Załącznik nr 7

do Gminnego Programu Rewitalizacji 2017-2023

Rewitalizacja Doliny rzeki Dłubni

Wstępna diagnoza Gminy Iwanowice pod kątem wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji

Opracowanie eksperckie w ramach przygotowania Gminnego Programu Rewitalizacji w Gminie Iwanowice

Kraków, sierpień 2016 Spis Treści WSTĘP...... 3 1 INFORMACJE PODSTAWOWE NA TEMAT GMINY IWANOWICE...... 7

1.1 POŁOŻENIE I HISTORIA...... 7 1.2 LUDNOŚĆ...... 9 1.3 WARUNKI PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI...... 12 1.4 UWARUNKOWANIA ROZWOJOWE...... 14 2 STATYSTYCZNA ANALIZA UWARUNKOWAŃ SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH GMINY IWANOWICE...... 18

2.1 METODYKA PROWADZENIA BADAŃ...... 18 2.1.1 Ankiety...... 18 2.1.2 Dane statystyczne...... 20 2.1.3 Wnioskowanie – partycypacja społeczna...... 20 2.2 ANALIZA DANYCH ANKIETOWYCH...... 21 2.3 ANALIZA DANYCH STATYSTYCZNYCH...... 24 2.4 WNIOSKI...... 27 3 PROPOZYCJA OBSZARU REWITALIZACJI...... 29

3.1 WYZNACZENIE OBSZARU REWITALIZACJI...... 29 3.2 WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA ZAPROPONOWANEGO OBSZARU...... 31 3.3 PLANOWANA REWITALIZACJA...... 33 ZAKOŃCZENIE...... 34 ZAŁĄCZNIK NR 1 WZÓR ANKIETY...... 35 ZAŁĄCZNIK NR 2 OBSZAR O NIEKORZYSTNYCH ZJAWISKACH SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH ORAZ FUNKCJONALNO-UŻYTKOWYCH – OBSZAR ZDEGRADOWANY...... 39 ZAŁĄCZNIK NR 3 OBSZAR O POTENCJALE FUNKCJONALNYM MOŻLIWYM DO POBUDZENIA – OBSZAR REWITALIZACJI...... 39

SPIS TABEL...... 40 Spis Rysunków...... 40

2 Wstęp W ciągu ostatnich lat zaobserwowano bardzo duże zróżnicowanie rozwoju terytorialnego zarówno na poziomie państwa jak również na najniższym szczeblu podziału administracyjnego. Zróżnicowania te mają wiele przyczyn na wielu płaszczyznach. Przyczyny o charakterze historycznym, socjologicznym, demograficznym, gospodarczym można rozpatrywać w kontekście społecznym, ekonomicznym, czy geograficznym. Badanie i identyfikacja obszarów, które wzmagają szczególnej troski rozpoczęło się kilkadziesiąt lat temu na terenach zdominowanych przez przemysł – dzielnice przemysłowe i przemysłowo mieszkaniowe w większych miastach. W fazie konwersji gospodarki opartej na przemyśle ciężkim do dominacji usług zaczęły się pojawiać problemy na obszarach dotychczas dobrze rozwijających się, jednak wskutek zaprzestania działalności dużych zakładów przemysłowych pojawiły się problemy degradacji terenów w ujęciu infrastrukturalnym, środowiskowym i społecznym. Obszary takie noszą miano zdegradowanych, czyli takich na których konieczne jest wsparcie ze strony administracji samorządowej, inwestorów prywatnych oraz lokalnej społeczności w celu przywrócenia tego terenu do życia – rewitalizacji (vitae – łac. życie). Z biegiem czasu zauważono, że degradacji podlegając nie tylko tereny miast oraz tereny przemysłowe. Pokazuje się bowiem, że również na obszarach wiejskich można dopatrzeć się syndromów degradacji. Może ona być spowodowana tradycyjną, nieefektywną gospodarką rolną przy przeroście zatrudnienia w rolnictwie, czy przeciwnie niszczeniem terenów rolnych pozostawionych ugorowi z braku właścicieli, bądź zainteresowania właścicieli nieruchomościami rolnymi. Tego typu degradacja przekłada się dalej na jakość życia na obszarach wiejskich. Ze względów ekonomicznych brak jest środków na poprawę infrastruktury, a wizerunek obszaru wiejskiego nie zachęcał do prowadzenia działalności gospodarczej, czy chęci pozostania na wsi (ucieczka do miasta), czy osiedlania się. Po akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej wraz z wdrożeniem rozwojowych programów finansowanych z funduszy strukturalnych1 w latach 2004-20062 problem obszarów zdegradowanych został uwypuklony. Wskazano również pewne sposoby i środki finansowe mogące pomagać jednostkom terytorialnym wyprowadzać niektóre tereny z kryzysu. Był to pierwszy duży impuls, który skłonił władze miast i gmin do zajęcia się problemem obszarów, które ucierpiały na skutek transformacji ustrojowej i gospodarczej. Lata 2007-2013 (kolejna perspektywa finansowego planowania w UE), to rozwój instrumentów wsparcia rewitalizacji miast oraz włączenie w procesy odnowy obszarów wiejskich. Natomiast obecny okres realizacji polityki spójności (2014-2020) to dalszy rozwój

1Fundusze wspierające finansowo realizację unijnej polityki spójności społecznej gospodarczej i terytorialnej. 2 ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego) – zarządzany centralnie, a wdrażany regionalnie program operacyjny, na podstawie którego jednostki samorządu terytorialnego mogły ubiegać się o dofinansowanie projektów m.in. w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych. 3 wsparcia procesów rewitalizacyjnych w szczególności w oparciu o politykę urbanizacyjną. Kładzie się szczególny nacisk na problemy rewitalizacji upatrując wykorzystanie różnych instrumentów, między innymi partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) w rozwiązywaniu problemów obszarów zdegradowanych. W dniu 3 listopada 2015 r. Sejm RP przyjął ustawę o rewitalizacji3 (w dalszych częściach dokumentu - ustawa). Ustawa ta uporządkowała kwestie związane z:  zdefiniowaniem czym jest rewitalizacja,  wyznaczaniem obszarów zdegradowanych,  zagadnieniami upodmiotowienia rewitalizacji,  partycypacją społeczną oraz  umocowaniem w prawie miejscowym. Nie oznacza to jednak braku możliwości podejmowania przez jednostki samorządu terytorialnego decyzji o innym podejściu do rewitalizacji. Uwarunkowania ustawowe mają na celu określenie terenów oraz działań, które będą mogły uzyskać wsparcie z różnych środków publicznych w tym funduszy Unii Europejskiej. Dla przejrzystości opracowania Gminnego Programu Rewitalizacji konieczne jest przedstawienie na wstępie podstawowych elementów regulacji. Opracowany bowiem GPR dla Gminy Iwanowice będzie stanowił dokument bazowy umożliwiający ubieganie się gminy o środki w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na projekty, których podstawowym celem będzie wsparcie procesu rewitalizacji. 1. Rewitalizacja Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. (Art. 2, ust. 1 ustawy). 2. Obszar zdegradowany Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Dodatkowym czynnikiem wskazującym na degradację terenu jest występowanie co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk:  Gospodarczych;  Środowiskowyc;h  Przestrzenno-funkcjonalnych;  Technicznych (Art. 9 ustawy).

3 Dz. U. 2015 poz. 1777 4 Obszar o zidentyfikowanych problemach zostaje wyznaczony jako obszar rewitalizacji, przy spełnieniu dodatkowo dwóch warunków ograniczających: nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy (Art. 10). 3. Udział społeczeństwa Partycypacja społeczna obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy, w tym poprzez uczestnictwo w konsultacjach społecznych oraz w pracach Komitetu Rewitalizacji.(Art. 5) Konsultacje społeczne (Art. 6)  Prowadzi wójt gminy powiadamiając społeczność lokalną na 7 dni przed rozpoczęciem;  Trwają 30 dni;  Forma – debaty i spotkania oraz zbieranie uwag w formie papierowej i elektronicznej; 4. Komitet rewitalizacji. Komitet Rewitalizacji stanowi forum współpracy i dialogu interesariuszy z organami gminy w sprawach dotyczących przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji oraz pełni funkcję opiniodawczo-doradczą wójta (Art. 7 ustawy). 5. Specjalna Strefa Rewitalizacji (rozdz. 5 ustawy) Strefę ustanawia się w celu zapewnienia sprawnej realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, w szczególności o charakterze społecznym oraz gospodarczym, środowiskowym, przestrzenno-funkcjonalnym lub technicznym na okres nie dłuższy niż 10 lat, bez możliwości przedłużenia. Zaznaczyć należy, że Sam Gminny Program Rewitalizacji nie stanowi prawa miejscowego, jednak jego elementy, takie jak ustanowienie Obszaru rewitalizacji, czy Specjalnej Strefy Rewitalizacji przyjęte uchwałami Rady Gminy wchodzą już w porządek prawa miejscowego, co oznacza między innymi konieczność zachowanie spójności z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

Niniejsze opracowanie jest elementem prac przygotowawczych wynikających z postanowień ustawy dotyczących wyboru obszaru rewitalizacji. W związku z tym w jego treści znajdują się: 1. ogólna charakterystyka Gminy Iwanowice, w której prezentuje się podstawowe cechy odnoszące się do ludności, gospodarki i środowiska zarówno naturalnego jaki i życia społeczności lokalnej, 2. metodyka prowadzenia badań i analiz służących wyznaczeniu obszaru rewitalizacji i wyniki analiz, 3. propozycja obszaru wyznaczonego jako zdegradowany, który powinien zostać objęty procesami rewitalizacji,

5 4. dalsze działania w zakresie opracowania dokumentu GPR przedstawionego pod głosowanie Rady Gminy.

6 1 Informacje podstawowe na temat Gminy Iwanowice

1.1 Położenie i historia Iwanowice, to małopolska gmina wiejska położona ok. 20 km na północ od stolicy regionu – Krakowa. Gmina liczy 21 sołectw. Władze gminy siedzibę swoją lokują w jednej z największych i najbardziej zurbanizowanych miejscowości, czyli w Iwanowicach Włościańskich. Patrząc na mapę oraz plan zagospodarowania przestrzennego można jednak dostrzec, że charakteryzuje się policentrycznym układem rozwojowym. Łatwo można dostrzec takie obszary zagęszczenia funkcji jak:  i Iwanowice Włościańskie – wspólnie tworzą centrum rozwoju, ponieważ posiadają dość rzadki układ funkcji przestrzennej. Granica pomiędzy tymi miejscowościami przebiega bowiem przez środek obszaru odznaczającego się wysoką aktywnością administracyjno-gospodarczo-społeczną (sąsiedztwo centrum – „rynku” w Iwanowicach Włościańskich i centrum administracyjnego gminy i z zabytkowego kościoła wraz z parkingiem i przyległymi terenami posiadającymi dawniej różne funkcje gospodarcze, a dziś potencjalne do zagospodarowania w Iwanowicach Dworskich)  Sieciechowice – specyficzne centrum wsi z dużym przyległym do kościoła terenem (dziś parkingiem), do którego prowadzą drogi z sześciu kierunków. Znajduje się tu przystanek autobusowy, punkty handlowe i usługowe, a także remiza straży pożarnej. W bliskiej odległości znajduje się także wejście do parku krajobrazowego doliny Dłubni. W centralnym miejscu tego „rynku” stoi również XIX wieczna figura św. Jana Nepomucena.  Celiny – miejscowość nie posiadająca specyficznego centrum, jednak skupiająca dużą aktywność mieszkańców. Skrzyżowanie głównych dróg gminy (Sieciechowice – XXX i Władysław – Skawina ), w sąsiedztwie kościoła w towarzystwie małej architektury sakralnej (Kapliczka pw. Św. XXX) i obiektów działalności handlowo-usługowej oraz położona w niedalekiej odległości szkoła wraz z boiskiem, w której prowadzone są różna działalności dla społeczności lokalnej przyczyniają się do tego, że jest to ciekawe miejsce spotkań i spędzania czasu mieszkańców wsi i okolic..  – mimo, że miejscowość ta pełni wiele funkcji społecznych (znajdują się: Publiczna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum, biblioteka kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej, cmentarz, remiza strażacka) nie posiada jednego miejsca, w którym kształtowałoby się życie wsi. Jedyne miejsce o możliwościach zagospodarowania znajduje się przy remizie strażackiej. Konieczne jest jednak przygotowanie przestrzenne dla rozwoju funkcji tej miejscowości jako ośrodka aktywności gospodarczej, jak również społecznej.

7 Historia osadnictwa na tym obszarze sięga czwartego tysiąclecia przed naszą erą.

W młodszej epoce kamienia (neolit) teren zamieszkiwany był przez ludność trudniącą się rolnictwem i hodowlą bydła.

2300-1600 lat p.n.e. okres wczesnego brązu – Życie ludności na tym terenie oparte było o uprawę roli i hodowlę w dolinach rzek. Taki system wymógł zakładanie krótkotrwałych osad. (Babia Góra, góra Klin).

Wczesna epoka żelaza – charakteryzują się (odkryto grobowce całopalne i szkieletowe).

W czasach prehistorycznych na terenie dzisiejszej gminy Iwanowice przewinęło się wiele kultur osadnictwa, między innymi:

 kultura łużycka z rejonów Śląska (góra Wysyłek) – przełom XIII/XII w. p.n.e.  kultura trzciniecka (Babia Góra) – 1650-650 lat p.n.e.  kultura celtycka – IV w. p.n.e.  kultura przeworska – II w. p.n.e. (podokres lateński Góra Klin).

W I wieku p.n.e. zaczęły pojawiać się ludy o charakterze germańskim. Do średniowiecza obszar doliny Dłubni nie jest mało dobrze udokumentowany, natomiast wiadomo, że na terenach Małopolski zaczęli osiedlać się Słowianie.4

Zgodnie z literaturą historyczną najwcześniejszą wzmiankę o wsi Iwanowice można znaleźć u Szymona Starowolskiego. Pisze on, że w r. 1293 biskup krakowski Prokop, ufundował tu kościół. W XV Iwanowice stanowiły własność Jana Pieniążka herbu Odrowąż. W połowie XVII wieku majątki te należały do księcia Augusta Aleksandra na Klewaniu i Żukowie Czartory- skiego, zaś w 1792r. dobra te były w posiadaniu Michała i Salomei Walewskich, następnie Tekli Walewskiej, a po jej śmierci w r. 1862 przeszły na syna Stanisława Walewskiego, który w r. 1866 sprzedał je Wilhelmowi Zawadzkiemu.5

Pomimo, że Iwanowice to niewielka gmina wiejska, były świadkiem wielu zdarzeń historycznych. W XVI wieku działali bracia polscy, którzy zorganizowali tu swój synod w 1557 roku. W 1809 roku przez wieś przeszły wojska księcia Józefa Poniatowskiego, a 8 lat później w 1817 roku przeszedł, zmierzający na Wawel kondukt pogrzebowy ze zwłokami księcia Józefa. Z kolei po upadku powstania listopadowego przez wieś przemaszerowały wojska generała Samuela Różyckiego, by chronić się za granicą, zaś podczas powstania styczniowego

4 https://bialczynski.wordpress.com/slowianie-w-dziejach-mitologia-slowian-i-wiara-przyrody/swiatynie-wiary-przyrodzoney- slowian/swiete-wzgorza-iwanowickie-roch-i-herb-odrzywaz-odrowaz-oraz-celtowie-i-straznicy-wiary/ 5 Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880, s. 319 za „To i owo znad Dłubni” nr 2 dodatek regionalny do „Teraz Szkoła” 2009 8 w Iwanowicach i okolicach stacjonowały wojska powstańcze pod dowództwem Apolinarego Kurowskiego.

Obie wojny światowe były dla Iwanowic bardzo wyniszczające. W trakcie Pierwszej mieszkańcy licznie wstępowali do oddziałów Związku Strzeleckiego. Zaś Na początku II wijny światowej – 3 września 1939 roku do wkroczyły tu oddziały hitlerowskie, a mieszkańcy rozpoczęli współpracę z organizacjami podziemnymi: Armią Krajową, Gwardią Ludową, czy Batalionami Chłopskimi. 6

1.2 Ludność Iwanowice jako gmina wiejska charakteryzuje się dość dużą dynamiką jeżeli chodzi o zmiany jakie zachodzą w strukturze demograficznej. Położenie gminy w pobliżu dużego miasta w ostatnich latach przyczyniło się do wzrostu atrakcyjności jej terenów jako obszaru do zamieszkania. Świadczyć o tym może stosunkowo duży wzrost netto liczby domów. Od roku 2013 w całej gminie wybudowano 30 nowych domów, przy czym opuszczono, lub rozebrano 10. Ogólnie przyrost w tym okresie to prawie 1% ogólnej liczby domów (Tabela 1). Tabela 1 Zmiana liczby domów w Gminie Iwanowice w latach 2013-2015

Liczba bezwzględna Przyrost netto Liczba domów od 2013 2013 2014 2015 2014 2015 szt. % Ogółem 2187 2181 2207 -6 26 20 0,91% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UG Iwanowice

Za tym wzrostem idzie także wzrost populacji na terenie gminy. W ciągu ostatnich trzech lat odnotowano w gminie wzrost liczby mieszkańców netto o 156 osób (przybyło 182, zaś w wyniku migracji oraz z przyczyn naturalnych ubyło 26 osób). Rozkład powyższych danych w poszczególnych sołectwach gminy Iwanowice nie jest jednorodny (Tabela 2) Tabela 2 Zmiana liczby mieszkańców w Gminie Iwanowice w latach 2013-2015

Ludność Przyrost mieszkańców od Lp Miejscowość od 2013 2014 2015 2014 2015 2013 w 2013 % Ogółem 8665 8742 8821 77 79 156 1,80% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UG Iwanowice Na uwagę zasługuje także pozytywny trend migracyjny. Wskaźnik migracji jest dodatni i wyższy od przeciętnej w regionie oraz w powiecie krakowskim. Co jednak istotne jest on

6 https://pl.wikipedia.org/wiki/Iwanowice_W%C5%82o%C5%9Bcia%C5%84skie 9 niższy aniżeli w gminach ościennych – Michałowicach i Zielonkach. Oznacza to, że te gminy mogą stanowić swoistą konkurencję jako teren osadniczy dla ludzi poszukujących miejsca zamieszkania poza miastem (Tabela 3). Tabela 3 Saldo migracji

Saldo migracji Nazwa nominalnie w % 2012 2013 2014 razem 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 3 577 2 824 2 947 9 348 0,11% 0,08% 0,09% Powiat krakowski 2 252 2 057 1 921 6 230 0,85% 0,77% 0,72% Iwanowice (2) 78 80 86 244 0,89% 0,91% 0,96% Michałowice (2) 148 180 124 452 1,55% 1,85% 1,26% Słomniki (3) -18 -21 -32 -71 -0,13% -0,15% -0,23% Słomniki - obszar wiejski (5) -10 -19 -25 -54 -0,11% -0,20% -0,27% Zielonki (2) 530 400 554 1 484 2,69% 1,98% 2,68% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Z punktu widzenia struktury demograficznej, na podstawie danych GUS (Rysunek 1) można stwierdzić, że społeczność jest dojrzała, a trend jest niekorzystny. Jak można bowiem odczytać z załączonego niżej wykresu, nie można już mówić o zastępowalności pokoleń. Dzieci w wieku do 15 lat jest mniej aniżeli osób dorosłych zdolnych dzieci posiadać. Rysunek 1

Źródło: GUS Osób starszych jest stosunkowo niewiele, jednak w miarę upływu czasu ich liczba będzie wzrastać, co także będzie miało istotny wpływ na funkcjonowanie sfery społecznej i

10 opiekuńczej w Iwanowicach. Jak można dziś zaobserwować, nie ma praktycznie oferty dla ludzi starszych. W porównaniu z sąsiednimi minami oraz powiatem i regionem, Iwanowice nie mogą zaliczać się do lidera pod względem demograficznym. W latach 2012-2014 średni przyrost naturalny był dodatni, jednak wartość 0,4‰ nie jest wynikiem imponującym nawet w skali regionu. Z sąsiadów wartością niższą (ujemną) charakteryzowały się jedynie Słomniki. Michałowice i Zielonki oraz uśrednione wartości dla powiatu krakowskiego i Małopolski kształtują się znacznie powyżej danych dla Iwanowic (Tabela 4) Tabela 4 Przyrost naturalny w Gminie Iwanowice

Urodzenia żywe Zgony ogółem Nazwa 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 35 117 34 307 34 419 30 588 30 277 29 611 Powiat krakowski 2 703 2 651 2 681 2 435 2 405 2 313 Iwanowice (2) 87 89 101 84 91 90 Michałowice (2) 96 91 119 84 88 76 Słomniki (3) 115 142 136 127 158 141 Zielonki (2) 220 219 218 144 170 130

Przyrost naturalny Nazwa nominalnie % 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Średnia MAŁOPOLSKIE 4 529 4 030 4 808 0,14% 0,12% 0,14% 0,13% Powiat krakowski 268 246 368 0,10% 0,09% 0,14% 0,11% Iwanowice (2) 3 -2 11 0,03% -0,02% 0,12% 0,04% Michałowice (2) 12 3 43 0,13% 0,03% 0,44% 0,20% Słomniki (3) -12 -16 -5 -0,09% -0,12% -0,04% -0,08% Zielonki (2) 76 49 88 0,39% 0,24% 0,43% 0,35% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych.

Jest to kolejny z sygnałów jakie należy odczytywać w sferze rozwoju społecznego, który w konsekwencji w dłuższej perspektywie wpływać będzie na rozwój gminy. Podsumowując badanie potencjału społecznego stwierdza się niekorzystne trendy demograficzne. Jednakże w społeczeństwie coraz bardziej zamożnym, w szczególności w dużym mieście uwidacznia się chęć znalezienia miejsca zamieszkania z dala od zgiełku miasta. Taką prawidłowość należy wykorzystać, stwarzając odpowiednie warunki dla przyciągania nowych mieszkańców.

11 1.3 Warunki prowadzenia działalności Warunki prowadzenia działalności gospodarczej w gminie można scharakteryzować poprzez na trzy główne kryteria:  uwarunkowania historyczno-społeczne;  uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne;  uwarunkowania administracyjne. Kryteria te są pomiędzy sobą powiązane i oddziałują na siebie wzajemne koncentrycznie. Siła zaś kryterium jest bliższa środka (Rysunek 2). Najsilniejsze uwarunkowania to historyczno-społeczne. Wywodzą się one bowiem z kultury regionu i zamieszkującej tu ludności oraz przez wieki kształtujących się stosunkach społecznych. Gmina Iwanowice jest typową gminą wiejską o tradycjach typowo rolniczych. Znakomitą jej część zajmują grunty rolne a także tereny zielone. Z zapisów historycznych wynika, że na tym obszarze zawsze dominowało rolnictwo. W czasach współczesnych jako jedna z gmin okalających duże miasto jakim jest Kraków nie rozwinęły się inne funkcje na tym obszarze, które umożliwiłyby rozwój innych działalności. Można stwierdzić, że gmina pełniła funkcję spichlerza dla miasta. Od niedawna (po reformie administracyjnej), kiedy to gminy stały się faktycznie jednostkami samorządowymi, na etapie opracowywania planów rozwoju gminy dostrzeżono możliwości innego wykorzystania niektórych obszarów gminy. Rysunek 2 Zależności uwarunkowań prowadzenia działalności

Administracyjne

Funkcjonalno-

Historyczno- społeczne

przestrzenne

Źródło: Opracowanie własne

12 Przede wszystkim w aspekcie społecznym, a nawet socjologicznym brakowało kultury przedsiębiorczości, która byłaby motorem rozwoju w poszczególnych miejscowościach. Obecnie trend ten uległ diametralnej zmianie przede wszystkim ze względu na zmianę spojrzenia młodego pokolenia na sprawy zatrudnienia w rolnictwie i innych gałęziach gospodarki. Od strony funkcjonalno-użytkowej obszaru gminy, w planie zagospodarowania przestrzennego niewiele jest typowych obszarów przeznaczonych stricte pod działalności gospodarczą. Nie oznacza to jednak, że nie mieszkańcy nie trudnią się niczym poza gospodarką rolną. W całej gminie oprócz działalności handlowej można dostrzec różne inicjatywy gospodarcze od firm przewozowych przez handel po lokale gastronomiczne. Zasadniczo poza obszarem w miejscowości w okolicach drogi krajowej nr 7 oraz planowanego węzła drogi ekspresowej S7 nie ma terenów, gdzie mogłaby być prowadzona działalność produkcyjna. Patrząc na zagospodarowanie przestrzenne terenu Iwanowic dostrzec można zmieniający się charakter w kierunku północ-południe. Charakter funkcjonalny poszczególnych miejscowości jest między innymi pochodną położenia Iwanowic względem miasta Krakowa – dużego miasta stołecznego województwa małopolskiego posiadającego funkcje metropolitalne. Charakterystyczną cechą takiego układu jest fakt przesiedlania się ludności z terenu centrum miasta na jego obrzeża lub poza miasto – właśnie na obszary wiejskie. Dlatego też między innymi od południa gminy daje się zauważyć duże zagęszczenie zabudowy mieszkaniowej – jednorodzinnej. Czym dalej na północ, przybywa gruntów rolnych, aby zauważyć, że w takich miejscowościach jak Grzegorzowice, Wesoła, czy Celiny zauważa się duże rozproszenie zabudowań na rzecz terenów przewidzianych pod zagospodarowanie rolnicze. Niemniej Plan zagospodarowania przestrzennego gminy Iwanowice nie ogranicza jej mieszkańców w prowadzeniu działalności. Znakomita większość terenów mieszkaniowych posiada także funkcje umożliwiające prowadzenie działalności usługowej i produkcyjnej. Obrazują to doskonale dane statystyczne, które wskazują na wzrostowy trend podejmowania działalności gospodarczej. W ciągu ostatnich trzech lat liczba zarejestrowanych przedsiębiorstw wzrosła o 114 nowych podmiotów (z 463 do 577). Zagęszczenie podmiotów gospodarczych nie jest jednorodne, ale jest adekwatne do strefy zamieszkania, czyli najwięcej od południa zmniejszając się ku północy. Jak wynika z przeprowadzonych analiz wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, liczba nowo rejestrowanych podmiotów ciągle rośnie. Świadczyć to może między innymi o tym, że w zakresie warunków administracyjnych, nie ma przeszkód dla zakładania i prowadzenia firm w Iwanowicach. Przy zachowaniu odpowiednich przepisów i ograniczeń wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego praktycznie na każdym ternie zabudowanym możliwe jest prowadzenie działalności handlowej, usługowej, czy nawet produkcyjnej. Jednakże dla podjęcia dobrej decyzji o tym czy prowadzić działalność gospodarczą i w jakim segmencie rynku, konieczne jest rozpoznanie uwarunkowań rozwojowych. Tu wielkie

13 znaczenie odgrywa gmina poprzez swoje władze i mieszkańców wytyczając kierunki rozwoju lub zmiany funkcji poszczególnych terenów gminy.

1.4 Uwarunkowania rozwojowe Jak zwrócono uwagę we wstępnej części tego opracowania, Iwanowice są gminą wiejską o przeważającej charakterystyce rolniczej. Gospodarka prowadzona w tej dziedzinie przez lata przyczyniła się do pewnej stagnacji rozwojowej koncentrując się przede wszystkim na zaspokajaniu bieżących potrzeb mieszkańców. Opisane wcześniej (rozdz. 1.3) warunki prowadzenia działalności świadczą o tym, że w dalszym ciągu poziom zatrudnienia poza rolnictwem nie jest wystarczający w obecnych warunkach rozwoju gospodarczego. Jednakże gmina to nie tylko obszary rolnicze. Znaczącą rolę odgrywa zlokalizowany między innymi na jej obszarze Dłubiański Park Krajobrazowy. Można również dostrzec wiele terenów zielonych/leśnych poza parkiem, a możliwych do wykorzystania – nie objętych ochroną. Oprócz tego opisane w rozdz. 1.1 aspekty historyczne wskazują na bogatą przeszłość poszczególnych miejscowości, co objawia się w terenie mnogością oznaczonych stanowisk archeologicznych. Zaznaczyć należy, że samo położenie gminy (bliskość Krakowa, ukształtowanie terenu Jury Krakowsko-Częstochowskiej) świadczy o wielkim potencjale tego miejsca. O możliwościach rozwoju gospodarczego gminy świadczą dane statystyczne pokazujące liczbę funkcjonujących przedsiębiorstw oraz ich strukturę na przestrzeni lat 2012-2014 w porównaniu z analogicznymi danymi dla regionu, powiatu oraz sąsiednich gmin (Tabela 5). Można łatwo zauważyć ogólny trend wzrostowy powyżej średniej dla regionu i powiatu, z tym, że wyższymi wskaźnikami mogą poszczycić się ościenne gminy (z wyłączeniem Słomnik). Znamiennym jest spadek liczby przedsiębiorstw zajmujących się produkcją rolną i pokrewną. Z kolei w przemyśle i budownictwie obserwuje się nieznaczny wzrost. Natomiast działalność pozaprzemysłowa (handlowa i usługowa) charakteryzuje się największą dynamiką rozwojową. Patrząc jednak na dane dla powiatu, regionu, czy sąsiednich gmin, upatruje się większe możliwości w odniesieniu do rozwoju działalności właśnie poza sferą produkcyjną. Biorąc pod uwagę wskaźnik przedsiębiorczości mieszkańców liczony liczbą firm na 1000 mieszkańców w podziale na poszczególne sfery wyraźnie widać niezagospodarowany potencjał właśnie w sektorach nieprodukcyjnych, a zwłaszcza w usługach (Tabela 6). W tej materii Gmina Iwanowice ma wiele jeszcze do nadrobienia. Dysponując jednak ogromnym potencjałem i wykorzystując uwarunkowania opisane w Strategii Rozwoju oraz w niniejszym opracowaniu jest w stanie nadrobić zaległości rozwojowe. Pomocne być tu może zidentyfikowanie tzw. „lokomotywy rozwojowej”, która będzie asumptem do dalszego wzrostu aktywności zawodowej mieszkańców.

14 Tabela 5 Liczba i struktura przedsiębiorstw zarejestrowanych w Iwanowicach w odniesieniu do gmin sąsiednich, powiatu i regionu.

ogółem Tempo wzrostu Nazwa 2012 2013 2014 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 343 375 351 074 356 785 2,24% 1,63% Powiat krakowski 26 405 27 237 28 069 3,15% 3,05% Iwanowice 708 715 737 0,99% 3,08% Michałowice 999 1 056 1 118 5,71% 5,87% Słomniki 1 265 1 265 1 260 0,00% -0,40% Zielonki 2 685 2 829 2 949 5,36% 4,24%

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Nazwa Liczba przedsiębiorstw % ogólnej liczby przeds. 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 6 150 5 709 4 038 2% 2% 1% Powiat krakowski 547 501 329 2% 2% 1% Iwanowice 27 27 18 4% 4% 2% Michałowice 14 11 6 1% 1% 1% Słomniki 45 41 20 4% 3% 2% Zielonki 35 33 24 1% 1% 1%

przemysł i budownictwo Nazwa Liczba przedsiębiorstw % ogólnej liczby przeds. 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 81 748 83 630 85 302 24% 24% 24% Powiat krakowski 6 725 6 871 7 081 25% 25% 25% Iwanowice 173 181 194 24% 25% 26% Michałowice 231 245 256 23% 23% 23% Słomniki 279 299 307 22% 24% 24% Zielonki 473 510 537 18% 18% 18%

pozostała działalność Nazwa Liczba przedsiębiorstw % ogólnej liczby przeds. 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 255 477 261 735 267 445 74% 75% 75% Powiat krakowski 19 133 19 865 20 659 72% 73% 74% Iwanowice 508 507 525 72% 71% 71% Michałowice 754 800 856 75% 76% 77% Słomniki 941 925 933 74% 73% 74% Zielonki 2 177 2 286 2 388 81% 81% 81% Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS

Tabela 6 Liczba przedsiębiorstw przypadająca na 1000 mieszkańców

15 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo ogółem Nazwa i rybactwo 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 102,38 104,47 105,92 1,83 1,70 1,20 Powiat krakowski 99,78 102,15 104,53 2,07 1,88 1,23 Iwanowice 80,99 80,91 82,59 3,09 3,06 2,02 Michałowice 104,74 108,63 113,56 1,47 1,13 0,61 Słomniki 91,73 92,13 92,11 3,26 2,99 1,46 Zielonki 136,45 140,33 142,79 1,78 1,64 1,16

Przemysł i budownictwo Pozostałą działalność Nazwa 2012 2013 2014 2012 2013 2014 MAŁOPOLSKIE 102,38 104,47 105,92 1,83 1,70 1,20 Powiat krakowski 99,78 102,15 104,53 2,07 1,88 1,23 Iwanowice 80,99 80,91 82,59 3,09 3,06 2,02 Michałowice 104,74 108,63 113,56 1,47 1,13 0,61 Słomniki 91,73 92,13 92,11 3,26 2,99 1,46 Zielonki 136,45 140,33 142,79 1,78 1,64 1,16 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS.

Potencjał rozwojowy gminy zdiagnozowano także w Strategii Rozwoju Gminy. Został on określony, ze względu na położenie w sąsiedztwie aglomeracji Krakowskiej w subregionie Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego, jako atrakcyjny z punktu widzenia osiedleńczo- rezydencjonalnego, jak również inwestycyjnego w zakresie turystyki i rekreacji. 7 Część planistyczna zaś w znacznej swej części odwołuje się do walorów krajobrazowych, które dziś nie są w sposób odpowiedni wykorzystane. Zatem w oparciu o tak zdefiniowany potencjał przewiduje się szereg różnych aktywności społeczno-ekonomicznych. Zostały one podzielone na trzy obszary, wśród których wyodrębnione zostały do osiągnięcia cele strategiczne i operacyjne (Tabela 7). Jak zostanie wykazane w kolejnych częściach niniejszego opracowania największe znaczenie będą mieć zadania związane z wykorzystaniem terenu do prowadzenia działalności rekreacyjnej i turystycznej. Niezbędne jednak będą w tym celu nie tylko aktywności samorządu lokalnego, ale także, ż może i nade wszystko działania zmierzające do poprawy stopnia aktywności społeczności lokalnej.

Tabela 7 Struktura celów Strategii Rozwoju Gminy Iwanowice

OBSZAR I ROZWÓJ OBSZAR II ROZWÓJ OBSZAR III –

7 Strategia Rozwoju Gminy Iwanowice na lata 2014-2020, str. 15 16 GOSPODARCZY SPOŁECZNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO

Cel strategiczny

Wzmocnienie potencjału Sprawny i efektywny system Rozwinięta infrastruktura dla gospodarczego i usług społecznych wysokiej rozwoju społeczno- turystycznego Gminy jakości oraz zintegrowana gospodarczego gminy i Iwanowice społeczność lokalna ochrony środowiska naturalnego

Cele operacyjne

I.1 Wykorzystaniu rolnictwa i II.1 Dbałość o wspólne III.1 Rozwój systemów potencjału obszarów dziedzictwo kulturowe i infrastruktury technicznej i wiejskich do wzmocnienia przyrodnicze oraz przestrzeń ochrona środowiska gospodarki lokalnej publiczną

I.2 Zwiększenie atrakcyjności II.2 Wysoka jakość usług III.2 Wysoka dostępność turystyczno-rekreacyjnej edukacyjnych komunikacyjna gminy gminy

I.3 Rozwój potencjału II.3 Zapewnienie gospodarczego gminy I.4 bezpieczeństwa na terenie Wzmacnianie i promocja gminy przedsiębiorczości oraz przeciwdziałanie bezrobociu

II.4 Wysoki poziom bezpieczeństwa w wymiarze zdrowotnym i społecznym

II.5 Sprawne zarządzanie rozwojem gminy Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Iwanowice.

Zatem uwarunkowania rozwojowe opisane w dokumencie strategicznym pozostają aktualne. Natomiast ich natężenie w poszczególnych obszarach będzie zależeć od wyznaczonej do rewitalizacji części gminy.

17 2 Statystyczna analiza uwarunkowań społeczno-gospodarczych Gminy Iwanowice

2.1 Metodyka prowadzenia badań W procesie prowadzenia badań sytuacji społeczno-gospodarczej gminy Iwanowice pod kątem uwarunkowań rozwojowych, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów o niższym niż „średnia”8 potencjale rozwojowym, posłużono się metodą dwutorowej analizy: 1. Analiza danych subiektywnych – wynikających z odpowiedzi mieszkańców gminy na postawione obiektywnie pytania dotyczące:  społeczno-ekonomicznych warunków funkcjonowania gminy, jak również poszczególnych miejscowości oraz  jakości życia w poszczególnych miejscowościach 2. Analiza danych obiektywnych – analiza dostępnych danych statystycznych w Urzędzie Gminy oraz GUS w zakresie demografii, gospodarki i pomocy społecznej. Uznano, że są to te aspekty funkcjonowania gminy, które pozwolą na wyodrębnienie obszaru o najbardziej niekorzystnych warunkach rozwojowych. Pozyskane dane zarówno z ankiet jak i z danych statystycznych zostały następnie zagregowane w arkuszu kalkulacyjnym, aby dokonać oceny każdego z zaproponowanych metodą badawczą kryteriów.

2.1.1 Ankiety Na przełomie marca i kwietnia przeprowadzone zostało badanie ankietowe (wzór ankiety stanowi załącznik nr 1 do niniejszego opracowania). Ankiety dystrybuowane były dwoma kanałami:  drogą elektroniczną poprzez aplikację internetową dostępną między innymi poprzez portal społecznościowy  w wersji tradycyjnej – wydrukowane ankiety udostępniane były bezpośrednio mieszkańcom. W okresie badawczym uzyskano jedynie 48 odpowiedzi. Już sama frekwencja skłania do wyciągania wniosków co do aktywności społecznej mieszkańców, co jest jedną z determinant badania potencjału rozwojowego. Ankiety składały się z pytań ocennych w zakresie następujących problemów:  społecznych  środowiskowych  technicznych  przestrzenno-funkcjonalnych 8 Przeciętne warunki rozwoju gminy biorąc pod uwagę wszystkie badane czynniki. 18  gospodarczych  rewitalizacji, a także jakościowych w stosunku do zadowolenia z zamieszkiwania na terenie gminy. Na każde z ww. kryteriów składało się kilka pytań ocenianych punktami 1-5. Dla każdego respondenta przypisanego do danej miejscowości (wg jego deklaracji) wyciągana była średnia dla danego kryterium. Ocenę całościową kryterium dla danej miejscowości stanowi średnia ocen wszystkich respondentów z tej miejscowości. Rysunek 3 Schemat oceniania kryterium N w miejscowości A

Miejscowość A Kryterium N Pytanie 1 Średnia Respondent X ocena X Pytanie 2 Średnia ocena respondentów

Pytanie 1 Średnia Respondent Y ocena Y Pytanie 2

Źródło: Opracowanie własne W ww. opisany sposób oceniane są wszystkie kryteria w poszczególnych miejscowościach. Następnym krokiem było sprowadzenie średnich ocen do zbiorów, które mogłyby zostać sklasyfikowane i w sposób jednorodny punktowane. Metoda ta służyć ma wygładzeniu wyników ocen ankietowych w celu możliwości ich porównywania, czy agregowania. W rym celu posłużono się podziałem wartości kryterium dla każdej z miejscowości na 8 równych klas i nadano punktację 1 – 8, przy czym wartość 1 otrzymała klasa o najwyższej punktacji, zaś 8 o najniższej. W ten sposób postąpiono z każdym z kryteriów, a następnie wyniki zsumowano. W ten sposób uzyskano całościową ocenę miejscowości dla badania ankietowego.

Zaznaczyć należy, że dane pochodzące z ankiet są informacjami o charakterze subiektywnym, wyrażają bowiem indywidualne zdanie mieszkańców na dany temat i mogą być nacechowane emocjami związanymi z odczuciami i osobistymi doświadczeniami zamieszkiwania w określonej miejscowości.

19 2.1.2 Dane statystyczne Dane statystyczne dostarczone zostały przez służby administracji publicznej, policję, oraz zebrane poprzez Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego w następujących zakresach: 1. Dane dotyczące poszczególnych miejscowości  Ludność (liczba ludności, liczba domów)  Działalność gospodarcza – liczba podmiotów zarejestrowanych w ewidencji działalności gospodarczej  Pomoc społeczna – dane o liczbie osób korzystających z różnych form wsparcia  Bezpieczeństwo – dane o przestępstwach 2. Dane dotyczące całej gminy – demografia (opisane w rozdziale 1.2) Metodyka analityczna w dalszej części taka jak opisana przy badaniach ankietowych. Ocena danych statystycznych jest oceną bardziej wiarygodną. Jest to bowiem obiektywny liczbowy opis sytuacji gminy.

2.1.3 Wnioskowanie – partycypacja społeczna Ocena poszczególnych miejscowości jest sumą ocen jakie zostały wygenerowane w trakcie prac analitycznych opisanych powyżej. Nie jest to jednak zwykła suma. W związku z tym, że oceniono wiarygodność informacji (ankiety – subiektywne, statystyka – obiektywne), a zatem oszacowano możliwy błąd, w metodyce zaproponowano zważenie ocen sumarycznych dla kryteriów ocenianych poprzez ankiety i dane statystyczne. W tym celu oceny z ankiet przemnożono przez 2 natomiast z danych statystycznych przez 3. Następnie wyniki zsumowano. Wnioskowanie względem wyznaczenia obszaru rewitalizacji zostało oparte na uszeregowaniu malejąco miejscowości pod względem sumarycznej liczby punktów. Wyniki przeprowadzonej analizy wg opisanej metodyki stały się podstawowym wyznacznikiem dla podjęcia decyzji o wykreśleniu obszaru rewitalizacji. Drugim również istotnym elementem był wybór pomiędzy dwiema opcjami:  obszaru rozproszonego  obszaru skonsolidowanego W związku z tym, że jest to obszar kompetencji gminy, wybór pozostawiono do rozstrzygnięcia Radzie Gminy oraz Wójtowi Gminy. Jednakże dla potrzeb niniejszego opracowania skoncentrowano się na obszarze skonsolidowanym, co wynika z przeprowadzonych wstępnych konsultacji z przedstawicielami rad sołeckich oraz Rady Gminy.

20 2.2 Analiza danych ankietowych Na podstawie metodyki opisanej w rozdziale 2.1 uzyskano zbiorcze informacje na temat postrzegania miejscowości przez mieszkańców gminy. Biorąc pod uwagę jedynie subiektywne odczucia mieszkańców, najgorzej postrzega się Sołectwa Lesieniec, Iwanowice Włościańskie, Maszków, Iwanowice Dworskie oraz Sułkowice. Najczęściej wskazywano braki infrastrukturalne dotyczące jakości dróg, czy stopnia wyposażenia miejscowości w podstawową infrastrukturę komunalną. Należy także uwzględnić subiektywizm odpowiedzi, czyli postrzeganie kryteriów poprzez opinię respondenta kształtowaną warunkami oraz otoczeniem w jakich żyje i funkcjonuje. Dlatego też między innymi dostrzegalne są rozbieżności co do określenia sytuacji społeczno- gospodarczej w danym sołectwie, a spojrzeniem na jakość życia w tej miejscowości. Można zauważyć, że przy ogromnych zidentyfikowanych słabościach, ocenia się jakość życia bardzo pozytywnie (Tabela 8). W związku z tym występuje duża trudność co do określenia obiektywnie, czy obszar danego sołectwa można uznać już za kryzysowy. Podejmując próbę bardziej szczegółowej analizy odczuć mieszkańców w poszczególnych obszarach wskazuje się następujące tendencje (w nawiasach podano miejscowości o najsłabszym wyniku9): 1. Na obszar problemów społecznych w procesie badawczym składały się następujące elementy:  Przestępczość (Lesieniec, Poskwitów, Narama, Sieciechowice oraz Iwanowice Dworskie)  Ubóstwo (Grzegorzowice Wielkie, Krasieńcu, Sułkowice, , Iwanowice Dworskie  Bezrobocie (Widoma, Iwanowice Dworskie, Sieciechowice, Poskwitów)  Patologie społeczne (Lesieniec, Grzegorzowice Wielkie, Sułkowice, Widoma, Zalesie, Grzegorzowice Małe, Iwanowice Dworskie)  Niski poziom edukacji (Iwanowice Włościańskie, Maszków, Krasieniec, Lesieniec, Poskwitów, Sułkowice, Grzegorzowice Wielkie, Iwanowice Dworskie)  Niepełnosprawność (Krasieniec, Lesieniec, Sułkowice, Iwanowice Dworskie)  Niski poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym (Krasieniec, Lesieniec, Sułkowice, Żerkowice)

9 Najsłabszy wynik oznacza, że dany problem jawi się jako bardzo istotny, co w procesie analitycznym skutkowało nadaniu większej liczby punktów za cały obszar. 21  Słaba integracja społeczna (Krasieniec, Żerkowice, Iwanowice Włościańskie, Maszków) Dwa ostatnie kryteria są ze sobą mocno skorelowane pozytywnie, czyli im większy udział w życiu społecznym, tym większa integracja lokalnej społeczności, i na odwrót. Ma to zatem niebagatelny wpływ na jakościową ocenę tego obszaru. Zamieszczone w załączniku do niniejszego dokumentu tablice szczegółowe pokazują olbrzymią niejednorodność co do identyfikacji problemów społecznych w poszczególnych miejscowościach. 2. W obszarze środowiska wyodrębniono takie problemy jak:  Przekroczenie standardów środowiska10 (Sieciechowice, Iwanowice Dworskie, Maszków, Poskwitów);  Zagrożenia wynikające z gospodarki ściekowej i odpadowej (Poskwitów, Iwanowice Dworskie i Włościańskie, Sieciechowice, Maszków);  Zagrożenie klęskami żywiołowymi (Lesieniec, Narama, Iwanowice Włościańskie, Sieciechowice, Maszków, Biskupice). W zakresie ochrony środowiska postrzeganie miejscowości można określić, jako świadomość posiadanego potencjału przyrodniczego. Miejscowości z wyszczególnionymi istotnymi problemami natury środowiskowej są położone wzdłuż rzeki Dłubni na terenach ją okalających. Dlatego też aspekt ochrony środowiska jest tu tak silnie akcentowany, ponieważ dobre wykorzystanie przestrzeni zachowując naturalne walory mogą przyczynić się do zmiany funkcjonalności tego obszaru. 3. Opisując aspekty techniczne rozwoju poszczególnych miejscowości koncentrowano się głównie na takich elementach jak:  Drogi;  Infrastruktura komunalna  Budynki  Telekomunikcacja Trudno jest wskazać miejscowości, w których problem ten jest szczególnie istotny. Zasadniczo wszyscy respondenci wskazywali bowiem na infrastrukturę jako ten czynnik rozwoju gminy, który potrzebuje rozwiązań jak najszybciej. W szczególności najwięcej do życzenia pozostawia stan dróg i rozwiązań komunikacyjnych. W Nieco lepszym stanie jest infrastruktura komunalna, która w ostatnim czasie dzięki dostępnym funduszom jest rozbudowywana. Telekomunikacja zaś oceniana jest stosunkowo dobrze, co może być efektem dynamicznego rozwoju sieci komórkowej.

10 Przekroczone dopuszczalne normy środowiskowe (zanieczyszczenia, hałas) 22 4. Z punktu widzenia rozwoju przestrzenno-funkcjonalnego szczególną uwagę zwrócono na:  Dostępność do usług podstawowych;  Dostęp. terenów rekreacyjno-sportowych;  Bariery architekt (niepełnosprawni.)  Estetyka  Wyposażenie . w infrastrukturę społeczną 5. Gospodarka z kolei oceniana była przez pryzmat:  kondycja lokalnych firm  Potrzeba inwestycji zew.  Jakość sektora usług  Przerost zatr. w rolnictwie Tabela 8 Podsumowanie danych ankietowych

Problemy

Miejscowość Przestrz- Jakość Społecz. Środow. Techn. Gosp. Suma funk

Lesieniec 8 8 8 7 8 39 1 Iwanowice 7 7 4 7 8 33 2 Włościańskie Maszków 5 7 3 6 7 28 3 Iwanowice 7 6 4 5 6 28 1 Dworskie Sułkowice 5 3 6 8 5 27 3 Krasieniec 7 6 3 8 2 26 1 Grzegorzowice 7 4 6 3 3 23 4 Wielkie Poskwitów 6 7 5 3 2 23 2 Damice 3 5 4 3 7 22 2 Sieciechowice 4 6 3 4 5 22 3 Narama 1 7 6 6 1 21 1 Biskupice 3 5 4 2 6 20 1 Celiny 1 3 5 5 6 20 2

23 Grzegorzowice 4 5 4 1 5 19 1 Małe Zalesie 3 6 1 2 7 19 1 Widoma 2 1 4 1 6 14 1 Żerkowice 3 1 3 1 1 9 2

Źródło: Opracowanie Własne

2.3 Analiza danych statystycznych

Dane statystyczne analizowane na potrzeby wyodrębnienia obszaru kryzysowego dotyczą poszczególnych miejscowości. Są to informacje ogólne pozwalające na ukształtowanie poglądu dotyczącego ekonomicznej sytuacji w poszczególnych sołectwach Gminy Iwanowice. Analizując poszczególne obszary wzięte do oceny: 1. W zakresie pomocy społecznej. Obecnie z pomocy społecznej korzysta niewielki odsetek mieszkańców gminy 46 osób, czyli 0,1,66% co oznacza spadek w ostatnich trzech latach o 28 osób. Wzrost liczby osób potrzebujących odnotowano w 8 z 22 sołectw (, Grzegorzowice Małe, Lesieniec, Narama, Sułkowice, Widoma, Zagaje, Zalesie). Jednak wzrost ten jest stosunkowo niewielki 1-5 osób w jednym sołectwie. We wsiach, gdzie tendencja jest spadkowa, zmniejszenie się korzystających z opieki społecznej sięga 12 osób w jednym sołectwie. Z kolei sprawą marginalną w stosunku do działalności społecznej gminy jest kwestia świadczenia usług opiekuńczych, z których w skali całej gminy korzysta jedynie 5 osób. 2. Działalność gospodarcza. To kryterium może być najpoważniejszym wyznacznikiem określania obszaru kryzysowego ze względu na bezpośrednie przełożenie na kreowanie miejsc pracy. Gmina w tym zakresie charakteryzuje się bardzo pozytywną tendencją wzrostową liczby przedsiębiorstw rejestrowanych w poszczególnych miejscowościach. W latach 2012-2015 w gminie zarejestrowano 163 nowe działalności gospodarcze. Najwięcej w Naramie (21), Sieciechowicach (17), Poskwitowie (16) i Iwanowicach Dworskich (15). Najmniej z kolei w Przestańsku (1), Zagajach (1), Władysławie (2), Grzegorzowicach Małych (3), czy Zalesiu (3). Na uwagę zasługuje dynamiczny rozwój przedsiębiorczości na terenach sąsiadujących z drogą krajową nr 7 oraz przewidywanym węzłem w ciągu drogi ekspresowej S7. Są to zachodnie części miejscowości Maszków i Widoma. Tak duże rozwarstwienie z jednej strony stanowi o słabym potencjale ekonomicznym mieszkańców wskazując na rolniczy charakter zatrudnienia w miejscowościach o niskim stopniu przedsiębiorczości, z drugiej zaś pokazuje pole które jeszcze jest do zagospodarowania.

24 3. Demografia – została już szczegółowo opisana w rozdziale 1.2. Nie zwracano jednak szerzej uwagi na jakość bytowania społeczności gminy. Zebrane dane statystyczne pozwalają określić liczebność domów oraz średnie ich zasiedlenie. O ile bezwzględna liczba domów jest mocno zróżnicowana – od 68 w Zagajach do 1083 w Sieciechowicach, to już średnia liczebność to ok 4 osoby na dom przy rozbieżności 1 osoby (od 3,65 w Maszkowie do 4,60 w Widomej). Taka średnia wskazywać może na dość duży komfort zamieszkania ludności. Niemniej przyjrzeć się należy innemu wskaźnikowi, a mianowicie przyrostowi domów w poszczególnych miejscowościach. Jak już wcześniej zaznaczono w ostatnich latach przybyło netto 20 domów, co jest dość dobrym wynikiem. Zauważa się również, dalszy trend wzrostowy (wiele budów pozostaje jeszcze otwartych). Najwięcej domów (po 5) przybyło w Poskwitowie i Żerkowicach, w Przestańsku zaś 4. W innych miejscowościach oddano 1-3 domy w latach 2013-2015. Brak przyrostu odnotowano w Biskupicach, Celinach, Władysławie oraz Lesieńcu (wybudowano 1 i opuszczono 1). Natomiast w pozostałych miejscowościach ubyło od 1 do 3 domy. Ogólna analiza wykazuje chęć budowy nowych domów na terenach odległych w miejscach zacisznych. Takich miejsc jest jeszcze bardzo dużo, a zapisanie ich w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Gminy jako terenów zabudowy mieszkaniowej, usługowej, produkcyjnej stanowi znakomitą bazę wyjściową i potencjał rozwojowy dla poszczególnych miejscowości. Potencjał ten jest wzmocniony bliskością Krakowa, który jest rynkiem pracy dla okolicznych miejscowości. Aspekt ten wyraźnie jest podkreślany w Strategii Rozwoju Gminy Iwanowice. 4. Przestępczość. Na podstawie danych powiatowej komendy policji można stwierdzić, że gmina należy do stosunkowo bezpiecznych w kontekście przestępczości. Nie można – bazując na wynikach policji – zidentyfikować rejonów patologicznych. Największą kumulację zidentyfikowanych przestępstw (spośród 61 w roku 2015) odnotowano w Sieciechowicach (10), Naramie, Zalesiu i Iwanowicach Włościańskich (po 7). Nie odnotowano natomiast przestępstw w Biskupicach, Krasieńcu, Lesieńcu, Żerkowicach, Domiarkach oraz Zagajach. Tabela 9 przedstawia podsumowanie danych statystycznych sprowadzonych do punktacji wg metody opisanej w rozdziale 2.1. Z danych tych wynika, że Iwanowice Włościańskie, Zalesie, Sieciechowice, Zagaje oraz Narama najsłabiej wykorzystują uwarunkowania społeczno- ekonomiczne. Warto w związku z tym zwrócić uwagę na ewentualne występowanie obszaru kryzysowego (na podstawie definicji ustawy). Nie przesądza to natomiast o faktycznym zaniedbaniu terenu, o czym świadczą informacje przedstawione na podstawie badań ankietowych (o czym dalej).

25 Tabela 9 Podsumowanie danych statystycznych

Przyrost Pomoc Działalność Przyrost Przestęp. ludności w Suma społeczna gosp. domów % stwierdz. % Iwanowice 8 6 8 5 7 34 Włościańskie Zalesie 4 8 6 4 7 29 Sieciechiwce 5 5 5 5 8 28 Zagaje 5 7 8 8 0 28 Narama 5 6 4 5 7 27 Biskupice 8 5 6 5 1 25 Iwanowica 7 2 8 6 2 25 Dworskie Maszków 5 7 5 6 2 25 Sułkowice 3 5 8 7 1 24 Władysław 7 5 6 5 1 24 Celiny 7 3 7 5 1 23 Grzegorzowice 8 2 5 7 1 23 Wielkie Krasieniec 6 6 3 5 1 21 Zakup Widoma 2 6 1 5 7 21 Damice 5 4 6 3 1 19 Poskwitów 6 2 5 4 2 19 Domiarki 4 5 4 4 1 18 Krasieniec Stary 7 1 4 4 2 18 Lesieniec 3 1 6 5 1 16 Przestańsko 5 8 1 1 1 16 Żerkowice 5 5 1 2 1 14 Grzegorzowice 1 6 1 4 1 13 Małe

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UG Iwanowice oraz Komendy Powiatowej Policji w Krakowie.

26 2.4 Wnioski Jak wynika z analiz przeprowadzonych na podstawie badań ankietowych i statystycznych, mimo, że zasadniczo możliwe jest rankingowanie miejscowości gminy Iwanowice (Tabela 10), taki ranking nie do końca odzwierciedla rzeczywisty stan kryzysowy. Zaznaczone zostały tu również miejscowości w których działają kluby sportowe (Biskupice, Grzegorzowice Wielkie, Narama) oraz organizacje pozarządowe – stowarzyszenia (Iwanowice Włościańskie, Celiny, Sieciechowice, Widoma). Oczywiście dane, które można wyczytać z zamieszczonych tabel pokazują sfery problemowe, jednakże ze względu na swoje specyficzne położenie oraz charakter gminy konieczne jest zastosowanie innego, bardziej zindywidualizowanego podejścia do problemu wyznaczenia obszaru kryzysowego. Tabela 10 Podsumowanie wyników analiz danych ankietowych oraz statystycznych

Ankieta Statystyka Suma Iwanowice Włościańskie 66 102 168 Maszków 56 75 131 Iwanowice Dworskie 56 75 131 Sieciechowice 44 84 128 Lesieniec 78 48 126 Sułkowice 54 72 126 Zalesie 38 87 125 Narama 42 81 123 Biskupice 40 75 115 Krasieniec 52 63 115 Grzegorzowice Wielkie 46 69 115 Celiny 40 69 109 Poskwitów 46 57 103 Damice 44 57 101 Widoma 28 63 91 Grzegorzowice Małe 38 39 77 Żerkowice 18 42 60

Kluby sportowe Organizacje pozarządowe Źródło: Opracowanie własne 27 Punktacja i ranking zostały określone wyłącznie do tych miejscowości, z których uzyskano ankiety zwrotne, dzięki czemu możliwa była analiza kompleksowa. Nie oznacza to jednak, że pozostałe miejscowości nie były brane w ogóle pod uwagę. Przeciwnie, fakt braku zwrotu ankiet z miejscowości Domiarki, Krasieniec Stary, Przestańsko, Władysław, czy Zagaje każe zastanowić się nad aktywnością społeczną mieszkańców tych terenów. Zestawienie wyników analiz danych pochodzących z ankiet oraz statystyki dają zupełnie różny obraz. Dla porównania zestawiono oba rankingi w kolejności malejącej liczby punktów (tabela 11). Tabela 11 Porównanie wyników badań ankietowych i statystycznych Tabela porównawcza – odcienie barw przypisane do miejscowości w kolumnie pierwszej pozwalają na identyfikację i lokalizacje tej miejscowości w kolumnie drugiej.

Lesieniec Iwanowice Włościańskie Iwanowice Włościańskie Zalesie Maszków Sieciechowice Iwanowice Dworskie Narama Sułkowice Maszków Krasieniec Iwanowice Dworskie Grzegorzowice Wielkie Biskupice Poskwitów Sułkowice Sieciechowice Grzegorzowice Wielkie Damice Celiny Narama Krasieniec Biskupice Widoma Celiny Poskwitów Zalesie Damice Grzegorzowice Małe Lesieniec Widoma Żerkowice Żerkowice Grzegorzowice Małe Źródło: Opracowanie własne Powyższe zestawienie wyraźnie pokazuje, że nie można zastosować jednorodnego algorytmu wyodrębnienia obszaru w sytuacji kryzysowej. Natomiast wyniki te stanowią znakomitą podstawę do ustalenia problemów z jakimi boryka się gmina w różnych swoich częściach. Dla potrzeb ustalenia obszaru, który mógłby podlegać rewitalizacji niezwykle pomocne stają się dwa dokumenty: Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Iwanowice oaz Strategia Rozwoju Gminy Iwanowice. Zestawienie wyników badań na mapie wyznaczającej przeznaczenie i warunki zagospodarowania terenów oraz biorąc pod uwagę cele i zamierzenia postawione w Strategii pozwala na postawienie pewnej hipotezy dotyczącej obszaru będącego w sytuacji kryzysowej.

28 29 3 Propozycja obszaru rewitalizacji

3.1 Wyznaczenie obszaru rewitalizacji Na podstawie wyników badań ankietowych i statystycznych nie można ustalić zasadniczo obszarów o szczególnej degradacji, która wskazywałaby jakikolwiek obszar na szczególnie zaniedbany. Teren całej gminy posiada różnego rodzaju zalety i wady natury infrastrukturalnej, gospodarczej i środowiskowej. Nie można także wyznaczyć obszarów o szczególnym nawarstwianiu problemów społecznych. Możliwe jest natomiast spojrzenie na Iwanowice z innego punktu widzenia. Dostrzega się natomiast, że istnieją na obszarze gminy tereny, które nie są wykorzystywane w sposób efektywny w stosunku do swojego potencjału. Również ludność zamieszkująca ten teren ma pewne możliwości, z których nie może korzystać ze względu na brak uwarunkowań przestrzenno-funkcjonalnych. Takim obszarem, który można zidentyfikować w gminie Iwanowice jest teren doliny rzeki Dłubni (Załącznik 3) Ustawa o rewitalizacji definiuje obszar zdegradowany jako obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym Jak wcześniej już wspomniano, badania nie wykazały na szczególne dysproporcje obszarowe w tym zakresie, jednakże czynnikiem łączącym ww. wyznaczenie obszaru zdegradowanego z definicją ustawową może być niski poziom kapitału społecznego oraz niski stopień uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym. Wiąże się to bezpośrednio z narastającą przepaścią pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi takimi jak „starzy” mieszkańcy (wiekiem oraz mieszkający od urodzenia) i „nowi” mieszkańcy (w szczególności ludzie młodzi sprowadzający się do Iwanowic z innych miejscowości, a w szczególności z miasta upatrując tern jako atrakcyjny do zamieszkania). W toku konsultacji z liderami lokalnymi (radnymi i sołtysami wsi), a także szerokich konsultacji społecznych oraz dyskusji z władzami Gminy określono obszar zdegradowany jako obszar obejmujący sołectwa:  Maszków  Damice  Iwanowice Dworskie  Poskwitów  Iwanowice Włościańskie  Biskupice  Zagaje  Lesieniec  Sieciechowice  Grzegorzowice Małe

30  Grzegorzowice Wielkie Wspólną ich cechą jest położenie wzdłuż malowniczego krajobrazu doliny rzeki Dłubni. Na tym terenie dostrzega się także szanse pobudzenia rozwojowego terenów, które dotychczas nie posiadały funkcjonalności pozwalającej efektywnie wykorzystać przestrzeń. Większość z tych sołectw (8) posiadają sumarycznie niższe wskaźniki aniżeli średnia dla gminy (patrz tabela 10). Pozostałe trzy (Damice, Poskwitów i Grzegorzowice Małe), mimo, że wskaźniki na to nie wskazują, to ze względu na położenie, powiązania funkcjonalne oraz stopień „niewykorzystania” atrakcyjnych terenów i ich fizyczną degradację zostały włączone do obszaru zdegradowanego (Załącznik nr 2). W związku z tym opierając się o przyjętą przez Radę Gminy strategię rozwoju zaproponowano, aby program rewitalizacji faktycznie był Programem Rewitalizacji Obszarów Doliny Dłubni, który będzie rozwijaniem hipotezy o której mowa w rozdziale 2.4. Obszar ten w całości leży na terenie Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego. Do dziś tereny te to obszary leśne lub przygotowane do zalesienia, rolne oraz oznaczone w MPZP jako tereny mieszkaniowe z możliwością prowadzenia działalności gospodarczej. Do obszaru rewitalizacji natomiast powinny zostać zaliczone jedynie niektóre tereny należące do ww. miejscowości. W związku z tym teren został wyznaczony w sposób następujący: 1. Główną oś obszaru, który powinien podlegać rewitalizacji jest droga powiatowa nr K1172 na całej długości w granicach gminy. 2. Wyznaczony obszar, to tereny w pasie o średniej szerokości ok 500 m (w zależności od przebiegu od 100 m do 1100 m) 3. Wyznaczenie obszaru podyktowane zostało ustalonym przewodnim motywem chęci zmiany funkcjonalności przestrzennej obszaru przyległego do rzeki Dłubni, a posiadającego olbrzymi potencjał rozwojowy. 4. Istotnym elementem wyznaczania obszaru rewitalizacji było ujęcie terenów mieszkaniowych i mieszkaniowo-usługowych, stąd bardzo często granica proponowanego obszaru nie jest zbieżna z geodezyjnymi granicami działek. 5. Zastosowano trzy odstępstwa od linii rzeki: 1) Iwanowice Włościańskie – tereny mieszkaniowo-usługowe wzdłuż drogi wojewódzkiej 773 oraz granicy otuliny Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego (ciągiem drogi gminnej 600111K) do wysokości drogo powiatowej nr K 2138. Są to obszary, gdzie znajduje się centrum administracyjne gminy oraz różne instytucje, między innymi szkoła. Ale najistotniejszym motywem jest usytuowanie tego obszaru wzdłuż małego dopływu Dłubni, gdzie można zauważyć połacie niewykorzystanego terenu . 2) Biskupice-Zagaje – obszar ten wyznaczają: w Biskupicach tereny mieszkaniowo-usługowe oraz tereny leśne i przeznaczone do zalesienia wzdłuż drogi gminnej 600116K do granicy z

31 wsią Zagaje i w granicy do drogi powiatowej K 2138. Po stronie Zagajów wzdłuż drogi powiatowej obejmuje tereny leśne dochodzące do granicy Lesieńca. 3) Lesieniec – odnoga wzdłuż drogi powiatowej nr K 2137 do skrzyżowania z drogą gminną w kierunku Grzegorzowic. Teren obejmuje głównie obszary mieszkaniowe z możliwością prowadzenia działalności gospodarczej. Tereny 2) i 3) połączone drogą lokalną z zabudowaniami tworzą swoisty pierścień domykający obszar. Wewnątrz teren jest poza zainteresowaniem planu, w związku z tym, że są to prywatne grunty rolne.

3.2 Wstępna charakterystyka zaproponowanego obszaru Wybrany obszar można scharakteryzować jednym sformułowaniem Obszarem Rewitalizacji Doliny Dłubni w Iwanowicach. W związku z ograniczeniami nałożonymi na obszary rewitalizacji Ustawą o rewitalizacji (patrz przypis 3) zaistniała konieczność takiego wyodrębnienia terenu, który będzie spełniał warunek sin qua non: nie większy niż 20% powierzchni gminy obejmujący nie więcej niż 30% ludności gminy. Wyznaczony obszar zajmuje 10,92% powierzchni gminy (7,75 km2), zaś ludność zamieszkująca ww. obszar stanowi 24,69% (2 195 osób). Dodatkowo w trakcie analizy przyjęto kryteria podstawowe z ustawy oraz fakultatywne, które wskazały na miejscowości właśnie w dolinie Dłubni na te, których ocena jest niższa w odniesieniu do pozostałych (metodyka i wyniki opisane w rozdz. 2). Wyznaczony obszar jest bardzo zróżnicowany pod względem zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji. Jego degradacja – bo tak należy nazwać sferę problematyczną – polega na tym, że obszar ten był objęty jedynie bieżącą administracją, bez koncepcji czy impulsu rozwojowego. Nie daje się zauważyć, określić ściśle funkcji na tym terenie. Widoczne są znakomicie zagospodarowane tereny rolne, ale wzdłuż dróg, tam gdzie istnieje zabudowa mamy do czynienia z multifunkcyjnością, czyli w zasadzie rozmyciem cech szczególnych, a to wpływa na postrzeganie tej miejscowości. Taka stagnacja pogłębiać może negatywne nastroje mieszkańców, co w konsekwencji skutkować może odwróceniem trendu wzrostu liczby mieszkańców w całej gminie. Jednakże dostrzega się możliwości zmiany funkcji, czy nadanie funkcji dominującej dla poszczególnych terenów. Obecnie, zgodnie z planem zagospodarowanie przestrzennego oraz poprzez obserwację gminu dostrzega się następującą charakterystykę części miejscowości objętych proponowanym obszarem rewitalizacji: 1. Maszków: a. wejście do Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego; b. tereny: zielone niezagospodarowane, planowane pod zalesienie; leśne c. tereny rolnicze w dużej mierze zagrożone zalewaniem. 2. Damice: a. Obszar zabudowy mieszkaniowo-usługowo-produkcyjnej

32 b. Teren położony w bliskiej odległości rzeki Dłubni. 3. Iwanowice Dworskie: a. tereny: zielone niezagospodarowane, planowane pod zalesienie; leśne b. zabudowania (MR2) z dostępem do terenów rolniczych c. wyższy poziom urbanizacji (gęstość zabudowy) d. wyraźnie zaznaczone tereny usług e. wyraźnie zarysowane centrum wsi 4. Poskwitów a. Obszar zabudowy mieszkaniowo-usługowo-produkcyjnej b. Teren położony w bliskiej odległości terenów zielonych oraz leśnych. c. Możliwość zaadoptowania niektórych przestrzeni na działalność gospodarczą 5. Iwanowice Włościańskie: a. tereny: zielone niezagospodarowane, planowane pod zalesienie; b. centrum administracyjno-usługowe przyległe do centrum w Iwanowicach Dworskich formułując duży ośrodek skupiający życie gminy; c. zabudowania (MR2) z dostępem do terenów rolniczych. 6. Biskupice obszar wąskiego pasa nad Dłubnią: a. tereny rolnicze w dużej mierze zagrożone zalewaniem; b. zabudowania (MR2) z dostępem do terenów rolniczych; c. tereny: leśne, planowane pod zalesienie. 7. Zagaje: a. tereny leśne i zielone, szczególnie atrakcyjne pod względem rekreacyjnym i wypoczynkowym 8. Lesieniec: a. obszary zabudowy mieszkaniowej, usługowej i produkcyjnej położone wzdłuż drogi powiatowej K2137 b. tereny zielone – niezagospodarowane wzdłuż drogi gminnej łączącej drogi powiatowe K2137 i K1172 9. Sieciechowice a. wejście do Dłubniańskiego Parku Krajobrazowego; b. wyraźnie zarysowane centrum usługowe – centrum wsi; c. tereny rolnicze. 10. Grzegorzowice Wielkie a. Tereny zabudowy mieszkaniowej, usługowej i produkcyjnej położone wzdłuż drogi powiatowej K1172 oraz nadbrzeża rzeki Dłubni w strefie oddziaływania zalewowego 11. Grzegorzowice Małe a. Tereny zabudowy mieszkaniowej, usługowej i produkcyjnej położone wzdłuż nadbrzeża rzeki Dłubni w strefie oddziaływania zalewowego Jako obszary objęte programem wyłączono w znakomitej większości te tereny, które w planie zagospodarowania przestrzennego oznaczone zostały jako grunty rolne. Tam bowiem nie będzie możliwe prowadzenie działań rewitalizacyjnych, a koncentracja wyłącznie na częściach mieszkalnych pozwoli objąć tą część społeczności lokalnej programem, która będzie miała perspektywy skorzystania z możliwości jakie ze sobą przyniesie rewitalizacja.

33 Zaznaczyć należy, że tereny zielone niezagospodarowane w znakomitej większości należą do prywatnych osób. Zieleń będąca we władaniu administracji publicznej jest pozostawiona i niezagospodarowana. Tereny usługowe, a w zasadzie punkty usługowe poza Iwanowicami i Sieciechowicami są rozproszone. Nie ma zatem koncentracji usług dla ludności. Zauważa się również (i podkreślają to mieszkańcy), że brak jest w gminie tzw. miejsca spotkań, gdzie mogłyby być organizowane plenerowe imprezy.

3.3 Planowana rewitalizacja Jak już wspomniano problemem nadrzędnym wyznaczonego obszaru jest brak integracji społecznej, której źródłem jest niski kapitał społeczny, a nade wszystko skutkujący niską aktywnością społeczną i kulturalną mieszkańców. Oprócz tego infrastruktura techniczna – drogi, kanalizacja, śmieci itp. pozostawia wiele do życzenia. Najważniejszym jednak problemem pozostaje niewykorzystanie potencjału doliny Dłubni, wzdłuż której położona jest gmina. Ten aspekt powinien pozostać motywem przewodnim przyszłego programu rewitalizacji, a działania podejmowane w jego ramach dostosowane do aktywizacji rekreacyjno-turystycznej tego obszaru. Rewitalizacja powinna przebiegać dwutorowo, aby przy zachowaniu odpowiedniej koordynacji uzyskać maksymalny efekt. Z jednej strony konieczne jest postawienie na budowę i modernizacje odpowiedniej infrastruktury:  pozwalającej wydobyć potencjał przyrodniczy „Iwanowickiej Dłubni” i przyległych terenów  integrującej mieszkańców we wspólnych inicjatywach Z drugiej zaś strony konieczne jest podjęcie działań w zakresie rewitalizacji społecznej. Muszą to być aktywności skierowane bezpośrednio do mieszkańców, a ich celem powinno być integracja (zwłaszcza pokoleniowa i pochodzeniowa) oraz podniesienie tożsamości lokalnej. Istotnym celem tych działań powinno być również wskazanie możliwości, a także zachęta do podejmowania innych niż rolnicza działalności, czy aktywności gospodarczej zwłaszcza w obszarach ważnych z punktu widzenia realizacji między innymi strategii rozwoju gminy.

34 Zakończenie Terminologia ustawowa ściśle określiła kryteria jakie powinien spełniać obszar kryzysowy. Badania prowadzone na materiale statystycznym oraz empirycznym w ramach niniejszego opracowania pozwoliły scharakteryzować poszczególne miejscowości, jednak nie dały wprost odpowiedzi na pytanie czy i które obszary posiadają znamiona kryzysowych. Głębsza natomiast analiza przeznaczenia tereny oraz zagospodarowania gminy wraz z informacjami dotyczącymi kapitału społecznego i jego jakości pozwoliły określić i zaproponować obszar, który może zmienić się z problematycznego na rozwojowy i stanowić o sile napędowej ekonomicznego postępu całej gminy. Zaproponowane ramowe działania powinny znaleźć uszczegółowienie po dogłębnych analizach zaproponowanego obszaru zwłaszcza pod kątem socjologicznym (społecznym). Aby taki plan mógł być wdrożony z sukcesem konieczna jest bieżąca współpraca władz gminy z jej mieszkańcami, a w szczególności partycypacja społeczna na każdym etapie planowania, a następnie wdrażania programu rewitalizacji. W związku z tym już w niniejszym opracowaniu rekomenduje się szerokie konsultacje ze spotkaniami włącznie w szczególności z mieszkańcami bezpośrednio objętymi proponowanym obszarem. Takie zaangażowanie społeczne w realizację procesu rewitalizacji oprócz tego, że pozwoli spełniać oczekiwania mieszkańców, spełni także rolę integratora w ustalaniu wspólnych celów dla wspólnej przyszłości.

35 Załącznik nr 1 Wzór ankiety

Szanowni Państwo, na mocy uchwały nr XIV/137/2016 Rady Gminy Iwanowice z dnia 27 stycznia 2016 r. w sprawie przystąpienia do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Iwanowice na lata 2016 – 2022 rozpoczęte zostały prace nad stworzeniem tego dokumentu. Ustawa z dnia 3 listopada 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U 2015 poz. 1777). Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

Sporządzenie Gminnego Programu Rewitalizacji (GPR) rozpoczynany od wyznaczenia obszaru, na którym podejmowane będą te działania. Jednakże zgodnie z ww. ustawą rewitalizacją nie może zostać objęta cała gmina. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Niezwykle istotnym elementem opracowania GPR jest partycypacja społeczna. Dlatego też już na samym początku prac chcemy włączyć państwa – lokalną społeczność Gminy Iwanowice do wspólnego wypracowania pierwszego elementu GPR jakim jest wyznaczenie obszaru rewitalizacji.

Poniższa ankieta pozwoli ocenić nade wszystko Państwa spostrzeżenia na sytuację w poszczególnych miejscowościach. Bardzo nam zależy na Państwa opiniach i ocenach, bowiem to Państwo – mieszkańcy najlepiej znacie miejsce, w którym mieszkacie, uczycie się i pracujecie. Wyniki tej ankiety zostaną zestawione i uzupełnione o dane statystyczne pochodzące z instytucji publicznych i przedstawione Państwu na spotkaniu, o którym zostaniecie Państwo poinformowani.

36 ANKIETA REWITALIZACYJNA GMINY IWANOWICE

1. Proszę ocenić najważniejsze problemy w swojej miejscowości wpisując ocenę wg następującej skali: 1 – najmniej istotny; 2 – raczej nieistotny; 3 – ani istotny, ani nieistotny; 4 – raczej istotny; 5 – bardzo istotny A. Problemy w aspekcie społecznym Ocena* Przestępczość Ubóstwo Bezrobocie Patologie społeczne Niski poziom edukacji Niepełnosprawność Niski poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym Słaba integracja społeczności lokalnej Inne, jakie……………………..

B. Problemy w aspekcie ochrony środowiska Ocena* Przekraczanie standardów jakości środowiska Zagrożenia wynikające z gospodarki ściekowej i odpadowej Zagrożenia klęskami żywiołowymi (zalania podtopienia) Inne, jakie ……………………..

C. Problemy w aspekcie stanu technicznego Ocena* Jakość i stan techniczny dróg Jakość i stan techniczny infrastruktury komunalnej Stan techniczny budynków Jakość i stan techniczny infrastruktury telekomunikacyjnej (w tym dostęp do internetu) Inne, jakie …………………….. * 1 – najmniej istotny; 2 – raczej nieistotny; 3 – ani istotny, ani nieistotny; 4 – raczej istotny; 5 – bardzo istotny

37 D. Problemy w aspekcie przestrzenno-funkcjonalnym Ocena* Dostępność mieszkańców do usług podstawowych (media, opieka zdrowotna, edukacja, kultura itp.) Dostępność terenów rekreacyjnych, wypoczynkowych i sportowych Bariery architektoniczne w zakresie dostępu osób niepełnosprawnych (obiekty użyteczności publicznej, chodniki) Estetyka przestrzeni publicznej Wyposażenie w infrastrukturę społeczną (szkoły ośrodki zdrowia, ośrodki kultury, sportowo-rekreacyjne) Inne, jakie …………………….. * 1 – najmniej istotny; 2 – raczej nieistotny; 3 – ani istotny, ani nieistotny; 4 – raczej istotny; 5 – bardzo istotny

o Problemy w aspekcie gospodarczym Ocena* Słaba kondycja lokalnych firm Potrzeba inwestycji zewnętrznych Jakość sektora usług Przerost zatrudnienia w rolnictwie Inne, jakie …………………….. * 1 – najmniej istotny; 2 – raczej nieistotny; 3 – ani istotny, ani nieistotny; 4 – raczej istotny; 5 – bardzo istotny

2. W której/ych miejscowości/ach według Pani/Pana koncentruje się życie gminy? Proszę podać trzy nazwy. Miejscowość

1. 2. 3.

38 3. Proszę zaznaczyć 3 miejscowości, które według Pani/Pana powinny podlegać procesom rewitalizacji. (proszę wstawić znak X) Miejscowość 1. Biskupice 2. Celiny 3. Damice 4. Domiarki 5. Grzegorzowice Małe 6. Grzegorzowice Wielkie 7. Iwanowice Dworskie 8. Iwanowice Włościańskie 9. Krasieniec Stary 10.Krasieniec 11.Lesieniec 12.Maszków 13.Narama 14.Poskwitów 15.Przestańsko 16.Sieciechowice 17.Sułkowice 18.Widoma 19.Władysław 20.Zagaje 21.Zalesie 22.Żerkowice

4. Miejscowość zamieszkania osoby wypełniającej ankietę (proszę uzupełnić dane ogólne) Miejscowość wiek

5. Jak Pani/Pan ocenia jakość życia w miejscowości w której mieszka (proszę wstawić znak X) źle dobrze

39 Załącznik nr 2 Obszar o niekorzystnych zjawiskach społecznych i gospodarczych oraz funkcjonalno-użytkowych – Obszar zdegradowany

Załącznik nr 3 Obszar o potencjale funkcjonalnym możliwym do pobudzenia – Obszar rewitalizacji

Źródło: Opracowanie własne na bazie maty Miejscowego Planu zagospodarowania Przestrzennego Gminy Iwanowice

40 Spis Tabel Tabela 1 Zmiana liczby domów w Gminie Iwanowice w latach 2013-2015...... 8 Tabela 2 Zmiana liczby mieszkańców w Gminie Iwanowice w latach 2013-2015...... 8 Tabela 3 Saldo migracji...... 9 Tabela 4 Przyrost naturalny w Gminie Iwanowice...... 10 Tabela 5 Liczba i struktura przedsiębiorstw zarejestrowanych w Iwanowicach w odniesieniu do gmin sąsiednich, powiatu i regionu...... 14 Tabela 6 Liczba przedsiębiorstw przypadająca na 1000 mieszkańców...... 15 Tabela 7 Struktura celów Strategii Rozwoju Gminy Iwanowice...... 16 Tabela 8 Podsumowanie danych ankietowych...... 22 Tabela 9 Podsumowanie danych statystycznych...... 25 Tabela 10 Podsumowanie wyników analiz danych ankietowych oraz statystycznych...... 26 Tabela 11 Porównanie wyników badań ankietowych i statystycznych...... 27

Spis Rysunków Rysunek 1 Piramida wieku mieszkańców Gminy Iwanowice...... 9 Rysunek 2 Zależności uwarunkowań prowadzenia działalności...... 11 Rysunek 3 Schemat oceniania kryterium N w miejscowości A...... 18

41