jaarverslag 2011

1 jaarverslag 2011Annual report

2 eylers museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778), een rijke Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap omdat zij de Tsamenleving verrijken. In zijn testament bepaalde hij dat zijn ver­ mogen moest worden ondergebracht in een stichting die zijn idealen zou voortzetten.

De Ovale Zaal van Teylers Museum opende in 1784 haar deuren voor het publiek als kennisinstituut voor eigentijdse kunst en wetenschap. Uitzonderlijk was dat Teylers gesticht werd door en voor burgers zonder bemoeienis van Kerk of Staat in een stad zonder universiteit.

Experimenten met instrumenten en onderzoek naar fossielen en gesteenten, speciaal aangekocht voor dit doel, waren de basis voor het opdoen van nieuwe kennis. Door het geven van demonstraties en lezingen werd de opgedane kennis verspreid in binnen- en bui­ tenland. De eigentijdse kunst werd gestimuleerd met het aankopen van tekeningen en schilderijen van levende kunstenaars en werk van de beroemdste oude meesters.

In de loop van de 19de en 20ste eeuw werden telkens nieuwe ruimtes aan de Ovale Zaal toegevoegd voor alle activiteiten en om de toene- mende collecties te bergen. Tegelijk werden de bestaande en inge- richte zalen niet veranderd. Voor hedendaagse bezoekers is het alsof zij terug in de tijd stappen.

Teylers Museum vertegenwoordigt hiermee als geen andere instelling op authentieke wijze de grote idealen van de Verlichting. Het monu- mentale gebouwencomplex is begin 2012 door Nederland voorgedra- gen bij unesco om opgenomen te worden op de Werelderfgoedlijst. eylers museum is named after Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) a rich Haarlem silk maker and banker. As a true exponent of the Enlightenment, he was greatly interested in the power of the arts and sciences to enrich Tsociety. In his Will, he laid down that his wealth should be invested in a foundation that would promote his ideals.

In 1784, the Oval Room of Teylers Museum opened to the public as a knowledge institute for contemporary art and science. Quite exceptionally, Teylers was founded by and for the inhabitants of Haarlem, a town without a university. There was no involvement by Church or State.

The basis for establishing new knowledge was provided by experi- ments with instruments and by research on fossils and minerals purchased specially for the purpose. In demonstrations and lectures, the knowledge this generated was disseminated at home and abroad. Contemporary art was stimulated through purchases not only of drawings and paintings by living artists, but also of work by the most celebrated old masters.

To house the growing collections and to accommodate all the muse- um’s activities, new galleries were added to the Oval Room during the nineteenth and twentieth centuries. But no changes were made to the existing rooms or their fittings. For modern visitors, it is like stepping back in time.

In a way unparalleled by any other organisation, Teylers Museum is thus an authentic embodiment of the great ideals of the Enlighten­ ment. In 2012, the Netherlands proposed this historic complex of buildings for inclusion in the list of unesco World Heritage sites. Inhoudsopgave

Introductie 9 Missie 9 Mission 10 Subsidiënten en begunstigers 2011 12 Woord vooraf 18 Foreword

Maarten van Rossem 25 nederlands eerste en meest curieuze museum 32 The Netherlands’ first and most curious museum

publiek 45 Tentoonstellingen 50 Bezoekcijfers 52 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten 55 Overzicht digitale bezoekers 56 2011 in beeld

Financieel verslag 67 Verslag van de Raad van Toezicht 68 Toelichting op de jaarrekening 2011 69 Financieel overzicht

Bijlagen 71 Aanwinsten 74 Bruiklenen 76 Stichtingen 79 Lezingen en presentaties door externe personen ism Teylers Museum 80 Personeel 84 Externe activiteiten en publicaties

88 Colofon Missie

Teylers Museum wil conform de idealen uit de Verlichting dienstbaar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en wetenschap.

Daartoe wil het museum het publiek prikkelen een bezoek te bren- gen aan het best bewaard gebleven openbare kennisinstituut voor kunst en wetenschap uit de 18de eeuw ter wereld.

In het monumentale pand zijn de inrichting en de presentatie van voorwerpen gericht op historische beleving en op kennisoverdracht.

Introductie Mission

In perpetuation of the ideals of the Englightenment, Teylers Museum wishes to serve society by stimulating people to discover the world for themselves and to find pleasure in art and science.

To do so, the museum wishes to encourage the public to visit what is the world’s best-preserved eighteenth-century public knowledge institute for the arts and sciences.

The fittings and presentation of objects in the historic buildings are designed to provide a historically accurate experience, and also to transfer knowledge.

9 Subsidiënten en begunstigers 2011

SUBSIDIËNTEN P.W.L. Russell Ministerie van Onderwijs, W.O. Russell Cultuur en Wetenschappen Y. Stigter L.F. Teding van Berkhout J. van der Veen BEGUNSTIGERS G. Zuidema Teylers Stichting Teylers Museum Fonds / De Sterrenwacht Ten behoeve van tentoonstellingen Stichting Vrienden van Teylers Museum Stichting Dorodarte American Friends of Teylers Museum Gemeente Haarlem J.E. Jurriaanse Stichting BankGiro Loterij M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting Mondriaan Stichting Ten behoeve van de collecties Prins Bernhard Cultuurfonds W.J. Altena SNS Reaal Fonds R.E. Bienfait-Dixon Stichting Zabawas L. Bletz-Wezelaar Stichting Bonhomme Tielens Ten behoeve van de restauratie G.C. Cadée Mont Blanc maquette M. de Clercq The Brook Foundation A.S. de Haas Diverse particulieren, fondsen en bedrijven H. Heringa P.J. en M. Idenburg-de Savornin Lohman Ten behoeve van het Fundatiehuis J. Jongkind BankGiro Loterij R. Kotting Biomaterial Research Mondriaan Stichting Nationaal Historisch Museum U. Poth Stichting van Regteren Altena-Loman Fonds Vereniging Rembrandt Galerie Rob de Vries

10 Woord vooraf Inhoudelijk was de tentoonstelling over Bibliotheek georganiseerd, waar men Claude Lorrain, georganiseerd in samen- originele delen kon inzien. werking met het Louvre, een absoluut hoogtepunt. Het was een gelukkige Van groot belang voor de toekomst was het gedachte van onze voormalige collega besluit van staatssecretaris Halbe Zijlstra Carel van Tuyll van Serooskerken, hoofd van Cultuur om Teylers Museum op de van het Département des Arts Graphiques Voorlopige Lijst van het Wereld­erfgoed et 228ste jaar waarin Teylers in zijn oorspronkelijke staat te be­wonde­ van het Louvre, om de beide collecties te plaatsen. Plaatsing op deze lijst, die eens Museum voor het publiek ren. Al het houtwerk van de boven- en tekeningen bijeen te brengen, samen met per tien à vijftien jaar wordt vastgesteld, Hgeopend was, gaat de geschiede- benedenverdieping is zo zorgvuldig een aantal schilderijen. Het leverde een is een eerste voorwaarde om in aanmer- nis in als heel voorspoedig. Tegelijkertijd mogelijk terug­gebracht in de oorspronke- wonderschone tentoonstelling op, die king te komen voor de status van Wereld­ tekenden zich aan de horizon de donkere lijke staat, waardoor de zaal weer wordt veel Nederlanders voor het eerst liet erf­goed. In de zomer kreeg het museum wolken af van de bezuinigingen op cul- ervaren als een eenheid zoals bedoeld kennismaken met deze zeer invloedrijke de kans het benodigde nominatiedossier tuur. In zijn lange geschiedenis heeft in de 18de eeuw. Dit uitzonderlijke project kunstenaar uit de zeventiende eeuw. versneld in te dienen. Gedu­rende de rest het museum al veel economische crises was door het publiek te volgen via een In de maanden ervoor was in het Pren­ van het jaar is het zeer omvangrijke dossier doorstaan. Teylers heeft de traditie van webcam. Dankzij het uitvoerige vooron- ten­kabinet een kleine presentatie van werk in recordtempo geschreven dankzij de hulp de tering naar de nering zetten altijd derzoek en de zorgvuldige voorbereiding van Rineke Dijkstra en Claude Lorrain van veel mensen en instanties, waaronder in ere gehouden. Zolang er sprake is (inclusief de ver­huizing van honderden te zien, waarin de formele problemen van de Rijks­dienst Cultureel Erfgoed en de van grote betrokkenheid van voldoende objecten) was de zaal slechts gesloten van het weergeven van landschappen werden Gemeente Haarlem. Eind januari 2012 mensen, heeft een culturele­ instelling begin september 2010 tot half maart 2011. onderzocht. is het dossier door Nederland aange­­­bo­den bestaansrecht. Gelukkig heeft Teylers In het najaar begon de restauratie van de In de zomer was er een tentoonstelling aan het unesco-Werelderfgoed­ centrum­ Museum over de mate van betrokkenheid buitenkant van de Ovale Zaal en de trap voor een belangrijke doelgroep: families in Parijs. De procedure kent nog een aantal niets te klagen, zoals moge blijken uit van de Sterrenwacht op het dak. met kinderen. Gadgets & Games van toen fasen en zal op zijn vroegst in 2013 afge- dit jaarverslag. en nu bleek een groot succes. Gebaseerd rond worden. Het jaar 2011 werd afgesloten met 127.500 op de prototypes van apparaten uit de In 2011 werd voor het publiek voor het bezoekers, op twee jaren na het hoogste eigen collectie, was het een feest van nos- Het nominatiedossier is na te lezen op eerst duidelijk zichtbaar hoe belangrijk aantal ooit in het bestaan van het muse- talgie. Iedereen ging terug naar zijn jeugd de website van het museum. Een belangrijk de extra subsidie van het Ministerie van um. Een reeks grote en kleinere tentoon- met de viewmaster, het spelletje pong of onderdeel is de motivatie van de aanvraag. ocw is voor een planmatige aanpak van stellingen over onderwerpen die nauw de typemachines, waarop menig gedicht Waarom is het gebouw zo uitzonderlijk de achterstanden op het gebied van restau- met de eigen collectie verbonden waren, werd geschreven. dat het iets toevoegt aan de Werelderfgoed­ raties en groot onderhoud van het monu- trok veel belangstelling. Tegelijkertijd Het jaar begon met een tentoonstelling lijst? De beantwoording van deze vraag mentale complex. In juni vond de feeste­ blijkt uit publieksonderzoek dat er ge­­ over de Description de l’Egypte, het monu- gaat over het wezen van de instelling en lijke heropening van de gerestaureerde leidelijk meer bezoekers komen voor het mentale 23-delige werk dat werd samen­ zijn collecties en is daarom niet alleen van Ovale Zaal plaats door mevrouw geheel van collecties en inrichting. Dit is gesteld door geleerden die Napoleons grote betekenis voor de over­tuigingskracht Androulla Vassiliou, Eurocommissaris een verheugende ontwikkeling omdat het expeditie naar Egypte in 1799 begeleid- van het dossier, maar ook voor de toekom- voor onderwijs en cultuur, en de heer museum in de toekomst minder afhanke- den. Dit is meteen na verschijning door stige positionering. Johan Remkes, Commissaris van de lijk wil worden van publiek dat alleen het museum aangekocht. Het publiek kon Koningin in Noord-Holland. Het hart voor de tentoon­stellingen komt. digitaal door alle delen bladeren. Enkele Nieuw onderzoek naar de oorsprong van het museumgebouw is nu weer keren per week werd een bezoek aan de van het museum bracht aan het licht dat

12 13 de stichters een openbaar kenniscentrum Vanaf ongeveer 1830 ontstond, naast de grote politieke idealen geboren wer- de jaren kiezen we ervoor telkens door wilden creëren, dat zich bezighield met de focus op de actualiteit, een meer histo- den: vrijheid, democratie en een even- de ogen van twee buitenstaanders naar actuele problemen op het terrein van risch bewustzijn van de prachtige ruimtes wichtige staatsinrichting. Ook al is Teyler Teyler te laten kijken: hun woorden en kunst en wetenschap. In een stad zonder die toen zo’n vijftig jaar oud waren. Om van oorsprong niet begonnen als museum beelden genereren nieuwe inzichten en universiteit hadden de burgers er behoefte alle activiteiten en groeiende collecties in de huidige betekenis van het woord, tonen de betekenis van Teyler voor ver- aan hun eigen toegang tot de meest recen- te huisvesten, bouwde men de volgende het is nu de ideale manier om het unieke schillende mensen in deze tijd. De spits te kennis te organiseren. Objecten werden zalen eenvoudigweg naast de reeds monument te behouden voor toekomstige wordt afge­beten door het gelegenheids- niet gekocht om referentiever­zamelingen bestaande ruimten. In de loop van de tijd generaties. Het openen van nieuwe labo- duo Maarten van Rossem en Marie bijeen te brengen en tentoon te stellen, ontstond zo een ensemble dat de ontwik- ratoria is helaas niet meer mogelijk, maar Cécile Thijs. maar om concreet te dienen als hulpmid- keling van de architectuur van een open- het uitdragen van plezier in kennis wel. del, als instrument, bij het oplossen van baar kennisinstituut op uitzonderlijk Ondanks de crisis gaat het goed met problemen of het tonen van de laatste authentieke manier demonstreerde. De agenda voor de toekomst van Teylers Teylers Museum. Wij blijven in onze ontwikkelingen op artistiek gebied. Daarin zijn drie fasen te onderscheiden: Museum is gebaseerd op deze bevindin- dromen geloven. Dankzij de steun van Met andere woorden: Teylers Museum de eerste honderd jaar was Teyler een gen. Dat betekent dat de informatievoor- vele partijen zien wij de toekomst met was gedacht als een Mousaion, naar vanaf de straat onzichtbare schatkamer, ziening aan het publiek wordt aangepast. vertrouwen tegemoet. Een groot woord voorbeeld van de gelijknamige instelling gebouwd achter het woonhuis van Er komen nieuwe vragen op, zoals: met van dank is op zijn plaats aan allen die in het Alexandrië van de Oudheid, waar ‘founding father’ Pieter Teyler. Aan het welk doel werden voorwerpen aange- hebben bijgedragen aan het prachtige wetenschappers samenkwamen om zaken eind van de 19de eeuw toonden de nieuwe schaft? Welke relaties zijn er te leggen met resultaat van 2011: de bezoekers, de mede- te onderzoeken en hun bevindingen te entree aan het Spaarne en de achterlig- andere wetenschappers en kunstenaars in werkers, de bestuurders, de overheden delen. Daarom werden er in het Teyler­ gende ruimten het typische karakter binnen- en buitenland? Om deze verhalen en, last but not least, de fondsen. complex in de loop van de tijd laborato­ria van een museumgebouw. De laatste fase goed voor het voetlicht te brengen is meer en ateliers, leeszalen en zalen voor is van eind vorige eeuw, toen er opnieuw onderzoek nodig, dat in samenwerking Marjan Scharloo de­mon­straties en lezingen gebouwd. ruimten in eigentijdse stijl werden aan­ met de twee Teyler Genoot­schappen en Directeur Teylers Museum Tot de jaren twintig van de vorige eeuw gebouwd. de Teyler hoogleraar vorm kan krijgen. bleef Teyler een brandpunt van kunst en Het is hoogst uitzonderlijk dat de grote De zeer uitgebreide archieven van het wetenschap. Daarna begon een periode idealen uit de 18de eeuw nog steeds wor- museum bieden vele aan­knopingspunten. van stagnatie. den uitgedragen door dezelfde instelling In het Fundatiehuis en in het laboratori- De betekenis van het woord museum op dezelfde plek in dezelfde ruimten. um, die beide naar verwachting in 2015 is sinds de 18de eeuw sterk veranderd en Na een diepgaand onderzoek kan nu met open gaan, zal het publiek kennis kunnen daardoor dekt de naam Teylers Museum recht en rede worden gesteld dat Teyler maken met de geleerden, kunstenaars de lading niet voldoende. Dit was al zo het best bewaarde voorbeeld ter wereld en bestuurders die met de collecties bezig aan het begin van de vorige eeuw toen is van het initiatief van burgers die in de waren. Op deze manier hoopt Teyler Nobelprijswinnaar Van ’t Hoff opmerkte: tijd van de Verlichting hun eigen toegang meer achtergrondinformatie over de col- De uitdrukking Teyler’s museum (…), dekt tot kennis organiseren. Het ideeëngoed lecties te geven aan de bezoekers van het zich met het eigenlijk karakter van Teyler’s van de Verlichting heeft nog steeds grote monumentale complex. stichting niet. Het denkbeeld van Teyler invloed in de wereld. Toen werd het omvat veel meer, en het museum is daarin fundament gelegd van wetenschap die Na meer dan tien jaar werd het tijd voor *J.H. van ’t Hoff, ‘Teyler’s museum en de beteekenis van slechts een orgaan.* bewijsbaar en controleerbaar wordt uit­ aanpassing van het jaarverslag, zowel in­­ geschiedkundige verzamelingen voor natuurwetenschap geoefend. Het was ook de tijd waarin houdelijk als qua vormgeving. De komen­ en industrie.’, in: De Gids, 70 (1906) pp. 338-349.

14 15

Foreword highlight. Our former colleague Carel One event that was of great importance van Tuyll van Serooskerken, head of the for the future was the decision by the Département des Arts Graphiques at the State Secretary for Education, Culture Louvre, had the excellent idea of uniting and Science, Halbe Zijlstra, to place the two collections of drawings, together Teylers Museum on the Tentative World with a number of paintings. This pro- Heritage List. Inclusion on this list, duced an exceptionally fine exhibition, which is drawn up every 10 to 15 years, eylers museum had a very to its former glory; once more, visitors which gave many people in the Nether­ is an initial requirement for being con­ successful year in 2011, its 228th can experience the room as a single entity, lands their first opportunity to become sidered for World Heritage status. In T year of being open to the public. just as the architect intended in the eight- acquainted with this very influential sev- the summer the museum was given the At the same time, dark clouds of cutbacks eenth century. enteenth-century artist. In the months chance to submit the necessary nomina- in cultural spending were already loom- The public was able to follow this excep- leading up to the Lorrain exhibition, tion documents. Over the rest of the year, ing on the horizon. In its long history, tional project through a webcam. Thanks the Prints and Drawings Room hosted the very substantial dossier was written the museum has survived many economic to very thorough preliminary investigation a small presentation of works by Rineke in record time, thanks to the help of many crises, and has always honoured the and to careful preparation (which included Dijkstra and Claude Lorrain, which different individuals and bodies, includ- tradition that one should cut one’s coat moving hundreds of objects), the room examined the formal problems involved ing the Rijksdienst Cultureel Erfgoed according to one’s cloth. A cultural insti- was closed only from early September in representing landscapes. (Netherlands Cultural Heritage Agency) tution can justify its existence as long 2010 to mid-March 2011. In the autumn, During the summer there was an exhibi- and the City of Haarlem. At the end of as it attracts strong commitment from restoration work then started on the tion for an important target group: fami- January 2012 the nomination file was sub- enough people. Happily, as this annual façade of the Oval Room and the staircase lies with children. Gadgets & Games van mitted to the unesco World Heritage report shows, Teylers Museum has no to the rooftop Obser­vatory. toen en nu (Gadgets & Games then and Centre in Paris. There are several stages grounds to complain about the level In total, there were 127,500 visitors now) proved to be a great success. Based to the procedure, which will be completed of commitment it attracts. in 2011, the third-largest number in the on the prototypes of appliances from our at the earliest in 2013. In 2011 it first became clear to the public history of the museum. Considerable own collection, it was a festival of nostal- You can read the nomination docu- how important the additional subsidy interest was attracted by a series of exhi- gia. Everyone was transported back to ments on the museum’s website. A key from the Ministry of Education, Culture bitions, large and small alike, featuring childhood by the Viewmaster, the ‘pong’ part is the motivation for the application. and Science was to dealing systematically objects closely connected with Teylers game and the typewriters, on which many For what makes the building so excep- with the backlog of restoration and major Museum’s own collection. A survey also visitors wrote a poem or message. tional that it would add something to the maintenance work on this historic com- showed that the number of visitors who The year began with an exhibition on World Heritage list? Answering this ques- plex. June saw the ceremonial reopening are interested in the building and the the Description de l’Egypte, the monumen- tion means describing the very essence of the restored Oval Room by Androulla displays as a whole is gradually increas- tal 23-volume work compiled by scholars of the institute and its collections – and Vassiliou, European Commissioner ing. This is an encouraging development: who had accompanied Napoleon on his is thus of great signi­ficance, not only for Education and Culture, and Johan in future, the museum wishes to become expedition to Egypt in 1799. The museum for the persuasive strength of our case, Remkes, the Queen’s Commissioner for less dependent on those who come only acquired this work immediately after it but also for our future positioning. the province of North Holland. The heart for the exhibitions. was published. Visitors were able to leaf New research on the museum’s origins of the museum building can now be through all the volumes in digital form. revealed that the founders wanted to cre- admired again in its original state. With With regard to content, the exhibition Several times a week, there were also visits ate a public centre of expertise that would painstaking care, all the woodwork of the on Claude Lorrain, organised in collabo- to the Library, where people could look deal with contemporary problems in the upper and lower floors has been restored ration with the Louvre, was an absolute through some of the original volumes. arts and sciences. In a town without a uni-

18 19 versity, Haarlem’s citizens felt the need were simply built next to existing ones. monument for future generations. It may people. The trailblazers in this task will to provide themselves with their own Eventually, this created an ensemble that no longer be possible to open new labora- be historian Maarten van Rossem and access to the latest knowledge. Objects demonstrated in extremely authentic tories, but it is still possible to spread the photographer Marie Cécile Thijs. were bought not for the purpose of fashion the architectural development enjoyment of knowledge. assembling reference collections and of a public knowledge institute. There The agenda for the future of Teylers Despite the crisis, all is well with Teylers for exhibition, but for actual use as aids were three distinct stages in this develop- Museum is based on these findings. Museum. We still believe in our dreams, and instruments in solving problems ment. For the first 100 years Teyler was This means there will be changes in the and thanks to support from all quarters, or the latest artistic developments. a treasure house that stood, invisible from provision of information to the public. we face the future with confidence. In other words, Teylers Museum was the street, behind the home of its found- New questions are emerging, among them Considerable thanks are due to all those conceived as a Mousaion, following the ing father, Pieter Teyler. At the end of the ‘What kind of research was done by those who contributed to our magnificent example of the institute of the same name nineteenth century, the new entrance on working at the institute? For what pur- results in 2011: visitors, staff, directors, in ancient Alexandria, where scholars met the river Spaarne and the rooms behind pose were objects acquired? What rela- public authorities and, very importantly, to carry out investigations and share their it typified the character of a museum tionships can be established with other the funds that have made it possible findings. This is why, over the years, labo- building of the period. The last stage scientists and artists in the Nether­lands to do such essential work. ratories and studios, lecture halls, and belongs to the end of the last century, and abroad?’ The quest for knowledge rooms for demonstrations and talks were when, once again, rooms were built and learning is becoming a central theme. Marjan Scharloo built within the Teylers complex. Until in a contemporary style. To shine more light on these issues, addi- Director, Teylers Museum the 1920s, Teylers remained a centre of It is very unusual that the great ideals tional research is needed – and its nature arts and science. It then entered a period of the eighteenth century are still being will be defined more clearly in collabora- of stagnation. disseminated by the same institution on tion with the two Teyler Societies and As the meaning of the word ‘museum’ the same site and in the same buildings. the Teyler chair at Leiden University. has changed a great deal since the eight- As detailed research shows, we have good The museum’s very extensive archives eenth century, the name Teylers Museum reason to claim that Teyler is the world’s offer many starting points for further is not an adequate description. This was best-preserved example of a citizens’ investigations. In Foundation House and already the case early in the twentieth initiative that was born in the time of in the laboratory, which are both expected century, when Nobel Prize winner the Enlightenment and would ensure to open in 2015, visitors will be introduced Jacobus Henricus van ’t Hoff remarked: their access to knowledge. to the scholars, artists and directors who The term Teylers Museum (…), does not The ideas of the Enlightenment still worked there. In this way, Teyler hopes to correspond to the real character of the have great influence in the world. It was offer its visitors more background infor- Teyler foundation. The Teyler concept then that the foundations were laid for mation on its historic complex. encompasses a lot more, and the museum a science that could be conducted in a way is but one organ within the whole.* that was both demonstrated and tested. After more than ten years, it is time to It was also the time when the great politi- adjust both the form and the content of From around 1830, the focus on topical cal ideals were born – those of freedom, the annual report. We have decided that issues was combined with a more histori- democracy, and stable, well-balanced every year we will now have two outsiders cal awareness of the magnificent rooms, government. Although Teyler did not take take a look at Teyler; they will be invited * J.H. van ’t Hoff, ‘Teyler’s museum en de beteekenis van which were then some 50 years old. In off as a museum in the current sense of to use words and pictures in which they geschiedkundige verzamelingen voor natuurwetenschap en industrie.’ (Teyler’s museum and the significance of order to accommodate all the activities the word, this organisational form is now generate new insight and explore the historical collections for the natural sciences and industry), and the growing collections, new rooms the most ideal way of preserving a unique significance that Teyler has for different in: De Gids, 70 (1906) pp. 338-349.

20 21

Nederlands eerste en meest curieuze museum Maarten van Rossem

et was geen opzet, maar het noemen, maar karakteristiek is hij wel. kwam zo uit. Mijn bezoek aan Het is een typisch negentiende-eeuwse HTeylers Museum ter voorbe­ gevel en daarmee een indicatie van wat reiding van deze beschouwing viel op je in het museum te wachten staat, want maandag en op maandag zijn alle musea Teylers is bovenal een negentiende-eeuws gesloten. Ik zag dat als een buitenkans. museum. Het is een soort tijdmachine: Vaak had ik al in musea gedacht hoe aan- je stapt op een zonnige lentedag de ronde genaam het zou zijn daar alleen rond vestibule binnen en je bevindt je in de te dwalen. Niets is zo ontmoedigend negentiende eeuw. De kern van het muse- als overvolle musea, waar je alleen nog um, de prachtige Ovale Zaal, monumen- door grenzeloze, stompende onbeleefd- taal maar toch op de menselijke maat, heid in de buurt van de schilderijen kunt dateert overigens van de late achttiende komen. Wie in zijn eentje door de zalen eeuw. Hij werd voltooid in 1784. Die zaal kan dwalen kan ongehinderd zijn eigen en ook het hele museum danken hun tempo aanhouden. Hij hoeft niet te wach- bestaan aan Pieter Teyler van der Hulst ten op zijn medebezoekers, hij kan zo lang (1702-1778), een rijke Haarlemse bankier, als hij wil voor een enkel schilderij dralen, die zijn hele vermogen ter beschikking hij hoort de oude planken onder zijn voe- had gesteld aan de bevordering van kunst ten kraken en hij kan zelfs even indomme- en wetenschap. Hoewel gelovig was len als er comfortabel meubilair is. Teyler de Verlichtingsidealen toegedaan; hij meende dat wetenschap en kunst Het is een soort tijdmachine: het menselijk bestaan kunnen veraan­ genamen en verbeteren en daar had hij je stapt op een zonnige lentedag onge­twijfeld gelijk in. Ik vermoed dat de ronde vestibule binnen en je hij, als daartoe de gelegenheid bestond, bevindt je in de negentiende eeuw. zijn eigen museum met genoegen zou bezoeken. In Teylers testament was Omdat het museum nu eenmaal gesloten geen sprake van een museum of van was, moest ik bellen en het duurde even de fameuze Ovale Zaal. Er moest een voor er open werd gedaan. Dat gaf mij stichting komen die zou zorgen voor de gelegenheid de voorgevel alle aandacht de oprichting van twee genootschappen te geven. Mooi zou ik die niet willen die studie zouden moeten maken van

25 al die zaken die Teyler bij leven hadden reuzenmachine zo’n enorme lading kon dige aanschaf. De Birds of America is door van het type Mosa­saurus, deels van een geïnteresseerd. Het waren de beheerders genereren dat er eens een os mee is Audubons liefde voor de vogels, zijn grote hoeveelheid beenvissen. Er zijn van de erfenis, in het bijzonder de eerste gedood. Omdat de wetenschappelijke tekentalent en zijn kleurgevoel een mees- waarschijnlijk mensen die niet gevoelig directeur van Teylers Museum, Martinus mogelijkheden van de elektriseermachine terwerk geworden. Tegenwoordig is het zijn voor de esthetische en sentimentele van Marum, die het idee van die grote al snel werden ingehaald door de techni- het duurste boek ter wereld. In 2010 werd attracties van fossielen, maar dat moeten zaal verwezenlijkten. Die zaal had aan- sche vorderingen op het terrein van in Londen $ 11.500.000 betaald voor een wel uiterst armzalige geesten zijn. In kalk- vankelijk geen museale functie, maar de elektrische verschijnselen, verplaatste complete set van vijf delen. Natuurlijk steen, graat voor graat perfect geconser- was bedoeld als laboratorium. Daar zou Van Marum zijn belangstelling naar fos- kende ik de platen van Audubon, die een veerd een elegant gestroomlijnde vis natuur­kundig onderzoek moeten worden sielen, mineralen en wetenschappelijke zeer brede verspreiding hebben gekregen, die zo’n honderd miljoen jaar geleden gedaan en demonstraties van dat onder- instrumenten. Zo ontstond een zeer geva- maar ik had nog nooit zo’n reuzendeel om onbekende redenen het leven liet en zoek worden gegeven. In de boekenkasten rieerde collectie. Hij kocht ook op grote met magnifieke platen in werkelijkheid zo snel in de modder verdween dat het op de omloop zou de ganse wetenschap­ schaal boeken en twee daarvan verdienen gezien. Omdat ik nu eenmaal alleen was, bederf geen greep kreeg op zijn restanten. van dat moment moeten worden verza- aparte vermelding. Een van de eerste aan- heb ik in alle rust het deel met de watervo- Het leek mij een aantrekkelijke vorm van meld. Door toedoen van de architect, kopen was de tot op heden beroemdste gels kunnen bekijken. Natuurlijk kan niet het eeuwige leven. Zouden mijn nabe- Leendert Viervant, is die Ovale Zaal een encyclopedie ter wereld, de Encyclopédie elke bezoeker van het museum een derge- staanden mijn restanten niet zodanig snel waar wonder geworden. Een paar jaar ou Dictionnaire raisonné des sciences, des lijke buitengewone traktatie worden en effectief met sediment kunnen bedek- geleden is de zaal grondig gerestaureerd, arts et des métiers (1751-1780) van Diderot bereid, maar bent u ooit in de gelegenheid ken, dat ik over honderd miljoen jaar in waarbij hij zijn oorspronkelijke, lichte en D’Alembert, waarin in 35 delen de om die platen te bekijken, doe het! fossiele vorm tentoongesteld kan worden, karakter weer terug heeft gekregen. Wie ganse menselijke kennis van dat moment inclusief een afdrukje van mijn Museum­ een beetje geluk heeft, zoals ik, ziet de was samengevat. In 1833 kreeg de onder- In de late negentiende eeuw kreeg het jaarkaart?­ In de zaal na de fossielen zijn zaal met het licht getemperde zonlicht van tussen hoogbejaarde Van Marum bezoek museum een nieuwe, statige ingang aan wetenschappelijke instrumenten opge- de vroege lente en weet haast zeker dat dit van een Amerikaan, Victor Audubon, het Spaarne en daarachter drie nieuwe steld. Ze zijn vrijwel zonder uitzondering de mooiste en merkwaardigste museum- zoon van de ornitholoog John James tentoonstellingszalen. In het recente prachtig om te zien, vervaardigd van mes- zaal ter wereld is. Audubon. De zoon was op zoek naar inte- verleden werd aan de zijkant van het sing met die solide, ambachtelijke nauw- kenaren voor een enorm project van zijn museum een nieuwe, sobere Tentoon­ keurigheid die karakteristiek is voor de Door toedoen van de architect, vader, een vijfdelig overzicht van alle stelings­zaal gebouwd, die de charme negentiende eeuw. Hier vraag je je af of Leendert Viervant, is die Ovale Zaal Amerikaanse vogels, The birds of America. van het oorspronkelijke gebouw niet ver- onze moderne instrumenten, als zij niet Het was de bedoeling de vogels, ook de stoort. De grootste attractie van Teylers meer gebruikt worden wel goed worden een waar wonder geworden. grote vogels, op ware grootte en in kleur Museum schuilt in het feit dat het zijn his- geconserveerd. af te beelden. Vandaar dat de vijf delen torische karakter heeft weten te bewaren, Van Marum was een ijverig onderzoeker ieder 1000 x 67 centimeter groot zijn, waardoor het iets heeft van een rariteiten- Vanuit deze tweede zaal geraakt de bezoe- en in die tijd juist geïnteresseerd in elek- het zogenoemde dubbel-olifantformaat. kabinet, een karakterisering die zeer com- ker vanzelf in het al vermelde pronkstuk trische verschijnselen. Vandaar dat hij Van Marum besloot tot aanschaf en plimenteus is bedoeld. Moderne opvattin- van het museum, de Ovale Zaal. In de kas- opdracht gaf de grootste elektriseerma- betaalde uitein­delijk 2243 gulden voor gen over de juiste educatieve aanpak ten bevinden zich weer wetenschappelijke chine ter wereld te bouwen. Dergelijke de vijf delen. Dat was voor die tijd een hebben gelukkig geen greep gekregen op instrumenten en twee modellen van machines wekken statische elektriciteit reusachtig bedrag, het jaarlijkse budget de uitstalling in de oorspronkelijke zalen. molens die werden gebruikt bij het droog- op door middel van frictie, waarmee van Teylers bibliotheek was toen 2300 De eerste twee zalen zijn geheel gevuld malen van de vroege polders in Noord- vervolgens allerlei experimenten konden gulden. Des­on­danks was het, toen maar met fraaie houten uitstalkasten met fos- Holland. In het midden van de zaal resi- worden gedaan. Het gerucht gaat dat deze evenzeer achteraf, een bijzonder verstan- sielen, deels van zwemmende hagedissen deert een enorme kast met mineralen.

26 27 Een stukje malachiet, dat zou ik wel wil- werd daar een Tweede Schilderijen­zaal aandacht voor drie pendanten, ook wel vrijwel geen tijd meer had om te schilde- len hebben. Naast een binoculaire tele- aan toegevoegd. Aan het begin van de tweelingstukken genoemd. Om te begin- ren. Ook Andreas Schelfhout (1787-1870) scoop uit 1787 lag bij een vorig bezoek een twintigste eeuw werd het verzamelen nen twee vrij grote schilderijen van verdient in deze zaal aandacht. Hij was bij briefje met de raadselachtige boodschap stopgezet. Zo vindt de bezoeker in die J.C. Schotel (1787-1838), in zijn tijd de uitstek de schilder van de strenge winter. ‘Spruitjes in Space’. Hier bevindt zich ook beide schilderijenzalen een leerzame bekendste zeeschilder. Het ene schilderij Hij had zich zo gespecialiseerd dat elk ijs- een spiegeltelescoop naar ontwerp van en aangename dwarsdoorsnede van de verbeeldt een storm op zee, het andere gezicht een ‘schelfhoutje’ werd genoemd. de beroemde Engelse astronoom William negentiende-eeuwse Nederlandse schil- juist windstilte. Ik prefereer de windstilte. Juist vanwege deze extreme specialisatie Herschel (1738-1822), die in 1781 de planeet derkunst. Het gaat hier niet om verbijs­ Beide Schotels horen tot de vroegste is het aardig dat Teylers twee jaar geleden Uranus ontdekte. Vanaf het begin was terende en hartverscheurende meester­ aankopen van het museum. Dan twee een zomerlandschap van Schelfhout heeft Teylers Museum namelijk voorzien van werken, in het genre van Het vlot van de landschappen, een zomer- en een winter- gekocht: Straatje in Huy. een kleine sterrenwacht, vandaar. Werke­ Medusa van Géricault, al is er wat mij landschap, van de zeer romantische lijk niets ontbreekt hier voor de nieuwsgie- betreft wel een enkel meesterwerk bij. B.C. Koekoek (1803-1862). Er was nog De Ovale Zaal is mooi, een klein wereld- rige mens van rond 1800; er bevindt zich Het zijn haast zonder uitzondering aan- niet eens zo lang geleden een jammerlijke wonder, maar het kan zijn dat ik mij nog in kast vii van de Ovale Zaal zelfs een trekkelijke schilderijen, die tevens ook tijd waarin de zwarte kousenkerk van het gelukkiger voelde in de Tweede Schilde­ kleine atmosferische stoommachine naar een panorama bieden van de negentiende- modernisme, die had gedecreteerd dat rijenzaal, die in 1893 aan het museum is het ontwerp van Newcomen (1712). Voor eeuwse cultuur en de veranderingen elk kunstwerk grensverleggend, veront­ toegevoegd. Dat is zonder meer een van natuurkundig onderzoek bleek de Ovale die zich daarin in de loop van de eeuw rustend en abstract moest zijn, roman- de aantrekkelijkste museumzalen die ik Zaal uiteindelijk toch niet zo geschikt. voltrokken. Van de Ovale Zaal loopt de tisch-burgerlijke schilders als Koekoek ken. Eigenlijk is alles er in de juiste orde. Van Marum ging zijn experimenten elders bezoeker als vanzelf door naar de Eerste als kitsch-producenten be­schouwde. Dat Het licht is beter dan in de eerste zaal, in het gebouw doen en zo kreeg de zaal Schilderijenzaal. Ook hier geen moderne is gelukkig niet meer zo, iedereen kan nu de eenvoudige planken kraken beschei- vanzelf een museale functie. Vanaf de hupsafladder, de zaal is niet wit-wit-wit, zonder al te grote reputatieschade weer den, moderne stemmen klinken hier opening in 1784 werd Teylers toegankelijk met een enkel superstrategisch geplaatst uitkomen voor zijn burgerlijke smaak. op geheimzinnige wijze ouderwets en voor het algemeen publiek en werd daar- kunstvoorwerp, zodat je onwillekeurig Bij een vorig bezoek dacht ik dat ik een deze zaal is voorzien van superieur zit- mee het eerste echte museum van Neder­ ook gefascineerd raakt door de brand­ voorkeur had voor het winterlandschap, meubilair; een langwerpige, rondlopende, land. Het trok in de loop der jaren tal blusser. Hier hangen veel schilderijen, maar na tweede beschouwing denk ik dat blauw gecapitonneerde bank waarop men van beroemde bezoekers, zoals Napoleon vaak drie boven elkaar, in een klein zaaltje niet meer. Zomer en winter zijn mij even met uitzicht op de kunst een klein dutje – indertijd de beroemdst denkbare bezoe- – zo hoort het, zo blijven er zo weinig lief en ik zou ze graag naast elkaar boven zou kunnen doen. Boven de bank een ker – , zijn broer Lodewijk Napoleon, mogelijk schilderijen in depot. Het zit- de bank in mijn woonkamer hangen. Let metalen rooster en daarop, aan de uitein- tsaar Alexander I en de Duitse geleerde meubilair, een zaak van aanzienlijk belang overigens bij Koekkoek op de bijna altijd den twee kamerpalmen! In deze zaal Von Humboldt. in elk museum, is in deze zaal wel erg aanwezige dubbele zichtas. Het derde pen- hangt tenminste een meesterwerk: Aan de karig. De ruimte ontbreekt mij hier om elk dant betreft twee wat kleinere schilderijen Lek bij Elshout van de hand van Johannes Al bij de opening begon Teylers Museum schilderij liefdevol te beschrijven, vandaar van A. Brondgeest (1786-1849), ook weer Weissenbruch (1822-1880), niet te verwar- ook kunst te verzamelen. Zo werd in 1790 dat ik mij beperk tot een impressie van die zomer en winter. Ik moet bekennen dat ik ren met zijn even bekwame en beroemde- een omvangrijke collectie tekeningen schilderijen die ik graag mee naar huis zou van die Brondgeest nog nooit had gehoord re neef J.H. Weissenbruch (1824-1903). gekocht, met onder andere 25 tekeningen willen nemen. In deze eerste zaal betreft voordat ik hem in Teylers trof. Door zijn Aan de Lek is een voorbeeld van koele, van Michelangelo. Vanaf 1824 werd ook het voornamelijk Neder­landse romanti- winterlandschapje heeft Brondgeest zich scherpe, realistische romantiek, en wat ‘eigentijdse schilderkunst’ verzameld, sche schilderijen, die wel degelijk roman- definitief in mijn brein gevestigd. Het is ­is er mooier dan koele roman­tiek. Hier is waarvoor in 1838 de zogenoemde Eerste tisch zijn, maar toch ook in dat genre rus- eeuwig zonde dat Brondgeest al snel zo een lang vervlogen paradijselijke zomer- Schilderijenzaal werd gebouwd. In 1893 tig en ingetogen. Ik vraag hier allereerst succesvol was als kunsthandelaar dat hij middag verbeeld, op een van die wonder-

28 29 lijke momenten dat de tijd even stil staat. Teylers Museum beschikt nog over de Het deed mij denken aan Saenredams hele aankoopadministratie en die maakt schilderij van de Maria­plaats in Utrecht. duidelijk dat er voor die schilderijen Saenredams getekende voorstudie van dat heel behoorlijk werd betaald. Zo kreeg schilderij berust overigens in de tekenin- Koekoek voor zijn zomerlandschap gencollectie van Teylers. De bezoeker kan fl. 2060 en voor zijn winterlandschap in Teylers de schilderijen rustig van gerin- fl. 3800. Waarom de winter bijna tweemaal ge afstand met de leesbril bestuderen, zo duur was als de zomer, is niet duidelijk. om­dat hij niet wordt opgeschrikt door Het duurste schilderij ooit aangekocht, het gruwelijke, schrille gepiep waarmee nota bene voor fl.8000 was van de hand de grote buitenlandse musea hun bezit van de ooit zeer modieuze J.W. Pieneman praktisch onbereikbaar maken voor de (1779-1853). Pieneman raakte snel uit de leesbrilgebruiker met zijn belangstelling mode en het schilderij bevindt zich al een voor het detail. Mesdag en Israëls senior eeuw in het depot. Misschien zou het toch vermeld ik slechts in het voorbijgaan, eens schoon­­gemaakt en opgehangen moe- omdat ik ze om redenen die hier nu te ver ten worden, al was het maar ter illustratie voeren maar matig kan waarderen. Meer van de gevaren van de waan van de dag! vermelding verdienen een klein schilderij- Het is maar goed dat ik ook even naar de tje van P.J.C. Gabriel (1828-1903), En plein wc ben ge­gaan, want tegenover de ingang air, dat mij bij een vorig bezoek trof maar van de wc hangt een flink schilderij van nu even was uitgeleend, en een mooi veer- Jacobus van Looij (1855-1930), De Tuin­ bootje van Jacob Maris (1837-1899). Ook muur, dat ik nooit eerder had gezien. hier weer twee mooie winterlandschap- Ik heb een zwak voor Van Looij die een pen: een recent aangeschafte Jongkind groter schilder was dan zijn eigen­tijdse (1819-1891) en een groot besneeuwd bos- critici dachten. gezicht van L.F.H. Apol (1850-1936), dat mij ongetwijfeld in het bijzonder trof Als ik ooit niets meer te doen heb, kom omdat mijn overgroot­vader ooit een veel ik mijn laatste dagen, en dan liefst mijn kleiner winterlandschap van Apol zelf laatste maandagen, slijten in Teylers cadeau kreeg en mijn opa lang geleden Museum. even verliefd was op een van de dochters van Apol. Tenslotte twee schilderijen die bepaald geen onvergankelijke mees- terwerken zijn, maar die wel aardige en Als ik ooit niets meer te doen heb, informatieve voorstellingen bieden. Het kom ik mijn laatste dagen, en dan betreft Kermisgasten van H.J. Scholten (1824-1907) en Bloemen­markt in Den liefst mijn laatste maandagen, Haag van J.C.K. Klinkenberg (1852-1924). slijten in Teylers Museum.

30 The Netherlands’ first and most curious museum Maarten van Rossem

y chance, the visit I made to Teylers is above all a nineteenth-century not a museum – a place for performing and scientific instruments, eventually Teylers Museum to prepare this museum – a sort of time machine: on and demonstrating scientific research. creating a very varied collection. Bessay fell on a Monday, the day a sunny spring day, you step into the round All the science of the day would be col- He also bought a considerable number when all museums are closed. This was vestibule, and find yourself in the nine- lected in the bookshelves on the gallery. of books, two of which deserve special a stroke of luck: in many museums I’ve teenth century. This is despite the fact that Thanks to the architect Leendert mention. One, a very early purchase, found myself thinking how much nicer the heart of the museum – the wonderful Viervant, the Oval Room became a real involved what is still the world’s most it would be if I could wander around Oval Room, imposing but human in scale, marvel. Recently, very thorough restora- famous encyclopaedia: Diderot and alone. Nothing is more discouraging than dates from the late eighteenth century tion work has shown just how light and D’Alembert’s Encyclopédie ou Diction­ a crowded museum where only unlimited (it was completed in 1784). airy he intended it to be. If, like me, you naire raisonné des sciences, des arts et des pushing and shoving will get you near the The room – like the whole museum – have a bit of luck and see the room in the métiers (1751-1780): 35 volumes summaris- paintings. If you could explore the rooms thanks its existence to Pieter Teyler van muted sunlight of early spring, you will ing all the human knowledge then availa- alone, you could go at your own speed. der Hulst (1702-1778), a wealthy Haarlem know with almost absolute certainty ble. The other book was purchased much You wouldn’t have to wait for your fellow banker who left his entire fortune for that this is the finest and most remarkable later, after van Marum – by now very visitors, you could linger in front of a sin- the furtherance of the arts and sciences. room of any museum in the world. elderly – had been visited in 1833 by an gle painting for as long as you liked; you Though he was a religious man, Teyler was American, Victor Audubon. The son could hear the old floorboards creaking dedicated to the ideals of the Enlighten­ Thanks to the architect of the ornithologist John James Audubon under your feet. If there was some com- ment, believing that human existence could was seeking subscribers to his father’s fortable furniture, you could even have be improved and sweetened by the arts and Leendert Viervant, the Oval Room enormous project, The Birds of America, a brief snooze. sciences. He was right. If he had the oppor- became a real marvel. a five-volume survey of all North- tunity, I suspect that he would visit his American birds. Each bird was to be A sort of time machine: on a sunny museum with pleasure. Van Marum was a diligent researcher. shown life-sized and in colour, and each spring day, you step into the round Teylers’ Will made no mention of In those days, he was particularly interest- volume measured 100 x 67 cms – a so- a museum or of the famous Oval Room. ed in electrical phenomena, and commis- called Double Elephant folio. Van Marum vestibule, and find yourself in Instead, it stipulated that a foundation sioned the building of the world’s largest decided to subscribe, eventually paying the nineteenth century. should be established; this was to create electrostatic generator, a machine that 2,243 guilders. This was an enormous sum: two societies for the study of everything used friction to generate static electricity at that time, the annual budget for Teylers As the museum was closed, I had to ring that had interested Teyler during his life. for experimental purposes. Rumour library was 2,300 guilders. It nonetheless the doorbell. Waiting for an answer, I had The idea of building a large room origi- had this gigantic contraption generated proved to be an extremely wise purchase: time to study the façade. While I wouldn’t nated with his executors, and especially so great a charge that it killed an ox. Audubon’s artistic talents, sense of colour call it beautiful, it’s certainly characteristic with Martinus van Marum, the first direc- Technical advances in the field soon made and love of birds ensured that Birds of – a typical nineteenth-century façade that tor of Teylers Museum. Initially, the the generator obsolete. Van Marum’s America was a masterpiece. It is currently indicates what awaits you inside. For room was intended to be a laboratory, interests then shifted to fossils, minerals the most expensive book in the world:

32 33 in 2010, a complete set of five volumes fish dies a hundred million years ago, The Oval Room lacks absolutely nothing attractive paintings which also provide was sold in London for $11,500,000. and vanishes into the mud so fast that that would have been necessary to interest a panoramic overview of nineteenth- I knew Audubon’s illustrations, of its remains have no time to decompose. a curious citizen at the dawn of the nine- century culture and the changes that course – they have been disseminated Instead, bone for bone, it is perfectly pre- teenth century. Cabinet VII even contains came as the century went on. very widely – but had never actually seen served in limestone. To me, this seems a small atmospheric steam engine after The Oval Room leads naturally into one of these huge and magnificent vol- an attractive form of eternal life. Couldn’t Newcomen’s design (1712). But the Oval Paintings Gallery I, which is entirely umes. Being alone in the museum, I could my next of kin quickly and effectively Room proved unsuited to scientific exper- devoid of modern gimmickry: no polar now leaf peacefully through the volume cover my remains with sediment, allowing imentation; its function as a museum whiteness intended to highlight a single on aquatic birds. Although the museum me to be exhibited in fossil form in a hun- began when van Marum started doing meaningfully placed artwork – which can never lay on such a treat for each of its dred million years, together with an im­­ his experiments elsewhere in the building. instead involuntarily draws your fascinat- visitors, there’s only one thing I can urge pression of my museum concession card? And as Teylers was open to the public ed gaze straight to the fire-extinguisher. you to do if the opportunity to see these After the fossils, the next room contains from its opening in 1784, it was the first Here, in one small room, are very many pictures comes your way: take it! scientific instruments, nearly all of them real museum in the Nether­lands. Over paintings, often hanging in threes, one wonderful to look at – made of brass, the years, it drew many illustrious visitors, above the other. That’s the way it should In the late nineteenth century, the museum with that solid, craftsmanlike precision including possibly the most famous visitor be – it ensures that as few works as possi- gained a grand new entrance on the river so characteristic of the nineteenth century. it was possible to receive at that time: ble are relegated to the reserve. But the Spaarne, behind which three new exhibi- They make you wonder whether the Napoleon Bonaparte. As well as his broth- seating arrangements – a matter of some tion rooms were built. A much more instruments of our own time will be so er Louis Napoleon, other visitors included importance in any museum – are unfortu- recent addition is the sober Exhibition­ well preserved when they fall out of use. Tsar Alexander I and the German scholar nately sparse. Gallery on the side of the museum, which Von Humboldt. Lacking the space to describe each paint- in no way detracts from the charm of the This second room leads the visitor auto- ing in loving detail, I will limit myself to original building. The great appeal of matically to the museum’s prime exhibit: From the beginning, Teylers Museum also an impression of the paintings I would be Teylers Museum lies in the fact that it has the Oval Ro­­om. As well as more scientific collected art, a particuarly important pur- happy to take home with me. In this first been able to retain its historical character. instruments, the cabinets hold two mod- chase being made in 1790 with a large col- gallery, these are mainly Dutch Romantic This gives it the quality of a cabinet of els of windmills that were used to drain lection of drawings that included 25 by Works. Romantic they are indeed, but curiosities – a characterisation I mean the earliest polders in the province of Michelangelo. The collection of contem- composedly and with restraint. First of all, to be entirely complimentary. Noord-Holland. In the middle of the porary paintings started in 1824; in 1838, my attention goes to three pairs of com- Fortunately, the arrangement of the room is an enormous cabinet containing the present Paintings Gallery I was built to panion pieces, starting with two fairly original rooms has not been affected by minerals. A piece of malachite I’d have accommodate it. This was followed in 1893 large works by J.C. Schotel (1787-1838), modern notions about the correct peda- liked for myself. Next to a binocular tele- by Paintings Gallery II. Collection ceased the best-known marine painter of his day. gogical approach. The first two rooms scope dating from 1787 lay a note bearing at the beginning of the twentieth century, One painting shows a storm at sea; its are filled entirely with fine wooden display the enigmatic message Spruitjes in Space so now the two galleries provide visitors counterpart – the one I prefer – the sea cabinets containing fossils, many of aquat- (‘Brussels Sprouts in Space’). There is with pleasantly instructive cross-section of is calm. The two Schotels were among ic lizards of the Mosasaurus species, and also a reflecting telescope made to the nineteenth-century Dutch painting. It may the museum’s earliest acquisitions. many more of a great number of bony fish. design of the famous English astronomer not contain dazzling and heart-rending Then there are two landscapes – one Some people, no doubt, are immune to the William Herschel (1738-1822), who dis- masterpieces to compare with Géricault’s in summer, one in winter – by the highly aesthetic and sentimental appeal of fossils. covered the planet Uranus in 1781. After Raft of the Medusa, but to my mind there Romantic B.C. Koekkoek (1803-1862). If so, they must surely be sorry souls. For, all, Teylers Museum had had a small are one or two masterpieces nonetheless. Not so long ago there was a very regretta- cause unknown, an elegant, streamlined observatory from the very beginning. Almost without exception, these are ble period in which the fundamentalists

34 35 of Modernism, who had decreed that every I feel happier in Paintings Gallery II, the Israëls senior only in passing: without fell quickly out of style, and for the last artwork should be groundbreaking, per- extension that was added in 1893. I have going into detail, I have only a limited century the work has been in the reserve. turbing and abstract, saw Romantic bour- no hesitation in saying that this is one appreciation of their work. But other Perhaps it should be cleaned and hung geois painters as manufacturers of kitsch. of the most attractive museum rooms works are certainly worthy of mention. again, if only to illustrate the dangers Luckily, such times are behind us: without I know. Everything here is as it should On a previous visit I was struck by En of crazes! great damage to our reputations, we can be. The lighting is better than in the first plein air, a small painting by P.J.C. Gabriel It’s a very good thing I went to Teylers now come out for our bourgeois tastes. gallery; the simple floorboards creak (1828-1903) that was now briefly on loan toilets: opposite the entrance is The garden During a previous visit, I thought I pre- discreetly; mysteriously, modern voices elsewhere. Then, as well as a beautiful wall, a very large painting by Jacobus van ferred the winter landscape, but I have now sound old-fashioned; and the room is ferry by Jacob Maris (1837-1899), there Looij (1855-1930), which I had never seen changed my mind: I like summer and win- equipped with superior seating – a long, are two more fine winter landscapes: one before. I have a soft spot for van Looij, ter equally, and would be glad to see them rounded, blue-upholstered bench with (a recent acquisition) by Jongkind (1819- who was a greater painter than contem­ hanging side by side above my living-room a view of the paintings where you might 1891), the other a large snowy woodland porary critics knew. sofa. Viewers of Koekkoek should look sit dozing. Above this bench is a metal scene by L.F.H. Apol (1850-1936). No out for a feature of nearly all his works: grille, on each end of which is a parlour doubt I was particularly struck by the If ever I have nothing more to do, I will a double sightline. palm! latter because my great-grandfather had spend my remaining days at Teylers The third pair of companion pieces con- This gallery contains at least one mas- once been given a much smaller winter Museum – preferably my last Mondays. sists of two slightly smaller paintings by terpiece: On the river Lek at Elshout by landscape by Apol, and also because, A. Brondgeest (1786-1849), also showing Johannes Weissenbruch (1822-1880), long ago, my grandfather had been briefly summer and winter. I should confess to who should not be confused with his in love with one of Apol’s daughters. never having heard of Brondgeest before equally skilled but more famous cousin Finally, there are two paintings which If ever I have nothing more to do, encountering him in Teylers. Now, thanks J.H. Weissenbruch (1824-1903). On the are by no means immortal masterpieces, I will spend my remaining days to this minor winter landscape, he has river Lek is an example of cool, sharp, but which are nice to look at, and also found a permanent place in my mind. realistic Romanticism – and what is more informative. These are Visitors to the fair at Teylers Museum – preferably It is an eternal pity that his early success beautiful than cool Romanticism? It by H.J. Scholten (1824-1907) and Flower my last Mondays. as an art dealer should have left him near- shows a long-vanished summer’s after- market in The Hague by J.C.K. Klinken­ ly no time left to paint. noon at one of those wondrous moments berg (1852-1924). Another painter in this gallery also when, very briefly, time is suspended. deserves attention: Andreas Schelfhout It made me think of Saenredam’s painting In its archives, Teylers Museum still has (1787-1870) – the winter painter par ex­ of St Mary’s Square in Utrecht (the pre- the complete records of its purchases, cellence. He was such a specialist in the liminary study for which happens to be which show that it paid a lot for all these genre that any winter scene earned the in Teylers collection of drawings). paintings. Koekoek was paid 2,060 guil- generic diminutive schelfhoutje – a little ders for his summer landscape and 3,800 Schelfhout. Due precisely to this extreme At Teylers, visitors with reading glasses for its winter counterpart, though it is specialisation, it’s nice to know that, two who are interested in detail can stand close unclear why one should have been nearly years ago, Teylers bought a summer land- to the paintings without being startled by twice the price of the other. The most scape by Schelfhout: Street in Huy. the atrocious shrilling that large foreign expensive painting the museum ever museums now use to make it virtually acquired – for the princely sum of 8,000 The Oval Room is beautiful – a minor impossible for people like me to approach guilders – was by the once highly fashiona- wonder of the world – but, just possibly, their property. I will mention Mesdag and ble J.W. Pieneman (1779-1853). Pieneman

36 37

Tentoonstellingen

Egypte& Napoleon Oorlog en onderzoek 22 januari t/m 8 mei 2011 , 1803, collectie Rijksmuseum Amsterdam Ontwerp: Studio Berry Slok, Amsterdam. Druk: StyleMathôt, Haarlem StyleMathôt, Slok, Amsterdam. Amsterdam Druk: Berry collectie Rijksmuseum Ontwerp: Studio , 1803, Piramiden de bij Dirk De slag Langendijk, Afbeelding:

EN_affiche50x70_d.indd 1 17-12-10 16:44 Publiek 22 januari t/m 8 mei Egypte & Napoleon Oorlog en onderzoek

Teylers Museum is de enige Nederlandse collectie Aantal bruiklenen 112 die een volledige eerste druk van de Description de l’Égypte bezit. Dit 23-delige monumentale werk ver- Aantal bezoekers 33.952 scheen tussen 1809-1829, als uitvloeisel van Napoleons Gemiddeld aantal bezoekers per dag 317 Egyptische campagne van 1798-1801. De wetenschap- Waarderingscijfer 7,9 pers en kunstenaars die hij meenam om de Egyptische oudheden te bestuderen, waren nog jaren bezig met de verwerking hiervan. Het verhaal van Napoleons campagne en de Description vormde het hart van de tentoonstelling, waarop verder onder meer prenten, reisverslagen, sieraden, mummies en een opgezette krokodil te zien waren. Uiteraard ontbrak de Descrip­ tion zelf niet – naast de originele delen kon ook een complete digitale versie worden doorgebladerd. Voor deze tentoonstelling werkte Teylers Museum intensief samen met het Rijksmuseum van Oudheden. Wat een schitterend gebouw. Als bezoeker waan je je De vaste tentoonstelling is in een Egyptische tempel. adembenemend mooi. Henny de Lange, Trouw, 22 januari 2011 Jos en Mirjam Ellons, gastenboek, 7 december 2011 45 Leuke solex en Puch met voetversnelling en verstelbare sproeier! Het was een feestelijk weerzien van mijn jonge jaren. Joop (1946), gastenboek, 31 juli 2011

27 mei t/m 11 september 2011

Gadgets Afbeelding: Bewerking van een reclamebeeld de View-Master. Ontwerp: Studio Berry Slok, Amsterdam. Druk: StyleMathôt, Haarlem

& gamesvan toen en nu www.teylersmuseum.nl

Gadgets affiche 50x70-d.indd 1 27-04-12 14:29 27 mei t/m 11 september Gadgets & games van toen en nu

De wetenschappelijke instrumentencollectie van Aantal bruiklenen 239 Teylers Museum bevat veel prototypes: unieke experi- mentele modellen die de basis vormen van heden­­daagse Aantal bezoekers 42.950 consumentenproducten. Door deze prototypes te pre- Gemiddeld aantal bezoekers per dag 377 senteren samen met generaties opvolgers, werd voor Waarderingscijfer 7,8 tien categorieën gebruiksvoorwerpen gedemonstreerd­ dat ook deze instrumenten en apparaten stambomen hebben en een evolutie kennen, net als natuurlijke soor- ten. Deze nostalgische en vrolijke zomer­tentoonstelling richtte zich op een breed publiek. Hij bracht (groot-) ouders terug naar hun jonge jaren en liet kinderen de wonderlijke wereld ontdekken van onder meer cas- settebandjes, Viewmasters, de allereerste computer- spelletjes, typemachines en brommers. Fanta Voogd, journalist van De Ingenieur, legde de basis voor deze Kan iemand mij die tentoonstelling. Veel bevlogen particulieren stelden hun oude instrumenten, gadgets en voertuigen telefooncel uitleggen? ter beschikking. Sid (22 jaar), gastenboek, 27 juli 2011

46 in samenwerking met Claude Lo rra i n 29 september 2011 t/m 8 januari 2012

www.claudelorrain.nl

Claude Lorrain, Haven met ondergaande zon (detail), Musée du Louvre, Parijs. Ontwerp: Studio Berry Slok, Amsterdam. Druk: StyleMathôt, Haarlem

ClaudeLorrain-affiche-50x70-d.indd 1 27-04-12 14:31 29 september 2011 t/m 8 januari 2012 Claude Lorrain

In samenwerking met Musée du Louvre presenteerde Aantal bruiklenen 56 Teylers Museum de allereerste overzichtstentoon­ stelling ooit van Claude Lorrain (ca. 1600-1682) Aantal bezoekers 47.025 in Neder­land. Deze Franse landschapskunstenaar Gemiddeld aantal bezoekers per dag 461 behoort tot de belangrijkste meesters in de kunstge- Waarderingscijfer 8,2 schiedenis, maar heeft in Nederland nooit de waarde- ring gekregen die hem in het buitenland ten deel viel. In het 17de-eeuwse Europa waren nauwelijks beroem- dere kunstenaars te vinden. Naast de tekeningen uit de collecties van Teylers Museum en het Louvre waren bijzondere schilderijen uit internationale verzamelin- gen te zien. Zo was onder andere Lorrains grootste en meest ambitieuze schilderij – Landschap met Apollo en de muzen – in bruikleen gegeven door de National Galleries of Scotland. Tijdens de expositie stond ook het Prentenkabinet in het teken van de Franse meester- kunstenaar. Bij de tentoonstelling verscheen een rijk De tekeningen van Lorrain Teylers Museum doet met deze geïllustreerde catalogus over Claude Lorrain in het zijn verbluffend. tentoonstelling niet onder Nederlands en Frans. Peter Delpeut, nrc, 6 oktober 2011 voor het ‘grote’ Louvre. Hans Masselink, Trouw, 3 oktober 2011 48 Bezoekcijfers

In 2011 bezochten 127.512 mensen Teylers Museum, ruim 25% meer Bezoekers per maand in 2011 (x 1000) Bezoekers per jaar vanaf 2006 (x 1000) 15 150 dan het jaar ervoor. Het publiek 140 130 waardeerde het museum als 120 110 geheel met een 8,4. In de dagbla- 10 100 90 den en tijdschriften verschenen 80 70 artikelen over het museum en 60 5 50 40 de tentoonstellingen met een 30 20 advertentiewaarde van in totaal 10 1.096.286,28 euro. jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Bezoekers educatie en publieksactiviteiten

BASISONDERWIJS Aantal kinderen VOORTGEZET ONDERWIJS Aantal kinderen RONDLEIDINGEN Aantal personen INDIVIDUELE KINDEREN Aantal kinderen Algemeen 126 Algemeen 1594 Claude Lorrain inleidingen 745 Speurtochten 4180

Wie wat bewaart.. 274 Blitstour 211 Claude Lorrain eigen gids 234 Kunst & Vliegwerk 575

Beestenboel 231 Teylers Museum in English 66 Gadgets & Games 53 Lab vakanties 672

Langs dieren en dingen 160 Gadgets & Games 120 Egypte & Napoleon 173 Verjaardagspartijtjes 132

Fossielen Mineralen 76 Egypte & Napoleon 45 Mythen van het Atelier 17 Totaal 5559

Horen 110 Bibliotheek 13 Algemeen/hoogtepunten 1837

Voelen 96 Technasium Ichthus College 33 Bibliotheek 284

Spruitjes 62 Examens Kennemerlyceum 11 Groepsbezoek 414

Elektriciteit 416 Totaal 2093 Totaal 3757

Blitstour 372 ­­ British School 91 HBO / UNIVERSITEIT Aantal studenten PUBLIEKSACTIVITEITEN Aantal personen

Kinderuniversiteit H’lem 34 Rondleiding hoogtepunten 488 Lezingen 176

Groepsbezoek + speurtocht 169 Rondleiding tentoonstelling 24 Rondleidingen Description 1668

Totaal 2217 Rondleiding Bibliotheek 48 Lezingen Gadgets & Games 102 Symposium Hiding Making 62 Puckipediaspreekuur 15

Congres Scheikunde 143 Lezingen Claude Lorrain 1044

hovo 52 Campaign for drawing 850

Congres Continentaal Stelsel 35 Fokker Centennial 75

Groepsbezoek 512 Overige lezingen 125

Totaal 1364 Monumentenweekend 33

Museumweekend 1492

Burenavond 166 Zwaan Kleef Aan 480 Ik vond het zo leuk Totaal 6226 tot in mijn tenen. Ingmar, gastenboek, 3 augustus 2011

52 53 Verrast door de tekeningen van Overzicht digitale bezoekers Claude Loraine @teylers. Zitten n paar juweeltjes bij! @Wilskr8, Twitter, 23 december 2011

WEBSITE 2011 2010 Bezoeken 223.623 184.974

Unieke bezoekers 162.783 137.112

Paginaweergaves 1.015.836 817.020

Pagina’s per bezoek 4,54 4,42

Gem. bezoekduur 00:02:40 00:02:36

Nieuwe bezoeken 69,77% 71,88%

TEYLER NET (BLOG) 2011 2010 Bezoeken 15.414 16.967

Unieke bezoekers 9.925 11.027

Paginaweergaves 44.628 52.802

Pagina’s per bezoek 2,90 3,11

Gem. bezoekduur 00:01:45 00:02:11

Nieuwe bezoeken 63,03% 64,02%

TWITTER op 31-12-11 Followers 2.500

Tweets verstuurd 3.000

FACEBOOK 2011 Nieuwe vind-ik-leuks (+98%) 313

Totaal vind-ik-leuks 432 Dat kunnen maar weinig musea zeggen! rt @teylers: Vandaag 200 jaar geleden: Napoleon bezoekt Teylers Museum @Rolfbly, Twitter, 24 oktober 2011

55 2011 in beeld

Januari Februari Maart April Mei Juni

• Ter gelegenheid van het 400-jarig • Op 10 februari werd het Fundatie­ • Op 16 maart werd de aquarel van • Op 1 april werden alle buren uit- • Op 26 mei opende cabaretier • Op 1 juni opende de tentoonstel- jubileum van de Doopsgezinde huis vaste beneficiënt van de de Teyler Tulp van Anita Wallsmit genodigd voor een speciale avond en schrijver Kees van Kooten de ling Monsterlijke insecten in het Gemeente opende op 7 januari een BankGiro Loterij. Het museum Sachs onthuld. Het museum heeft in het museum. Op de zaterdag tentoonstelling Gadgets & games Boekenkabinet. Bezoekers konden tentoonstelling over Jan Luyken kreeg maar liefst 200.000 euro het origineel aangekocht, in de en zondag erna was Teylers gratis van toen en nu. hier griezelen bij prachtige platen in het Prenten­kabinet. Luyken, uitgekeerd van de cultuurloterij. winkel zijn hoogwaardige repro- toegankelijk i.v.m. het Museum­ • In mei vonden opnames plaats van luizen, vliegen, libellen en nog die bekend staat om zijn prenten • Op 14 februari keerde de Midden­ ducties te koop in een gelimiteerde weekend. met Martijn Krabbé en Hanneke veel meer. van beroepen, was een gezien lid vitrine na een uitvoerige restauratie oplage. • Op 21 april werd de tentoon­ Groenteman voor het televisie­ • Op 11 juni werd de gerestaureer­de van deze geloofs­gemeenschap. terug naar de Ovale Zaal. • Op 10 maart bezoekt Johan stelling Rineke Dijkstra & Claude programma Sterren op het doek. Ovale Zaal heropend door • Op 22 januari werd de tentoon­ • In de Voorjaarsvakantie bracht Remkes, commissaris van de kon- Lorrain feestelijk geopend. De ten- Androulla Vassilou, eu-Commis­ stelling Egypte & Napoleon geopend Raaf, bekend van het programma ingin van Noord-Holland, Teylers toonstelling was een smaakmaker saris voor Cultuur, Johan Remkes, door prof. dr. Henk Wesseling en Huisje, boompje, beestje van Museum. voor de grote Lorrain expositie die Commissaris van de Koningin Maarten Raven, conservator van Schooltv een bezoek aan Teylers • Vanaf eind maart waren in de pas in het najaar plaatsvond. Foto’s Noord-Holland en Executive het Rijksmuseum van Oudheden. Museum. Daarnaast waren er Penning- en Muntvitrine pennin- uit de serie Park Portraits waren President van Europa Nostra Op dezelfde dag werd in het Boeken­ workshops en konden kinderen gen te zien van Jurriaan Pool (1618- te zien naast landschapstekeningen Denis de Kergorlay. kabinet de presentatie Egypte na experimenteren in het Lab. 1669), zilversmid en medailleur. van de Franse meester. Napoleon geopend. Rijk geïllus- ­­­ treerde boeken van uit de tijd na Napoleons expeditie waren te zien. Ik ben diep ontroerd voor wat betreft de Ovale Zaal. M. Van der Kruijt, Oosterbeek, gastenboek, 8 december 2011

56 57 Na een lange en intensieve restau- ratieperiode werd het ‘hart van het museum’ in de zomer van 2011 weer toegankelijk voor het pub­liek. Niet eerder vond een restauratie­ ­ project van een interieur van die omvang en uit die periode plaats in Nederland. Voorafgaand is uit- voerig bronnenonderzoek ver- richt, zijn het hout en de daarop aangebrachte lagen nauw­keurig geana­lyseerd en zijn proeven geno- men met de meest geschikte tech- nieken. Voor en tijdens het project is intensief samengewerkt met gespecialiseerde restauratoren, de Rijksdienst­ voor Cultu­reel Erfgoed en de gemeente Haarlem. De Ovale Zaal is weer een ‘Konst en Boek­zaal in het alderbest wit eijken’ zoals archi­tect Leendert Viervant ooit voor ogen stond.­ Juli Augustus September Oktober November

• Tijdens Gadgets & games konden • Op 17 augustus maakte het tele­ • Op 8 september werd de trap naar • Op 14 oktober nodigde het muse- • Op 4 november reikte het Tweede Het Tweede Genootschap bestaat net bezoekers op de polaroid in de visieprogramma Koffietijdeen ver- de Sterrenwacht (op het dak van um zijn buren uit. In een groot gas- Genootschap de gouden penning als het Godgeleerd Genoot­schap al bubble car. slag van de zomertentoonstelling. de Ovale Zaal) verwijderd omdat tenboek konden ze opschrijven uit aan dr. L.E. Jensen voor haar sinds de oprichting van het museum. • Op 9 juli gaven Suzanne en Onno • In de zomervakantie bruiste het deze totaal verrot bleek. In een res- waarom Teylers Museum volgens inzending over Napoleon. Door middel van prijsvragen en lezin­ Logchies elkaar het ja-woord in het van de energie in Teylers Museum. tauratieatelier werd de trap exact hen werelderfgoed moest worden. • Op 11 november zag Teylers gen proberen de genootschappen bij museum. Een aantal keer per jaar De oude computer games op de nagebouwd. • Op dezelfde dag opende in het Museum oranje: de Nederlandse te dragen aan de oplossing van eigen­ verhuurt het museum een aantal tentoonstelling Gadgets & games • Op 27 september opende in de Boekenkabinet de tentoonstelling honkballers werden gehuldigd tijdse problemen in de wetenschap. zalen voor bijzondere groepen waren razend populair. Penning- en Muntvitrine de presen- Paddenstoelen van Europa. na het behalen van de wereldtitel. Hoewel stimulering van onderzoek en gelegenheden. tatie Wisselende koersen. Muntslag • Op donderdag 20 oktober bezoch- • Op de Najaarsdag op 15 november door het uitschrijven van prijsvragen in de 17de eeuw. ten kunstenaars Armando en namen de Vrienden van het muse- in de 18de eeuw een normale werkwijze • Op 28 september opende Henri Sjoerd Buisman de tentoonstelling um een kijkje achter de schermen. was, wordt het in Neder­land nu alleen Loyrette, directeur van Musée Claude Lorrain. nog door de beide Teyler genootschap­ du Louvre, de tentoonstelling • Iedereen kan tekenen! Dat was het pen gebezigd. Winnende inzendingen Claude Lorrain. idee van de Campaign for drawing die zoals die van dr. Jensen worden door van 18 t/m 23 oktober plaats­vond in de Directeuren van Teylers Stichting het museum. Naast workshops waren bekroond met een grote gouden pen­ er masterclasses van David Bade, ning die ontworpen werd in 1778. Iedere keer weer een geweldige plek Ans Markus, Henk Schiffmacher Teylers Stichting organiseerde in 2011 om met de kinderen je te verbazen. en Joost Veerkamp. drie vrij toegankelijke lezingen met • Al op 27 oktober mocht Teylers wetenschappers van naam. Daarnaast Prachtig gebouw. Museum zijn 100.000ste bezoeker financierde de stichting De Teyler Ire, gastenboek, 23 augustus 2011 ontvangen. Leerstoel aan de Universi­teit Leiden en de bijbehorende promotieplek. 60 61 Gerrit Jan Michaëlis (1775-1857), Landschap bij maneschijn, 1825. Dit schilderij werd in 2011 ‘terug­gekocht’ met steun van de BankGiro Loterij die het museum ieder jaar royaal steunt. Het doek is in 1825 ge­­maakt in opdracht van het museum door de toenmalige kastelein en be­­heer­ der van de Kunstver­ zame­ lin­­ gen.­ In 1966 moest het schilderij­­ ver­ kocht worden vanwege de toen­ malige financiële nood. December

• Op 11 december gaf Erik A. de Jong die de Artis Leerstoel bekleedt op de UvA de lezing All gardening is landscape painting: de rol van Claude Lorrain bij het ontstaan van een nieuwe natuur­ esthetica in de 18de eeuw. • In de Kerstvakantie beleefde Teylers Museum de druk­ste dagen van het jaar. Duizenden mensen bezochten op het laatste nippertje Claude Lorrain. • In december kon de collectie 18de-eeuwse goocheltoestellen aangekocht worden. De objecten zijn al sinds 2001 te zien in Teylers Goochel­kabinet. De verzameling is uniek in de wereld. Mijn terugreis naar huis zal anders zijn. Bezoekers van alle leeftijden wer- Ik zie het avondlicht door de ogen van Claude Lorrain. ken aan een meterslange tekening Marjolein, gastenboek, 4 november tijdens de Campaign for drawing.

64 Verslag van de Raad van Toezicht

De Raad vergaderde in 2011 vier keer. In september De samenstelling van de Raad van Toezicht was waren leden van de Raad aanwezig bij het bezoek per 31 december 2011 als volgt: van burgemeester en wethouders van Haarlem aan Mr. J.M. Boll, voorzitter het museum. De voorzitter had geregeld overleg met Drs. K.J. Storm, vice-voorzitter en penningmeester de directeur en heeft in haar bijzijn een gesprek gehad (per 1 januari 2012 opgevolgd door de heer drs. F. Waller) met de Ondernemingsraad. Prof. dr. R.H. Dijkgraaf, lid In de vergaderingen werd onder andere de jaarreke- Mevr. A.M.M. Kruijff, lid ning 2010 en de begroting 2012 vastgesteld. In twee vergaderingen kwam het Activiteitenplan 2013-2016 Namens Teylers Stichting uitgebreid aan bod. Dit plan is begin 2012 ingediend Mevr. Drs. J.R. Beets-Hehewerth, lid bij het Ministerie van ocw in verband met subsidies (per 1 januari 2012 opgevolgd door de heer mr. J.E. Trip) Financieel verslag voor de komende jaren. Mr. J.J. van Es, lid De Raad heeft kennis genomen van het rapport van de visitatiecommissie en is verheugd met de bijzonder positieve beoordeling van het museum. Het besluit van de Ministerraad om het museum voor te dragen bij het Werelderfgoedcomité is een voorlopige bekro- ning op het vele werk verricht door de directeur en de medewerkers van het museum. De Raad deelt de zorgen van de directeur dat door de aangekondigde bezuinigingen de financiële positie van het museum dreigt te verslechteren. Mede daarom is besloten dat de reserve van het museum versterkt dient te worden om toekomstige tegenvallers, vooral in verband met restauratieprojecten, te kunnen op­vangen. Het doel is in drie jaar het eigen vermogen te laten groeien naar A 600.000 per 31 december 2013. In 2011 is er A 100.000 aan de Continuïteitsreserve toegevoegd, waardoor er nu tezamen met de Algemene Reserve een bedrag van A 415.776 voor het opvangen van tegenvallers beschikbaar is. De Raad heeft de regels omtrent goed bestuur in de statuten van de stichting en die in het Reglement van de Raad van Toezicht nageleefd.

67 Toelichting op de jaarrekening 2011 Financieel overzicht

De goed lopende tentoonstellingen hebben er voor aanzienlijk hoger dan begroot. Dit was voornamelijk EXPLOITATIEREKENING 2011 2010 BALANS PER 31-12-11 31-12-10 gezorgd dat er meer inkomsten uit de entreegelden, te wijten aan een onverwacht opduikend vochtprobleem Baten E E Debet E E toeslag en de winkel konden worden gerealiseerd. onder het dak van de Ovale zaal, waardoor de restauratie 1 Het museum heeft reserveringen kunnen maken voor van het exterieur van deze ruimte niet alleen duurder Subsidies 3.090.904 3.182.577 Vaste activa 4.117.606 4.468.866 toekomstige restauraties en vervanging van installaties. uitviel, maar ook meer tijd in beslag nam dan gepland. Eigen inkomsten2 2.025.399 1.736.187 Vlottende activa 206.970 222.380 De kosten van restauraties en groot onderhoud waren Het positieve resultaat bedraagt derhalve A 1.852. 5.116.303 4.918.764 Vorderingen 845.370 595.287 Liquide middelen 2.220.385 1.533.980 Verhouding eigen inkomsten 2011 Uitgave naar functie 2011 Lasten E E 7.390.331 6.820.513 tov totale inkomsten * 9,8% Personeelskosten 1.988.117 2.037.689

3 20,6% Afschrijvingen -51.355 42.564 Credit E E

38,9% Huur/beveiliging 191.968 168.581 Eigen Vermogen 416.417 315.179 4 Aankopen 374.675 299.631 Bestemmingsfonds ocw 9.316 8.703 Overige lasten 2.596.745 2.533.520 Bestemmingsfonds 800.000 250.000 5.100.150 5.081.985 instandhouding/restauratie Egalisatiereserve5 3.386.248 3.880.982

Baten/lasten voorgaande jaren -14.301 2.296 Aankoopfonds 152 79.940 38,7% Mutatie aankoopfonds - -1.244 Voorzieningen 636.233 680.376 61,1% 26,5% Langlopende schulden 133.742 259.913

Resultaat 1.852 -162.169 Kortlopende schulden 2.008.223 1.345.420

4,4% ­­­­­­­­­­­ ­7.390.331 6.820.513

Eigen inkomsten Vaste Presentatie Ministerie van ocw Tijdelijke Presentatie Dit verkort financieel verslag is ontleend aan het 1 Door het vervallen van de matchingsregeling daalde dit bedrag in 2011. Onderzoek Registratie financieel jaarverslag 2011 van de Stichting tot 2 Dit bedrag steeg in 2011 door een bijdrage van de BankGiro Loterij Conserveren en Restaureren voor het Fundatiehuis, het hoge bezoekersaantal en een bijdrage voor Beheer en Instandhouding van Teylers Museum. de aankoop van een tekening van Karel van Mander. Verwerven Bij dit financieel jaarverslag is een goedkeurende 3 Afschrijvingen zijn lager dan in 2010 omdat de egalisatiereserve in over­eenstemming is gebracht met de werkelijke afschrijvingen. * Het Ministerie van ocw hanteert een afwijkende berekeningswijze. controleverklaring van de accountant verstrekt. 4 Dit bedrag steeg door een toevoeging aan de aankoopreserve. ocw drukt de eigen inkomsten uit in een percentage van de gegeven subsidie. 5 Dit bedrag heeft betrekking op o.a. de in 1996 afgeronde verbouwing Teyler drukt de eigen inkomsten uit in een percentage van de totale inkomsten en nieuwbouw van het museum. Elk jaar worden de afschrijvingen (subsidie + eigen inkomsten). Volgens ocw: eigen inkomsten 67%, subsidie 33% hierop in mindering gebracht.

68 69 Aanwinsten Wereld(s) Erfgoed! Bezoeker, gastenboek, 11 augustus 2011

kunst­verzame­lingen Herman Justus Kruyder (1881-1935), Botticelli, 2002, Baldassare Castiglione Zittende hond, 1901, schenking mevrouw + Rogier van der Weyden, 2002, Schilderijen L. Bletz-Wezelaar. Phenomenon, 2005 en Schiller, 2005, Willem de Famars Testas (1834-1896), schenking van de kunstenaar. De put en de oude Sycamore op het Ez­be­ Gabriëlle van de Laak (1958), Zonder kiehplein te Caïro, ca. 1884, aangekocht titel, 1999, aangekocht met steun van Uwe Poth (1946), Spinoza (The black met steun van de BankGiro Loterij. de Stichting Vrienden van Teylers tulips), 2005, aangekocht met steun Museum. van Stichting Vrienden van Teylers Gerrit Jan Michaëlis (1775-1857), Museum. Landschap bij maneschijn, 1825, aange- Lambert Lombard (1505-1566), Allegorie kocht met steun van de BankGiro op Rome, 1525, schenking aan The Kees Verwey (1900-1995), Margreet Loterij. American Friends of Teylers Museum. Verwey, driekwart naar rechts, 1915, Kopje van een meisje (Margreet Verwey), Tekeningen Karel van Mander (1548-1606), 1911, Rivier­gezicht met brug, 1910, David Bade (1970), tekeningen­serie Wie wat bewaart die heeft wat, 1585, aan- Margreet Verwey, en profil naar links, Bijlagen Ontwaakt, 2005, serie van 26 potlood­ gekocht met steun van de Vereniging 1911, Voor Marijke, 1992, Diederik, tekeningen, aangekocht met steun Rembrandt, de Mon­driaan Stichting Florian en Ernestien Idenburg en hun van de Stichting Vrien­den van Teylers en Matthijs de Clercq. moeder Margriet Idenburg-de Savornin Museum. Lohman, 1981, Voor Joris, schenking de Jacob Matham (1571-1631), Christus geeft heer en mevrouw Idenburg-de Savornin Joachim Beuckelaer (1533-1575), de zegen, 1607, aangekocht met steun Lohman. De aanbidding van Christus door de van Matthijs de Clercq. herders, 1560, aangekocht met steun Auke de Vries (1937), Zonder titel, 2011, van Matthijs de Clercq. Carlijn Mens (1972), Project Preserved­ aangekocht met steun van de Stichting Places. Charred landscape (I), 2011, aan­ Vrienden van Teylers Museum. Matthijs Bril (1550-1583), Rivierlandschap­­ gekocht met steun van de Stichting met kapotte brug, 1570, aangekocht met Vrienden van Teylers Museum. Anita Walsmit Sachs (1948), Teylertulp, steun van Matthijs de Clercq. 2010. Carlijn Mens (1972), Project Preserved­ Willem de Famars Testas (1834-1896), Places. Charred landscape (II), 2011, Han Wezelaar (1901-1984), Zittend Stormachtige passage door de woestijn, schenking Galerie Rob de Vries. naakt, op de rug gezien, 1959, Studies voor 1868. Rembrandtmonument, 1967, Schrijvende Dirk Hidde Nijland (1881-1955), vrouw aan tafel, 1955, Studie van handen, Meinbert Gozewijn (1964), Beatrix, Biesbosch, 1900, schenking van de heer 1942, Gitaarspeler, 1947, Staande vrouw, 2008, schenking Natio­naal Historisch en mevrouw Idenburg-de Savornin op de rug gezien, 1973, Liggende vrouw, Museum. Lohman. 1979, Staande figuur, 1982, Studieblad met 4 honden, 1921, Zittende vrouw, 1976, Nour-Eddine Jarram (1956), Le pouvoir Uwe Poth (1946), Museum Venezia, 1997, Cellospeelster, 1977, Staande vrouw op de l’histoire, 2010, aangekocht met steun Museum Tokyo, 1997, Vaticaans­ Museum, de rug gezien, 1979, schenking mevrouw van de Stichting Vrienden van Teylers 1997, Museum Bristol, 1997, Mona Lisa + L. Bletz-Wezelaar. Museum. Heilige Hiëronymus, 2002, Dürer +

71 Grafiek Dylan Shields, twee euro 500 jaar Dirk Hidde Nijland (1881-1955), Dijk, Lof der Zotheid van Erasmus, bimetaal, 1900, schenking de heer en mevrouw 2011. Idenburg-de Savornin Lohman. Geer Steyn (1945), penning voor het Willem Bastiaan Tholen (1860-1931), aanbrengen van nieuwe leden bij de Brug in Giethoorn, 1880, schenking de Vereniging voor Penning­kunst, terra­ heer en mevrouw Idenburg-de Savornin cotta, zonder jaar (1996), schenking Lohman. mevrouw L.F. Teding van Berkhout.

Anton Mauve (1838-1888), Houthakker­ , Geer Steyn (1945), penning 75 jaar 1858, schenking de heer en mevrouw Vereniging vor Penningkunst, zilver, Idenburg-de Savornin Lohman. 2000, schenking van de heer R. Kotting. numismatisch kabinet Elisabeth Varga (1948-2011), twee­ honderd jaar Koninklijke Biblio­theek, Anoniem, penning over de zanger ter gelegenheid van deze mijlpaal uit­ en componist Josquin des Prez gereikt aan medewerkers, brons, 1998, (±1450-1521), brons, zonder jaar schenking mevrouw Y. Stigter. (circa 1950-1970), schenking mevrouw A.S. de Haas. Diverse numismatische publicaties, schenking mr. M. Bloemendal. Anoniem, penning met drie paarden, brons, zonder jaar (circa 1950-1970), schenking mevrouw A.S. de Haas. natuurwetenschappelijke­ bibliotheek Anoniem, penning 50 jarig jubileum van de Padvinderij, brons, 1960, schenking Inigo Triggs, H., Garden craft in Europe, van de heer W-J. Altena. London, 1913, schenking van de heer J.Jongkind. Anoniem, 40 jaar Bond Oud-Stoot­ troepers, aluminium, 1986, schenking Kerner von Marilaun, A., Bruinsma, V., van de heer W-J. Altena. Het leven der Planten, 4 dln, Zutphen, 1902, schenking van de heer G.C. Cadée. Persijn en Lukács, Margit Broersen, vijf euro, schilderkunst (twee uitvoerin- gen), zilver, 2011. fysisch kabinet

Juan José Sánches Castaño, vijf euro Collectie Van Stolk: 18de-eeuwse goo- 100 jaar muntgebouw, zilver, 2011. cheltoestellen; in december aan­gekocht Hennemans, Jeroen, penning perpetu- van de familie van Stolk. um mobile, inschrijfpenning van de Vereniging voor Penningkunst,­ roest­vrij > Enkele tekeningen van David staal, 2005, schenking van de heer paleontologisch- Bade (1970) uit de tekeningenserie R. Kotting. mineralogisch kabinet Ontwaakt. De 26 potloodtekenin- gen konden in 2011 aangekocht­ Jennifer Hoes (1973), Janus Semper Ca. 4000 exemplaren fossiele zee-egels Undique, roestvast staal en brons, van over de gehele wereld, met bijbeho- worden met steun van de Stichting 2011, jaarpenning Vereniging voor rende administratie en aantekeningen Vrienden van Teylers Museum. Penningkunst.­ over stratigrafie en vindplaatsen, soms Het museum bezit hiermee in één met recent vergelijkingsmateriaal, klap een mooie groep tekeningen Cor Hund (1915), penning Auguste schenking van de heer G. Zuidema. van een van de belangrijke heden­ Rodin, Inschrijfpenning van de Vereniging voor Penningkunst,­ brons, daagse kunstenaars. De serie geeft 1999, schenking mevrouw L.F. Teding een uniek kijkje ‘in het hoofd’ van van Berkhout. de kunstenaar.

72 73 Bruiklenen Als ik ’s morgens wakker word, kijk ik altijd even naar de overkant. Daar ligt het Teyler, en met een dankbare blik kan ik daarna de dag tegemoet. Paul Rooyakkers, gastenboek, 13 oktober 2011

uitgaande kortlopende­ Leiden, Stedelijk Museum De Lakenhal, 1 tekening van Wybrand Hendriks, Gadgets & games Hamburg, Hamburger KunsthalIe, —, Portret van Jacob Hendrik Luden bruiklenen Lucas van Leyden en de Renaissance, 1 schilderij van Paul Joseph Constantin van toen en nu 1 schilderij August Allebé, Portret van Johannes 1 prent van Lucas van Leyden. Gabriël en 1 pastel van Willy Sluiter. Moordrecht, W. Meppelink, 3 brom­ Parijs, Musée du Louvre, 36 tekeningen Luden, (met de op dit portret afgebeel- Nederland fietsen en 4 schilderijen de wandelstok) Amsterdam, Museum Het Rembrandt­huis, Maastricht, Hoofdwacht, Limburg House Detroit, Detroit Institute of Arts, Epe, Bonami Spelcomputer Museum, Rotterdam, Museum Boijmans Van Jacob Buys (toegeschreven), Groeps­ Gedrukt tot Amsterdam – Amster­damse of Wonders, parafernalia van conservator Rembrandt and the Face of Jesus, 1 tekening J. Groenewold, 20 spelcomputers Beuningen, 1 schilderij en 1 tekening portret van de familie Hes­huyzen prentmakers en -uitgevers in de Gouden Eugène Dubois. van Rembrandt Harmensz. van Rijn. en spelen Toledo, Toledo Museum of Art, Lukas Kilian, Cecilia aan het orgel Eeuw, 1 prent van Jan Pietersz. Saenredam, Amsterdam, Nemo, 3 bandrecorders 1 schilderij (sinds 1984) 2 prenten van Jan Muller, 1 prent van Nijmegen, Museum Het Valkhof, Mythen Parijs, Musée du Louvre, Heads of Christ, Haarlem, B. Mackor, 12 stofzuigers Wells Next the Sea, Holkham Hall, Stichting Reinhold De Wilde, Amster­ Willem Jacobsz. Delff, 5 prenten van van het Atelier, 1 schilderij van Wouterus from life: Rembrandt and the image of Jesus, Den Haag, Museum voor Commu­ni­ 1 schilderij dam, droeg in 2011 aan Teylers Museum Dancker Danckerts, 2 prenten van Cornelis Mol, 1 schilderij van Johannes Hari, 1 tekening van Rembrandt Harmensz. catie, 23 telefoons, 1 telefooncentrale, Wenen, Gemäldegalerie der Akademie 8 prenten over: Danckerts en 2 anonieme prenten. 1 schilderij van Adriaan de Lelie, 1 teke- van Rijn. 1 telefooncel der bildenden Künste, 1 schilderij Sol Lewitt, serie van 8 zeefdrukken, 1984 ning van Hendrik Jacobus Scholten, Utrecht, D. Meerstadt, 1 Messer­schmidt, De eerder in bruikleengegeven gege- Amsterdam, Universiteit van Amster­dam, 1 schilderij van Paul Joseph Constantin Parijs, Musée du Louvre, Claude le 1 Heinkel Trojan Jan Luyken ven werken van Stiching Reinhold UvA Erfgoed, Bijzondere Collec­ties Gabriël, 1 pastel van Willy Sluiter, Lorrain, le dessinateur face à la nature, Stramproy, H. en N. Aendekerk, 1 fiets Haarlem, Vereenigde Doopsgezinde De Wilde staan vermeld in de voor- & Allard Pierson Museum, Gedoopt. 1 schilderij van Wybrand Hendriks 46 tekeningen van Claude Lorrain, met hulpmotor Gemeente Haarlem, 2 boeken gaande jaarverslagen 500 jaar Doopsgezinden in Nederland, en het Hafkenscheidkastje. en 1 tekening van Bartholomeus Emmeloord, Hifimuseum, L. van Boven, Stichting Roodenburg van Looy, munten 1 tekening van Arnold Boonen. Breenbergh. interieur jaren ’70 kamer, cassette- Rineke Dijkstra & Claude Lorrain uit de nalatenschap van de heer Rotterdam, Natuurhistorisch Museum decks en cassetterecorders, walkmans, Amsterdam, Rineke Dijkstra, 6 foto’s Roodenburg, aangevuld met diverse Amsterdam, Museum Het Rembrandt­ Rotterdam, Ptero’s boven Rotterdam, etc., 130 items Brussel, Galerie Jan Mot, 5 foto’s aankopen, in totaal 1.326 stuks huis, Rembrandt & Lucas van Leyden, diverse fossielen. inkomende kortlopende Den Bosch, Segway Nederland, J. Slikker, Voltana Wimshurst elektri- 3 prenten van Lucas van Leyden. bruiklenen 1 Segway seermachine Buitenland Tilburg, Scryption, 21 schrijfmachines, inkomende langdurige Mevrouw B.C.C. van Stolk-Tyacke, Enschede, Rijksmuseum Twenthe, Chicago, The Art Institute of Chicago, Egypte & Napoleon. computers en stencilapparaten bruiklenen­ 18 historische goocheltoestellen Nicolaas Verkolje, 2 tekeningen van Kings, Queens, and Courtiers: Art in Early Oorlog en onderzoek Brummen, Speelgoedmuseum Toy (tot december) Nicolaas Verkolje. Renaissance France, 1 manuscript van Amsterdam, Rijksmuseum, 3 tekeningen, Gallery, F. van Schalkwijk, 5 spelletjes Ingekomen langdurige bruiklenen Vereeniging Haerlem, 1 gouden penning Jean Poyer. 2 prenten, 4 boeken en 1 buste Heerenveen, Famous Toys, H. Brouwer, Mr. J.M. Boll, 1 tekening van Avery van Elias Voet junior, 1912, inclusief Haarlem, Historisch Museum Haarlem, Den Haag, Gemeentemuseum, 5 mechanische Meccano spelen Preesman, Zonder titel, 1988 bruin leren doosje Feest in Haarlem, 7 objecten uit de Florence, Galleria degli Uffizi, Vasari, 3 muziekinstrumenten Haarlem, W. van Keulen, 12 voorwerpen Instituut Collectie Nederland, 1 tekening Universiteit Leiden / Geldmuseum, Demo­criet collectie en 1 prent van gli Uffizi e il duca, 1 tekening van Den Haag, Museum Meermanno- op het gebied van stereofotografie van Jacques de Gheyn II, Studie van een 83 munten en 144 penningen Jacob Houbraken. Michelangelo. Westreenianum, 1 papyrusrol en en viewmaster boomstronk en een plant op een muur, 3 boeken 1585; 1 wandschildering van Lilly van Langdurige bruiklenen aan derden Leiden, Museum Boerhaave, Verborgen­ Londen, Royal Academy of Arts, Antoine Leiden, Rijksmuseum voor Volkenkunde,­ Claude Lorrain der Stokker, Geluk, 2006. 52 boeken, Koninklijke Hollandsche Maatschappij krachten, model ultracentrifuge. Watteau: the Drawings, 5 tekeningen van 3 kledingstukken, 2 sieraden, Amsterdam, Rijksmuseum, 1 schilderij 6 penningen, 5 werken op papier en te Haarlem, 1 schilderij, G. van de Antoine Watteau. 5 aardewerk objecten, 1 leren object en 5 prenten en 1 tekening 23 parafernalia uit de nalatenschap Sande Bakhuyzen,­ Rozen Leiden, Naturalis, zograscoop. en 1 wapen Boston, Museum of Fine Arts, van Boudewijn Büch. Museum Slager, Den Bosch 1 schil­derij, Luxemburg, Villa Vauban – Musée d’Art Leiden, Naturalis, 3 opgezette dieren. 1 schilderij Diverse particuliere collecties, P. Slager, Portret F. Slager Leiden, Museum Volkenkunde, vaste de la Ville de Luxembourg, Mythes de Leiden, Rijksmuseum van Oudheden, Edinburgh, Scottish National Gallery 6 schilderijen: Museum Het Rembrandthuis, drie pren- opstelling, 1 penning (anoniem, 1695), l’atelier, 1 schilderij van Wouterus Mol, 71 objecten of Art, 1 schilderij Charles Howard Hodges, Portret van ten: Rembrandt, De vlucht naar Egypte, over de rampzalige reis van Lourens 1 schilderij van Johannes Hari, Middelburg, Zeeuws Museum, 1 mum- Grenoble, Musée de Grenoble, Anthony Luden Jan Lievens, Kop van een oude man, Thyszoon Veyselaer en Daniël Silleman 1 schilderij van Adriaan de Lelie, mie in kist 1 schilderij Jan Adam Kruseman, Portret van Kop van een oriëntaalse man met het schip De Gouden Buys. 1 schilderij van Wybrand Hendriks, 4 particuliere verzamelingen, 8 objecten Anna Catharina Luden-Duker

74 75 Stichtingen Een waar bedevaartsoord is Teylers Museum. Pieter Hoexum, Trouw, 20 augustus 2011

teylers stichting Prof.dr. E.Noort, Honorair hoogleraar Teylers Stichting wordt, zoals in het testa- tweederde van hen doet dat door een peri- Mr. J.J. van Es, namens Teylers Stichting De donaties van deze Vrienden, rente­ Oude Testament, Rijksuniversiteit ment van Pieter Teyler bepaald, bestuurd odieke schenking (gedurende vijf jaar), Mr. Th. W. van Grafhorst, bestuurslid opbrengsten en enkele bijzondere schen­ De door Pieter Teyler van der Hulst (1702- Groningen, voorzitter door een college van vijf Directeuren. anderen schenken eenmalig een groot Mevrouw G.A. Lindenbergh-Sluis, kingen zorgden voor 60.000 euro aan 1778) bij testament in het leven geroepen Prof. dr E.G.E. van der Wall, hoogleraar In 2011 hadden hierin zitting: bedrag of schenken in natura. In 2011 bestuurslid inkomsten. De Stichting keerde in het Teylers Stichting, ter ondersteuning van geschiedenis van het christendom, Mr. J.E. Trip, presiderend directeur & hernieuwden 8 leden hun schenkingsakte Mr. M.J. Wesseling afgelopen jaar 20.000 euro uit aan het behoeftigen en ter aanmoediging van Universiteit Leiden penningmeester en kwamen er 11 nieuwe leden bij. museum. godsdienst, wetenschap en kunst, is eige- Prof. Dr. H.L. Beck, hoogleraar gods­ Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth Stichting Vrienden van Teylers naar van het gebouw en de collecties dienstwetenschap, in het bijzonder van Mr. J.J. van Es Om leden die 10 of 15 jaar lid zijn speciaal Museum Magdaleen Fesevur beëindigde in okto- van Teylers Museum. De stichting is ook de islam, Faculteit Geestesweten­ Mevr. R.A.M. van Voorst van Beest- te bedanken, werd op woensdagavond De Stichting Vrienden van Teylers ber na zeven jaar haar werkzaamheden verantwoordelijk voor de twee reeds in schappen, Univer­si­teit van Tilburg Gunst, secretaris 2 november een speciale kunstbeschouw­ ­ Museum wil de bloei van Teylers als coördinator van de Vrienden. Zowel Teylers testament genoemde genootschap- Dr V. Kal, Universitair hoofddocent wijsbe­ Mr. C.G.A. van Wijk ing georganiseerd in de Grote Heren­ Mu­seum versterken door het wekken het museum als de stichting hebben haar pen, te weten het God­geleerd Genoot­ geerte aan de Facul­teit der Geestes­weten­ kamer van het Fundatiehuis. en stimuleren van belangstelling voor hartelijk bedankt voor de bevlogen en schap en het Tweede Genootschap, en schappen Universiteit van Amsterdam het museum en door het ter beschikking professionele uitvoering van haar baan. voor de Teyler Leer­stoel aan de Univer­si­ gelieerde stichtingen Bij uitzonderingen vonden dit jaar twee stellen van geldmiddelen. In december ontving het bestuur het teit Leiden. De leerstoel wordt sinds Teylers Tweede Genootschap bestond Sterren­wacht­avonden plaats. De eerste droeve bericht van haar overlijden. De 1 september 2007 door prof. dr. Frans van in 2011 uit de volgende leden: Teylers Museum Fonds op 29 maart, die in feite de uitgestelde De Stichting Vrienden van Teylers stichting gedenkt haar als een inspire- Lunteren bezet. Hij richt zijn onderzoek Drs A. Pol, conservator Geldmuseum, Teylers Museum Fonds heeft als doel avond uit 2010 was; deze stond in het Museum ondersteunt de activiteiten rend persoon. op de geschiedenis­ van de Nederlandse Utrecht bij te dragen aan het zelfstandig voort­ teken van de tentoonstelling Egypte & van het museum door: Jehane Kohn beheert vanaf november Natuur­wetenschappen­ tussen 1815 en 1940 Prof. dr I.M. Veldman, emeritus hoog­ bestaan van het museum en doet dat Napoleon. De tweede Sterrenwacht­avond • Het ontwikkelen en onderhouden de Vriendenadministratie.­ en in het algemeen op Teylers Museum leraar kunst­geschie­denis, Vrije Universi­ door het bijeenbrengen en beheren van vond plaats op 8 november tijdens de van een actieve en enthousiaste in het bijzonder. Binnen de leerstoel is teit, voorzitter een kapitaal. Dit kapitaal voornamelijk grote Claude Lorrain tentoonstelling. Vriendenkring.­ In 2011 hadden er 6 bestuursvergaderin- Martin Weiss als promovendus werkzaam. Prof. dr L.E.M. Vet, directeur Nederlands gevormd door erfstellingen (legaten) en Een belangrijk thema op de tweede • Een jaarlijkse donatie aan het museum. gen plaats. Bij deze vergaderingen is Weiss houdt zich bezig met de geschiede- Instituut voor Ecologie (nioo-knaw) schenkingen (in termen van lijfrente) van avond was de informatie over de nieuwe • Grote afname van het kwartaalblad Marjan Scharloo, directeur Teylers nis van Teylers Museum in de 19de eeuw. en buitengewoon hoogleraar evolutionai­ particulieren. Uit de opbrengsten uit dit Geefwet die op 1 januari 2012 van kracht Teylers Magazijn. Museum, aanwezig. Dit onderstreept In 2011 reikte het Tweede Genootschap­­ de re ecologie, Wageningen Universiteit endowment fund worden projecten van zou worden en aan veel leden goede fis- • Medewerking aan de uitgave Teylers het belang van de Stichting Vrienden gouden erepenning uit aan dr. L.E. Jensen Prof. dr N.C.F. van Sas, hoogleraar Teylers Museum ondersteund. Ook wordt cale voor­delen biedt. museum Reeks. Elke nieuwe editie voor het museum. voor haar inzending The Dutch against geschiedenis na 1750, Universiteit van om het jaar een Teyler Sponsor­­gala geor- betreft een bepaald onderdeel van de Napoleon. Resistance literature and national Amsterdam ganiseerd, ten behoeve van de financie- Het Bestuur kwam in het verslagjaar collectie van het museum en/of een De bestuurssamenstelling per identity, 1806-1813. De twee genootschap- Prof. dr W. van Anrooij, Hoogleraar ring van bijzondere restauratieprojecten. 4 maal in een reguliere bestuursvergade- actuele expositie. In 2011 verscheen 31 december 2011: pen bestaan al sinds de oprichting van Nederlandse letterkunde tot de Roman­ ring bijeen. Daarnaast is in aparte com- de uitgave Heel de wereld in één zaal. Mr. T.W. (Thomas) van Grafhorst, het museum. Nog altijd schrijven zij prijs­ tiek, Universiteit Leiden Dankzij een zorgvuldig beleggings­beheer missies vergaderd over een verbetering De Ovale Zaal van Teylers Museum voorzitter vragen uit en organiseren zij lezingen om Dr. Ir. W. van Saarloos, directeur bleven de resultaten dit jaar, ondanks van het vermogensbeheer, het werven geschreven door Geert-Jan Janse. M.I. (Marjolein) Adriaanse, secretaris de wetenschap te stimuleren. Stichting fom te Utrecht het zware economische weer, positief. van nieuwe doelgroepen en de organisatie Drs. J. (Jaap) Reesink, penningmeester Omdat pas op Prinsjesdag 2012 duidelijk van het komende Sponsorgala in 2012. In 2011 organiseerde de stichting verschil- J.J. (Jannet) Bonset, evenementen Teylers Godgeleerd Genootschap Teylers Stichting heeft sinds 1981 – het zal worden hoe de bezuinigingen in de lende evenementen voor de Vrienden. Drs. M. Th. (Marijke) Naber, bestuurslid bestond in 2011 uit de volgende leden: jaar waarin Teylers Museum structurele culturele sector Teylers Museum zullen Het bestuur van Teylers Museum Fonds Zo was er een excursie naar het Rijks­ namens het museum Dr A.G. Hoekema, universitair hoofd­ overheidssubsidie toegekend kreeg – het treffen, is op verzoek van het museum was als volgt samengesteld: museum van Oudheden en Paviljoen docent missio­­logie Vrije Universiteit beheer van het museum door middel in 2011 geen uitkering aan het museum Mevrouw mr. P.W.M. Borghouts- Welgelegen, een Private view voor de ten- Het volledige jaarverslag kunt u op­­vragen Amsterdam van een convenant overgedragen aan de gedaan, maar een buffer gevormd. De Wolf msm, voorzitter toonstelling Claude Lorrain en kregen de bij de Vriendenadministratie t 023 553 19 84 Prof. dr M.J.J. Menken, hoogleraar Stichting tot Beheer en Instand­houding Ir. C. van Bladeren, vice voorzitter Vrienden een kijkje achter de schermen. (woensdag en vrijdag 8.30-12.30 uur) of Nieuwe Testament, Faculteit Katholieke van Teylers Museum. In totaal zijn er 75 zogenoemde Sterren­ A. Boogaarts, penningmeester In 2011 had het museum 1.284 Vrienden, e [email protected]. Theologie, Universi­teit van Tilburg wachtleden die bijdragen aan dit fonds; Mevrouw mr. A.M. Davina, bestuurslid 52 meer dan het jaar ervoor.

76 77 Stichting Van Regteren Altena- Stichting Fonds Matthijs de Clercq Het bestuur kwam in 2011 drie keer Loman Fonds De in 2004 opgerichte stichting heeft bijeen en bestaat uit: Lezingen en presentaties door externe De stichting heeft als doel het verlenen als doel het verlenen van financiële steun Mevr. H.J.M. Best-Otte, voorzitter van financiële steun aan Teylers Museum aan Teylers Museum voor uitbreiding­ Ir. R. Ballot, secretaris personen i.s.m. Teylers Museum voor uitbreiding van de collecties teke- van de tekeningencollectie. Het kapitaal B.C. Sliggers, bestuurslid ningen en prenten, munten en pennin- van de stichting is bijeengebracht door Mr. H.J. Voogd, penningmeester gen, fossielen en mineralen, boeken voor de heer Matthijs de Clercq. Alleen de Mevr. Drs. M. Scharloo, bestuurslid de hand­bibliotheken en voor de Natuur­ opbrengsten uit het kapitaal kunnen wetenschappelijke Bibliotheek. worden aangewend voor de collectie­ vorming. In 2011 werden geen aankopen Het bestuur van het Van Regteren gedaan die gefinancierd werden door Altena-Loman Fonds is in 2011 éénmaal deze stichting. bijeengekomen en was als volgt samen- gesteld: Het bestuur was als volgt samengesteld: Mevr. drs. F. van Regteren Altena, Mevr. drs. M. Scharloo, voorzitter Hiding Making / Showing Creation. Veertig eeuwen zien op u neer – De Napo­ Stad als Podium, optredens van o.a. voorzitter Dr. M.C. Plomp, bestuurslid Strategies in Artistic Practice from the 19th leontische expeditie in Egypte, lezing Lucky Fonz III en Frau Holle, Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ Mr. J.E. Trip, bestuurslid to the 21st Centuries, symposium van de door drs. Carolien van Zoest en 10 & 11 sep­tember. secretaris Vrije Universiteit, Radboud Universi­teit, drs. Sebastiaan Berntsen, 13 maart. Mr. J.E. Trip, bestuurslid Universiteit van Amsterdam en Univer­si­ Stencilen, workshops door medewerkers overige stichtingen teit Utrecht, met bijdragen van dr. Rachel De ontwikkeling van de Egyptologie, lezing Knust Extrapool, 11 september. Stichting Roodenburg van Looy Esner, prof. dr. Monika Wagner, prof. dr. door dr. Christian Greco (rmo), 17 april. De stichting heeft ten doel het verkrij- Stichting Circusarchief Jaap Best Beatrice von Bismarck, dr. Julia Gelshorn, Claude Lorrain, opening van de ten­ gen, bewaren, beheren, uitbreiden en De doelstelling van deze stichting is het dr. Matthias Krüger, prof. dr. Petra Chu Rineke Dijkstra & Claude Lorrain, opening toonstelling met bijdragen van Henri in stand houden van de muntenver­ bewaren, beheren, onderhouden en in en drs. Maarten Liefooge, 7 januari. van de tentoonstelling met bijdragen­ van Loyrette (Musée du Louvre) en drs. zameling, schilderijenverzameling en stand houden, aanvullen en uitbreiden Duncan Bull (Rijksmuseum Amster­dam) Désanne van Brederode, 28 september. de andere verzamelingen op het gebied en voor een breed publiek toegankelijk De Ovale Zaal digitaal. Teylers Universum, en Frits Gierstberg (Foto­museum van kunst, kunstnijverheid en boeken, maken van de verzameling circusaffiches seminar met bijdragen van Riemer Rotterdam), 21 april. Claude Lorrain, lezing van de Vrije bijeengebracht door de heer Willem van Jaap Best. Deze collectie valt niet Knoop (Gordion Cultureel Advies), Academie door drs. Benno Hillebrand, Roodenburg Senior, de heer drs. Willem onder de primaire doelstelling van Eelco Bruinsma (abcultuur), Geert-Jan Games van toen en nu, lezing door 15 oktober. Roodenburg Junior en mevrouw Anna Teylers Museum. Teylers Museum ont- Janse (Teylers Museum), Hans Neder­ Herman van Boeijen, 29 mei. Elisabeth Roodenburg-van Looij. vangt een vergoeding voor de opslag bragt (Trezorix) en Dirk Houtgraaf Campaign for drawing, workshops en De stichting tracht haar doel o.a. te en beheer van de collectie. (Rijksdienst voor het Cultureel Erf­ Jubileumbijeenkomst De Ingenieur, feeste- masterclasses van David Bade, Ans bereiken door haar verzamelingen De collectie wordt gepresenteerd goed), 14 januari. lijke bijeenkomst met een lezing van Markus, Henk Schiffmacher, Joost onder te brengen in Teylers Museum. op de website www.circusmuseum.nl. Marcel Möring, 31 mei. Veerkamp en Roos van Haaften, In 2011 breidde de stichting haar bij Met 7.359 circusposters, 7.931 circus- Egypte & Napoleon, opening van de ten- 18 t/m 23 oktober. Teylers Museum beheerde collectie foto’s en circa 400 prenten is de site het toonstelling met bijdragen van prof.dr. Scheikunde in Nederland in de 18de eeuw, uit met de aankoop van een reaal van grootste virtuele circus­museum ter Henk Wesseling en dr. Maarten Raven congres onder voorzitterschap van Ernst Natuurlijke wetenschap, indeling en naam­ Philips II geslagen te Dordrecht, goud, wereld. 18.880 bezoekers keken naar (rmo), 22 januari. Homburg met bijdragen van Rina Knoeff gevind in de biologie: over fossielen, het zonder jaar (1560-1565). De collectie 421.400 webpagina’s en bleven gemid- (Universi­teit Leiden), Lissa Roberts leven en dna, hovo cursus door prof. heeft eind 2011 een omvang van 1.326 deld bijna 6 minuten op de site. De Chemische oorlogvoering in het voedsel­web, en Jeroen Bos (Uni­versiteit Twente) dr. Edmund Gitten­berger, 24 oktober voorwerpen. meeste bezoekers kwamen uit Neder­ winterlezing van Teylers Stichting en Martin Weiss (Universiteit Leiden), t/m 27 november. land, gevolgd door de Verenigde Staten, door prof. Dr. L.E.M. Vet, directeur 25 juni. Het bestuur was in 2011 als volgt Duitsland,­ Spanje en Colombia. 56 % Neder­lands Instituut voor Ecologie Prijsuitreiking Gouden penning van het samengesteld: van de be­zoekers bezocht de site voor (nioo-knaw) en buitengewoon hoog­ Puckipedia Spreekuur, workshop door Tweede Genoot­schap aan mevrouw Mevr. A.E. Roodenburg-van Looij, het eerst. De stichting participeert in leraar Evolutio­naire Ecologie aan de Puck Meerburg, 26 juni. dr. L.E. Jensen, 4 november. voorzitter het Overleg Circus Collecties Neder­­land Wageningen Universiteit, 30 januari. Drs. J. Schröder, bestuurslid (occn) met o.a. Theaterinstituut Neder­ Evolutie in speelgoed, lezing door drs. Kunsthistorische dag, bijeenkomst van Mr. J.E.Trip, namens Teylers Stichting land, Bijzon­dere collecties van de Uni­ Samen leven in fragmenten, winterlezing­ Maaike Lauwaert, 3 juli. de Nederlandse Vereniging voor Kunst­ Drs. C. baron van Tuyll van versiteit van Amster­dam en De Piste. van Teylers Stichting door prof.dr. historici met bijdragen van prof. dr. Serooskerken, bestuurslid De volgende instituten hebben in 2011 Herman L. Beck, hoogleraar Gods­dienst­ Anthony Fokker als aviateur, pionier en his­ Claudine Chavannes (vnk), dr. Bram bruiklenen ontvangen: wetenschap aan de Faculteit­ Geestes­ torische figuur, lezing door Marc Dierikx, de Klerck (Rad­boud Universiteit), drs. Museum Dr Guislain, Gent weten­schappen van de Univer­si­teit van 26 augustus. Lillian Bóza (Avro), Hendrik Driessen Museum Boerhaave, Leiden Tilburg, 27 februari. (Museum De Pont Tilburg), drs. Peter Musée du quai Branly, Parijs Van volautomatisch toilet tot gezelschaps­ van Duinen (Vrije Academie) en drs. Van Lorentz tot Einstein, ether of geen robot. Gadgets voor 50+, lezing door Ewoud Mijnlieff (Museum Gouda), ether, hovo cursus door dr. Erik Sander van der Heide, 4 september. 11 november. Lagendijk, 2 maart t/m 6 april.

78 79 Personeel Live Long & Prosper, Teylers! Bezoeker, gastenboek, 28 juli 2011

Uitreiking Jan van Gelderprijs, Gijzelaar Het totaal aantal fte’s in dienst van Mevr. drs. F.E. Kroon, waarnemend hoofd J.W. Beek, hoofd Financiële Admini­stratie E.M. Mulder, beveiliger Vrienden van Teylers Museum Hintzenprijs en Karel van Manderprijs aan het museum op 31 december 2011 was Publiekszaken (t/m 28 februari), mede­ (vanaf 1 mei t/m 31 oktober) Mevr. A. Planting-Haringsma, Mevr. A.S.M. Fesevur, administratie dr. Caroline Roodenburg-Schadd, dr. 38,8 (48 personen), tegenover 35,4 werker Educatie J. Blijleven, medewerker Digitalisering­ medewerker huishoudelijke dienst (t/m 31 oktober) Eva Rovers en prof. dr. Eddy de Jongh, (43 personen) in 2010. Wanneer de grote A.E. Pelt, medewerker Tentoonstellingen­ J. Bouma, onderhoudsmedewerker F.C.I. Rijkes, beveiliger Mevr. J.A. Kohn, administratie 11 november. groep vrijwilligers en rondleiders wordt Mevr. L. IJpelaar, medewerker Publieks­ (t/m 31 mei) Mevr. T. van Rijn, beveiliger (t/m 31 maart) (vanaf 1 november) meegerekend zijn ­er circa 120 personen zaken (1 februari t/m 31 maart), medewer­ Mevr. M.M.A. Brandsen, medewerker Mevr. V.E.M. Schoots, beveiliger De langdurige invloed van Claude Lorrain, werkzaam in het museum. Het ziekte­ ker Digitalisering­ (vanaf 14 november) Winkel (t/m 15 april) Mevr. D. Smakman, beveiliger Oproepkrachten lezing door Duncan Bull (Rijksmuseum verzuim in 2011 was 6,12 % tegenover Mevr. drs. R.E. Compagner, medewerker­ J.C.F. Veldkamp, beveiliger W.W. van den Akker, Lab-begeleider Amsterdam), 20 november. 5,52 % in 2010. De hoogte van het ver- Kabinetten en Restauratieatelier Personeelsadministratie en commerciële Mevr. C. Wilderom-Huizer, beveiliger (vanaf 15 december) zuim werd voornamelijk bepaald door J. Borkent, medewerker Bibliotheek zaken (t/m 30 november) Mevr. P.R. Baartmans, Publiekszaken­ Boudewijn Büch lezing, door Diederik twee lang­durige ziektegevallen. T. van Druten, ma, conservator tentoon­ L. den Hollander, hoofd Financiële R. van der Woerdt, beveiliger (vanaf 1 juli) van Vleuten, 26 november. stellingen Kunstverzamelingen Administratie (a.i., vanaf 1 november) Mevr. M.F. van den Berg, Publiekszaken­ In 2011 waren de volgende personen E. Fens, medewerker papierrestauratie­ Mevr. A.A.C.W. van Kesteren, hoofd Rondleiders en museumdocent Mevr. S.M. Blokland, Publiekszaken Nederland in het Fin-de-Siècle, winter­ werkzaam in Teylers Museum: atelier Kunstverzamelingen Financiële Administratie (t/m 30 april) A.J.Q. Alkemade (vanaf 1 juli) lezing van Teylers Stichting door prof. Mevr. R.E. van Gulik, hoofd papierrestau­ Mevr. G.W.S. de Koning-Pater, winkel­ Mevr. E.M. van Assema D.R. Böing, Lab-begeleider dr. N.C. F. van Sas, 27 november. ratieatelier Kunstverzamelingen­ manager Mevr. K. ter Beek Mevr. M.W. Brüggemann, Lab-begeleider bestuur en personeel Mevr. M.M. van Hoeken, medewerker Drs. W. Meyboom, systeembeheerder Y.O. van Boheemen (t/m 31 augustus) Mevr. R. van Buuringen, Lab-begeleider Going Dutch, symposium van het Bibliotheek P.J. Rietveld, medewerker Financiële P.M. Broekens (vanaf 15 december) Museum van het Nederlands Uurwerk Bestuur en directie Drs. M.A.M. van Hoorn, conservator Administratie en commerciële zaken B.C. Caron S.C. Draijer, Lab-begeleider onder voorzitterschap van prof. dr. E. Mevr. drs. M. Scharloo, directeur Fysisch Kabinet/Bibliothecaris/­ Mevr. C.M. Stroomer, medewerker Mevr. E. Cnossen (vanaf 15 december) van den Heuvel met bijdragen van mr. bestuurder Archiefbeheerder Winkel (vanaf 15 september) H. Doeleman Mevr. A.E. Ebbenhorst, Lab-begeleider Pier van Leeuwen, prof. dr. Ir. R. Plomp, Mevr. N.E. Kersten-Pampiglione, papier­ N.H. Vennik, medewerker Techni­sche D. Geelen (vanaf 15 december) Rebecca Pohancenik, MSc, Michiel Staf restaurator Kunstverzamelingen­ Dienst P. van Graafeiland Mevr. J.E. Geelen, Lab-begeleider van Hees, prof. dr. Ir. C.A. Grimbergen, Drs. M.A.E. Hommel, hoofd E.M. Koek, conserveringsmedewerker­ Mevr. H.E. Werner, ma, Office Manager P. Graaff (t/m 30 november) (t/m 30 november) Sebastian Whitestone en Keith Piggott. Publiekszaken (vanaf 1 maart) (vanaf 14 november) Mevr. L. IJpelaar, waarnemend Office Mevr. L. Hemelaar-van der Boom Mevr. M.R.D. Groenemeijer, Dr. M.C. Plomp, hoofdconservator Mevr. C.S. Langedijk, medewerker collectie Manager (t/m 31 januari) Mevr. B. van Heurn Lab-begeleider (t/m 30 november) All gardening is landscape painting: de rol Kunstverzamelingen Kunstverzamelingen M. Zegel, fotograaf Mevr. E. Hoekstra L.A. Heeren, Lab-begeleider van Claude Lorrain bij het ontstaan van Mr. H.J. Voogd, hoofd Bedrijfsvoering­ Drs. J.E.L. Pelsdonk, conservator Ir. R.A.J.M. van Zutphen, hoofd Mevr. L. ’t Hooft-van der Linden (vanaf 15 december) een nieuwe natuuresthetica in de 18de eeuw, Numismatisch Kabinet Gebouwen en Installaties (freelance) Mevr. A. Hoogland-Snackers I. Koorn, Lab-begeleider lezing door Erik A. de Jong (Artis Leer­ Fundatiehuis en Werelderfgoed J.W. Pette, restaurator Fysisch Kabinet Mevr. A. Kodde-van Marle Mevr. C.S. Korver, Lab-begeleider stoel UvA), 11 december. Mevr. drs. M.Th. Naber, hoofd (freelance) Beveiliging en Facilitaire Zaken K. van der Lee J.M. van Kuik, Lab-begeleider Fundatiehuis B.C. Sliggers, conservator Paleontologisch­ - W. de Jong, beveiliger Mevr. drs. D.B. Lentz (vanaf 15 december) Drs. E. van der Spek, projectmedewerker Mineralogisch Kabinet Mevr. C.M.S. van de Kamp, beveiliger Mevr. A. Mense S.F. van Kuik, Lab-begeleider Werelderfgoed Dr. J. de Vos, ‘scientific associate’ (t/m 30 juni) R. Middelburg Mevr. M.J. van Leijden, Lab-begeleider Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet E.N. van Katswaarde, beveiliger Mevr. A.M.E. Nibbering, docent Mevr. M.H.M. Nederstigt, Lab-begeleider Publiekszaken A. Vries, papierrestaurator Kunstver­ zame­­ L.J. Komduur, beveiliger Kunst & Vliegwerk Mevr. I.M. Nieuwenhuijs, Lab-begeleider Mevr. F.M. Budding, ma, medewerker lingen (t/m 31 juli) Mevr. M.A.E. Lips, beveiliger Mevr. L. Oostdam, docent (vanaf 15 december) Communicatie & Marketing F.M. Loerakker, beveiliger Kunst & Vliegwerk Mevr. J.J. Scholten, Lab-begeleider Mevr. G.F. Doorlag, medewerker Bedrijfsvoering Mevr. S.M. Meynaar, suppoost Mevr. A. Schreuder Mevr. M. Wentink, Beveiliging Publiekszaken O.F. Bastiaanse, onderhoudsmedewerker­ (vanaf 1 augustus) Ir. B. Vernooy Mevr. L.C. Wille, Lab-begeleider G.J. Janse, ma, projectleider Digitalisering (vanaf 15 juni) R. Moore, hoofd Beveiliging en Facilitaire Mevr. drs. A. Wilhelmus-Koning Mevr. S.C. IJsbrandy, Lab-begeleider­ Zaken Mevr. E.M. de Wolf (t/m 30 november 2011)

80 81 Vrijwilligers Mevr. E. Schütt, winkel (t/m 30 april) ondernemingsraad­ organogram Mevr. L. Ammerlaan, winkel Mevr. J. Stemp, winkel (t/m 30 april) T. Voet, winkel Het groeiend aantal bezoekers van het Mevr. A. Anspach, winkel Mevr. H. Wessels, Publiekszaken, museum is een heuglijk feit, maar stemt Directeur Mevr. drs. C.A. Arnold, papier­ Kunst & Vliegwerk de or tegelijkertijd zorgelijk in verband restauratieatelier­ Kunstverzamelingen­ Mevr. L. Willems, Publiekszaken met de toenemende werkdruk voor het Projectmedewerker Hoofd en archief personeel. Tevens werd er meegedacht Werelderfgoed Fundatiehuis Mevr. P.M. van Bladeren-Viëtor, archief Stagiaires over de komende bezuinigingen en Mevr. E. Blom, winkel Mevr. P.R. Baartmans, Publiekszaken­ de commerciële mogelijkheden van Mevr. I. de Boer-Kleinman, (vanaf 3 maart t/m 9 juni) de Tuin­zaal, Zaal i en de Winkel. Hoofd Collectiebeheer Hoofd Publiekszaken Hoofd Bedrijfsvoering Publiekszaken, Kunst & Vliegwerk Mevr. S.M. Blokland, Publiekszaken­ Mevr. C.H. Borkent, winkel (vanaf 1 juni) (t/m 9 juni) Op initiatief van de or heeft een cursus Mevr. J. Bremmers, winkel Mevr. B.A. Bot, Fundatiehuis Outlook plaatsgevonden (voor een deel) Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretariaat P. Broekman, winkel (vanaf 1 december) van het personeel, om de interne com- • Conservator • Medewerker • Officemanager M. Bueno de Mesquita, winkel Mevr. F.D. de Loos, Kunstverzamelingen­ municatie te bevorderen. • Restaurator • Medewerkers Commerciële Mevr. M. Drost-Driessen, winkel (t/m 14 januari) Communicatie & Marketing Zaken Mevr. H.M. Dutilh-von Schmidt S.D. Out, Beveiliging (5 april t/m De huidige vakantieregeling blijft op Paleontologisch- • Medewerker • Medewerker Vrienden­ Seidlitz, winkel 14 september) initiatief van de or ook geldig in 2012. Mineralogisch Kabinet administratie Mevr. J. ten Elze, winkel Mevr. C.A.P. Phan Tan Luu, Restau­ ratie­­­ • Conservator Educatie Mevr. J. Emerson, winkel atelier (vanaf 31 oktober) De Veiligheidszorg, bhv en Arbo blijven • Scientific Associate • Medewerker Financiële Administratie Mevr. M. Faber, winkel Mevr. M.M. Ram, Kunstverzame­ lingen­ een aandachtspunt, evenals de bezetting • Afdelingshoofd • Medewerker H. Franse, winkel en bibliotheek (vanaf 6 oktober) in de dienstroosters van de suppoosten. Kabinet der Digitalisering • Medewerker Personeels­ Mevr. L. Gebing, winkel Mevr. M.J. Wiemer, Kunstverzamelingen­ De voltallige or bezocht een informa- Kunstverzamelingen • Projectleider administratie Mevr. A. Groen, winkel (28 februari t/m 30 juni) tie bijeenkomst m.b.t. de overgang naar • Hoofdconservator • Conservator W. Groeneveld, papierrestauratieatelier­ een ander pensioenfonds. Administratieve • Medewerker Systeembeheer Kunstverzamelingen Onderzoek ondersteuning • Beheerder Mevr. C. Kardol, winkel D. Vartija, (vanaf 6 september) Twee or-leden namen deel aan het • Medewerker Mevr. J. van Keulen, winkel M. Weiss landelijk overleg voor de nieuwe cao. Papierrestauratieatelier Digitale Fotografie Mevr. B. van der Klooster, winkel • Afdelingshoofd Rondleidingen • Fotograaf W. Koops, Publiekszaken • Medewerkers Restauratie • Museumdocent Het overleg met de directie vond 6 maal • Medewerker I.J.F. Kroon van Diest, Publiekszaken,­ plaats, de raad vergaderde 6 maal. • Medewerker Conservering • Medewerkers Kunst & Kunst & Vliegwerk Vliegwerk Gebouwen en installaties Mevr. H. Krijnen, Publiekszaken, De or was in 2011 als volgt • Rondleiders Numismatisch Kabinet • Lab-begeleiders • Afdelingshoofd Kunst & Vliegwerk samen­gesteld: • Conservator • Medewerker Technische Mevr. E. Kuiper, winkel Fieke Kroon, voorzitter Dienst Mevr. C. Kwand, winkel Frans Loerakker, Wetenschappelijke • Onderhoudsmedewerker Mevr. V.F. de Leeuw, winkel plaatsvervangend voorzitter Bibliotheek P. Loomans, winkel Bea de Koning, secretaris • Bibliothecaris Beveiling en Facilitaire Mevr. F. Los, winkel (vanaf 1 februari) • Medewerkers Bibliotheek Zaken Mevr. H.M. de Lugt, winkel • Afdelingshoofd Mevr. O. Magis, winkel Archief • Beveiligers Mevr. D. Mol-Blinxma, winkel • Beheerder • Nachtbewaking Mevr. G. Negenborn, Publiekszaken,­ • Assistent • Medewerkers Huishoudelijke Kunst & Vliegwerk Dienst Mevr. W. Odekerken-Montfoort, winkel (vanaf 1 september) Winkel Mevr. A.A.P. Poutsma, Publiekszaken­ • Manager • Medewerker en bibliotheek Kunstver­zamelingen • Verkopers Mevr. D.F.E. Rijkes-Van Selm, winkel (t/m 31 december) Museumcafe H. Scheffer, Publiekszaken • Extern Mevr. C. Schoonhoven-Eschbach, Teylers Museum is het beste bibliotheek Kunstverzamelingen Mevr. L. Schornagel, winkel wat Haarlem kon overkomen! Mevr. L. Schumm-Tensen, winkel Rob de Vries, gastenboek, 13 oktober 2011

82 83 Lezing ‘Het aankoopbeleid van Teylers publicaties ‘Giekerk, Schagen en Zutphen. Drie Externe activiteiten en publicaties Museum in de 19de eeuw en het hui­ schatvon­­­dsten uit de periode 1296- dige aankoopbeleid’, vu Amsterdam, T. van Druten 1303.’ De Beeldenaar 35 (2011) 152-154 9 december ‘De boom en het meisje. Claude Lorrain ‘Verloren Verleden. De noodzaak van en Rineke Dijkstra.’ Kunstschrift, nr. 4, vondstregistratie.’ De Beeldenaar 35 M. Scharloo 2011, pp. 34-41 (2011) 199-204 Lid Raad van Toezicht City Marketing ‘De schatvondst Lekkerkerk 2010. Haarlem R. van Gulik Ge­hamsterd zilver uit de Eerste Lid Muntadviescommissie Ministerie ‘Jeunesse paradoxale des dessins de Claude Wereld­oorlog’ Grondig Bekeken 26 van Financiën le Lorrain’, Claude Gellée, dit le Lorrain. nummer 4 (december 2011) 10-20. Lid Toetsingscommissie Fonds Onder­ Le dessinateur face à la nature, Parijs 2011, awn afdeling Lek- en Merwestreek, steuning Science Centra pp. 52-67 (met Ariane de la Chapelle). afdeling 11 Lid Raad van Advies Nationaal Vertaald als ‘Getekend door de tijd? Historisch Museum De tekentechnieken van Claude Lorrain M. Plomp externe activiteiten­ M. van Hoorn Marijke Naber Penningmeester ArtTable Nederland nader bekeken’, Claude Lorrain, Claude Gellée, dit le Lorrain. Le dessinateur Lid audit committee ebhl Bestuurslid Stichting Vrienden van Lid Editorial Board The Medal Haarlem/Zwolle, 2011, pp. 70-81 face à la nature, Parijs 2011 (redactie F.M. Budding Lid voorbereidingscommissie sympo­ Teylers Museum Lid Werkgroep Meer dan Waard ‘Hoe verzet je een berg – de ‘beklimming’ en essay ‘Des maîtres de tous les hori- Juryvoorzitter bas Grafiekprijs 2011 sium ebhl 2012 in Leiden/Haarlem Bestuurslid Stichting Muzenforum Nederlandse Museumvereniging van de Mont Blanc – deel 1. De aanloop zons’, pp. 24-39, en de helft van het Lezing ‘Martinus van Marum as a bota- Bloemendaal Lid Werkgroep Stelselherziening Ver­ naar de restauratie van een maquette catalogusgedeelte). Vertaald als Claude T. van Druten nist/gardener, and his main botanical eniging Rijksgesubsidieerde Musea van de Mont Blanc’, rn-m@gazine, Lorrain, Haarlem/Zwolle 2011 Bestuurslid Stichting Tubelight correspondents’, ebhl, Oslo, 19 mei J. Pelsdonk Lid Adviescommissie Gemeente nr. 4, 2011, pp. 4-9 (met Marijke Naber) Bestuurslid Vereniging Nederlandse (gepresenteerd door Roger Mills, Secretaris afdeling Historische Musea Haarlem inzake Brinkmanpassage ‘Een heel klein beestje’, bpf Au Courant, Kunsthistorici former President ebhl) van de Nederlandse Museum­ Lezing Platform Werelderfgoed, nr. 6, juni 2011, pp. 8-10 Lid Raad van Advies Historisch Medewerking aan ‘Into the big world’, vereniging Lemmer, 3 november Museum Haarlem een afstudeervoorstelling van de mime- Secretaris Stichting Nederlandse G.J.J. Janse Juryvoorzitter Jan van Gelderprijs opleiding gebaseerd op Teylers biblio- Penningkabinetten B.C. Sliggers Heel de wereld in een zaal. De Ovale Zaal ­Extern deskundige eindexamen afdeling theekcatalogus; Veem­theater, Amster­ Onderzoeker muntvondsten / numis Lid gemeentelijk adviesorgaan kior van Teylers Museum, Amsterdam 2011. Fine Art, kunstacademie ArtEz dam, 16-18 juni, regie: David Webster bij het Geldmuseum (Kunst in openbare ruimten), Haarlem Vertaald als A Room to Hold the World. Arnhem, 22 juni/5 juli Opening symposium ‘Going Dutch’ Secretaris van het Koninklijk Neder­ Adviseur Tattoo Museum Amsterdam, The Oval Room at Teylers Museum Lezing ‘The work of Willem de Famars van het Museum van het Nederlandse lands Genootschap voor Munt- Henk Schiffmacher Testas in Teylers Museum’, symposium Uurwerk, Haarlem, 3 december en Penningkunde Bespreking ‘Venus Noire’, film over J. Pelsdonk ‘L’Égypte d’Émile Prisse d’Avennes Redacteur Tijdschrift De Beeldenaar; de Hottentot Saartje Baartmans, ‘numis en de schatvondst Wadenoijen (1807-1879) artiste et antiquaire’, G.J.J. Janse Keurmeester bij de Edelmetaal ovt Radio, Hilversum, 9 januari 2006. Berichten uit het Geld­museum.’ inha/BnF, Parijs, 31 maart Workshop ‘Het digitaal presenteren Waarborg Nederland Lezing, ‘Teylers Museum, bolwerk der De Beeldenaar 35 (2011) 25-28 Gastcollege ‘Reizen naar Egypte in van historische collecties’, studiedag Lid determinatieteam bodemvondsten, Verlichting’, Historische Vereniging ‘Hamsteren…! Lekkerkerk 2010: een de 18de en 19de eeuw’, Universiteit Nederlandse Museumvereniging, De Detectoramateur, Zwartemeer, Apeldoorn, 16 februari schatvondst uit de Eerste Wereld­ van Amsterdam, 27 april sectie Historische Musea, Leiden, 19 maart Lezing, ‘18th Century labels: a recon- oorlog.’ De Beeldenaar 35 (2011) 57-61 Lezing ‘Claude Lorrain’, Amsterdamse 7 februari 2011 Lezing ‘’s-Hertogenbosch 1998: schat- struction of contacts between dealers ‘’s-Hertogenbosch 1998: De munten uit de Vrouwenclub, 16 november Presentatie Engelstalige versie website vondst Achter het Verguld Harnas’ voor and collectors’, Conference of the schatvondst Achter het Verguld Harnas.’ Teylers Universum, Museums & the de Numismatische Kring Den Haag, Geological Society of London (History H.L. Janssen en J.R. Treling (red) R. van Gulik Web, Philadelphia (usa), 6-9 april 2011 ’s-Gravenhage, 15 maart & 23 maart of Geology Group, Londen, 4-5 april Van penningen en groten. De schat­vondst Bestuurslid Nederlandse Museum­ Lezing ‘De inhoud van de schat­vondst Opening tentoonstelling Ronald Achter het Verguld Harnas in ’s-Hertogen­ vereniging sectie Veiligheidszorg F. Kroon ’s-Hertogenbosch 1998’ bij de presen- Russeler (Castellum Aqua), Bloemen­ bosch (Utrecht 2011) 87-129 en 204-205 en Facilitymanagement Vertegenwoordiger Teylers Museum tatie van de publicatie, stadhuis daal, 24 september ‘Muntcatalogus van de schatvondst Lid stuurgroep Nationale Project­groep in de Vereniging van Science Centra ’s-Hertogenbosch, 27 april Lezing, ‘In het spoor van de Beagle’, ’s-Hertogenbosch 1998.’ H.L. Janssen Collectie Hulpverlening­ (vsc) Rotary Club Heemstede, 2 november en J.R. Treling (red) Van penningen Coördinator Veiligheidsnetwerk Lid enne (Educatie Netwerk Noord- M. Plomp Lezing, ‘Van elitair tot educatief. Oude en groten. De schatvondst Achter het Haarlem Hollandse Erfgoedinstellingen) Lid keuringscommissie Tekeningen­ collecties en hun nieuwe leven’, sym- Verguld Harnas in ’s-Hertogenbosch Redactielid rn-m@gazine Voorzitter Werkgroep Erfgoed­educatie dagen, georganiseerd door Origine, posium Koninklijk Zeeuws Genoot­ (Utrecht 2011) 130-192 en 205-206 Medeorganisator en workshopleider nmv- van de Stichting Erfgoed Haarlem Haarlem schap, Middelburg, 18 november ‘Munten, muntspelden en penningen.’ workshopdag ‘Oefening redt kunst 3’, Presentatie op informatiedag ‘Cultuur Lid Editorial Advisary Board Master T. H. L. Hos & M. C. Dorst, Dordrecht Teylers Museum, 12 december Centraal’ over Cultuur­educatie Drawings H.J. Voogd Ondergronds 4: Zonnen op gods akker Deelnemer expertmeeting Chiaroscuro Noord-Holland (georganiseerd door Spreker bij opening van Nour-Eddine Lid raad van toezicht Patronaat, (Zwolle 2010) 113 Wow just Wow! tekeningen, Universiteit Leiden/ Cultuurcompagnie), Alkmaar, Jarram en Pascale-Sophie Kaparis, Haarlem ‘Water, veen en ... goud. De schatvondst Hugh, Robijn, Nelson, New Zealand, Museum Boijmans van Beuningen, 9 februari Maison Descartes, Amsterdam, Loosdrecht 1941.’ De Beeldenaar 35 gastenboek, 31 juli 2011 18 en 19 augustus Voorzitter Ondernemingsraad 14 januari (2011) 115-118

84 85

Colofon

Samenstelling en redactie Teylers Museum Froukje Budding & Michel Hommel, Spaarne 16, 2011 ch Haarlem Teylers Museum t 023 516 09 60 f 023 534 20 04 Ontwerp e [email protected] Studio Berry Slok, Amsterdam www.teylersmuseum.nl

Fotografie Openingstijden museum Roy Beusker, Kees Hageman, dinsdag t/m zaterdag: 10 – 17 uur Marie Cécile Thijs (omslag en pagina zon- en feestdagen: 12 – 17 uur 2, 5, 6, 8, 11, 16-17, 22-23, 24, 31, 38-39, Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag 40-41, 42-43, 44, 66, 70, 86-87), gesloten. Hannie Verhoeven, Han Vogel, Martijn Zegel (Teylers Museum) De Natuurwetenschappelijke Biblio­ theek, de studiezaal van de Kunst­ Vertaling verzamelingen en het Numismatisch David Alexander Kabinet zijn op afspraak te bezoeken.

Druk StyleMathôt

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij drukkerij StyleMathôt

© copyright 2012 Teylers Museum

88 91 Als ik ooit niets meer te doen heb, kom ik mijn laatste dagen, en dan liefst mijn laatste maandagen, slijten in Teylers Museum. Maarten van Rossem