Кwига £Іѵ Свеска 3/2006. Зборник Матице Српске За Кwижевност И Jезик £Іѵ/3
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
KWIGA £¡¢ SVESKA 3/2006. Studije i ålanci: Mr Predrag Petroviã, Kinematografsko pisawe romana, (Krila Stanislava Krakova) 511 / Mr Zorana Opaåiã, Me- moari Stanislava Krakova. Ÿivot åoveka sa Balkana 527 / Sowa Ve- selinoviã, Na ostrvu apstrakcije — Miloš Crwanski i Georg Trakl 549 / Dragana Bedov, Sluåaj Zvezdana Vujadinoviãa 565 / Dr Jelica Tošiã, Poåetak karijere Harolda Pintera 577 / Dr Gordan Mari- åiã, Mitske priåe na radio talasima: Hristiãev Orest i Lukiãeva Medeja 585 / Dragana Cukiã, Inverzija i paradoks kao stilski po- stupci u Unutrašwoj strani vetra Milorada Paviãa 595 / Dr Vladi- slava Ribnikar, Istorija i trauma u romanima Davida Albaharija 613 / Istraÿivawa: Dr Violeta Jovanoviã, Poetika pripovedawa An- tonija Isakoviãa 641 / Prilozi i graða: Dr Violeta Jovanoviã, Raz- govor sa Antonijem Isakoviãem 651 / Ocene i prikazi: Dr Vojislav Jeliã, Studija o starohrišãanskom klasicizmu 665 / Dr Vitomir Vu- letiã, O slavistici i srbistici 667 / Dr Dragan Stojanoviã, O Hel- derlinovoj hristološkoj ikonografiji 671 / Dr Ana Ãosiã-Vukiã, Zbornik u åast Dragiše Vitoševiãa 674 / Mr Lidija Mustedanagiã, Esej ili manifestacija usamqenosti na putu bez kraja 680 / Dr Slo- bodan Jaukoviã, Lepota i wena lica 691 / Mr Marko Nediã, Kri- tiåke sinteze Predraga Palavestre 698 / Mr Nataša Bugarski, Odru- štvenoj funkciji jezika 703 / Dr Nataša Dragin, Otkriãe muziåke antologije manastira Lavra 706 / In memoriam: Dr Vasa Milinåe- viã, Dušan Puhalo (1919—2006) 709 / Registar 713 / Uputstvo za pri- premu rukopisa za štampu 735 ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA KWIŸEVNOST I JEZIK £¡¢/3 MS YU ISSN 0543-1220 | UDK 82 (05) ZBORNIK MATICE SRPSKE ZA KWIŸEVNOST I JEZIK Pokrenut 1953. Glavni urednici Akademik MLADEN LESKOVAC (1953—1978) Dr DRAGIŠA ŸIVKOVIà (1979—1994) Dr TOMISLAV BEKIà (1995—1998) Dr JOVAN DELIà (1999— ) YU ISSN 0543-1220 | UDC 82(05) Ureðivaåki odbor Dr TOMISLAV BEKIÃ, dr JOVAN DELIÃ, dr BOJAN ÐORÐEVIÃ, dr MARIJA KLEUT, dr SLOBODAN PAVLOVIÃ, dr NOVICA PETKOVIÃ, dr IVO TARTAQA, dr ROBERT HODEL Glavni i odgovorni urednik Dr JOVAN DELIà KWIGA PEDESET ÅETVRTA (2006), SVESKA 3 SADRŸAJ Studije i ålanci Mr Predrag Petroviã, Kinematografsko pisawe romana, (Krila Stani- slava Krakova) ...................... 511 Mr Zorana Opaåiã, Memoari Stanislava Krakova. Ÿivot åoveka sa Bal- kana .......................... 527 Sowa Veselinoviã, Na ostrvu apstrakcije — Miloš Crwanski i Georg Trakl .......................... 549 Dragana Bedov, Sluåaj Zvezdana Vujadinoviãa ............ 565 Dr Jelica Tošiã, Poåetak karijere Harolda Pintera ........ 577 Dr Gordan Mariåiã, Mitske priåe na radio talasima: Hristiãev Orest i Lukiãeva Medeja ..................... 585 Dragana Cukiã, Inverzija i paradoks kao stilski postupci u Unutrašwoj strani vetra Milorada Paviãa ............... 595 Dr Vladislava Ribnikar, Istorija i trauma u romanima Davida Albaha- rija ........................... 613 Istraÿivawa Dr Violeta Jovanoviã, Poetika pripovedawa Antonija Isakoviãa ... 641 Prilozi i graða Dr Violeta Jovanoviã, Razgovor sa Antonijem Isakoviãem ...... 651 Ocene i prikazi Dr Vojislav Jeliã, Studija o starohrišãanskom klasicizmu ...... 665 Dr Vitomir Vuletiã, O slavistici i srbistici .......... 667 Dr Dragan Stojanoviã, O Helderlinovoj hristološkoj ikonografiji ... 671 Dr Ana Ãosiã-Vukiã, Zbornik u åast Dragiše Vitoševiãa ...... 674 Mr Lidija Mustedanagiã, Esej ili manifestacija usamqenosti na putu bez kraja ......................... 680 Dr Slobodan Jaukoviã, Lepota i wena lica ............ 691 Mr Marko Nediã, Kritiåke sinteze Predraga Palavestre ...... 698 Mr Nataša Bugarski, O društvenoj funkciji jezika ......... 703 Dr Nataša Dragin, Otkriãe muziåke antologije manastira Lavra ... 706 In memoriam Dr Vasa Milinåeviã, Dušan Puhalo (1919—2006) .......... 709 Registar ........................... 713 Uputstvo za pripremu rukopisa za štampu ............. 735 Zbornik Matice srpske za kwiÿevnost i jezik izlazi triput godišwe, u tri sveske, koje åine jednu kwigu. Redakcija 3. sv. £¡¢ kwige Zbornika Matice srpske za kwiÿevnost i jezik zakquåena je 16. oktobra 2006. Štampawe završeno marta 2007. Izdaje Matica srpska, Novi Sad www.maticasrpska.org.yu e-mail: [email protected] Struåni saradnik Odeqewa: Julkica Ðukiã Sekretar Uredništva: Slobodan Pavloviã Lektor i korektor: Vera Vasiliã Tehniåki urednik: Vukica Tucakov Slova za korice izradio: Dragan Višekruna Kompjuterski slog Mladen Mozetiã, GRAFIÅAR, Novi Sad Štampawe ovog Zbornika omoguãilo je Ministarstvo nauke i zaštite ÿivotne sredine Republike Srbije Štampa: IDEAL, Novi Sad STUDIJE I ÅLANCI UDC 821.163.41.09-31 Krakov S. 821.163.41-95 KINEMATOGRAFSKO PISAWE ROMANA (Krila Stanislava Krakova) Predrag Petroviã SAŸETAK: Kratki avangardni roman u kojem su se najdo- slednije ispoqile nove pripovedaåke moguãnosti bliske, od- nosno analogne tehnici filmske montaÿe su Krila (1922) Sta- nislava Krakova. Specifiåan narativni postupak kojim je ostva- ren ovaj roman postaje jasniji dovede li se u vezu sa stavovima pojedinih avangardnih autora o filmu, ponajpre sa razmišqa- wima Sergeja Ejzenštejna o tehnici filmske montaÿe kao i sa programskim stavovima pojedinih avangardnih pripovedaåa, ka- kav je Alfred Deblin, da roman zasnuju na nekim kinemato- grafskim principima. KQUÅNE REÅI: roman, avangarda, film, kinematograf- ski postupak, montaÿa, pripovedawe, perspektiva, kontrapunkt, poetika „Pitawekojesubjektratasvešãese na pitawe ko je subjekt percepcije." Moris Merlo Ponti, Fenomenologija percepcije „Film ne znaåi ja vidim, veã ja letim." Pol Virilio, Rat i film Nekoliko decenija nakon što je objavio svoj prvi roman, Dnevnik o Åarnojeviãu, Crwanski se u memoarskim beleškama u kwizi Lirika i komentari (1959) priseãa vremena kada je intenzivno radio na tom delu i pokušava da objasni zašto u wemu nema razvijenih opisa bitaka i ratnih dejstava. Navodeãi jedan od razloga, Crwanski kratko kaÿe: „Rat nije roman, nego film."1 Reå je zapravo o parafrazi poznate misli jed- nog od pionira modernog filma, francuskog rediteqa Anabela Gansa, koji 1917. godine, dok Crwanski vodi svoj ratni dnevnik od kojeg ãe docnije postati roman, poåiwe da snima film Optuÿujem koristeãi 1 Miloš Crnjanski, Pesme, Sabrana dela, knjiga 1, Beograd 1983, str. 146. 512 kao statiste povratnike sa fronta, rawenike, rekonvalescente, meðu wima i poznatog pesnika Bleza Sandrara. Govoreãi o svom doÿivqaju snimawa na frontu, Gans film dovodi u vezu sa ratnom mašinerijom — „Rat je film, a film je rat". Prava moã filma, koju je upravo sni- mawe u ratu potvrdilo, u tome je što radikalno mewa åovekovu percep- ciju stvarnosti, jer poseduje takvu „åaroliju i opsene, k dru da gledao- cima, u svakom deliãu sekunde stvori dosad nepoznato oseãawe svepri- sutnosti, postojawe u åetvrtoj dimenziji, pošto se vreme i prostor ukidaju."2 Crwanski, koji je svoje oduševqewe filmom iskazao u mno- gobrojnim esjima u kojima piše o velikim izraÿajnim potencijalima koje poseduje najmlaða umetnost, imao je prilike da se februara 1929. godine kao dopisnik Politike iz Pariza susretne sa Gansom. U inte- vjuu francuski sineasta izjavquje da „kinematograf postaje neka vrsta alhemije umetnosti od koje se moÿe oåekivati promena sviju ostalih sa- mo ako budemo znali da dodirnemo srce: srce je metronom kinemato- grafa."3 Upravo prisustvo te „kinematografske alhemije", koja preobraÿava umetnost pripovedawa, moÿe se prepoznati u srpskoj avangardnoj pro- zi, pa i u Crwanskovom prvom romanu. Iako u wemu zaista nema razvi- jenih opisa bitaka, u onim fragmentima u kojima Rajiã piše o svom boravku i kretawu na frontu moÿe se uoåiti specifiåan narativni postupak — brzo smewivawe kratkih, prezentskih reåenica i reåenica bez predikata kojima se postiÿe efekat isprekidane, kao filmskim re- zovima iseåene percepcije i radwe. Dinamiåno smewivawe pojava i likova koji ulaze u Rajiãevo vidno poqe podseãa na nervozno kretawe objektiva kamere, odnosno montirawe nezavisnih i nepovezanih kadro- va, kao u ovom odlomku: „Prolazili smo kroz pusta sela. Nekoliko jad- nih, grozno sirotih, odrpanih åivuta. Lepe ruske crkve, mokre šume što se puše. Blato, grdno more blata. Psi tråkaraju po selima. Psi i jadne, prqave izgriÿene åivutke. Devojåice od dvanaest godine, od de- set godina, nude se. Svud kola, jadni kowi i beskrajni blatni putevi. Po ulicama leÿe rawenici. Posle podne su došli po nas automobili. A sunce mlako, dobro sunce lilo je po kuãama i putevima."4 Sliåan pripovedaåki postupak zasnovan na principu kadrirawa i montaÿe, odnosno vezivawa nezavisnih slika-snimaka u jedan narativni niz, uoåqiv je i u Crwanskovim pripovetkama kakve su „Veliki dan" i „Raj" koje su takoðe tematski vezane za rat, kao i ratnom romanu Dragi- še Vasiãa Crvene magle (1922).5 Meðutim, ne moÿe se jednostavno tvr- diti da su ovakvi pripovedaåki postupci nastali samo i pod direkt- 2 Nav. prema: Pol Virilio, Rat i film: logistika percepcije, prev. A. Jovanoviã i V. Cakeljiã, Beograd 2003, str. 47. Na jednom mestu Virilio primeãuje zanimqivu podudarnost koja potvrðuje da su rat i film bukvalno od istog materijala — nitroceluloza koja je sluÿila za proizvodwu filmske trake u Prvom svetskom ratu, koristila se i za pravqewe eksplo- ziva (str. 28). 3 Miloš Crwanski, Hristos Anabela Gansa, Politika, br. 7478, Beograd, 24. febru- ara 1929, str. 10. 4 Isti, Dnevnik o Åarnojeviãu, Beograd 1921, str. 22. 5 Up. o tome: Radovan Vuåkoviã, Srpska avangardna proza, Beograd 2000, str. 43. 513 nim uticajem filma, nego da su, kao i sam ratni film, posledica di- namizovane percepcije stvarnosti i izmewenog doÿivqaja vremena i prostora u ratnom haosu. Naglašavajuãi da je rat