PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST DLA GMINY TOMASZÓW LUBELSKI

NA LATA 2015-2032

Opracowanie: Zamawiający:

Zakład Gospodarki Odpadami Gmina Tomaszów Lubelski „OPAL” Katarzyna Kulik ul. 29-listopada 9 Sitaniec 114 22-600 Tomaszów Lubelski 22-400 Zamość

SIERPIEŃ 2015 Spis treści

1. Wstęp s. 3 2. Cele i zadania programu s. 4 3. Obowiązujące akty prawne dotyczące azbestu s. 5 3.1 Regulacje ustawowe s. 5 3.2 Akty wykonawcze s. 7 3.3 Dyrektywy i Decyzje s. 12 4. Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest s. 14 5. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego s. 17 6. Zarządzanie i monitoring s. 18 7. Diagnoza stanu istniejącego s. 22 8. Założenia programu s. 27 9. Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy na lata 2015– 2032 s. 30 10. Koszty usuwania wyrobów azbestowych z terenu Gminy s. 32 11. Finansowanie usuwania wyrobów azbestowych s. 34 12. Wytyczne dotyczące przepisów BHP w zakresie bezpiecznego usuwania wyrobów azbestowych s. 35 13. Wytyczne dla jednostek samorządu gminnego, właścicieli, zarządców nieruchomości i wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest s. 39 14. Załącznik nr 1. Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest s. 41 15. Załącznik nr 2. Informacja o wyrobach zawierających azbest i miejscu ich wykorzystania s. 43 16. Załącznik nr 3. Informacja o wyrobach zawierających azbest, których wykorzystywanie zostało zakończone s. 44 17. Załącznik nr 4. Karta przekazania odpadu s. 45 18. Załącznik nr 5. Wykaz składowisk przyjmujących odpady zawierające azbest s. 46

2 1. Wstęp

W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009- 2032”. W dniu 15 marca 2010 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę zmieniającą uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą "Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032". Program zastąpił przyjęty w dniu 14 maja 2002 r. przez Radę Ministrów „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski” który powstał w wyniku:

 przyjęcia przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 r. – w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. Nr 38, poz. 373), w której Rada Ministrów została wezwana np. do opracowania programu zmierzającego do wycofywania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski,  realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628, z 1998 r., Nr 156, poz. 1018, z 2000 r. Nr 88, poz. 986, oraz z 2001 r Nr 100, poz. 1085 i Nr 154, poz. 1793) oraz odpowiednich przepisów wykonawczych do tej ustawy,  potrzeb oczyszczania kraju z azbestu oraz wyrobów zawierających azbest.

Główne cele Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 to:

 usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest;  minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju;  likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

Cele Programu będą realizowane sukcesywnie aż do roku 2032, w którym zakładane jest oczyszczenie kraju z azbestu.

Program tworzy nowe możliwości, m.in.:

 składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych,  wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu,  pozostawianie w ziemi – w dopuszczonych prawem przypadkach – wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania.

3 Ponadto Program przewiduje:

 przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest,  utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest,  podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu,  zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin.

2. Cele i zadania programu

Cele programu jest: · spowodowanie oczyszczenia obszaru Gminy Tomaszów Lubelski z stosowanych od wielu lat wyrobów zawierających azbest, · wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców gminy spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań, · spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym przedziale czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska, · stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, · pomoc mieszkańcom gminy w realizacji kosztownej wymiany płyt cementowo – azbestowych zgodnie z przepisami prawa.

Zadaniem programu jest określenie warunków sukcesywnego usuwania wyrobów zawierających azbest. W programie zawarte zostały: · oszacowane ilości wyrobów azbestowych oraz ich rozmieszczenie na terenie gminy, · szacunki jednostkowych kosztów usuwania dachowych pokryć azbestowych i płyt azbestowo cementowych, · propozycje odnośnie udzielania przez samorząd pomocy mieszkańcom w realizacji Programu.

4 3. Obowiązujące akty prawne dotyczące azbestu.

3.1. Regulacje ustawowe.

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 3 , poz. 20, z późn. zm.).

Ustawa weszła w życie 28 września 1997 roku. Zakazuje ona wprowadzania na polski obszar celny azbestu, wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi ten surowiec. Zgodnie z ustawą produkcja płyt azbestowo-cementowych została zakończona we wszystkich zakładach do 28 września 1998r., a z dniem 28 marca 1999 r. nastąpił zakaz obrotu tymi płytami. Wyjątek stanowi tylko azbest i wyroby zawierające azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny spośród wyrobów określonych w załączniku nr 1 do ustawy. Wykaz tych wyrobów określa corocznie minister właściwy do spraw gospodarki w drodze rozporządzenia. Wymieniona ustawa praktycznie zamknęła okres stosowania wyrobów zawierających azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zużytych wyrobów w sposób nie zagrażający zdrowiu ludzi i zanieczyszczeniu środowiska. Ustawa porządkuje również zagadnienia związane z opieka zdrowotna pracowników, którzy mieli kontakt z azbestem.

Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21).

Niniejsza ustawa odnosi się do problematyki dotyczącej azbestu w następujących miejscach:  art. 79  załącznik 4 Artykuł 79 mówi o ujęciu w „Bazie danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami” informacji o składowiskach odpadów, na których są składowane odpady zawierające azbest lub wydzielonych części na terenie składowisk zaliczonych do składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne, przeznaczonych do składowania wyłącznie odpadów zawierających azbest. Zapisy w załączniku 4 dotyczą zaliczenia azbestu do składników mogących powodować, że odpady są odpadami niebezpiecznymi – w konsekwencji wszelkie regulacje dotyczące odpadów niebezpiecznych zawarte w ustawie dotyczą usuniętych wyrobów zawierających azbest, a zatem odnoszą się do obowiązków wytwórców i posiadaczy odpadów niebezpiecznych, zasad postępowania przy zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu, w tym składowaniu odpadów niebezpiecznych.

5

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2013 r. poz. 1409).

Wśród wielu przepisów znajduje się zapis mający zastosowanie w przypadkach występowania azbestu. Art. 30 ust. 7 stanowi: właściwy organ może nałożyć, w drodze decyzji, obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych, objętych obowiązkiem zgłoszenia, jeżeli ich realizacja może naruszyć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować:

 zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia,  pogorszenie stanu środowiska lub stanu zachowania zabytków,  pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych,  wprowadzenie, utrwalenie bądź zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz. 1232).

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Ustawa zawiera szereg istotnych i ważnych postanowień dotyczących m.in.:  państwowego monitoringu środowiska, jako systemu pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku,  opracowania prognoz oddziaływania na środowisko, w tym gospodarki odpadami, a także programów wojewódzkich, zmierzających do przestrzegania standardów jakości środowiska,  ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, sposobu postępowania z substancjami stwarzającymi szczególne zagrożenie dla środowiska,  kar i odpowiedzialności za nieprzestrzeganie zasad i przepisów dotyczących ochrony środowiska,  konieczności oznaczenia instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest oraz miejsc, w których on się znajduje.

6 Ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322)

Ustawa reguluje – na gruncie prawa europejskiego – problematykę dotyczącą substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych. Ustawa określa warunki, zakazy lub ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji i preparatów na zdrowie człowieka lub na środowisko.

Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 227 , poz. 1367).

Ustawa określa zasady przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, wymagania w stosunku do kierowców i innych osób wykonujących czynności związane z tym przewozem oraz organy właściwe do sprawowania nadzoru i kontroli w tych sprawach. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowiązują przepisy zawarte w załącznikach A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) Przepisy umowy ADR oraz ustawy określają warunki załadunku i wyładunku oraz przewozu towarów niebezpiecznych. Pojazdy powinny być zaopatrzone w świadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiałów niebezpiecznych wydane przez upoważnioną stacje kontroli pojazdów, zaś kierowcy pojazdów winni być przeszkoleni w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych.

3.2. Akty wykonawcze.

Rozporządzenia Rady Ministrów

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac(Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 2008 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 196, poz. 1217, z późn. zm.)

7 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397, z późn. zm.)

Rozporządzenia Ministra Gospodarki

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny (Dz. U. Nr 191, poz. 1595)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. z 2013 Nr 0, poz. 38)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania wyrobów zawierających azbest oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których były lub są wykorzystywane wyroby zawierające azbest (Dz. U. z 2011 r. Nr 8, poz. 31)

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M.P. Nr 19, poz. 231)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. Nr 183, poz. 1896)

8 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 sierpnia 2004 r. w sprawie leczenia uzdrowiskowego osób zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 185, poz. 1920, z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2005 r. w sprawie wzoru książeczki badań profilaktycznych dla osoby, która była lub jest zatrudniona w warunkach narażenia zawodowego w zakładach stosujących azbest w procesach technologicznych, sposobu jej wypełnienia i aktualizacji (Dz. U. Nr 13, poz. 109)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 września 2005 r. w sprawie leków związanych z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście (Dz. U. Nr 189, poz. 1603)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 33, poz. 166)

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. 2012 Nr 0, poz. 890)

Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2014 Nr 0, poz. 817)

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. Nr 216, poz. 1824)

Rozporządzenia Ministra Środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1923)

9 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1169)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 523)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz. U. Nr 128, poz. 1347)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 marca 2006 r. w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. Nr 49, poz. 356)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 czerwca 2008 r. w sprawie rodzajów odpadów, których przewóz w celu unieszkodliwiania jest zabroniony (Dz. U. Nr 119, poz. 769)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2014 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów ilości pobieranej wody (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1542)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o występowaniu substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. Nr 124, poz. 1033)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 16, poz. 87)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 grudnia 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów (Dz. U. z 2014 r., poz. 1973)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz. U. z 2014. Nr 0, poz. 1546)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o rodzaju, ilości i

10 miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 24)

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez marszałka województwa rejestru wyrobów zawierających azbest (Dz. U. 2013 Nr 0, poz. 25)

Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 108, poz. 953, z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 15 lutego 2012 r. w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdu ADR (Dz. U. Nr 0, poz. 192)

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (Dz. U. Nr 120, poz. 1126)

Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie prowadzenia kursów w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 0, poz. 619)

Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunków technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych (Dz. U. Nr 100, poz. 1024)

11 3.3 Dyrektywy i decyzje

Dyrektywa Rady 67/548/EWG z dnia 27 czerwca 1967 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących Siudo klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 196 z 16.08.1967, str. 1; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 1, str. 27)

Dyrektywa Rady 87/217/EWG z dnia 19 marca 1987 r. w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu (Dz.Urz. WE L 85 z 28.03.1987, str. 40, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 8, str. 269)

Dyrektywa Rady 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.Urz. WE L 183 z 29.06.1989, str. 1, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 1, str. 349)

Dyrektywa Rady 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz. Urz. WE L 245, z 26.08.1992, str. 6, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 71)

Dyrektywa Rady 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych (Dz.Urz. WE L 216 z 20.08.1994, str.12, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 2, str. 213)

Dyrektywa Rady 1999/31/WE z dnia 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz.Urz. WE L 182 z 16.07.1999, str. 1, z późn. zm.; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 228)

Decyzja Rady 2003/33/WE z dnia 19 grudnia 2002 r.

12 ustanawiająca kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska, na podstawie art. 16 i załącznika II do dyrektywy 1999/31/WE (Dz.Urz. WE L 11 z 16.01.2003, str. 27, Dz.Urz. WE L 218 z 23.08.2007, str. 25; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 314).

Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.Urz. WE L 37 z 13.02.2003, str. 24, Dz. Urz. WE Polskie wydanie specjalne, roz. 15, t. 7, str. 359)

Dyrektywa 2004/37/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy (szósta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 89/391/EWG) (Dz.Urz. WE L 158 z 30.04.2004, str. 50; Dz.Urz. WE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, t. 5, str. 35)

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 1013/2006 z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie przemieszczania odpadów (Dz. Urz.WE L 190, z 12.07.2006, str. 1)

Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleńi stosowanych ograniczeńw zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz. Urz. WE L 396, z 30.12.2006, str. 1 oraz sprostowanie w Dz. Urz. WE L 136, z 29.05.2007, str. 3)

Dyrektywa 2008/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy (Dz. Urz. WE L312 z 22.11.2008, str. 3)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/148/WE z dnia 30 listopada 2009r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 330, z 16.12.2009, str. 28

13 4. Klasyfikacja wyrobów zawierających azbest.

Mianem azbestu określa się naturalnie występujące, włókniste minerały krzemianowe, powstałe na drodze procesów metamorficznych. Charakterystyczną cechą morfologiczną naturalnie występujących minerałów azbestowych jest równoległa budowa włókien. Wyróżnia się dwie grupy minerałów azbestowych: · serpentynity – należą do nich: antygoryt, lizardyt i chryzotyl · amfibole – w skład tej grupy wchodzi bardzo dużo minerałów, a ich główne formy włókniste to: amosyt, krokidolit, azbest antofylitowy, termolitowy i aktynolitowy. Azbest znalazł szerokie zastosowanie w przemyśle dzięki swoim właściwościom, takim jak: · niepalność – temperatura topnienia chryzotylu wynosi 1500-1550°C, natomiast amfiboli 930-1150°C · odporność na czynniki chemiczne (kwasy i zasady) – szczególnie w przypadku amfiboli · wysoka wytrzymałość mechaniczna · niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne · łatwość łączenia się z innymi materiałami (cement, tworzywa sztuczne) · możliwość przędzenia włókien · dobre właściwości sorpcyjne Klasyfikację wyrobów zawierających azbest przeprowadza się na podstawie trzech kryteriów: zawartość azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościowa wyrobu. Wyroby zawierające azbest dzielimy na dwie klasy: · Klasa I – wyroby o gęstości objętościowej mniejszej od 1000 kg/m3 definiowane jako „miękkie”, zawierające powyżej 20% (do 100%) azbestu. Są podatne na uszkodzenia mechaniczne, przez co uwalniają duże ilości włókien azbestowych do otoczenia. Głównie stosowane były w wyrobach tekstylnych w celach ochronnych oraz jako koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe m.in. w sprzęcie AGD, płytki podłogowe PCW oraz materiały i wykładziny cierne. · Klasa II – obejmuje wyroby o gęstości objętościowej powyżej 1000 kg/m3 definiowane jako „twarde” azbestu zawierają poniżej 20%. Włókna są ze sobą mocno związane, więc w przypadku mechanicznego uszkodzenia emisja azbestu do otoczenia jest niewielka. Zagrożenie dla środowiska i zdrowia ludzi stwarza obróbka tych wyrobów (cięcie, wiercenie otworów) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokości w trakcie prac remontowych. Najczęściej w Polsce stosowanymi wyrobami z tej klasy są płyty azbestowo-cementowe faliste i płyty azbestowo-cementowe typ „karo” stosowane jako pokrycia dachowe oraz płyty płaskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym.

14 W mniejszych ilościach produkowane i stosowane były rury azbestowo-cementowe służące do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz w budownictwie jako przewody kominowe i zsypowe. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. – w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz. 1206) odpady zawierających azbest klasyfikowane są jako odpady niebezpieczne z przypisanymi następującymi kodami klasyfikacyjnymi: · 06 07 01* - Odpady azbestowe z elektrolizy, · 06 13 04* - Odpady z przetwarzania azbestu, · 10 11 81* - Odpady zawierające azbest (z hutnictwa szkła), · 10 13 09* - Odpady zawierające azbest z produkcji elementów cementowo azbestowych, · 15 01 11* - Opakowania z metali zawierające niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi, · 16 01 11* - Okładziny hamulcowe zawierające azbest, · 16 02 12* - Zużyte urządzenia zawierające azbest, · 17 06 01* - Materiały izolacyjne zawierające azbest, · 17 06 05* - Materiały konstrukcyjne zawierające azbest.

Zakres zastosowań wyrobów zawierających azbest

Klasa Rodzaj wyrobu Zastosowanie wyrobu zawierającego azbest

izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegród budowlanych I masy azbestowe natryskowe izolacja akustyczna obiektów użyteczności publicznej piece przemysłowe wraz z kanałami spalin, I Sznury nagrzewnice, rekuperatory, kominy przemysłowe izolacja termiczna i uszczelnienia w I tektura azbestowa instalacjach przemysłowych, aparaturze kontrolno-pomiarowej i laboratoryjnej uszczelnianie urządzeń przemysłowych I płyty azbestowo-kauczukowe pracujących w środowisku agresywnym wyroby tekstylne z azbestu I (rękawice i tkaniny ochrona pracowników azbestowe)

15

Klasa Rodzaj wyrobu Zastosowanie wyrobu zawierającego azbest

drobne urządzenia w gospodarstwach I masa lub tektura azbestowa domowych, n,p, żelazka, płytki kuchenne, piece akumulacyjne materiały i wykładziny cierne I hamulce i sprzęgła zawierające azbest masy ognioodporne I piece przemysłowe wraz z kanałami spalin zawierające azbest płyty azbestowo-cementowe II pokrycia dachowe, balkony faliste i gąsiory ściany osłonowe ściany działowe elewacje zewnętrzne płyty azbestowo-cementowe II osłona ścian przewodów windowych, szybów płaskie prasowane wentylacyjnych i instalacyjnych, chłodnie kominowe, chłodnie wentylatorowe płyty azbestowo-cementowe pokrycia dachowe II płaskie „karo” elewacje zewnętrzne elewacje zewnętrzne płyty azbestowo-cementowe osłony kanałów wentylacyjnych i II sucho formowane „kolorys”, klimatyzacyjnych „acekol” i inne ściany działowe przewody kanalizacyjne i wodociągowe rury azbestowo-cementowe II rynny spustowe na śmieci (bezciśnieniowe i ciśnieniowe) przewody kominowe izolacja urządzeń ciepłowniczych i innych II otuliny azbestowo-cementowe przemysłowych przewody wentylacyjne podokienniki kształtki azbestowo- II osłony rurociągów ciepłowniczych cementowe budowlane osłony kanałów spalinowych i wentylacyjnych kształtki azbestowo- przegrody izolacyjne w aparatach i II cementowe elektroizolacyjne urządzeniach elektrycznych II płytki PCV podłogi w blokach mieszkalnych osłony ognioodporne i przeciwpożarowe w płyty azbestowo-cementowe budynkach przemysłowych (kotłownie) I lub II konstrukcyjne ognioodporne izolacja urządzeń grzewczych grodzie przeciwogniowe w okrętownictwie

16 5. Szkodliwość azbestu dla zdrowia ludzkiego.

Azbest jest nazwą handlową 6 różnych minerałów z grupy serpentynów i amfiboli występujących w postaci włóknistych skupień. Pod względem chemicznym są uwodnionymi krzemianami magnezu, żelaza, wapnia i sodu. Chorobotwórcze działanie azbestu powstaje w wyniku wdychania włókien, zawieszonych w powietrzu. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby z udziałem azbestu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Na typ patologii wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących go włókien i ich stężenie oraz czas trwania narażenia. Azbest jest materiałem praktycznie niezniszczalnym, nie ulega on bowiem ani degradacji biologicznej, ani termicznej, w związku z czym po wprowadzeniu do środowiska może on pozostawać tam przez dziesiątki, a nawet przez setki lat. W handlu powszechnie stosowano trzy rodzaje minerałów: · krokidolit, „azbest niebieski” ma najkorzystniejsze właściwości mechaniczne, przez co był najchętniej wykorzystywany w przemyśle. Należy do grupy amfiboli, jest najbardziej szkodliwy, rakotwórczy i mutagenny - najwcześniej wycofany z użytkowania w latach 80 - tych, · amosyt, „azbest brązowy”, należący do grupy amfiboli, o szkodliwości pośredniej między krokidolitem i chryzotylem. Ma włókna sztywniejsze i mniej giętkie w porównaniu z chryzotylem. Nie spotykany w wyrobach produkcji polskiej, stosowany w wyrobach Europy zachodniej, często w formie tynków i natrysków ogniochronnych, · chryzotyl „azbest biały” - przedstawiciel grupy serpentynu, - najczęściej z azbestów stosowany w produkcji wyrobów azbestowo - cementowych oraz popularnych wyrobów tkanych i przędz termoizolacyjnych. Wszystkie rodzaje azbestu umieszczone są na liście czynników rakotwórczych, stanowiącej załącznik nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 11.09.1996 r. Dz. U. nr 121, Poz. 571. „w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki”. Dla uniknięcia groźby chorób, organizm nie powinien być eksponowany na powietrze „znacznie” zanieczyszczone tymi pyłami. Ekspozycja nieznaczna, przypadkowa wydaje się nieunikniona, tak z uwagi na rozpowszechnienie wyrobów azbestowych, do niedawna w powszechnym będących użyciu, jak z powodu konsekwencji tego rozpowszechnienia - stałej obecności zmiennych, na ogół niewielkich poziomów pyłów azbestu, występujących w powietrzu atmosferycznym w sposób naturalny. Zanieczyszczenia te w obszarach zindustrializowanych występują na nieco wyższych poziomach. Wyróżniamy trzy rodzaje narażenia na pyły azbestowe, a mianowicie ekspozycję:

17 · zawodową – związaną z pracą w kopalni oraz w zakładach produkujących i stosujących wyroby azbestowe. Również praca w warsztatach samochodowych i praca przy usuwaniu wyrobów i materiałów zawierających azbest · parazawodową – dotyczy mieszkańców terenów sąsiadujących z kopalniami i zakładami przetwarzającymi azbest oraz rodzin pracowników tych zakładów · środowiskową – związana z występowaniem azbestu w powietrzu atmosferycznym, wodzie pitnej i artykułach spożywczych. Pomimo tego, że azbest był wykorzystywany od czasów starożytnych, to jego szkodliwy wpływ na organizm człowieka rozpoznano dopiero na początku XX wieku. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i liczby włókien, które uległy retencji w płucach, jak również od fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 μm, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, podczas gdy włókna grube, o średnicy powyżej 5 μm, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, to znaczy takie, które mogą występować w trwałej postaci w powietrzu i przedostawać się z wdychanym powietrzem do pęcherzyków płucnych. Są one dłuższe od 5 μm, mają grubość mniejszą od 3 μm, a stosunek długości włókna do jego grubości nie jest mniejszy niż 3 :1. Ze względu na to, że włókna azbestu chryzotylowego są łatwiej zatrzymywane w górnych partiach układu oddechowego, w porównaniu z włóknami azbestów amfibolowych oraz ze względu na fakt, że są także skuteczniej usuwane z płuc, narażenie na kontakt z azbestem amfibolowym niesie ze sobą ryzyko zdrowotne. Krótkookresowe narażenie na działanie azbestu może prowadzić do zaburzeń oddechowych, bólów w klatce piersiowej oraz podrażnienia skóry i błon śluzowych. Z kolei chroniczna ekspozycja na włókna azbestowe może być przyczyną takich chorób układu oddechowego jak: · pylica azbestowa (azbestoza) – rodzaj pylicy płuc spowodowanej wdychaniem włókien azbestowych. Przejawia się suchym, męczącym kaszlem, dusznością wysiłkową, bólami w klatce piersiowej oraz objawami nieżytu oskrzeli i rozedmy płuc. Włókna azbestowe wnikają aż do najgłębszych części płuc. Powstają ciała żelaziste, które powodują uszkodzenia i zwłóknienia tkanki płucnej. W latach 1976-96 rozpoznano w Polsce 1314 przypadków azbestozy płuc. Powodowana jest przez stosunkowo duże stężenia włókien, a jej okres rozwoju może trwać nawet 30 - 40 lat.

18 · zmiany opłucnowe – występują już przy niewielkim narażeniu na włókna azbestowe. Powodują one ograniczenie funkcjonowania płuc, a także zwiększają ryzyko zachorowania na raka oskrzeli i międzybłoniaka opłucnej. · rak płuc – najczęściej powodowanym przez azbest nowotworem dróg oddechowych jest rak oskrzeli. Jest to seria nie naprawionych defektów genetycznych w komórkach prowadzących do rozwoju guza. Ekspozycja na azbest powoduje powstawanie międzybłoniaków opłucnej i otrzewnej. Jest to postępująca choroba prowadząca do śmierci. Okres rozwoju może wynosić nawet 25 – 40 lat, a śmierć następuje po dwóch latach od wystąpienia objawów. Nowotwór ten rozwija się u osób zawodowo narażonych na kontakt z azbestem oraz u osób mieszkających w okolicach kopalni i zakładów przetwórstwa azbestu. Za powstanie tego typu schorzeń odpowiedzialne są wszystkie rodzaje azbestu, ale największą szkodliwość przypisuje się azbestom amfibolowym. Ilość wykrywanych tego typu nowotworów zwiększa się o około 10% rocznie. W Polsce co roku umiera na międzybłoniaka około 120 osób, natomiast we Francji 400 – 600 osób. Dopuszczalne stężenie pyłu azbestu w powietrzu atmosferycznym w Polsce wynosi 1000 włókien/m3 powietrza w pomiarach 24-godzinnych. Przeprowadzone badania kontrolne środowiskowych stężeń włókien azbestu w aglomeracjach wielkomiejskich wykazały najwyższe, ponadnormatywne stężenia przy węzłach komunikacyjnych zlokalizowanych w Warszawie, Katowicach i Łodzi. Na obszarze Gminy Tomaszów Lubelski nie prowadzono podobnych badań, dlatego brak danych dotyczących stężeń włókien azbestu na terenie gminy. Nie ma w Polsce dokładnych danych dotyczących liczby osób, w przeszłości narażonych zawodowo, oraz w przeszłości i obecnie narażonych środowiskowo. Nadal istnieje skażenie środowiska pyłem azbestu, pochodzącym z tak zwanych „dzikich wysypisk odpadów” – szczególnie w lasach i odkrytych wyrobiskach. Nadal ma miejsce pylenie – w coraz większym stopniu – z uszkodzonych powierzchni płyt na dachach i elewacjach budynków. Polska powinna zostać objęta stałym monitoringiem stanu zdrowia ludności narażonych na oddziaływanie azbestu, gdyż zagrożenie to stale zwiększa się, na skutek nie usunięcia przyczyn zachorowalności. Poważny niepokój musi budzić fakt, że usuwanie obecnie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest przez przypadkowe i nieprofesjonalne firmy lub na własną rękę, zwiększa zagrożenie pyłem azbestowym dla mieszkańców kraju. Usunięcie tych zagrożeń będzie w skali kraju wymagało: · monitorowania i utworzenia bazy danych o aktualnym narażeniu mieszkańców, · opracowania programu uwzględniającego również korzyści społeczne i ekonomiczne z powodu obniżenia zachorowalności i zgonów, spowodowanych azbestem,

19 · powołania Ośrodka referencyjnego dla badań i oceny ryzyka zdrowotnego, Nie ma dowodów świadczących o tym, że azbest spożyty w wodzie jest szkodliwy dla zdrowia. Zarówno raport WHO jak i stanowisko Państwowego Zakładu Higieny są w tej sprawie jednoznaczne. Dlatego zastępowanie rur azbestowo-cementowych w instalacjach ziemnych wyrobami bezazbestowymi powinno następować sukcesywnie, w miarę technicznego zużycia lub w przypadku woli wymiany na rury bezazbestowe.

6. Zarządzanie i monitoring

Zadania przewidziane w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2015-2032 będą realizowane na trzech poziomach: 1) centralnym – Rada Ministrów, Minister Gospodarki i w strukturze Ministerstwa Gospodarki Główny Koordynator; 2) wojewódzkim – samorząd województwa; 3) lokalnym – samorząd powiatowy, samorząd miasta , samorząd gminy. Organem odpowiedzialnym za monitoring i koordynację realizacji Programu jest Minister Gospodarki, który powołuje: 1) Głównego Koordynatora jako osobę odpowiedzialną za współdziałanie poszczególnych jednostek i instytucji oraz podejmowanie inicjatyw dotyczących uaktualniania Programu; 2) Radę Programową, która – działając jako organ opiniodawczo-doradczy Ministra Gospodarki – skupia przedstawicieli wszystkich istotnych dla realizacji Programu organów, urzędów, instytucji i organizacji. Na poziomie lokalnym zadania realizuje samorząd Gminy, poprzez: 1) gromadzenie przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta informacji o ilości, rodzaju i miejscach występowania wyrobów zawierających azbest oraz przekazywanie jej do marszałka województwa z wykorzystaniem dostępnego narzędzia informatycznego www.bazaazbestowa.gov.pl; 2) przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, także w ramach planów gospodarki odpadami; 3) organizowanie szkoleń lokalnych w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu nieruchomości bez korzystania z usług wyspecjalizowanych firm; 4) organizowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przy wykorzystaniu pozyskanych na ten cel środków krajowych lub unijnych z uwzględnieniem zasad zawartych w Programie; 5) inspirowanie właściwej postawy obywateli w zakresie obowiązków związanych z usuwaniem wyrobów zawierających azbest;

20 6) współpraca z marszałkiem województwa w zakresie inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowywania programów usuwania wyrobów zawierających azbest, w szczególności w zakresie lokalizacji składowisk odpadów zawierających azbest oraz urządzeń przewoźnych do przetwarzania odpadów zawierających azbest; 7) współpraca z mediami w celu propagowania odpowiednich inicjatyw społecznych oraz rozpowszechniania informacji dotyczących zagrożeń powodowanych przez azbest; 8) współpraca z organizacjami społecznymi wspierającymi realizację Programu; 9) współpraca z organami kontrolnymi (inspekcja sanitarna, inspekcja pracy, inspekcja nadzoru budowlanego, inspekcja ochrony środowiska). Koordynacja, zarządzanie i monitoring oraz przedstawianie sprawozdań Wójtowi Gminy winno być dokonywane przez ustanowionego przez gminę koordynatora. Program powinien być realizowany zgodnie z przyjętym harmonogramem działań, ma być dokumentem zmieniającym się w czasie do 2032 roku, aktualizowanym w zależności od środków finansowych do usuwania azbestu i od warunków technicznych jego realizacji. Monitoring na szczeblu gminnym winien stanowić : - przyjmowanie przez Radę Gminy corocznych sprawozdań z wykonania programu sporządzanych przez koordynatora. - kontrola efektów wydatkowania gminnych funduszy na wywóz wyrobów azbestowych z terenu Gminy. - dokonywanie aktualizacji przeprowadzonej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy. -organizowanie i koordynacja przeprowadzanych przetargów na demontaż, transport i utylizację wyrobów azbestowych z terenu Gminy. Sprawozdanie z wykonania Programu powinno opierać się na analizie wskaźników. Poniżej zaproponowano istotne wskaźniki przyjmując, że lista ta nie jest wyczerpująca i będzie sukcesywnie modyfikowana.

L.p. Wskaźnik monitoringu Jednostka miary 1 Ilość odpadów zawierających azbest przed rozpoczęciem realizacji Mg/ m2 „Programu….” 2 Ilość odpadów zawierających azbest w kolejnych latach realizacji Mg/ m2 „Programu ….” 3 Procentowa ilość usuniętych odpadów zawierających azbest w stosunku % do ilości zinwentaryzowanej przed rozpoczęciem realizacji programu 4 Koszt usunięcia odpadów zawierających azbest zł 5 Ilość dzikich wysypisk zawierających azbest szt.

21 7. Diagnoza stanu istniejącego.

Gmina Tomaszów Lubelski jest to gmina wiejska położona jest w południowo-wschodniej części województwa lubelskiego na terenie powiatu Tomaszów Lubelski. Sąsiaduje w gminami: Bełżec, Jarczów, Krasnobród, Lubycza Królewska, Narol, Rachanie, Susiec, Tarnawatka, miasto Tomaszów Lubelski. W Gminie Tomaszów Lubelski znajduje się 26 miejscowości (29 sołectw): Chorążanka, Dąbrowa Tomaszowska, Górno, Jeziernia, Justynówka, Klekacz, Łaszczówka, Łaszczówka-Kolonia, Majdan Górny , Majdanek, Nowa Wieś, Pasieki, Podhorce, Przecinka, Przeorsk, Rabinówka, Rogóźno , Rogóźno-Kolonia, Ruda Wołoska, Ruda Żelazna, Sabaudia, Szarowola, Typin, Ulów, Wieprzowe Jezioro, Zamiany. Gminę zamieszkuje około 11 363 osób (stan na 31.12.2014r.). Ogólna powierzchnia Gminy wynosi 170,78 km2.

Na obszarze gminy znajdują się dwa rezerwaty przyrody:

 rezerwat przyrody Piekiełko koło Tomaszowa Lubelskiego - chroni duże skupienia głazów narzutowych o wyjątkowo dużych rozmiarach;  rezerwat przyrody Zarośle - chroni lasy jodłowo-bukowe z gatunkami roślin rzadkich i chronionych.

W 2015 roku na podstawie zamówienia Urzędu Gminy w Tomaszowie Lubelskim przeprowadzono aktualizację programu i inwentaryzację azbestu i wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Tomaszów Lubelski. Inwentaryzacja obiektów budowlanych została oparta o spis z natury prowadzony przez pracowników Zakładu Gospodarki Odpadami „OPAL”, którzy sporządzali dla każdego obiektu „Informację o wyrobach zawierających azbest” .

Zestawienie danych ww. inwentaryzacji zamieszczono w poniższych tabelach :

22 Zestawienie ilościowe płyt azbestowo-cementowych na terenie Gminy Tomaszów Lubelski – budynki mieszkalne i gospodarcze - stan na dzień 31-07-2015r.

L.p Miejscowość Ilość budynków Zestawienie Przewidywana ilość krytych ilościowe płyt wytworzonego odpadu eternitem azbestowo zawierającego azbest cementowych (Mg) (m2)

1. Chorążanka 71 7 307 84,240 2. Dąbrowa Tomasz. 36 4 432 51,260 3. Górno 57 5 833 69,360 4. Jeziernia 192 28 200 328,060 5. Justynówka 107 12 438 145,330 6. Klekacz 51 5 848 68,070 7. Łaszczówka 189 27 705 327,930 8. Łaszczówka kol. 24 3 088 37,070 9. Majdan Górny 406 52 429 617,680 10. Majdanek 83 10 524 120,810 11. Nowa Wieś 74 6 675 112,560 12. Pasieki 157 20 529 237,260 13. Podhorce 263 46 020 543,740 14. Przecinka 125 16 950 197,920 15. Przeorsk 212 27 286 327,160 16. Rabinówka 83 11 557 141,340 17. Rogóźno 217 27 589 310,640 18. Rogóźno kol. 68 7 900 93,050 19. Ruda Wołoska 156 19 934 233,380 20. Ruda Żelazna 32 3 948 46,240 21. Sabaudia 127 14 699 165,980 22. Szarowola 233 30 308 353,720 23. Typin 196 30 422 355,120 24. Ulów 144 19 875 236,010 25. Wieprzowe jezioro 48 5 040 56,500 26. Zamiany 45 6 275 74,170 Razem 3 396 452 811 5 262,470

23 Zestawienie ilościowe płyt azbestowo-cementowych na terenie Gminy Tomaszów Lubelski budynki mieszkalne , gospodarcze oraz płyty luzem składowane na posesjach – stan na dzień 31-07-2015r.

L.p Miejscowość Płyty azbestowo Przewidywana ilość cementowe luzem wytworzonego odpadu na posesji zawierającego azbest [Mg] (Mg)

1. Chorążanka 4,990 89,230 2. Dąbrowa Tom. - 51,260 3. GórnoTTomasz. - 69,360 4. Jeziernia - 328,060 5. Justynówka 1,010 146,340 6. Klekacz 1,540 69,610 7. Łaszczówka 2,880 330,810 8. Łaszczówka kol. - 37,070 9. Majdan Górny 8,970 626,650 10. Majdanek 2,400 123,210 11. Nowa Wieś 0,990 113,550 12. Pasieki - 237,260 13. Podhorce 10,110 553,850 14. Przecinka - 197,920 15. Przeorsk 5,170 332,330 16. Rabinówka 1,020 142,360 17. Rogóźno - 310,640 18. Rogóźno kol. - 93,050 19. Ruda Wołoska 1,200 234,580 20. Ruda Żelazna 1,440 47,680 21. Sabaudia 3,120 169,100 22. Szarowola 4,200 357,920 23. Typin 5,400 360,520 24. Ulów - 236,010 25. Wieprzowe jez. - 56,500 26. jjezzzzZamianyjezioro - 2,040 Razem 54,440 5 316,910

24 Ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest na budynkach - stan na dzień 31-07-2015 r.

L.p Ilość budynków Stopień pilności I Stopień pilności II Stopień pilności III

wymiana lub naprawa ponowna ocena ponowna ocena w wymagana wymagana w okresie 1 terminie 5 lat bezzwłocznie roku

Miejscowość 1. Chorążanka - - 71 2. Dąbrowa Tomasz. - - 36 3. Górno - - 57 4. Jeziernia - - 192 5. Justynówka - - 107 6. Klekacz - - 51 7. Łaszczówka - - 189 8. Łaszczówka kol. - - 24 9. Majdan Górny - - 406 10. Majdanek - - 83 11. Nowa Wieś - - 74 12. Pasieki - - 157 13. Podhorce - - 263 14. Przecinka - - 125 15. Przeorsk - - 212 16. Rabinówka - - 83 17. Rogóźno - - 217 18. Rogóźno kol. - - 68 19. Ruda Wołoska - - 156 20. Ruda Żelazna - - 32 21. Sabaudia - - 127 22. Szarowola - - 233 23. Typin - - 196 24. Ulów - - 144 25. Wieprzowe jezioro - - 48 26. Zamiany - - 45 Razem 0 0 3 396

25 Zestawienie ilościowe wyrobów zawierających azbest na terenie Gminy Tomaszów Lubelski.

Rodzaj wyrobów zawierających azbest Jednostka miary Ilość razem

Płyty azbestowo-cementowe m² 452 811

Rury azbestowo-cementowe mb -

Inne wyroby zawierające azbest - -

Wyroby zawierające azbest na terenie Gminy Tomaszów Lubelski to płyty azbestowo- cementowe faliste oraz płaskie pokrywające dachy budynków mieszkalnych, inwentarskich, gospodarczych, jak również obiektów użyteczności publicznej. Zgodnie z uzyskanymi danymi na terenie Gminy nie ma „dzikich” wysypisk wyrobów zawierających azbest. Nie przewiduje się wzrostu wyrobów zawierających azbest z uwagi na obowiązujący całkowity zakaz ich stosowania. Ilość wyrobów będzie sukcesywnie malała w związku z ich stopniowym usuwaniem, które zakończone zostanie do 2032r. Obiekty budowlane które uzyskały III stopień pilności, które wymagają ponownej oceny w okresie 5 lat należy poddać ponownej ocenie w oparciu o obowiązujący od dnia 18 września 2010 r. nowy wzór oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki a dnia 05 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest - Dz.U. z 2010 nr 162 poz. 1089 – załącznik nr 1 . Odpady zawierające azbest będą powstawać na terenie Gminy Tomaszów Lubelski w wyniku prowadzenia prac rozbiórkowych lub remontowych w budownictwie mieszkaniowym, obiektach i instalacjach komunalnych, tj.: przy wymianie pokryć dachowych z płyt azbestowo – cementowych. Z przeprowadzonej w 2015 r. na terenie Gminy Tomaszów Lubelski inwentaryzacji obiektów i instalacji zawierających azbest wynika, iż łączna ilość prognozowanych tu do wytworzenia odpadów zawierających azbest wynosi około 5 316,910 Mg, (płyty azbestowo - cementowe).

26 8. Założenia programu

Realizacja Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Tomaszów Lubelski będzie procesem długofalowym (trwającym do roku 2032),ograniczonym możliwościami finansowymi zarówno samorządu jak i mieszkańców. Wykonanie Programu powierza się Władzom Gminy. Realizacja Programu będzie zgodna z przyjętym celem i przebiegać będzie w następujących obszarach:

Inwentaryzacja i utworzenie bazy danych o lokalizacji istniejących wyrobów zawierających azbest. Podstawą dla opracowania Programu była przeprowadzona na terenie Gminy inwentaryzacja wyrobów zawierających azbest i utworzenie bazy danych o ich lokalizacji (wg miejscowości na terenie Gminy).

Edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości azbestu, obowiązków dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz sposobów bezpiecznego ich usuwania oraz unieszkodliwiania. W ramach edukacji mieszkańców na stronie internetowej Gminy utworzona zostanie „zakładka tematyczna”, w której bieżąco prezentowane będą: · akty prawne dotyczące obowiązków postępowania z wyrobami zawierającymi azbest oraz regulujących sposób bezpiecznego ich usuwania i unieszkodliwiania, · informacje o zagrożeniu, jakie niesie za sobą azbest, · informacje o działaniach Gminy podejmowanych w celu usunięcia wyrobów zawierających azbest, · wzory wniosków na dofinansowanie odbioru i składowanie odpadu, · aktualny wykaz firm posiadających koncesje na demontaż wyrobów zawierających azbest i transport wytworzonych odpadów.

Mobilizowanie właścicieli budynków do usunięcia wyrobów zawierających azbest poprzez system pomocy edukacyjnej i finansowej Działanie realizowane będzie poprzez: · system edukacji w zakresie szkodliwości i unieszkodliwiania wyrobów azbestowych, · informowanie o potencjalnych źródłach uzyskania dotacji, preferencyjnych kredytów i pożyczek na wymianę pokryć dachowych i elewacji z azbestu, · dofinansowanie kosztów usunięcia azbestu w tym: załadunku na terenie nieruchomości,

27 transportu i składowania na składowisku odpadów niebezpiecznych, · bieżąca aktualizacja informacji na stronie internetowej z przebiegu realizacji Programu, · udzielanie informacji mieszkańcom na temat realizacji Programu.

Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych, jednostek budżetowych i zakładów budżetowych i innych. Odbiór odpadów azbestowych z nieruchomości osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych, jednostek budżetowych i zakładów budżetowych będzie następował na wniosek właściciela obiektu, jego zarządcy lub władającego. Złożone wnioski o dofinansowanie będą realizowane według kolejności wpływu do wysokości kwoty zabezpieczonej w budżecie na dany rok kalendarzowy. Odbiorem odpadów zawierających azbest zajmie się koncesjonowana firma transportowa. Termin odbioru odpadów z terenu nieruchomości uzgadnia przedstawiciel firmy transportowej z właścicielem nieruchomości. Wszystkie czynności związane z załadunkiem i transportem przeprowadzone zostaną zgodnie z obowiązującymi przepisami. Odbiór odpadów zawierających azbest od właściciela oraz ich przekazanie na składowisko odpadów azbestowych znajdujących się najbliżej miejsca odbioru potwierdzane będzie kartą przekazania odpadu sporządzaną w trzech egzemplarzach: jeden dla odbierającego odpady, drugi dla właściciela odpadu, trzeci dla Gminy (w przypadku, gdy Przewoźnik rozliczać się będzie się za wykonaną usługę z Gminą).

Alokacja środków finansowych z budżetu gminy na realizację Programu. Rada Gminy będzie uchwalała corocznie w budżecie gminy stosowne środki na realizację Programu.

Podjęcie działań w kierunku pozyskania funduszy ze źródeł zewnętrznych na realizację Programu. Gmina podejmie starania w celu pozyskiwania funduszy ze źródeł zewnętrznych, tj. z przystąpienia do Projektu pt. „ Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie Województwa Lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania” a także: · Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, · Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

W przypadku pozyskania funduszy z ww. źródeł kwota przeznaczona na realizację Programu ulegnie zwiększeniu, co przyspieszy proces usuwania azbestu z terenu Gminy.

28

Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania na wymieniane pokryć dachowych w ramach Programu Pomoc w poszukiwaniu źródeł finansowania w postaci dotacji, kredytów i pożyczek preferencyjnych osobom fizycznym, wspólnotom mieszkaniowym, innym właścicielom zasobów mieszkaniowych i przedsiębiorcom na wymianę pokryć dachowych zawierających azbest. Wszyscy zainteresowani poszukiwaniem źródeł finansowania będą mogli skorzystać z pomocy i informacji udzielanych przez pracowników Urzędu Gminy.

Usunięcie wyrobów zawierających azbest z obiektów oświatowych i użyteczności publicznej Gmina Tomaszów Lubelski usunie wyroby azbestowe z obiektów oświatowych i użyteczności publicznej oraz innych będących własnością Gminy.

Eliminacja powstawania „dzikich” wysypisk z odpadami zawierającymi azbest Działanie finansowane będzie ze środków przeznaczonych na realizację Programu w danym roku kalendarzowym. · Działania informacyjno – edukacyjne skierowane do społeczeństwa Gminy związane z postępowaniem z odpadami azbestowymi, co powinno wyeliminować powstawanie „dzikich” wysypisk tych odpadów. · Monitoring występowania „dzikich” wysypisk – na bieżąco. · Likwidacja „dzikich” wysypisk w przypadku stwierdzenia ich występowania.

Oczyszczenie terenów Gminy i innych terenów publicznych z wyrobów zawierających azbest Gmina Tomaszów Lubelski na bieżąco przeprowadzać będzie oczyszczanie terenów Gminy i publicznych z wyrobów i odpadów zawierających azbest. Środki na ten cel pochodzić będą z funduszu przeznaczonego na realizację Programu w danym roku kalendarzowym.

.

29 9. Harmonogram realizacji Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy na lata 2015 – 2032

Harmonogram realizacji programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Hrubieszów na lata 2015-2032 Lp. Zadania Termin realizacji

1. Opracowanie „Programu usuwania azbestu i wyrobów 2015r. zawierających azbest ” aktualizacja 2. Działania informacyjno – edukacyjne skierowana do 2015r. - 2032r.

właścicieli, zarządców i użytkowników budynków i instalacji zawierających azbest. 3. Inne działania informacyjno - edukacyjne m.in.: informacja w lokalnej prasie, na 2015r.-2032r. stronie internetowej gminy, ogłoszenia w UG, na tablicach ogłoszeń, ulotki, informowanie mieszkańców w Urzędzie Gminy, zajęcia w szkołach)

4. Coroczna aktualizacja bazy danych dotyczącej ilości azbestu i wyrobów 2015r.-2032r. zawierających azbest na terenie gminy 5. Wyłonienie wykonawcy zadania - Firmy specjalistycznej, posiadającej odpowiednie 2015r.-2032r.

zezwolenia na wykonywanie usług w zakresie: demontażu, odbioru, transportu na składowisko odpadów zawierających azbest 6. Demontaż wyrobów zawierających azbest, odbiór odpadów zawierających azbest 2015r.-2032r. (płyty azbestowo – cementowe) z nieruchomości osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych, jednostek budżetowych, zakładowych, obiektów użyteczności publicznej i innych; transport i unieszkodliwianie odpadów zawierających azbest 7. Założenie i prowadzenie rejestru wniosków i ich realizacja zgodnie z zachowaniem 2015r-2032r. kolejności złożenia 8. Pozyskiwanie funduszy na realizację Programu 2015r-2032r. 9. Raporty okresowe z realizacji Programu – w ramach raportowania Gminnego Planu co 1 rok Gospodarki Odpadami – przedstawiane Radzie Gminy

30 Program zakłada unieszkodliwienie w poszczególnych okresach czasu następujących procentowych ilości odpadów zawierających azbest:

L.p Lata 2015-2017 2018-2021 2022-2027 2028-2032 % % % %

Miejscowość 1. Chorążanka 5 15 40 40 2. Dąbrowa Tomasz. 5 15 40 40 3. Górno 5 15 40 40 4. Jeziernia 5 15 40 40 5. Justynówka 5 15 40 40 6. Klekacz 5 15 40 40 7. Łaszczówka 5 15 40 40 8. Łaszczówka kol. 5 15 40 40 9. Majdan Górny 5 15 40 40 10. Majdanek 5 15 40 40 11. Nowa Wieś 5 15 40 40 12. Pasieki 5 15 40 40 13. Podhorce 5 15 40 40 14. Przecinka 5 15 40 40 15. Przeorsk 5 15 40 40 16. Rabinówka 5 15 40 40 17. Rogóźno 5 15 40 40 18. Rogóźno kol. 5 15 40 40 19. Ruda Wołoska 5 15 40 40 20. Ruda Żelazna 5 15 40 40 21. Sabaudia 5 15 40 40 22. Szarowola 5 15 40 40 23. Typin 5 15 40 40 24. Ulów 5 15 40 40 25. Wieprzowe jezioro 5 15 40 40 26. Zamiany 5 15 40 40

Biorąc pod uwagę teren całej Gminy zestawienie ilościowe planowanych do unieszkodliwienia w poszczególnych okresach czasu odpadów zawierających azbest przedstawia się następująco:

 około 22 641 m2 w latach 2015 – 2017.  około 67 922 m2 w latach 2018 – 2021.  około 181 124 m2 w latach 2022 – 2027.  około 181 124 m2 w latach 2028 – 2032.

31

Natomiast koszt łączny usunięcia (demontażu i transportu) oraz unieszkodliwienia (składowania) odpadów azbestowych z terenu Gminy Tomaszów Lubelski, w poszczególnych okresach czasu przedstawiać się będzie następująco :

 około 182 486 zł w latach 2015 – 2017.  około 547 456 zł w latach 2018 – 2021.  około 1 459 883 zł w latach 2022 – 2027.  około 1 459 883 zł w latach 2028 – 2032.

10. Koszty usuwania wyrobów azbestowych z terenu Gminy

W celu ustalenia kosztów usunięcia wyrobów zawierających azbest uzyskano informację od kilkunastu firm posiadających zezwolenia na odbiór i transport tego typu odpadów. Pod uwagę wzięta została cena demontażu wyrobów zawierających azbest, pakowanie, transport i unieszkodliwianie na najbliższym składowisku.

Płyty azbestowo – cementowe: · średni koszt demontażu wynosi: 3,00 zł/m2 · średni koszt transportu i unieszkodliwienia wynosi: 5,00 zł/m2 · średni koszt łącznie (demontażu, odbioru, transportu i unieszkodliwiania) - 8,00 zł/m2

Płyty azbestowo – cementowe składowane na posesjach: · średni koszt (odbioru, transportu i unieszkodliwiania) - 500,00 zł/Mg

Koszt łączny usunięcia (demontażu i transportu) oraz unieszkodliwienia (składowania) odpadów azbestowych z terenu Gminy Tomaszów Lubelski, / na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji / szacuje się na kwotę około : 3 649 708 zł.

Usuwanie i wymiana wyrobów zawierających azbest jest zadaniem długofalowym ze względu na dużą ilość wyrobów, a także wysokość potrzebnych środków finansowych. Zadanie usuwania wyrobów, instalacji zawierających azbest, które stanowią potencjalne odpady azbestowe przewidziane jest zgodnie z „Programem usuwania azbestu i wyrobów

32 zawierających azbest na terytorium Polski” do zrealizowania do roku 2032. „Program...” ten zakłada, iż właściciele obiektów, wyrobów zawierających azbest powinni dokonać usuwania i unieszkodliwiania tych wyrobów na własny koszt. Planuje się, iż na terenie Gminy Tomaszów Lubelski wyroby zawierające azbest będą sukcesywnie usuwane w zależności od zużycia, wykonania ich konserwacji oraz zabezpieczenia w okresie 2015 – 2032 r. Z uwagi na wysoki koszt usuwania i unieszkodliwiania odpadów azbestowych istotne jest dofinansowanie przedsięwzięć związanych z usuwaniem wyrobów azbestowych, podejmowanych przez osoby fizyczne, m.in. ze środków publicznych oraz środków pomocowych Unii Europejskiej. Dodatkowo udzielenie wsparcia finansowego ze środków WFOŚiGW w przypadku usuwania wyrobów azbestowych z obiektów użyteczności publicznej oraz rozszerzenie możliwości uzyskania pożyczek z częściowym umorzeniem dla prywatnych właścicieli. Zgodnie z obowiązującymi przepisami odbiór i transport ww. wyrobów może być wykonywany przez firmy specjalistyczne posiadające w tym zakresie odpowiednie zezwolenia. Odpady zawierające azbest mogą być unieszkodliwiane wyłącznie przez składowanie na składowiskach odpadów azbestowych. Od 1 stycznia 2013 r. nie jest wymagana żadna decyzja pozwalająca na wykonywanie prac związanych z demontażem wyrobów zawierających azbest. Firmy dokonująca demontażu wykonaniu prac po powinny przekazać właścicielowi nieruchomości oświadczenie o usunięciu wyrobów zawierających azbest (np. zdjęciu płyt azbestowo – cementowych) zgodnie z obowiązującymi przepisami. Odpady zawierające azbest powinny być transportowane zgodnie z „zasadą bliskości” wyrażoną w ustawie o odpadach - na najbliższe składowisko odpadów azbestowych. Decyzja odnośnie udzielenia dofinansowania przez Gminę mieszkańcom, jego wysokości, sposobu udzielenia, wyboru rozwiązania w zakresie usuwania wyrobów zawierających azbest będzie ostatecznie uzależniona od pozyskania środków, możliwości w zakresie udzielenia środków własnych przez Urząd Gminy. Wskazane byłoby przeprowadzenie konsultacji z mieszkańcami Gminy zainteresowanymi usuwaniem wyrobów azbestowych.

Elementy kosztowe: Płyty azbestowo – cementowe: · średni koszt demontażu wyniesie: 3,00 zł/m² x 452 811,00 m² = około 1 358 433,00 zł. · średni koszt transportu i utylizacji wyniesie: 5,00 zł/m² x 452 811,00 m² = około 2 264 055,00 zł. Razem: · 452 811,00 m2 x 8,00 zł/m² =około 3 622 488,00 zł.

33

Płyty azbestowo – cementowe składowane na posesjach: · średni koszt transportu i utylizacji wyniesie: 500,00 zł/Mg x 54,440 Mg = około 27 220,00 zł

11. Finansowanie usuwania wyrobów azbestowych

Aktualnie dostępne źródła finansowania.

Źródłami finansowania usuwania azbestu są środki budżetu państwa pozostające w dyspozycji Ministra Gospodarki, środki własne właścicieli obiektów budowlanych, środki własne inwestorów prywatnych, środki funduszy ochrony środowiska, środki pomocowe Unii Europejskiej, środki własne jednostek samorządowych oraz kredyty. W ramach środków budżetu państwa pozostających w dyspozycji Ministra Gospodarki planowane jest finansowanie zadań wspierających realizację ogólnopolskiego Programu w latach 2009-2032. Środki Narodowego oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska mogą być wykorzystywane m.in. na finansowanie działań dotyczących oczyszczania kraju z azbestu. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej realizuje swoje zadania poprzez udzielanie oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, przyznawanie dotacji na podstawie umów cywilnoprawnych.

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Beneficjentami wsparcia w ramach dofinansowania usuwania azbestu przez WFOSiGW mogą być: 1. jednostki samorządu terytorialnego, 2. przedsiębiorcy, 3. inne osoby prawne korzystające ze środowiska.

W ramach zadań związanych z usuwaniem azbestu dofinansowywane są koszty dotyczące demontażu, transportu oraz unieszkodliwienia odpadów azbestowych. W zakresie usuwania azbestu Wojewódzki Fundusz oferuje wsparcie finansowe w formie pożyczek preferencyjnych, a w indywidualnych przypadkach, także dotacje. Wojewódzki Fundusz

34 udziela pożyczek na podstawie umowy cywilnoprawnej, w maksymalnej wysokości do 70% kosztów realizacji zadania. Aktualne wersje wniosków o udzielenie pożyczki i przyznanie dotacji ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na realizacje zadań z zakresu usuwania wyrobów zawierających azbest oraz wykaz dokumentów niezbędnych do załączenia do wniosku można pozyskać ze strony internetowej Funduszu.

Bank Ochrony Środowiska S.A. BOŚ współpracuje z WFOSiGW w zakresie kredytowania preferencyjnego inwestycji polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest i realizowanych na terenie województwa lubelskiego. Umowa została zawarta na czas nieokreślony. Kredyty preferencyjne z dopłatami do oprocentowania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej są przeznaczone dla: 1. osób fizycznych, 2. właścicieli nieruchomości. Kredytowaniem objęte jest usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest, polegające na demontażu, transporcie i unieszkodliwianiu odpadów azbestowych. Aktualnie obowiązujący wzór wniosku wraz z wykazem niezbędnych załączników można odebrać w Oddziale Banku. Wnioski można składać w oddziale Banku w dowolnym terminie, najlepiej w momencie planowania inwestycji. Ważne jest to, aby wnioskodawca nie dokonał płatności za zakupy i usługi, ponieważ Bank w przypadku kredytów preferencyjnych nie refunduje poniesionych kosztów (istnieje możliwość odstępstwa w indywidualnych przypadkach po zaakceptowaniu przez Fundusz). Wypłata środków kredytu dokonywana jest bezgotówkowo, na rachunek dostawców i wykonawców, pod przedłożone faktury lub inne dokumenty finansowe. Wnioski rozpatrywane są w Banku, natomiast wnioskowane zadanie jest akceptowane przez Wojewódzki Fundusz.

12. Wytyczne dotyczące przepisów BHP w zakresie bezpiecznego usuwania wyrobów azbestowych.

Właściciel (zarządca) obiektów i urządzeń budowlanych z zabudowanymi wyrobami zawierającymi azbest powinien dokonać ich przeglądu technicznego. Wszelkie prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest należy dokonywać zgodnie z przepisami Ustawy Prawo Budowlane. W przypadku konieczności usunięcia elementów

35 zawierających azbest z obiektów budowlanych, inwestor musi przestrzegać przepisów Prawa Budowlanego oraz przepisów specjalnych dotyczących azbestu. Inwestor jest zobowiązany do zorganizowania procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a w szczególności zapewnienie:  opracowania projektu budowlanego i, stosownie do potrzeb, innych projektów  objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy  opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia  wykonania i odbioru robót budowlanych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Jeżeli przy usuwaniu, demontażu i rozbiórce elementów azbestowych lub materiałów zawierających azbest nie wystąpi naruszenie ani wymiana fragmentów konstrukcji budynku oraz gdy nie ulegnie zmianie wygląd elewacji, to pozwolenie na budowę, będące jednocześnie pozwoleniem na rozbiórkę, nie jest wymagane. W przeciwnym wypadku uzyskanie takiego pozwolenia jest konieczne. Prace mające na celu usunięcie azbestu z obiektu budowlanego, powinny być poprzedzone zgłoszeniem tego faktu właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej na 30 dni przed planowanym rozpoczęciem robót. Tylko przedsiębiorcy posiadający odpowiednią decyzję sankcjonującą wytwarzanie odpadów niebezpiecznych mogą wykonywać prace związane z usuwaniem azbestu. Wykonanie prac przez inwestora we własnym zakresie także wymaga uzyskania takiej decyzji. Wykonawca prac zobowiązany jest sporządzić szczegółowy plan prac, który zawiera przede wszystkim:

 ilość wytworzonych odpadów,  identyfikację rodzaju azbestu,  klasyfikację wytworzonego odpadu,  warunki ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy.

W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania, wykonawca prac obowiązany jest do:

 izolowania od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska;

36  ogrodzenia terenu prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska;  umieszczenia w strefie prac w widocznym miejscu tablic informacyjnych o następującej treści: „Uwaga! Zagrożenie azbestem”; w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit treść tablic informacyjnych powinna być następująca: „Uwaga! Zagrożenie azbestem – krokidolitem”;  zastosowania odpowiednich środków technicznych ograniczających do minimum emisję azbestu do środowiska;  zastosowania w obiekcie, gdzie prowadzone są prace, odpowiednich zabezpieczeń przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnienia otworów okiennych i drzwiowych, a także innych zabezpieczeń przewidzianych w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia;  codziennego usuwania pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro;  izolowania pomieszczeń, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolowania pomieszczeń w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit;  stosowania zespołu szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń;  zapoznania pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie wykonywania prac.

Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest prowadzi się w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia poprzez:  nawilżanie wodą wyrobów zawierających azbest przed ich usuwaniem lub demontażem i utrzymywanie w stanie wilgotnym przez cały czas pracy;  demontaż całych wyrobów (płyt, rur, kształtek) bez jakiegokolwiek uszkadzania, tam gdzie jest to technicznie możliwe;  odspajanie materiałów trwale związanych z podłożem przy stosowaniu wyłącznie narzędzi ręcznych lub wolnoobrotowych, wyposażonych w miejscowe instalacje odciągające powietrze;

37  prowadzenie kontrolnego monitoringu powietrza w przypadku stwierdzenia występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłu azbestu w środowisku pracy, w miejscach prowadzonych prac, w tym również z wyrobami zawierającymi krokidolit;  codzienne zabezpieczanie zdemontowanych wyrobów i odpadów zawierających azbest oraz ich magazynowanie na wyznaczonym i zabezpieczonym miejscu. Wykonawca usuwający azbest zobowiązany jest złożyć pisemne oświadczenie o prawidłowości wykonanych prac i oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego. Oświadczenie to przechowuje się przez okres co najmniej 5 lat. Ponadto wykonawca pakuje i przygotowuje odpady azbestowe do transportu. Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest, należy wykonać w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska, w szczególności przez:  szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm wyrobów i odpadów o gęstości objętościowej równej lub większej niż 1.000 kg/m3;  zestalenie przy użyciu cementu, a następnie po utwardzeniu szczelne opakowanie w folię polietylenową o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm odpadów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1.000 kg/m3;  szczelne opakowanie odpadów pozostających w kontakcie z azbestem i zakwalifikowanych jako odpady o gęstości objętościowej mniejszej niż 1.000 kg/m3 w worki z folii polietylenowej o grubości nie mniejszej niż 0,2 mm, a następnie umieszczenie w opakowaniu zbiorczym z folii polietylenowej i szczelne zamknięcie;  utrzymywanie w stanie wilgotnym odpadów w trakcie ich przygotowywania do transportu;  oznakowanie opakowań;  magazynowanie przygotowanych do transportu opakowań w osobnych miejscach zabezpieczonych przed dostępem osób niepowołanych.

Odpady może przekazać tylko podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie unieszkodliwiania odpadów azbestowych i transportu tych odpadów. Prawidłowość wykonywanych działań w tym zakresie powinna być potwierdzona kartami ewidencji i przekazania odpadów.

38 13. Wytyczne dla jednostek samorządu lokalnego, właścicieli, zarządców nieruchomości i wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest.

Wytyczne dla jednostek samorządu lokalnego, właścicieli, zarządców nieruchomości, wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest:

Informowanie mieszkańców o skutkach narażenia na azbest i obowiązku sukcesywnego usuwania go przez właścicieli nieruchomości

Urząd Gminy Tomaszów Lubelski w pierwszej kolejności powinien skupić się na działaniach edukacyjno - informacyjnych skierowanych do mieszkańców. Na Urząd nałożony został obowiązek informowania mieszkańców na temat negatywnych skutków oddziaływania azbestu na stan zdrowia mieszkańców oraz o możliwości usunięcia wyrobów zawierających azbest, co ma na celu skłonienie właścicieli nieruchomości do wypełnienia nałożonego na nich ustawowo obowiązku usunięcia wyrobów zawierających azbest do 2032 r. Urząd Gminy powinien więc zadbać, aby formularze, na podstawie których dokonywana ma być ocena stanu nieruchomości pod kątem obecności azbestu i stopnia jego zużycia, były dostępne w urzędzie oraz - o ile istnieje taka możliwość - również na stronie internetowej urzędu. Urząd ma także służyć pomocą swoim mieszkańcom na temat wymaganych procedur usuwania, zabezpieczania, wywożenia i składowania azbestu. Informacje te powinny znaleźć się na stronie internetowej Urzędu, na tablicach informacyjnych w jego budynku, ulotkach i plakatach, a także być przekazywane podczas spotkań z mieszkańcami. Urząd powinien szukać sojuszników swoich działań wśród lokalnych organizacji pozarządowych, dziennikarzy starając się zainteresować ich tematyką azbestu, szczególnie w skali regionu, oraz służąc informacjami na temat jego usuwania tak, aby wzmacniać prowadzone przez siebie działania informacyjno edukacyjne. Obowiązki właścicieli, zarządców lub użytkowników nieruchomości:

 kontrola wyrobów zawierających azbest znajdujących się w obiektach, urządzeniach budowlanych, urządzeniach przemysłowych lub innych miejscach zawierających azbest;  usuwanie wyrobów zawierających azbest zakwalifikowanych zgodnie z oceną do wymiany na skutek nadmiernego zużycia wyrobu lub jego uszkodzenia;  przegląd i oznakowanie, w sposób przewidziany przez prawo, miejsc, w których był lub jest wykorzystywany azbest lub wyroby zawierające azbest;

39  sporządzenie inwentaryzacji zastosowanych wyrobów zawierających azbest poprzez sporządzenie spisu z natury;

Obowiązki wykonawców prac polegających na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest:  przeszkolenie przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników i osób kierujących lub nadzorujących, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest;  opracowanie przed rozpoczęciem prac szczegółowego planu prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmującego w szczególności: - identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium; - informacje o metodach wykonywania planowanych prac; - zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; - ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza; - posiadanie niezbędnego wyposażenia technicznego i socjalnego zapewniającego prowadzenie określonych planem prac oraz zabezpieczeń pracowników i środowiska przed narażeniem na działanie azbestu, o zgłoszenie prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy oraz właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu w terminie 7 dni przed rozpoczęciem prac;  zapewnienie warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest z miejsca ich występowania.  złożenie właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest, pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych.

40

OCENA STANU I MOŻLIWOŚCI BEZPIECZNEGO UŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST

Nazwa i adres miejsca/obiektu/urządzenia budowlanego/instalacji przemysłowej: ...... Rodzaj zabudowy1): ...... Numer działki ewidencyjnej2):...... Numer obrębu ewidencyjnego2): ...... Nazwa, rodzaj wyrobu3): ...... 4) Ilość wyrobów :...... Data sporządzenia poprzedniej oceny 5):......

GR./NR WYRÓB - RODZAJ PUNKTACJA OCENA I. SPOSÓB ZASTOSOWANIA AZBESTU

1. POWIERZCHNIA POKRYTA MASĄ NATRYSKOWĄ Z AZBESTEM (TORKRET) 30

2. TYNK ZAWIERAJĄCY AZBEST 30

3. LEKKIE PŁYTY IZOLACYJNE Z AZBESTEM (CIĘŻAR OBJ. < 1.000 KG/M3) 25

4. POZOSTAŁE WYROBY Z AZBESTEM (NP. POKRYCIA DACHOWE, ELEWACYJNE) 10

II. STRUKTURA POWIERZCHNI WYROBU Z AZBESTEM

5. DUŻE USZKODZENIA POWIERZCHNI, NARUSZONA STRUKTURA WŁÓKIEN 60

NIEWIELKIE USZKODZENIA POWIERZCHNI (RYSY, ODPRYSKI, ZAŁAMANIA), 6. 30 NARUSZONA STRUKTURA WŁÓKIEN ŚCISŁA STRUKTURA WŁÓKIEN PRZY BRAKU WARSTWY ZABEZPIECZAJĄCEJ LUB JEJ 7. 15 DUŻYCH UBYTKÓW 8. WARSTWA ZABEZPIECZAJĄCA BEZ USZKODZEŃ 0

III. MOŻLIWOŚĆ USZKODZENIA POWIERZCHNI WYROBU Z AZBEST EM

9. WYRÓB JEST PRZEDMIOTEM JAKICHŚ PRAC 30

10. WYRÓB PRZEZ BEZPOŚREDNIĄ DOSTĘPNOŚĆ (DO WYSOKOŚCI 2 M) 15

11. WYRÓB NARAŻONY NA USZKODZENIA MECHANICZNE 10 12. WYRÓB NARAŻONY NA WSTRZĄSY I DRGANIA LUB CZYNNIKÓW ATMOSFERYCZNYCH 10

13. WYRÓB NIE JEST NARAŻONY NA WPŁYWY ZEWNĘTRZNE 0 IV. MIEJSCE USYTUOWANIA WYROBÓW W STOSUNKU DO POMIESZCZEŃ UŻYTKOWYCH 14. BEZPOŚREDNIO W POMIESZCZENIU 30

15. ZA ZAWIESZONYM, NIESZCZELNYM SUFITEM LUB INNYM POKRYCIEM 25

16. W SYSTEMIE WYWIETRZANIA POMIESZCZENIA (KANAŁY WENTYLACYJNE) 25

17. NA ZEWNĄTRZ OBIEKTU (NP. TYNK) 20 18. ELEMENTY OBIEKTU (NP. OSŁONY BALKONOWE, FILARKI MIĘDZYOKIENNE) 10 ZA ZAWIESZONYM SZCZELNYM SUFITEM LUB INNYM POKRYCIEM, PONAD 19. 5 PYŁOSZCZELNĄ POWIERZCHNIĄ LUB POZA SZCZELNYM KANAŁEM WENTYLACYJNYM BEZ KONTAKTU Z POMIESZCZENIEM (NP. NA DACHU ODIZOLWANYM OD 20. 0 POMIESZCZEŃ MIESZKALNYCH) V. WYKORZYSTANIE MIEJSCA/OBIEKTU/URZĄDZENIA BUDOWLANEGO/ INSTALACJI 21. REGULARNIE PRZEZ DZIECI, MŁODZIEŻ LUB SPORTOWCÓW 40

22. STAŁE LUB CZĘSTE (NP. ZAMIESZKANIE, MIEJSCE PRACY) 30

23. CZASOWO (NP. DOMKI REKREACYJNE) 15

24. RZADKO (NP. STRYCHY, PIWNICE, KOMÓRKI) 5 NIEUŻYTKOWANIE (NP. OPUSZCZONE ZABUDOWANIA MIESZKALNE LUB 25 0 GOSPODARSKIE, WYŁĄCZONE Z UŻYTKOWANI OBIEKTY LUB INSTALACJE)

41 SUMA PUNKTÓW OCENY STOPIEŃ PILNOŚCI

UWAGA: W KAŻDEJ Z PIĘCIU GRUP ARKUSZA NALEŻY WSKAZAĆ CO NAJMNIEJ JEDNĄ POZYCJĘ. JEŚLI W RUPIE ZOSTANIE WSKAZANA WIĘCEJ NIŻ JEDNA POZYCJA, SUMUJĄC PUNKTY Z POSZCZEGÓLNYCH GRUP, NALEŻY UWZGLĘDNIĆ TYLKO POZYCJĘ O NAJWYŻSZEJ PUNKTACJI W DANEJ GRUPIE. SUMARYCZNA LICZBA PUNKTÓW POZWALA OKREŚLIĆ STOPIEŃ PILNOŚCI:

wymagane pilne usunięcie (wymiana na wyrób Stopień pilności I od ≤120 punktów bezazbestowy) lub zabezpieczenie ponowna ocena wymagana w czasie do 1 roku Stopień pilności II od 95 do 120 punktów

Stopień pilności III do 90 punktów ponowna ocena w terminie do 5 lat

OCENIAJĄCY WŁAŚCICIEL/ ZARZADCA …………………………………….. ……………………………………….. …………………………………….. ……………………………………….. ……………………………………. ……………………………………….. (Nazwisko i imię, adres) (Nazwisko i imię, adres) ……………………………………. ……………………………………. (data, podpis) (data, podpis)

Objaśnienia: 1) Należy podać rodzaje zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, inny. 2) Należy podać numer obrębu ewidencyjnego i numer działki ewidencyjnej faktycznego miejsca występowania azbestu. 3) Przy określeniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza płyty azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowe-kauczukowe, - przędza specjalne, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione. 4) Ilość wyrobów azbestowych podana w jednostkach masy (Mg) oraz w jednostkach właściwych dla danego wyrobu (m2, m3, mb). 5) Należy podać datę przeprowadzenia poprzedniej oceny; jeśli jest to pierwsza ocena, należy wpisać „pierwsza ocena”.

42 Załącznik nr 2 INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST1)

1. Nazwa miejsca/urządzenia/instalacji, adres2): ...... 2. Wykorzystujący wyroby zawierające azbest - imię i nazwisko lub nazwa i adres: ...... 3. Rodzaj zabudowy3): ...... 4. Numer działki ewidencyjnej4): ...... 5. Numer obrębu ewidencyjnego4): ...... 6. Nazwa, rodzaj wyrobu5): ...... 7. Ilość posiadanych wyrobów6): ...... 8. Stopień pilności7): ...... 9. Zaznaczenie miejsca występowania wyrobów8): a) nazwa i numer dokumentu: ...... b) data ostatniej aktualizacji: ...... 10. Przewidywany termin usunięcia wyrobów: ...... 11. Ilość usuniętych wyrobów zawierających azbest przekazanych do unieszkodliwienia6): ......

...... (podpis) data ......

______1) Za wyrób zawierający azbest uznaje się każdy wyrób zawierający wagowo 0,1 % lub więcej azbestu. 2) Adres faktycznego miejsca występowania azbestu należy uzupełnić w następującym formacie: województwo, powiat, gmina, miejscowość, ulica, numer nieruchomości. 3) Należy podać rodzaj zabudowy: budynek mieszkalny, budynek gospodarczy, budynek przemysłowy, budynek mieszkalno-gospodarczy, inny. 4) Należy podać numer działki ewidencyjnej i numer obrębu ewidencyjnego faktycznego miejsca występowania azbestu. 5) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe stosowane w budownictwie, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - rury i złącza azbestowo-cementowe pozostawione w ziemi, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - drogi zabezpieczone (drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, po trwałym zabezpieczeniu przed emisją włókien azbestu), - drogi utwardzone odpadami zawierającymi azbest przed wejściem w życie ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest, ale niezabezpieczone trwale przed emisją włókien azbestu, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura; podać jakie. 6) Ilość wyrobów zawierających azbest należy podać w jednostkach właściwych dla danego wyrobu (kg, m2, m3, m.b., km). 7) Według "Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest" określonej w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649 oraz z 2010 r. Nr 162, poz. 1089). 8) Nie dotyczy osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami. Należy podać nazwę i numer dokumentu oraz datę jego ostatniej aktualizacji, w którym zostały oznaczone miejsca występowania wyrobów zawierających azbest, w szczególności planu sytuacyjnego terenu instalacji lub urządzenia zawierającego azbest, dokumentacji technicznej.

43 Załącznik nr 3

INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJĄCYCH AZBEST1), KTÓRYCH WYKORZYSTYWANIE ZOSTAŁO ZAKOŃCZONE

1.Miejsce,adres ......

...... 2. Właściciel/zarządca*): a) osoba prawna - nazwa, adres, ...... b) osoba fizyczna - imię, nazwisko i adres ...... 3. Tytuł własności ...... 4. Nazwa, rodzaj wyrobu2) ...... 5. Ilość (m2, tony)3) ...... 6. Rok zaprzestania wykorzystywania wyrobów ......

7. Planowane usunięcia wyrobów: ...... a) sposób ......

b) przez kogo ......

c) termin ......

8. Inne istotne informacje4) ......

...... (podpis) Data ......

Objaśnienia: *) Niepotrzebne skreślić. 1) Za wyrób zawierający azbest uważa się każdy wyrób o stężeniu równym lub wyższym od 0,1 % azbestu. 2) Przy określaniu rodzaju wyrobu zawierającego azbest należy stosować następującą klasyfikację: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i złącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawierającymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - przędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - taśmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyjątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawierające azbest, oddzielnie nie wymienione. 3) Podać podstawę zapisu (np. dokumentacja techniczna, spis z natury). 4) Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym.

44 Załącznik nr 4

Nr Rok kalendarzowy KARTA PRZEKAZANIA ODPADU karty1) Nazwa i adres posiadacza odpadów, Nazwa i adres posiadacza Nazwa i adres posiadacza odpadów, który przekazuje odpad2,3) odpadów transportującego które przejmuje odpad 2)6) odpad2)4) 5)

Miejsce prowadzenia działalności7) Miejsce prowadzenia działalności7)

Nr rejestrowy Nr rejestrowy 8) Nr rejestrowy 8) 5) 8) NIP 5) REGON NIP 9) REGON9) NIP 9) REGON9) 9) 5)9) Posiadacz odpadów, któremu należy przekazać odpad 10) Rodzaj procesu przetwarzania, któremu powinien zostać poddany odpad 11) Wnioskuje o wydanie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwianie zakaźnych odpadów medycznych lub TAK □ NIE □ zakaźnych odpadów weterynaryjnych 12) Kod Rodzaj odpadu odpadu 13) 13) Numer rejestracyjny Numer certyfikatu Data/miesiąc Masa przekazanych odpadów pojazdu, oraz numery 14), 15) [Mg]16) przyczepy lub pojemników 18) naczepy5,17)

Potwierdzam przekazanie odpadu Potwierdzam przyjęcie odpadów Potwierdzam przejęcie odpadu do transportu i wykonanie usługi transportu4,5)

data, pieczęć19) i podpis data, pieczęć 19) i podpis data, pieczęć 19) i podpis

45 Załącznik nr 5

Składowiska przyjmujące odpady zawierające azbest woj. Lubelskie

1. składowisko odpadów w Kraśniku (Piaski, Zarzecze II) pow. kraśnicki

2. składowisko odpadów w Poniatowej Wsi pow. opolski

3. składowisko odpadów w Srebrzyszczu pow. chełmski

46