Poszukiwania I Fascynacje Antoniego Bohdziewicza (1906–1970)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
248 varia Poszukiwania i fascynacje Antoniego Bohdziewicza (1906–1970) małgorzata hendrykowska Department of Film, Television and New Media Adam Mickiewicz University, Poznań, Poland abstract. Hendrykowska Małgorzata, Poszukiwania i fascynacje Antoniego Bohdziewicza (1906–1970) [Th e quests and fascinations of Antoni Bohdziewicz (–)]. „Images” vol. XIX, no. Poznań . Adam Mickiewicz University Press. Pp. –. ISSN -X. DOI ./i.... Th is article is devoted to the director Antoni Bohdziewicz’s creative output and teaching work at the Łódź Film School, to commemorate the th anniversary of his birth. Th e author presents Bohdziewicz’s early days as a director at Polish Radio in Vilnius, and also his work as a fi lm critic. A signifi cant moment in Bohdziewicz’s life was his leaving for Paris on a scholarship on Prof. Władysław Tatarkiewicz’ recommendation, where he produced several short fi lms. On returning to Poland, Bohdziewicz enjoyed success mainly as a reporter for Polish Radio and also as the co-founder of the Imagination Th eatre (Teatr Wyobraźni). When war broke out he got involved in underground activities, becoming one of the organisers recording the events of the Warsaw Uprising on fi lm. Bohdziewicz’s post-war activities were signifi cantly aff ected by his appearance at the Filmmakers’ Congress in Wisła (), at which he spoke out against introducing the ideas of socialist realism. Bohdziewicz never felt fulfi lled as a director, despite producing several fi lms, including documentaries, feature fi lms based on contemporary themes and literary adaptations. His true passion remained his lecturing work at the Łódź Film School. Th e article quotes many of his pupils and protegees, including Andrzej Wajda, Janusz Majewski, Kazimierz Kutz, who saw him as their master, and their artistic and spiritual guide through those times. Without exception they emphasise how Bohdziewicz lived solely for the School. In his later years he was strongly associated with the Film Discussion Club movement; he occasionally worked in theatre, wrote, and taught at the INSAS Film School in Brussels. With hindsight and from his pupils’ remembrances, it becomes clear just how invaluable his teaching work at the Łódź Film School was. keywords: Antoni Bohdziewicz, Imagination Th eatre 10 września 2016 roku mija 110 rocznica zaproszeń przyjętych i odrzuconych… A cza- urodzin Antoniego Bohdziewicza reżysera fi l- sem, choć zdarza się to bardzo rzadko, pozo- mowego i radiowego, dziennikarza, publicysty, staje po nas pamięć, ale ta najszlachetniejsza działacza dyskusyjnych klubów fi lmowych, ale z możliwych, która zachowuje obraz człowie- przede wszystkim wieloletniego, legendarnego ka jako mistrza, mentora, w najlepszym tego wykładowcy Państwowej Wyższej Szkoły Tea- słowa rozumieniu. Kogoś, kto miał znaczący tralnej i Filmowej w Łodzi. Życie Bohdziewi- wpływ na wybory, gusty, decyzje. Dziś, gdy cza było nietuzinkowe, choć zapewne w jego relacja uczeń–mistrz praktycznie nie istnieje, odczuciu nie do końca spełnione. Warto przy- warto przypomnieć i w tym kontekście postać pomnieć ten życiorys obfi tujący w perypetie Antoniego Bohdziewicza. „[…] wywarł na (niewolne od okoliczności politycznych) i nie- mnie ogromny wpływ […] w zakresie kultury, oczekiwane zwroty akcji. ogłady, smaku, stylu, w najmniejszym stop- Świadectwem naszej egzystencji pozostaje niu w zakresie zawodowym. […] mój Mistrz niekiedy napisana książka, namalowany obraz, w szkole życia. To on nauczył mnie, jak jeść piękna fotografi a, zrealizowana audycja radio- chleb z masłem, żeby smakował jak homar wa czy fi lm. Częściej zamiast fi lmów i ksią- Queen Victoria u «Ritza» w Paryżu” – pisał żek pozostają po nas fragmenty rozsypanych o nim Janusz Majewski w książce Retrospek- listów, stosy rachunków, pism urzędowych, tywka, zadedykowanej „Pamięci Antoniego IImagesmages XXIX.inddIX.indd 224848 22017-02-28017-02-28 116:57:576:57:57 varia 249 Bohdziewicza – mojego nauczyciela” (Majew- symbolem nowoczesności, zapowiedzią zupeł- ski 2001, s. 17). W podobnym tonie utrzymana nie nowych form komunikacji społecznej. jest większość wypowiedzi rówieśników Janu- 8 grudnia 1927 roku w Wilnie powstała sza Majewskiego, którzy zetknęli się z Boh- pierwsza w tym mieście rozgłośnia radiowa dziewiczem jako wykładowcą łódzkiej szkoły (rozpoczęcie emisji 15 stycznia 1928) (70 lat Pol- fi lmowej. skiego Radia… brw, s. 37). Student Antoni Boh- dziewicz skończył właśnie 21 lat; do rozgłośni […] był fantastycznym człowiekiem – wspominał zgłosił się niemal natychmiast. W środowisku po latach Andrzej Wajda – znał świat, do którego artystycznym Wilna był już znany – pisywał do my nie mieliśmy żadnego klucza. Znał francuski, czytał książki, o których czasem tylko słyszeliśmy. gazet, wygłaszał prelekcje przed fi lmami, od- Był jedynym nauczycielem w Szkole traktującym czyty, występował jako konferansjer. W ciągu reżyserię jak naukę. Świetnie prowadził wykłady, niespełna trzech lat w wileńskim radiu, które mówił o poetyce, defi niował konwencje, tropy w pierwszych latach istnienia opierało się głów- stylistyczne i łączył to z analizą fi lmów. Uwielbiał nie na audycjach muzycznych, Bohdziewicz René Claira i szkołę francuską. Na jego wykładach przeprowadził kilkanaście krótkich rozmów formowała się nasza postawa wobec kina. (Krubski, przed mikrofonem między innymi z Tadeu- Miller, Turowska, Wiśniewski brw) szem Byrskim o aktualnych programach kin A jeśli tak właśnie było to rozumiane, za- wileńskich. W tym samym czasie zrealizował, sadne i naturalne staje się pytanie „co” ukształ- pierwsze w dziejach polskiego radia, dzie- towało Antoniego Bohdziewicza, zanim został sięcioodcinkowe słuchowisko na podstawie wykładowcą, reżyserem fi lmów fabularnych, Heleny Romer-Ochenkowej Państwo Tutko- dokumentalnych, autorem książki Warsztat fi l- wie – obrazek z życia wileńskiej rodziny. Od mowca i niezliczonych artykułów; zanim skupił 1928 roku redagował także audycję rozrywkową wokół siebie tysiące członków Dyskusyjnych Kukułka wileńska[2], a nieco później – program Klubów Filmowych rozsianych po całej Polsce, o najnowszych tendencjach w kinie współczes- którym przewodniczył przez szereg lat aż do nym (w ramach cyklu Audycje dla wszystkich). śmierci w 1970 roku. W 1930 roku napisał scenariusz i zrealizował Na początku Bohdziewicza ukształtowało słuchowisko sylwestrowe W windzie, emitowa- Wilno. Tu urodził się 10 września 1906 roku ne 31 grudnia 1930 roku, którego akcja toczyła jako syn Zenona Bohdziewicza i Emilii z domu się między godziną 23 a 24 w noc sylwestrową Stankiewicz. Przez pewien czas chodził do w tytułowej windzie[3]. Będąc współtwórcą tea- polskiej szkoły katolickiej w Petersburgu, a po tru radiowego (obok Witolda Hulewicza, Tade- paru latach powrócił do Wilna, gdzie ukoń- usza Byrskiego) w wileńskiej rozgłośni radiowej, czył gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta. Bezpośrednio po maturze zdanej w 1925 roku, [1] Większość informacji biografi cznych uzyska- a następnie przez cały okres studiów, Bohdzie- łam dzięki możliwości wykorzystania prywatnego wicz pracował zarobkowo. Zaczął od banku. archiwum Antoniego Bohdziewicza znajdującego Później pojawiły się inne możliwości związa- się w posiadaniu córki Anny Beaty Bohdziewicz. ne z przyjaźniami i znajomościami zawartymi [2] Bohdziewicz sam występował w tym progra- w czasie studiów na Wydziale Humanistycznym mie jako Marceli Klawisz w towarzystwie „estety” Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Boh- Spirytusa Lófcika, „poety” Aleksandra Sadełki, dziewicz studiował romanistykę i etnografi ę, Wincentego Ulęgałki i Józefowoczki (70 lat Pol- skiego Radia… brw, s. 124). ale w niewielkim stopniu zadecydowały one [3] Tadeusz Byrski uważa to słuchowisko za o dalszych zainteresowaniach i pasjach później- „jedno z ważniejszych ogniw w historii narodzin szego autora Warsztatu fi lmowca[1]. Młodego tzw. Teatru Wyobraźni. Jego oryginalność i kom- człowieka z Wilna musiał za to zafascynować plikację techniczną opisał w książce: Teatr-radio – wynalazek, który w połowie lat 20. w Polsce był wspomnienia. IImagesmages XXIX.inddIX.indd 224949 22017-02-28017-02-28 116:57:576:57:57 250 varia pełnił równocześnie obowiązki spikera (70 lat Polskiego Radia… brw). W tym samym czasie, a więc w latach 1927– –1931, współpracował z pismami codzienny- mi (głównie jako recenzent fi lmowy) oraz pe- riodykami artystycznymi („Pion”, „Żagary”). Właśnie w „Żagarach” opublikował projekt fi lmu reklamowego Olejarnia oraz scenariusz fi lmowy Życie jest krótkie. Pracował nad scena- riuszem surrealistycznym Mikstura, żeby nie ziewać w południe. Na samym początku lat 30. życie 24-letnie- Fot. 2. Włóczędzy. Lata trzydzieste go Antoniego Bohdziewicza nabrało tempa i smaku przygody. Jeszcze w lipcu 1930 roku Dokładnie rok później, w lipcu 1931 roku, jako członek Akademickiego Klubu Włóczę- rekomendowany przez profesora Władysława gów przy wileńskim AZS, wyruszył na wyprawę Tatarkiewicza, Antoni Bohdziewicz wyjeżdża trzema dwuosobowymi kajakami z miejscowo- na stypendium Funduszu Kultury Narodowej ści Twardoszyn w ówczesnej Czechosłowacji i Ministerstwa Oświaty do paryskiej École do Stambułu. Trasa wyprawy, kierowanej przez Technique de la Photographie et Cinémato- późniejszego pisarza i podróżnika Wacława graphie. Okres wileński – pierwszych przyjaź- Korabiewicza, wiodła przez rzeki Orawę, Wag, ni, studiów, wypraw, pierwszej pracy radiowca, Dunaj, do ujścia Dunaju i brzegiem Morza współpracy z czasopismami – nie został jednak Czarnego do Bosforu. defi nitywnie zamknięty. Do Wilna i do radia miał jeszcze nie raz powracać,