ocena sprawności funkcjonowania budżetu możliwa jest oczywiście dopiero po upływie czasu objętego odpowiednią częścią planu finansowego (Brilman J. 2002). Ogólna kwota wszystkich środków przeznaczonych w danym roku budżetowym na finansowanie inwestycji określana jest jako tzw. budżet inwestycyjny. Takie ujęcie całości zasobów finansowych Gminy określa się jako budżet w układzie zadań. Budżetowanie zadaniowe to szacowanie kosztów świadczenia usług komunalnych, czyli poszukiwanie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego rzeczywistych wielkości kwot, które powinny być zapisane w poszczególnych działkach klasyfikacji budżetowej. System budżetowy typu zadaniowego oznacza odejście od wskaźnikowej metody określania wysokości planowanych wydatków na rzecz metodyki określania rzeczywistych kosztów funkcjonowania służb publicznych oraz wykonywanych przez nie zadań. Realizację Strategii, a dokładniej zapisanych w niej projektów ograniczają ramy budżetu Gminy. W tabelach poniżej zostały przedstawione budżety gminy Stoczek Łukowski w latach 2007-2014, są to zarówno dochody i wydatki budżetu ogółem jaki i dochody przypadające na 1 mieszkańca Gminy. Tabela 27 Dochody i wydatki budżetu gminy w latach 2008-2014(źródło: UG Stoczek Łukowski)

Wyszczególnie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 nie Dochody 19228392, 21004365, 22088807, 29994922, 23103178, 23161549, 14704510, budżetu gminy 88 38 74 63 97 27 96 ogółem Dochód na 1 mieszkańca 2216 2432 1587 3543 2758 2785 1780 gminy Wydatki 20879215, 23277088, 26539076, 25755444, 24174232, 24030829, 10904218, budżetu gminy 30 76 45 62 03 84 46 ogółem Wydatki na 1 mieszkańca 2407 2695 3108 3042 2886 2889 1320 gminy Wydatki 4577569,06 6988038,26 8159221,59 6122664,17 4732771,93 4246824,23 996568,53 inwestycyjne

Tabela 28 Dochód na 1 mieszkańca gminy (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 20013 2014

Dochody budżetu 19228392,88 21004365,38 22088807,74 29994922,63 23103178,97 23161549,27 14704510,96 gminy ogółem Dochód na 1 2216 2432 1587 3543 2758 2785 1780 mieszkańca gminy

Tabela 29 Wydatki budżetu gminy na 1 mieszkańca (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 20013 2014

Wydatki budżetu 20879215,30 23277088,76 26539076,45 25755444,62 24174232,03 24030829,84 10904218,46 gminy ogółem Wydatki na 1 2407 2695 3108 3042 2886 2889 1320 mieszkańca gminy Wydatki 4577569,06 6988038,26 8159221,59 6122664,17 4732771,93 4246824,23 996568,53 inwestycyjne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 30 Wpływy podatkowe w rozbiciu na sołectwa w 2014 roku (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Nazwa sołectwa 2014 Aleksandrówka 8038,00 Błażejki, Ruda 7450,00 Borki 12116,00 Celej, Kapice 16694,87 Chrusty 235,00 Guzówka 11210,20 Huta Łukacz 1901,34 Jagodne 17476,48 Jamielne 42513,10 Jamielnik- Kolonia 15665,21 Januszówka 7595,00 Jedlanka 25928,00 Kamionka 13519,00 Kienkówka 19594,40 Kisielsk 39543,40 Łosiniec 6822,20 Mizary 39995,75 Nowa Prawda 22400,23 Nowe Kobiałki 15938,80 Nowy Jamielnik 8410,00 Rosy 11031,00 Róża Podgórna 5521,00 Stara Prawda 16289,20 Stara Róża 10242,00 Stare Kobiałki 67858,40 Stary Jamielnik 12005,00 Szyszki 17643,00 Toczyska 17897,72 Turzec 11969,00 Wiśniówka 2863,00 Wola Kisielska 13946,00 Wólka Poznańska 7049,20 Wólka Różańska 4768,00 Zabiele 21585,00 Zgórznica 24260,93 RAZEM: 577975,43

Tabela 31 Wydatki budżetu gminy w 2013 r. na poszczególne kategorie (źródło: UG Stoczek Łukowski) Dział 010 Rolnictwo i łowiectwo Dział 600 Transport i łączność 727199,97 Dział 700 Gospodarka mieszkaniowa 27453,51 Dział 710 Działalność usługowa 293329,86 Dział 750 Administracja publiczna 1972280,01 Dział 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, 1428,00 kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Dział 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 132041,76 Dział 756 Dochody osób prawnych, od osób fizycznych i od 0 innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem Dział 757 Obsługa długu publicznego 232162,34

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Dział 801 Oświata i wychowanie 12664003,72 Dział 851 Ochrona zdrowia 47220,58 Dział 852 Pomoc społeczna 3858169,40 Dział 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 338930,54 Dział 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 1681922,07 Dział 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 864986,03 Dział 926 Kultura fizyczna i sport 31514,09 RAZEM 22872641,88

Tabela 32 Struktura procentowa dochodów budżetu gminy w latach 2008-2014 (źródło: UG Stoczek Łukowski)

Lp. Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

1. Dochody własne 8,68 9,75 8,85 6,93 10,66 12,64 11,11 Dotacje celowe na zadania 2. 16,66 15,70 16,10 11,15 14,08 13,54 11,25 zlecone Dotacje celowe na zadania 3. 6,89 5,06 5,38 4,52 0,66 5,74 4,14 własne

4. Dotacje z funduszy celowych 0,46 1,45 0,36 1,31 0 0 0

Dotacje celowe do realizacji 5. 0 0 0,07 1,36 3,23 0,75 3,21 na podstawie porozumień

Środki otrzymane z innych 6. 0,80 2,54 4,78 25,84 8,89 2,47 3,99 źródeł 7. Subwencja ogólna 57,10 57,89 56,51 42,27 52,99 54,30 48,09

8. Udziały w podatkach 9,41 7,61 7,95 6,62 9,49 10,56 8,21

RAZEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

IV. Analiza SWOT

Analiza SWOT stanowi użyteczne narzędzie prowadzące do dokonania analizy zasobów i otoczenia gminy, oraz dokładniejszego określenia priorytetów jej rozwoju. W celu uzyskania jasnej analizy silne i słabe strony traktuje się jako czynniki wewnętrzne, na które społeczność lokalna ma wpływ, natomiast szanse i zagrożenia jako czynniki zewnętrzne, umiejscowione w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki (Grudzewski W. 1999). Analiza SWOT dla Gminy Stoczek Łukowski została opracowana w trakcie warsztatów strategicznych z udziałem przedstawicieli społeczności gminy. Jest więc ona wynikiem spostrzeżeń mieszkańców na temat własnej gminy oraz podsumowaniem niniejszej diagnozy strategicznej. Analiza SWOT sporządzona została w następujących obszarach problemowych: - Przestrzeń i środowisko; - Sfera społeczna; - Sfera gospodarcza; - Infrastruktura społeczna; - Infrastruktura techniczna; - Zarządzanie Analiza SWOT stanowi jedną z najpopularniejszych metod diagnozy sytuacji, w jakiej znajduje się społeczność lokalna. Nazwa techniki pochodzi od pierwszych liter angielskich słów, stanowiących jednocześnie pola przyporządkowania czynników mogących mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego – silne strony (strenghts), słabe strony (weaknesses), szanse (opportunities) i zagrożenia (threats).

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Przestrzeń i środowisko Mocne strony Słabe strony - korzystna lokalizacja gminy, gmina dobrze - słaba jakość gleb skomunikowana z Warszawą i Lublinem - słaba świadomość ekologiczna - zwięzła zabudowa jednorodzinna mieszkańców - brak zagrożenia powodziowego - dzikie wysypiska śmieci - duża różnorodność fauny i flory - brak zbiorników wodnych służących do - surowce naturalne (żwiry) rekreacji - atrakcyjne, malownicze położenie z - słabo rozwinięta infrastruktura rekreacyjno obszarami o urozmaiconej rzeźbie terenu - wypoczynkowa - czyste, mało przekształcone środowisko - wysoka populacja bezdomnych zwierząt - sprzyjające warunki do rozwoju turystyki (kompleksy leśne, rzeka Świder) - Rezerwaty przyrody przylegające do granic gminy - ½ obszaru gminy leżąca w granicach Łukowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Łukowskie”

Szanse Zagrożenia - rolnictwo ekologiczne - konkurencja gmin o zbliżonych walorach - rozbudzenie wśród mieszkańców przyrodniczych świadomości historycznej - brak spójnej polityki w zakresie ochrony - tworzenie infrastruktury turystycznej w środowiska ramach istniejących na terenie gminy - ograniczone środki na inwestycje zasobów przyrodniczych i historycznych - rozrost populacji dzikich i bezdomnych - współpraca z sąsiednimi gminami na zwierząt płaszczyźnie ekologicznej, kulturowej i gospodarczej - budowa zbiornika wodnego do celów rekreacyjnych - tworzenie warunków dla mieszkańców Warszawy do osiedlania się - zasoby gazu łupkowego - wykorzystanie malowniczego położenia z obszarami o urozmaiconej rzeźbie terenu do celów rekreacji i wypoczynku

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Sfera społeczna Mocne strony Słabe strony - przychylne nastawienie władz do - niż demograficzny (niski przyrost naturalny społeczności lokalnej (skuteczna polityka i starzejące się społeczeństwo) prospołeczna i prorodzinna realizowana - występowanie niekorzystnych zjawisk przez władze samorządowe) społecznych (wykluczenie społeczne, - dobra organizacja imprez kulturalnych i alkoholizm, bieda, przemoc w rodzinie) rocznicowych - słaba aktywność lokalnych organizacji - rosnący poziom wykształcenia pozarządowych (stowarzyszenia, kluby społeczeństwa sportowe etc.) - wysoki poziom bezpieczeństwa na terenie - bezrobocie, brak dużych zakładów gminy produkcyjnych dających miejsca pracy - niekonkurencyjne rolnictwo generujące ukryte bezrobocie i biedę - niska aktywność społeczna - brak potrzeby korzystania z oferty Ośrodka Kultury - niskie dochody rodzin - wandalizm - brak powszechnego dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej - brak opieki zdrowotnej w placówkach oświatowych - ograniczona oferta szkolnictwa ponadgimazjalnego Szanse Zagrożenia - ograniczenie bezrobocie poprzez - duża konkurencja w pozyskiwaniu zatrudnienie w uruchomionym w przyszłości funduszy zewnętrznych dużym zakładzie pracy - wzrost liczby rodzin wymagających - inwestycje w turystykę i rekreację wsparcia (działania związane z wykorzystaniem - ucieczka młodych za pracą malowniczego położenia gminy z obszarami - brak perspektyw na poprawę warunków o urozmaiconej rzeźbie oraz rzeką Świder) życia, wyjście z bezrobocia i biedy - rozwój i poszerzenie oferty kulturalnej i - brak inwestorów, przedsiębiorców sportowej wspierających działalność społeczną, - pozyskiwanie funduszy zewnętrznych kulturalną - rozwój aktywności społecznej poprzez działalność lokalnych stowarzyszeń (wypracowanie mechanizmów wspierania organizacji pozarządowych) - inwestycje w świetlice jako wiejskie ośrodki kultury

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

- współpraca z sąsiednimi gminami - możliwości pracy w dużych miastach (dobra komunikacja) - poprawianie infrastruktury technicznej, sprzyjającej osiedlaniu się na terenie gminy - utrzymanie na niskim poziomie cen podstawowych usług mających na celu zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty

Sfera gospodarcza Mocne strony Słabe strony - nieskażone środowisko naturalne, - brak wykwalifikowane siły roboczej korzystne warunki do prowadzenia rolnictwa - duża odległość od aglomeracji z ekologicznego rozwiniętym rynkiem pracy - dobrze rozwinięta infrastruktura - słabo rozwinięta baza usługowo- wodociągowa rzemieślnicza - niski poziom zadłużenia gminy - duże bezrobocie - dogodne położenie komunikacyjne gminy - mała świadomość korzystania z funduszy (transport drogowy i kolejowy) zewnętrznych i środków UE wspierających - zorganizowany system odbioru odpadów przedsiębiorczość komunalnych - słaba jakość gleb i rozdrobnione rolnictwo -słaba promocja przedsiębiorczości -duże rozdrobnienie działek (brak terenów inwestycyjnych) Szanse Zagrożenia - wzrost ilości małych prywatnych zakładów - skomplikowane procedury pracy pozyskiwania środków UE i innych funduszy - powiększanie gospodarstw rolnych z zewnętrznych nowoczesnym zapleczem technicznym - słabo rozwinięty rynek pracy (mała ilość - dostęp do funduszy strukturalnych UE dużych zakładów produkcyjnych) - dostęp do funduszy zewnętrznych i - zmniejszanie się liczby gospodarstw środków unijnych wspierających rozwój rolnych przedsiębiorczości - odpływ młodych ludzi z wyższym - przywrócenie szkolnictwa zawodowego wykształceniem - tworzenie programów służących przekwalifikowaniu się kadr (bezpłatne kursy, szkolenia) - rozwój energetyki odnawialnej - wspieranie lokalnych przedsiębiorców - budowa infrastruktury i przygotowanie terenów pod inwestycje - pokłady gazu łupkowego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Infrastruktura społeczna Mocne strony Słabe strony - zmodernizowane i doposażone zaplecze - niewystarczająca ilość parkingów edukacyjne (szkoły, place zabaw i - rosnące koszty utrzymania szkół przedszkola) - problemy z dowozami dzieci do szkół (w - dostosowane do potrzeb boiska szkolne i szkołach uczą się dzieci z odległych sale gimnastyczne miejscowości) - dobrze działający klub sportowy GKS - obwarowania prawno-organizacyjne Armaty (5 sekcji) utrudniające korzystanie z infrastruktury - nowy budynek biblioteki sportowej w gminie - 2 nowe i 6 zmodernizowanych świetlic - utrudniony dostęp do specjalistycznej wiejskich opieki zdrowotnej - 6 zmodernizowanych strażnic - złe warunki lokalowe w GOPS - dobrze rozwinięta podstawowa opieka - brak domu opieki społecznej (dzienny dom zdrowotna (wystarczająca ilość przychodni pobytu) zdrowia) - utrudniony dostęp do wydarzeń - wystarczająca ilość aptek kulturalnych dużej rangi - sprawnie działający GOPS - słabe zainteresowanie i wykorzystanie - sprawne działanie ZAZ-u (dobrze świetlic wiejskich (często nieuregulowana zorganizowana opieka dla osób sytuacja prawna) niepełnosprawnych) - niezadowalające tempo likwidacji barier architektonicznych dla niepełnosprawnych Szanse Zagrożenia - możliwości rozwoju istniejącej bazy - groźba likwidacji placówek oświatowych edukacyjnej -złożone procedury składania wniosków o - stworzenie kompleksowej, skierowanej do dofinansowania całych rodzin, oferty spędzania wolnego - brak wkładu własnego przy aplikowaniu o czasu fundusze zewnętrzne - wydłużenie czasu pracy ośrodków - bierność mieszkańców gminy przedszkolnych - wydłużanie czasu aktywności zawodowej - możliwości korzystania ze środków UE i innych funduszy zewnętrznych - większa promocja kultury, wypoczynku i rekreacji w gminie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Infrastruktura techniczna Mocne strony Słabe strony - droga krajowa nr 76 (dobry stan - niewystarczająca ilość chodników dla techniczny) pieszych - linia Kolejowa Łuków – Skierniewice – do - brak ścieżek rowerowych wykorzystania w komunikacji osobowej - brak osobowych przewozów świadczonych - dobry stan techniczny podstawowej sieci przez kolej dróg publicznych (wojewódzka 803, - rozproszona zabudowa części gminy, powiatowe, gminne) niekorzystne warunki wodno – gruntowe - korzystne połączenia komunikacji ograniczające możliwości budowy samochodowej z ośrodkami miejskimi infrastruktury oczyszczania ścieków (Warszawa 85 km) - słaby stan techniczny sieci niskiego i -gminna oczyszczalnia ścieków oraz plany średniego napięcia jej rozbudowy - brak sieci gazowniczej - skanalizowanie gminy na poziomie > 30 %, - wolne tempo budowy sieci światłowodowej projekty kanalizacji w kolejnych miejscach - bardzo duża ilość azbestu jako pokrycia - wysoki % przyłączeń do kanalizacji (> 80 dachowe. %) - zorganizowany i utrwalony system ściekowy zbiórki odpadów - 92 % stopień zwodociągowania gospodarstw domowych 100 % miejscowości. - GPZ na terenie gminy – modernizowany Rozbudowa sieci energetycznej, średnie napięcie - powstanie sieci szerokopasmowego Internetu

Szanse Zagrożenia - przebudowa linii PKP, otwarcie - zagrożenia wynikające z natężenia ruchu przewozów osobowych na drodze krajowej - możliwość pozyskania środków - brak dofinansowania na nowe pokrycia zewnętrznych do uzupełnienia infrastruktury dachowe po zdjęciu azbestu towarzyszącym drogom, infrastruktury - ograniczone środki finansowe na odnowy środowiska inwestycje w infrastrukturę - dogodne położenie i dobre warunki dla - długi czas przygotowania dokumentacji rozwoju odnawialnych źródeł energii (farmy budowy, przebudowy infrastruktury fotowoltaiczne i wiatrowe) - wykorzystanie środków zewnętrznych do budowy mikro instalacji (kolektory słoneczne) w gospodarstwach

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

- szybki rozwój możliwości, dostępu i wykorzystania szerokopasmowego Internetu - ogólnie dostępna sieć wodociągowa i rozbudowująca się sieć kanalizacyjna szansą rozwoju budownictwa jednorodzinnego i przedsiębiorczości

Zarządzanie Mocne strony Słabe strony - rosnące dochody Gminy - niski poziom dochodów własnych Gminy - racjonalne wydatkowanie środków na 1 mieszkańca budżetowych - brak Planu Zagospodarowania - wysoka skuteczność pozyskiwania środków Przestrzennego zewnętrznych - brak dostatecznych działań promocyjnych - posiadanie w końcowym stadium - odpływ ludzi młodych, wykształconych wykonania Studium Uwarunkowań i - mała liczba organizacji pozarządowych Kierunków Zagospodarowania - brak partnerów zagranicznych Przestrzennego Gminy - brak lokalnych liderów aktywizujących - posiadanie aktualnej SRG społeczność gminy - wykwalifikowana kadra kierownicza zarządzająca Gminą i jej jednostkami - niski poziom zadłużenia Gminy - stabilność władz Gminy Szanse Zagrożenia - możliwości korzystania ze środków UE i - zwiększanie wydatków i zakresu zadań innych funduszy zewnętrznych własnych Gminy - wzrost nakładów na promocję Gminy - kadencyjność władz na poziomie powiatu i - rosnący poziom wykształcenia kadr województwa urzędniczych w Gminie - ograniczenie nakładów na opracowanie - wzrost nakładów finansowych na miejscowych planów zagospodarowania organizację pozarządowe - wykorzystanie wieloletniego doświadczenia kadry zarządzającej - aktywizacja społeczności lokalnych - skupianie społeczności lokalnych wokół OSP i KGW - współpraca z instytucjami, organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi przy planowaniu i realizacji projektów infrastrukturalnych i społecznych

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Do identyfikacji atutów i słabości Gminy Stoczek Łukowski wykorzystano analizę SWOT. Narzędzie to umożliwiło wskazanie mocnych i słabych stron Gminy oraz szans i zagrożeń wynikających z czynników zewnętrznych mających swoje źródło poza Gminą. Czynniki, które kształtują sytuację Gminy można podzielić na dwie grupy kryteriów. Pierwsza z nich identyfikuje czynniki na podstawie miejsca powstawania lub miejsca występowania. Można wyróżnić czynniki, które zlokalizowane są na terenie Gminy i wynikają z jej potencjału endogenicznego oraz takie, na które Gmina nie ma wpływu. Na oddziaływania tego pierwszego typu Gmina ma wpływ, choć wyjątkami o bardzo niewielkiej możliwości modyfikacji są np. środowisko naturalne czy ukształtowanie terenu ściśle związane z lokalizacją. Czynniki egzogeniczne pozostają poza bezpośrednim wpływem Gminy i swoje źródło mają w bliższym i dalszym otoczeniu. Cechą drugiej grupy kryteriów jest charakter oddziaływania – pozytywny lub negatywny. W procesie przygotowania Strategii analizę SWOT zastosowano w sześciu obszarach: Przestrzeń i środowisko; Sfera społeczna; Sfera gospodarcza; Infrastruktura społeczna; Infrastruktura techniczna; Zarządzanie Na czterech płaszczyznach analizy SWOT (mocnych stron, słanych stron, szans oraz zagrożeń) w dalszej części dokumentu zbudowane zostaną cele działań w planie strategicznym.

WNIOSKI I REKOMENDACJE

Podczas warsztatów strategicznych członkowie grupy roboczej dostrzegli potrzebę rozwoju przedsiębiorczości na terenie Gminy, ale zwrócili uwagę na to, aby proces ten odbywał się w zgodzie z naturą i nie stanowił dodatkowego obciążenia dla środowiska. Do podstawowych atutów gminy należy zaliczyć warunki naturalne, a w szczególności mało przekształcone środowisko naturalne, dobre skomunikowanie gminy z Warszawą, oraz

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego dotychczasowe zarządzanie gminą. Doceniono także fakt, że obecnie na terenie Gminy nie funkcjonuje tzw. "uciążliwy" przemysł. Za priorytetowe działania wskazali rozwój gospodarczy w zgodzie z ochroną środowiska. Rozwój gospodarczy powinien opierać się na: - wspieraniu lokalnej przedsiębiorczości - przyciąganiu nowych inwestorów; - wprowadzeniu nowych technologii - podnoszeniu kwalifikacji zasobów ludzkich, w tym edukacji w zakresie przedsiębiorczości; - stwarzanie warunków do rozwoju rekreacji w oparciu o wykorzystanie naturalnych walorów środowiskowych gminy; - stwarzaniu warunków do stałych kontaktów pomiędzy sektorem publicznym, społecznym i prywatnym. Na podstawie diagnozy gminy Stoczek Łukowski oraz analizy SWOT można wskazać najważniejsze osie potencjału rozwojowego, które powinny być realizowane w perspektywie działania Strategii i doprowadzić do pożądanych przeobrażeń gospodarczych, społecznych i kulturowych: oś zrównoważonego osadnictwa i ośrodka administracji; oś sportowa i rekreacyjno - turystyczna; oś rozwoju gospodarczego; oś edukacyjna i kulturalna; Rozwój gospodarczy i społeczny Gminy Stoczek Łukowski powinien odbywać się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Główne kierunki działań strategicznych w Gminie Stoczek Łukowski winny być nakierowane na: - dalszy rozwój infrastruktury technicznej i komunalnej; - rozwój infrastruktury społecznej, kulturalnej, oświatowej i sportowej; - ograniczenie poziomu bezrobocia i rozwój przedsiębiorczości; - ochronę i kształtowanie środowiska naturalnego, przyrody oraz dziedzictwa kulturowego i historycznego - rozwój warunków do aktywnej rekreacji i turystyki;

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Najważniejsze wnioski dotyczące rozwoju Gminy i poprawy warunków życia lokalnej społeczności, wskazują na zintegrowane działania w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy, wdrażaniu nowych technologii, budowie społeczeństwa informatycznego, integrację osób niepełnosprawnych z lokalną społecznością, dalszą poprawę, warunków mieszkaniowych oraz zachowania walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Najważniejsze rekomendacje służące rozwojowi Gminy i poprawie warunków życia lokalnej społeczności: - dalsza rozbudowa infrastruktury techniczno - sanitarnej na terenie Gminy; - zapewnienie odpowiedniej infrastruktury i podnoszenie atrakcyjności osiedlania się; - wspieranie technologii informatycznych i dalszej cyfryzacji Gminy; - wspieranie lokalnej działalności gospodarczej i tworzenie warunków do lokalizowania na terenie gminy przedsiębiorstw; - wspieranie lokalnej społeczność w procesie podnoszenia wiedzy i kwalifikacji, przekwalifikowań w ramach idei „uczenia się przez całe życie”; - skoordynowanie działań w zakresie promocji Gminy jako miejsca atrakcyjnego dla prowadzenia działalności usługowej i wytwórczej oraz uprawiania turystyki; - zacieśnianie współpracy z innymi jednostkami samorządu terytorialnego oraz instytucjami, organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi w celu realizacji wspólnych przedsięwzięć (W. J. 2012).

V. PERSPEKTYWY ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

5.1 Misja i wizja Gminy Stoczek Łukowski

Misja jest nadrzędnym celem rozwoju Gminy Stoczek Łukowski. Określa ona również rolę władz samorządowych w procesie rozwoju wspólnoty lokalnej. Zgodnie z misją, władze samorządowe pełnią rolę inicjatora dla realizacji przedsięwzięć zgodnych ze Strategią Rozwoju Stoczka Łukowskiego, a podejmowanych przez różnych aktorów życia społecznego i gospodarczego – liderów lokalnych, organizacje pozarządowe, instytucje publiczne, przedsiębiorców, grupy nieformalne mieszkańców. Ponadto, władze samorządowe są także realizatorem własnych projektów (leżących w zadaniach własnych oraz we współpracy

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z innymi jednostkami samorządu terytorialnego), zmierzających do rozwoju Gminy Stoczek Łukowski, upowszechniania jej walorów, ułatwiania współpracy partnerów lokalnych i wdrażania innowacyjnych rozwiązań. Misja określa wewnętrzny cel główny społeczności lokalnej. Odpowiada na pytanie: dlaczego działamy, co przede wszystkim chcemy osiągnąć ?

Misja rozwoju gminy Stoczek Łukowski Tworzenie, wykorzystanie i ciągłe doskonalenie warunków do rozwoju społeczno – gospodarczego gminy Stoczek Łukowski oraz aktywnego życia i wypoczynku na jej terenie, poprzez wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, specjalizację oraz podejście systemowe do realizacji działań.

Wizja rozwoju Gminy Stoczek Łukowski stanowi zwięzły opis pożądanego stanu rzeczywistości lokalnej w perspektywie 2022 roku. Określa stan docelowy, do którego dążyć będzie cała wspólnota gminy, tj. władze samorządowe oraz ich partnerzy (lokalni oraz ponadlokalni), wykorzystując przy tym możliwości płynące z własnych atutów i szans pojawiających się w otoczeniu. Wizja ukierunkowana jest prognostycznie, określa cel, do jakiego zmierza Gmina Stoczek Łukowski. Wskazuje ona zasadniczy kierunek podejmowanych działań.

Wizja „Gmina Stoczek Łukowski 2022”

Gmina Stoczek Łukowski będzie miejscem, które każdy mieszkaniec nazwie swoją „małą ojczyzną”. Będzie miejscem bezpiecznym, w którym panuje ład i porządek a mieszkańcy mają możliwość samorozwoju i są otwarci na współpracę. Miejscem, w którym panuje wzajemna tolerancja a ludzie otaczają się wzajemną troską. Gmina Stoczek Łukowski będzie przykładem zrównoważonego rozwoju gospodarczego, przy poszanowaniu rolniczych tradycji. Jednocześnie gminą, w której każde działanie będzie działaniem partnerskim, gdzie skutecznie osiągane są wspólne cele. Gmina Stoczek Łukowski będzie miejscem, w którym możliwości edukacji, pracy, opieki zdrowotnej i socjalnej, a w efekcie standard życia mieszkańców osiągnie poziom dostępny przeciętnemu mieszkańcowi Unii Europejskiej.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5.2 Strategiczny Program Rozwoju

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy społecznej, a także dzięki licznym konsultacjom, podczas których Mieszkańcy korzystali z narzędzia SWOT, określono kierunki działań, które mają być realizowane w najbliższej perspektywie. Cele strategiczne formułuje się w obszarach priorytetowych – to jest tych aspektach życia społecznego i gospodarczego, które mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia stanu rzeczy określonego w wizji rozwoju gminy. Obszary: 1. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej Gminy

2. Poprawa stanu środowiska naturalnego i ładu przestrzennego

3. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i poprawa układu komunikacyjnego

4. Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego

Następnie stworzono schemat celów, który uporządkował postulaty i pomysły Mieszkańców, tworząc jednocześnie hierarchiczny układ działań do wykonania. W każdym obszarze wyznaczono cele strategiczne: Cele strategiczne: 1. Obszar: Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej Gminy

• 1.1 Opracowanie spójnej i atrakcyjnej oferty inwestycyjnej dla potencjalnych inwestorów

• 1.2 Opracowanie polityki wspierającej inwestowanie dla obecnych i przyszłych przedsiębiorców

2. Obszar: Poprawa stanu środowiska naturalnego i ładu przestrzennego

• 2.1 Estetyzacja terenów Gminy

• 2.2 Rozbudowa instalacji służących ochronie środowiska

• 2.3 Podniesienie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców gminy

• 2.4 Działania służące zachowaniu bioróżnorodności przyrodniczej

3. Obszar: Poprawa stanu infrastruktury technicznej i poprawa układu komunikacyjnego

• 3.1 Podniesienie jakości stanu dróg i poprawa układu komunikacyjnego

• 3.2 Rozbudowa i podniesienie jakości stanu infrastruktury sieciowej

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

• 3.3 Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców Gminy

• 3.4 Stworzenie konkurencyjnych warunków technicznych do prowadzenia działalności gospodarczej z uwzględnieniem lokalizacji Gminy

4. Obszar: Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego

• 4.1 Wspieranie działań służących budowaniu tożsamości lokalnej i integracji Mieszkańców

• 4.2 Podniesienie kompetencji społecznych młodych ludzi

• 4.3 Budowa kapitału społecznego na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego

• 4.4 Wzmocnienie potencjału administracji samorządowej

1. WZROST ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ GMINY 1.1 OPRACOWANIE SPÓJNEJ I ATRAKCYJNEJ OFERTY INWESTYCYJNEJ DLA POTENCJALNYCH INWESTORÓW ZEWNĘTRZNYCH 1.1.1 Opracowanie przemyślanej strategii promocji zasobów Gminy zachęcającej do inwestowania 1.1.1.1 Stworzenie na stronie internetowej Gminy Stoczek Łukowski bazy wiedzy o przedsiębiorcach i zakładach pracy 1.1.1.2 Opracowanie bazy oraz sprawnego systemu przepływu informacji na temat ofert przedsiębiorców i zakładów pracy 1.1.2 Promocja potencjału inwestycyjnego 1.1.2.1 Stworzenie bazy danych zawierającej informacje i materiały promocyjne o dostępnych zasobach dla przedsiębiorczości w tym: zasobach naturalnych (żwiry, piaski), zasobach infrastrukturalnych, zasobach ludzkich. 1.1.2.2 Stworzenie bazy informacji o istniejących zakładach pracy i przedsiębiorcach wraz z zapewnieniem bieżącej aktualizacji danych i obsługi informatycznej 1.2 OPRACOWANIE POLITYKI PROINWESTYCYJNEJ I PRO GOSPODARCZEJ DLA OBECNYCH I PRZYSZŁYCH PRZEDSIĘBIORCÓW 1.2.1 Stworzenie korzystnych warunków do tworzenia się i rozwijania przedsiębiorczości i zakładów pracy 1.2.1.1 Projekt wykupu i scalania gruntów z przeznaczeniem pod inwestycje 1.2.1.2 Stworzenie strefy/podstrefy ekonomicznej

2. POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ŁADU PRZESTRZENNEGO 2.1 ESTETYZACJA TERENÓW GMINY 2.1.1 Rozbudowanie małej infrastruktury 2.1.1.1 Tworzenie ogólnodostępnych punktów selektywnej zbiórki odpadów 2.1.1.2 Zagospodarowanie terenów wokół świetlic wiejskich, remiz strażackich, instytucji kultury 2.1.1.3 Wykorzystanie istniejących i tworzenie nowych miejsc wypoczynku i rekreacji 2.1.1.4 Tworzenie obiektów małej architektury służącej wypoczynkowi i rekreacji 2.1.2 Uporządkowanie zaniedbanych terenów Gminy 2.1.2.1 Stworzenie bazy miejsc zaniedbanych w strefie publicznej i prywatnej 2.1.2.2 Wspieranie akcji edukacyjno porządkowych 2.1.2.3 Likwidacja dzikich wysypisk śmieci 2.1.2.4 Egzekwowanie czystości i porządku w gminie Stoczek Łukowski 2.1.2.5 Promowanie i nagradzanie dobrych praktyk w zakresie utrzymania czystości i porządku

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2.2 ROZBUDOWA INSTALACJI SŁUŻĄCYCH OCHRONIE ŚRODOWISKA 2.2.1 Organizacja technicznego odbioru odpadów 2.2.1.1 Rozbudowa sieci kanalizacji sanitarnej 2.2.1.2 Program budowy szczelnych zbiorników bezodpływowych 2.2.1.3 Program usuwania azbestu z terenu gminy Stoczek Łukowski 2.2.1.4 Program wykorzystania alternatywnych źródeł energii 2.2.1.5 Program gospodarki niskoemisyjnej w gminie Stroczek Łukowski 2.2.1.6 Modernizacja i doposażenie gminnego Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów 2.3 PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY 2.3.1 Opracowanie przemyślanej strategii ekologicznych działań wśród mieszkańców gminy 2.3.1.1 Akcje informacyjne na poszczególnych etapach edukacji 2.3.1.2 Wykorzystanie imprez plenerowych do prowadzenia akcji informacyjno-edukacyjnych z zakresu ochrony środowiska dla wszystkich mieszkańców gminy Stoczek Łukowski 2.3.1.3 Wykorzystanie zebrań wiejskich, społeczności lokalnych, instytucji społecznych i kulturalnych do podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców 2.3.1.4 Akcje informacyjne dotyczące programów usuwania azbestu 2.3.1.5 Akcje informacyjne i projekty dotyczące inwestycji w odnawialne źródła energii 2.3.1.6 Akcje informacyjne w zakresie spalania odpadów w indywidualnych instalacjach cieplnych 2.3.2 Wspieranie działań służących dbałości o środowisko naturalne 2.3.2.1 Organizacja konkursów, happeningów proekologicznych dotyczących zagospodarowania przestrzennego, promujących segregowanie odpadów komunalnych, oraz wykorzystanie odnawialnych i niskoemisyjnych źródeł energii 2.3.2.2 Przeprowadzanie akcji informacyjnych i promocyjnych w postaci ulotek i publikacji środkach masowego przekazu (internet, prasa) 2.3.2.3 Promocja „dobrych praktyk” proekologicznych z terenu gminy Stoczek Łukowski 2.3.2.4 Współpraca z organizacjami ekologicznymi 2.4 DZIAŁANIA SŁUŻĄCE ZACHOWANIU BIORÓŻNORODNOŚCI PRZYRODNICZNEJ 2.4.1 Inwentaryzacja powierzchni cennych przyrodniczo 2.4.1.1 Stworzenie bazy cennych przyrodniczo zasobów gminy Stoczek Łukowski 2.4.1.2 Stworzenie warunków formalno-prawnych ochrony cennych zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej 2.4.1.3 Nawiązanie współpracy z uczelniami przyrodniczymi oraz nadleśnictwem 2.4.1.4 Opracowanie dokumentów ekofizjograficznych

3. POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I POPRAWA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO 3.1 PODNIESIENIE JAKOŚCI STANU DRÓG I POPRAWA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO 3.1.1 Rozwijanie i modernizacja sieci dróg publicznych w Gminie 3.1.1.1 Remont i modernizacja drogi nr 102537 L Zgórznica – Zabiele 3.1.1.2 Remont i modernizacja drogi nr 102538 L /Kołodziąż/ gr. woj. – Toczyska – Stara Róża 3.1.1.3 Remont i modernizacja drogi nr 102539 L /Soćki / gr. woj. – Toczyska 3.1.1.4 Remont i modernizacja drogi nr 102540 L Świder – Januszówka 3.1.1.5 Remont i modernizacja drogi nr 102541 L Gródź – Turzec 3.1.1.6 Remont i modernizacja drogi nr 102542 L Aleksandrów - Szyszki 3.1.1.7 Remont i modernizacja drogi nr 102543 L Jedlanka - Aleksandrówka 3.1.1.8 Remont i modernizacja drogi nr 102544 L Zabiele – Ruda – Błażejki – Wólka Różańska 3.1.1.9 Remont i modernizacja drogi nr 102545 L Nowy Jamielnik - Błażejki 3.1.1.10 Remont i modernizacja drogi nr 102546 L Stare Kobiałki – Ruda 3.1.1.11 Remont i modernizacja drogi nr 102547 L Stare Kobiałki – droga powiatowa Nr 1325 L - Nowe Kobiałki – Szyszki 3.1.1.12 Remont i modernizacja drogi nr 102548 L Januszówka – Borki 3.1.1.13 Remont i modernizacja drogi nr 102549 L Zwola/ gr. woj. – Jagodne 3.1.1.14 Remont i modernizacja drogi nr 102550 L Mizary – Borki - Jagodne 3.1.1.15 Remont i modernizacja drogi nr 102551 L Kienkówka – Nowa Prawda – Borki

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3.1.1.16 Remont i modernizacja drogi nr 102552 L Wola Kisielska – Kapice – droga powiatowa Nr 1325 L 3.1.1.17 Remont i modernizacja drogi nr 102553 L Dębek – Celej – Kamionka 3.1.1.18 Remont i modernizacja drogi nr 102554 L /Rudnik/ gr. woj. – Jamielne 3.1.1.19 Remont i modernizacja drogi nr 102555 L /Wola Wodyńska/ gr. woj. – Rosy 3.1.1.20 Remont i modernizacja drogi nr 102556 L Stoczek Łukowski – droga powiatowa Nr 1302 L 3.1.1.21 Remont i modernizacja drogi nr 102557 L Kolonia Jamielnik – Nowy Jamielnik 3.1.1.22 Remont i modernizacja drogi nr 102558 L Guzówka – Wiśniówka – Kamionka 3.1.1.23 Remont i modernizacja drogi nr 102559 L Guzówka – Huta Łukacz – Turzec – Kolonia Turzec 3.1.1.24 Remont i modernizacja drogi nr 102560 L Róża Podgórna – gr. woj. /Olszyc/ 3.1.1.25 Remont i modernizacja drogi nr 102561 L Droga krajowa Nr 76 – Stara Prawda 3.1.1.26 Remont i modernizacja drogi nr 102562 L Droga pow. Nr 1323 L – Nowa Prawda –droga pow. Nr 1321 L 3.1.1.27 Remont i modernizacja drogi nr 102563 L Droga krajowa Nr 76 – Nowa Prawda – droga pow. Nr 1321 L 3.1.1.28 Remont i modernizacja drogi nr 102790 L Zgórznica – Rosy 3.1.1.29 Remont i modernizacja drogi nr 102791 L Stary Jamielnik – Róża Podgórna – Rosy 3.1.1.30 Remont i modernizacja drogi nr 102792 L Stara Róża – Rosy 3.1.1.31 Remont i modernizacja drogi nr 102793 L dr. nr 76 – Nowe Kobiałki - Guzówka 3.2 ROZBUDOWA I PODNIESIENIE JAKOŚCI STANU INFRASTRUKTURY SIECIOWEJ 3.2.1 Modernizacja i rozbudowa sieci wodociągowej 3.2.1.1 Modernizacja ujęć wody w Stare Prawdzie i Zgórznicy 3.2.1.2 Modernizacja najstarszych odcinków sieci wodociągowej 3.2.2 Modernizacja i rozbudowa sieci kanalizacyjnej 3.2.2.1 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Kienkówka 3.2.2.2 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Stare Kobiałki i Jamielnik Kolonia 3.2.2.3 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Jamielnik Nowy i Jamielnik Stary 3.2.2.4 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Szyszki 3.2.2.5 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Jedlanka 3.2.2.6 Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowości Toczyska 3.2.2.7 Rozbudowa oczyszczalni ścieków „Dębina”w Woli Kisielskiej 3.2.2.8 Program dofinansowania budowy szczelnych zbiorników bezodpływowych 3.2.3 Wspieranie procesu modernizacji sieci energetycznej i gazowej 3.2.3.1 Konsultacje społeczne dotyczące budowy sieci gazowej na terenie gminy Stoczek Łukowski 3.2.3.2 Opracowanie Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego po kątem rozwoju energetyki odnawialnej 3.2.3.3 Lobbowanie na rzecz poprawy jakości sieci energetycznej n.n. 3.3 ZWIĘKSZENIE POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY 3.3.1 Poprawa bezpieczeństwa komunikacyjnego 3.3.1.1 Poprawa oznakowania pionowego i poziomego na ciągach komunikacyjnych 3.3.1.2 Lobbowanie na rzecz otwarcia osobowych przewozów kolejowych 3.3.1.3 Wytypowanie i oznakowanie sygnalizacją świetlną (ostrzegawczą) miejsc o potencjalnym największym zagrożeniu na drodze 3.3.2 Ulepszenie organizacji działania służb publicznych 3.3.2.1 Stworzenie spójnego systemu powiadamiania o zagrożeniach 3.3.2.2 Stworzenie procedur działania na wypadek sytuacji kryzysowych 3.4 STWORZENIE KONKURENCYJNYCH WARUNKÓW TECHNICZNYCH DO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Z UWZGLĘDNIENIEM LOKALIZACJI GMINY 3.4.1 Przegląd obecnego zagospodarowania przestrzeni w celu identyfikacji potencjalnych miejsc nadających się do prowadzenia działalności gospodarczej 3.4.1.1 Opracowanie Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego 3.4.1.2 Uzbrojenie w infrastrukturę techniczną stref wymienionych w Miejscowych Planach Zagospodarowania Przestrzennego 3.4.2 Opracowanie i realizacja planu zagospodarowania przestrzeni w celu rozwoju turystyki w gminie 3.4.2.1 Podjęcie działań mających na celu zagospodarowanie na cele rekreacji i wypoczynku zbiornika

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

„Czarne bagno” 3.4.2.2 Podjęcie działań mających na celu zagospodarowanie na cele rekreacji i wypoczynku terenu „Zdroje” w Zgórznicy 3.4.2.3 Projekt wykorzystania potencjału doliny rzeki Świder do budowy zbiornika wodnego 3.4.2.4 Projekt wykorzystania terenów Gminy Stoczek Łukowski na potrzeby rozwoju sportu, turystyki i rekreacji pieszej, rowerowej 3.4.3 Poprawa stanu infrastruktury łączności 3.4.3.1 Wspieranie programów budowy szerokopasmowego Internetu na terenie Gminy Stoczek Łukowski 3.4.3.2 Zabieganie o poprawę jakości sygnału radiowego 4 WSPIERANIE ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO I SPOŁECZNEGO 4.1 WSPIERANIE DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH BUDOWANIU TOŻSAMOŚCI LOKALNEJ I INTEGRACJI MIESZKAŃCÓW 4.1.1 Wzbogacenie oferty działań kulturalno-rozrywkowych 4.1.1.1 Organizacja warsztatów rękodzielnictwa oraz kultywujących tradycje lokalne 4.1.1.2 Nawiązanie współpracy z środowiskami i organizacjami kulturalnymi z dużych ośrodków kultury 4.1.1.3 Organizacja programów „spotkań pokoleniowych” dla wymiany wiedzy i doświadczeń 4.1.1.4 Przedstawienie spójnej oferty zagospodarowania wolnego czasu poprzez organizację imprez kulturalnych, historycznych i okolicznościowych 4.1.1.5 Budowa sali widowiskowej przy Bibliotece Publicznej w Starych Kobiałkach 4.1.2 Wzmocnienie współpracy z organizacjami samorządowymi krajowymi i zagranicznymi 4.1.2.1 Pozyskanie partnerów krajowych i zagranicznych 4.1.2.2 Nawiązanie współpracy, podjęcie wspólnych działań oraz wymiana doświadczeń z innymi jednostkami samorządu terytorialnego dla realizacji celów rozwoju giny Stoczek Łukowski 4.2 WZMACNIANIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH MŁODYCH LUDZI 4.2.1 Wspieranie postaw przedsiębiorczych oraz przygotowanie do elastycznych działań na rynku pracy 4.2.1.1 Organizacja szkoleń tematycznych 4.2.1.2 Aktywizacja bezrobotnych 4.2.1.3 Lobbowanie powrotu i rozwoju kształcenia w zawodowych szkołach ponadgimnazjalnych 4.2.1.4 Współpraca z Powiatowymi Urzędami Pracy w zakresie oferty pracy, szkoleń, programów dofinansowań działalności gospodarczej 4.2.1.5 Ulgi podatkowe dla młodych rozpoczynających działalność gospodarczą 4.3 BUDOWA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO NA RZECZ ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO 4.3.1 Aktywizacja osób starszych niepełnosprawnych i wykluczonych społecznie 4.3.1.1 Likwidacja barier architektonicznych 4.3.2 Tworzenie stowarzyszeń, tematycznych grup działania, klubów, wolontariatu 4.3.1.3 Wsparcie w zakresie dostępu do psychologów, pedagogów, logopedów, usług prawniczych, finansowych 4.3.2 ZWIĘKSZENIE STANU ŚWIADOMOŚCI I KULTURY ZDROWOTNEJ MIESZKAŃCÓW 4.3.2.1 Propagowanie zdrowego trybu życia 4.3.2.2 Stworzenie infrastruktury i warunków do uprawiania sportu turystyki i rekreacji 4.3.2.3 Organizacja Ośrodków wsparcia dziennego 4.4 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ 4.4.1 Wzrost jakości obsługi administracyjnej mieszkańców 4.4.1.1 Działania mające na celu optymalizację działania Urzędu Gminy Stoczek Łukowski 4.4.1.2 Podnoszenie kompetencji pracowników Urzędu Gminy w Stoczku Łukowskim oraz pracowników jednostek organizacyjnych gminy 4.4.1.3 Nawiązanie współpracy i wymiana doświadczeń z innymi jednostkami samorządu terytorialnego dla poprawy skuteczności działań, oraz otwarcia nowych możliwości pozyskiwania środków ze źródeł zewnętrznych 4.4.1.4 Wdrażanie nowoczesnych technologii w administracji samorządowej

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

VI. SPÓJNOŚĆ STRATEGII Z DOKUMENTAMI WYŻSZEGO RZĘDU

Ugruntowana praktyka prowadzenia polityki rozwoju na szczeblu gminnym realizowana jest najczęściej w postaci tworzenia gminnych strategii rozwoju. Konieczność tworzenia gminnych dokumentów planistycznych o charakterze strategicznym nie wynika wprost z przepisów prawa. Znowelizowana w 2013 r. ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, tworząca podstawy prawne do przygotowania przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zasad wdrażania programów Unii Europejskiej na lata 2014-2020, wśród dokumentów strategicznych opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego wymienia jedynie strategie rozwoju województw oraz strategie ponadregionalne. Katalog ten pozostawia jednak otwarty, a wśród podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki rozwoju wymienia samorząd gminny. Elementy planowania strategicznego zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski takie jak; wizja, misja gminy oraz plan realizacji wyrażający się w sformułowanych celach strategicznych i operacyjnych wymagają zgodności z dokumentami wyższego szczebla o charakterze strategicznym dla całego województwa, kraju i Europy. Polityka rozwoju gminy musi uwzględniać i wpisywać się w globalną koncepcję rozwoju określoną w dokumentach nadrzędnych. Wypracowany w Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski plan zmian jakie należy przeprowadzić w celu wdrażania polityki zrównoważonego, wieloaspektowego i spójnego rozwoju wpisuje się w założenia następujących dokumentów europejskich, krajowych i regionalnych: 1. Średniookresowa Strategia rozwoju społeczno – gospodarczego Europa 2020, 2. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2030 r., 3. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2020 r., 4. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR), 5. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego do roku 2020 (z perspektywą do 2030), 6. Strategia Rozwoju Powiatu Łukowskiego na lata 2008 – 2015. W niniejszej strategii szeroko uwzględniono trzy główne priorytety strategiczne Europy 2020 – wsparcie rozwoju inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu. Rozwój Gminy Stoczek Łukowski to w szczególności zwiększenie udziału innowacyjnych technologii przyjaznych środowisku, innowacji w kształceniu w tym

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kształceniu się przez całe życie, oraz wprowadzenie intensywnych działań w kierunku dalszej informatyzacji gminy i cyfrowej modernizacji. Strategia Europa 2020 zakłada również wzrost wskaźnika zatrudnienia osób w wieku 20-64 lata do 75%, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii o 20% w celu ochrony klimatu, podniesienie poziomu wykształcenia i zwiększenie odsetka osób uzyskujących wyższe wykształcenie oraz zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem. Dokumenty strategiczne szczebla krajowego – Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2030, Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju do roku 2020 kładą duży nacisk na rozwój w kierunku sprawnego i efektywnego państwa, konkurencyjnej gospodarki oraz spójności społecznej i terytorialnej. Celem strategicznym polityki regionalnej, określonym w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR), jest efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych oraz terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju – wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. KSRR ustala trzy cele szczegółowe do 2020 roku: 1. wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów, 2. budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych, 3. tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie. Priorytetowe działania na szczeblu regionalnym określone w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego do roku 2020 (z perspektywą do 2030) to: 1. Wzmacnianie urbanizacji regionu. 2. Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. 3. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu. 4. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu. Polityka rozwoju gminy musi uwzględniać i wpisywać się w koncepcję rozwoju określoną w dokumentach nadrzędnych szczebla powiatowego, w których za priorytetowe działania uznano: 1. Uczynienie z powiatu łukowskiego rzeczywistego lidera rozwoju północno - wschodniej części Lubelszczyzny przyciągającego najaktywniejsze i najefektywniejsze

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego podmioty z terenów ościennych – powiatów radzyńskiego, ryckiego, lubartowskiego i parczewskiego. 2. Oparcie rozwoju społeczno-gospodarczego o współpracę z podmiotami z terenu województwa mazowieckiego w szczególności z aglomeracją warszawską i miastem Siedlce oraz nawiązanie kontaktów społeczno-gospodarczych z partnerami z terenu Ukrainy. 3. Poprawa jakości życia mieszkańców powiatu i integracja gmin powiatu, w tym także intensywne działania wyrównujące poziom jakości życia pomiędzy miastami powiatu, a gminami wiejskimi. Ponad powyżej wymienione dokumenty w kraju obowiązują również powiązane ze sobą z uwagi na jednolity system zarządzania strategicznego: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 oraz osiem sektorowych strategii – Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki; Strategia rozwoju kapitału ludzkiego; Strategia rozwoju transportu; Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko; Sprawne państwo; Strategia rozwoju kapitału społecznego; Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej; Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa. Zasady lokalnej polityki rozwoju powinny jednak uwzględniać wytyczne w zakresie prowadzenia polityki rozwoju na wyższych szczeblach. Poczynając od dokumentów na szczeblu Unii Europejskiej, w szczególności uwzględniając zasady Europejskiej Polityki Spójności, poprzez strategiczne dokumenty krajowe, przygotowywane przede wszystkim przez administrację rządową, a kończąc na wojewódzkiej strategii rozwoju, opracowywanych przez samorząd województwa. Rys. 29 Układ zależności i hierarchia europejskich, krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych. Strategia na rzecz integralnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030 – trzecia fala nowoczesności” Krajowa Strategia 8 strategii branżowych: Koncepcja Rozwoju Regionalnego - Rozwoju transportu przestrzennego 2010-2020: zagospodarowania kraju - Rozwoju 2030 Regiony, Miasta, bezpieczeństwa Obszary wiejskie narodowego RP - Bezpieczeństwo energetyczne i Strategia Rozwoju

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Województwa środowisko Lubelskiego na lata - Rozwoju kapitału 2014-2020 społecznego (z perspektywą do - Innowacyjności i 2030) efektywności gospodarki - Zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa - Rozwoju kapitału ludzkiego - Sprawne Państwo

Przedstawiony diagram ukazuje aktualny system prowadzenia polityki rozwoju, oparty o wertykalny układ dokumentów strategicznych, wzajemnie ze sobą spójnych i powiązanych. Obejmuje on wytyczne płynące ze strategii Europa 2020, Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju (SRK) oraz 9 strategii zintegrowanych, obejmujących 8 strategii branżowych i Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR). W tak ujęty system wpisuje się Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030), stanowiąca z kolei podstawę dla konstruowania lokalnych dokumentów strategicznych. W procesie lokalnego planowania strategicznego należy jednak pamiętać o zachowaniu spójności i relacyjnym powiązaniu z systemem nadrzędnych dokumentów strategicznych, szczególnie tych opracowanych po wejściu w życie aktualnej strategii wojewódzkiej. Kierunki polityki rozwoju płynące z nadrzędnych dokumentów europejskich tworzących zasady Europejskiej Polityki Spójności wskazują na wzmacnianie konkurencyjności obszarów silnych oraz lepsze wykorzystanie istniejących potencjałów rozwojowych. Będąca podstawą Europejskiej Polityki Spójności Strategia Europa 2020 oparta została na trzech priorytetach: I. rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, II. promocji gospodarki oszczędzającej zasoby, zielonej i konkurencyjnej, III. sprzyjaniu gospodarce o wysokim zatrudnieniu, sprzyjającej spójności społecznej i terytorialnej. Głównym dokumentem szczebla krajowego, wskazującym strategiczne zadania państwa w horyzoncie czasowym spójnym z dokumentami europejskimi, tym samym

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oddającym priorytety rozdziału funduszy europejskich na lata 2014-2020 jest średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (SRK). Dokument ten, przyjęty 25 września 2012 r., wpisuje się w nowy system strategicznego zarządzania rozwojem kraju poprzez uwzględnienie wytycznych odnośnie głównych kierunków rozwoju, płynących z długookresowej strategii rozwoju kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Podstawowe priorytety Strategii Rozwoju Kraju, koncentrują się na: (1) sprawnym i efektywnym państwie, (2) konkurencyjnej gospodarce, (3) spójności społecznej i terytorialnej. W kontekście programowania polityki rozwoju na szczeblach niższych ważne jest, że Strategia Rozwoju Kraju stanowi odniesienie dla dokumentów przygotowywanych na potrzeby programowania środków Unii Europejskiej na lata 2014-2020 – umowy partnerstwa i programów operacyjnych. Swoistymi narzędziem dopełniającymi realizację priorytetów określonych przez Strategię Rozwoju Kraju jest 9 strategii zintegrowanych, których zadaniem jest rozwinięcie działań Strategii Rozwoju Kraju i uszczegółowienie reform w niej określonych. Z punktu widzenia lokalnej polityki rozwoju kluczowe miejsce zajmuje dokument Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie. Zgodnie z przedstawionym w nim, nowym paradygmatem rozwoju regionalnego, w proces planowania strategicznego należy włączyć następujące wytyczne: - wykorzystywanie zasobów endogenicznych regionów (uniezależnianie się od transferów zewnętrznych), - tworzenie polityk wieloletnich i zdecentralizowanych w przeciwieństwie do dotychczasowych dotacji jednorazowo przeznaczanych na działania krótkoterminowe, - finansowanie inwestycji wyselekcjonowanych (jako tych działań, które w największym stopniu przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu i powodują jego dyfuzję), - wieloszczeblowe zarządzanie polityką regionalną – zaangażowanie wielu partnerów przez władze regionalne,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

- zróżnicowane podejście do różnych typów regionów – wykorzystywanie specjalizacji regionalnych i subregionalnych oraz reagowanie na specyficzne bariery rozwojowe. Wytyczne te zostały sformułowane przede wszystkim w celu wzmocnienia procesu programowania polityki rozwoju na szczeblu wojewódzkim. Jednak myśl zawarta w powyższych uwagach może stanowić ważną wskazówkę podczas programowania polityki rozwoju na szczeblu powiatowym i gminnym. Priorytetowym dokumentem określającym zasady polityki rozwoju na szczeblu regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030). Zapisy dokumentu postulują koncentrację środków na precyzyjnie zdefiniowanych priorytetach, operacjonalizację i parametryzację działań strategicznych, przejrzysty podział zadań i odpowiedzialności za poszczególne obszary polityki rozwoju, prowadzący jednak do mobilizacji zasobów wielu aktorów społecznych. Struktura Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego obejmuje 4 główne obszary polityki rozwoju województwa, dla których formułowano cele strategiczne, stanowiący opis pożądanego kierunku zmian do 2020 roku (w perspektywie do 2030 roku). Każdy z celów strategicznych realizowany jest poprzez wyodrębnione kierunki polityki rozwoju, złożone w katalogu celów operacyjnych. W odniesieniu do poszczególnych kierunków polityki sformułowana została strategia postępowania, określająca pożądany stan docelowy, a także określająca czynniki sprzyjające i ograniczające możliwość osiągnięcia zmiany będącej pochodną realizacji celu strategicznego. Na poniższym schemacie zobrazowano strukturę dokumentu.

Rys. 30 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 – schemat celów CELE STRATEGICZNE

1.Wzmacnianie 2. Restrukturyzacja 3. Selektywne 4. Funkcjonalna, urbanizacji rolnictwa zwiększanie przestrzenna regionu oraz rozwój obszarów potencjału wiedzy, społeczna i kulturowa wiejskich kwalifikacji, integracja zaawansowanie regionu technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu

CELE OPERACYJNE

1.1. Rozwijanie funkcji 2.1. Poprawa 3.1. Wspieranie 4.1. Poprawa metropolitalnych warunków dla wzrostu najbardziej wewnętrznego

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Lublina konkurencyjności i perspektywicznych skomunikowania towarowości kierunków badań i regionu gospodarstw komercjalizacji ich wyników 1.2. Wspieranie 2.2. Rozwój 3.2. Wspieranie 4.2. Wspieranie ponadlokalnych przetwórstwa rolno kierunków kształcenia włączenia funkcji miast spożywczego na poziomie wyższym społecznego szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej 1.3. Poprawa 2.3. Wzmocnienie 3.3 Stworzenie 4.3. Wzmacnianie skomunikowania doradztwa systemu naukowego, społecznej Lublina rolniczego oraz eksperckiego i tożsamości regionalnej z obszarami promowanie i wdrożeniowego i rozwijanie metropolitalnymi wspieranie inicjatyw wsparcia na rzecz więzi i współpracy Polski i współpracy rozwoju wybranych wewnątrzregionalnej zagranicy rolników i sektorów gospodarki mieszkańców wsi

2.4. Wspieranie 3.4. Rozwijanie 4.4. Przełamywanie przedsiębiorczości na systemu kształcenia niekorzystnych wsi i tworzenia dostosowanego do efektów pozarolniczych miejsc specyfiki regionu przygranicznego pracy na obszarach położenia wiejskich regionu

2.5. Wyposażanie 3.5. Wspieranie 4.5. Racjonalne i obszarów wiejskich małych i średnich efektywne w infrastrukturę przedsiębiorstw wykorzystywanie transportową, zasobów przyrody komunalną, dla potrzeb energetyczną gospodarczych i rekreacyjnych, przy 3.6. Rozwój zachowaniu i społeczeństwa ochronie walorów informacyjnego środowiska przyrodniczego

Rekomendacje dotyczące programowania lokalnej polityki rozwoju można odnaleźć w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego w ramach drugiego celu strategicznego obejmującego restrukturyzację rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. Rolnictwo nadal pozostanie ważnym obszarem aktywności społeczno-gospodarczej mieszkańców regionu. Działania zmierzające do podniesienia jego efektywności mogą przyspieszyć procesy rozwojowe na dominujących obszarach regionu, tradycyjnie opartych na produkcji rolnej.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Poprawa struktury gospodarstw i przyspieszenie przepływu ziemi do gospodarstw większych obszarowo i nastawionych na produkcję towarową jest jednym z warunków zwiększenia opłacalności produkcji rolniczej w regionie i wydajności pracy rolników. Natomiast poprzez wsparcie przetwórstwa produktów rolnych zwiększa ogólną opłacalność kompleksu rolno- spożywczego dzięki wykorzystaniu istniejącego potencjału surowcowego regionu. W ramach drugiego celu strategicznego rekomenduje się wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną, energetyczną, wzmocnienie doradztwa rolniczego oraz promowanie i wspieranie inicjatyw współpracy rolników, wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Pozarolnicze miejsca pracy na wsi będą powstawały w wyniku zmian strukturalnych w samym rolnictwie, które będzie dzięki nim zwiększać popyt na usługi dla rolnictwa, a dzięki zwiększonym dochodom mieszkańców wsi także popyt na usługi bytowe. Promocja turystycznych zasobów regionu w połączeniu z rozwojem lokalnych przewag konkrecyjnych i niszowych produktów może przełożyć się na zwiększenie napływu turystów oraz na tworzenie pozarolniczych miejsc pracy na wsi. Kolejnym kierunkiem polityki rozwoju w obszarze rozwoju miast i terenów wiejskich jest selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu poprzez rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu, wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, rozwój społeczeństwa informacyjnego oraz stworzenie systemu naukowego, eksperckiego i wdrożeniowego wsparcia na rzecz rozwoju wybranych sektorów gospodarki np. opracowywanie programów integrujących badania naukowe i przedsiębiorczość w wybranych segmentach nauki i gospodarki w szczególności w zakresie rolnictwa i przetwarzania żywności. Ostatnim kierunkiem polityki rozwoju w obszarze rozwoju miast i terenów wiejskich jest funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu realizowana poprzez poprawę wewnętrznego skomunikowania regionu. Rozwijanie infrastruktury drogowej i modernizacja kluczowych dróg wojewódzkich mających na celu wzmacnianie powiązań wewnętrznych i rozwijanie funkcji gospodarczych zwłaszcza związanych z wykorzystaniem endogenicznych potencjałów rozwojowych województwa. Ponadto czwarty cel strategiczny realizowany będzie poprzez wspieranie włączenia społecznego obejmującego współpraca i integracja działań na rzecz poprawy dostępu i wzrostu jakości usług publicznych, promocję

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego aktywnej integracji i postaw obywatelskich (np. wolontariat, liderzy w zakresie polityki publicznej), wspieranie inicjatyw organizacji pozarządowych działających na rzecz zmniejszenia wykluczenia społecznego, promowanie innowacji społecznych. Wśród kluczowych działań w ramach wspomnianego kierunku przewidziano wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi współpracy wewnątrz regionalnej oraz racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. Wybrane kierunki działań obejmować będą wprowadzanie sposobów upraw i hodowli zmniejszających presję na środowisko przyrodnicze i umożliwiających adaptację go zmian klimatu, poprawę jakości i efektywności korzystania z zasobów wodnych wraz z rozwojem funkcji towarzyszących (np. przeciwpowodziowa, gospodarcza, rekreacyjna, przyrodnicza, wspieranie ekologicznie/ekonomicznie uzasadnionych działań na rzecz produkcji energii z odnawialnych źródeł, wspieranie inicjatyw i działań na rzecz racjonalnego wykorzystania energii i zwiększenie efektywności energetycznej w różnych sektorach gospodarki np. w energetyce, budownictwie i przemyśle oraz wspieranie inicjatyw na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami. W trakcie realizacji procesu powstawania Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015 – 2022 oraz w trakcie określania trendów rozwojowych i formułowania celów strategicznych, operacyjnych i kierunków działań wszystkie w/w dokumenty zostały wnikliwie przeanalizowane pod kątem zgodności priorytetów. Szczegółowa analiza wykazała, iż działania planowane na szczeblu samorządu Gminy Stoczek Łukowski określone w celach strategicznych są komplementarne z przyjętymi dokumentami na szczeblu europejskim, krajowym i regionalnym. Horyzont czasowy Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski sięga 2022 roku, czego bezpośrednim uzasadnieniem jest przyjęcie okresu obejmującego w całości kolejną perspektywę finansową Unii Europejskiej (tj. 2014-2020), a także zbieżnego z horyzontem Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego . Ponadto, opracowanie Strategii na lata 2015- 2020 (z perspektywą do 2022 r.) zapewni spójność z perspektywą przyjętą dla nowej Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

VII. WDRAŻANIE STRATEGII

7.1 Instrumenty wdrażania Strategii

Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) opracowana została z naciskiem na partycypację społeczną. Udział Mieszkańców w tworzeniu dokumentu pozwala na założenie równie dużego zaangażowania w trakcie realizacji celów i działań zapisanych w Strategii. Bez wsparcia wszystkich twórców dokumentu na etapie wdrożenia istnieje ryzyko, że zaplanowane efekty nie uwidocznią się z zakładaną skutecznością i efektywnością. Do podstawowych wymogów sprawnego wdrażania Strategii należą skuteczne działania związane z czuwaniem nad realizacją celów, a zwłaszcza monitorowanie postępów i identyfikowanie trudności. Za zadanie wdrażania zapisów Strategii odpowiedzialny jest Wójt Gminy. Cele pośrednie i cele bezpośrednie zawarte w Strategii realizować będą poszczególne Referaty Urzędu Gminy Stoczek Łukowski, a także jednostki podległe Urzędowi, w których kompetencjach zawierają się konkretne działania (H. J. 1999). System wdrażania Strategii powinien być oparty o praktyki przyjęte w systemach zarządzania projektami, gdzie kluczową osobą jest postać kierownika projektu zajmującego się koordynacją zadań, motywacją do ich realizacji oraz komunikacją pomiędzy członkami specjalnie powołanego Zespołu ds. wdrażania Strategii. Realizacja poszczególnych celów bezpośrednich i pośrednich powinna odbywać się wraz z przyjętym planem działań, który powinien być na bieżąco aktualizowany co najmniej raz w roku (np. w momencie uchwalania Budżetu Gminy lub Wieloletniej Prognozy Finansowej). Ważnym punktem wdrażania Strategii jest także system monitorowania wyposażony w zestaw wskaźników dobranych do celów pośrednich. Pozwala on na bieżące kontrolowanie procesów wdrożeniowych i osiąganie zamierzonych efektów, eliminowanie trudności i wprowadzanie ewentualnych zmian w treści i zakresie zadeklarowanych działań i zadań. Weryfikacja zapisów i stopnia realizacji zamierzeń powinna skłaniać do podejmowania działań przyspieszających wdrożenie, szukania możliwości wsparcia realizacji zadań w zewnętrznych jednostkach i z pomocą zewnętrznych źródeł finansowania. W momencie pojawienia się nowych możliwości czy też wystąpienia uciążliwych trudności należy działania Strategii odpowiednio przemodelować nadając celom, działaniom i zadaniom nowy kształt, tak aby nowopowstała sytuacja nie zagroziła powodzeniu wdrożenia ale wpłynęła na przyspieszenie pojawienia się wyników. Działania zmierzające do aktualizacji Strategii

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego powinny być poprzedzone ewaluacją i procesem monitorowania oraz wnikliwą analizą otoczenia i czynników egzogenicznych mogących mieć wpływ na powodzenie Strategii. W przypadku rozłożenia odpowiedzialności za wdrożenie Strategii aktualne wydaje się poszukiwanie partnerów publicznych i prywatnych, którym można wydelegować zadania i powierzyć realizację wybranych działań. Możliwość taką niesie ze sobą Ustawa o partnerstwie publiczno-prywatnym oraz w przypadku Gminy Stoczek Łukowski bardzo aktywny kapitał ludzki – najważniejszy endogeniczny czynnik rozwoju Gminy (Brilman J. 2002).

7.2 Prognoza finansowania Strategii

Opracowanie niniejszej Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski pokrywa się z fazą wstępną przygotowań do nowego okresu programowania Unii Europejskiej, przez co precyzyjne określenie katalogu, wskazującego na źródła finansowania działań zawartych w dokumencie Strategii, nie jest możliwe. Wydatkowanie środków, w ramach założeń Strategii Europa 2020, w większym niż dotychczas stopniu skierowane ma zostać na gospodarkę, rozwój technologiczny oraz aspekty, dotyczące efektywności energetycznej i wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Interwencję środków unijnych ma cechować większa koncentracja na wyznaczonych celach i wyraźniejsze ukierunkowanie na efekty, monitorowane na bieżąco za pośrednictwem systemu wskaźników postępu rzeczowego i finansowego. Głównym źródłem finansowania ujętych w Strategii zadań będą własne środki finansowe pochodzące z budżetu jednostki, w tym dostępne również w ramach Wieloletniej Prognozy Finansowej w przypadku przedsięwzięć dłuższych niż 1 rok. Pozostałe formy finansowania stanowić będą: 1. Poza gminne środki publiczne: - subwencje oraz dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych, - środki pozabudżetowe. 2. Strategie i programy rządowe. Środki pozabudżetowe 1. Specjalne, będące wyodrębnionymi rachunkami bankowymi, na które państwowe jednostki budżetowe mogą odprowadzać niektóre z pobranych przez siebie dochodów, by następnie finansować (dysponować) zgromadzonymi tam środkami pieniężnymi. Przykłady:

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Totalizator Sportowy, gdzie środki przeznaczone są na dopłaty do inwestycji w zakresie turystyki, rekreacji i sportu, środki na dofinansowanie napraw obiektów sportowych lub środki specjalne, będące w dyspozycji Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, przeznaczane na utrzymanie katastru wodnego (systemu informacyjnego o gospodarowaniu wodami), opracowanie planów gospodarowania wodami oraz odbudowę ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych. 2. Państwowe Fundusze Celowe udzielane w postaci dotacji, pożyczek i refundacji: - Fundusz Zajęć Sportowych dla Uczniów; - Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej: - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych: - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: - Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: 3. Agencje Rządowe: - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (dotacje na infrastrukturę, pożyczki na tworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych); - Krajowy Fundusz Mieszkaniowy (dotacje, preferencyjne kredyty na infrastrukturę techniczną, towarzyszącą budownictwu mieszkaniowemu, odnowienie budynków mieszkalnych i infrastruktury po powodzi); - Inne. Strategie i programy rządowe Strategie sektorowe finansowane będą ze środków krajowych jak również ze środków Unii Europejskiej w ramach nowego okresu programowania 2014-2020. 1. Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki – w opracowywanym przez ekspertów Ministerstwa Gospodarki dokumencie, szczególną uwagę poświęcono wzmacnianiu współpracy oraz tworzeniu warunków sprzyjających przedsiębiorczości, powstawaniu i wdrażaniu innowacji, a także efektywnemu korzystaniu z dostępnych zasobów ludzkich, finansowych, rzeczowych i naturalnych. Jej zakres tematyczny obejmuje m.in. następujące zagadnienia: stabilne podstawy makroekonomiczne rozwoju, rynek finansowy, przyjazne środowisko dla przedsiębiorczości, rozwój usług, rozwój sektorów przemysłu i budownictwa, innowacyjność, społeczeństwo informacyjne, eksport i promocję gospodarki. 2. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego – w opracowywanym przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dokumencie, zwrócono uwagę na jednoczesne zwiększenie

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego konkurencyjności i spójności społeczno-ekonomicznej Polski poprzez stworzenie warunków do pełniejszego wykorzystania potencjału kryjącego się w jej obywatelach. Strategia formułuje cele i priorytety oraz wskazuje najważniejsze obszary koncentracji wysiłku rozwojowego w dziedzinie rozwoju kapitału ludzkiego. Strategia odpowiada na jedno z kluczowych wyzwań stawianych przed państwami na całym świecie, czyli za łączenie efektywnej polityki społecznej z rozwojem gospodarczym. 3. Strategia Rozwoju Transportu – dokument przygotowany przez Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, którego istotą jest przedstawienie kierunków rozwoju transportu w Polsce w zgodności z celami zawartymi w Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju (DSRK) i Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju (SRK). Wychodzi naprzeciw takim wyzwaniom współczesności, jak: sprostanie wymogom konkurencyjnej gospodarki światowej, uwzględnienie trendów demograficznych, dążenie do poprawy spójności społecznej, dostosowanie systemu transportowego do malejącej dostępności paliw płynnych na świecie. Odnosi się również do aktualnych trendów wynikających z polityki transportowej Unii Europejskiej. 4. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – dokument opracowany przez Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Środowiska, obejmuje dwa niezwykle istotne z punktu widzenia funkcjonowania państwa obszary. Podstawową rolą strategii jest zintegrowanie polityki środowiskowej z polityką energetyczną tam, gdzie aspekty te przenikają się w dostrzegalny sposób, ale oraz wytyczenie kierunków, w jakich powinna rozwijać się branża energetyczna oraz wskazanie priorytetów w ochronie środowiska. 5. Strategia Sprawne Państwo – dokument przygotowywany przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, określający cele i kierunki działań, jakie należy podjąć, aby podnieść sprawność i efektywność państwa do 2020 roku. Strategia zakłada między innymi racjonalne wykorzystanie środków publicznych, porządkowanie struktur organizacyjnych, skuteczne zarządzanie i koordynację – zwłaszcza w takich obszarach, jak: finanse, zarządzanie kryzysowe i ochrona ludności, tworzenie przyjaznego dla obywateli i przedsiębiorców prawa. Zakłada również wdrożenie rozwiązań przyczyniających się do wzrostu konkurencyjności polskiej jurysdykcji, likwidację barier administracyjnych, wzrost aktywności obywatela w procesach rządzenia i debacie publicznej oraz szerokie wykorzystywanie nowoczesnych technologii informatyczno-komunikacyjnych.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego – dokument opracowywany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Działania w nim wskazane mają wspierać zaangażowanie obywatelskie, zachęcać do współpracy oraz wzmacniać kreatywność Polaków, gdyż, „wzmacnianie kapitału społecznego jest projektem cywilizacyjnym, od którego powodzenia zależy jakość życia Polaków i rozwój gospodarczy kraju” Strategia jest dokumentem wielowymiarowym, zakładającym skoordynowaną interwencję publiczną w obszarach dotychczas niedocenianych lub niewystarczająco akcentowanych w dokumentach horyzontalnych. 7. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie – dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, wprowadzający szereg modyfikacji sposobu planowania i prowadzenia polityki regionalnej w Polsce, a wraz z nimi – różnych polityk publicznych, mających największy wpływ na osiąganie celów określonych w stosunku do terytoriów. Polityka regionalna jest w nim rozumiana szerzej niż dotychczas – jako interwencja publiczna realizująca cele rozwojowe kraju przez działania ukierunkowane terytorialnie, a których głównym poziomem planowania i realizacji pozostaje układ regionalny. 8. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej – dokument opracowywany przez Ministerstwo Obrony Narodowej, określający warunki funkcjonowania oraz sposoby rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego. Szczególną rolę w tym systemie odgrywają podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo zewnętrzne (służba dyplomatyczna, Siły Zbrojne RP, służby specjalne), w powiązaniu z podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo wewnętrzne. Z tego też względu główny obszar zainteresowania Strategii jest ukierunkowany na bezpieczeństwo zewnętrzne i militarne, a jej zintegrowanie z innymi strategiami rozwojowymi pozwoli na wyłączenie z jej zasadniczego zakresu tematycznego innych dziedzin bezpieczeństwa narodowego, takich jak: bezpieczeństwo ekonomiczne (w tym energetyczne), obywatelskie, społeczne czy ekologiczne (w tym wodne). 9. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa – dokument opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, którego celem głównym jest poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz efektywne wykorzystanie ich zasobów i potencjałów, w tym rolnictwa i rybactwa, dla zrównoważonego rozwoju kraju. 10. Program wsparcia budownictwa socjalnego ze środków Funduszu Dopłat;

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11. Program dopłat do oprocentowania kredytów na usuwanie skutków powodzi; 12. Program „Radosna szkoła” realizowany jest w latach 2009-2014; 13. Program „Cyfrowa szkoła”; 14. Narodowy Program Przebudowy Dróg Lokalnych 15. Inne. Rada Europejska podjęła kluczowe decyzje w sprawie budżetu unijnego na lata 2014- 2020. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego uczestniczy w pracach nad nowymi zasadami i systemem inwestowania pieniędzy unijnych. Środki te będzie można zainwestować m.in. w badania naukowe i ich komercjalizację, kluczowe połączenia drogowe (autostrady, drogi ekspresowe) rozwój przedsiębiorczości, transport przyjazny środowisku (kolej, transport publiczny) cyfryzację kraju (szerokopasmowy dostęp do Internetu, e-usługi administracji), czy włączenie społeczne i aktywizację zawodową. Obecnie trwają prace strategiczne nad instrumentami wsparcia na lata 2014-2020 dotyczących działań innowacyjnych, dlatego też w niniejszym opracowaniu ograniczono się tylko do wskazania najważniejszych programów przewidzianych na lata 2014-2020: - Infrastruktura i Środowisko; - Inteligentny Rozwój; - Wiedza Edukacja i Rozwój; - Polska Cyfrowa; - Polska Wschodnia; - Pomoc techniczna; - Europejska Współpraca Terytorialna i Europejski Instrument Sąsiedztwa; - Programy Regionalne. Programy na rzecz innowacji – Program Operacyjny dla Polski Wschodniej W nowym okresie programowania będą kontynuowane działania dynamizujące procesy rozwojowe w Polsce Wschodniej. Wsparcie dla tych branż będzie kontynuowane również w nowej perspektywie finansowej. Jego ważnym celem będą działania ukierunkowane na integrację i wzrost efektywności ośrodków innowacji. Przede wszystkim poprzez tworzenie i wdrażanie różnego rodzaju sieci i centrów współpracy, konsolidujących istniejącą infrastrukturę badawczo-rozwojową i innowacyjną. Nowy program operacyjny dla Polski Wschodniej będzie dodatkowym wsparciem działań o charakterze ponadregionalnym, uzupełniającym te, które podejmowane są w ramach

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego programów regionalnych i krajowych. Wspierane będą zwłaszcza inwestycje służące: podnoszeniu poziomu innowacyjności, aktywizacji gospodarczej makroregionu, a także rozwojowi ekologicznych sieci transportu miejskiego oraz poprawie układów komunikacyjnych miast wojewódzkich Polski Wschodniej i ich obszarów funkcjonalnych. Programy na rzecz klastrów W nowej perspektywie finansowej 2014-2020. będzie wsparcie dla klastrów. Większy nacisk położony został na współfinansowanie projektów związanych ze sferą badawczo- rozwojową oraz innowacjami. O wsparcie będą mogły ubiegać się uczelnie i jednostki naukowe, które blisko współpracują z biznesem - Inwestycje przedsiębiorstw również będą mogły uzyskać dofinansowanie, przy czym preferowane będą przedsięwzięcia o dużym potencjale innowacyjnym, związane nie tylko z produkcją nowych, udoskonalonych wyrobów, ale zakładających rozwój działalności badawczo-rozwojowej – najlepiej we współpracy z jednostkami naukowymi. W nowej perspektywie finansowej najwięcej możliwości wsparcia będą miały zatem klastry oparte na wiedzy, w których firmy i instytucje badawczo-rozwojowe prowadzą intensywną współpracę w zakresie B+R. Program Inteligentny Rozwój 2014-2020 (POIR) W Programie Inteligentny Rozwój 2014-2020 (POIR) finansowanie otrzymają m.in. projekty systemowe związane z wyłanianiem, monitoringiem i ewaluacją krajowych klastrów kluczowych, a także projekty koordynatorów klastrów z zakresu internacjonalizacji i rozwoju współpracy. Przewidziane będą również dodatkowe punkty dla tych uczelni, instytutów i przedsiębiorstw, które będą członkami klastrów kluczowych. Głównym celem programu o roboczej nazwie Inteligentny Rozwój, będzie pobudzenie innowacyjności polskiej gospodarki poprzez zwiększenie nakładów prywatnych na sektor B+R, będą więc skoncentrowane na budowie nowych i wzmacnianiu istniejących powiązań między sektorami biznesu i nauki. Istotny jest także rozwój innowacyjności przedsiębiorstw oraz wzmocnienie jakości badań oraz pozycji krajowych jednostek naukowych w ramach Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Unijne wsparcie na rzecz nowych technologii W przyszłym okresie programowania, jeszcze większy nacisk zostanie położony na wspieranie projektów realizowanych we współpracy sektora nauki z biznesem. To swoiste partnerstwo będzie wspierane przede wszystkim z programu będącego następcą Programu

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Innowacyjna Gospodarka. Działania będą ukierunkowane m.in. na finansowanie badań naukowych na rzecz innowacyjnej gospodarki, wsparcie rozwoju kadry badawczej, wzrost jej udziału w projektach międzynarodowych oraz współpracę w ramach platform technologicznych i klastrów Programu Pomoc Techniczna 2014-2020 Cel główny programu: Zapewnienie sprawnego i efektywnego wdrażania polityki spójności w latach 2014-2020. Cele szczegółowe: - Budowa potencjału instytucji odpowiedzialnych za realizację instrumentów strukturalnych; - Przygotowanie beneficjentów do wdrażania projektów współfinansowanych ze środków UE; - Zapewnienie spójnego systemu informacji i promocji funduszy strukturalnych. Program operacyjny „Wiedza, edukacja i rozwój” finansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego W latach 2014 – 2020 program ten zastąpi obecnie funkcjonujący Program Kapitał Ludzki. W projekcie tym skupiono się na konieczności wspierania jakości edukacji na wszystkich szczeblach szkolnictwa. Wpływa to bowiem na kwalifikacje i umiejętności osób, które w przyszłości zasilą rynek pracy. Przypomniał, że Polska popiera podjęcie przez KE działań zmierzających do wdrożenia inicjatyw na rzecz zatrudnienia osób młodych. Inne dostępne źródła finansowania na lata 2014 – 2020 to: - Konkursy i granty na poziomie Komisji Europejskiej - Granty i konkursy ministerialne Ważnym elementem finansowania zadań zawartych w Strategicznym Programie Rozwoju gminy Stoczek Łukowski będą środki dostępne w ramach RPO Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Obszarami gdzie ulokowano najwięcej unijnych pieniędzy są:  Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa  Wsparcie wytwarzania i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych  Zwiększenie nowych inwestycji w sektorze MŚP  Rozwój obszarów rewitalizowanych  Wzrost integracji społecznej oraz poprawa dostępu do rynku pracy przez osoby wykluczone lub zagrożone wykluczeniem społecznym

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

 Poprawa efektywności energetycznej w budownictwie użyteczności publicznej i sektorze mieszkaniowym  Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych  Ogólnodostępne i wysokosprawne usługi medyczne i społeczne  Promowanie przedsiębiorczości  Zwiększenie dostępu do zatrudnienia osób pozostających bez pracy  Zwiększenie liczby nowych miejsc pracy w regionie

VIII. MONITORING STRATEGII

Gwarancją prawidłowego wdrażania i monitorowania realizacji Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski jest ścisła współpraca wielu instytucji sektora publicznego, prywatnego, pozarządowego, a także mieszkańców gminy. Sformułowana strategia rozwoju gminy w rozdziale na cztery obszary strategiczne i podległe im cele strategiczne i operacyjne jest wyzwaniem dla wszystkich podmiotów związanych z gminą. Równie ważne co posiadanie planu rozwoju gminy jest kontrola jego właściwego wdrażania. W celu uzyskania właściwej kontroli nad tym procesem i weryfikacji postępów, konieczne jest wprowadzenie zasad stałego, okresowego monitoringu, którego celem jest uzyskanie konkretnych mierników osiągnięcia założonych celów. Wybór właściwych mierzalnych wskaźników dostępnych w statystyce publicznej i wewnętrznej gminy spowoduje efektywne monitorowanie procesów wdrażania strategii. Strategia rozwoju gminy jest dokumentem żywym i dynamicznie reagującym na zmiany. W celu zapewnienia sprawnej realizacji i oceny jej postępów, ale również aktualizacji i dostosowania do zmieniających się warunków społeczno – gospodarczych, konieczne jest powołanie jednostki odpowiedzialnej za monitoring i ewaluację. Zespół ds. realizacji strategii, powołany zarządzeniem wójta, powinien składać się z osób różnych środowisk opiniotwórczych. Rekomenduje się, aby zespół ds. realizacji strategii dokonał szczegółowej analizy realizacji celów strategicznych w oparciu o opracowane wskaźniki dostępne w statystyce publicznej i wewnętrznej gminy. Szczegółowa, systematyczna analiza powinna opierać się na sporządzaniu sprawozdań z oceny stopnia realizacji i oddziaływania (oceny wpływu na poprawę komfortu i jakości życia mieszkańców). W przypadku stwierdzenia zmian warunków

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i bieżącej sytuacji gminy konieczna jest aktualizacja dokumentu. Ważnym elementem tego sprawozdania powinna być również analiza zagrożeń utrudniających jej realizację oraz opracowanie systemu działań naprawczych. Poza stałym monitoringiem zaleca się również dokonywanie ewaluacji dokumentu na podstawie rocznych sprawozdań, tj. oceny stopnia realizacji strategii do założonych wskaźników, prawidłowości ich realizacji, oceny przyjętych wskaźników w odniesieniu do celów strategicznych i operacyjnych. Monitoringiem i ewaluacją objęte będą postępy w realizacji Strategii na dwóch poziomach: poszczególnych zadań i projektów oraz celów operacyjnych i strategicznych. Monitoring prowadzony będzie jako: - monitoring wskaźnikowy – w oparciu o oczekiwane wskaźniki osiągnięć - monitoring społeczny – na podstawie wyników badania opinii, w szczególności poprzez konsultacje społeczne. Poziom osiągania każdego celu operacyjnego będzie mierzony raz na trzy lata poczynając od 2016 roku, a poszczególnych zadań i projektów realizacyjnych na koniec każdego roku kalendarzowego. Istotny element systemu monitorowania stanowić będzie sporządzanie sprawozdania z rocznego planu realizacyjnego wraz ze wskazaniem zadań zrealizowanych, zrealizowanych częściowo i nierozpoczętych oraz identyfikacją przyczyn problemów i prezentacją propozycji ich przezwyciężenia. Bazą informacji statystycznej, zbieranej na potrzeby wskaźników monitorowania będą źródła statystyki państwowej (GUS) na poziomie Gminy. Poza tym bazę tą będą stanowiły informacje i dane otrzymane od instytucji i organizacji, grup środowiskowych biorących udział w programach związanych z poszczególnymi celami realizacji Gminnej Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski. Dodatkowo dane uzyskane dzięki wykorzystaniu ankiet oraz szerokiego udziału mieszkańców służyć będą ocenie realizacji oraz uaktualnieniu zapisów strategii. Częstotliwość pomiaru, a także raporty wskaźników ustalane będą w zależności od ich kategorii.

Wskaźniki monitoringu Jednym z podstawowych instrumentów umożliwiających przeprowadzenie monitoringu i uzyskanie wiarygodnych wyników będą wskaźniki pomiaru osiągnięć celów wytyczonych przez strategię. Wskaźnik może być zdefiniowany jako pomiar celu, który ma

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zostać osiągnięty, zaangażowanych środków, otrzymanego efektu, miernika jakości lub zmiennej wynikającej z kontekstu. Rozróżniamy następujące rodzaje wskaźników: - wskaźniki zasobów – przedstawiają informacje o środkach finansowych, rzeczowych oraz zasobach ludzkich, które są wykorzystywane do wdrożenia danego zadania/projektu; w ujęciu tym wskaźniki te odnoszą się do wielkości alokacji budżetowych na danym poziomie pomocy; np. koszt budowy mieszkania socjalnego, koszt uzbrojenia terenu; - wskaźniki wyników, odnoszą się do bezpośrednich konsekwencji działań zadania/projektu – oddziałujących na bezpośrednich beneficjentów; wskaźniki te mogą mieć charakter fizyczny (np. liczba osób przeszkolonych, liczba stron internetowych, na których umieszczono informacje o ofercie inwestycyjnej) lub finansowy (zmniejszenie kosztów oświetlenia ulic, zmniejszenie kosztów wywozu nieczystości); - wskaźniki oddziaływania, odnoszą się do konsekwencji zadania/projektu (zamierzonych i niezamierzonych, pozytywnych i negatywnych) wykraczających poza efekty bezpośrednie – krótkoterminowe; można wyróżnić dwa rodzaje oddziaływania:  oddziaływanie bezpośrednie – efekty, które pojawiają się po pewnym upływie czasu, ale są bezpośrednio związane z podjętymi działaniami i beneficjentami bezpośrednimi;  oddziaływanie pośrednie – wszystkie inne rodzaje efektów – niezamierzone przez daną interwencję lub wynikające z niej działania. Przykłady wskaźników oddziaływania, to np. spadek stopy bezrobocia w regionie w wyniku uruchomienia podstrefy ekonomicznej, wzrost liczby przedsiębiorstw w wyniku działania sieci wsparcia biznesu itd. (Zarys metodyki opracowania programów strategicznych; 2004). Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki opisują cele przedsięwzięcia przy pomocy wielkości mierzalnych. Z punktu widzenia wiarygodności i spójności procesu monitoringu i ewaluacji wskaźnik powinien spełniać określone kryteria. Często stosowaną prostą zasadą odnoszącą się do definiowania wskaźników jest zasada SMART: Specific – określony – odniesienie się do określonych elementów matrycy logicznej projektu, Measurable – mierzalny (kwantyfikowalny) – w zakresie dostępnych źródeł weryfikacji, Achievable – możliwy do osiągnięcia po akceptowalnych kosztach, realistyczny,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Relevant – właściwy w stosunku do potrzeb (w tym wypadku, np. wynikających z zakresu ewaluacji), Timely – ograniczony czasowo – czyli odnoszący się do granic czasowych projektu lub zakresu badania ewaluacyjnego. Wskaźnikami oceny monitorowania celów strategicznych i szczegółowych Strategii będą np.: - ilość zlikwidowanych barier architektonicznych; - ilość uruchomionych działalności gospodarczych; - ilość stworzonych nowych miejsc pracy, w tym dla osób niepełnosprawnych; - ilość oddanych do użytkowania mieszkań (w tym socjalnych); - powierzchnia uzbrojonych terenów inwestycyjnych; - ludność korzystająca z sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej w % ludności ogółem; - liczba km nowo wybudowanych chodników; - powierzchnia terenów przeznaczonych na rozwój funkcji turystycznej - procentowy wzrost mieszkańców zadowolonych z jakości życia w Gminie. W każdym realizowanym zadaniu zostaną zidentyfikowane wskaźniki, przed rozpoczęciem realizacji - zaplanowane, na końcu - osiągnięte. Każde zadanie zostanie podsumowane raportem pisemnym, przekazywanym do koordynatora strategii. Wzór raportu: Zaplanowane Instytucja/organizacja wskaźniki Osiągnięte Źródła Zadanie/projekt realizująca osiągnięć wskaźniki danych

ankiety, listy Nazwa i opis, obecności,

cele dokumenty, itp.

Poniżej przedstawiona lista rekomendowanych mierników realizacji strategii stanowi propozycję oraz może podlegać modyfikacjom. Rekomendowane mierniki realizacji Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015 – 2022:

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 31 Zestaw wskaźników systemu monitoringu Strategii Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) 1. WZROST ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ GMINY 1.1 Opracowanie spójnej i atrakcyjnej oferty inwestycyjnej dla potencjalnych inwestorów zewnętrznych Liczba dokumentów określających sposób promocji inwestowania w Gminie (szt.) Wskaźniki Liczba etatów w Urzędzie Gminy, które powiązane są z promocją terenów produktu inwestycyjnych (szt.) Liczba odwiedzin potencjalnych inwestorów (szt.) Liczba stworzonych materiałów promujących inwestowanie w Gminie (szt.) Wskaźniki Liczba stron internetowych, na których umieszczono informacje o ofercie rezultatu inwestycyjnej (szt.) Liczba powstałych kompleksowych ofert inwestycyjnych (szt.) Liczba odpowiedzi na zapytania ofertowe od inwestorów (szt.) Liczba nowo powstałych przedsiębiorstw (szt.) Wskaźniki Liczba nowo powstałych miejsc pracy (szt.) oddziaływania Wielkość dochodów gminnych z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych (tys. zł) 1.2 Opracowanie polityki proinwestycyjnej i progospodarczej dla obecnych i przyszłych przedsiębiorców

Liczba dokumentów programowych regulujących politykę proinwestycyjną Gminy Wskaźniki (szt.) produktu Liczba wprowadzonych i realizowanych narzędzi wsparcia przedsiębiorców (szt) Liczba podmiotów zarejestrowana w systemie informacji gospodarczej (szt)

Liczba działań kooperacyjnych wśród przedsiębiorców (szt.) Wskaźniki Liczba osób uczestnicząca w spotkaniach z przedsiębiorcami w ramach prezentacji rezultatu projektów utworzenia podstrefy ekonomicznej

Liczba nowo powstałych przedsiębiorstw (szt.) Wskaźniki Liczba nowo powstałych miejsc pracy (szt.) oddziaływania Wielkość dochodów gminnych z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych (tys. zł) 2. PODWYŻSZENIE POZIOMU JAKOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ŁADU PRZESTRZENNEGO 2.1 Estetyzacja terenów Gminy Liczba ogólnodostępnych punktów selektywnej zbiórki odpadów (szt.) Wskaźniki Liczba dokumentów regulujących stan uporządkowania nieruchomości (szt.) produktu Liczba obiektów małej architektury służącej wypoczynkowi i rekreacji (szt.) Liczba nowych i zrewitalizowanych miejsc wypoczynku i rekreacji (szt.) Wskaźniki Powierzchnia nowopowstałych terenów zielonych (ha) rezultatu Powierzchnia obszarów rekreacyjnych i sportowych (ha) Liczba likwidowanych nielegalnych wysypisk śmieci (szt.) Wskaźniki Udział terenów zielonych w powierzchni Gminy (%) oddziaływania Udział terenów o funkcji rekreacyjnej i sportowej w Gminie (%) Wielkość nakładów na prace i usługi porządkowe (tys. zł) 2.2 Rozbudowa instalacji służących ochronie środowiska Długość sieci kanalizacyjnej (km) Liczba wybudowanych przyłączy kanalizacyjnych (szt.) Liczba oddanych do użytku zbiorników bezodpływowych na terenie Gminy Wskaźniki Ilość odpadów azbestowych poddanych utylizacji produktu Liczba przedsięwzięć niskoemisyjnych powstałych dzięki wsparciu Gminy (szt.) Liczba Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (szt.) Liczba uruchomionych instalacji wykorzystujących alternatywne źródła energii Wskaźniki Liczba gospodarstw przyłączonych do sieci kanalizacyjnej rezultatu Liczba podmiotów i gospodarstw wykorzystujących alternatywne źródła energii

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Liczba gospodarstw domowych segregujących odpady (szt.) Liczba gospodarstw domowych zarejestrowanych do programu usuwania odpadów azbestowych Liczba gospodarstw domowych użytkujących zbiorniki bezodpływowe Udział gospodarstw przyłączonych do sieci kanalizacyjnej Wielkość nakładów na wywóz nieczystości płynnych Wskaźniki Wielkość nakładów na utylizację odpadów azbestowych oddziaływania Udział podmiotów i gospodarstw wykorzystujących alternatywne źródła energii Wielkość emisji zanieczyszczeń do atmosfery (t/r) 2.3 Podniesienie świadomości ekologicznej wśród mieszkańców gminy Liczba imprez plenerowych do prowadzenia akcji informacyjno-edukacyjnych z zakresu ochrony środowiska Liczba zebrań wiejskich, społeczności lokalnych, instytucji społecznych i kulturalnych do podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców Wskaźniki Liczba akcji informacyjnych dotyczące programów usuwania azbestu, inwestycji w produktu odnawialne źródła energii, w zakresie spalania odpadów w indywidualnych instalacjach cieplnych Liczba wyprodukowanych ulotek promujących ekologiczne zachowania, ilość artykułów w prasie lokalnej Liczba mieszkańców uczestnicząca w imprezach plenerowych realizujących założenia informacyjno-edukacyjne z zakresu ochrony środowiska Liczba mieszkańców uczestnicząca w zebraniach wiejskich, społeczności lokalnych, instytucji społecznych i kulturalnych do podnoszenia świadomości ekologicznej Wskaźniki mieszkańców rezultatu Liczba mieszkańców uczestnicząca w spotkaniach dotyczących programów usuwania azbestu, inwestycji w odnawialne źródła energii, w zakresie spalania odpadów w indywidualnych instalacjach cieplnych Liczba rozdanych ulotek wśród mieszkańców promujących ekologiczne zachowania Liczba mieszkańców uczestnicząca w heppeningach ekologicznych Liczba osób zadowolonych z poziomu jakości środowiska naturalnego (os) Wskaźniki Nakłady na ochronę środowiska (zł) oddziaływania Liczba inicjatyw z zakresie ochrony środowiska 2.4 Działania służące zachowaniu bioróżnorodności przyrodniczej Liczba przedsięwzięć realizowanych we współpracy z uczelniami wyższymi i nadleśnictwem w zakresie zachowania bioróżnorodności przyrodniczej (szt.) Wskaźniki Liczba dokumentów inwentaryzujących cenne przyrodniczo zasoby gminy Stoczek produktu Łukowski Liczba opracowań ekofizjograficznych Liczba pomników przyrody na terenie Gminy Wskaźniki Powierzchnia obszarów chronionych na terenie Gminy rezultatu Program ochrony zasobów przyrodniczych Gminy Liczba osób zadowolonych z poziomu jakości środowiska naturalnego (os) Wskaźniki Udział powierzchni obszarów szczególnie cennych przyrodniczo w powierzchni oddziaływania ogółem (ha) Liczba przedsięwzięć służących zachowaniu bioróżnorodności przyrodniczej 3. POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I POPRAWA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO 3.1 Podniesienie jakości stanu dróg i poprawa układu komunikacyjnego Wskaźniki Długość dróg gminnych (km) produktu Długość zmodernizowanych dróg gminnych (km) Długość chodników w Gminie (km) Długość ścieżek rowerowych (km)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wskaźniki Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały się dostępne w wyniku realizacji rezultatu projektów drogowych (ha) Średni czas przejazdu transportem indywidualnym między wybranymi punktami w Gminie (min)

Wskaźniki Nakłady na bieżące utrzymanie dróg (tys. zł/km) oddziaływania Liczba nowopowstałych miejsc pracy (szt.) 3.2 Podniesienie jakości stanu infrastruktury sieciowej Wskaźniki Liczba ujęć wody (szt.) produktu Długość zmodernizowanej sieci wodociągowej (km) Długość sieci kanalizacyjnej (km) Liczba wybudowanych przyłączy kanalizacyjnych (szt.) Liczba dokumentów regulujących politykę proinwestycyjną w zakresie odnawialnych źródeł energii (szt.) Wskaźniki Liczba gospodarstw domowych przyłączonych do sieci wodociągowej (szt.) rezultatu Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały się dostępne w wyniku realizacji projektów (ha) Liczba podmiotów gospodarczych realizujących inwestycje w zakresie odnawialnych źródeł energii (szt.) Wskaźniki Liczba utworzonych miejsc pracy (szt.) oddziaływania Ilość ścieków odprowadzonych/oczyszczonych (m3 /m-ąc) 3.3 Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców Gminy Wskaźniki Liczba nowopowstałych sygnalizacji świetlnych (szt.) produktu Liczba nowych punktów świetlnych (szt.) Liczba miejsc z nowym oznakowaniem poziomym i pionowym na ciągach komunikacyjnych Liczba procedur opracowanych w ramach nowego systemu zarządzania kryzysowego Wskaźniki Liczba wypadków drogowych oraz zabitych i rannych (szt. ), (os) rezultatu Czas dojazdu jednostek ratowniczych (min) Wskaźniki Liczba udzielonych porad lekarskich związanych z wypadkami komunikacyjnymi oddziaływania (szt.) Liczba osób oceniających okolice miejsca zamieszkania jako bezpieczne (os) 3.4 Stworzenie konkurencyjnych warunków technicznych do prowadzenia działalności gospodarczej z uwzględnieniem lokalizacji gminy Wskaźniki Liczba opracowań Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego produktu Powierzchnia uzbrojonych terenów inwestycyjnych (ha) Liczba projektów wykorzystujących potencjał turystyczny w Gminie Liczba miejsc publicznych z dostępem do Internetu Szerokopasmowego(szt.) Wskaźniki Powierzchnia terenów inwestycyjnych, które stały się dostępne w wyniku realizacji rezultatu projektów (ha) Wielkość nakładów inwestycyjnych wniesionych przez inwestorów na nowo uzbrojonych terenach inwestycyjnych (tys. zł) Liczba nowo powstałych przedsiębiorstw na nowo uzbrojonych terenach inwestycyjnych (szt.) Liczba nowo powstałych przedsiębiorstw działających w branży turystycznej (szt.) Wskaźniki Wielkość dochodów gminnych z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych oddziaływania (tys. zł) Nowopowstałe miejsca pracy (szt.) Wielkość dochodów gminnych z udziału w podatku dochodowym od osób prawnych działających w branży turystycznej (tys. zł) Procent powierzchni Gminy z dostępem do sieci szerokopasmowej (%) 4. WSPIERANIE ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO I SPOŁECZNEGO 4.1 Wspieranie działań służących budowaniu tożsamości lokalnej i integracji Mieszkańców Liczba proponowanych aktywności w ramach oferty kulturalno-rozrywkowej (szt.) Wskaźniki Liczba organizowanych imprez kulturalnych (szt.) produktu Liczba imprez zorganizowanych przy współpracy z NGO (szt.)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Liczba imprez zorganizowanych przy współpracy z partnerami zagranicznymi (szt.) Liczba imprez zorganizowanych w nowej sali widowiskowej przy bibliotece publicznej (szt.) Liczba osób korzystających z oferty kulturalnej (os) Wskaźniki Liczba dzieci korzystających z zajęć dodatkowych w szkołach i świetlicach (os.) rezultatu Liczba osób korzystających z Sali widowiskowej przy bibliotece publicznej (os.) Liczba osób identyfikujących/utożsamiających się z Gminą (os) Liczba osób pozytywnie oceniających działania z zakresu kultury wspierane przez Wskaźniki Gminę (os) oddziaływania Liczba osób korzystających z nowych ofert programowych w zakresie kultury i edukacji (os.) Nakłady na kulturę i oświatę (tys. zł) 4.2 Wzmacnianie kompetencji społecznych młodych ludzi Liczba godzin zajęć z przedsiębiorczości w szkołach Gminy Stoczek Łukowski(godz.) Wielkość środków przeznaczona na programy dofinansowań dla osób Wskaźniki rozpoczynających działalność gospodarczą (tys. zł) produktu Liczba szkoleń z zakresu aktywizacji zawodowej (szt.) Liczba dokumentów obejmująca wprowadzenie systemu ulg dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą (szt.) Liczba uczniów korzystających z zajęć z zakresu przedsiębiorczości (os) Liczba uczestników szkoleń z zakresu aktywizacji zawodowej (os.) Wskaźniki Liczba laureatów konkursów przedmiotowych z zakresu przedsiębiorczości (os) rezultatu Liczba osób korzystających z programów dofinansowań dla rozpoczynających działalność gospodarczą (os.) Liczba nowo powstałych podmiotów gospodarczych (szt.) Nakłady na wsparcie programów dofinansowań dla osób rozpoczynających Wskaźniki działalność gospodarczą w porównaniu ze średnią województwa lub gminami oddziaływania sąsiednimi (%) Wskaźniki porównawcze systemu ulg dla osób prowadzących działalność gospodarczą ze średnią województwa lub gminami sąsiednimi (%) 4.3 Budowa kapitału społecznego na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego Liczba organizacji zrzeszających ludzi starszych (szt.) Liczba organizacji zrzeszających osoby niepełnosprawne (szt.) Liczba zlikwidowanych barier architektonicznych dla osób niepełnosprawnych (szt.) Wskaźniki Liczba specjalistów (psychologów, pedagogów, logopedów, usług prawniczych, produktu finansowych) udzielających porad dla mieszkańców Gminy Liczba inicjatyw/imprez promujących zdrowy styl życia (szt.) Liczba elementów tworzących infrastrukturę sportową i rekreacyjną (szt.) Liczba inicjatyw współtworzonych przez organizacje zrzeszające ludzi starszych i osoby niepełnosprawne (szt.) Liczba udzielonych porad specjalistycznych (psychologów, pedagogów, logopedów, Wskaźniki usług prawniczych, finansowych) (szt.) rezultatu Liczba ofert pracy i form aktywności społecznej dla osób starszych (szt.) Liczba uczestników inicjatyw/imprez promujących zdrowy styl życia (szt.) Liczba osób korzystających z infrastruktury sportowej i rekreacyjnej (os.) Liczba nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych (szt.) Wskaźniki Liczba osób/organizacji „tworzących” ofertę kulturalną i rekreacyjną (szt.), (os) oddziaływania Liczba inicjatyw z zakresie integracji międzypokoleniowej (szt.) Wskaźniki długości życia mieszkańców Gminy (lata) 4.4 Wzmocnienie potencjału administracji samorządowej Liczba systemów elektronicznego obiegu dokumentów (szt.) Wskaźniki Liczba usług publicznych posiadających certyfikaty jakości (szt.) produktu Liczba osób, które skorzystały z działań podnoszących kompetencje personelu Urzędu Gminy (os.) Liczba przeszkolonych pracowników administracji samorządowej (os) Wskaźniki Średni czas załatwienia sprawy (dni) rezultatu Liczba udostępnionych e-usług (szt.)

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wskaźniki Liczba osób zadowolonych z obsługi w Urzędzie Gminy (os) oddziaływania Liczba korzystających z e-usług (os)

Ocena stopnia realizacji zamierzeń zawartych w zapisach Strategii Rozwoju Gminy na lata 2015-2020 (z perspektywą do 2022 r.) pozwala na odniesienie się do tego co już zostało zrobione i określenie skuteczności, efektywności i wydajności dotychczasowych działań. Monitoring pozwala także na określenie ogólnego poziomu rozwoju jednostki samorządowej. Brak skuteczności we wdrażaniu zapisów strategii lub przedwczesna realizacja celów jest impulsem do zmiany priorytetów w układzie celów oraz redefiniowania założeń.

Bibliografia 1. Analiza sytuacji na rynku pracy w województwie lubelskim 2012;. Lublin: Wojewódzki Urząd Pracy, 2013. 2. Brilman J. Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania. Warszawa: PWE, 2002. 3. „Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności, przyjęta przez Radę Ministrów dnia 4 lutego 2013 r.” 4. „Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, komunikat Komisji Europejskiej z dn. 03.03.2010 r., KOM(2010) 2020 .” 5. Europejska polityka spójności jako narzędzie wsparcia dla regionów borykających się z problemami rozwojowymi, publikacja pokonferencyjna. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalengo, 2012. 6. „Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2014-2020.” 7. Grudzewski W., Karst A.,. „Zastosowanie metody SWOT w ocenie strategii .” Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa nr 5, 1999. 8. J., Hausner. Programowanie rozwoju regionalnego. Poradnik dla samorządów województwa. Kraków: Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 1999. 9. J., Wilkin. „Kierunki przemian obszarów wiejskich, możliwości odchodzenia z rolnictwa do zawodów pozarolniczych, w tym rozwój pozarolniczych sektorów na wsi.” Ekspertyza wykonana na zamówienie Departamentu Polityki Regionalnej UMWL, Lublin, 2012. 10. „Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego .” 11. „Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, M.P. z 2011 nr 36 poz. 423.” 12.„Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego, http://www.plan.lubelskie.pl. .” 13. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Odział Lublin. „Raport z badania - gmina wiejska Stoczek Łukowski.” 2013. 14. „Strategia na rzecz integralnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA 2020.” 15. „Strategia Rozwoju Gminy Stoczek Łukowski na lata 2008-2015.” 16. „Strategia rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa (SZRWRiR) na lata 2012– 2020, M.P. z 2012 poz. 839.”

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17. „Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Polski Wschodniej do roku 2020 projekt z 15 października 2012 r.;.” 18. „Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego RP 2007-2020, projekt z 1 kwietnia 2012 r.; .” 19. „Strategia Rozwoju Transportu do 2020 r. (z perspektywa do 2030) przyjęta przez Radę Ministrów dnia 22 stycznia 2013 r.” 20. „Strategia Rozwoju Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2014 - 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Załacznik do Uchwały nr XXXIV/559/2013 Sejmiku Województwa Lubleskiego z dni. 24.06.2013 r.” 21. Turski R., Uziak S., Zawadzki S. Środowisko Przyrodnicze Lubelszczyzny. Gleby. Lublin , 1993. 22. Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U.2006 nr 27 poz. 1658 z późn. zm.);. 23. Vademecum dla jednostek samorządu terytorialnego pn. „Strategie rozwoju lokalnego w latach 2007-2013”. www.rpo.lubelskie.pl. 24. WIOŚ. „Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego.” Lublin, 2013. 25. Zarys metodyki opracowania programów strategicznych. Warszawa: RCSS, 2004.

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Załącznik 1. Wieloletni Plan Inwestycyjny

L.p. Nazwa Powiązania z Jednostka Źródła Okres Programu/Zadania celami odpowiedzialna finansowania realizacji strategicznymi za realizację

Obszar 1 WZROST ATRAKCYJNOŚCI INWESTYCYJNEJ GMINY Cel strategiczny 1.1 OPRACOWANIE SPÓJNEJ I ATRAKCYJNEJ OFERTY INWESTYCYJNEJ DLA POTENCJALNYCH INWESTORÓW ZEWNĘTRZNYCH 1. Stworzenie na stronie Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 internetowej Gminy 1.1.1 Łukowski gminy; RPO Stoczek Łukowski bazy (Opracowanie woj. wiedzy o przedsiębiorcach przemyślanej Lubelskiego i zakładach pracy strategii 2014-2020; promocji inne środki zasobów Gminy krajowe i zachęcającej do zagraniczne inwestowania) Zad. 1.1.1.1 2. Opracowanie bazy oraz Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 sprawnego systemu 1.1.1 Łukowski gminy; RPO przepływu informacji na (Opracowanie woj. temat ofert przemyślanej Lubelskiego przedsiębiorców i strategii 2014-2020; zakładów pracy promocji inne środki zasobów Gminy krajowe i zachęcającej do zagraniczne inwestowania) Zad. 1.1.1.2 3. Stworzenie bazy danych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 zawierającej informacje i 1.1.2 (Promocja Łukowski gminy; RPO materiały promocyjne o potencjału woj. dostępnych zasobach dla inwestycyjnego) Lubelskiego przedsiębiorczości w tym: Zad. 1.1.2.1 2014-2020; zasobach naturalnych (żwiry, piaski), zasobach inne środki infrastrukturalnych, krajowe i zasobach ludzkich. zagraniczne 4. Stworzenie bazy Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 informacji o istniejących 1.1.2 (Promocja Łukowski gminy; RPO zakładach pracy i potencjału woj. przedsiębiorcach wraz z inwestycyjnego) Lubelskiego zapewnieniem bieżącej Zad. 1.1.2.2 2014-2020; aktualizacji danych i obsługi informatycznej inne środki krajowe i zagraniczne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Cel strategiczny 1.2 OPRACOWANIE POLITYKI PROINWESTYCYJNEJ I PRO GOSPODARCZEJ DLA OBECNYCH I PRZYSZŁYCH PRZEDSIĘBIORCÓW 5. Projekt wykupu i scalania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 gruntów z przeznaczeniem 1.2.1 Łukowski gminy pod inwestycje (Stworzenie korzystnych warunków do tworzenia się i rozwijania przedsiębiorczoś ci i zakładów pracy) Zad. 1.2.1.1 6. Stworzenie Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 strefy/podstrefy 1.2.1 Łukowski gminy; RPO ekonomicznej (Stworzenie woj. korzystnych Lubelskiego warunków do 2014-2020; tworzenia się i PROW 2014- rozwijania 2020; przedsiębiorczoś inne środki ci i zakładów krajowe i pracy) zagraniczne Zad. 1.2.1.2

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

L.p. Nazwa Powiązania z Jednostka Źródła Okres Programu/Zadania celami odpowiedzialna finansowania realizacji strategicznymi za realizację

Obszar 2 POPRAWA STANU ŚRODOWISKA NATURALNEGO I ŁADU PRZESTRZENNEGO Cel strategiczny 2.1 ESTETYZACJA TERENÓW GMINY 1. Tworzenie Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 ogólnodostępnych 2.1.1 Łukowski gminy, punktów selektywnej (Rozbudowanie RPO 2014-2020 zbiórki odpadów małej woj. infrastruktury) Lubelskiego,, Zad. 2.1.1.1 PROW 2014- 2020, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020

2. Zagospodarowanie Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 terenów wokół świetlic 2.1.1 Łukowski gminy, PROW wiejskich, remiz (Rozbudowanie 2014-2020, RPO strażackich, instytucji małej 2014-2020 woj. kultury infrastruktury) Lubelskiego, Zad. 2.1.1.2 3. Wykorzystanie Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 istniejących i tworzenie 2.1.1 Łukowski gminy, nowych miejsc (Rozbudowanie RPO 2014-2020 wypoczynku i rekreacji małej woj. infrastruktury) Lubelskiego, Zad. 2.1.1.3 PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki 4. Tworzenie obiektów małej Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 architektury służącej 2.1.1 Łukowski gminy, wypoczynkowi i rekreacji (Rozbudowanie RPO 2014-2020 małej woj. infrastruktury) Lubelskiego, Zad. 2.1.1.4 PROW 2014- 2020, Konkursy Ministerstwa Sportu i Turystyki 5. Stworzenie bazy miejsc Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 zaniedbanych w strefie 2.1.2 Łukowski gminy, publicznej i prywatnej (Uporządkowani e zaniedbanych terenów Gminy) Zad. 2.1.2.1 6. Wspieranie akcji Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

edukacyjno-porządkowych 2.1.2 Łukowski gminy, (Uporządkowani RPO 2014-2020 e zaniedbanych woj. terenów Gminy) Lubelskiego,, Zad. 2.1.2.2 PROW 2014- 2020, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020 7. Likwidacja dzikich Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 wysypisk śmieci 2.1.2 Łukowski gminy, (Uporządkowani NFOŚ i GW, e zaniedbanych terenów Gminy) Zad. 2.1.2.3 8. Egzekwowanie czystości i Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 porządku w gminie 2.1.2 Łukowski gminy, Stoczek Łukowski (Uporządkowani e zaniedbanych terenów Gminy) Zad. 2.1.2.4 9. Promowanie i nagradzanie Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 dobrych praktyk w 2.1.2 Łukowski gminy, zakresie utrzymania (Uporządkowani NFOŚ i GW, czystości i porządku e zaniedbanych FIO terenów Gminy) Zad. 2.1.2.5 Cel strategiczny 2.2 ROZBUDOWA INSTALACJI SŁUŻĄCYCH OCHRONIE ŚRODOWISKA 10. Rozbudowa sieci Cel operacyjny Stoczek RPO 2014-2020 2015-2020 kanalizacji sanitarnej 2.2.1(Organizacj Łukowski woj. a technicznego Lubelskiego, odbioru środki własne odpadów) gminy, PROW Zad. 2.2.1.1 2014-2020, NFOŚ i GW

11. Program budowy Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 szczelnych zbiorników 2.2.1(Organizacj Łukowski gminy, NFOŚ i bezodpływowych a technicznego GW, PROW odbioru 2014-2020, odpadów) Zad. 2.2.1.2 12. Program usuwania azbestu Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 z terenu gminy Stoczek 2.2.1(Organizacj Łukowski gminy, NFOŚ i Łukowski a technicznego GW, PROW odbioru 2014-2020, odpadów) Zad. 2.2.1.3 13. Program wykorzystania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 alternatywnych źródeł 2.2.1(Organizacj Łukowski gminy, RPO energii a technicznego 2014-2020 woj. odbioru Lubelskiego, ,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

odpadów) PROW 2014- Zad. 2.2.1.4 2020, PO IiŚ 2014-2020, NFOŚ i GW

14. Program gospodarki Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 niskoemisyjnej w gminie 2.2.1(Organizacj Łukowski gminy, RPO Stroczek Łukowski a technicznego 2014-2020 woj. odbioru Lubelskiego, , odpadów) PROW 2014- Zad. 2.2.1.5 2020, PO IiŚ 2014-2020, NFOŚ i GW

15. Modernizacja i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 doposażenie gminnego 2.2.1(Organizacj Łukowski gminy, Punktu Selektywnej a technicznego RPO 2014-2020 Zbiórki Odpadów odbioru woj. odpadów) Lubelskiego, Zad. 2.2.1.6 PROW 2014- 2020, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020 Cel strategiczny 2.3 PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI EKOLOGICZNEJ WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY 1. Akcje informacyjne na Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 poszczególnych etapach 2.3.1(Opracowa Łukowski, gminy, edukacji nie Szkoły, NGO PROW 2014- przemyślanej 2020, NFOŚ i strategii GW, PO IiŚ ekologicznych 2014-2020, PO działań wśród WER 2014-2020 mieszkańców gminy) Zad. 2.3.1.1

2. Wykorzystanie imprez Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 plenerowych do 2.3.1(Opracowa Łukowski, gminy, granty i prowadzenia akcji nie Szkoły, NGO konkursy informacyjno- przemyślanej Ministerstwa edukacyjnych z zakresu strategii Edukacji, ochrony środowiska dla wszystkich mieszkańców ekologicznych Program gminy Stoczek Łukowski działań wśród Operacyjny mieszkańców Wiedza, gminy) Edukacja Zad. 2.3.1.2 Rozwój 2014- 2020, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020 3. Wykorzystanie zebrań Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 wiejskich, społeczności 2.3.1(Opracowa Łukowski, gminy, granty i lokalnych, instytucji nie Szkoły, NGO Środki

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

społecznych i kulturalnych przemyślanej Ministerstwa do podnoszenia strategii Edukacji, świadomości ekologicznej ekologicznych Program mieszkańców działań wśród Operacyjny mieszkańców Wiedza, gminy) Edukacja Zad. 2.3.1.3 Rozwój, 4. Akcje informacyjne Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 dotyczące programów 2.3.1(Opracowa Łukowski, gminy, Program usuwania azbestu nie Szkoły, NGO Operacyjny przemyślanej Wiedza, strategii Edukacja ekologicznych Rozwój, NFOŚ i działań wśród GW, PO IiŚ mieszkańców 2014-2020 gminy) Zad. 2.3.1.4 5. Akcje informacyjne i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 projekty dotyczące 2.3.1(Opracowa Łukowski, NGO gminy, RPO inwestycji w odnawialne nie 2014-2020 woj. źródła energii przemyślanej Lubelskiego,, strategii PROW 2014- ekologicznych 2020, NFOŚ i działań wśród GW, PO IiŚ mieszkańców 2014-2020 gminy) Zad. 2.3.1.5 6. Akcje informacyjne w Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 zakresie spalania odpadów 2.3.1(Opracowa Łukowski, gminy, RPO w indywidualnych nie Szkoły, NGO 2014-2020 woj. instalacjach cieplnych przemyślanej Lubelskiego,, strategii PROW 2014- ekologicznych 2020, NFOŚ i działań wśród GW, PO IiŚ mieszkańców 2014-2020 gminy) Zad. 2.3.1.6 7. Organizacja konkursów, Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 happeningów 2.3.2 Łukowski, gminy, granty i proekologicznych (Wspieranie Szkoły, NGO konkursy dotyczących działań Ministerstwa zagospodarowania służących Edukacji, przestrzennego, promujących segregowanie dbałości o Program odpadów komunalnych, środowisko Operacyjny oraz wykorzystanie naturalne) Wiedza, odnawialnych i Zad. 2.3.2.1 Edukacja niskoemisyjnych źródeł Rozwój 2014- energii 2020, PO IiŚ 2014-2020, FIO 8. Przeprowadzanie akcji Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 informacyjnych i 2.3.2 Łukowski, NGO gminy, granty i promocyjnych w postaci (Wspieranie konkursy ulotek i publikacji

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

środkach masowego działań Ministerstwa przekazu (167omunika, służących Edukacji, prasa) dbałości o Program środowisko Operacyjny naturalne) Wiedza, Zad. 2.3.2.2 Edukacja Rozwój, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020 9. Promocja „dobrych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 praktyk” proekologicznych 2.3.2 Łukowski, gminy, granty i z terenu gminy Stoczek (Wspieranie Szkoły, NGO konkursy Łukowski działań Ministerstwa służących Edukacji, dbałości o Program środowisko Operacyjny naturalne) Wiedza, Zad. 2.3.2.3 Edukacja Rozwój, PO IiŚ 2014-2020 10. Współpraca z Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 organizacjami 2.3.2 Łukowski, NGO gminy, granty i ekologicznymi (Wspieranie konkursy działań Ministerstwa służących Edukacji, dbałości o Program środowisko Operacyjny naturalne) Wiedza, Zad. 2.3.2.4 Edukacja Rozwój, FIO Cel strategiczny 2.4 DZIAŁANIA SŁUŻĄCE ZACHOWANIU BIORÓŻNORODNOŚCI PRZYRODNICZNEJ 1. Stworzenie bazy cennych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 przyrodniczo zasobów 2.4.1(Inwentary Łukowski, gminy, gminy Stoczek Łukowski zacja RPO 2014-2020 powierzchni woj. cennych Lubelskiego,, przyrodniczo) PROW 2014- Zad. 2.4.1.1 2020, NFOŚ i GW, PO IiŚ 2014-2020 2. Stworzenie warunków Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 formalno-prawnych 2.4.1(Inwentary Łukowski, gminy, WFOŚ i ochrony cennych zasobów zacja uczelnie wyższe GW Lublin, przyrody ożywionej i powierzchni NFOŚ i GW, nieożywionej cennych RPO WL 2014- przyrodniczo) 2020, inne Zad. 2.4.1.2 środki krajowe i zagraniczne 3. Nawiązanie współpracy z Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 uczelniami przyrodniczymi 2.4.1(Inwentary Łukowski, gminy, WFOŚ i oraz nadleśnictwem zacja uczelnie wyższe, GW Lublin,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

powierzchni nadleśnictwo NFOŚ i GW, PO cennych IiŚ 2014-2020, przyrodniczo) inne środki Zad. 2.4.1.3 krajowe i zagraniczne 4. Opracowanie dokumentów Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 ekofizjograficznych 2.4.1(Inwentary Łukowski, gminy, WFOŚ i zacja uczelnie wyższe GW Lublin, powierzchni NFOŚ i GW, PO cennych IiŚ 2014-2020, przyrodniczo) inne środki Zad. 2.4.1.4 krajowe i zagraniczne

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

L.p. Nazwa Powiązania z Jednostka Źródła Okres Programu/Zadania celami odpowiedzialna finansowania realizacji strategicznymi za realizację

Obszar 3 POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I POPRAWA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO Cel strategiczny 3.1 PODNIESIENIE JAKOŚCI STANU DRÓG I POPRAWA UKŁADU KOMUNIKACYJNEGO 1. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102537 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Zgórznica – Zabiele (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.1 2. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102538 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL /Kołodziąż/ gr. Woj. – (Rozwijanie i 2014-2020, Toczyska – Stara Róża modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.2 3. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102539 L /Soćki / 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL gr. Woj. – Toczyska (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.3 4. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102540 L Świder 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL – Januszówka (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.4 5. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102541 L Gródź – 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Turzec (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.5 6. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102542 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Aleksandrów – Szyszki (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.6 7. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102543 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Jedlanka – Aleksandrówka (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.7 8. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102544 L Zabiele 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL – Ruda – Błażejki – Wólka (Rozwijanie i 2014-2020, Różańska modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.8 9. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne, 2015-2020 drogi nr 102545 L Nowy 3.1.1 Łukowski Środki własne Jamielnik – Błażejki (Rozwijanie i gminy, RPO WL modernizacja 2014-2020, sieci dróg PROW 2014- publicznych w 2020, Gminie) PO PW 2014- Zad.3.1.1.9 2020

10. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102546 L Stare 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Kobiałki – Ruda (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.10 11. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102547 L Stare 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Kobiałki – droga (Rozwijanie i 2014-2020, powiatowa Nr 1325 L - modernizacja PROW 2014- Nowe Kobiałki – Szyszki sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.11 12. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102548 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Januszówka – Borki (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.12 13. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102549 L Zwola/ 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL gr. Woj. – Jagodne (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.13

14. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102550 L Mizary 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL – Borki – Jagodne (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.14 15. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102551 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Kienkówka – Nowa (Rozwijanie i 2014-2020, Prawda – Borki modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.15

16. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102552 L Wola 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Kisielska – Kapice – droga (Rozwijanie i 2014-2020, powiatowa Nr 1325 L modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.16 17. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102553 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Dębek – Celej – (Rozwijanie i 2014-2020, Kamionka modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.17 18. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102554 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL /Rudnik/ gr. Woj. – (Rozwijanie i 2014-2020, Jamielne modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Zad.3.1.1.18 19. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102555 L /Wola 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Wodyńska/ gr. Woj. – (Rozwijanie i 2014-2020, Rosy modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.19 20. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102556 L Stoczek 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Łukowski – droga (Rozwijanie i 2014-2020, powiatowa Nr 1302 L modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.20 21. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102557 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Kolonia Jamielnik – (Rozwijanie i 2014-2020, Nowy Jamielnik modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.21 22. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102558 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Guzówka – Wiśniówka (Rozwijanie i 2014-2020, – Kamionka modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.22 23. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102559 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Guzówka – Huta Łukacz (Rozwijanie i 2014-2020, – Turzec – Kolonia modernizacja PROW 2014- Turzec sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.23 24. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102560 L Róża 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Podgórna – gr. Woj. (Rozwijanie i 2014-2020, /Olszyc/ modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.24 25. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102561 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Droga krajowa Nr 76 – (Rozwijanie i 2014-2020,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Stara Prawda modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.25 26. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102562 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Droga pow. Nr 1323 L – (Rozwijanie i 2014-2020, Nowa Prawda –droga modernizacja PROW 2014- pow. Nr 1321 L sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.26 27. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102563 L Droga 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL krajowa Nr 76 – Nowa (Rozwijanie i 2014-2020, Prawda – droga pow. Nr modernizacja PROW 2014- 1321 L sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.27 28. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102790 L 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Zgórznica – Rosy (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.28 29. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102791 L Stary 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Jamielnik – Róża (Rozwijanie i 2014-2020, Podgórna – Rosy modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.29 30. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102792 L Stara 3.1.1 Łukowski gminy, RPO WL Róża – Rosy (Rozwijanie i 2014-2020, modernizacja PROW 2014- sieci dróg 2020, publicznych w PO PW 2014- Gminie) 2020 Zad.3.1.1.30 31. Remont i modernizacja Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 drogi nr 102793 L dr. Nr Cel operacyjny Łukowski gminy, RPO WL 76 – Nowe Kobiałki – 3.1.1 2014-2020, Guzówka (Rozwijanie i PROW 2014- modernizacja 2020, sieci dróg PO PW 2014- publicznych w 2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Gminie) Zad.3.1.1.31 Cel strategiczny 3.2 ROZBUDOWA I PODNIESIENIE JAKOŚCI STANU INFRASTRUKTURY SIECIOWEJ 1. Modernizacja ujęć wody w Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 Stare Prawdzie i Zgórznicy 3.2.1 Łukowski gminy, RPO WL (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- wodociągowej) 2020, Zad.3.2.1.1 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW

2. Modernizacja najstarszych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 odcinków sieci 3.2.1 Łukowski gminy, RPO WL wodociągowej (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- wodociągowej) 2020, Zad.3.2.1.2 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 3. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowości Kienkówka (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.1 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 4. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowościach Stare (Modernizacja i 2014-2020, Kobiałki i Jamielnik rozbudowa sieci PROW 2014- Kolonia kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.2 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 5. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowościach Jamielnik (Modernizacja i 2014-2020, Nowy i Jamielnik Stary rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.3 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 6. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowości Szyszki (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.4 PO PW 2014- 2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NFOŚ i GW 7. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowości Jedlanka (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.5 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 8. Budowa sieci Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 kanalizacyjnej w 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL miejscowości Toczyska (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.6 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 9. Rozbudowa oczyszczalni Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 ścieków „Dębina”w Woli 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL Kisielskiej (Modernizacja i 2014-2020, rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.7 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 10. Program dofinansowania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 budowy szczelnych 3.2.2 Łukowski gminy, RPO WL zbiorników (Modernizacja i 2014-2020, bezodpływowych rozbudowa sieci PROW 2014- kanalizacyjnej) 2020, Zad.3.2.2.8 PO PW 2014- 2020 NFOŚ i GW 11. Konsultacje społeczne Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 dotyczące budowy sieci 3.2.3 Łukowski gminy, NFOŚ i gazowej na terenie gminy (Wspieranie GW, Stoczek Łukowski procesu RPO 2014-2020 modernizacji woj. sieci Lubelskiego energetycznej i gazowej) Zad.3.2.3.1 12. Opracowanie Miejscowych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 Planów Zagospodarowania 3.2.3 Łukowski gminy, RPO WL Przestrzennego po kątem (Wspieranie 2014-2020, rozwoju energetyki procesu PROW 2014- odnawialnej modernizacji 2020, sieci PO PW 2014- energetycznej i 2020 gazowej) Zad.3.2.3.2 13. Lobbowanie na rzecz Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

poprawy jakości sieci 3.2.3 Łukowski, gminy energetycznej n.n. (Wspieranie przedsiębiorcy procesu modernizacji sieci energetycznej i gazowej) Zad.3.2.3.3 Cel strategiczny 3.3 ZWIĘKSZENIE POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA WŚRÓD MIESZKAŃCÓW GMINY 1. Poprawa oznakowania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 pionowego i poziomego na 3.3.1 (Poprawa Łukowski gminy, PROW ciągach komunikacyjnych bezpieczeństwa 2014-2020, 176omunikacyjn ego) Zad.3.3.1.1 2. Lobbowanie na rzecz Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 otwarcia osobowych 3.3.1 (Poprawa Łukowski, gminy przewozów kolejowych bezpieczeństwa przedsiębiorcy 176omunikacyjn ego) Zad.3.3.1.2 3. Wytypowanie i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 oznakowanie sygnalizacją 3.3.1 (Poprawa Łukowski gminy, PROW świetlną (ostrzegawczą) bezpieczeństwa 2014-2020, miejsc o potencjalnym 176omunikacyjn największym zagrożeniu ego) Zad.3.3.1.3 na drodze 4. Stworzenie spójnego Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 systemu powiadamiania o 3.3.2 Łukowski gminy; RPO zagrożeniach (Ulepszenie woj. organizacji Lubelskiego działania służb 2014-2020; publicznych) PROW 2014- Zad.3.3.2.1 2020, 5. Stworzenie procedur Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 działania na wypadek 3.3.2 Łukowski gminy; RPO sytuacji kryzysowych (Ulepszenie woj. organizacji Lubelskiego działania służb 2014-2020; publicznych) PROW 2014- Zad.3.3.2.2 2020, Cel strategiczny 3.4 STWORZENIE KONKURENCYJNYCH WARUNKÓW TECHNICZNYCH DO PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Z UWZGLĘDNIENIEM LOKALIZACJI GMINY 1. Opracowanie Miejscowych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 Planów Zagospodarowania 3.4.1 (Przegląd Łukowski gminy Przestrzennego obecnego zagospodarowan ia przestrzeni w celu identyfikacji potencjalnych miejsc

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

nadających się do prowadzenia działalności gospodarczej) Zad.3.4.1.1 2. Uzbrojenie w Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 infrastrukturę techniczną 3.4.1 (Przegląd Łukowski gminy, RPO stref wymienionych w obecnego woj. Miejscowych Planach zagospodarowan Lubelskiego Zagospodarowania ia przestrzeni w 2014-2020; Przestrzennego celu PROW 2014- identyfikacji 2020, potencjalnych miejsc nadających się do prowadzenia działalności gospodarczej) Zad.3.4.1.2 3. Podjęcie działań mających Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 na celu zagospodarowanie 3.4.2 Łukowski gminy, RPO na cele rekreacji i (Opracowanie i woj. wypoczynku zbiornika realizacja planu Lubelskiego „Czarne bagno” zagospodarowan 2014-2020; ia przestrzeni w PROW 2014- celu rozwoju 2020, Konkursy turystyki w Ministerstwa gminie) Sportu i Zad.3.4.2.1 Turystyki

4. Podjęcie działań mających Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 na celu zagospodarowanie 3.4.2 Łukowski gminy, RPO na cele rekreacji i (Opracowanie i woj. wypoczynku terenu realizacja planu Lubelskiego „Zdroje” w Zgórznicy zagospodarowan 2014-2020; ia przestrzeni w PROW 2014- celu rozwoju 2020, Konkursy turystyki w Ministerstwa gminie) Sportu i Zad.3.4.2.2 Turystyki

5. Projekt wykorzystania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 potencjału doliny rzeki 3.4.2 Łukowski gminy, RPO Świder do budowy (Opracowanie i woj. zbiornika wodnego realizacja planu Lubelskiego zagospodarowan 2014-2020; ia przestrzeni w PROW 2014- celu rozwoju 2020, Konkursy turystyki w Ministerstwa gminie) Sportu i Zad.3.4.2.3 Turystyki, NFOŚ i GW

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6. Projekt wykorzystania Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 terenów Gminy Stoczek 3.4.2 Łukowski gminy, RPO Łukowski na potrzeby (Opracowanie i woj. rozwoju sportu, turystyki i realizacja planu Lubelskiego rekreacji pieszej, zagospodarowan 2014-2020; rowerowej ia przestrzeni w PROW 2014- celu rozwoju 2020, Konkursy turystyki w Ministerstwa gminie) Sportu i Zad.3.4.2.3 Turystyki, 7. Wspieranie programów Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 budowy 3.4.3 (Poprawa Łukowski gminy, RPO szerokopasmowego stanu woj. Internetu na terenie Gminy infrastruktury Lubelskiego Stoczek Łukowski łączności) 2014-2020; Zad.3.4.3.1 PROW 2014- 2020, PO PW 2014-2020 8. Zabieganie o poprawę Cel operacyjny Gmina Stoczek środki własne 2015-2020 jakości sygnału radiowego 3.4.3 (Poprawa Łukowski gminy stanu infrastruktury łączności) Zad.3.4.3.2

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

L.p. Nazwa Powiązania z Jednostka Źródła Okres Programu/Zadania celami odpowiedzialna finansowania realizacji strategicznymi za realizację

Obszar 4 WSPIERANIE ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO I SPOŁECZNEGO Cel strategiczny 4.1 WSPIERANIE DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH BUDOWANIU TOŻSAMOŚCI LOKALNEJ I INTEGRACJI MIESZKAŃCÓW 1. Organizacja warsztatów Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 rękodzielnictwa oraz 4.1.1 Łukowski, NGO gminy, granty i kultywujących tradycje (Wzbogacenie konkursy dla lokalne oferty działań NGO’s, Program kulturalno- Operacyjny rozrywkowych) Wiedza, Zad.4.1.1.1 Edukacja Rozwój, FIO, Konkursy inne 2. Nawiązanie współpracy z Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 środowiskami i 4.1.1 Łukowski, NGO gminy, granty i organizacjami (Wzbogacenie konkursy dla kulturalnymi z dużych oferty działań NGO’s, Program ośrodków kultury kulturalno- Operacyjny rozrywkowych) Wiedza, Zad.4.1.1.2 Edukacja Rozwój, FIO, Konkursy inne 3. Organizacja programów Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 „spotkań pokoleniowych” 4.1.1 Łukowski, NGO gminy, granty i dla wymiany wiedzy i (Wzbogacenie konkursy dla doświadczeń oferty działań NGO’s, Program kulturalno- Operacyjny rozrywkowych) Wiedza, Zad.4.1.1.3 Edukacja Rozwój, FIO, Konkursy inne.

4. Przedstawienie spójnej Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 oferty zagospodarowania 4.1.1 Łukowski, NGO gminy, granty i wolnego czasu poprzez (Wzbogacenie konkursy dla organizację imprez oferty działań NGO’s, Program kulturalnych, kulturalno- Operacyjny historycznych i okolicznościowych rozrywkowych) Wiedza, Zad.4.1.1.4 Edukacja Rozwój, FIO, Konkursy inne 5 Budowa sali Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2017-2020 widowiskowej przy 4.1.1 Łukowski gminy, RPO Bibliotece Publicznej w (Wzbogacenie woj. Starych Kobiałkach oferty działań Lubelskiego kulturalno- 2014-2020

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

rozrywkowych) Zad.4.1.1.5 6. Pozyskanie partnerów Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 krajowych i zagranicznych 4.1.2 Łukowski, NGO gminy, granty i (Wzmocnienie konkursy dla współpracy z NGO’s, Program organizacjami Operacyjny samorządowymi Wiedza, krajowymi i Edukacja zagranicznymi) Rozwój, PO PW Zad.4.1.2.1 2014-2020, ERASMUS+, Konkursy inne 7. Nawiązanie współpracy, Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 podjęcie wspólnych 4.1.2 Łukowski, NGO gminy, granty i działań oraz wymiana (Wzmocnienie konkursy dla doświadczeń z innymi współpracy z NGO’s, Program jednostkami samorządu organizacjami Operacyjny terytorialnego dla realizacji celów rozwoju giny samorządowymi Wiedza, Stoczek Łukowski krajowymi i Edukacja zagranicznymi) Rozwój, Zad.4.1.2.2 Konkursy inne.

Cel strategiczny 4.2 WZMACNIANIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH MŁODYCH LUDZI 1. Organizacja szkoleń Cel operacyjny Gmina Stoczek Program 2015-2020 tematycznych 4.2.1 Łukowski, Operacyjny (Wspieranie Powiatowy Urząd Wiedza, postaw Pracy Edukacja przedsiębiorczy Rozwój 2014- ch oraz 2020, Program przygotowanie Operacyjny do elastycznych Inteligentny działań na rynku Rozwój 2014- pracy) 2020, Zad.4.2.1.1 2. Aktywizacja bezrobotnych Cel operacyjny Gmina Stoczek Program 2015-2020 4.2.1 Łukowski, Operacyjny (Wspieranie Powiatowy Urząd Wiedza, postaw Pracy Edukacja przedsiębiorczy Rozwój 2014- ch oraz 2020, przygotowanie do elastycznych działań na rynku pracy) Zad.4.2.1.2 3. Lobbowanie powrotu i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 rozwoju kształcenia w 4.2.1 Łukowski, szkoły gminy, Program zawodowych szkołach (Wspieranie Operacyjny ponadgimnazjalnych postaw Wiedza, przedsiębiorczy Edukacja

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ch oraz Rozwój 2014- przygotowanie 2020, Konkursy do elastycznych Ministerstwa działań na rynku Edukacji, pracy) Zad.4.2.1.3 4. Współpraca z Cel operacyjny Gmina Stoczek RPO 2014-2020 -2020 Powiatowymi Urzędami 4.2.1 Łukowski, woj. lubelskiego, Pracy w zakresie oferty (Wspieranie Powiatowy Urząd Program pracy, szkoleń, programów postaw Pracy Operacyjny dofinansowań działalności przedsiębiorczy Rozwój Polski gospodarczej ch oraz Wschodniej przygotowanie 2014-2020, do elastycznych Program działań na rynku Operacyjny pracy) Wiedza, Zad.4.2.1.4 Edukacja Rozwój 2014- 2020, 5. Ulgi podatkowe dla Cel operacyjny Gmina Stoczek RPO 2014-2020 2015-2020 młodych rozpoczynających 4.2.1 Łukowski, woj. lubelskiego, działalność gospodarczą (Wspieranie Powiatowy Urząd Program postaw Pracy Operacyjny przedsiębiorczy Rozwój Polski ch oraz Wschodniej przygotowanie 2014-2020, do elastycznych Program działań na rynku Operacyjny pracy) Wiedza, Zad.4.2.1.5 Edukacja Rozwój 2014- 2020, Cel strategiczny 4.3 BUDOWA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO NA RZECZ ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO 1. Likwidacja barier Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 architektonicznych Cel operacyjny Łukowski gminy; RPO 4.3.1 woj. (Aktywizacja Lubelskiego osób starszych 2014-2020; niepełnosprawn PFRON ych i wykluczonych społecznie) Zad. 4.3.1.1 2. Tworzenie stowarzyszeń, Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 tematycznych grup Cel operacyjny Łukowski, NGO gminy, granty i działania, klubów, 4.3.1 konkursy dla wolontariatu (Aktywizacja NGO’s, Program osób starszych Operacyjny niepełnosprawn Wiedza, ych i Edukacja

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

wykluczonych Rozwój, społecznie) Zad. Konkursy inne. 4.3.1.2 3. Wsparcie w zakresie Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 dostępu do psychologów, Cel operacyjny Łukowski gminy, granty i pedagogów, logopedów, 4.3.1 konkursy dla usług prawniczych, (Aktywizacja NGO’s, FIO, finansowych osób starszych Program niepełnosprawn Operacyjny ych i Wiedza, wykluczonych Edukacja społecznie) Zad. Rozwój, 4.3.1.3 4. Propagowanie zdrowego Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki na 2015-2020 trybu życia 4.3.2 Łukowski, profilaktykę (Zwiększenie Szkoły, NGO Ministerstwa stanu Zdrowia , Granty świadomości i i konkursy kultury NGOs, zdrowotnej Konkursy mieszkańców) Ministerstwa Zad. 4.3.2.1 Edukacji

5. Stworzenie infrastruktury i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 warunków do uprawiania 4.3.2 Łukowski gminy, sportu turystyki i rekreacji (Zwiększenie RPO 2014-2020 stanu woj. lubelskiego, świadomości i PROW 2014- kultury 2020, zdrowotnej Konkursy mieszkańców) Ministerstwa Zad. 4.3.2.2 Sportu i Turystyki 6. Organizacja Ośrodków Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 wsparcia dziennego 4.3.2 Łukowski gminy, (Zwiększenie RPO 2014-2020 stanu woj. lubelskiego, świadomości i PROW 2014- kultury 2020, zdrowotnej mieszkańców) Zad. 4.3.2.3 Cel strategiczny 4.4 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ 1. Działania mające na celu Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 optymalizację 4.4.1 (Wzrost Łukowski gminy, RPO funkcjonowania Urzędu jakości obsługi Województwa Gminy Stoczek Łukowski administracyjnej Lubelskiego mieszkańców) 2014-2020, Zad. 4.4.1.1 Program Operacyjny Wiedza,

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Edukacja Rozwój 2014- 2020 2. Podnoszenie kompetencji Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 pracowników Urzędu 4.4.1 (Wzrost Łukowski gminy, RPO Gminy w Stoczku jakości obsługi Województwa Łukowskim oraz administracyjnej Lubelskiego pracowników jednostek mieszkańców) 2014-2020, organizacyjnych gminy Zad. 4.4.1.2 Program Operacyjny Wiedza, Edukacja Rozwój 2014- 2020 3. Nawiązanie współpracy i Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 wymiana doświadczeń z 4.4.1 (Wzrost Łukowski gminy, RPO innymi jednostkami jakości obsługi Województwa samorządu terytorialnego administracyjnej Lubelskiego dla poprawy skuteczności mieszkańców) 2014-2020, działań, oraz otwarcia nowych możliwości Zad. 4.4.1.3 Program pozyskiwania środków ze Operacyjny źródeł zewnętrznych Wiedza, Edukacja Rozwój 2014- 2020, inne środki krajowe i zagraniczne 4. Wdrażanie nowoczesnych Cel operacyjny Gmina Stoczek Środki własne 2015-2020 technologii w administracji 4.4.1 (Wzrost Łukowski gminy, RPO samorządowej jakości obsługi Województwa administracyjnej Lubelskiego mieszkańców) 2014-2020, Zad. 4.4.1.4 Program Operacyjny Wiedza, Edukacja Rozwój 2014- 2020, inne środki krajowe i zagraniczne