Van Jan Steen. Wist U Dat Deze Hollandse Meester Diverse Van Zijn Wereldberoemde Werken Schilderde in Zijn Warmondse Jaren?

WANDELROUTE Jan Steen ONTDEK HET DORP VAN Jan Steen

Maak een wandeling door de historische dorpskern van Warmond en ontdek hoe deze terug te vinden is in het werk van Jan Steen. Wist u dat deze Hollandse meester diverse van zijn wereldberoemde werken schilderde in zijn Warmondse jaren?

U leert meer over de gebruikte symboliek en het dagelijks leven in de Gouden Eeuw. Op de route vindt u ook diverse horecagelegenheden.

Volg de corona-regels! 1,5 m

Het huis van Jan Steen START OP WEG

Parkeerplaats De Krogt , achter Theater het Trefpunt, te bereiken via de Laan van Oostergeest, 2361 GA Warmond . BEREIKBAARHEID

Openbaar vervoer: Met de trein kunt u gaan via Leiden Centraal of station Sassenheim. Vanuit beide stations rijdt buslijn 50 naar Warmond. Uitstappen bij halte Warmundastraat of halte De Baan . Zie 9292.nl.

Auto: Neem op de A44 de afslag Warmond. Ga in Warmond bij het weiland met het ooievaarsnest rechtsaf de Laan van Oostergeest in. Ga direct links om gratis te parkeren. U kunt ook bij de Gemeentehaven parkeren. Hier is het eindpunt van de wandeling. ROLSTOEL

De wandeling is goed toegankelijk met rolstoel of rollator.

OPLAADPUNTEN

Elektrische fiets: bij restaurant Het Wapen van Warmond of bij de VVV winkel aan de Gemeentehaven . Elektrische auto: bij de VVV winkel. Jan Steen is geboren in 1626 te Leiden. Hij groeide op in een gezin dat niet onbemiddeld was. Zijn ouders hadden een brouwerij. Daarmee hoorden ze tot de gegoede burgerij. Hij kreeg een goede opleiding bij de Latijnse school waar ook Rembrandt op heeft gezeten en daarna ging hij naar de universiteit. Dat was echter niet van lange duur. Jan wilde schilderen. Hij trok naar Utrecht om daar het vak te leren bij de Duitse meesterschilder Nicolaus Knüpfer. Hij werd toegelaten

INLEIDING tot het Utrechtse St Lucas schilders- gilde en kreeg de titel meester-schilder.

Jan ging in Den Haag samenwerken met de Leidse schilder Jan van Goyen en trok bij hem in. Op 3 oktober 1649 trouwde Jan met de dochter van Jan van Goyen. Hij was toen 23 jaar oud.

Na 5 jaar verhuisde Jan met zijn Grietje (Margriet van Goyen) en hun kinderen naar Delft. Daar kochten ze met een lening de herberg De Slanghe. Dit gaf een vaste bron van inkomsten naast het schilderen. Vrij snel was er een enorme ontploffing van een van de kruitkamers in het centrum. Daardoor vermeden mensen het centrum van Delft en ging het slecht met de zaak. Na twee jaar hebben ze de herberg verkocht en verhuisden ze met schulden naar Warmond. d a p

L I H S E S L E L E R - G D g A T I J a S K a P O k L D n G E t e E R u i B W D F O O

Buitenkaag H

T S H E L L E G E A T S I M P O E - L D L R S E R I - T D S F D R A A T

S O N E O A

H L D I I S T RA AT

J K E W - E ME E R

L E I DS W E Ringvaart van de Z G V Haarlemmermeerpolder K

a n V R D I J

P a A S L O T E

l l a N U I G

n d H t l a a I N D n U S P A T R L L A N I E - N208V N D A A a n T - L N A L A A N M E P a J U L I A I D O N l l a O A n R N N d 3 NOORDWIJKERHOUT L A A A t N A l a V E R I J L . a A B A L G A n N R N L K T P E R E K A K - A S A K I L . D J E L I R C A R n L E E N A A T D a A N B L T C S K L a T A A l R A S k L E N I N L r D V E N N L A . E E of f a A V h N . t A HA s P KA J

u G E H T 's-Gravenwater N Z A A D

k R RT C J A

r U E A

D J

a I I N E N P E W S P O N A R T H O F V L AA N - Jonkman N r A l - . e T R e R A g S N E L g E D T A a N n J.P G A . A K i E W A A L s . N F K I R N A

L T F

L T H K S O R G W I AG

O U L G E A ER K a V H E E E N R L L V g . N E A A N O e E U R - T O r P t F

N L R u S D i L W E n E R e S . M L U n E E A A U N R G N - R P E D L R I I N N K E N D O S N R N A E E P H W S L L A O S A S E SASSENHEIM L I E A N E S N I A N A A E N - I K N A R R A N S AG N D L E B F L N A E R I R E - . I K S L

L N J N N U A P

L E V

. I N I A E A - N K

M L A A

R N U A G A W D S E

T L S R A O T - L - F K L S A R g A T A KAGERPLEIN A E O A e - M T T N E R M N R L w N D K O A A I A A I EX J M A T A e AL T H A N L . - X I . A n W J U E A n U R . R A T R J P Á L P A e A A I A P T M N a S R I A r S M R M R L k T A l a S E T A N a S n N S R S

E A E U N

N I - T M A E R

A . A N V U S A L A A

A A R N T L

N T I L M C U

D R . F E R X

E L P N N A I

N T R O N R U

B T R O N S A

E A E S R

R S T I S T

C A E R A

R S Dieperpoel T H S R W M A C L

V R A H LEY T A T A R O O E A L N . A

N E O A G I N A

R U T W I L H E L M . H S R H E

E D T C N

E S T T E V

M . N B

S L A S R N

S -

T O S R T A

E S B

I R E

D B N

E M I J . A

T U

O - D M - W . N LA E H

S O

H A

E E L I A n

N G L S U R B G

H O A

P G N a U

R L

A E T L S R J O a A T l I C A R N A T L

H A E N G A T A T D S A A

L N A N K P T R

S r J

T A A - A i A

A M n I

Z V s A A

S e L R A M

N n L - R

R D . h T N F S E

L . N n A O S

E O O R H M E a

E H T

K P OE N

R A M a N S

D K E i

D N PLEZ E - O E J A I E L r R S N

R D K I

I O R d I E I E A n

C A

S D N o T L

G -

N E R R A A A M

A D C A L

R N A T A

LA U E Z A A N R U

N I G

A L

L H N Kaag N I O

E F T K S U

TR L P H

F G A E

L K N

Y S I I a A T R

E r o T A A T

- L

A U . G N I s

N Y E

I C - H W D R

HOOGH R S L E

K I T E N N O R D E T N

S N T E TEIJLINGEN O O F T E E G N

A E M P V B E

N O L- A O . E

S H N D K P E W A R S

T L F R - E T S K S N I K S E R S I S R r o O S W E G R T R V e G A A R I E J s P T I E F k k K N M a K N O K K E

r p I E I RR E N I W E G u A O T E

e t

n F r R S N N N A -

O l J I W B n R - s S a H . B E E O K U - R E

M E N R S G G A E B k

a K E M N

l O L A Z R L . E

T U N N e A I L I L A V

n O L A Z D A E R E

- A B o

U A w E N O

Z S R T D M e E R W a A

D H M c S

t E I K E U h C Y M Z a T S H I n B

L H N a R X o S R A Eendenkooi

u L V T - n s u D . I E O p o E E p é N D

L a M A A . O - F f d E .

V h O J A

F E

. L c F e R S

I D H F L T K

N I L O O e A

D S L H R O

F T R

E N E r L -

B - A N A C

S A K

. d - . P A I

V T R W A I A N A

E J r Y

. . N N

D G R W N L A

I L T . A . B N e E R T V E S . R F A S - F R E T K g U P S R U S R R T T T A p I n R O

S A D A I T E S

S T A k E i H P L

N R A T N l V S E E G

A . S M L T

A S o G C y F I K E R G

L L H E A ANN Eijmerspoel

U E R o A G E

E A Z e O A E l R N B N N T W G H

T - s W O A - S E Z E E N e R U - V R A

N O i I N

W O - T L . D S M

E R B N U T - E R F

C E G K

N W E - L E

V T K W E E

E U A O I R N E D R S E O P R VL B N N E E I E - G R

M H R O D K . N G D NB . E

E S P E D T E U W P A R A N E I H V E K R

E K F T I E F L G T a F A G E

E R

O E m A R P O S K G C A L S i L A F W O R R S B

N B l l . N H E C I . e W - G U O p S S - H Y G E K P

T R O B S o E T h E N E M L

N T . D E o A I G E I D - H

- S O - r T A U T E -

- f N H S G R o A G R T N B T E L K N R A O h N E A J N S A Spijkerboor L E A V M A . K m N A R A . N D U u L S b . I D W A u B - c T T E r E V i IJ S L A g U G . l . M - O i H R A P L l n K l A J O h O L . a A S s r O B N E F E B G a T H A V o e N S H a e F R E

k R - n B O i N T A E N e B r - B n A K U IE E L G

k R K

- U T R S E . h u E T J

e O L L D R K I l

o . I R

B N H a S E E W a

o r s O D . A S E d D A

D A N S R H A L C L S t D A F . I B

N - a S N a E A44 N

R E B I p W

E V - H A J S H R K I n P E U I W E R E O A D S N E O T L

P G D A A L K O A L S N

B E I H . R S P E R A N D R S O S U I R R B L K R P R E N O e C E E E

u A R N K K E E O

K E K N . I

B k A R D

e A Z I I - T J C H R

n U U

r N H G r A A

o T O T T

d I K T S

e D e

VOORHOUT N T

E S

- d

F I l S Van der

B B t R

P R O L A - U L o F I E D G E

NS K H N a L Geest

H O . I P

N B O a T D

R Y

E R H r N

A R G L

S U T t

N N T Z A

A O L E

H A D A s A A

L A A A - J L P

R N A d L

N A D S D W E T

- V f S S R Norremeer L I

E O S E o T G N O

T E W G

E O L T o O

D I O

T - - E E T

L R P

N S H

S A G A L W R A K

- S T N R . I T S E

. O P A U T

B S P I R - A I J B R N N TR H J L T O E T L A

M N S N L I

A O R K RU W O I W M E A A D S N H A D E - J O E UR R A T T R T I G P I T S L A . A T V H W T M S U A . E A O S E T J R L d T D R A A N R A a A R A S A T C B K U O O H T O L p S A U S A S B B T T B S O t - R . R H O V A L E M T L . L N E L e E N R t D N A N C i S A O

. . O O E a O M N N E H L A R

E - R E R G a N T - O J A R U B L E

I I S M E N I r E W

N R O t G E

L N D G E M

A U B g C W s E

E A E A N

J A N R H N d A

T K e W K W R e S A f A O I r w I Z T E L W A X S T k - L C o S B T L S M E E R H o N K- A A A L H OR S T U L T A A W A T A H L O S B A N T E A A R A E K - K - N G E L E E S - A R K L A SB R W A V A N A R A N S W T T A J . 4 WARMOND E

L E S A G M T N N D S N E Z L

T E O R G f R

S L O L E - H L O

I N A N E F E E e O

R E P

A I A O L S O L e C

R O H I E W S

- T A

E V - - S r W P . A O

G N O T R W

S L N

E R d A E L L O R A S A A

D I R U A A T O r

N E R L

A A

S E e T

D V R E L M A B o

M O A E g S

G E F O M O N D E S H R N L s n U T E H i N R E

A A N T C G A R W W H t l A V E I L S E R D W .

E M S L A I A h y T G T R A - N E W E R I N R . A A A I U F o e R G B R T N M H O u T W S O E - t R S E C E S l a G T R a H R n A A E O T D G R I . O . K N N U E A C L N I J H N G P R T E O E R E G A L L E A R O A N G E Zevenhuizervaart R E W K D D I E W L P R O F. N V T Zweiland

O I O L T S - O E - P A N S O

S A R O P L S K D o

N . I A S s t - D p E T O N R O - A

o H E I S I L

r R N S T E E

t E O T E T W

- I N S I S

V O - N E B

J O I S D S I E

N P A E K T RK K N H O E G J G R R W D W E S T E N l H I E R A a O G E T a n R R S NAGELBRUG A U E H O L T g W E K T O L e R B R A L w E B E O A t D O P N N E B a e I S . O K D - P a M i H o w r R n e t A O S l d l l n s W R E . e S W s T A V O k T o j E ER A s t i O R W L h o R O S T - E E O A u t I N D OO S G O l a E T - S R a n P O T L E I Laeck D N D E R G E R Warckerleede D E E O L

E S T R P

D A A T W N D I A

S T IL

- O E

T A W N S

T A - A W R T S S V I N K K E N B A R J A N E I D Warmond L B g O O R D P G e E N K E A w IL H t E O W a W R R a S r S E t T T s E

S s R E k j W E i G S T R E

R G L S A A T E N444 2 E Oud Ade

L Spriet e Kwv de i d R Kaag E

s 5 SASSENHEIM G D e E

v L W a l d e r O

o P a r p g

r e D

t g r e

r N

u e w

A b k d e j l

- n i L s

E N Z w a d o I d p i

E R E e

G H d

R W L

E S

B a

N l

E i K e

G N I w

L E L E W K S I T D A . . A B S R R E A T V R T T R I e T X L n E S S A A N n S E T V . e S . - K E K I R r A J R e J I T e I R T m S A R G S G R D R A E - R R l E

M j T A N A i W G M E H E Z E J R N S L U L I V D I A R W N A - E I e E E i T N L d A S B N s A T R A EM e R AT E v T K E a S L I N R e g a S K e w r K E N s t J - d I e i R L D A P

R r L E e e I T i d d U l s R EM o e ILL S I L v K K E p W E N Cieco a T S W O B E L d a R P R G 1 A A n

r E G N V Z I J L D I J a t E A N O K E O S T l ER i G G EE S T e Vennemeer

P w g T e S d G w

a O e

p G R s

r R K E d

i D e B t E e A i P

D o L P d s N444 u t d 2 - a r a m l N Zijp p e E D E r B o K A A

o N N G - P

o P I

R A L E 3 G E p R

K K

T S

E I Het Zomergat d W U

W R N p L

N r E

G o E P

G E R 4 o A E K E U D D M 6 VOORHOUT O E N W p

I H W S T D O N V R P I A K S S E T U . L S R A A C A T H T S L O E EP R O M A R K E D T S R S E D A M I S T V E I 5 E

R R E D W L

- E A

g M L O T T E O P U e

M D R T E A E w n

E A G e V r L R

A R s o

T A E d R H o R S i G A B E I T W h e A N S E W N ZE N n A P L

W E G A Stingsloot E A S R e

N H K T G -

E O d 't Joppe R N

A R

K I M D u E

N L I - L o T V B K

E E 6 K A E S M W E K P M J 7 I A G D B D E

N VVV L L E

A J

I A R R

8 A P Z U W L E W T E

T N D E R

A E L L E

E A A

T 9 O I R

N S A P K T J R P O L D E C V S E N

E D I

Z A O -L D B V

A T R O G i

U U G O

R A H A A j R U O l N A R

S B N . P R - A W R P E A . T G O L T E D N

. S -

O V E

D G B N

A A E N

V A

H A d i j L T k N

B E

J J E

A S

A A R

L N Klinkenbergerplas N

D L

- A N445

O A D G L W E E E

D L G V . A H T A l n Y E E N A I C

R I W

W T N E E A R

I N E L V MORSEBEL S D S - L - P r O D P n A d e l I E r e W R o D e K K.P.M. p O t I N k E O

s L A e R

V e S A N o L

A E - L A Houweling r G

N A I N

. B - L R I T R K E W C H Lockhorst T R T E R I n Y E N444 E L a S E K W G L v N R R - E D E a E E S Poelmeer a T M R S L K P E F g H

I I A O r C A K J H s A U A V

. N P t K.W.V. de E e R N E r E C D S

K a R d

. P . S Kaag O l I d LD D J

U E o D O C o P R K - x A p e R - D d M O L A A N LO A O k a R e k S E B M N T u l X s p o E L L J M e n - G o A p r A N a E a d E B

a C R B K W - L g I L Juffermans De Bak J E S N U I p C l a R L M U K E . g D E

I G I E S A

N . S C N a N B e T a I

H V d U R G L A N N D

N M I A H A A n

D - w S J

A T - E S C

A W l A U B r o I L

L R P P e k p L O A o l N E R d e r Z A e L - e K G R Groote O I

A o N E E P V s W

t P W D Sloot E O

E A

J L De Zijl R

N WO A R D

A L N C G L O O P

J K E A A E O R A B A S P - L H A E O L

A N V R L R N E

U E d A A E

r V A I

a R A D V L e

HAASWIJK p A S l

N d

. J L S N

M o

N a E S

A A O R p E L

E a M A l F N

A J k A T - R E

E g A C e -

L L M H

S T o r o p T

. n A N I E N M N L E e N a H p

B a c T A O N N A E r T p d R S e O P n - S

. t z g A A D A U E i - T O L i L - n

o I H e W N .

L . R J

H G - J M D E

E B - e A E a gh e H n L e H - L N A

R N S s A A

K A N d

C t G E e A

P H O U J A G A p a . A L P V O a k o . C U M N H

R J a s

A H P R - d O P A p e e D S V J o p o g E D E ' t

R R l T R A A e - B r

U A d O

s L . R N i W E e s

a S E De Leede w I a t N A E R D T

R E a L e l . K H V - D A L M L L K W

e E Y N p U T I A Z C e N P R N a U H S A U

g O . B e F U C F A d S U A a l D E F I J T - B I T E r l i a d I D A R N W L o b e D A G A p AL I Z L O TE E SIA-

R o F R E X I I E J

l N D

d L C I L

e D U D A E A - L A

HELLA r MU R I -

p R D W

L a P A E

A N I -

M d D UI I A N G . N N I L

IJH A LA G A P

O d

O E

F F L N . HAASSEPLANTSOEN I A E R

V L L a

D A

NIA D R D O

I p A

R X -BA N

S I M O N V E S TD I J KLA A N L O E I V A

F O R E L E n R

E E K G Z I G B CLIVIADAL M e N E O N

S z O C

S E E o I G I JD P A O Z N S

R L V R L

E V A

U E E

P i

Z W Z s R K D E U

R R s A O W E D E I

K e Z D

B F I G d

Z Z

D r R K W I

E U E I N a J

s A U S

D d

O - P E A S T K p D A a

E S M A E E R O n A O n Oegstgeesterkanaal G L C H p R

R T

L U i R e

M F p -

O P T z H

R p - T - Y L R E o

T K E N N E D A A H C

R E S I D E N N w P L e

E E

E R

p N H O A n G P A u a L A E E R d R K M

p G W

A E E I d E 6 HOOGMADE V

d M a W T D

K E D D E a

H L N

V E R E R - N W E L E S T a V H N

L L LEEDEWIJK U N R d E W

L E I h

G A

A E I J C

E E U A A

p B N

D V E E A

c A

N S

A S I R

O D

A . I T E H I D N W

L O E A R

L M V

B S L L

L M E E A N p K N K R S D R L E J S E S

I P N F R e D R - I

E O a

O N

L D D E

O I

E Zwanengat t H z L

N L p r V V B

B - U E I N M R N E A

M a J R E N L A

r A N E

F S A V - I e

t a S L T C A N

A S O O B

e V O O r H O 6 HOOGMADE

a N N l K

K O

E M A T l R

T V A N G O G HL A HE N d

INC E N A N E S a v V S Y C E D N l N e O

Z L Z S G A A E

A k Z

a U G A A N o n D A G

e O

R A v g N p - T

r E H

N S T

L t O

k P H E

A e H ZIJLWIJK O

L O

E R T r A E A

U e W C

N e A

L A

I G w R R T C

V O H T N

R M A A G r S

E L

e O E O R E

L N E t L N F G M

C R W

N H I W

G E

r J A

m L D

R A N C G

K ME

J . V E R E R -L N H A N N

A E

O I M A I

L E e S S T U V E I L T P B R I E L S

E A W U

- A

E C E Z M H

L U K GRA OE H

K R m T S

A L I

T N B E E O L C I

S e K N

N L N D

C . B N W

I O L D

A A N l V A

L T A U m

I Z C H

U r N

T B T

N D E . O e T

a L

R O U l

E d H A H - N

- K . -

r a R C

R A k R J A a L L LEYHOF B S A J N

e O T

B - I

P H M E p W L o O A O

F H a

f r K R J

S I D P O f J N446

- L A A N O A Z I N C

R I J N H B B O N

B R A N D T V A N L S R E R S

REM o r D L U

H p O I R

e E P T A I S P

i M N O J A W

h w M S A

a E A L L U C R

t g

N r R O G H T

e L D E B

r d O O N O M

J w

D K Leysloot

BROEKPLEIN L I .

a I G V

. O

V S J L A N G E V B L V

O O g K H N I O

G e

E . N R K

T S . w R E

B C

N M E

T V

. B

D . L S

K I

B KO V A M O A

K E R E . U M N

Y E

L N a d NB E E L

A E M S MERENWIJK . A L p O R

o l IE - K O E E E O

o W B M L k W W

C EE N R

O e L R N D

HEI N LAAN Z I E A d . E R

V W o E

K B a B G

T S A r P

E a

I T P p T LEIDERDORP

P N N E N

E B E R L

n U O E E

B N O B

N E B

E I H Z R

K S U

S B R G W

. I A

A M H H E O

O O F C - L T S T R e L H

a A N O S O K T

L A O T K R U . M

F E

A V C

. U

- A

S . - M N

h s

L L

I .

L n Dwarswatering A R

O S

N t e P N

G H s W A G C

R K

H E m

D E E

V S O W

t O O e A D PL

E e w .

O N Z

r g a

U o - r

R C n s

K O

T I N l B w D

e A

O a

A e - O

B L p R t e r

C T S E S E M B M i n N

R o g

P O w R R k P

l E a R B a

L e d e N A

U U

T G n O

A V

d O a P L O

S a A O S

r s p . L P

M O C S R E O U A T

N L N B R U

B T I D

S - P M T U T E N L w a

O Z M T r s w N A O F R B R C H a t e A K E . r T I S F i n

O A g k

W A A C S a d O P R e A

A D C O V E H H N

R E e U V L F E LE N - O T O T O

N M R C HT H

K r M

N N D P O L W I N

I N D T v A E E N

E E N A I A R T R M E K

T R O L U A O C H T A D E U E L I - M e A

R T E U A T P I

- A O O L S E K U P W S W T L

T k - H L N I

A A K N L u N O T O L A A N O v

e R B e R O

E E r t I I

A A K o W

- O o N c

O G

E i G h E N

r n I N t I

p E B U D

E A A K - A S E K W O

E a M OEGSTGEEST U

B K W P

p A - U B E L

d P

T G F E S A

L A G M a L R O B L

A N S W

VAN E N S d U R H E V E

L H A S E L I N O B G E N U I D E -

L - A R

POELGEEST J R A N L A L E E T I E I

E A T T I E S

R D F R D Z I M E R R D A E

R I F T S - E

A A A R I O

L O H N S - S O S N R

K E I MA S R J V

E A H N L - L F D

T M V O E

A D P E R K - R O

E H E A I D

N H N H J - E O

E E G L A

E O F R - M A H N K

H D D H K

D R E E A N O E

D E E A L

V D R E

O .

M S N A

S T R F . O p A E

L A L r L Z T

A T E e N W Zijlzicht H A A U N R i - H

R O

N T - O

A g d B e N

. E a T

V O E i R R N

A S p D M

N K N e R T v E

A O N n A E P L E

R O C E A O a L

E O R e E

E G I

N L G E R T

E l T I

S E H a R

. E N i M K S d n

V T S B S

E T N U

I E H L a r K

N U -

I p t O

R E D a

N R K A

V S N O S

W g E n E I - O D

U O

T R

R e N a E H

A E - E

. D S L V E e E

k K M G A l

O S

p R

L E N I K I e E f

H E I J J O

F w O S

O T o W M o

N I

G M V

F K N R V o

D U k R H I F R

R d O p E

I b N R

J E I F A A L F J - R C E

O h

S e N E - a R

K N a E E L o A

D I L E R H d BUITENHOF W o T K H

- C S O O E E A

N r W p K D T O N A

N D O O -

V - E H

A WE R r - S H R A

A M R L A U E L L F

B O N S N . N E R

L R P R J E E L S E L W M A O S - S D I B K F . B S T A A

V D e

E R - E S W E Z S D O N A

L E B W O R - w A R O E W A

N r O L O N - K N . M N E E

A r e L E A W H A I O

H O F K M G A L

H V S

N p A P

- R - e E G

I R N M D K

S O R E N

t E V

L O

U N . I M s Hofvijver L E E H H A -

I D d A P K E

s O O

L O O E

D R P L R R E

R I I a K S T

E E R Z o

D R S L

S n E I

O . SLAAGHWIJKT E .

O E R i

B D S T E W p K

E E N

K S

G r B - U

p H T

R o C T

O G

S e n R D R n O

r D n

O E F B R E

T N E

k . S

e U E A E

M G - D o

o L M e

A E L S F

N v d

R E E A A R a L E S J

E O D s J d p

L S I K K

N . T M A N T P

. E O A E L E R n n

- i O

R E I L E

W K f

W - r

L R I n

. E H A P

R o e

N U i o

w O a

M d a E E r h

- A e g C - K N

D T a S

l B K G T - O V I N E A e H R p H B E O S O

O t A S S r S T V G t A C D W R N R M d R H A e E E u L A A L A E R a G E R E T d F a d F l A n M p p r o N S H o K M L W e T E n - E I E O D C p R e R P A O S R W S B S E T A s E R T G A A R d Z

T T

T a - A I E

S k t i . J I v . S a J C L E H R S R D R

E E I I d J

G T J N a K

T N S E S p V S G O E N

E d N A E a T -

O p S A

A A e

T R T - i

G J n R L S T A

M S o r . R I J N r A a o e

r e d o o NT

E R

- T p a p r v A k R T

G G e G c i

Haarlemmer S S

E V J O

d I U N E H C i j k Trekvaart W A H N M E A A W

A L L A Z A - S d

R E L T I B O a R T L N n - R E A R

E r

E - o p E D A A M

M o G S R G v n A

R E e r I J T P -

M W

V e M R R t W

W E . Z E A G R s

R E S T L

E T O R T p r E T A W D A

W S PT o D L A A A L o T L N

G R Z A A o I A

E E T J M R

O L P H E G S W T Z L U P L H W P S E T N . L S A T V A W I N E S E O E D . M R. B E

I L L E A R T O W D H U A M E E G N I S L

N C N X S S T L A T B S E T R H I L D o E . E T

L T A E T S A W N

A r M R T N

A S U A n G A

T N e H E . R

N A A .

F t N L O . L - g

A Ë O T I F A J o h a n d e K o s t R R R E e e r w e T B I N KOOIPLEIN S w

g S A . LB - - d O G R V S T E

T E Tk -

a R A F

S R A . N O

S R a G O

S T V

V I T

S d . A H N

E .

R - d H A

N A e A

E J

N E e a V . L

A R

E I - D s N E R

I r p G

P M M u A J

I E E N H E I L D S N R E . E a e

A L L A A N Z W A

E A N a N

P R V L e R E A T A

O D S A . E l w k D L

A N M

E T Y R F U E R

L R V A . Z L

U A L s L E

C A I L . T L B W G A P E R A . A E P E I N o I J O N - L P V M L T s W L A S Z

R E A E M n M H N E

R N i E -

E O A E A D

T N E r O R M A P M J E

G I P S H W D L E P N p a D

SEVERPLAATS A E E R B A E J d I L I A

R W A

K L N E G E I

K K A U E L L

E O D - M J H . U

F A L R B R u s A I I V GROENOORDHALLAAN a J L S J . C l R T G K L n s N R P r i I L AA N . B X U YCK S A N T O N I E D O N T V C H T A A R HOUTKWARTIER A N S W I J G E R L . W I E T W I L L E M D E Z E N S T . R . F L E M I N G S T R . R T E D I S O N S T R A A T

T A A

S T R

A G T

R - A

E L E S

E W R

G T

- E

U LEIDEN O S

A G R K

N E

P d W

K N E I

A T

N E I a R

E E I D

Ë A S

T p E N W

I S P E A L E A

N H

R W y M S C N

l P E R

A M

L A V u A

M E

M r H

M O R i L - R A

I A V R

E H H J A S P

N R R P A S E A I

E G B T H A W O N U H a S E R B G

S C G m A G E bo W E S E e P R W A - r W V - T R p I E . U R S K S K T E R O A A F A T L . A t L a DU PUIPLEIN a E r W t D s E s G i u n r u e H A L B I N U S D R . Loop over de Laan van Oostergeest naar het startpunt van de wandeling. Bij het witte huis links op de hoek vindt u een reproductie van ‘Ruïne van de kerk te Warmond’ (1646) van Jan van Goyen. Loop gerust een rondje rond De Oude Toren en de bijbehorende begraafplaats.

MONSEIGNEUR AENGENENTLAAN De Oude Toren

De ruïne te Warmond, Jan van Goyen

Jan van Goyen, de schoonvader van Jan Steen, kwam al in 1646 naar Warmond en schilderde er de ruïne, zoals deze was ontstaan eerder in de 80-jarige oorlog (1573). Dit schilderij bevindt zich in Museum Bredius in Den Haag. 1 De oude Matthiaskerk sneuvelde in 1573 bij het beleg van Leiden. Leidenaars verwoestten uit voorzorg alle grote gebouwen in de omgeving om te voorkomen dat de Spanjaarden zich er zouden verschansen.

In 1658 kwamen Jan en Grietje naar Warmond, Jan was toen 32 jaar oud. Warmond was een populair dorp – een uitje voor mensen uit de stad. Er waren veel buitenplaatsen en ook veel horeca, zoals vandaag nog steeds. Mogelijk was Warmond voor Jan een goede plaats om zijn schilderijen te verkopen. Jan zal de ruïne wel gekend hebben, al was het misschien van het schilderij van zijn schoonvader, maar Grietje en hij gingen hier niet naar de kerk.

Loop terug over de Laan van Oostergeest, ga rechtsaf en steek tegenover de kerk over naar de Postdam. Aan het einde vindt u op de hoek ‘De Rederijkers’ (1662-1665) van Jan Steen. Rederijkers, Jan Steen In de tijd van Jan Steen bestond De Herberg Rome al. Het gebouw waarin de herberg was gevestigd ligt even verderop aan de Baan. Uiteraard zag het er allemaal heel anders uit. Er werd al recht gesproken op de Baan.

Mogelijk werden hier ook meerdere bijeenkomsten van de Warmondse Rederijkerskamer gehouden. Warmond had haar eigen Rederijkerskamer ‘het Roode Madeliefje’. DE REDERIJKERS Het Roode Madeliefje

Jan Steen maakte meerdere schilderijen van diverse rederijkerskamers. Op een van die schilderijen is de zinspreuk van de Warmondse kamer terug te vinden: In Liefde verwarmt. Daar schilderde hij dus de Warmondse kamer. Van dit schilderij is alleen nog een 19e eeuwse kopie bewaard. 2 Rederijkers, Jan Steen

Rederijkers waren verenigingen van literatuurliefhebbers. Als amateurs schreven en speelden ze toneel. Ongeveer eens per maand schreef iedereen een gedicht dat werd voorgedragen of uitgevoerd als toneelspel. In het hele land werden wedstrijden gehouden.

Kunstenaars waren vaak lid van een Rederijkerskamer, soms als toneelbouwer.

We weten niet of Jan Steen ook zelf meedeed met de bijeenkomsten van de rederijkers. Gezien zijn schilderijen over dit onderwerp zou je het haast verwachten. Op dit schilderij zien we vier figuren die allemaal een eigen rol hebben. De ‘declamator’, de redenaar van de kamer, hij hangt uit het raam.

Over zijn schouder kijkt de ‘factor’ ofwel de serieuze dichter. De man met de bierpul is de criticus, ook wel ‘momus’ genoemd, en als laatste is er de nar, met veren op zijn muts. Zijn rol is het om mensen aan het lachen te maken, maar ook om te laten zien hoe dwaas de mens soms is.

De figuren zijn allemaal nogal boers weergegeven. De rederijkers stonden erom bekend veel te drinken. En in de tijd van Jan Steen werd de rol van de rederijkers steeds meer overgenomen door professionele theatergroepen.

De figuren zijn in een venster geplaatst en de Nar kijkt ons met zijn opgeheven vinger aan. Daardoor word je bijna het schilderij ingezogen, alsof we er werkelijk bij staan te kijken.

Ga rechtsaf de Dorpsstraat in. Bij de eerste straat links, de Melmansdam, vindt u ‘Kermis te Warmond’ (1660). Melmansdam

Kermis te Warmond, Jan Steen

Het schilderij Kermis te Warmond hangt in de Melmansdam met uitzicht op de Baan. Jaarlijks is op deze locatie in juli de kermis tijdens de Kaagweek. Het is omstreden of dit schilderij werkelijk een weergave van Warmond is. De kerk ziet er anders uit dan in die tijd al het geval was en de poort naar een kasteel was er niet als zodanig. Wel zie je water dat zou kunnen refereren aan de Leede.

Op het schilderij zijn afzonderlijke figuren te herkennen maar het lijkt of er een grote menigte te zien is. Op de achtergrond is een herberg zichtbaar. Uit het raam hangt een figuur die het hoofd van zijn vriend vasthoudt bij het overgeven.

Links is een groep dansende mensen weergegeven onder een versierde kroon. Dit was een gebruik tijdens dorpsfeesten die soms refereren aan kerkelijke feestdagen. De figuren kijken naar boven.

3 Is het de meiboom of meikroon? Ze worden begeleid door muzikanten waarvan er een op de tafel staat.

Aan de kleine tafel zit een visser, te herkennen aan zijn blauwe pet, met zijn zoon. Hij laat hem drinken en lijkt hem aan te moedigen. Steen maakte wel vaker verwijzingen naar slecht voorbeeldgedrag van volwassenen. Links onder zit een stel in een soort picknick op de grond. De moeder houdt een kind tegen haar borst.

Links staat een man die garnalen aanbiedt die bedoeld zijn voor de schaal die de vrouw vasthoudt. Het jongetje eet kersen. Bij de boom in het midden zien we een oudere man met ouderwetse kleding de hand vasthouden van een jong meisje. De hondjes op de voorgrond lijken een verwijzing naar de man en het meisje.

De vrouw op de voorgrond bij de rivier doet haar gemak terwijl een man toekijkt. Rechts praat een man te paard met een rijk gekleed gezin. Mogelijk is de vrouw langsgereden met het rijtuig en vraagt de man wat er gaande is. Zit haar man in de koets helemaal rechts? Haar kleine hondje vraagt om aandacht. Een boerenjongen laat een kooi met vogel zien aan de rijke jongen, misschien een zangvogel om te verkopen?

Loop verder over de Dorpsstraat. Bij de huisartsenpraktijk op Dorpsstraat 51 vindt u ‘Doktersbezoek’ (1660). DORPSSTRAAT Bij de huisarts

Doktersbezoek, Jan Steen

Jan Steen heeft minstens negentien keer een doktersbezoek afgebeeld in zijn schilderijen. Vooral bij kunstenaars in Leiden waren dokterbezoeken een populair thema. Wellicht vanwege de Leidse universiteit en de vele artsen die om die reden naar Leiden kwamen. Jan Steen weet op prachtige wijze de komische en de aandoenlijke kant van de situatie uit te drukken. 4 De voorstelling in het schilderij geeft het verhaal weer van een jonge vrouw die door minnepijn ofwel liefdesverdriet is overmand. De arts draagt ouderwetse kleding en houdt de pols van de jonge vrouw vast.

De vrouw draagt een met bont afgezet huisjak en een wit mutsje.

Ze ondersteunt haar hoofd in een melancholiek gebaar. Er is nog een andere vrouw in de ruimte. Deze vrouw kijkt smalend naar de dokter.

Het werd gezien als een vorm van melancholie en de diagnose werd gesteld door de pols te voelen en naar de helderheid van de urine te kijken.

De fles, die je in de mand links kunt zien, is bedoeld voor de urine. Op de voorgrond staat een veterpotje. In de kooltjes werd een veter verbrand ofwel om de diagnose te stellen of om de vrouw bij te brengen.

Om geen misverstand te laten bestaan over de reden van het bezoek van de dokter heeft Steen boven de deur een cupido geplaatst.

Het bed is opengeslagen en een bedwarmer staat klaar. In de deuropening is een stel honden aan het paren. Ter hoogte van het pleintje bij de pomp vindt u bij de Scheepmakersdam ‘Vrolijk gezelschap op een terras’ (1663).

PLEINTJE BIJ DE POMP Scheepsmakersdam

Vrolijk gezelschap, Jan Steen

Natuurlijk is dit in de tijd van Jan Steen een volkomen verkeerde aanduiding. De pomp stamt uit 1871 en hier was zelfs geen pleintje. Wel waren er café’s. Onder meer het Café De Zwaan. Jan Steen zal deze café’s zeker gekend hebben. Juist in de café’s haalde hij immers vaak zijn inspiratie en ergens achterin hangt altijd wel een vogelkooi. Vaak zien we ook een aapje. Eigenlijk weten we nog steeds niet de betekenis van alle zaken op Jan Steen’s schilderijen. 5 Was hij moraliserend of juist helemaal niet en legde hij alleen maar vast wat hij zag. Er is veel onderzoek gedaan naar de symboliek in 17e eeuwse schilderijen.

Het interessante is dat hetzelfde symbool verschillende betekenissen kan hebben. Zo kan een hond verwijzen naar huwelijkse trouw maar bijvoorbeeld ook als waarschuwing voor onzedelijk gedrag. In die tijd was de betekenis voor iedereen duidelijk. Jan Steen maakt heel veel gebruik van symboliek om een boodschap weer te geven of een verhaal te vertellen. Ook zijn eigen Grietje van Goyen heeft hij heel vaak afgebeeld.

Een van de taferelen die Jan schilderde zou je zomaar kunnen plaatsen in Warmond met de kerktoren op de achtergrond. We zien mensen voor een herberg zitten onder een klimop. Er is een paar dat danst en op de voorgrond is een moeder met kind met een prachtig speelgoed in de hand. Er wordt muziek gespeeld, gelachen en gegeten. Zo op het oog een onschuldig tafereel. Maar als we het eens nader bekijken zou je er nog andere betekenissen aan kunnen geven.

De dame die danst kijkt ons recht aan. Ze lijkt nogal schuchter en laat zich een beetje mee trekken door de man die een scheve lach heeft. Achter haar staat een boers type met een mand met een kip op zijn hoofd. Precies het symbool voor onkuisheid of lust. Links zien we een man de wang van een vrouw aanraken. Dit zouden Jan Steen en zijn vrouw Grietje kunnen zijn.

De ton op de voorgrond zou kunnen verwijzen naar de wijsheid dat domme mensen er lustig op los leven terwijl verstandige mensen zich rustig en bekwaam gedragen. De gebroken eieren, de omgevallen vaas en de bellenblazer wijzen op vergankelijkheid. MEERRUST Loop verder over de Dorpsstraat. Ga net voor Albert Heijn linksaf naar Restaurant de Moerbei. Daar vindt u ‘Het Oestereetstertje’ (1658-1660).

Oestereetstertje, Jan Steen

Jan Steen was lid van het Lucasgilde in Leiden, net als de Warmondse schilders Jan Wandelaar en Arie de Vooys. Jan Wandelaar woonde hier op Meerrust of althans op de bijbehorende buitenplaats. 6 Waar Arie de Vooys precies in Warmond woonde weten we niet, maar wel dat hij en Jan Steen tegelijkertijd in Warmond woonden. Arie de Vooys had zijn opleiding bij dezelfde meesterschilder in Utrecht gevolgd. Arie de Vooys behoorde tot de vriendenkring van Jan.

Iedereen kent wel de uitdrukking: ‘Een huishouden van Jan Steen’. Een uitdrukking die duidt op de uitbundige taferelen in zijn schilderijen. Je ziet overal spullen over de vloer liggen, maar ook zie je mensen die teveel gedronken hebben of verwijzingen naar liefdestaferelen. Jan Steen stopte in zijn werken veel verwijzingen naar de uitspattingen van de mens en deed dat op een grappige manier.

Op het schilderij ‘Het Oestereetstertje’ kan je dit goed zien. Het meisje op de afbeelding doet zout op een oester. De oester werd gezien als symbool voor de sexuele verleiding, net zoals vandaag eigenlijk. Het meisje kijkt ons koket aan, het lijkt net of ze met ons flirt. De mensen op de achtergrond staan in de keuken en hebben ook een soort tête-à-tête.

Het meisje heeft een fluwelen huisjasje aan, afgezet met bont. Het geheel is zo realistisch weergegeven.

Je ziet het licht in haar krulletjes en het vocht in de oesters. Het geheel is zo realistisch weergegeven dat je het gevoel hebt dat je zo kunt binnenstappen. De spullen op tafel zijn nog steeds heel gangbaar: een kadetje, een glas wijn, wat zout. Stel je de scène eens voor in het oude huis tegenover ons. De Dorpsstraat gaat over in de Jan Steenlaan. Op de hoek bij de Gemeentehaven vindt u links de buste van Jan Steen.

Buste van Jan Steen

De Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker maakte in 2008 dit beeld van Jan Steen.

Eerst stond het een stukje verderop, maar het is later verplaatst. Dat is eigenlijk wel jammer, want op die plaats stond waarschijnlijk het huis waar Jan Steen werkelijk gewoond heeft.

Jan Steen heeft zichzelf overigens heel vaak afgebeeld in zijn werken. Hij was een echte ‘selfie’ koning. HET BEELD VAN JAN STEEN 7 Schuin aan de overkant van de buste van Jan Steen vindt u ‘het huis van Jan Steen’ uit de 17e eeuw.

JAN STEENHUIS Jan Steenlaan

Het huis van Jan Steen

Een eeuw geleden kwam de Warmondse amateurhistoricus William Machen tot de conclusie dat Jan Steen misschien in Warmond gewoond moest hebben. Dit kwam door het schilderij De Hoenderhof. Daar komen we straks nog op terug. 8 Machen meende dat Jan Steen van 1656 tot 1660 in dit huis gewoond zou hebben. Het was het enige woonhuis dat nog bestond uit de 17e eeuw en dus moest dit wel het huis van Jan Steen zijn. Inmiddels weten we wie hier wél woonden. Dat waren remonstranten, waar Jan Steen ongetwijfeld contact mee heeft gehad.

Aan de hand van de belastingregisters valt na te gaan hoe de belastinggaarder steeds dezelfde route liep om de belastingen te innen. Op die manier is vastgesteld dat het huis van Jan Steen hier aan de overkant gestaan moet hebben.

Het huis heeft nog een soort put, zoals ook het huis naast de Oude School op het plein bij de pomp. Het is geen waterput, maar een koelkast avant la lettre. Hier kon je het vlees in het zout bewaren voor de winter. VVV-WINKEL 9

Hoenderhof, Jan Steen

zien is, was Jan Steen zeker geen portretschilder. portretschilder. geen zeker Jan Steen zien is, was Hoewel zijn echtgenote op meerdere schilderijen te schilderijen te op meerdere zijn echtgenote Hoewel woonden de heren Van Lockhorst en Van Wassenaer. en Van Lockhorst Van de heren woonden kasteel Lockhorst of Oud Teylingen werd gesticht. Hier gesticht. werd Oud Teylingen of Lockhorst kasteel We staan hier met onze rug naar de plek waar in 1275 rug naar de plek waar onze hier met staan We Let op: het schilderij hangt achter het VVV gebouw. VVV het gebouw. achter schilderij hangt op: het Let ‘De Hoenderhof’ (1660). voormalige gashoudershuisje vindt u gashoudershuisje vindt voormalige Warmond. Aan de achterzijde van dit van dit de achterzijde Aan Warmond. Steek over naar het pand van VVV pand naar het over Steek Toch kreeg hij hier opdracht om een portret te schilderen. De baron van Wassenaer gaf hem de opdracht om zijn dochter Jacoba Maria van Wassenaer te schilderen. We zien een meisje in een hoenderhof, terwijl ze een lammetje melk te drinken geeft. Ze wordt omringd door een bonte verzameling vogels. Twee bonkige knechten kijken geamuseerd toe – door hun aanwezigheid lijkt het meisje nog liever en aandoenlijker.

Het schilderij geeft een mooie doorkijk naar het kasteel op de achtergrond. Zo plaatst Jan Steen het meisje in een mooie omlijsting. En ontstaat er een verbinding tussen de mensen op de voorgrond en het kasteel.

Het meisje is prachtig gekleed in zachte tinten. Ze kijkt ons aan in een beschermende houding. Ze geeft melk aan een lammetje, de andere schapen staan dichter bij het kasteel. De bediende naast haar kijkt haar liefdevol aan, waarschijnlijk een gewaardeerd lid van de huishouding. Hij houdt een kan in de hand met de melk voor het lammetje en een mand met eieren. De man links is een dwerg met slechte kleding.

Er zijn vogels te zien zoals een pauw, kippen, duiven, eenden en een fazant. De fazant lijkt meer op een duif. Naast het meisje ligt haar strohoed op de trap met rode en blauwe linten, mogelijk de kleuren van haar huis. Aan haar voeten liggen twee hondjes, met halsband in dezelfde kleuren. Het geheel geeft een en al onschuld weer; witte duiven, het lammetje en aan de dode tak bloeit een nieuwe loot. Onschuld en zicht op nieuw leven zijn verenigd. Na de periode Warmond is Jan Steen naar Haarlem getrokken. Haarlem was belangrijk vanwege de vele kunstenaars die er woonden en elkaar inspireerden. In 1670 keerde hij terug naar Leiden. De Engelse oorlog had veel invloed op het economische klimaat en zeker voor kunstenaars. Daardoor hebben veel schilders het moeilijk gehad en gingen velen failliet (waaronder Rembrandt). Jans vader was bemiddeld maar ook hij kreeg het financieel moeilijker.

Jan stierf in 1679 en werd in de Pieterskerk in het familiegraf begraven. AFSLUITING Het graf werd enige jaren later verkocht. Bij de pilaar waar het graf was, is een gedenksteen aangebracht.

Meer informatie over Warmond vindt u in de VVV winkel of op www.warmondaandekaag.nl.

Wilt u even zitten om wat te eten of te drinken? Teruglopend over de Dorpsstraat loopt u langs onder meer Grand-café De Oude School en Restaurant Het Wapen van Warmond .

Grand-café De Oude School, Dorpsstraat 38-40, 2361 BE Warmond, www.grandcafedeoudeschool.nl. Hier vindt u een groot aantal replica’s van Jan Steen aan de muur. (di-zo 10.30-23 uur, ma gesloten)

Restaurant Het Wapen van Warmond, Dorpsstraat 90, 2361 BK Warmond, www.hetwapenvanwarmond.nl (wo-vr 16-23 uur, za-zo 12-23 uur, ma-di gesloten)