TEYLERS museum Jaarverslag 2009 1 Teylers Museum Jaarverslag 2009 2 Teylers Museum is genoemd naar Pieter Teyler van der Hulst (1702- Inhoudsopgave 1778), een vermogende Haarlemse zijdefabrikant en bankier. Levend in de tijd van de Verlichting had hij grote belangstelling voor kunst en wetenschap. Vanuit de gedachte dat kennis de mensheid kon ver- rijken, verdiepte hij zich in beide terreinen. In zijn testament bepaalde 5 Missie 45 Financieel verslag hij dat zijn vermogen moest worden ondergebracht in een stichting 6 Subsidiënten en begunstigers 45 Verslag van de Raad van Toezicht die onder meer de bevordering van kunst en wetenschap tot doel had. van Teylers Museum in 2009 46 Toelichting op de jaarrekening 2009 De uitvoerders van Teylers testament besloten een openbaar museum 47 Winkel 9 Voorwoord 48 Financieel overzicht te bouwen waarin voorwerpen van kunst en wetenschap verenigd zouden worden. 18 225 jaar schatkamer van kunst 49 Stichtingen De boeken dienden voor studie, de natuurkundige instrumenten en wetenschap 49 Teylers Stichting werden gebruikt voor demonstraties, terwijl over de tekeningen werd 49 Gelieerde Stichtingen gediscussieerd tijdens kunstbeschouwingen. Fossielen en mineralen 23 Presentaties en publiek 52 Overige Stichtingen speelden een rol bij de openbare lessen. 23 Tentoonstellingen Achter Teylers woning in de Damstraat werd een ‘boek- en konstzael’ 26 Educatie en publieksactiviteiten 53 Bijlagen gebouwd. Deze Ovale Zaal werd in 1784 opengesteld voor bezoekers 33 Bezoekers 53 1 Tentoonstellingen en is sindsdien vrijwel onveranderd gebleven. 54 2 Lezingen door externe personen, Teylers Museum is hiermee het eerste en oudste museum van 35 Gebouw en collecties in samenwerking met Teylers Museum Nederland. De collecties en het gebouw zijn vanaf 1784 onafgebroken 35 Gebouw 55 3 Aanwinsten voor het publiek in hun authentieke samenhang te zien. 36 De zes collecties 59 4 Bruiklenen 40 Bijzondere aanwinsten 62 5 Externe activiteiten en publicaties 42 Elders gepresenteerd van medewerkers 64 6 Bestuur en personeel Teylers Museum 43 Personeel 67 7 Organogram van Teylers Museum Spaarne 16, 2011 CH Haarlem 43 Formatie T 023 516 09 60 44 Ondernemingsraad F 023 534 20 04 E [email protected] www.teylersmuseum.nl Openingstijden museum: dinsdag tot en met zaterdag: 10 – 17 uur zon- en feestdagen: 12 – 17 uur Eerste Kerstdag en Nieuwjaarsdag gesloten. De Natuurwetenschappelijke Bibliotheek, de studiezaal van de Kunstverzamelingen en het Numismatisch Kabinet zijn op afspraak te bezoeken. 3 Missie Teylers Museum, het eerste en oudste museum in Nederland, wil de nieuws gierigheid van mensen prikkelen om zijn schat- kamers van kunst en wetenschap te bezoeken. De presentatie van voorwerpen van kunst en wetenschap en het gebruik van het monumentale pand zijn gericht op kennis- overdracht en geven inzicht in de telkens veranderende betekenis van die voorwerpen voor de samenleving. Conform de idealen van de oprichter, Pieter Teyler, wil het museum dienstbaar zijn aan de samenleving door mensen aan te moedigen zélf de wereld te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en wetenschap. Directeur Marjan Scharloo met prins en prinses Akishino in de Bibliotheek. 5 Subsidiënten en begunstigers van Teylers Museum in 2009 Subsidiënten A. Staden Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Mevr. J.B.E. Stokhuyzen Europese Commissie Mevr. L. Teding van Berkhout G. Telkamp Stichting Victor Heiloo Begunstigers M. Warshaw Teylers Stichting Stichting Vrienden van Teylers Museum En enkele anonieme schenkers. Ten behoeve van de collecties Ten behoeve van tentoonstellingen P. Akkerman Gemeente Haarlem BankGiro Loterij Mondriaan Stichting Mr. J.M. Boll Turing Foundation S. Buisman VSB Fonds Mevr. I.A.Ter Braak- Van Regteren Altena Stichting Zabawas Bredius –Stichting G.C. Cadée Ten behoeve van de publicatie Mauve M. de Clercq Stichting Dorodarte Stichting Gifted Art Stichting Elise Mathilde Fonds K. Hofland Stichting Gifted Art T. Horvers K.F. Hein Fonds Collectie van Hugten J.E. Jurriaanse Stichting Joseph F. McCrindle Foundation Kattendijke / Drucker Stichting Mevr. G.W.S. de Koning-Pater De Frans Mortelmans Stichting Collectie Lagerwaard - Siertsema Stichting Mundo Crastino Meliori Ten behoeve van het project Teylers Universum N. Olthuis SenterNovem via het Ministerie van OCW Stichting van Regteren Altena-Loman Fonds Mevr. A.E.R. Roodenburg 7 Voorwoord Dit jaarverslag markeert een bijzonder moment voegd. Teylers Museum dankt alle schenkers in de geschiedenis van Teylers Museum. Precies bijzonder hartelijk voor hun prachtige bijdragen 225 jaar geleden opende het museum zijn deuren aan de verzamelingen. voor iedereen die nieuwsgierig was. Het museum is uniek in de wereld, zo bleek dit Dit geweldige jubileum was reden genoeg voor jaar. Alleen in Teylers Museum bleven de authen- een reeks van feestelijkheden waarover in het tieke museale ruimtes en collecties uit de tijd van jaarverslag veel is te lezen. De eerste fase van de de Verlichting bewaard. In de 19de eeuw kwamen restauratie van de Ovale Zaal werd afgerond. Er daar nieuwe museale ruimten bij, die eveneens na kwam een speciaal jubileumboek uit. De website de inrichting onveranderd bleven. Hetzelfde geldt over de Ovale Zaal, www.teylersuniversum.nl, werd voor de missie: mensen aanmoedigen de wereld gelanceerd. Voor het eerst zijn nu delen van het te ontdekken en plezier te beleven aan kunst en grote archief voor iedereen digitaal toegankelijk. wetenschap. Dankzij deze doorlopende lijnen is Vanaf 10 december vonden elke dag feestelijke het museum een echte tijdscapsule geworden die activiteiten plaats: lezingen, muziekuitvoeringen, geen enkele bezoeker onberoerd laat, zoals prach- kinderworkshops en meer. Al deze bijzondere tig verwoord door Neil MacGregor in zijn jubi- evenementen vonden plaats naast de gebruikelijke leumspeech op 10 december: museale producties zoals tentoonstellingen, This is a critical part of European heritage. It is one educatieve programma’s, voordrachten en vele of the great things that Europe thought, believed in publicaties. Het is zeer te loven dat de organisatie and in this place managed to achieve. It is because of als geheel dit ‘tandje hoger’ glansrijk heeft door- this you can here physically enter the world of thought staan. in the Oval Room, which is a cosmos of enquiry, of shared research, a community which is both local and Teylers Museum mocht zich dit jaar bovendien world wide. A cosmos of scholarship and generosity verheugen in uitzonderlijk veel bezoek. Bijna which deserves to be recognised as of world impor­ 120.000 mensen wisten de weg naar het museum tance. te vinden. De expositie De exotische mens trok al meer bezoekers dan gehoopt, maar dat Mauve Na 225 jaar ononderbroken openstelling voor zó succesvol zou zijn, was toch onverwacht. het publiek gaat Teylers Museum met vertrouwen In totaal hebben ruim 66.000 mensen deze de toekomst tegemoet. Zolang er nieuwsgierige expositie – die samen met Singer Laren werd mensen zijn, kan het museum zijn missie uit de georga niseerd – gezien. Verlichting blijven uitvoeren. Dankzij de BankGiro Loterij en een groot aantal Marjan Scharloo Met gouden linten en feestelijke belichting werd de particuliere schenkers konden fraaie en bijzon- Directeur gerestaureerde Ovale Zaal op 10 december onthuld. dere aanwinsten aan de collecties worden toege- 9 Teylers Museum aan het Spaarne. 11 De entree van het ‘Nieuwe Museum’. De Tweede Fossielenzaal. De Eerste Schilderijenzaal. 15 De boom op vijf stammen van Sjoerd Buisman De Natuurhistorische Bibliotheek in de tuin van het museum. de lichte zaal op hen maakte. Uniek is wel dat je Met spannende openbare proefnemingen in de 225 jaar schatkamer van als hedendaagse bezoeker zo gemakkelijk in de Ovale Zaal door museumdirecteur Martinus van voetsporen van je historische voorgangers kunt Marum kwamen de collectiestukken tot leven. treden. Nergens ter wereld is een vergelijkbaar Indrukwekkend was vooral de Grote Elektriseer- kunst en wetenschap ensemble van collecties, historische gebouwen, machine waarmee al suizend en knetterend grote inrichting en archief zo gaaf bewaard gebleven. vonken gemaakt konden worden. Wie de wonde- ren van de natuur wilde ontdekken, moest hier Wie de zware deuren van Teylers Museum opent, Vanuit de Ovale Zaal kan de tijdreis voortgezet Missie zijn. heeft het idee een tijdmachine in te stappen. De worden. Met een bezoek aan het Numismatisch marmeren hal, de houten vitrines en de mozaïek- Kabinet, het Prentenkabinet, de twee Schilde- Teylers Museum is het enige museum dat in de Bezoekers vloeren zijn niet veranderd sinds de opening van rijen zalen en de Nieuwbouw trekken de 18de, 18de eeuw voor en door burgers gebouwd werd. het zogeheten ‘Nieuwe Museum’ in 1885. Na de 19de, 20ste en 21ste eeuw aan je voorbij. Geheel volgens de idealen van de Verlichting Geen enkel ander museum in Nederland kent Fossielenzaal en de Instrumentenzaal wacht een moest het museum een plek worden waar geïnte- zo’n continuïteit als Teylers Museum. Al meer nog grotere verrassing: de Ovale Zaal die al 225 De verwondering die je overvalt bij een bezoek resseerden de nieuwste ontwikkelingen op het dan twee eeuwen heet het museum bezoekers jaar het hart van het museum vormt. De authen- aan het museum is niet uitzonderlijk en nieuw. gebied van kunst en wetenschap konden volgen. welkom om te genieten van kunst en wetenschap. ticiteit, de proporties, het verfijnde hout- en mar- Ook de eerste bezoekers van het museum, dat Hier moest alle beschikbare kennis over natuur De toegangkelijkheid is in de loop van de tijd wel merwerk, het spel van licht en schaduw en de in 1784 zijn deuren opende en tot 1826 alleen en cultuur samenkomen. Kennis over beide veranderd. In de 18de eeuw moesten geïnteres- voorwerpen samen, maken de zaal tot een van bestond uit de Ovale Zaal, schrijven in reisver- vakgebieden – zo was de gedachte – zou bijdragen seerden bij de bestuurders van het museum een de belangrijkste museale ruimtes in de wereld. slagen en dagboeken over de grote indruk die aan de zelfstandige meningsvorming van mensen “permissie-biljet” aanvragen. Als de aanvrager en de samenleving automatisch naar een hoger toestemming kreeg, kon hij zich op vaste tijden plan tillen.