2. Meşrutiyet'te Eğitim, Kadın Ve Nas Darülfünunu
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Ana Bilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi 2. Me şrutiyet’te E ğitim, Kadın ve İnas Darülfünunu (İlk Kadın Üniversitesi) Bahar Baskın 2501040450 Tez Danı şmanı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ö. Alkan İstanbul 2007 Öz Tez çalı şmamızın konusunu II. Me şrutiyet’teki modernle şme hareketi ve milliyetçilik söyleminin kadın ve e ğitim üzerindeki etkisi ile kadınların ilk defa yüksekö ğrenim görme hakkını elde ettikleri İnas Darülfünunu olu şturmaktadır. Osmanlı’da 19. Yüzyılda ba şlayan merkeziyetçi-modernle şme hareketi standartla ştırmanın bir zorunlulu ğu olarak e ğitimin de devletin tekeline alınmasını gerektirmi ş, ba şlangıçta Osmanlılık olan dü şünsel temel, süreç içerisinde yön de ğiştirerek II. Me şrutiyet’e gelindi ğinde milliyetçi bir içerik kazanmaya ba şlamı ştır. Balkan Sava şları’nın ardından etkisini artıran milliyetçi söylem, toplumsal formasyonun tamamında gerçekle ştirilecek bir dönü şüm için “Kadın”a ihtiyaç duydu ğundan, “Yeni Hayat” ve bununla ba ğlantılı olarak “Yeni Kadın”ın olu şturulmasını gerektirmi ştir. Vatan evlatlarını yeti ştirecek olan anneler, kültür aktarımının sembolleri ve milletin yeniden üreticileri olarak de ğerlendirilen kadınların, modern e ğitim almı ş olmaları toplumun ilerlemesi ile ili şkilendirilmi ş, medenili ğin bir göstergesi sayılmı ştır. Bu dü şünce İttihat ve Terakki iktidarının eylemlerine ve e ğitim politikasına da yansımı ştır. Bu yansımalardan biri olan ama hakkında çok fazla bilgiye sahip olmadı ğımız İnas Darülfünunu’nun tartı şmaların neresinde durdu ğunu dönemin gazetelerinden, dergilerinden ve özellikle Ba şbakanlık Osmanlı Ar şivi ile adı zaman içinde İstanbul Üniversitesi olarak de ğişen Darülfünun’un kendi kayıtlarından yararlanarak anlamaya çalı ştık. Yaptı ğımız ara ştırma sonucunda elde edebildi ğimiz bilgi ve belgeler ı şığında II.Me şrutiyet’te kadınların üniversiteye kabul edilmeleri sürecinin tüm bu tartı şmalardan ayrı bir yerde durmadı ğı, aksine yeni kadın ve modernle şme kavramları ile milli in şa sürecinin tam da merkezinde yer aldı ğı sonucuna ula ştık. iii Abstract The subject of this study is the modernization movement during the second constitution era and how women, for the first time, obtained the right to attend universities by the effect of the nationalist discourse on women and education. The centralist-modernization movement which started in the Ottoman Empire in 19th century, required strict government control over education as a condition of standardization. Formerly thought as Ottomanism, the ideological foundation had started to change towards nationalism in the process of the second constitutional era. The nationalist discourse which gained momentum after the Balkan wars, needed women for the transformation of a whole society. This lead to the formation of the two major discussions of the period: “New life” and following it “New Women”. The women were perceived as mothers raising the future generations in the homeland, thus considered to be the symbols of the culture transfer and the reproducers of the nation. Therefore modern education of women was thought crucial for the improvement of society and women were considered indicators of modernization. This thought was also reflected on the policies and actions of the Party of Union and Progress. This study aims to explain one of these reflections on the policy; Inas Darulfunun, on which we don’t have extensive knowledge. This paper presents a detailed study on Inas Darulfunun based on the newspapers and magazines of the period as well as the Ottoman archives of the Prime Ministry and the Darulfunun itself although its name has changed to University of Istanbul in time. In the light of the information we reached from the above mentioned resources and documents, this paper argues that the admission of Ottoman women to university is not independent from the major discussions of the time, but on the contrary it is a part of the nation building process characterized with women and modernization. iv ÖNSÖZ Bu tez çalı şmasının olu şturulmasında deste ğini esirgemeyen, de ğerli hocam Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ö. Alkan’a, Osmanlıca Belgeleri kullanırken danı şmadan yaptı ğım transkripsiyonlardaki hataların tamamı bana ait olmak üzere yöneltti ğim soruları cevapsız bırakmayan Sayın Yücel Demirel’e, çalı şmamda yararlandı ğım eser sahiplerine, ilgi ve yardımları için Ba şbakanlık Osmanlı Ar şivi Çalı şanlarına, İnas Darülfünunu’na ait defterlerden yararlanmama imkân tanıyan İ.Ü. Edebiyat Fakültesi’ne, lisans ve lisansüstü ö ğrenimimi gördü ğüm İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi’ndeki hocalarıma, bu uzun ve yorucu süreçte beni dinleyen ve destek olan sevgili arkada şlarım Bilgen Bayraktar ve Ahu Alanya’ya, bilgi ve tavsiyelerinden yararlandı ğım Alev Atayakul ve Sibel Yurtö ğren’e, sıkıcı zamanlarda nefes almamı sa ğlayan Özge Unsur’a ve ba şlarını a ğrıttı ğım tüm dostlarıma, çalı şmanın ba şından sonuna kadar her a şamasında bulunarak maddi, manevi ve teknolojik deste ğini esirgemeyen R. Haluk Öngör’e, son olarak bu süre boyunca ve daima yanımda olan ablama, anneme ve babama çok te şekkür ediyorum. v İÇİNDEK İLER Öz ................................................................................................................................iii Abstract ....................................................................................................................... iv ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v İÇİNDEK İLER ........................................................................................................... vi Giri ş.............................................................................................................................. 1 1. Kuramsal Çerçeve .................................................................................................... 5 1.1. Kavram Olarak E ğitim ve İdeolojik İş levi ....................................................... 5 1.2. 19. Yüzyıl Modernle şmesi ve Milliyetçili ğin Ke şfi: Modern “Millet”ler ve Eğitim ...................................................................................................................... 7 1.2.1. Milliyetçi Söylemde Kadın .................................................................... 15 2. 19.Yüzyıl Osmanlı Modernle şmesi........................................................................ 20 2.1. Tanzimat’tan II. Me şrutiyet’e Modernle şmenin Temel Ölçütleri .................. 24 2.1.1. Tanzimat Döneminin Siyasal Görünümü ve Bürokratik Modernle şme. 24 2.1.2. Modernle şmenin Öteki Yüzü: Patriyarkal Modernle şme....................... 30 2.1.3. Söylemde De ğişime Do ğru: Tanzimat’ın Kadınları............................... 33 2.2. II. Me şrutiyet ve Pozitivist Modernle şme ...................................................... 39 2.2.1. II. Me şrutiyet’in siyasal ortamı .............................................................. 39 2.2.2. Pozitivizmin Etkisi ................................................................................. 45 2.2.3. Milliyetçilik............................................................................................ 49 2.2.4. Milli İktisat............................................................................................. 57 2.2.5. Örgütlenme ve Basın.............................................................................. 60 2.3. II. Me şrutiyet’te Kadın................................................................................... 63 2.3.1. II. Me şrutiyet’in Dü şünce Akımlarında Kadın ...................................... 64 2.3.2. Modernle şen Kadın ve Milliyetçilik: Yeni Kadın’ın olu şumu............... 68 2.3.2.1. Kadının Toplumsalla şması ve Çalı şan Kadın ............................ 70 2.3.3. Kadın Dergileri ve Dernekler................................................................. 74 3. E ğitimde Modernle şme Süreci............................................................................... 81 3.1. Tanzimat Dönemi........................................................................................... 82 3.2. Abdülhamit Dönemi’nde E ğitim: Her Camiye Bir Okul ............................... 89 3.3. II. Me şrutiyet Döneminde E ğitim: E ğitimde ‘Milli’lik.................................. 94 vi 3.3.1. Darülfünun ........................................................................................... 102 3.4. II. Me şrutiyet’te Kadın ve E ğitim ................................................................ 106 3.4.1. İttihat ve Terakki’nin Kadın ve E ğitim Politikasına Dair Bazı Veriler 107 3.4.2. Yeni Kadın ve Yeni Okullar................................................................. 110 3.4.2.1. II. Me şrutiyet’in Münevver Kadınları: Ö ğretmenler................ 115 4. İnas Darülfünunu.................................................................................................. 118 4.1.1. Serbest Konferanslar ............................................................................ 119 4.1.2. İnas Darülfünunu’nun Açılı ş ve Yapılanma Süreci ............................. 126 4.1.3. İnas Darülfünunu Talimatnamesi......................................................... 138 4.1.3.1. Talimatnamenin Uygulanması ve Disiplin............................... 143 4.1.4. İdari ve Akademik Kadro..................................................................... 147 4.1.5. Öğrenciler............................................................................................