teylers museum

Jaarverslag 2009

1 Teylers Museum Jaarverslag 2009

2 Teylers Museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702- Inhoudsopgave 1778), een vermogende Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap. Vanuit de gedachte dat kennis de mensheid kon ver- rijken, verdiepte hij zich in beide terreinen. In zijn testament bepaalde 5 Missie 45 Financieel verslag hij dat zijn vermogen moest worden ondergebracht in een stichting 6 Subsidiënten en begunstigers 45 Verslag van de Raad van Toezicht die onder meer de bevordering van kunst en wetenschap tot doel had. van Teylers Museum in 2009 46 Toelichting op de jaarrekening 2009 De uitvoerders van Teylers testament besloten een openbaar museum 47 Winkel 9 Voorwoord 48 Financieel overzicht te bouwen waarin voorwerpen van kunst en wetenschap verenigd zouden worden. 18 225 jaar schatkamer van kunst 49 Stichtingen De boeken dienden voor studie, de natuurkundige instrumenten en wetenschap 49 Teylers Stichting werden gebruikt voor demonstraties, terwijl over de tekeningen werd 49 Gelieerde Stichtingen gediscussieerd tijdens kunstbeschouwingen. Fossielen en mineralen 23 Presentaties en publiek 52 Overige Stichtingen speelden een rol bij de openbare lessen. 23 Tentoonstellingen Achter Teylers woning in de Damstraat werd een ‘boek- en konstzael’ 26 Educatie en publieksactiviteiten 53 Bijlagen gebouwd. Deze Ovale Zaal werd in 1784 opengesteld voor bezoekers 33 Bezoekers 53 1 Tentoonstellingen en is sindsdien vrijwel onveranderd gebleven. 54 2 Lezingen door externe personen, Teylers Museum is hiermee het eerste en oudste museum van 35 Gebouw en collecties in samenwerking met Teylers Museum Nederland. De collecties en het gebouw zijn vanaf 1784 onafgebroken 35 Gebouw 55 3 Aanwinsten voor het publiek in hun authentieke samenhang te zien. 36 De zes collecties 59 4 Bruiklenen 40 Bijzondere aanwinsten 62 5 Externe activiteiten en publicaties 42 Elders gepresenteerd van medewerkers 64 6 Bestuur en personeel Teylers Museum 43 Personeel 67 7 Organogram van Teylers Museum Spaarne 16, 2011 CH Haarlem 43 Formatie T 023 516 09 60 44 Ondernemingsraad F 023 534 20 04 E [email protected] www.teylersmuseum.nl

Openingstijden museum: dinsdag tot en met zaterdag: 10 – 17 uur zon- en feestdagen: 12 – 17 uur Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten.

De Natuurwetenschappelijke Bibliotheek, de studiezaal van de Kunstverzamelingen en het Numismatisch Kabinet zijn op afspraak te bezoeken.

3 Missie

Teylers Museum, het eerste en oudste museum in Nederland, wil de nieuws­gierigheid van mensen prikkelen om zijn schat­ kamers van kunst en wetenschap te bezoeken.

De presentatie van voorwerpen van kunst en wetenschap en het gebruik van het monumentale pand zijn gericht op kennis- overdracht en geven inzicht in de telkens veranderende betekenis van die voorwerpen voor de samenleving.

Conform de idealen van de oprichter, Pieter Teyler, wil het museum dienstbaar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en wetenschap.

Directeur Marjan Scharloo met prins en prinses Akishino in de Bibliotheek.

5 Subsidiënten en begunstigers van Teylers Museum in 2009

Subsidiënten A. Staden Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Mevr. J.B.E. Stokhuyzen Europese Commissie Mevr. L. Teding van Berkhout G. Telkamp Stichting Victor Heiloo Begunstigers M. Warshaw Teylers Stichting Stichting Vrienden van Teylers Museum En enkele anonieme schenkers.

Ten behoeve van de collecties Ten behoeve van tentoonstellingen P. Akkerman Gemeente Haarlem BankGiro Loterij Mondriaan Stichting Mr. J.M. Boll Turing Foundation S. Buisman VSB Fonds Mevr. I.A.Ter Braak- Van Regteren Altena Stichting Zabawas Bredius –Stichting G.C. Cadée Ten behoeve van de publicatie Mauve M. de Clercq Stichting Dorodarte Stichting Gifted Art Stichting Elise Mathilde Fonds K. Hofland Stichting Gifted Art T. Horvers K.F. Hein Fonds Collectie van Hugten J.E. Jurriaanse Stichting Joseph F. McCrindle Foundation Kattendijke / Drucker Stichting Mevr. G.W.S. de Koning-Pater De Frans Mortelmans Stichting Collectie Lagerwaard - Siertsema Stichting Mundo Crastino Meliori Ten behoeve van het project Teylers Universum N. Olthuis SenterNovem via het Ministerie van OCW Stichting van Regteren Altena-Loman Fonds Mevr. A.E.R. Roodenburg

7 Voorwoord

Dit jaarverslag markeert een bijzonder moment voegd. Teylers Museum dankt alle schenkers in de geschiedenis van Teylers Museum. Precies bijzonder hartelijk voor hun prachtige bijdragen 225 jaar geleden opende het museum zijn deuren aan de verzamelingen. voor iedereen die nieuwsgierig was. Het museum is uniek in de wereld, zo bleek dit Dit geweldige jubileum was reden genoeg voor jaar. Alleen in Teylers Museum bleven de authen- een reeks van feestelijkheden waarover in het tieke museale ruimtes en collecties uit de tijd van jaarverslag veel is te lezen. De eerste fase van de de Verlichting bewaard. In de 19de eeuw kwamen restauratie van de Ovale Zaal werd afgerond. Er daar nieuwe museale ruimten bij, die eveneens na kwam een speciaal jubileumboek uit. De website de inrichting onveranderd bleven. Hetzelfde geldt over de Ovale Zaal, www.teylersuniversum.nl, werd voor de missie: mensen aanmoedigen de wereld gelanceerd. Voor het eerst zijn nu delen van het te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en grote archief voor iedereen digitaal toegankelijk. wetenschap. Dankzij deze doorlopende lijnen is Vanaf 10 december vonden elke dag feestelijke het museum een echte tijdscapsule geworden die activiteiten plaats: lezingen, muziekuitvoeringen, geen enkele bezoeker onberoerd laat, zoals prach- kinderworkshops en meer. Al deze bijzondere tig verwoord door Neil MacGregor in zijn jubi­ evenementen vonden plaats naast de gebruikelijke leumspeech op 10 december: museale producties zoals tentoonstellingen, This is a critical part of European heritage. It is one educatieve programma’s, voordrachten en vele of the great things that Europe thought, believed in publicaties. Het is zeer te loven dat de organisatie and in this place managed to achieve. It is because of als geheel dit ‘tandje hoger’ glansrijk heeft door- this you can here physically enter the world of thought staan. in the Oval Room, which is a cosmos of enquiry, of shared research, a community which is both local and Teylers Museum mocht zich dit jaar bovendien world wide. A cosmos of scholarship and generosity verheugen in uitzonderlijk veel bezoek. Bijna which deserves to be recognised as of world impor­ 120.000 mensen wisten de weg naar het museum tance. te vinden. De expositie De exotische mens trok al meer bezoekers dan gehoopt, maar dat Mauve Na 225 jaar ononderbroken openstelling voor zó succesvol zou zijn, was toch onverwacht. het publiek gaat Teylers Museum met vertrouwen In totaal hebben ruim 66.000 mensen deze de toekomst tegemoet. Zolang er nieuwsgierige expositie – die samen met Singer Laren werd mensen zijn, kan het museum zijn missie uit de georga­niseerd – gezien. Verlichting blijven uitvoeren.

Dankzij de BankGiro Loterij en een groot aantal Marjan Scharloo Met gouden linten en feestelijke belichting werd de particuliere schenkers konden fraaie en bijzon­ Directeur gerestaureerde Ovale Zaal op 10 december onthuld. dere aanwinsten aan de collecties worden toege-

9 Teylers Museum aan het Spaarne.

11 De entree van het ‘Nieuwe Museum’.

De Tweede Fossielenzaal. De Eerste Schilderijenzaal.

15 De boom op vijf stammen van Sjoerd Buisman De Natuurhistorische Bibliotheek in de tuin van het museum. de lichte zaal op hen maakte. Uniek is wel dat je Met spannende openbare proefnemingen in de 225 jaar schatkamer van als hedendaagse bezoeker zo gemakkelijk in de Ovale Zaal door museumdirecteur Martinus van voetsporen van je historische voorgangers kunt Marum kwamen de collectiestukken tot leven. treden. Nergens ter wereld is een vergelijkbaar Indrukwekkend was vooral de Grote Elektriseer­ kunst en wetenschap ensemble van collecties, historische gebouwen, machine waarmee al suizend en knetterend grote inrichting en archief zo gaaf bewaard gebleven. vonken gemaakt konden worden. Wie de wonde- ren van de natuur wilde ontdekken, moest hier Wie de zware deuren van Teylers Museum opent, Vanuit de Ovale Zaal kan de tijdreis voortgezet Missie zijn. heeft het idee een tijdmachine in te stappen. De worden. Met een bezoek aan het Numismatisch marmeren hal, de houten vitrines en de mozaïek- Kabinet, het Prentenkabinet, de twee Schilde­ Teylers Museum is het enige museum dat in de Bezoekers vloeren zijn niet veranderd sinds de opening van rijen­zalen en de Nieuwbouw trekken de 18de, 18de eeuw voor en door burgers gebouwd werd. het zogeheten ‘Nieuwe Museum’ in 1885. Na de 19de, 20ste en 21ste eeuw aan je voorbij. Geheel volgens de idealen van de Verlichting Geen enkel ander museum in Nederland kent Fossielenzaal en de Instrumentenzaal wacht een moest het museum een plek worden waar geïnte- zo’n continuïteit als Teylers Museum. Al meer nog grotere verrassing: de Ovale Zaal die al 225 De verwondering die je overvalt bij een bezoek resseerden de nieuwste ontwikkelingen op het dan twee eeuwen heet het museum bezoekers jaar het hart van het museum vormt. De authen­ aan het museum is niet uitzonderlijk en nieuw. gebied van kunst en wetenschap konden volgen. welkom om te genieten van kunst en wetenschap. ticiteit, de proporties, het verfijnde hout- en mar- Ook de eerste bezoekers van het museum, dat Hier moest alle beschikbare kennis over natuur De toegangkelijkheid is in de loop van de tijd wel merwerk, het spel van licht en schaduw en de in 1784 zijn deuren opende en tot 1826 alleen en cultuur samenkomen. Kennis over beide veranderd. In de 18de eeuw moesten geïnteres- voorwerpen samen, maken de zaal tot een van bestond uit de Ovale Zaal, schrijven in reisver­ vakgebieden – zo was de gedachte – zou bijdragen seerden bij de bestuurders van het museum een de belangrijkste museale ruimtes in de wereld. slagen en dagboeken over de grote indruk die aan de zelfstandige meningsvorming van mensen “permissie-biljet” aanvragen. Als de aanvrager en de samenleving automatisch naar een hoger toestemming kreeg, kon hij zich op vaste tijden plan tillen. melden bij de deur van het Fundatie­huis, het oude De Instrumentenzaal met de Grote Elektriseermachine van Van Marum. Met de miljoenen van Pieter Teyler – omgerekend woonhuis van Pieter Teyler. Daar werd hij opge- naar de huidige maatstaven een bedrag van ruim vangen door een knecht, die gasten bij hun 70 miljoen euro- bouwden zijn vijf vrienden de bezoek begeleidde. Tot de opening van het indrukwekkende Ovale Zaal achter het woonhuis Nieuwe Museum in 1885 liep de enige toegang van Teyler. De Amsterdamse architect Leendert tot de Ovale Zaal via het Fundatiehuis aan de Viervant tekende voor het ontwerp en zag toe Damstraat. op de bouwwerkzaamheden. Vanaf 1789 werden bezoekers van het museum gevraagd hun handtekening te plaatsen in het In de ‘Boek en Konstzael’ – zoals de Ovale Zaal in bezoekersboek. De namen van buitenlandse de oudste archiefstukken wordt genoemd – was geleerden van faam, jonge Grand Tour reizigers plaats ingeruimd voor prenten en tekeningen, en edellieden vullen de pagina’s. Tsaar Alexander I munten en penningen, fossielen en gesteenten, van Rusland, de ontdekkingsreizigers George natuurkundige instrumenten en boeken. De Foster en Alexander von Humboldt en de instrumenten werden bewaard in de vitrinekasten beroemde Franse wetenschapper Georges op de begane grond. Boeken kregen een plek in Cuvier zijn slechts een paar voorbeelden. Keizer de kasten op de omloop. Fossielen en mineralen Napoleon vereerde het museum in 1811 met een werden opgeslagen in brede lades onder de boe- bezoek. kenkasten en in het centrale middenmeubel. De Bijzonder is dat je als huidige bezoeker nagenoeg tekeningen en prenten werden eveneens – opge- dezelfde zaal ziet als deze grootheden destijds. borgen in grote leren albums – in ditzelfde meu- bel bewaard.

18 19 volgde de opening van de Eerste Schilderijenzaal, Museum zich op een groter publiek en een Pieter Teyler, de oorspronkelijke bouwtekeningen gebouwd om de groeiende collectie schilderijen bredere toegankelijkheid. van de Ovale Zaal, alle 7500 ‘kasbewijzen’ (reke- van eigentijdse, Nederlandse meesters tentoon ningen en aankoopbewijzen) uit de periode 1784- te stellen. Teylers Museum – dat vanaf 1821 kunst Vanaf het begin van de 20ste eeuw liepen de 1826 en meer, ondersteunen en verrijken de ver- van levende meesters aankoopt – is daarmee ook financiële mogelijkheden van het museum lang- halen uit de geschiedenis van de eerste 50 jaar het eerste museum in Nederland voor contem­ zaam terug. Ondanks de geringe armslag spanden van het museum. Zoals de Ovale Zaal in 1784 een poraine kunst. Met de komst van een speciale conservatoren zich in om met tentoonstellingen microkosmos aan wetenswaardigheden toonde, ruimte voor schilderijen nam het aantal kunste- en openbare lezingen een zo groot mogelijk zo ontdekt de online bezoeker op Teylers naarsbezoeken aan Teylers Museum opvallend publiek te blijven bereiken. Universum hoe alles met alles samenhangt. toe. De Javaanse schilder Raden Saleh liet in 1837 Toen Teylers Museum in 1976 tot “museum van Dwalend door de website wordt de oorspronke- een sierlijke handtekening achter. Paul Gabriël, nationaal belang” werd verklaard, kwam na vele lijke context gereconstrueerd en worden nieuwe Het oudste museumkaartje van Nederland. Anton Mauve, Jozef Israëls en Jacob Maris – die onderhandelingen de weg vrij voor steun van de dwarsverbanden zichtbaar tussen bijvoorbeeld later tot de wereldberoemde Haagse School gere- rijksoverheid. stenen uit de collectie en hun oude etiketten, kend zouden worden- volgden in de jaren erna. Na iets meer dan een eeuw werd in 1996 opnieuw tussen beroemde bezoekers en reisbeschrijvingen een uitbreiding van het museum geopend, geba- en tussen de eerste conservatoren en de opbouw Toen in 1805 de aanvraagprocedure voor een Om het eerste eeuwfeest van Teylers Museum seerd op nieuwe behoeften van het publiek. Zo van de collecties. bezoek aan het museum vervangen werd door te vieren, werd in 1878 een prijsvraag uitgeschre- kwamen er ruimten voor wisseltentoonstellingen, entreekaartjes, namen de handtekeningen in de ven voor een monumentale uitbreiding van het educatieve programma’s, presentaties van boeken bezoekersboeken duidelijk toe. De toegangskaart- museum. Dit zogeheten ‘Nieuwe Museum’ en een museumcafé. Vijf jaar later werd het mas­ jes uit deze periode zijn de oudste museumtickets opende in 1885 haar deuren. Teylers Museum terplan voltooid met een multimediaruimte en van Nederland. had vanaf dat moment voor het eerst een ‘echte’ een moderne museumwinkel. museumingang. Maar dat was niet de enige Uitbreiding verandering. Ook in de toegankelijkheid van Teylers Universum het museum tekende zich een duidelijke verschui- Dankzij de genereuze nalatenschap van Pieter ving af. De bezoeker werd niet langer rondgeleid Om zijn missie nog beter uit te dragen en nog Teyler kon de Ovale Zaal gevuld worden. Boeken, door een knecht, maar kon op eigen gelegenheid meer mensen kennis te laten nemen van de unieke fossielen en mineralen werden op veilingen aan- de collectie verkennen. Bezoekersgidsen dienden geschiedenis en collecties van Teylers Museum, geschaft of geschonken door auteurs en verza­ als handleiding voor de collecties en tekstbordjes is ter gelegenheid van het 225-jarig jubileum melaars uit het grote netwerk van Van Marum. gaven betekenis aan de tentoongestelde objecten. een nieuwe website gelanceerd: www.teylersuniver­ Daarnaast tekende het museum vaak in op kost- sum.nl. Informatie over de collecties, de hoofd- bare publicaties. Vele topstukken werden in de Een belangrijke toevoeging aan het museum rolspelers, gebouwen en bezoekers is nu met De website over de Ovale Zaal: www.teylersuniversum.nl eerste decennia van het museum verworven: was een grote Gehoorzaal op de eerste verdieping een druk op de knop te vinden. Verhalen over het befaamde boek Birds of America van John van de nieuwe vleugel van het museum. In deze wetenschappers, genootschapsleden en bestuurs- James Audubon, de Encyclopédie van Diderot zaal werden lezingen georganiseerd en natuur­ leden worden afgewisseld met anekdotes over De doelstelling van Teylers Museum is na 225 jaar et d’Alembert, de vervaarlijke kaken van de Mosa- wetenschappelijke demonstraties gehouden, beroemde bezoekers. Achtergrondinformatie nog ongewijzigd: het publiek informeren over, saurus, de opmerkelijke ‘Zondvloedmens’ en onder andere door Nobel­prijswinnaar Hendrik over het fenomeen verzamelen, het doen van en plezier laten beleven aan de ontwikkelingen de meesterlijke tekeningen van Michelangelo. Antoon Lorentz, conservator bij Teylers wetenschappelijke experimenten en de beoefe- op het gebied van kunst en wetenschap. Met de De grote hoeveelheid aankopen en schenkingen Museum. ning van liefdadigheid bieden een uniek beeld nieuwe themawebsite over de Ovale Zaal, een leidde er echter ook toe dat de Ovale Zaal al snel van de museumpraktijk in deze periode. blog vol verhalen achter de schermen, een twitter- uit haar voegen dreigde te barsten. Met de lezingen als middel van publieke kennis- Voorheen niet toegankelijke bronnen zijn met de pagina met het laatste nieuws en de gewone Daarom werd in 1826 de Leeszaal van de Biblio­ overdracht en de bezoekersgidsen en tekstbordjes komst van de website binnen ieders handbereik website is het eerste en oudste museum van theek aan het gebouw toegevoegd. Niet veel later voor individueel museumbezoek, richtte Teylers gekomen. Archiefstukken zoals het testament van Nederland na 225 jaar nog altijd springlevend.

20 21 Presentaties en publiek

Teylers Museum biedt het publiek een historische sensatie door zijn vaste collecties en de 18de- en 19de-eeuwse monumentale ruimten zelf te presenteren in hun authentieke en thematische samenhang. Met het gebruik van moderne toe­ passingen zoals audioguides en websites kan de betekenis ervan ontsloten worden en de belevenis verdiept, terwijl de originele opstelling behouden blijft. In een programma van wisselende tentoonstellin- gen wordt in de Tentoonstellings­zaal een thema De tentoonstelling De exotische mens. Andere culturen uit de kunst, natuurwetenschap of cultuurgeschie- als amusement. denis belicht. Voorwerpen uit de vaste collectie Links: Statisch haar met de Van der Graaffmachine. dienen hiervoor steeds als uitgangspunt en wor- den in een actueel perspectief geplaatst, aangevuld met belangrijke bruiklenen. Kwetsbare delen Tentoonstellingen van de collectie, zoals tekeningen, prenten en boeken, rouleren vooral in de kleinere tentoon- De exotische mens. Andere culturen stellingsruimten. De beroemde tekeningen van als amusement Michelangelo en Rembrandt zijn als facsimile’s Grote spektakels waren de volkerenshows in te bewonderen in de Schilderijenzaal. Europa die plaatsvonden tussen ruwweg 1870 Via diverse multimediatoepassingen kan de en 1940. Hier verdrong het publiek zich om zich bezoeker in Zaal meer te weten komen over te verbazen over de Hottentotten, Bosjesmannen, de voorwerpen uit de collectie. In 2009 realiseer- Noord-Amerikaanse indianen, Eskimo’s, Singa­ de Teylers Museum twaalf tijdelijke tentoonstel- lezen en Ashanti’s. Vanuit prachtig geïllustreerde lingen en presentaties over uiteenlopende thema’s boeken uit Teylers Bibliotheek, bijzondere die telkens andere doelgroepen aanspraken. In bronzen beelden van het Koninklijk Museum het kader van zijn educatieve missie bood het voor Midden-Afrika in Tervuren, levendmaskers, museum een groot scala aan educatieve program- historische affiches en veel foto’s en films belicht­ ma’s voor elke leeftijd: vanaf de kleuterschool tot te het museum de merkwaardige geschiedenis en met senioren, in groepsverband en individueel. van het tentoonstellen van mensen uit andere culturen. Vanuit het historische materiaal trok Teylers

Museum lijnen naar het heden. Te zien waren fragmenten uit televisieprogramma’s zoals Groeten uit de Rimboe. De getoonde werken van

23 moderne kunstenaars uit de betrokken landen In 2009 werden de veertig mooiste tekeningen nodigden toeschouwers uit na te denken over van bomen uit de donkere depots van het muse- actuele relaties met verschillende culturen. Met um gehaald voor de presentatie Papieren bomen. de indrukwekkende installatie Funkstaden van Oude meesters als Jacob van Ruisdael, Nicolaes Dias & Riedweg in het Boekenkabinet beleefden Berchem, Barend Cornelis Koekkoek en Andreas bezoekers een hedendaagse en swingende versie Schelfhout waren vertegenwoordigd. De studie van een gruwelijk ritueel beschreven door een van een boomstronk van Jacques de Gheyn, een Europese reiziger uit de 16de eeuw. schenking uit de befaamde collectie van wijlen De tentoonstelling werd georganiseerd in samen- prof. dr. I.Q. van Regteren Altena, kreeg een ere- werking met het Museum Dr. Guislain in Gent. plaats. Daarnaast was moderne prentkunst te zien Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in van Carel Visser, John Rädecker en Jan Wolkers. Tervuren en het Prins Claus Fonds verleenden De voorstudies van de boom op vijf poten – te zien belangrijke inhoudelijke steun. in de tuin van het museum – van Sjoerd Buisman, Bij de tentoonstelling verscheen de eerste waren voor het eerst te zien. De tentoonstelling Mauve. De presentatie Mauve en Van Gogh in het Prentenkabinet. Nederlandse publicatie over dit onderwerp. Het In de tentoonstelling Beeldspraak werden tekenin- VSB Fonds en de Mondriaan Stichting maakten gen en prenten uit de eigen collectie op verrassen- de tentoonstelling mede mogelijk. de wijze gecombineerd met die van particuliere Eeuwenoude prenten, een versteende zondige van het Rijksmuseum Amsterdam, vormde het verzamelaars van de Amsterdamsche Prentkring. Noachs Ark. Op weg naar Darwin mens – een vermeend slachtoffer van de zond- hoogtepunt op de expositie in Haarlem. In Laren, De paren die het museum maakte werkten soms Schiep God de hemel en aarde in zes dagen van vloed – , spectaculaire fossielen, speelgoedarkjes waar hij uitgroeide tot een schilder met wereld- aanvullend, soms confronterend. Samen belicht- 24 uur? Is het waar dat Noach met zijn ark het en een levensecht babymammoetje uit de faam, waren onder andere zijn typische ‘schapen- ten de werken de passie van het verzamelen en leven van mens en dier redde toen de zondvloed Siberische ijsgrond toonden het fascinerende schilderijen’ te zien. Dankzij een grootscheepse vijf eeuwen prent- en tekenkunst. de aarde overspoelde? En waarom bestaan er spanningsveld tussen geloof en wetenschap. zoekactie in samenwerking met het Rijksbureau Het jaar werd afgesloten met de presentatie geen mammoeten meer? Ter gelegenheid van het Bekende Nederlanders als Huub Oosterhuis lazen voor Kunsthistorische Documentatie en landelijk Mauve en Van Gogh die dankzij een samenwerking Darwinjaar 2009 werden bezoekers in de span- bezoekers de mooiste verhalen over de zondvloed dagblad De Telegraaf, slaagden beide musea erin met het Van Gogh Museum gemaakt kon worden. nende familietentoonstelling Noachs ark meege- voor. Op het nagebouwde schip van Darwin was veel onbekend werk te tonen uit (internationaal) Brieven, schetsen en kunstwerken toonden de voerd langs de geheimen van het leven op aarde. van alles te ontdekken voor jonge bezoekers. In particulier bezit. In totaal werden meer dan 200 bijzondere relatie tussen Anton Mauve en zijn Zaal konden kinderen met een computergame werken gepresenteerd. Bij de tentoonstelling leerling Vincent van Gogh. strijden om de sterkste en te slimste te worden. verscheen een rijk geïllustreerde monografie, De levensechte babymammoet arriveert in het museum. Zabawas verleende financiële steun. geschreven door een team van specialisten, waar- Boekenkabinet in alle nieuwe inzichten rondom Mauve gebun- Dat de genen en het gedrag van apen overeen- Mauve deld werden. komsten vertonen met die van mensen, liet de In het najaar wijdde het museum samen met Hoofdbegunstiger van de tentoonstelling was de expositie Apen in het Boekenkabinet zien. Een Singer Laren de grootste overzichtstentoonstel- Turing Foundation. Daarnaast werd de tentoon- selectie boeken met kleurrijke afbeeldingen van ling ooit aan de ‘meester van het zilveren licht’: stelling mogelijk gemaakt door de Gemeente apen uit Teylers Bibliotheek was speciaal voor de Anton Mauve (1838 – 1888). De duo-presentatie Haarlem. viering van het Darwinjaar 2009 tentoongesteld. maakte het mogelijk Mauves ontwikkeling in de In hetzelfde kader werd Darwin vertaald! gepre- volle breedte te laten zien. In Haarlem, waar de Prentenkabinet senteerd. De eerste Nederlandstalige vertaling schilder opgroeide en zich ontwikkelde tot een Vanwege de kwetsbaarheid toont Teylers van Darwins meesterwerk On the Origin of Species vooraanstaand schilder, was het eerste deel van Museum zijn tekeningen- en grafiekcollectie van oud-conservator Tiberius Winkler stond de tentoonstelling te bekijken. Het topstuk uit vooral in wisselende exposities in het Prenten- centraal. zijn oeuvre, Morgenrit langs het Scheveningse strand kabinet.

24 25 Penning- en Muntenvitrine kledingstukken, gemaakt van de meest verfijnde In 2009 bood het museum 15 structurele en 4 Bijzondere noodmunten gemaakt van papier, tin materialen en geïnspireerd op de collecties van projectmatige programma’s aan. Het gehele edu- of door burgers ingeleverd zilver uit de periode Teylers Museum, waren te zien. De presentatie catieve aanbod voor basisscholen en het voort­ 1568-1648 werden getoond in de presentatie Help, vond plaats in het kader van de Fashion Week. gezet onderwijs werd het afgelopen jaar voor het het geld is op! Alleen door deze munten bleef het Het volledige tentoonstellingsoverzicht wordt eerst samengebracht in een kleurrijke brochure. geld rollen tijdens de belegering. De tentoonstel- vermeld in bijlage 1. Naast de vaste educatieve producten en activitei- ling werd gemaakt met munten uit de collectie ten werden in 2009 voor individuele bezoekers, Roodenburg die het museum in langdurig bruik- volwassenen en kinderen 43 workshops, 31 lezin- leen heeft gekregen. In de daaropvolgende pre- Educatie en publieks­ gen, 3 familiedagen en 4 speurtochten of kijkwij- sentatie, Teylers oudste verzameling, werden top- zers georganiseerd. Veel van deze publieksactivi- stukken uit de persoonlijke collectie van Pieter activiteiten teiten vonden plaats in het kader van de 225ste Teyler getoond. Samen gaven de objecten een verjaardag van het museum. Daarnaast partici- beeld van de eigentijdse penningkunst uit de Met een breed scala aan educatieve producten peerde het museum in evenementen als De Stad 18de eeuw. en activiteiten voor bezoekers in groepsverband als Podium, Museumweekend en Oktober en individuele bezoekers met zeer uiteenlopende Wetenmaand. Leerlingen van de KinderUniversiteit experimenteren Overige presentaties leeftijden en achtergronden, wil het museum opti- in het Lab. Met de presentatie van modeontwerper Edwin male service bieden aan zijn publiek en een bijdra- Oudshoorn in de Voorzaal toonde het museum ge leveren aan het principe van life long learning: Educatie pool studenten Natuurkunde van de Universiteit voor het eerst haute couture. Sprookjesachtige het idee dat iedereen op elke leeftijd kennis kan van Amsterdam en de Universiteit Leiden zijn in verwerven en zich verder kan ontwikkelen. Basisscholen januari speciaal opgeleid voor het begeleiden van Steeds vaker wordt er maatwerk geleverd. In Met de bestaande themarondleidingen Blitstour het programma. Samen met de vaste groep rond- nauw overleg met leerkrachten en andere part- langs het Lab, Beestenboel, Horen, Voelen, Elek­ leiders van Teylers Museum verzorgen zij de ners worden specifieke educatieve programma’s triciteit, Fossielen en Mineralen, Spruitjes in Space, Blitstours en de verjaarspartijtjes in het Lab. In ontwikkeld. De nadruk wordt daarmee meer en Langs dieren en dingen, Wie wat bewaart heeft wat oktober is het Lab officieel geopend met spette- meer gelegd op vraaggericht in plaats van aanbod- (Teylers Schatten), en algemene rondleidingen rende bliksemflitsen van een grote tesla coil in gericht werken. zijn het afgelopen jaar 2.318 leerlingen bereikt, de tuin van het museum. DJ Isis zorgde voor de een stijging van 49% ten opzichte van 2008. De bijpassende house beats. toe­name is voor een groot deel te danken aan het bezoek aan het Lab én het grote aantal groepen Met de KinderUniversiteit werd in 2009 wederom kleuters dat in de eerste helft van het schooljaar samengewerkt. Drie groepen kinderen uit kans- 2009/2010 voor het nieuwe programma Wie wat arme milieus bezochten het afgelopen jaar het bewaart heeft wat kwam. In de periodes waarin museum om hun horizon te verbreden. geen grote (familie)tentoonstelling te zien was, Met speeltuin Linnaeushof werd in 2009 een voorzagen de speurtochten door de vaste opstel- samenwerkingsverband aangegaan. Het afgelopen ling in een behoefte. Samen met de speurtochten jaar maakten de eerste schoolkinderen gebruik van van Noachs Ark en Mauve werden 4.550 kinderen dit programma. Zij combineerden in hun school- bereikt, ruim 20% meer dan in 2008. reisjes een rondleiding Elektriciteit in Teylers Museum met een middag spelen in de speeltuin De Blitstour langs het Lab is aan het begin van van Linnaeushof. het jaar in gebruik genomen voor groep 8. Meer

Haute Couture van Edwin Oudshoorn in de Voorzaal. ‘Pieter Teyler’ heet de museumgasten welkom tijdens een dan 480 schoolkinderen experimenteerden in het Om beter zicht te krijgen op de behoeftes van van de jubileumdagen. Lab met licht, kracht, geluid en elektriciteit. Een het basisonderwijs is een kwalitatief onderzoek

26 27 gehouden onder een aantal leerkrachten en part- Het museum is in 2009 bezocht door 254 slecht- ners in het culturele veld. Hiermee inventariseerde zienden en doofblinden. Er is speciaal voor hen het museum hun meningen over het huidige edu- een rondleiding Voelen ontwikkeld. De gasten catieve aanbod en hun wensen voor de toekomst. konden voelen aan een bijzondere selectie De resultaten zullen het educatiebeleid de komen- munten, een schilderij- en prentlijst, magneten, de jaren richting geven. fossielen, houtwerk en deurposten.

Voortgezet onderwijs In het kader van de tentoonstelling De exotische In 2009 bezochten 2.335 leerlingen van het mens. Andere culturen als amusement is op 23 maart voortgezet onderwijs Teylers Museum in het symposium De ethiek van het verzamelen en ten­ groepsverband. toonstellen georganiseerd. Bijna 80 medewerkers De tentoonstelling De exotische mens. Andere Leerlingen van het Teyler College bezoeken het museum. uit musea, studenten en docenten van de Rein­ ‘Kunst & Vliegwerkers’ bij de middenvitrine in de culturen als amusement werd door bijna 600 leer- wardt Academie en andere geïnteresseerden Ovale Zaal. lingen bezocht. Er was een uitgebreid educatief namen deel aan het symposium. project samengesteld. Inzet van het project was maakten de leerlingen uit 3 VWO een Engelse in een Spaans Museum, Afrikanen die in Europa de bewustwording van de leerlingen over hun kijkwijzer voor kinderen van 7-12 jaar van de als showelement werden gebruikt en 28 tentoon- eigen (voor)oordelen over ‘anderen’. Belangrijk British School, die elk jaar het museum bezoekt. Publieksactiviteiten gestelde Surinamers kwamen aan de orde. In het onderdeel was de discussie over het SBS6 tv- De kijkwijzers zullen in 2010 gereed zijn. kader van de tentoonstelling Noachs ark. Op weg programma Groeten terug. Rondje Cultuur dat georganiseerd wordt in Kunst & Vliegwerk naar Darwin werden lezingen gegeven over In januari heeft het Stedelijk Gymnasium met samenwerking met de Gemeente Haarlem en Het vaste kinderactiviteitenprogramma voor mammoeten en het maken van modellen van twee 2e klassen Teylers Museum bezocht om het steunpunt cultuureducatie H’art, werd twee individuele kinderen werd in het voor- en najaar uitgestorven dieren. Een echte Klokhuis- voor het vak Engels een project te ontwerpen. maal georganiseerd. uitgebreid met de nieuwe educatieve workshops televisiepresen­tatrice las de jonge bezoekers Dit is gedaan in nauwe samenwerking met de De sinds jaren afgenomen mondelinge eind­ Blingbling, Vet masker, Zingende Zaag, Deurmat­ op de laatste tentoonstellingsdag de mooiste afdeling Educatie, waardoor in mei het nieuwe examens kunstgeschiedenis van het Kennemer alarm, Drijven en Duiken, Slingerapen en Het regent verhalen over de ark van Noach voor. product Teylers Museum in English beschikbaar Lyceum aan de hand van werk uit de grafiek­ glitters. In 2009 zijn 38 middagen georganiseerd Vanwege de grote belangstelling werden bij de kwam voor 2e klassen VWO en 3e klassen collectie, vonden opnieuw plaats. met in totaal ruim 526 individueel deelnemende tentoonstelling Mauve maar liefst 10 lezingen HAVO Engels. De samenwerking met het Eerste Christelijk kinderen. georganiseerd, waarvan zes in samenwerking met Bij de tentoonstelling Mauve is een educatief Lyceum is voortgezet. Er zijn nieuwe leerlingen In de Kerstvakantie werden extra workshops de Museumkaart. De wandeling In de voetsporen programma voor CKV-leerlingen ontwikkeld. geworven en opgeleid om op te treden als bege­ georganiseerd in het kader van de jubileum­ van Mauve onder begeleiding van een ervaren Er is een docentenhandleiding met een voorbe­ leider van het Lab in de vakanties. viering. Daarnaast was er een speciaal Fossielen­ rondleidster werd 10 keer aangeboden tijdens reidende en verwerkingsles gemaakt en een spreekuur door conservator Bert Sliggers. In de de tentoonstelling. Daarnaast kon de wandeling gedrukte kijkwijzer. Hoger onderwijs en volwasseneneducatie Voorjaars-, Zomer-, Herfst- en Kerstvakantie individueel gelopen worden aan de hand van een In september is Teylers Museum een bijzonder Teylers Museum ontving in 2009 ruim 2.100 ging het Lab speciaal open voor jonge individuele routebeschrijving die te koop was in de museum- samenwerkingsverband aangegaan met het studenten en hun docenten van verschillende bezoekers: 344 kinderen experimenteerden hier winkel. Teyler College in Haarlem; vanaf het schooljaar middelbare beroepsopleidingen, de PABO, hoge- met de natuurkundige principes. Ter gelegenheid van het 225-jarig jubileum van 2009/2010 zullen de 1e, 2e en 3e klassen elk jaar scholen en universiteiten, waaronder cursisten de Ovale Zaal werden vanaf 10 december tot naar het museum komen. Om de samenwerking van de Open Universiteit. Een belangrijke bij- Lezingen en familiedagen na het einde van het jaar iedere dag feestelijke te vieren, kregen alle leerlingen van de eerste klas drage hierin vormde de HOVO (Hoger onderwijs Gedurende de tentoonstelling De exotische mens. publieksactiviteiten en lezingen georganiseerd. twee gratis toegangskaartjes voor hun ouders, voor ouderen) van de Universiteit Leiden, die Andere culturen als amusement belichtten verschil- Op de een na laatste dag van het jaar opende het zodat zij gedurende het hele schooljaar hun meer dan 1.000 cursisten ontving in het museum. lende sprekers de exotische mens vanuit hun museum zijn deuren ’s avonds. Met zaklantaarn- ouders rond kunnen leiden door het museum. eigen vakgebied. De positie van niet-Westerse rondleidingen achter de schermen, muziek en Op basis van het principe task-based onderwijs moderne kunstenaars, een opgezette Afrikaan dans in de Ovale Zaal, konden bezoekers Teylers

28 29 Museum letterlijk in een ander licht bekijken. bezoekers per dag. Op maandag 28 december In samenwerking met Athenaeum Boekhandel werd de website het drukst bezocht: bijna 1.100 werd in oktober weer een lezing georganiseerd. mensen namen een kijkje op www.teylersmuseum.nl. Met Darwins nobele streven door James Moore Daarnaast is in het kader van de 225ste verjaardag sloot de presentatie naadloos aan bij het Darwin­ van de Ovale Zaal een verdiepende website jaar 2009. Eind november werd dit themajaar ontwikkeld: www.teylersuniversum.nl. feestelijk afgesloten met de boek­presentatie Op de website www.anton-mauve.nl konden van Geachte Darwin. Jan Marijnissen reflecteerde belangstellenden alle informatie vinden over tijdens deze bijeenkomst op het Darwinjaar 2009. de dubbeltentoonstelling Mauve van Teylers Museum en Singer Laren. Per dag bezochten Het volledige overzicht van de lezingen wordt gemiddeld 125 mensen de site. vermeld in bijlage 2. De speciale website over de instrumenten, Tijdens de viering van de 225ste verjaardag van de Ovale Jazztrompettist Eric Vloeimans op de omloop van de Zaal bezocht Neil MacGregor, directeur van het British www.instrumentenzaal.teylersmuseum.nl, kreeg Ovale Zaal. Evenementen Museum, het museum. in 2009 een Engelse vertaling en werd daarmee Teylers museum deed in april mee aan voor een wereldwijd publiek toegankelijk. het Nationaal Museumweekend. Tijdens de Open Monumentendagen in september kon traditie­ Naast het Teyler blog dat het gehele jaar werd Marketing en Communicatie getrouw het Fundatiehuis van Pieter Teyler Tijdens het Wetenweekend, onderdeel van Oktober voorzien van nieuws en achtergrondverhalen, bezocht worden. Gedurende de Stad als Podium, Wetenmaand, werden twee verschillende work- zond het museum op 4 mei zijn eerste Twitter- Dankzij de gevarieerde collectie en de uiteen­ de opening van het culturele seizoen in Haarlem shops aangeboden die doorlopend gevolgd bericht de wereld in. Publiek dat geïnteresseerd lopende keuze aan tentoonstellingsonderwerpen in september, ontving het museum ’s avonds konden worden door kinderen. is in de meest actuele en ludieke gebeurtenissen spreekt Teylers Museum een breed publiek aan. belangstellenden voor de optredens van jazz­ Met alle publieksactiviteiten voor jong en oud van Teylers Museum, kan met deze ‘tweets’ zijn Zowel met de vaste collectie als met de tentoon- trompettist Eric Vloeimans en de zaklantaarn- samen wist Teylers Museum 9.861 individuele hart ophalen. stellingen richt het museum zich op verschillende, rondleidingen door het museum. deelnemers te trekken, een verdubbeling ten vooraf gedefinieerde doelgroepen, waarbij wordt opzichte van 2008. gestreefd naar samenwerking met specifieke organisaties en media die als intermediair kunnen Publieksbegeleiding dienen. Bij alle grote tentoonstellingen werden Om een bezoek aan Teylers Museum te verdie- marketingacties opgezet met diverse instellingen In januari opende de minister voor ontwikkelingssamen- pen, kunnen gasten een gratis audiotour bij de werking, Bert Koenders, de tentoonstelling De exotische en media. balie afhalen. De tour kan eveneens gedownload mens. Andere culturen als amusement. worden in een MP3 formaat. In 2009 werd de Om de diverse publieksgroepen te informeren, audiotour uitgebreid met tweetalige informatie zet Teylers Museum verschillende middelen in. over alle wetenschappelijke instrumenten. Naast Naast specifieke reclame en pr-activiteiten per de auditour kunnen bezoekers gratis een gedrukte tentoonstelling en evenement, worden structureel Museumwijzer (Engels- of Nederlandstalig) kwartaalagenda’s en het kwartaalblad Teylers krijgen. Magazijn geproduceerd en gedistribueerd. Ter In de zomer werd een nieuwe website gelanceerd gelegenheid van het 225-jarig jubileum maakte waarop alles te vinden is over openingstijden, HDC Media (Haarlems Dagblad/IJmuider tentoonstellingen, evenementen, nieuws en het Courant) in samenwerking met het museum gebouw en de collecties. In de periode oktober tot een speciale feestbijlage over de Ovale Zaal. Ronald Plasterk, minister van OCW, gaf tijdens de opening van Noachs ark. Op weg naar Darwin een mini-Darwin­ en met december bezochten ruim 45.000 mensen Daarnaast gaf het museum een glossy tijdschrift college. de website, wat neerkomt op gemiddeld 560 uit over de Ovale Zaal en werden er promotie-

30 31 museum is free publicity – gezien de beperkte bud- Bezoekers getten voor betaalde reclame – een onmisbaar instrument. De tentoonstelling De exotische mens. Bezoekersaantallen Andere culturen als amusement leverde een stroom Teylers Museum werd in 2009 door 119.495 men- van reacties op in de media. In vrijwel alle lande- sen bezocht, ruim 30% meer dan het voorgaande lijke dagbladen werd de expositie besproken. jaar. Slechts twee keer eerder haalde het museum Daarnaast schreven vele regionale kranten, week- hogere bezoekersaantallen; in 2005 met de en maandbladen over de tentoonstelling. Het Michelangelo-tentoonstelling en in 1996 met de NOS-Journaal, Museumgasten en EenVandaag opening van de nieuwe tentoonstellingsvleugel. maakten televisie-items over de Exotische mens. Het hoge bezoekersaantal is vooral te danken aan Over de familietentoonstelling Noachs ark. Op twee succesvolle tentoonstellingen en de viering Stationsreclame voor Mauve. weg naar Darwin werd ook veelvuldig geschreven. van het 225-jarig jubileum. Tijdens De exotische De dubbeltentoonstelling Mauve trok de aandacht mens bezochten ruim 35.000 mensen het museum, Een levensechte Anton Mauve en directeur Marjan films gemaakt. In deze films spreken prominente van een groot aantal journalisten. Zo’n honderd 10.000 meer dan verwacht. Mauve gecombineerd Scharloo verwelkomen de 100.000ste bezoeker van Nederlanders over de bijzonderheden van Teylers keer werd de expositie besproken in landelijke met de feestelijke jubileumactiviteiten trokken 2009. Museum. en regionale dagbladen, weekbladen en een groot meer dan 66.000 mensen naar Teylers Museum. Het educatieve aanbod werd in presentaties aantal maandbladen op het gebied van kunst, onder de aandacht gebracht van icc-ers (interne cultuur en lifestyle. De artikelen over de tentoon- Rondleidingen en groepsbezoek Bezoekersanalyse cultuur coördinatoren van basisscholen), docen- stellingen vertegenwoordigden samen een adver- Naast 493 onderwijsgroepen (van basisschool tot Om het marketing- en communicatiebeleid ten en Pabostudenten. tentiewaarde van 512.000 euro. en met wetenschappelijk onderwijs) met in totaal richting te geven, werd er in 2009 weer volop Tijdens de Uitmarkt in Amsterdam presenteerde Het museum als geheel werd circa 240 keer 6.841 leerlingen en studenten, ontving het muse- onderzoek gedaan naar het publiek. het museum samen met Singer Laren de dubbel- besproken in de verschillende media. Deze um 171 andere groepen (3.711 personen) voor Tentoonstellingen blijken publiekstrekkers. tentoonstelling Mauve. gedrukte artikelen hadden samen een advertentie- een rondleiding door de vaste opstelling, de Tijdens De exotische mens. Andere culturen als Voor de promotie van tentoonstellingen en het waarde van bijna 310.000 euro. Bibliotheek of een specifieke tentoonstelling. amusement gaf 52% van de ondervraagden te

Affiches van de drie grote tentoonstellingen.

Bezoekers per maand in 2009 (x 1000) Bezoekers per jaar vanaf 2004 (x 1000)

20

150 15 140 130 120 110 100 10 90 80 70 NOAC HS AR K 60 50 5 OP WE G NAAR 40 DA RWIN 30 28 mei t/m 6 september 2009 20 Spaarne 16 Haarlem www.teylersmuseum.nl 10

janfeb mrtapr mei jun julaug sepokt novdec 2004 2005 2006 2007 2008

32 33 kennen dat de expositie directe aanleiding vormde belangrijkste informatiebron. Daarnaast voor een bezoek aan het museum. Gedurende is internet een belangrijk communicatiemiddel. Noachs Ark. Op weg naar Darwin was dit 32%. Bij Een tentoonstelling bezoeken blijkt ook een Gebouw en collecties Mauve was het percentage aanzienlijk hoger: 90%. sociale aangelegenheid: slechts 15% van de res- Tentoonstellingen zijn ook belangrijke instru- pondenten kwam alleen naar het museum. menten om nieuw publiek te werven. Gemiddeld De activiteiten van het museum zijn ook goed 41% van de respondenten gaf aan voor het eerst voor de stad Haarlem. Driekwart van de geënquê- Gebouw Vanaf 1 januari 2009 ontvangt Teylers Museum naar het museum te zijn gekomen. Vooral de teerden combineerde het museum met een bezoek van het Ministerie van OCW structureel extra cultuurhistorische tentoonstellingen (De exotische aan een andere culturele instelling, een horeca­ Aan het historische ensemble van collecties, geld voor restauratie en groot onderhoud van het mens en Noachs ark) bleken veel nieuw publiek gelegenheid of winkels. inrichting en architectuur ontleent Teylers museumcomplex. Dankzij deze genereuze steun te trekken. Dat Teylers Museum een landelijk en deels inter- Museum zijn status als museum van interna­ kon in 2009 het meerjaren onderhoudsplan in Bezoekers werden het meest via mond-tot-mond nationaal publiek bedient, blijkt uit de publieks­ tionaal belang. Het gebouw wordt daarom gang gezet worden. Met de restauratie van het reclame op de tentoonstelling gewezen. Adver­ onderzoeken en de bezoekersboeken. beschouwd als integraal onderdeel van de interieur van de Ovale Zaal werd een begin tenties en artikelen in de krant waren de tweede museumcollectie. gemaakt. De balustrade kreeg zijn oorspronke­ Beheer en behoud van dit unieke erfgoed zijn lijke gele kleur terug. Voor de bibliotheekkasten dan ook belangrijke aandachtspunten. In 1969 op de omloop werden in Frankrijk speciale Overzicht bezoek educatie werd Teylers Museum aangewezen als rijks­­ gor­dijnen gemaakt van groene zijde en katoen. en publieksactiviteiten monument. De gordijnen op het schilderij van Wybrand

2009 groepen 2008 groepen Educatie Links: restauratiewerkzaamheden aan de Ovale Zaal. Rechts: de gerestaureerde Ovale Zaal. Basisschoolleerlingen vaste collectie 2318 214 1552 120 Basisschoolleerlingen tijdelijke tentoonstellingen 31 3 159 8 Kinderen 6-12 jaar Kunst & Vliegwerk regulier 526 38 572 37 Kinderen 6-12 jaar vakantieworkshops 519 763 Kinderen 6-12 jaar educatieve speurtocht 4550 Leerlingen voortgezet onderwijs 1761 117 1742 97 Leerlingen voortgezet onderwijs tijdelijke tentoonstellingen 574 32 Studenten hoger onderwijs en volwasseneducatie 2157 127 2852 104 Totaal 12436 531 7640 366

Overige activiteiten Lezingen, inleidingen, evenementen 2929 1397 Bezoekers Museumweekend 1337 1021 Bezoekers in groepsverband voor algemene / bibliotheek of rondleiding over tijdelijke tentoonstelling 3711 171 1251 83 Totaal 7977 171 3669 83

Totaal aantal bezoekers voor educatie en publieksactiveiten 20413 702 11309 449

34 35 Hendriks en oude stukken gordijnstof dienden teerd onveranderd gebleven sinds het einde geschiedenis. Twee legaten met munten uit Behoud en beheer als voorbeeld. Daarnaast werd het authentieke van de 19de eeuw. Gelderland en West-Friesland maken de verza­ ophaalsysteem van de gordijnen hersteld. De meling tot een collectie van nationaal belang. De Voor het kabinet van de Kunstverzamelingen herdenkingsmonumenten boven de trap werden Het Fysisch Kabinet bestaat uit een collectie collectie Roodenburg verrijkt het Numismatisch werden in het afgelopen jaar 136 tekeningen en schoongemaakt en gerestaureerd. Tot slot werd van circa 1.500 onderzoeks- en demonstratie- Kabinet met 1.451 bijzondere (nood)munten uit 300 prenten geconserveerd of gerestaureerd. het middenrozet op het plafond met goud ver- instrumenten, bijeengebracht door de achtereen- Holland. Tegenwoordig zijn er in totaal 15.477 Voor 245 boeken werd een zogenaamde ‘boek- guld. Restauratiearchitecten Hans van der Wiele volgende beheerders uit de periode 1784-1910. penningen en munten. Enkele honderden daarvan schoen’, een beschermhoes, gemaakt. Daarnaast en Annemarie ten Cate en de Rijksdienst voor De objecten geven inzicht in de wetenschappe­ zijn permanent voor het publiek te zien in het werden 100 boeken en 400 tekeningen, prenten het Cultureel Erfgoed begeleidden deze eerste lijke vraagstukken uit de 18de, 19de en begin 20ste Numismatisch Kabinet. Daarnaast worden en affiches klaargemaakt voor interne en externe fase van de restauratie. In de tweede helft van het eeuw en tonen de ontwikkelingen in de natuur­ jaarlijks twee wisselende presentaties gemaakt tentoonstellingen. jaar 2010 wordt de tweede fase in gang gezet. Als wetenschappen. De verzameling is vanuit instru- in de Penning- en Muntenvitrine, gebaseerd Twee 18de-eeuwse tekenalbums met werk van blijk van waardering voor de goede zorgen voor menthistorisch oogpunt een referentiecollectie op de eigen collectie. Guercino werden gerestaureerd. De schilderijen het gebouw, reikte de gemeente Haarlem op 31 van mondiale betekenis. In de Instrumentenzaal Dukdalf van Willem Bastiaan Tholen en Land­ oktober de eerste Lieven de Key Penning uit aan en de Ovale Zaal zijn alle objecten te zien. Het verzamelgebied van de Natuurwetenschappe­ schap bij Heemstede van Arnoldus Johannes Eymer Teylers Museum. Deze nieuwe cultuurprijs is lijke Bibliotheek beslaat de botanische, zoölogi- werden schoongemaakt. Van het laatstgenoemde ingesteld om personen of instellingen te eren die De collectie van de Kunstverzamelingen bestaat sche, paleontologische en geologische literatuur, werk werd tevens de lijst gerestaureerd. Het werk zich bezighouden met de zorg voor monumenten in hoofdzaak uit tekeningen (ruim 10.000), ofwel de ‘natuurlijke historie’. Het betreft circa en de lijst van Eymer konden dankzij steun van in de stad. prenten (circa 27.000) en schilderijen (327) en 25.000 boekbanden en 100.000 tijdschriftbanden de Bredius Stichting hersteld worden. Door de strenge eisen die gesteld worden aan is in de loop van meer dan twee eeuwen opge- uit de 17de, 18de, 19de en vroege 20ste eeuw. Het onderzoek naar de restauratiemogelijkheden het klimaat voor het beheer van de collectie en de bouwd. Sinds 1987 vormen de banden een vrijwel afge­ van de beschadigde ruggen van de Blaeu-atlassen hoge leeftijd van het gebouw, kampt het museum De verzameling oude tekeningen van de sloten fonds. Vooral de vele prachtig geïllustreer- werd in 2009 vervolgd. De studie spitste zich het met zeer hoge energierekeningen. In 2009 is Nederlandse en Italiaanse scholen is van inter­ de en ingekleurde boeken uit de hoogtij­dagen van afgelopen jaar toe op de mogelijke toepassing van onderzocht hoe het energiegebruik omlaag nationale betekenis; de collectie 19de-eeuwse de beschrijvende plant- en dierkunde maken deze kunststoffen om de scharnieren te verstevigen. gebracht kan worden. Nederlandse schilderijen behoort tot de voor- bibliotheek tot een voor Nederland unieke collec- Door middel van stempelonderzoek werd de De beveiligingsstructuur is in het afgelopen jaar naamste in het land. Voortbouwend op de verza- tie. Een selectie uit het eigen bezit wordt met mogelijke herkomst van de boeken en banden geactualiseerd. Alle noodzakelijke vergunningen melgeschiedenis verwerft Teylers Museum sinds regelmaat getoond in het Boekenkabinet.­ nagegaan. Voor het Fysisch Kabinet werden op het gebied van milieu-inspectie en de brand- bijna dertig jaar weer eigentijdse tekeningen, nieuwe vitrines vervaardigd voor de klanken­ veiligheid werden wederom verstrekt. hierin gesteund door de Stichting Vrienden. Het Archief omvat ongeveer 3.000 dossiers die analysator, de phonautograaf en de klankensyn- Het kabinet beschikt over twee Schilderijenzalen, betrekking hebben op de rijke geschiedenis van thesizer. Zuur- en metaalvrije dozen werden waarin de belangrijkste werken in een vaste Teylers Stichting, het Godgeleerd Genootschap, gemaakt voor het Archief. opstelling te zien zijn. In het Prentenkabinet en het Tweede Genootschap en de Stichting tot De zes collecties in de Prentenmolen in de Eerste Schilderijenzaal Beheer en Instandhouding van Teylers Museum zijn wisselende presentaties van werken op papier uit de periode 1778-2003. Het Archief van Teylers Digitalisering Het Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet te zien. Museum is het meest complete museumarchief omvat 25.000 soorten fossielen en 10.000 soorten van Nederland en geeft een uniek beeld van het De verschillende collectieonderdelen worden gesteenten en mineralen uit de hele wereld, waar- De collectie munten en penningen heeft de functioneren van een museum in de 18de en 19de volgens een langlopend onderhoudsplan geïnven- onder een aantal holotypen: exemplaren waaraan bescheiden verzameling van stichter Pieter Teyler eeuw. Via de website www.teylersuniversum zijn tariseerd, geconserveerd en voor het publiek toe- de eerste wetenschappelijke beschrijving is als basis. Dit ensemble van meer dan 1.600 objec- vanaf eind 2009 steeds meer documenten van gankelijk gemaakt door onder meer digitalisering. gewijd. Ongeveer 30% van de fossielen en ten vormt de oudst bewaard gebleven particuliere het Archief te zien. De collecties Paleontologie-Mineralogie, Instru­ 10% van de mineralen is opgesteld in twee numismatische collectie in Nederland. In de 19de menten, Numismatiek, Bibliotheek en Archief Fossielenzalen en de Ovale Zaal. Globaal gespro- eeuw werd de collectie uitgebreid met penningen zijn voor 100% in tekst geregistreerd. Alle 15.477 ken is de wijze waarop de objecten zijn gepresen- die betrekking hebben op de Nederlandse penningen en munten waren in 2009 digitaal

36 37 project (Semantic web-based Thematic European In het Archief werden de eerste bezoekersboeken Raadpleging van de collectie Reference Network Application). Het project is het bestudeerd. Hierbij kwamen nieuwe feiten over initiatief van twaalf natuurhistorische musea en de bezoekers en het functioneren van het muse- Het museum ontvangt geregeld onderzoekers andere instellingen in Europa die informatie over um in de eerste decennia van Teylers Museum die delen van de collecties komen bestuderen. biodiversiteit, de dierenwereld en de natuur in het aan het licht. De collectie prenten en tekeningen en de hand- algemeen verzamelen en beheren. In 2011 zullen In het Numismatisch Kabinet werd gestart met bibliotheek van de Kunstverzamelingen werd een groot aantal gegevens van vogels van de deel- een onderzoek naar de herkomst van de collectie. geraadpleegd door onderzoekers uit binnen- nemende organisaties samengevoegd zijn in een Het is duidelijk geworden dat Pieter Teyler min- en buitenland, studenten kunstgeschiedenis, door een netwerk verbonden informatieomge- stens 1.811 munten en penningen bezat waarvan kunstenaars en andere geïnteresseerden. Dit ving. De database is dan publiek toegankelijk zich er nog 1.623 in het museum bevinden. Ruim waren 128 individuele bezoekers en 89 bezoekers via internet. 180 objecten bleken in de 19de eeuw verkocht of in groepsverband. Hiertussen bevonden zich geruild te zijn om de kwaliteit van zijn collectie onder meer conservatoren van binnen- en buiten- Een medewerker digitaliseert de collecties. te verhogen. landse musea als het Rijksmuseum Amsterdam, Onderzoek Het Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet Museum of Fine Art Boston en Albertina in transcribeerde een groot aantal brieven van voor- Wenen. Instellingen als de Universiteit Leiden, gefotografeerd. De foto’s zijn bewerkt teneinde Ter voorbereiding van de tentoonstelling en namelijk Franse wetenschappers waar museum­ Summer University Amsterdam/Maastricht, afbeeldingen en digitale beschrijvingen aan elkaar publicatie over Anton Mauve werd onderzoek directeur Martinus van Marum mee in contact Open Universiteit Heerlen en het Kennemer te kunnen koppelen. verricht naar de Haagse Schoolschilders. Mauve, stond. Hiermee werd belangrijke informatie Lyceum uit Overveen brachten groepsbezoeken. Van het Archief zijn het afgelopen jaar 7.500 kas- die tot zijn 25ste levensjaar in Haarlem woonde, verkregen over hoe wederzijdse ruilen van Het Papierrestauratieatelier kreeg 48 (internatio- bewijzen uit de eerste vijftig jaar van het museum bleek directe banden met het museum te hebben. mineralen en fossielen tot stand kwamen. nale) gasten om vakinhoudelijke kennis uit te digitaal gefotografeerd en via internet voor het Uit het gastenboek is op te maken dat hij het wisselen. publiek toegankelijk gemaakt. Op de website museum minstens twee maal bezocht. In 1855 Prof. dr. Frans van Lunteren bezet sinds 1 septem- www.teylersuniversum.nl, die dankzij een bijdrage­ portretteerde hij bovendien de echtgenote van ber 2007 de de Teyler Leerstoel Geschiedenis Het Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet werd van het ministerie van OCW ontwikkeld kon een van de Directeuren van Teylers Stichting. van de Natuurwetenschappen aan de Universiteit door externe onderzoekers geraadpleegd inzake worden, zijn deze rekeningen, aankoopbewijzen­ Dankzij de vergelijking met het in Teylers Leiden. Van Lunteren richt zijn onderzoek op de de paleontologische lezingen van Martinus van en declaraties te bestuderen. Museum aanwezige tekeningenalbum van Elias geschiedenis van de Nederlandse natuurweten- Marum, fossiele resten van schildpadden uit het Ongeveer 96% van de verzameling prenten Voet, kon een aantal figuurstudies van Mauve schappen tussen 1815 en 1940 en op Teylers Krijt, reptilia uit het geologische tijdvak Meso­ en tekeningen binnen de afdeling Kunstver­ als ‘Haarlems’ worden aangemerkt. Museum in het bijzonder, waarbij de wisselwer- zoïcum en mosdiertjes uit het Maastrichtse Krijt. zamelingen is digitaal beschreven. Dit zijn 36.867 In het kader van het INCCA (International king tussen wetenschap en maatschappij het uit- kunstwerken. Hiervan zijn 5.705 objecten tevens Network for the Conservation of Contemporary gangspunt is. Op 30 januari hield Van Lunteren Het Fysisch Kabinet werd bezocht en geraad- voorzien van een afbeelding. In het registratie­ Art) werd onderzoek gedaan naar het materiaal- zijn oratie De glimlach van de Cheshire kat: over nut pleegd door een dertigtal personen. De phonauto- systeem werd in 2009 een conserveringsmodule gebruik van hedendaagse kunstenaars uit de eigen en noodzaak van wetenschapgeschiedenis. Binnen de graaf en de Hafkenscheidt-collectie waren enkele toegevoegd, waardoor conserveringsgegevens collectie. Kunstenaars als Piet Tuytel en Sjoerd leerstoel is Martin Weiss als promovendus werk- onderzoeksonderwerpen. voortaan direct aan de objecten gekoppeld Buisman werden hiervoor geïnterviewd. zaam. Zijn promotieplaats wordt gefinancierd kunnen worden. Voor de Teylers Universum-website werden door Teylers Stichting. Weiss houdt zich bezig De Leeszaal van de Natuurwetenschappelijke De digitale basisregistratie van de Natuur­ tal­loze collectie- en archiefstukken op verschil­ met de geschiedenis van Teylers Museum. De Bibliotheek werd bezocht door bijna 60 onder- wetenschappelijke­ Bibliotheek werd uitgebreid lende afdelingen opnieuw bekeken en becommen- ontwikkeling van Teylers Museum als een 18de- zoekers. Zij onderzochten onder meer de Ottens en bevatte aan het einde van dit verslagjaar 21.112 tarieerd. Tijdens dit proces werd onverwachts een eeuws onderzoeksinstituut naar een museum atlassen, Tiberius Winkler en de 18de-eeuwse boektitels, alle 5.601 tijdschriftentitels en 6.623 vondst gedaan: de aankoopnota van tekeningen zoals we dat nu kennen, plaatst hij in een inter­ jaargangen van de tijdschriften van de Franse titels van artikelen. uit de veiling van de Dordtse kunstenaar Aert nationale context. Académie Royale des Sciences. Het museum vervolgde in 2009 het door de Schouman uit 1793. Europese Commissie gesubsidieerde STERNA

38 39 De collectie van het Numismatisch Kabinet werd Daarnaast vormen schenkingen een belangrijke toont, is een belangrijke toevoeging aan de 19de- Een album amicorum met werk van onder andere geraadpleegd door 7 personen. Hun bezoek was bron van aanwinsten voor alle collectiegebieden. eeuwse kunstcollectie. Het toont letterlijk de Anton Mauve werd door mevrouw J.B.E. gericht op onder andere een zilveren penning van De voortzetting van Teylers Museums traditie om werkwijze die zo kenmerkend was voor Gabriel Stokhuyzen geschonken tijdens de Mauve- Teylers Godgeleerd Genootschap en de Engels- eigentijdse tekenkunst te verzamelen is van groot en zijn collega’s uit de Haagse School. tentoonstelling. Het album geeft een goed beeld Nederlandse oorlogen op penningen en munten belang om het contact met hedendaagse kunste- Matthijs de Clercq ondersteunde het museum van het Haarlemse kunstleven rond 1850. Uit uit de verzameling van Charles Guillon. naars te blijven onderhouden. Andere aanwinsten bij de verwerving van een Surinaams reisschets- de nalatenschap van de heer G. Telkamp kreeg zijn vooral bedoeld om historische lacunes in de boek (circa 1850) van Adriaan David van der het museum onder andere een kleurrijke olie­ Ook dit jaar bleek uit de accountantscontrole collectiegebieden op te vullen. Gon Netscher. Daarnaast versterkte hij de verza- verfschildering op papier van Gerhard Richter. dat de collectieadministratie en de voorwerpen meling oude tekenkunst met de schenking van Ter gelegenheid van de tentoonstelling Papieren zelf volledig op elkaar aansluiten. De afdeling Kunstverzamelingen mocht zich het vijf 16de-eeuwse werken. Hieronder bevond zich bomen breidde kunstenaar Sjoerd Buisman de afgelopen jaar verheugen in een grote hoeveelheid De dronkenschap van Noach (1550), getekend door tekeningenverzameling uit met vijf voorstudies bijzondere aanwinsten. De BankGiro Loterij de Haarlemse burgermeester Quirijn Dirkzoon van zijn levende boomsculptuur die groeit in de Bijzondere aanwinsten maakte het mogelijk om de collectie 19de-eeuwse Talesius. De intrigerende tekening van een tuin van Teylers Museum. Een tekening van schilderkunst aan te vullen met twee werken. Wenende bruid van een anonieme 17de-eeuwse Judith Macrander die te zien was in de tentoon- Begin 2009 werd het schilderij Bloemenmarkt in meester, werd geschonken door Monroe stelling Beeldspraak werd geschonken uit de col- Sinds een aantal jaar is Teylers Museum benefi- Den Haag (circa 1890) van Johannes Christiaan Warshaw. Jan Maarten Boll – in juni onderschei- lectie Hugten en mocht zodoende in het museum ciënt van de BankGiro Loterij. Dankzij deze Karel Klinkenberg aangekocht. Dit schilderij den met een Zilveren Anjer voor zijn inzet voor blijven. uiterst genereuze cultuurloterij heeft het museum maakte begin 20ste eeuw al deel uit van de muse- de Nederlandse kunstwereld – verrijkte de kunst- Met steun van de Stichting Vrienden van Teylers sinds lange tijd weer een budget voor kunstaan­ umverzameling, maar werd in 1966 – vanwege collectie met drie hedendaagse tekeningen, waar- Museum werden dit jaar zestien hedendaagse kopen en is de kwaliteit van met name de ten- financiële malaise – afgestoten. Later in het jaar onder een grote tekening van Thierry de Cordier. tekeningen aangekocht. Kunstenaars David toongestelde schilderijen in de Tweede Schil­ werd En plein air (circa 1875) van Paul Joseph Ter gelegenheid van het 225-jarig jubileum schonk Haines, Simon Benson, Aline Thomassen en derijenzaal enorm verhoogd. Constantin Gabriel verworven. Het werk, dat een particulier negen tekeningen, met onder Koen Delaere zijn nu vertegenwoordigd in de een in de buitenlucht schilderende kunstenaar andere bladen van Jacques de Gheyn. verzameling.

Johannes Klinkenberg, Bloemenmarkt in Den Haag, 1880, Thierry de Cordier, Frankfurter Mann, 1996, Paul Gabriel, En plein air, 1858, aankoop Gerhard Richter, Zonder titel, 1985, legaat van aankoop mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij. schenking mr. J.M. Boll. mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij. de heer G. Telkamp.

40 41 Elders gepresenteerd

In 2009 werden door de afdeling Kunstverzame­ Personeel lingen 49 objecten in bruikleen afgestaan aan musea in binnen- en buitenland. Voor de tentoon- stelling over Jan Lievens in het Rembrandthuis te Amsterdam werden een tekening en twee prenten In het afgelopen jaar werden er, mede op het ver- 6,73% in 2008. De hoogte van het verzuim werd uitgeleend. Aan het GEM in Den Haag werden zoek van de ondernemingsraad, een aantal maat- mede bepaald door een langdurig, niet arbeids­ vier tekeningen van Emo Verkerk in bruikleen regelen genomen om de interne communicatie gebonden ziektegeval. Mevrouw Roodenburg legt de laatste munt in de vaste gegeven. De werken werden gepresenteerd in te verbeteren. Zo werden de relevante regelingen opstelling van het Numismatisch Kabinet. de overzichtstentoonstelling van de betreffende voor het personeel digitaal beschikbaar gesteld. kunstenaar. De Gemäldegalerie Alte Meister in In de personeelsvergaderingen kreeg steeds een Personele veranderingen Het Numismatisch Kabinet werd in 2009 verrijkt Kassel en het Mauritshuis in Den Haag kregen medewerker het woord om de collega’s over zijn met diverse schenkingen en enkele aankopen. drie zeldzame tekeningen van Phillips Wouwer­ specifieke werkzaamheden te vertellen. Alle per- Op de afdelingen Secretariaat en Financiële admi- Edelsmid Lijsbeth Teding van Berkhout schonk man te leen. Ter versterking van de tentoonstel- soneelsregelingen die in de loop der tijd met de nistratie heeft in 2009 een kleine reorganisatie zes door haar zelf vervaardigde penningen waar- ling From Raphael to Carraci: The art of Papal ondernemingsraad zijn afgesproken, zijn in 2009 plaatsgevonden. Met het aantrekken van een onder enkele unica. De stichting Roodenburg Rome in de National Gallery of Canada in onder de loep genomen en waar nodig aangepast. office manager met volledige dienstbetrekking, van Looy vulde de collectie aan met de penning Ottawa, werd onder andere een blad van Hendrik In het kader van het 225-jarig jubileum werden Vrienden van het Amsterdamse bos (1954–1979). Goltzius uitgeleend. Het J. Paul Getty Museum in december alle (oud)medewerkers uitgenodigd (Oud)winkelvrijwilligers tijdens het jubileumfeest voor Een Haarlemse huwelijkspenning uit 1731 met in Los Angeles nam een tekening van Rembrandt voor een feestelijke avond in het museum. Maar het personeel. een gedicht van Pieter Langendijk werd door het en van Abraham Furnerius in bruikleen. De wer- liefst 115 (oud)personeelsleden waren present. museum aangekocht. De Haarlemmer schreef in ken waren te zien op de expositie Drawings by Iedere gast kon met zijn (oud)collega’s en favo­ 1728 het huwelijksgedicht voor Pieter Teyler en Rembrandt and his pupils; telling the difference. riete museumobject op de foto. Daarnaast kon heeft daarom een directe band met de stichter er genoten worden van oude foto’s en films en van het museum. Het Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet zelfgeschreven Teyler-liederen. heeft in 2009 een replica van de Zondvloedmens Met steun van de Stichting Victor Heiloo en in bruikleen gegeven ten behoeve van de Darwin- Stichting Mundo Crastino Meliori kon de tentoonstelling in het Natuurmuseum Brabant Formatie Natuurwetenschappelijke Bibliotheek een inven­ te Tilburg. Voor de expositie Van Aap tot Mens. taris van de gewassen uit de botanische tuin van De evolutietheorie in het onderwijs in het Nationaal Joseph Graf zu Salm-Dyck verwerven: Index Onderwijsmuseum in Rotterdam werden dertien Het totaal aantal FTE’s in dienst van het museum plantarum succulentarum in horto Dyckensi cultarum objecten uitgeleend. op 31 december 2009 was 36,9 (42 personen). (Aken, 1829). Deze inventaris kwam tot stand Daarnaast zijn er nog 3,24 FTE’s (5 personen) op initiatief van Martinus van Marum. Het Numismatisch Kabinet leende de Afdeling werkzaam in het kader van diverse werkgelegen- Bijzondere Collecties van de Universiteit van heidsregelingen. Teylers Museum prijst de grote Het Fysisch Kabinet werd dankzij de gift van de Amsterdam een gouden penning voor de tentoon- inzet van het personeel en de vrijwilligers: in ver- heer K. Hofland uitgebreid met een twintigtal stelling Romeyn de Hooghe. gelijking met andere musea worden veel activitei- vroeg 20ste-eeuwse gloeilampen in hun originele ten door weinigen uitgevoerd. verpakking. Een volledige lijst van inkomende en uitgaande Wanneer de grote groep vrijwilligers en rond­ Een volledige lijst van aanwinsten staat in bruiklenen staat in bijlage 4. leiders wordt meegerekend, zijn er circa 120 bijlage 3. personen werkzaam in het museum. Het ziekteverzuim in 2009 was 5,99% tegenover

42 43 Financieel verslag

Verslag van de Raad van ter van OCW heeft zijn goedkeuring hieraan ver- Toezicht leend. De Raad heeft gezocht naar een directeur van een onderwijsinstelling die nauw verbonden is met het middelbaar onderwijs in Haarlem en (Oud)medewerkers van de afdeling Beveiliging tijdens het In het jubileumjaar 2009 heeft het museum veel omgeving. Er zijn met een aantal kandidaten jubileumfeest voor het personeel. bezoekers getrokken. Na de opening van de gesprekken gevoerd. In de laatste vergadering in Nieuwbouw in 1996 en de Michelangelo- december is besloten mevr. A.M.M. Kruijff aan te Hilde Werner, heeft de Directie meer secretariële Verschillende stagiaires waren in 2009 actief tentoonstelling in 2005 is het nog niet zo druk stellen als nieuw lid van de Raad. Mevr. Madelon ondersteuning gekregen. Voormalig directiesecre- op diverse afdelingen, afkomstig van instellingen geweest. De tentoonstelling met werken van Kruijff is rector van het Teyler College te Haarlem. taresse Renske Compagner legt zich nu toe op als het ECL Haarlem en Northumbria University. Mauve was een grote publiekstrekker maar ook Met haar kennis van educatie en onderwijs is de de evenementenverhuur en de personeelsadmini- bij de exposities De exotische mens en Noachs expertise binnen de Raad van Toezicht aanmerke- stratie. ark kwamen er meer bezoekers dan verwacht. lijk versterkt. Penningmeester en vice-voorzitter Eind mei nam Ko van het Nederend afscheid Ondernemingsraad De toename van het bezoek heeft mede geleid de heer K.J. Storm is door de leden van de Raad van het museum. Ko van het Nederend hoorde tot een positief exploitatiesaldo. De algemene herbenoemd tot 3 december 2011. bij de eerste suppoosten die na 1983 werden aan- De volgende zaken hadden in 2009 de aandacht reserve is voor het eerst in jaren weer gestegen genomen. De vrijgevallen positie is vanaf 1 maart van de OR: het sociaal beleid, huisvesting, veilig- en dat beoordeelt de Raad van Toezicht positief. Vanaf 10 december 2009 werd het 225-jarig ingenomen door Luc Komduur. heidszorg en de positie van de stagiaires en vrij- De hoogte van deze reserve is echter nog niet bestaan van de Ovale Zaal uitbundig gevierd. Geert Jan Janse werd in januari aangetrokken om willigers. Er kwam een update van de Risico op het noodzakelijke niveau. In het bijzonder de wijze waarop de zaal is geres- het online-project Teylers Universum te coördi- Inventarisatie en Evaluatie tot stand. Op initiatief taureerd heeft enthousiaste reacties uitgelokt. neren. van de OR kregen de medewerkers de gelegenheid De Raad van Toezicht kwam drie keer in vergade- Het verheugt de Raad dat restauraties aan de Twee oud-medewerkers van het eerste uur, Joop om deel te nemen aan het Nationale Fietsenplan. ring bijeen. De voorzitter heeft ter voorbereiding gebouwen met verve ter hand zijn genomen. Dat van Veen en Meike Siewerda, zijn in 2009 gestopt De OR ging samen met de directie op cursus. van de vergaderingen regelmatig contact gehad dit financieel mogelijk is, komt door de structurele met hun vrijwilligerswerkzaamheden. Dit had tot onmiddellijk resultaat dat de agenda met de directeur/bestuurder. De jaarrekening bijdragen die het Ministerie van OCW en Teylers Op de afdeling Publiekszaken was marketing- efficiënter werd opgesteld. 2008 en de begroting 2010 werden door de Raad Stichting met ingang van dit jaar hebben verleend. en communicatie-expert Maike Woldring van De OR nam ook deel aan het OR-platform van in vergadering vastgesteld. Er is over de jaarreke- Ook bedrijven en particulieren hebben de restau- maart t/m juli interim hoofd Publiekszaken. Fieke de Vereniging van Rijksgesubsidieerde Musea. ning een gesprek geweest tussen de accountant ratie van de zaal mogelijk gemaakt. De Raad is Kroon, medewerker Educatie, is per 1 september Twee OR-leden namen deel aan het landelijk en de penningmeester. De directeur/bestuurder veel dank verschuldigd aan al deze begunstigers. waarnemend hoofd Publiekszaken. Dezelfde overleg voor de nieuwe cao. en het hoofd Bedrijfsvoering waren hierbij aan- afdeling werd versterkt door Tanya Groesbeek Het overleg met de directie vond 5 maal plaats, wezig. De accountant heeft zich in dat gesprek De Raad van Toezicht van de Stichting tot Beheer die onder andere publieksonderzoeken uitvoert. de raad vergaderde 10 maal. Op 26 maart werd positief uitgelaten en heeft bij de jaarrekening en Instandhouding van Teylers Museum: Nelleke van Bladeren-Viëtor is als vrijwilliger met de achterban vergaderd. een goedkeurende verklaring verstrekt. komen werken in het Archief. De winkel is Mr. J.M. Boll, voorzitter versterkt met vrijwilliger Ton Voets. De OR was in 2009 als volgt samengesteld: De Raad heeft zich in het verslagjaar bezig gehou- Drs. K.J. Storm, vice-voorzitter en Voor zowel digitaliseringwerkzaamheden als Fieke Kroon, voorzitter den met Cultural Governance. Dit heeft geleid penningmeester begeleiding van groepen in het Lab is afgelopen Frans Loerakker, vice-voorzitter tot vaststelling van een reglement voor de Raad. Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth jaar een aantal oproepkrachten aangenomen. Bea de Koning, secretaris De uitbreiding van de Raad met een zesde lid is Prof. dr. R.H. Dijkgraaf besproken met Teylers Stichting en ook de minis- Mr. J.J. van Es

44 45 Verhouding subsidie OCW/ Uitgave naar functie 2009 De bufferfunctie houdt in dat het benodigd ver- eigen inkomsten 2009 mogen een omvang dient te hebben om minimaal 2,3% een jaar discontinuïteit in de exploitatie op te van- gen, maar ook om tegenvallers inzake onderhoud 41,5% 19,2% 26,9% en restauratie het hoofd te kunnen bieden. Het museum is zelf volledig verantwoordelijk voor het onderhoud en restauratie van het monumentale museumcomplex. De financieringsfunctie houdt in dat het museum voor financiering van vaste activa aangewezen 24% is op eigen vermogen omdat er geen beroep kan worden gedaan op de kapitaalmarkt, aangezien 58,5% 23% er geen langdurige subsidietoezegging is. In de 4,6% toekomst zullen deze functies nader gekapitali- seerd moeten worden. Voor het moment is het Museumdirecteur Marjan Scharloo overhandigde op Ministerie van OCW Vaste presentatie duidelijk dat de hoogte van het eigen vermogen 18 september het eerste exemplaar van de Mauve-catalogus Eigen inkomsten Tijdelijke presentatie onvoldoende is om beide functies te kunnen aan Burgemeester Bernt Schneiders. Onderzoek en registratie vervullen. Conserveren, restaureren Verwerven en afstoten Onderzoek en documentatie Winkel

De winkel van Teylers Museum, Kunst & Natuur, is een commerciële activiteit van het museum die Toelichting op de leend voor de tentoonstellingen. De BankGiro uitsluitend kan draaien dankzij een enthousiaste jaarrekening 2009 Loterij schonk ook dit jaar weer een bedrag van en betrokken groep van vrijwilligers. 200.000 euro voor uitbreiding van de collectie. De winst uit winkelverkoop steeg in 2009 met Het aandeel eigen inkomsten ten opzichte van meer dan 20% ten opzichte van het vorige jaar. Voor het eerst sinds 2005 is het exploitatieresul- de subsidie van OCW komt ruimschoots uit De omzet per volwassen bezoeker steeg van 2,93 taat weer positief. Het hoge bezoekersaantal en boven de door dit ministerie gestelde norm. euro in 2008 naar 3,26 euro in 2009. Tijdens de de verhoging van de restauratie- en onderhouds- Door de verwerving van onder andere twee tentoonstelling over Anton Mauve werd het budgetten hebben daartoe bijgedragen. Dankzij schilderijen en een aantal tekeningen steeg de winkelaanbod uitgebreid met diverse items. de verhoogde structurele bijdragen van het post Aankopen aanzienlijk. De financiële en De bijbehorende tentoonstellingscatalogus Ministerie van OCW en Teylers Stichting economische crisis werd in 2009 voor het eerst moest vanwege de grote belangstelling herdrukt was het mogelijk de restauratieprojecten plan­ merkbaar: de inkomsten uit fotoverkoop daalden worden. matig aan te pakken. fors, er werden minder zalen verhuurd en bedrij- Daarnaast was het museum succesvol in het ver- ven leverden geen sponsor­bijdragen. werven van bijdragen van fondsen voor de afzon- Door dit eenmalige positieve resultaat kon het derlijke tentoonstellingen. De Turing Foundation, eigen ver­mogen stijgen. Het eigen vermogen van het VSB Fonds, de Mondriaan Stichting en de Teylers Museum heeft een zogenaamde buffer- Stichting Zabawas hebben financiële steun ver- functie en een financieringsfunctie.

46 47 Financieel overzicht Stichtingen Exploitatierekening 2009 2008

baten (in 7) Subsidies 3.007.109 2.433.347 Eigen inkomsten 2.133.602 1.477.816 Teylers Stichting Gelieerde Stichtingen Vrijval uit voorzieningen 590.205 497.985 5.730.916 4.409.148 Teylers Museum Fonds

De door Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) lasten (in 7) bij testament in het leven geroepen Teylers De doelstellingen van het Fonds zijn het bevorde- Personeelskosten 1.996.172 1.754.809 Stichting, ter ondersteuning van behoeftigen en ren van het zelfstandige voortbestaan van Teylers Afschrijvingen 622.835 501.619 ter aanmoediging van godsdienst, wetenschap en Museum en het bevorderen van het bezoek aan Huur/beveiliging 174.507 177.371 kunst, is eigenaar van het gebouw en de collecties Teylers Museum door een zo breed mogelijk Aankopen 858.500 298.000 van Teylers Museum. De stichting is ook verant- publiek. Dit doel tracht het Fonds te bereiken Overige lasten 1.915.561 1.756.110 woordelijk voor Teylers Hofje, de twee reeds in door onder andere het bijeenbrengen en beheren 5.567.575 4.487.909 Teylers testament genoemde genootschappen, van een kapitaal en het aanwenden van een deel te weten het Godgeleerd Genootschap en het van de inkomsten uit dit kapitaal ten behoeve van Baten/lasten voorgaande jaren 0 25.192 Tweede Genootschap, en voor de Teyler projecten van Teylers Museum. Het aantal vaste Mutatie aankoopfonds 1.555- 1.184- Leerstoel aan de Universiteit Leiden. schenkers aan het Fonds nam toe van 64 in 2008

Teylers Stichting heeft sinds 1981 – het jaar waar- tot 68 in 2009. Resultaat 161.786 54.753- in Teylers Museum structurele overheidssubsidie toegekend kreeg – het beheer van het museum Op 12 oktober werd een kunstbeschouwing door middel van een convenant overgedragen georganiseerd in de Grote Herenkamer, voor Balans per 31-12-2008 31-12-2008 aan de Stichting tot Beheer en Instandhouding een select gezelschap van die Sterrenwachtleden debet (in 7) van Teylers Museum. die Teylers Museum al 10 jaar steunen. Vaste activa 5.046.479 5.026.632 Teylers Stichting wordt, zoals in het testament Vlottende activa 227.897 195.345 bepaald, bestuurd door een college van vijf De jaarlijkse Sterrenwachtbijeenkomst werd Vorderingen 524.123 575.851 directeuren. In 2009 hadden hierin zitting: gehouden op 9 november en stond in het teken Liquide middelen 1.303.132 835.592 Mevr. drs. J.R. Beets-Hehewerth van het 225-jarig jubileum van de Ovale Zaal. Op Mr. J.J. van Es, presiderend directeur deze avond werd een lijn getrokken uit het verle- 7.101.630 6.633.420 Mr. J.E. Trip, penningmeester den naar het heden. Mevrouw dr. Debora Meijers credit (in 7) Mevr. R.A.M. van Voorst van Beest-Gunst, van de Leerstoelgroep Kunstgeschiedenis van de Eigen Vermogen 486.051 305.285 secretaris Nieuwste Tijd van de Universiteit van Amsterdam Bestemmingsfonds OCW 0 18.981 Mr. C.G.A. van Wijk sprak over het ideale museum in de 18de eeuw. Bestemmingsfonds instandhouding/restauratie 142.877 0 Valentijn Bijvanck, inhoudelijk directeur van het Egalisatiereserve 4.356.923 4.819.026 Nationaal Historisch Museum, vertelde over het Aankoopfonds 80.888 66.483 ideale museum van nu. Aansluitend werd de Voorzieningen 571.192 506.937 Ovale Zaal bezocht. Langlopende schulden 378.942 0 Kortlopende schulden 1.084.759 916.707

7.101.630 6.633.420

48 49 Stichting Vrienden van Van Regteren Altena-Loman Fonds is in 2009 Teylers Museum één maal bijeengekomen en was als volgt samen- gesteld: De Stichting Vrienden van Teylers Museum Mevr. drs. F . van Regteren Altena, voorzitter ondersteunt op vele manieren de activiteiten van Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ het museum en levert jaarlijks een bijdrage om secretaris een uitbreiding van de eigentijdse tekenkunst Mr. J.E. Trip, bestuurslid mogelijk te maken. De Vrienden ondersteunen ook het kwartaalblad Teylers Magazijn door mid- del van een gegarandeerde afname. Daarnaast Stichting Roodenburg van Looy bekostigt de stichting de wekelijkse rondleiding David Haines, Smoking and sneakers, 2009, aangekocht Zwaan-Kleef-Aan, een gratis tour langs de hoog- met steun van de Stichting Vrienden van Teylers Museum. De stichting heeft ten doel het verkrijgen, bewa- tepunten van het museum op zondagmiddag. Tot ren, beheren, uitbreiden en in stand houden van Op het Galadiner in 2008 werd een diner op de Sterrenwacht (boven op het dak van de Ovale Zaal) verloot. slot is de stichting betrokken bij de jaarlijkse uit- de muntenverzameling, schilderijenverzameling In 2009 verzilverde de familie Norbruis hun winnende lot. gave in de Teylers Museum Reeks dat elk jaar een en de andere verzamelingen op het gebied van ander deel van de collectie van Teylers Museum van de zaal. Aansluitend kregen Vrienden in kunst, kunstnijverheid en boeken, bijeengebracht belicht. In 2009 verscheen De Zondvloedmens kleine groepen een kijkje achter de schermen. door de heer Willem Roodenburg Senior, de heer De eerste fase van de restauratie van de Ovale van Bert Sliggers. Maar liefst 300 Vrienden bezochten deze drs. Willem Roodenburg Junior en mevrouw Zaal werd in 2009 met succes afgerond. Deze Het jaar 2009 werd afgesloten met 1.306 Vriendendag. Anna Elisabeth Roodenburg – van Looij. De restauratie is mede mogelijk gemaakt door de Vrienden, waarvan er 203 Vriend voor het Leven Het bestuur van de Stichting Vrienden van stichting tracht haar doel o.a. te bereiken door opbrengst van het Galadiner dat door Teylers zijn. Teylers Museum was eind december 2009 haar verzamelingen onder te brengen in Teylers Museum Fonds in 2008 werd georganiseerd. Op 14 maart werd de Nieuwe Vriendenavond als volgt samengesteld: Museum. De overdracht van dit langdurig bruik- Mevrouw dr. A.A. Polak-Vogelzang heeft Teylers georganiseerd. De bijeenkomst was een welkom Mr. Th. van Grafhorst, voorzitter leen werd op 8 april feestelijk gevierd met de Museum Fonds op bijzonder genereuze wijze aan 67 nieuwe Vrienden. Mevr. M.I. Adriaanse, secretaris opening van een speciale tentoonstelling. begunstigd in haar testament. Deze nalatenschap Op 18 april vond de VoorjaarsVriendendag plaats. Drs. J. Reesink, penningmeester Het bestuur was als volgt samengesteld: is in 2009 ontvangen. De voorzitter deed verslag over het jaar 2008 Mevr. J. Bonset, bestuurslid evenementen Mevr. A.E. Roodenburg - van Looij waarbij hij onder andere het verheugende nieuws Mevr. drs. M. Th. Naber, lid namens het museum Mr. J.E.Trip, namens Teylers Stichting Het bestuur van Teylers Museum Fonds was bracht dat de donaties sterk gestegen waren Mevr. drs. F. E. Kroon, plaatsvervangend lid Drs. C. baron van Tuyll van Serooskerken als volgt samengesteld: omdat veel Vrienden meer geld doneren dan namens het museum (vanaf 1 september) Mevrouw Mr. P.W.M. Borghouts-De Wolf msm, de minimale bijdrage. Gastspreker Nico van voorzitter Straalen, hoogleraar dierecologie, gaf de lezing Stichting Fonds Matthijs Ir. C. van Bladeren Meer dan Darwiniaanse evolutie: hoe de mens op Stichting Van Regteren Altena- de Clercq Mevrouw mr. A.M. Davina verschillende manieren mens werd. Loman Fonds Mr. J.J. van Es, namens Teylers Stichting Op 14 oktober werd een de jaarlijkse Vrienden­ De in 2004 opgerichte stichting heeft als doel De heer H. Gobes (t/m 14 december) excursie georganiseerd, dit keer naar het Gooi. De stichting heeft als doel het verlenen van finan- het verlenen van financiële steun aan Teylers Mr. Th. W. van Grafhorst Ruim 50 Vrienden volgden het programma over ciële steun aan Teylers Museum voor uitbreiding Museum voor uitbreiding van de tekeningen­ Mevrouw G.A. Lindenbergh-Sluis Anton Mauve in Singer Laren. van de collecties tekeningen en prenten, munten collectie. Het kapitaal van de stichting is bijeen­ Mr. J.E. Trip, namens Teylers Stichting De NajaarsVriendendag op 14 november 2009 en penningen, fossielen en mineralen, boeken gebracht door de heer Matthijs de Clercq. Alleen Mr. M.J. Wesseling, penningmeester stond in het teken van het 225-jarig jubileum voor de handbibliotheken en voor de de opbrengsten uit het kapitaal kunnen worden van de Ovale Zaal. Bouwhistorische onderzoe- Natuurwetenschappelijke Bibliotheek. De stich- aangewend voor de collectievorming. In 2009 kers Annemarie ten Cate en Hans van der Wiele ting heeft in 2009 een bijdrage geleverd aan de werden geen aankopen gedaan die gefinancierd vertelden over hun bevindingen en de restauratie aankoop van een tekening. Het bestuur van het werden door deze stichting. Het bestuur was

50 51 als volgt samengesteld: past, ontvangt Teylers Museum een vergoeding Matthijs de Clercq, van de stichting voor de opslag en het beheer van Mevr. drs. M. Scharloo, penningmeester/ de collectie. De collectie wordt gepresenteerd op Bijlagen secretaris de website www.circusmuseum.nl. Met 7.356 circus- Dr. M.C. Plomp posters en 7.931 circusfoto’s is de site het grootste virtuele circusmuseum ter wereld. In 2009 bezochten 24.617 mensen uit de hele wereld Overige Stichtingen de site die samen 638.591 pagina’s bekeken. De Bijlage 1 Boekenkabinet website werd uitgebreid met een forum. Van Tentoonstellingen mevrouw H.J.M. Best ontving de stichting in t/m 4 januari Stichting Circusarchief Jaap Best 2009 een genereuze schenking van 30.000 euro. Fotopioniers op wereldreis Het bestuur kwam in 2009 drie keer bijeen Tentoonstellingszaal De doelstelling van deze stichting is het bewaren, en was als volgt samengesteld: 17 januari t/m 10 mei beheren, onderhouden en in stand houden, aan- Mevr. H.J.M. Best-Otte, voorzitter t/m 4 januari De exotische mens. Andere culturen als amusement vullen en uitbreiden en voor een breed publiek Mevr. drs. M. Scharloo Fotopioniers op wereldreis toegankelijk maken van de verzameling circus­ B.C. Sliggers 29 juni t/m 15 november affiches van Jaap Best. Omdat deze collectie niet Mr. H.J. Voogd, penningmeester/secretaris 17 januari t/m 10 mei Apen binnen de primaire doelstelling van het museum De exotische mens. Andere culturen als amusement vanaf 24 november Darwin vertaald! 28 mei t/m 6 september Noachs ark. Op weg naar Darwin Penning- en Muntenvitrine vanaf 18 september Mauve t/m 10 maart Natuurlijk gedragen

Prentenkabinet 13 maart t/m 4 oktober Help, het geld is op! Noodmunten uit de t/m 22 februari Tachtigjarige Oorlog Tekeningen uit Emilia. Italiaanse meesterwerken uit de 16de en 17de eeuw Vanaf 6 oktober Teylers oudste verzameling. Eigentijdse 28 februari t/m 7 juni penningkunst uit de 18de eeuw Papieren bomen

13 juni t/m 30 augustus Voorzaal Beeldspraak. De Amsterdamsche Prentkring in getekende dialoog met Teylers Museum 19 juli t/m 16 augustus Haute Couture van Edwin Oudshoorn Vanaf 18 september Mauve en Van Gogh

52 53 Bijlage 2 Lisa Wade leest voor, drs. Lisa Wade, 6 september. Ooggetuige van de zondvloed, Frank Westerman, Stamatopoulos, George, twee euro ‘tien jaar Lezingen door externe auteur, 27 mei. Economische Monetaire Unie 1999-2009’, eerste Anton Mauve in Amerika, prof. dr. Petra slag. personen, in samenwerking Ten-Doesschate Chu, 20 september. Mauve, met Teylers Museum Anton Mauve en de kunstmarkt, Jop Ubbens, Teding van Berkhout, Lijsbeth (1946-), zes pen- Darwins nobele streven, James Moore, in samen- directeur veilinghuis Christie’s, 19 september. ningen uit de periode 1978-2005: souvenir d’une werking met Athenaeum Boekhandel, 1 oktober. jeunesse, messing, z.j.; vierkant gesmeed dik/dun, Onterecht onderbelicht – het oeuvre van Christoffel koper, z.j.; penning rond, koper, z.j., buizen geregen, Adolphi, een stempelsnijder en medailleur uit de Uitreiking Gouden Erepenning van Teylers Tweede Bijlage 3 brons, z.j., speelvorm “de kikker”, koper, z.j. en pen­ Gouden Eeuw, drs. A. Pol, Teylers Tweede Genootschap aan dr. D.M. Baneke, 9 oktober. ning met vele vlakken, koper, z.j. (±1980) schenking Genootschap, 25 januari. Aanwinsten van de kunstenaar. Mauve en Van Gogh, drs. Sjraar van Heugten, Hedendaagse interpretaties van de exotische mens, 1 november. Numismatisch kabinet Tienhoven, van, Ronald (1956-), en Hans van drs. Saskia Beckeringh, 15 februari Houwelingen (1957-), vijf euro ‘Manhattan 1609- Mauve en Tussen Kunst & Kitsch, Willem de Winter, Coutier, Cornelis, of ‘meester B.’, penning op het 2009’, eerste slag. Tsunami en Theodicee, dr. A.G. Hoekema, 12 november. zilveren huwelijk van Hermanus Koster en Klazina Teylers Godgeleerd Genootschap, 22 februari. Post en het huwelijk Maria Koster en Izaäk van Zegveld, van, J.Ph. (1903-1992), penning spoorweg­ Het Darwinjaar 2009, Jan Marijnissen, Westerkappel, 6 juni 1731, gevierd te Haarlem. Met staking 17-9-1944, brons, 1945, schenking mevr. El Negro en jij, Frank Westerman, 15 maart. 24 november. een gedicht door Pieter Langendijk, zilver, gegoten De Koning-Pater. en gegraveerd, 1731. Symposium De ethiek van het verzamelen en ten­ Een ongemakkelijke relatie: de evolutietheorie toonstellen, georganiseerd door Teylers Museum en het grote publiek, prof. dr. R.P.W. Visser, Curreli, Graziella (1960-), penning, Lieven de Key, Kunstverzamelingen met dagvoorzitter Eltje Bos en een inleiding door Teylers Tweede Genootschap, 29 november. brons, 2009, cultuurprijs uitgereikt door de stad Bert Sliggers op 23 maart. Voordrachten: Passen en Haarlem. Schilderijen meten. Over onderscheidende kennis, Prof. dr. Susan The Teyler Museum, feestrede door Neil Klinkenberg, Johannes Christiaan Karel Legêne; De wetenschappelijke studie van de exotische MacGregor, 10 december. Graafschap Holland, gouden schild van Willem (1852-1924), Bloemenmarkt in Den Haag, 1880, mens in België, dr. Maarten Coutenier; Bestudering VI van Beieren, goud, z.j. (1411-1414); Provincie aangekocht met steun van de BankGiro Loterij en beheersing, Prof. dr. Raymond Corbey; Een lege Spanning en sensatie. Elektriciteit in de 18de eeuw, Holland, Gorcumse rozenobel met Groningse klop, en Stichting Gifted Art. blik vol kennis. Nieuw leven in antropometrische por­ prof. dr. Frans van Lunteren, 20 december. goud, z.j. (±1585-1590), en Koninkrijk Holland, tretten, drs. Linda Roodenburg; Het ruikt hier naar Lodewijk Napoleon (1806-1810), tien stuiver, Gabriel, Paul Joseph Constantin (1828-1903), mensenvlees, Prof. dr. Gerard Rooijakkers. Inleidingen bij de openingen van zilver, 1809, aanvulling op bruikleen collectie En plein air, 1858, aangekocht met steun van tentoonstellingen Roodenburg. de BankGiro Loterij. De exotische mens in de kunst, drs. Esther De exotische mens. Andere culturen als Schreuder, 5 april. amusement, Kirkwood & Son, Alexander, penning, XIV inter­ Tekeningen Kijken naar levende mensen, Ileen Montijn, nationaal numismatisch congres, brons, 2009. * Aangekocht met steun van de Stichting Een onwillige en woeste bende, de 28 tentoongestelde historica en schrijfster, Vrienden van Teylers Museum Surinamers van 1883, Stevo Akkerman, 26 april. Openingstoespraak, Bert Koenders, minister Niessen, Richard (1972-) en De Vries, Esther, voor Ontwikkelingssamenwerking, 17 januari. vijf euro Nederland – Japan, eerste slag. Akkerman, Philip (1957), Zelfportret, 2006, De moderne mammoetjager, Dick Mol, 7 juni. schenking kunstenaar. Noachs ark. Op weg naar Darwin, Pant, van der, Theresia (1924-), penning Vrienden Verdwenen dieren, Remie Bakker, 16 augustus. Mini-Darwincollege, Ronald Plasterk, minister van het Amsterdamse bos 1954-1979, schenking Andriessen, Anthonie (1746-1813), Jongen met van Onderwijs Cultuur & Wetenschap, mevr. Roodenburg. hond, 1766, schenking particulier.

54 55 Anoniem (18de eeuw), Handschrift met tekeningen Cordier, Thierry de (1954), Frankfurter Mann, Gon Netscher, Adriaan David van der (1811-1897), Thomassen, Aline (1964), Vrouwsportret (nr. 17), van rupsen, 1754, omgeving Vincent Jansz. van 1996, schenking mr. J.M. Boll. Reisschetsboek, 1843, aangekocht met steun van 2008*. der Vinne. Matthijs de Clercq en C. van Bladeren. Crabeth, Dircks Pietersz.- atelier (16de eeuw), Hemert, Frank van (1956), Zonder titel, 2009. Anoniem (16de eeuw), Heilige Mattheus De slapende Tobit, 1545, Jezus getuigt van Johannes Goudt, Hendrik (1585-1630), Vijf figuren, 1605, (of Matteus), 1588, schenking particulier. de Doper (Matth. 11:7-15), 1545, Genezing van schenking particulier. Horvers, Toine (1947), Intimate self-portrait, 2005, Petrus’ schoonmoeder in Capernaum (Matth. schenking kunstenaar. Anoniem (16de eeuw), Heilige Marcus, 1588, 8:14-15), 1545, schenking Matthijs de Clercq, Grave, Joshua de (1643-1712), toegeschreven aan, schenking particulier. New York. Bij Tergouw, 1663, schenking Joseph F. McCrindle Jack, Robert (1971), Until it hits, 2003, schenking Foundation. mr. J.M. Boll. Anoniem (16de eeuw), Heilige Lucas, 1588, Delaere, Koen (1970 - ), Zonder titel, 2006*. schenking particulier. Hagenaar, Jasper (1977), Zonder titel (Wolf), 2008, Jong, Lambertus de (1838-1923), Marine, 1856, Diepenbeeck, Abraham (1596-1675), Een allegorie, Zonder titel (Hert), 2006. Stilleven met fruit en gevogelte, 1880, schenking Anoniem (16de eeuw), Heilige Johannes, 1589, 1650, schenking Matthijs de Clercq, New York. mevr. J.B.E. Stokhuyzen. schenking particulier. Haines, David (1969), Smoking and sneakers 02, Diepenbeeck, Abraham (1596-1675), toegeschre- Boy forced to sniff sneaker, 2009*, Smoking and Macrander, Judith (1971), Zonder titel, 2006, Anoniem (17de eeuw), De wenende bruid, 1600, ven aan, Knielende monnik voor Maria en kind, sneakers 01, 2009*. schenking Collectie van Hugten. schenking Monroe Warshaw, New York. 1616, Knielende monnik voor Maria en Jozef op een wolk, 1616, schenking Joseph F. McCrindle Hoytema, Theodoor van (1863-1917), Hanenkop, Mauve, Anton (1838-1888), Portret van Willem Anoniem (17de eeuw), Doorlopende kalender in Foundation. 1893, aangekocht met steun van het Van Regteren de Jong, 1865, Landschap, 1856, schenking mevr. geornamenteerd kader, 1682, schenking particulier. Altena - Loman fonds. J.B.E. Stokhuyzen. Disler, Martin (1949-1996), Zonder titel, 1985, Anoniem, Slemppartij, schenking Joseph F. legaat G. Telkamp. Kirkeby, Per (1938), Salzburg, 1984, legaat G. Netscher, Constantijn (1668-1723), Twee kinderen McCrindle Foundation. Telkamp. in een tuin, 1688, schenking Matthijs de Clercq, Emsbach, Bea (1965), Weidenkorb (serie Fremde New York. Beelaerts, Elena (1971), Love 15 (Magnolia), 2007, Frauen), 2005*, Zonder titel (neuzen), 1994*, Lombard, Lambert (1505-1566), Studie met 4 schenking mr. J.M. Boll. Zonder titel (2fig_2hfd), 1994*, Zonder titel (4 kids), figuurtjes, 1525, schenking Joseph F. McCrindle Peizel, Bart (1887-1974), Gezicht op het Spaarne 1994*. Foundation. en Teylers Museum, 1907, schenking particulier. Benson, Simon (1956), No Resting Place_Black Judgement, 2009*, Zonder titel (Liebespfand), 2001*, Faber, Johan (John) I (1650 of 1660-1721), Portret Neyts, Gillis (1623-1687), Boslandschap, 1643, Richter, Gerhard (1932), Zonder titel, 1985, legaat Zonder titel (‘Traumversunken’), 2001*, Zonder titel van Johan van Oldenbarnevelt, 1693, schenking schenking Joseph F. McCrindle Foundation. G. Telkamp. (You spoke to me but I couldn’t hear you), 2001*. particulier. Olthuis, Norbert (1925-2009), Schetsboek Italië, Snellen van Vollenhoven, Samuel Constant (1816- Buisman, Sjoerd (1948), vier Schetsen voor ‘Tree Gellée, Claude (1645-1682), toegeschreven aan, 1956, Schetsboek Circus Strassburger, 1958-’59, 1880), Vlaamse gaai, 1835, schenking particulier. on legs’, 1996, Tilia Europea, 2003-11, Wilgetak Thermen van Caracalla, 1625, schenking Joseph F. Schetsboek Nederland, 1965, Schetsboek Kreta, 1970, met knoop, 1976, Populus italica horizontalis, McCrindle Foundation. Schetsboek Conque, 1978, Schetsboek Toscane, Talesius, Quirijn Dirkszoon (1505-1573), De Zonder titel (Muiderslot), 1972, Zonder titel, 1972, 1989, Schetsboek Montserrat, 1998, legaat Norbert dronkenschap van Noach, 1525, schenking Matthijs Boomstudie, 2008, schenking kunstenaar. Gheyn II, Jacques de (1565-1629), Studie van een Olthuis (1925-2009). de Clercq, New York. man en een vrouw, 1585, Studiekop van een jonge­ Coopse, Pieter (1638/40-1673), toegeschreven man, 1585, schenking particulier. Otto, Peter (1955), Opheffing van vredessymbool, Tuytel, Piet (1956), Zonder titel, 1985, schenking aan, Rivierlandschap met twee bootjes, 1657, 2009*. verzameling Lagerwaard-Siertsema. schenking Joseph F. McCrindle Foundation.

56 57 Velde, Willem II van de (1633-1707), Zeegezicht, Forbes, R.J., Geschiedenis van natuurwetenschap Verzameling vroeg 20ste-eeuwse gloeilampen Den Haag, Mauritshuis, Philips Wouwerman 1653, schenking particulier. en techniek, Soest, 1965. van Siemens & Halske, Osram, Widia en Philips, (1619-1668) - venue II, 3 tekeningen van Philips schenking K. Hofland. Wouwerman. Verschuur, Wouterus (1812-1874), Album Koning, J. de, e.a. ed., Drawn after nature, Zeist, Amicorum van Lambertus de Jong, 1855, 2008, schenking G.C. Cadée. Den Haag, Museon, Heksen en tovenaars, 1 prent schenking mevr. J.B.E. Stokhuyzen. van Albrecht Dürer. Mason Good, J. , The book of nature, London, Bijlage 4 Vinne, Laurens Vincentsz. van der (1658-1729), 1834, schenking G.C. Cadée. Bruiklenen Gent, Museum Dr. Guislain, De tentoongestelde Landschap bij Bloemendaal, schenking particulier. mens. Andere culturen als amusement, 9 objecten en F. Nansen, F., Vers le Pôle, Paris, 1897, schenking 34 affiches van Stichting Circusarchief Jaap Best. Werbachowska, Alicja (1939), Kunstenaarsboekje G.C. Cadée. Uitgaande kortlopende bruiklenen ‘Fossielen’, 1994*. Haarlem, De Hallen Haarlem, Meer dan mooi – Plaszmann, J., e.a., Himmel und Erde, Wien, z.j., Nederland Sublieme landschappen uit de Nederlandse romantiek Zeniuk, Jerry (1945), Austin Hill Vermont, 1988, schenking A. Staden. Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA, 1 tekening van Pieter Rudolph Kleijn, 4 tekenin- legaat G. Telkamp. Romeyn de Hooghe, 1 gouden penning, 1702. gen van Dirk Langendijk, 1 tekening van Barend Reinhardt, L., Vom Nebelfleck zum Menschen, Cornelis Koekkoek, 1 tekening van Cornelis Grafiek München, 1911, schenking A. Staden. Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis, Lieste. Clermans, J.B. (werkzaam 1826 - 1839), Het Hofje Jan Lievens (1607-1674), 1 tekening en 2 prenten van Tyler, 1826. Rouch, J., Le Pôle Sud, Paris 1921, schenking van Jan Lievens. Haarlem, Frans Hals Museum, Reproductieprenten G.C. Cadée. naar schilderijen uit de Gouden Eeuw, 12 prenten Emrik & Binger, Teylers Fundatie aan het Sparen, Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam, Hendrick door verschillende graveurs naar bekende werken in 1886, 1886. Rymer Jones, Th., The aquarian naturalist, London, Avercamp (1585-1634). De kleine ijstijd, 3 tekeningen uit de Gouden Eeuw. 1858, schenking G.C. Cadée. van Hendrick Avercamp. Heyboer, Anton (1924-2005), Zonder titel, 1961, Rotterdam, Nationaal Onderwijsmuseum, Van legaat G. Telkamp. Salm-Reifferscheid-Dyck, J., Index plantarum Amsterdam, Museum Van Loon, Jurriaan aap tot mens, 13 objecten waaronder stromatoliet succulentarum, 2 exx, Aken, 1829, verworven met Andriessen (1742-1819), 1 prent van François en hadrosaurus. Passe I, Crispijn van de (1564-1637), De zondvloed, steun van Stichting Victor Heiloo en Stichting Philippe Charpentier. 1590, schenking Monroe Warshaw, New York. Mundo Crastino Meliori. Tilburg, Natuurmuseum Brabant, Wat heet mooi, Amsterdam, Stadsarchief Amsterdam, Kapitaal replica Homo diluvii testis. Vanpaemel, G., De mechanistische natuurweten­ Amsterdam, 1 tekening van Vincent Laurensz. Natuurwetenschappelijke schap aan de Leuvense artesfaculteit (1650-1797), van der Vinne. Utrecht, Centraal Museum, Abraham Bloemaert Bibliotheek Leuven, 1985. – De aanbidding van de koningen, 1 prent van Delft, Museum Paul Tetar van Elven, W.H. Giovanni Girolamo Frezza. Blanckaert, C., e.a., L’Encyclopédie Méthodique Wilhelm Meyer, G., Das Weltgebäude, Leipzig/ Schmidt (1809-1849), 1 tekening van Willem (1782-1832), Genève, 2006. Wien, 1908, schenking A. Staden. Hendrik Schmidt. Venlo, Limburgs Museum, Goltzius & De Gheyn II, 1 tekening van Hendrick Goltzius. Bijker, S., e.a., Wezen en weldoen, Hilversum, 2009. Den Haag, GEM museum voor actuele kunst, Fysisch Kabinet Emo Verkerk – de honderd mooiste tekeningen, Buitenland Dryer, Ch.R., Lessons in physical geography, 4 tekeningen van Emo Verkerk. Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister, Philips New York etc., 1901, schenking G.C. Cadée. Handstereokijker “The Perfecscope” met foto’s, Wouwerman (1619-1668). Von Pferden und anderen 1900, schenking C. van der Hout. Den Haag, Mauritshuis, Jacob van Ruisdael in Leidenschaften - venue I, 3 tekeningen van Philips Bentheim, 1 tekening van Anthonie Waterloo. Wouwerman.

58 59 Los Angeles, The J. Paul Getty Museum, Drawings onder koelkan, specerijen en diverse oliën. Den Haag , Stichting Historische Verzamelingen Langdurige bruiklenen aan by Rembrandt and his pupils; telling the difference, New York, Jack Shainman Gallery, 4 foto’s. van het Huis Oranje-Nassau, 1 tekening. Teylers Museum 1 tekening van Abraham Furnerius en 1 tekening Rotterdam, Atlas van Stolk, 3 objecten waaronder Den Haag, Kunsthandel R. Polak, 1 tekening. van Rembrandt van Rijn. kinderprenten. Dordrecht, Dordrechts Museum, 4 schilderijen. Staat der Nederlanden via Instituut Collectie Rotterdam, Belasting & Douanemuseum, Ede, Simonis & Buunk Kunsthandel, 1 schilderij. Nederland, 1 tekening: Jacques de Gheyn II Ottawa, National Gallery of Canada, From 1 schilderij van Isaac Israëls. Enschede, Rijksmuseum Twente, 1 schilderij. (1565-1629), Studie van een boomstronk en plant Raphael to Carracci: The Art of Papal Rome, Rotterdam, Nationaal Onderwijsmuseum, Groningen, Groninger Museum, 1 tekening. op een muur, 1585; 1 wandschildering: Lily van der 1 tekening toegeschreven aan Giovanni Baglione, 10 objecten waaronder de brochure De bosjes­ Haarlem, Noord-Hollands Archief, 2 tekeningen. Stokker, Geluk, 2006; 52 boeken, 6 penningen, 1 tekening van Cavaliere d’Arpino, 1 tekening van mannen of wilden van Afrika. Hellevoetsluis, de heer J.M. van Harten via 5 werken op papier en 23 parafernalia uit de nala- Hendrick Goltzius en 1 tekening van Cristofano Rotterdam, Wereldmuseum, 6 objecten waar­ Blanche Art Productions, 1 schilderij. tenschap van Boudewijn Büch. Roncalli. onder 3 tekeningen van Rochussen. Otterlo, Kröller-Müller Museum, 4 tekeningen. Tervuren, Koninklijk Museum voor Midden- Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Diverse particuliere verzamelingen, 5 schilderijen: Washington, National Gallery of Art, Afrika, 20 objecten waaronder 11 bustes van 2 schilderijen, 5 tekeningen en 1 prent. Charles Howard Hodges, Portret van Anthony Washington, Royal Armor & Portraits from Arsene Matton. Utrecht, Centraal Museum, 1 schilderij. Luden; Jan Adam Kruseman, Portret van Anna Imperial Spain, 1 tekening van Giulio Romano. Diverse particuliere collecties, 24 schilderijen, Catharina Luden-Duker; Portret van Jacob Hendrik Noachs ark. Op weg naar Darwin 11 tekeningen, 2 prenten, 2 borden en 2 schets­ Luden; August Allebé, Portret van Johannes Luden, Amsterdam, Bijbels Museum, 1 miniatuur ark boeken. (met de op dit portret afgebeelde wandelstok); Ingekomen kortlopende met dieren. Jacob Buys (toegeschreven), Groepsportret van de bruiklenen Amsterdam, Bijzondere Collecties UvA, 1 boek. Beeldspraak. De Amsterdamsche familie Heshuyzen; 1 tekening: Lukas Kilian, Cecilia Deventer, Speelgoedmuseum, 3 speelgoedarken. Prentkring in getekende dialoog met aan het orgel. De exotische mens. Andere culturen Den Haag, Museum Meermanno, 2 boeken. Teylers Museum als amusement Enkhuizen, Mevr. Van Zijverden-Poortman, 14 tekeningen en 7 prenten van 21 particuliere De Stichting Reinhold De Wilde droeg in 2009 Amsterdam, Historisch Museum, 1 schilderij 20 boeken. bruikleengevers / leden van De Amsterdamsche aan Teylers Museum 26 prenten en tekeningen van August Allebé. Leiden, Naturalis, 2 objecten waaronder een Prentkring. over: Nono Reinhold (1929), Zonder titel (6 stuks), Amsterdam, Stadsarchief, 13 prenten, strooi­ krokodillenschedel. 1958; Les toits (5 stuks), 1953; Les algues, 1953; biljetten, affiches en boekjes. Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen, L’Arbre, 1953; Les aloës (3 stuks), 1954; La ville, Antwerpen, de heer L. Coolen, 150 maskers. 7 prenten. Langdurige bruiklenen aan derden 1954; Composition, 1954; Petite composition 4, 1954; Antwerpen, Erfgoedbibliotheek Hendrik Rotterdam, Manimal Works, 1 model van baby- Florence, Fiesole, 1955; Les Alpines, 1955; City, 1964; Conscience, 9 foto’s. mammoet. Amsterdam, Museum Het Rembrandthuis, Zonder titel, 1956; Doug Wheeler (1939), Zonder Berg en Dal, Afrika Museum, 6 Afrikaanse 3 prenten: Rembrandt, De vlucht naar Egypte, titel, 1959; Antonio Saura (1930-1998), Zonder titel, maskers van Romuald Hazoumé. Mauve Jan Lievens, Kop van een oude man, kop van een 1974; Marien Schouten (1956), Zonder titel, 1992. Brussel, Musée de la Médecine, 1 wassen buste. Amsterdam, Van Gogh Museum / Museum oriëntaalse man. De eerder in langdurig bruikleen gegeven werken Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, 6 ingebonden Mesdag, 7 tekeningen en 6 schilderijen. van deze stichting staan vermeld in voorgaande jaargangen van Zeitschrift fur Ethnologie. Amsterdam, Kunsthandel Kupperman, 1 schilderij. Den Bosch, Museum Slager, 1 schilderij: P. Slager, jaarverslagen. Frankfurt am Main, Historisches Museum Amsterdam, Rijksmuseum, 6 schetsboeken, Portret F. Slager. Frankfurt, 4 litho’s. 8 schilderijen, 6 prenten en 5 tekeningen. Haarlem, Hollandsche Maatschappij: 1 schilderij: Stichting Roodenburg van Looy, circa 1.400 mun- Groningen, Universiteitsmuseum, 6 objecten Amsterdam, Stichting Collectie P. en N. de Boer, Geraldine Jacoba van de Sande Bakhuyzen, ten uit de nalatenschap van de heer Roodenburg. waaronder 4 schedels uit het Kabinet van 2 tekeningen. Rozen. Petrus Camper. Arnhem, Museum voor Moderne Kunst, J. Slikker, Voltana Wimshurst elektriseermachine. Leiden, Museum Boerhaave, 11 objecten waar­ 2 schilderijen. onder portret Kwasi en profil. Den Haag, Gemeentemuseum, 9 tekeningen Mevr. B.C.C. van Stolk-Tyacke, 18 historische Leiden, Museum Volkenkunde, 23 objecten waar- en 1 prent. goocheltoestellen.

60 61 Universiteit Leiden / Geldmuseum, 83 munten avond ‘Het rendement van restauratierapportage’, M. Plomp G.J. Janse en 144 penningen. 10 juni - lid keuringscommissie Tekeningendagen, -‘Uit nieuwsgierigheid en ter onderricht’, in: - organisatie workshopdag Oefening redt kunst, georganiseerd door Origine, Haarlem M. Scharloo (red.), Teylers Museum. Een reis door Vereeniging Haarlem, 1 gouden penning van Nationale Projectgroep Collectie Noodplan, -lid Editorial Advisary Board Master Drawings de tijd, Haarlem, 2009, pp. 11-29. Elias Voet jr. Centraal Museum Utrecht, 14 december - lezing Anton Mauve in Haarlem, afscheidssym- posium Emke Raassen-Kruimel, Singer Museum J. Pelsdonk Vrouwe en Antonie Gasthuis, Haarlem, Laren, 18 september - ‘In bits & bytes. De numismatische collectie 1 schilderij: Wybrand Hendriks, Groepsportret M. van Hoorn - lezing Beeldspraak, Sociëteit De Witte, Den van Teylers Museum’, in: De Beeldenaar 3 (2009), van Regenten van het Vrouwe en Antonie - Dutch Representative van de Scientific Haag, 12 mei. pp. 120 Gasthuis. Instrument Society - ‘Help, het geld is op! Tentoonstelling over bij- - lid Adlib gebruikersgroep M. Scharloo zonder geld uit de Tachtigjarige Oorlog’, in: - lezing T.C. Winkler als Darwin-vertaler, - voorzitter Commissie Musea Raad voor Cultuur De Beeldenaar 3 (2009), pp. 136. Bijlage 5 congres van de European Botanical and - lid Commissie bijzondere muntuitgaven van het Externe activiteiten en Horticultural Libraries Group (EBHL), Praag, Ministerie van Financiën M. Plomp 22 april 2009 - lid bestuur Stichting Museum Enschedé - Boekbespreking van J. Turner, ‘Dutch Drawings publicaties van medewerkers - lezing Modern museaal gebruik van het oude boek, - lid Toetsingscommissie Fonds Ondersteuning in the Piermont Morgan Library: Seventeenth afscheidssymposium van Abraham Rosenberg, Science Centra (FOSC) to Nineteenth Centuries’, in: Master Drawings 47, F.M. Budding Amsterdam, 12 mei 2009. - lid Raad van Toezicht Stichting City Marketing 2009, pp. 96-100 - lid werkgroep PR/marketing Haarlemse Haarlem - Anton Mauve (1838-1888), 2009 (red. S. de Bodt culturele instellingen F. E. Kroon - lid editorial board The Medal en M. Plomp) - juryvoorzitter BAS Grafiekprijs 2009. - vertegenwoordiger Teylers Museum in de - penningmeester ArtTable Nederland - Beeldspraak. De Amsterdamsche Prentkring in Vereniging van Science Centra (VSC) - lezing Goltzius (verhaal op zaal), Frans Hals getekende dialoog met Teylers Museum, Haarlem T. van Druten - lid Werkgroep Educatief Beleid van de VSC Museum, Haarlem, 18 januari. (Teylers Museum), 2009 (introductie en deel - bestuurslid Stichting Tubelight - lid ENNE (Educatie Netwerk Noord-Hollandse catalogus). - juryvoorzitter Allianz Grafiekprijs 2009 Erfgoedinstellingen, v.a. 1 mei 2007) H. Voogd - lezing Goed of fout. De fusiestrijd van twee - lid Erfgoededucatie Haarlemse instellingen. - lid Centrum Management Groep Haarlem M. Scharloo ontwerperverenigingen na de Tweede Wereldoorlog, - lid Raad van Toezicht Het Patronaat, Haarlem. - Teylers Museum. Een reis door de tijd, Haarlem, Grade, netwerk voor design­historici, Teylers J. Pelsdonk Teylers Museum, 2009 (red.) Museum, Haarlem, 20 juni - onderzoeker en beheerder collectiebestanden - ‘Medals. Belgium, The Netherlands and - lezing Visualizing the artists’ studio in the 19th en muntvondsten Geldmuseum Publicaties Luxembourg, in: Michel Amandry, Donal century Holland, symposium The artists’ studio, - keurmeester Edelmetaal Waarborg Nederland Bateson e.a. (ed), A Survey of Numismatic Research Compton Verney (UK), 2 november. (Joure) T. van Druten 2002-2007, Glasgow, 2009, pp. 608-619. - secretaris Koninklijk Nederlands Genootschap - ‘Mauves karikaturen’, in: S. de Bodt en M. R. van Gulik voor Munt- en Penningkunde Plomp (red.), Anton Mauve(1838-1888), Bussum, B.C. Sliggers - voorzitter van de commissie PR en - secretaris Stichting Nederlandse Penning­ 2009, pp. 115-116 - De exotische mens. Andere culturen als amusement, Communicatie van Restauratoren Nederland kabinetten - Beeldspraak. De Amsterdamsche Prentkring in Haarlem/Gent (Teylers Museum & Museum Dr. - lid stuurgroep Nationale Projectgroep Collectie - redactielid De Beeldenaar getekende dialoog met Teylers Museum, Haarlem Guislain), Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2009 (red. Hulpverlening - lezing The rediscovery of the oldest private medal (Teylers Museum), 2009 (deel catalogus). B. Sliggers en P. Allegaert) - coördinator Veiligheidsnetwerk Haarlem collection of The Netherlands, congres van de - De Zondvloedmens. Van catastrofe naar evolutie, - workshopleider Collectie Hulpverlening, Internationale Numismatische Commissie, Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 2009. symposium Voorzorg en Veiligheid, 24 maart Glasgow 31 augustus t/m 4 september. - presentatie Rommelen in de kaartenbak, discussie-

62 63 Bijlage 6 Mineralogisch Kabinet Mevr. M. Wentink 1 augustus) Bestuur en personeel Drs. J.E.L. Pelsdonk, conservator Numismatisch Mevr. C. Wilderom-Huizer Mevr. M.R.D. Groenemeijer, Lab-begeleider Kabinet R. van der Woerdt Mevr. C. Groothuis, Publiekszaken B.C. Sliggers, conservator Paleontologisch- I. Koorn, Lab-begeleider (vanaf 1 augustus) Bestuur en directie Mineralogisch Kabinet Rondleiders en museumdocenten Mevr. C.S. Korver, Lab-begeleider Mevr. drs. M. Scharloo, directeur bestuurder Dr. J. de Vos, ‘scientific associate’ Mevr. K. ter Beek S.F. van Kuik, Lab-begeleider (vanaf 1 augustus) Paleontologisch-Mineralogisch Kabinet P. Broekens Mevr. M.E. Lamers, Lab-begeleider Staf A. Vries, papierrestaurator Kunstverzamelingen B.C. Caron Mevr. M.C. Mol, Digitalisering (vanaf 1 juni) Mevr. drs. M.Th. Naber, hoofd Publiekszaken H. Doeleman Mevr. J.J. Scholten, Lab-begeleider Dr. M.C. Plomp, hoofdconservator Bedrijfsvoering E. van Duin Mevr. M.J. Stevens, Lab-begeleider Kunstverzamelingen J. Blijleven, medewerker Digitalisering P. van Graafeiland Mevr. L.C. Wille, Lab-begeleider (vanaf Mr. H.J. Voogd, hoofd Bedrijfsvoering Mevr. drs. R.E. Compagner, Directiesecretaresse Drs. P. Graaff 20 oktober) Mevr. A.A.C.W. van Kesteren, hoofd B. Haalboom Mevr. S.C. IJsbrandy, Lab-begeleider Publiekszaken Administratie Mevr. L. Hemelaar-van der Boom (vanaf 20 oktober) Mevr. F.M. Budding, MA, medewerker Mevr. G.W.S. de Koning-Pater, winkelmanager Mevr. B. van Heurn Mevr. A. Zeijlemaker, papierrestauratieatelier Communicatie & Marketing Drs. W. Meyboom, systeembeheerder Mevr. E. Hoekstra Kunstverzamelingen (vanaf 20 oktober) Mevr. G.F. Doorlag, medewerker Publiekszaken Mevr. A. Planting-Haringsma, medewerker Mevr. L. ’t Hooft-van der Linden Mevr. T.C. Groesbeek, medewerker Huishoudelijke Dienst Mevr. A. Hoogland-Snackers Vrijwilligers Publiekszaken (vanaf 21 september) P.J. Rietveld, medewerker Secretariaat Mevr. A. Kodde-van Marle Mevr. L. Ammerlaan, Winkel Mevr. drs. F.E. Kroon, medewerker Educatie N.H. Vennik, medewerker Technische Dienst K. van der Lee Mevr. A. Anspach, Winkel A.E. Pelt, medewerker Tentoonstellingen Mevr. H.E. Werner, MA, Office Manager (vanaf Mevr. drs. D.B. Lentz Mevr. drs. C.A. Arnold, Papierrestauratieatelier Mevr. drs. M. Woldring, interim hoofd 15 juli) L. Liebrand Kunstverzamelingen en Archief Publiekszaken (van 1 maart t/m 31 juli) M. Zegel, Fotograaf R. Middelburg Mevr. P.M. van Bladeren-Viëtor, Archief R. van Zutphen, hoofd Gebouwen en Installaties Mevr. A.M.E. Nibbering, docent Kunst & (vanaf 15 januari) Kabinetten en Restauratieatelier (freelance) Vliegwerk Mevr. E. Blom, Winkel J. Borkent, medewerker Bibliotheek L.B. Zuurendonk, medewerker Technische Dienst Mevr. A. Schreuder Mevr. I. de Boer-Kleinman, Publiekszaken, T. van Druten, MA, conservator tentoonstellin- T. Tames Kunst & Vliegwerk gen Kunstverzamelingen Beveiliging en Facilitaire zaken K. van der Vaart Mevr. J. Bremmers, Winkel E. Fens, medewerker papierrestauratieatelier R. Beyl Ir. B. Vernooy P. Broekman, Winkel Kunstverzamelingen W. de Jong Mevr. drs. A. Wilhelmus-Koning M. Bueno de Mesquita, Winkel Mevr. R.E. van Gulik, hoofd papierrestauratie­ Mevr. C.M.S. van de Kamp J. Zonneveld C.W. Coccoris, Publiekszaken atelier Kunstverzamelingen E.N. van Katswaarde Mevr. M. Drost-Driessen, Winkel Drs. M.A.M. van Hoorn, conservator Fysisch L.J. Komduur (vanaf 1 maart) Vrienden van Teylers Museum Mevr. H.M. Dutilh-von Schmidt Seidlitz, Winkel Kabinet/Bibliothecaris Mevr. M.A.E. Lips Mevr. A.S.M. Fesevur, Administratie Mevr. H. van Eeden, Winkel G.J. Janse, MA, projectleider Teylers Universum F.M. Loerakker Mevr. J. ten Elze, Winkel (vanaf 12 januari) R. Moore, hoofd Beveiliging Oproepkrachten Mevr. J. Emerson, Winkel Mevr. N.E. Kersten-Pampiglione, papierrestaura- J.J. van het Nederend (t/m 1 juni) Mevr. M.F. van den Berg, Digitalisering Mevr. M. Faber, Winkel tor Kunstverzamelingen F.C.I. Rijkes (vanaf 1 juni) H. Franse, Bibliotheek en Winkel Mevr. C.S. Langedijk, medewerker collectie Mevr. T. van Rijn Mevr. J.F. van Bezu, papierrestauratieatelier Mevr. L. Gebing, Winkel Kunstverzamelingen Mevr. V.E.M. Schoots Kunstverzamelingen (vanaf 20 oktober) Mevr. C. Geukers, Winkel C. van Nieuwenhuizen, medewerker Bibliotheek Mevr. D. Smakman Mevr. M.W. Brüggemann, Lab-begeleider Mevr. M. van Goor, Winkel Drs. A.D. Peeters, medewerker Paleontologisch- J.C.F. Veldkamp Mevr. J.E. Geelen, Lab-begeleider (vanaf Mevr. A. Groen, Winkel

64 65 W. Groeneveld, Papierrestauratieatelier Stagiairs Bijlage 7 Kunstverzamelingen J. Aldifai, Beveiliging (t/m 27 april) Organogram van J. Hendriks, Fysisch Kabinet Mevr. J. Blackburn, papierrestauratieatelier Mevr. C. Kardol, Winkel Kunstverzamelingen (vanaf 3 augustus Teylers Museum 2009 Mevr. J. van Keulen, Winkel t/m 18 september) Mevr. B. van der Klooster, Winkel Mevr. I. Demir, Beveiliging (vanaf 17 augustus) Directeur W. Koops, Publiekszaken W. Medenblik, Beveiliging (t/m 27 april) I.J.F. Kroon van Diest, Publiekszaken, Mevr. W. Rodenhuis, Kunstverzamelingen Kunst & Vliegwerk (t/m 30 januari) Hoofd Collectiebeheer Hoofd Publiekszaken Hoofd Bedrijfsvoering Mevr. H. Krijnen, Publiekszaken, Mevr. I. Smit, Publiekszaken (t/m 30 januari)

Kunst & Vliegwerk Mevr. S. Tanggo, Beveiliging (vanaf 11 mei Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Secretariaat Mevr. E. Kuiper, Winkel t/m 18 december) Conservator Fysisch Kabinet Medewerker Office Manager Mevr. C. Kwand, Winkel Restaurator Fysisch Kabinet Tentoonstellingen Medewerker Verhuur Medewerker P. Loomans, Winkel Paleontologisch- Communicatie Vriendenadministratie Mevr. H.M. de Lugt, Winkel Mineralogisch Kabinet Medewerker Communicatie Conservator Paleontologisch- Administratie Mevr. O. Magis, Winkel Mineralogisch Kabinet Educatie Medewerker Administratie Mevr. D. Mol-Blinxma, Winkel Medewerker Paleontologisch- Medewerker Educatie Medewerker Mevr. G. Negenborn, Publiekszaken, Mineralogisch Kabinet Personeelsadministratie Scientific Associate Coördinatie en Kunst & Vliegwerk Reserveringen Systeembeheer Mevr. A.A.P. Poutsma, bibliotheek Kabinet der Medewerker Coördinatie Systeembeheerder Kunstverzamelingen Medewerker Mailings Kunstverzamelingen en Publiekszaken Hoofdconservator Fotografie en Mevr. D.F.E. Rijkes-Van Selm, Winkel Kunstverzamelingen Rondleidingen en digitalisering H. Scheffer, Publiekszaken Tentoonstellingsconservator Museumlessen Fotograaf Kunstverzamelingen vaste groep van 24 rondleiders Medewerker Digitalisering Mevr. C. Schoonhoven-Eschbach, bibliotheek Registrator en 1 museumdocent Kunstverzamelingen Kunstverzamelingen (free lance) Gebouw en installaties Mevr. L. Schornagel, Winkel Hoofd Papierrestauratie Hoofd Gebouwen 2 Papierrestauratoren en Installaties Mevr. L. Schumm-Tensen, Winkel Medewerker Papierrestauratie Medewerker Technische Mevr. E. Schütt, Winkel Dienst Numismatisch Kabinet Mevr. M. Sieswerda, bibliotheek Conservator Numismatisch Beveiliging en facilitaire Kunstverzamelingen (t/m 28 februari) Kabinet zaken Mevr. J. Stemp, Winkel Hoofd Beveiliging en Bibliotheek Facilitaire Zaken J.C. van Veen, Paleontologisch Mineralogisch Bibliothecaris 18 Suppoosten Kabinet (t/m 1 februari) Registratiemedewerker Nachtbewaking Bibliotheek Huishoudelijke Dienst T. Voet, Winkel (vanaf 1 juni) Assistent Archivaris Mevr. L. Willems, Publiekszaken Winkel Winkelmanager Vaste groep van 32 vrijwilligers

Museumcafé Extern

66 67 Colofon

Samenstelling en redactie Froukje Budding, Teylers Museum

Ontwerp Studio Berry Slok, Amsterdam

Fotografie Kees Hageman, Martijn Zegel

Overige foto’s Erik Fens, Joost Ides, Jacqueline Knippers, Raymon Moore, Thamara van Rijn, Pim Rusch Fotografie, Inge Stolwijk, United Photos ­ Druk StyleMathôt, Haarlem

Deze publicatie kwam mede tot stand dankzij drukkerij StyleMathôt.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie, zijn de publicatierechten geregeld met Beeldrecht te Amsterdam, © 2010 c/o Beeldrecht, Amsterdam.

© copyright 2010 Teylers Museum, Haarlem

69 Teylers Museum Jaarverslag 2009 Jaarverslag Museum Teylers

70