Kronika Miasta Łodzi Nr 1/2016
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Łódź 2016 Kronika miasta Łodzi 1/2016 Wydawca: Urząd Miasta Łodzi Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej Redakcja: Gustaw Romanowski — redaktor naczelny W zredagowaniu numeru uczestniczyli: Koncepcja i koordynacja: Błażej Filanowski Współpraca redakcyjna: Małgorzata Golicka-Jabłońska Projekt typografii i okładki: Andrzej Chętko Korekta: Adriana Grzelak-Krzymianowska Zdjęcia: Autorzy, Archiwum UMŁ, materiały prasowe Skład i druk: Drukarnia WIST 95-100 Zgierz, ul. Barona 8 B Łódź, 2016 Redakcja: Kronika Miasta Łodzi, ul. Piotrkowska 113, prawa oficyna 90-430 Łódź, tel. (42) 638–44–39 e-mail: [email protected] ISSN 1231-5354 Materiałów nie zamówionych redakcja nie zwraca. W tekstach przeznaczonych do druku zastrzegamy sobie prawo do zmian i skrótów. Kronika jest pismem bezpłatnym i nie jest przeznaczona do sprzedaży. 2 1/2016 Kronika miasta Łodzi Spis treści pierwsze kolumny 7 Przemysław Waingertner, Samorząd międzywojennej Łodzi 9 Małgorzata Niewiadomska-Cudak, Samorząd w różnych odsłonach 26 Błażej Filanowski, Osiedla bliżej samorządności 39 Rozmowa z Łukaszem Prykowskim Ilona Majewska, Pomysłowa edukacja obywatelska 46 kultura 53 Mikołaj Mirowski, Ziemia obiecana w Teatrze Nowym 55 Paulina Dzwonkowska, 70 lat łódzkiej Akademii Sztuk Pięknych 61 Wojciech Grochowalski, Kolekcja rodziny Poznańskich gościła w Łodzi 69 Błażej Filanowski, Kosmopolitania 80 Mikołaj Mirowski, Teatralny Tlen w Domu Literatury 90 historia 95 Bożena Pellowska-Chudobińska, Orkiestra Symfoniczna 97 Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina Gustaw Romanowski, 50 lat temu Ryszard Stanisławski 111 wszedł do Muzeum Sztuki Błażej Filanowski, Powstaje Makieta Litzmannstadt Getto 124 Ewa Bladowska, Anna z Wernerów Scheiblerowa 130 Andrzej Kobak, Łódzkie ślady Rotha i Wittlina 141 Aneta Stawiszyńska, Działalność społeczna 146 ks. Wacława Wyrzykowskiego (1875-1936) Waldemar Bronisław Ludwisiak, Wyższa Szkoła Filmowa 153 nauka 161 Błażej Filanowski, Planetarium z prawdziwego zdarzenia 163 łódzkie organizacje pozarządowe 171 Mirosław Zbigniew Wojalski, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami 173 3 Kronika miasta Łodzi 1/2016 wspomnienia 183 Gustaw Romanowski, Karl Dedecius (1921-2016) wspominał... 185 Jarosław Kita, Maria Nartonowicz-Kot (1950-2015) 192 Małgorzata Golicka-Jabłońska, Jerzy Kroh (1924-2016) 195 Teresa Dębowska-Romanowska, Elżbieta Pleszkun-Olejniczakowa 200 (1948-2016) Małgorzata Golicka-Jabłońska, Józef Henryk Wiśniewski (1931-2016) 204 recenzje 207 Krzysztof Paweł Woźniak, Słownik odchodzących czasów 209 Dominika Łarionow, Monografia Muzeum Sztuki w Łodzi 214 Małgorzata Golicka-Jabłońska, Uniwersytet różnie opowiedziany 218 Gustaw Romanowski, Otoczone drutem państwo 225 Jolanta Sowińska-Gogacz, Baśnie Eliany 229 osiedla, domy, ulice 233 Dariusz Kędzierski, Ulica dobrej starej nazwy 235 Andrzej Jankowski, Widzew Wschód 242 opracowała Małgorzata Golicka-Jabłońska, Z łódzkiego raptularza 253 4 1/2016 GustawKronika Romanowski miasta Łodzi Ćwierć wieku „Kroniki Miasta Łodzi” W styczniu 1991 roku Rada Miejska w Łodzi postanowiła powołać czasopismo Samo- rządu Łódzkiego. W tamtym bardzo trudnym czasie, gdy Łódź boleśnie dotknął kryzys strukturalny, była to dobra decyzja, bo wspomagała własną inicjatywą wydawniczą budowanie nowej tożsamości naszego miasta. Była to przy tym decyzja śmiała. Kiedy łódzcy radni ją podejmowali, jedyne czasopismo miejskie o długiej, jeszcze między- wojennej tradycji wydawał tylko samorząd Poznania. Inne miasta zaczęły wprawdzie też to robić, ale później i z mocno zmiennym szczęściem. Dziś niektóre z nich to już przeszłość i bynajmniej nie z powodu oszczędności budżetowych, ale z braku jasnych redakcyjnych koncepcji. „Kronika Miasta Łodzi” wchodzi tymczasem w ćwierćwiecze swego istnienia. Jest dziś rozpoznawalnym periodykiem, wyczekiwanym nie tylko przez na- szych Czytelników w Łodzi, ale udostępnianym także systematycznie w zbiorach kilku- dziesięciu bibliotek w kraju i za granicą. Z listów i innej korespondencji przychodzącej do redakcji – nieraz z bardzo daleka – otrzymujemy sygnały, że to, co przekazujemy na naszych łamach, dobrze spełnia wynikający z prawa lokalnego priorytet uznający „Kronikę Miasta Łodzi” za istotny element promocji Łodzi w kraju i za granicą, zawie- rający informacje z życia miasta i o przedsięwzięciach władz miejskich. Łodzianie, także ci rozsiani po świecie, w „Kronice” znajdują pogłębione informacje o aktualnych sprawach miasta, wydarzeniach kulturalnych, życiu społecznym, otrzymują też szeroki dostęp do ciekawej i różnorodnej tematyki historycznej, zwłaszcza do nieznanych często faktów z dziejów Łodzi w XX wieku. Dużym zainteresowaniem cieszy się zainicjowany przez naszą re- dakcję cykl wydawniczy „Bohaterowie trudnych czasów”, ukazujący się nieprzerwanie od 2006 roku. Dotychczas w ramach Biblioteki „Kroniki Miasta Łodzi” opublikowaliśmy 60 biografii osób związanych z Łodzią, które swoim życiem położyły wybitne zasługi na drodze do wolności i niepodległości, a ich nazwiska często były dotąd nieznane lub zapomniane. Uznaliśmy, że jest to jeden z potrzebnych elementów tworzenia pozytywnej tożsamości naszego miasta. W opinii środowiska nauczycielskiego cykl ten dobrze spełnia pożyteczną edukacyjną rolę w pracy z młodzieżą. Łódź jak każda rozwijająca się metropolia niesie z sobą niekończącą Kronika miasta Łodzi 5 Kronika miasta Łodzi 1/2016 się mozaikę tematów. To różne obszary, różne sfery i różne dziedziny życia miasta składające się na jego puls – warte dotknięcia, opisania, spopularyzowania. Od 2004 roku staramy się w miarę konsekwentnie różne miejskie tematy grupować w większe skojarzone bloki. To zawsze sprzyja szerszemu opisaniu zjawiska, a przy okazji także lepszej jego analizie. Dotychczas udało nam się opracować 48 numerów z odrębnym tematem przewodnim. Cieszy, że niektóre z naszych opracowań posłużyły naukowcom jako inspiracja dla ich dalszych badań nad tematyką poruszoną po raz pierwszy na łamach miejskiego kwartalnika. Będziemy nadal proponować kolejne bloki ciekawych tematów czerpanych z dorobku miasta i w miarę możliwości poszerzać „łódzką” wiedzę. Wchodząc w 25. rok istnienia „Kroniki Miasta Łodzi” wracamy po raz kolejny do tematyki samorządowej. Przyglądamy się przemianom demokracji lokalnej Łodzi po 1918 i po 1990 roku. Przybliżamy więc wciąż mało znaną historię międzywojennego Samorządu Łodzi – wartą na pewno dalszych pogłębionych studiów i badań – oraz refleksje najnowsze, nawiązujące do doświadczeń jego współczesnej postaci. Z dzisiejszej perspektywy demokracja lokalna wydaje się silniejsza niż kie- dykolwiek, bardziej autonomiczna i niewątpliwie odleglejsza od różnych koncepcji centralistycznych. Gustaw Romanowski Ćwierć wieku „Kroniki Miasta Łodzi” str. 2 6 Gustaw Romanowski 1/2016 Kronika miasta Łodzi pierwsze kolumny Samorząd międzywojennej Łodzi Lata pracy, zmagań i nadziei Przemysław Waingertner str. 9 Samorząd w różnych odsłonach Kadencje, wybory, polityka Małgorzata Cudak-Niewiadomska str. 26 Osiedla bliżej samorządności Z Łukaszem Prykowskim o Radach Osiedli, Budżecie Obywatelskim i organizacjach pozarządowych, rozmawia Błażej Filanowski str. 39 Pomysłowa edukacja obywatelska Jak się Łodzi powodzi? Ilona Majewska str. 46 7 Kronika miasta Łodzi 1/2016 Książka str. 2 8 kkjajda 1/2016 PrzemysławKronika Waingertner miasta Łodzi Samorząd międzywojennej Łodzi Lata pracy, zmagań i nadziei pierwsze kolumny Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku, po zakończeniu Wielkiej Wojny, wiązało się dla Łodzi, jej sytuacji społecznej i ekonomicznej oraz położenia politycznego i administracyjnego na mapie odradzającej się II Rzeczypospolitej z niejednoznacznymi konsekwencjami. Miasto wyludniło się w czasie wojennych zmagań, zmieniło się jego oblicze narodowościowe w wyniku opuszczenia go przez Rosjan (wojsko, policję, urzędników, przedstawicieli rosyjskiej administracji państwowej wraz z rodzinami). Poniosło też poważne straty gospodarcze w rezultacie zniszczeń wojennych i zapaści ekonomicznej wywołanej militarnym konfliktem, wywiezieniem części parku maszyno- wego, surowców i produktów „łódzkiego włókna” w głąb Rosji w początkach wojny oraz rabunkową gospodarką niemieckiego okupanta. Utracone zostało także wielkie zaplecze surowcowe i rynek zbytu Rosji po zwycięskim puczu bolszewików. Łódź przestała być wielką metropolią Europy Wschodniej, jednym z najszybciej rozwijających się miast na świecie, „polskim Manchesterem”, „ziemią obiecaną” przedsiębiorczych fabrykantów, finansistów i handlowców. Łódź – stolicą nowego województwa Z drugiej strony Łódź zdystansowała przedwojenny Piotrków (pod berłem Romanowów centrum administracyjne regionu i ważne miasto gubernialne w Nadwiślańskim Kraju), stając się w niepodległej Polsce stolicą administracyjną nowego województwa, istotnym ośrodkiem życia politycznego. Wreszcie mogła również skorzystać z dobrodziejstwa stanowienia o sobie w ramach zaprowadzonego w państwie porządku demokratycznego i samorządu terytorialnego. Równocześnie zmienił się status administracyjny Łodzi. Wcześniej pomimo jej dynamicznego rozwoju u schyłku XIX stulecia i w pierwszej dekadzie XX wieku, podejmowane kilkakrotnie próby przeniesienia stolicy guberni z sąsiedniego Piotrkowa do miasta nad Łódką kończyły się każdorazowo fiaskiem. Władze rosyjskie konsekwentnie odmawiały i do wybuchu pierwszej wojny światowej Łódź pozostawała jedynie miastem powiatowym, chociaż w 1841 roku otrzymała prawa przysługujące miastom gubernialnym. Kronika miasta Łodzi 9 Kronika miasta Łodzi 1/2016 Wieloletnie dążenia do podniesienia rangi miasta spełniły się do- piero po odzyskaniu przez