A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga) ÁSTUR PAREDES

Rafael Cascudo Noceda

mpezamos y acabamos esta ruta na capital Louteiro y pola esquerda un noiro que nos separa del conceyo del mesmo nome, A Veiga, y del monte. Condo pasemos al depósito del augua, nún dos sous puntos máis emblemáticos, el hemos siguir de frente y nel cruce de despós hemos Parque del Medal, coa estatua en bronce da fer lo mesmo, meténdonos entre calitros y algún Venus Algálica feita pol escultor César prao. Lougo, hemos atopar a señalización del camín Montaña en honor a Álvaro Fernández de Santiago que nos ha baxar hasta El Rego de Suárez. Un parque feito entre el Río Suarón, Louteiro, qu’hemos ter que cruzar por derriba das E el ilesia parroquial del s. XIX, a Casa de pedras. É un regueiro con pouca augua que busca E Villamil, agora Casa da Cultura y Biblioteca celergoso os fondales por unde discurre el Eo, al que veigueña, y el edificio del Conceyo, tamén del siglo ye ha ir levar servicial todo el sou caudal d’augua. XIX. Pasao el rego hemos siguir pol camín principal Hemos empezar a andar, polo tanto, nel corazón que piya en subida, levando os praos costedos pola hestórico d’esta vila y, despós de cruzar a carretera esquerda y el noiro pola dereta. A subida cruza por xeneral y el Río Monxardín, hemos subir pol barrio entre un monte misto con calitros, pinos, castañeiros de Ferreira a buscar dende el alto d’estas terras el y algúa bidureira; y al chegar al pico da costa hemos camín a Miou. Un camín que vai entre calitros y dar núa pista máis ancha que cruza perpendicular- qu’ha levarnos hasta el sur de Miou, un poblo da mente. Desque tamos nel pico hemos pañar á dere- parroquia da Veiga que s’asenta núa especie de pla- ta hasta chegar á estreta carretera que xunta Abres nicie a 40 metros d’altura y a menos d’un kilómetro con Bustelo. Nese momento hemos tar na másima d’El Fondrigo, xa na capital del conceyo. Hemos tar altura del circuito preparao pra hoi, a us 250 metros entoncias nun lugar d’espléndidas vistas hacia el tra- d’altitú. mo final da Ría del Eo. Pola carretera hemos baxar hacia a esquerda, Por Miou pasaba a ruta costeira del camín de pañando dirección a Abres y condo os calitros arra- Santiago y el camín dos Arrieiros, importante vía de len algo hemos poder ver el vale del Eo pola dereta comunicación y d’intercambio a lo longo de toda a del noso andar. Enseguida hemos chegar ás primei- Edá Moderna. Del cemento das caleyas de Miou ras casas d’Abres y dende ese punto hemos poder hemos dar nun camín de piso de terra que vai ir ver con claridá el vale del Eo, parte del caseirío encaleyuao entre árboles diferentes, entre os qu’a- d’Abres, os poblíos galegos del conceyo de Trabada: bundan sobremanera os dichosos calitros. Pola dere- Vilarbetote, A Retorta, O Follabal, Pacios, Pedrido, A Por camíos y carreiros Por camíos y carreiros ta hemos levar a conquía que taya El Rego de Boca de Canle y el alma xemelga galega d’Abres, ou ÁSTUR PAREDES en Lugo,despósdepasarpor OChao,capitaldeSan Eo, ríoquebaxadendeFonteo, nelvaledePedrón ses delríohanserelcentro dasnosasoyuadas.El praos, asarboledasderibeira yasmarcasdosrebo- fronteirizo ymáxico,el augua, asxungueiras,os saltan osnoirosybuscancobiciososelrío. Por undequerahemosverachegarseregueirosque ruta ydasvistasduranteloquequedaderecorrido. partir d’aquíelEovaiserprotagonistaprincipalda pañar haciaAAbrairabuscandoasveirasdelEo. camín daFerraríaantiasdechegaralcaseiríoyhemos ceyos deSanTisod’AbresyAVeiga.Hemosdeixarel verquen asúaauguaalEo,nafronteiraentreoscon- xusto porcercad’undeosregosdaFerraríayOuriaye Ferraría, uncaseiríosituaonamesmaveiradelEo, carretera ypoladeretahemosbaxarendireccióná tros daVeiga. pequena planiciea80metrosd’altitúy7kilóme- poblo daparroquiad’Abresquetasituadonúa pola carreteraquevaiaGuiarsubindohastaRefoxos, hacia elilesiaparroquialdeSantiago,hemoscoyer esterior porúaparededepedra. recinto taarrodiadod’úagranfincaprotexidadel cación muixoncidaalCamíndeSantiago.Todoel A estavirxeconócenlacomoaVirxedaO,d’advo- pode verelnenoydatadaentreossiglosXVIXVII. capiya qu’aveiraúavirxepreñadadentrodaquese tres pisosnúndosestremos.Dispónd’úapreciosa po centralcompostopordúasprantasyúatorrede os barriosd’Abres.Éúacasúasoberbiaconuncor- tas deprivilexosobreelvalefondonelquetántodos Castrillón. Atópaseestepalacionunouteiroconvis- coas armasdosOsorio,Moscoso,Miranday úa portadabarrocadatadaen1647conunescudo el PalaciodoPibidal, nosas costas. tenecen alcaseiríodeBustelo,quedeixamosás enriba ascasascolgadasdelarreboladoiroqueper- seña, ARíadeAbres.Poladeretahanasomaraló A rutadelestraperlo(AVeiga-AbresVeiga) A rutadelestraperlo(AVeiga-AbresVeiga) Hemos andaragorapola veira deretad’esterío Nas últimascasasdeRefoxoshemosdeixara Deixamos elbarriodoPibidaly,envezdesiguir El siguintepuntoimportantedarutad’hoihaser Delantre delPalaciodoPibidal pacio ou casasolaregaqueten

RAFAEL CASCUDO de casasapeteiradasen diferentes escalóisque metros d’altura.Tadisposto enbarriosoucaseiríos de Trabada. ra elconceyoasturianoda Veiga delconceyolugués conceyo ynamarxedereta delRíoEo,ríoquesepa- Refoxos. Tasituadanelcuadrantenoroccidentaldel poñendo dedousnúcleospoblación:Abresy Santiago Apostolytenúaestensiónde10km da Veiga.Comoparroquiatabaxoaadvocaciónde cemento hemoschegaraAbres,pobloyparroquia padres qu’andanabrazaos.Ypolestretocamínde pequeno qu’asomaacabezaytentadesepararos separarnos delríometéndosepolmedio,comoese qu’almacena auguapraosmolíosyqu’haquerer nos separa. dendo pontesdetodotipo,praxuntarlopoucoque diferentes, quesedanamaoporderribadelrío,ten- ver yasentirnosermanaos;iguales,peróaltempo danos d’únyoutrolaotamosacostumbraosavivir, ermás, perófronteirapoucoagresivaxaqu’osciuda- y Ove.Eo,fronteiranaturalentredúascomunidades máis antigoscomoIuve(755),EuveouHeuve(878) nome, alqueseyeconoceronnosescritosoutros nel MarCantábrico.UnríoEo,desonoroypersonal de Galiciaydesembocandoalfinaldelsourecorrido Veiga, construyeúaespaciosaríaseparandoAsturias d’Abres yfaisenavegableprimeirolougo,dendeA Tiso d’Abres,achégasehastaelpobloveigueño Abres taa5,6kmdacapital municipalya70 Úa pistadecementohanoslevarhastaapresa 2 , dis-

13 ENTRAMBASAUGUAS A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga)

En Abres, terra necesitada de pontes, ergueron en 1892 a Ponte do Fornacho y fixéronla en madera; anos máis tarde, en 1928, reconstruíronla en cemen- to. A súa ilesia parroquial, dedicada a Santiago Apostol, é d’estilo barroco, con retablos de finales del XVII. Abres y a súa parroquia, na súa relación estreta col Camín de Santiago, foi asilo y hospital de pelegríos. Esa mistura d’Abres y el camín de Santiago queda ben clara coa esistencia d’un mesón na Sela de Murias y col feito de qu’os romeiros que pasaban por Abres debían pasar baxo el arco de canteiría da Casa da Rúa. Hemos pasar Abres pola parte baxa deixando á esquerda a Ponte do Fornacho y el Río Eo. Hemos salir d’Abres por úa senda en chao, que primeiro é cemento y lougo terra. El Eo fai por aquí úa veiga chía de pequenos praos mui verdes. El punto siguinte nel noso recorrido achegao al río ha ser O Canaval, un recanto escondido núa das voltas que tayóu el Eo, que s’achega hasta a casa alí situada, silencioso y tranquilo. A casa y a finca arro- diada d’árboles chuchan el meandro que fai el río nese precioso requeixo. Hemos deixar O Canaval por un camín de pedra en chao, levando el monte pola dereta y el vale del río pola esquerda. Un pou- co despós hemos comprobar cómo el camín empeza a picar hacia arriba mui suavemente y el río vai que- dando nun escalón inferior. El camín ha ir separán- dose del río y dende el alto hemos poder ver cómo RAFAEL CASCUDO

Un señal del Camín de Santiago na ruta

baxan d’altura camín das veigas del río: barrios como As Aceñas, A Cruxa, A Abraira, O Molín, A Antigua, Grandamiá, , O Pibidal, A Ponte, A Rúa... Abres ten el linaxe de ser el última localidá y parada d’ nel Camín de Santiago, que lougo se metía en Galicia cruzando pola Ponte Vella (docu- mentada na época baxomedieval) y agora desapare- cida. Hoi en día inda esiste a presa que se fixo al lao y el embalsamento das auguas deu lugar a un pozo d’úa gran riqueza pesqueira y qu’a lo longo dos últi- mos anos foi un cobiciao coto de salmóis. A Ponte Vella deu lugar a un barrio, el da Ponte, y a úa capi- yía adosada al muro da casa do Xanelo, situada nel

camín que levaba á ponte. Nesa capiyía hai el imaxe ÁSTUR PAREDES d’un Cristo crucificao del siglo XVII conocido por Abres como O Cristo da Ponte. El barrio do Pibidal na parroquia de Abres (A Veiga) ENTRAMBASAUGUAS Abres ten úa hestoria lamar de xoncida a os camíos, porque sempre foi un cruce de muitos: el 4

1 camín de Santiago, el camín dos Arrieiros, y el río, que foi dende mui antiguo un camín d’augua pol el Eo baxa suave, fendo meandros longos, como si que chegaban as mercancías en chalanas ou, se non, esquiase lentamente sobre neve líquida, lo que ha fer a bordo do Barco da Ponte, un pequeno veleiro que qu’úas veces quede lonxe y outras achegadín al trasportóu mercancías hasta el ano 1903, ano condo camín. Andando calmados pola serena presencia del s’inaguróu el ferrocarril mineiro de Vilaoudriz a río hemos atoparnos enseguida col poblo de Ribadeo. Louteiro. A ruta del estraperlo (A Veiga - Abres - A Veiga) RAFAEL CASCUDO

Baxando camín d’Abres

Louteiro é un poblín situao na parte norte da máis pr’arriba al empezo da ruta. Por alí hemos ato- parroquia y a 67 metros d’altitú. Aséntase núa terra par loureiros, un monte de ribeira pol fondal y polas que xa deixa sintir a influencia da rasa qu’empeza a veiras del río, y muitos calitros polas ladeiras coste- definir a Ría del Eo. Hemos tar a 2,4 km da capital das. Dende el río y pola mesma carretera hemos del conceyo y nún dos puntos de paso da ruta xaco- subir hasta Miou. Durante a subida y pola esquerda bea nel sou itinerario costeiro; úa ruta que lougo de hemos poder observar lamar de praos y eiros con pasar polos barrios veigueños d’A Galea, A Abraira, árboles frutales que tein el tronco enredao con lá El Palacio, A Cal y Ferreira, salta a os poblos de d’oveya y que según nos contaron vale pra que nun Miou, Louteiro, A Sela de Murias y Abres. ye suban por él as fornigas. Tamén hemos poder ver Al igual qu’Abres, Louteiro é punto de paso d’un muitas botellas y frascos chíos d’augua pra luitar importante camín aló polos siglos XVII, XVIII y XIX: escontra as xeladas. el camín dos Arrieiros. Hemos atopar en Louteiro úa Enseguida hemos dar de novo en Miou, anque ermita dedicada á Virxe dos Romedios, capiya de agora pola parte norte del poblo, y d’ese xeito pranta rectangular con porta hacia el oeste, campa- hemos poder contemplar por completo el sou nario sin campá y que ta empiriquituada na veira da caseirío. De Miou hemos baxar hasta El Fondrigo, carretera local. Por certo, el imaxe da virxe ten pelo entrando de novo na vila capital del conceyo da natural. Anque de fábrica aparentemente moderna, Veiga, antias chamao oficialmente Vega de ben podería datarse nos siglos XVII ou XVIII. Peró Ribadeo. El conceyo da Veiga ten us 82 km2 y seis Louteiro ten outro feito que nos corrobora a súa parroquias: A Veiga, Piantón, Abres, , importancia na ruta xacobea y é un Peto d’Ánimas, y Guiar. Hestóricamente, condo Castropol construcción mui típica nel camín de Santiago y que era capital da Terra de Ribadeo, entre os ríos Eo y por alí ye chaman As Ánimas de Louteiro. Navia, a Veiga de Ribadeo era ún dos partidos nos

Louteiro vén ser el punto de partida y al tempo el que se dividía ese gran conceyo y tía a súa capital ENTRAMBASAUGUAS acabo del circuito que ye dá título a esta ruta, a Ruta en Piantón. Peró en 1836 crearon el conceyo da 5 del Estraperlo: Louteiro - O Pibidal - Abres - Louteiro. Veiga de Ribadeo, féndolo independente de 1 Úa ruta d’us 8 kilómetros de fácil perfil que nosou- Castropol. Primeiro a capital siguíu tando en tros fixemos máis longa, recorrendo tamén as terras Piantón, peró en 1851 trasladáronla hasta unde ta de Miou y A Veiga. hoi. Dende entoncias A Veiga ha ser vila y capital Hemos deixar Louteiro y, pola carretera local que del conceyo del mesmo nome y nesta vila hemos vai en dirección da capital del conceyo, hemos dar, empezar y acabar úa ruta de camíos veyos cargaos outra vez, nel Rego de Louteiro, que cruzáramos d’hestorias y lendas.