Zał ącznik nr 1 do uchwały nr XXVII/261/2012 Rady Miasta Tomaszów Lubelski z dnia 26 pa ździernika 2012 roku

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI

NA LATA 2012-2015 Z PERSPEKTYW Ą DO ROKU 2019

czerwiec 2012

1 1. WST ĘP...... 4 1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 4 1.2. METODYKA PRACY NAD PROGRAMEM ...... 7 1.3. WYKORZYSTANE MATERIAŁY I DOKUMENTY ...... 8 1.4. AKTY PRAWNE UWZGL ĘDNIONE W OPRACOWANIU :...... 8 2. ZAŁO ŻENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU ...... 10 2.1. WPROWADZENIE ...... 10 2.2. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE PROGRAMU ...... 10 2.3. UWARUNKOWANIA WEWN ĘTRZNE ...... 18 3.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI, INFRASTRUKTURA, STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA...... 18 3.1. POŁO ŻENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ...... 18 3.2. POŁO ŻENIE FIZYCZNO -GEOGRAFICZNE ...... 19 3.3. KLIMAT ...... 19 4. INFRASTRUKTURA MIASTA...... 19 4.1. WODOCI ĄGI - Z AOPATRZENIE LUDNO ŚCI MIASTA W WOD Ę ...... 19 4.2. KANALIZACJA I GOSPODARKA ŚCIEKOWA ...... 20 4.3. SIE Ć KOMUNIKACYJNA ...... 21 4.4. GOSPODARKA CIEPLNA I ENERGETYCZNA ...... 21 4.5. TELEKOMUNIKACJA ...... 22 4.6. PRZEMYSŁ I INNE JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE ...... 22 4.7. EKOFIZJOGRAFICZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SPOŁECZNO -GOSPODARCZEGO ...... 23 5. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ...... 23 5.1. OBSZARY CHRONIONE NA PODSTAWIE USTAWY O OCHRONIE PRZYRODY ...... 23 5.1.1. Obszary wa żne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych...... 23 5.1.2. Pomniki przyrody ...... 26 5.1.3. System przyrodniczy miasta...... 26 5.2. POWI ĄZANIA PRZYRODNICZE OBSZARU Z JEGO SZERSZYM OTOCZENIEM ...... 27 5.2.1. Powi ązania biocenotyczne...... 27 5.2.2. Powi ązania hydrogeologiczne i hydrologiczne...... 27 5.2.3.Tendencje zmian w strukturze przyrodniczej...... 27 5.3. WARUNKI WODNE ...... 28 5.3.1. Wody powierzchniowe...... 28 5.3.2.Wody podziemne...... 28 5.4. STAN POWIETRZA I EMISJA HAŁASU ...... 30 5.5. GLEBY ...... 31 5.6. LASY I ZIELE Ń...... 32 5.7. UDOKUMENTOWANE ZŁO ŻA SUROWCÓW NATURALNYCH : ...... 33 5.8. OBIEKTY ZABYTKOWE WPISANE DO REJESTRU ...... 33 5.9. STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE ...... 35 6. GŁÓWNE ZAGRO ŻENIA DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA...... 35 6.1. WPROWADZENIE ...... 35 6.2. ZAGRO ŻENIA NATURALNE ...... 35 6.3. ZAGRO ŻENIA ANTROPOGENICZNE ...... 35 6.4. GOSPODARKA KOMUNALNA ...... 36 6.5. TRANSPORT I KOMUNIKACJA ...... 36 6.6. DZIAŁALNO ŚĆ GOSPODARCZA ...... 36 7. GŁÓWNE CELE I PRIPORTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI DO ROKU 2019 ...... 37 7.1.G ŁÓWNE CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ...... 37 7.2. ZAKRES OCHRONY PLANISTYCZNEJ ...... 37 7.2.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody ..... 38

2 7.2.2. Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii ...... 38 7.2.3. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego...... 39 7.2.4. Działania systemowe w zakresie ochrony środowiska ...... 40 8. STRATEGIA DZIAŁA Ń W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU ...... 40 2019...... 40 8.1. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE U ŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ...... 41 8.1.1. Ochrona przyrody i krajobrazu ...... 41 8.1.2 Lasy...... 46 8.1.3. Wody powierzchniowe i podziemne...... 48 8.1.4. Stan zanieczyszczenia powietrza ...... 52 8.1.5. Stan akustyczny środowiska ...... 54 8.1.6. Powierzchnia ziemi i gleby...... 56 5.1.7. Promieniowanie elektromagnetyczne...... 57 8.1.9. Edukacja ekologiczna ...... 62 9. PLAN OPERACYJNY- RODZAJE I HARMONOGRAM DZIAŁA Ń PROEKOLOGICZNYCH ORAZ ŚRODKÓW NIEZB ĘDNYCH DO OSI ĄGNI ĘCIA CELÓW NA LATA 2012 - 2015...... 63 10. SKUTKI DLA ŚRODOWISKA, WYNIKAJ ĄCE Z REALIZACJI PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA...... 67

10.1. STOPIE Ń, W JAKIM PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA USTALA RAMY DLA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ , W ODNIESIENIU DO USYTUOWANIA , RODZAJU I SKALI TYCH PRZEDSI ĘWZI ĘĆ ...... 67 11. ORGANIZACJA ZARZ ĄDZANIA OCHRON Ą ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI ...... 77 11.1. WST ĘP...... 77 11.2. WSPÓŁPRACA WEWN ĘTRZNA ...... 77 11.3. WSPÓŁPRACA ZEWN ĘTRZNA ...... 77 12. INSTRUMENTY PRAWNE REALIZACJI PROGRAMU ...... 78 13. FINANSOWANIE ZADA Ń OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 80 13.1. GŁÓWNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI W OCHRONIE ŚRODOWISKA ...... 80 13.2. INSTYTUCJE FINANSUJ ĄCE DZIAŁANIA W OCHRONIE ŚRODOWISKA ...... 81 1. OCENA REALIZACJI PROGRAMU - MIERNIKI STANU ŚRODOWISKA ...... 84 I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO...... 84 14.1. ZAKRES MONITORINGU PROGRAMU ...... 84 14.2. WSKA ŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTYWNO ŚCI PROGRAMU ...... 84 14.3. WSKA ŹNIKI STANU ŚRODOWISKA I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO ...... 85 14.4. HARMONOGRAM WDRO ŻENIA PROGRAMU ...... 86 15. WSPÓŁPRACA ...... 86 16. PODSUMOWANIE...... 87

TABELA 1. WYKAZ POMNIKÓW PRZYRODY NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI. 26 TABELA 2. OBSZARY ZIELENI W TOMASZOWIE LUBELSKIM...... 33 TABELA 3. OBIEKTY, ZESPOŁY I OBSZARY ZABYTKOWE NA TERENIE MIASTA TOMASZOWA, WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW...... 33 TABELA 4. HARMONOGRAM RZECZOWO–FINANSOWY REALIZACJI STRATEGICZNYCH DZIAŁA Ń PROEKOLOGICZNYCH , NA LATA 2012-2015 ORAZ ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA . 63

3

1. WST ĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania.

Potrzeba opracowania i aktualizacji Programu ochrony środowiska wynika z celów Nowej Polityki Ekologicznej Pa ństwa, która z kolei wynika z Konstytucji RP (art. 5 i art. 74) oraz przepisów art. 13-16 Prawa ochrony środowiska (PO Ś). Głównym celem tej polityki jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego kraju (mieszka ńców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy zało żeniu zrównowa żonego rozwoju kraju. Podstawowym zało żeniem zasady zrównowa żonego rozwoju jest takie stymulowanie procesów gospodarczych i społecznych, aby zachowa ć zasoby i walory środowiska w stanie zapewniaj ącym trwałe mo żliwo ści korzystania z nich zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia. Aktualizowany Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski został przyj ęty Uchwał ą nr XVII/183/2004 RM Tomaszów Lubelski z dnia 30.06.2004 r. i obejmuje całokształt działa ń słu żą cych zapobieganiu niekorzystnym dla środowiska procesom i stałej poprawie stanu środowiska uwzgl ędniaj ąc przy tym rozwój społeczno-gospodarczy oraz zmiany prawne i faktyczne, jakie nast ępuj ą w dziedzinie ochrony środowiska. Opracowanie Programu ochrony środowiska jest realizacj ą wymogu art.17 Prawa ochrony środowiska (PO Ś). Programy ochrony środowiska tworzone s ą przez administracj ę samorz ądow ą na szczeblu województwa, powiatu i gminy. Dokumenty te musz ą by ć zgodne z Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa, uchwalon ą przez Sejm na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z art.14 PO Ś polityka ekologiczna ma okre śla ć: - cele ekologiczne, - priorytety ekologiczne, - rodzaj i harmonogram działa ń proekologicznych, - środki niezb ędne do osi ągni ęcia celów. Podobnie jak polityka ekologiczna pa ństwa, programy ochrony środowiska nie stanowi ą aktów prawa, o których mowa w art. 87 ust. 2 Konstytucji RP. Uznanie uchwały za taki akt mo żliwe jest wtedy, gdy ustawa wyra źnie tak stanowi (jak to ma miejsce w przypadku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego). Analiza niektórych przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach wskazuje jednak, że w pewnych sytuacjach programy ochrony środowiska wywołują skutki prawne poza strukturami administracji. Art. 186 pkt.4 PO Ś stanowi mianowicie, że organ administracji nie mo że wyda ć pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, je żeli byłoby to niezgodne z programem ochrony środowiska. Inaczej mówi ąc niezgodno ść z programem jest przesłank ą do wydania decyzji odmownej. Analogiczne rozwi ązanie zawiera ustawa o odpadach - mo żliwo ść wydania pozwole ń, do których zobowi ązani s ą posiadacze odpadów uzale żniona jest od zgodno ści z planem gospodarki odpadami. Sytuacje te powoduj ą, że programy ochrony środowiska– mimo, że nie s ą źródłami powszechnie obowi ązuj ącego prawa wpływaj ą na sytuacj ę prawn ą podmiotów b ędących poza administracj ą. Przygotowany przez Miasto Tomaszów Lubelski projekt aktualizacji Programu ochrony środowiska podlega zaopiniowaniu przez organ wykonawczy powiatu

4 (art.17. ust.2 pkt.3 ustawy z dnia 27. 04.2001 r. Prawo ochrony środowiska – tekst jednolity Dz.U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z 2008 r., z późn. zm.) projekt „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski” wymaga przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Ochrona Środowiska - zgodnie z postanowieniami Konstytucji RP - jest obowi ązkiem władz publicznych, na których spoczywa obowi ązek prowadzenia polityki ekologicznej w Państwie (art. 5). Polityka ta ma zapewni ć bezpiecze ństwo ekologiczne jak te ż zapobiega ć negatywnym skutkom degradacji środowiska, przy jego gospodarczym wykorzystaniu bez ujemnych oddziaływa ń na życie i zdrowie ludzi. Cele polityki ekologicznej na ka żdym szczeblu, w tym gminy, musz ą by ć wyznaczone w oparciu o rozpoznanie potrzeb, oraz kryteria efektywno ści ekologicznej i ekonomicznej. Bezpiecze ństwo ekologiczne społecze ństwa i gospodarki wymaga wprowadzenia zabezpiecze ń przed niekorzystnym oddziaływaniem prowadzonej działalno ści bytowej i gospodarczej ( ścieki, odpady, emisje pyłów i gazów, emisja hałasu), a tak że zabezpieczenia odpowiednich zasobów dyspozycyjnych wody (potrzeby ilo ściowe i jako ściowe), przyrody, zachowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej o po żą danych parametrach. Pod poj ęciem bezpiecze ństwa ekologicznego człowieka nale ży rozumie ć nie tylko czyste powietrze, zdrow ą wod ę i bezpieczn ą dla zdrowia żywno ść , ale tak że mo żliwo ść rekreacji i wypoczynku oraz wyst ępowanie wszystkich dziko żyj ących gatunków. Potrzeba oparcia dalszego rozwoju społeczno - gospodarczego miasta na zasadzie rozwoju zrównowa żonego wynika z zasad przyj ętych przez Sejm RP „Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014”, oraz dokumentu zaakceptowanego przez Rząd w dniu 26 lipca 2000 roku: „Polska 2025 - długookresowa strategia trwałego i zrównowa żonego rozwoju”. Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski inwentaryzuje obecny stan środowiska i ma za zadanie wyznaczy ć cele i priorytety, a tak że przeciwdziała ć zagro żeniom, które mog ą pojawi ć si ę w przyszło ści oraz okre śli ć środki i mechanizmy niezb ędne do osi ągni ęcia celów. Rol ę tego programu nale ży widzie ć w świetle przyj ętych i obowi ązuj ących dokumentów wytyczaj ących cele i zasoby polityki ekologicznej pa ństwa. Realizacja zawartych w nim zasad, a szczególnie wiod ącej zasady zrównowa żonego rozwoju jest równe traktowanie racji społecznych, ekonomicznych i ekologicznych, co oznacza konieczność integrowania zagadnie ń ochrony środowiska z politykami w poszczególnych gał ęziach gospodarki. Zasada wiod ąca zrównowa żonego rozwoju uzupełniona jest szeregiem zasad pomocniczych: 1). Zasada równego dost ępu do środowiska przyrodniczego traktowana jest w kategoriach: • zaspokajania potrzeb obecnego pokolenia z równoczesnym tworzeniem warunków do zaspokajania potrzeb przyszłych pokole ń, • sprawiedliwego dost ępu do ograniczonych zasobów i walorów środowiska wraz z równoprawnym traktowaniem potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczno ści lokalnych, • równowa żenie szans pomi ędzy człowiekiem a przyrod ą.

5 2). Zasada uspołecznienia polityki ekologicznej - udział obywateli, grup społecznych i organizacji pozarz ądowych w procesie kształtowania modelu wynikaj ącego z ekorozwoju przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, wzbudzaniu świadomo ści i wra żliwo ści ekologicznej oraz kształtowaniu etyki zachowa ń wobec środowiska. 3). Zasada „zanieczyszczaj ący płaci " - oznacza zło żenie odpowiedzialno ści w tym materialnej za skutki zanieczyszczenia i stwarzania uci ąż liwo ści oraz zagro żeń dla środowiska na podmiot go stwarzaj ący poprzez stosowanie instrumentów wymuszaj ących realizacj ę. 4). Zasada prewencji - likwidacji zanieczyszcze ń, uci ąż liwo ści. Oznacza to, że przy wyborze środków zapobiegawczych oraz likwidacji skutków okre ślonych procesów lub zdarze ń, a tak że podziale środków na ochron ę środowiska preferencj ę b ędą uzyskiwały działania usytuowane w nast ępuj ącym porz ądku hierarchicznym: • zapobieganie powstawaniu zanieczyszcze ń i innych uci ąż liwo ści tj. działanie na rzecz przebudowy modelu produkcji i konsumpcji - poprzez stosowanie tzw. najlepszych dost ępnych technik (BAT), • recykling, tj. - zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, • zintegrowane podej ście do ograniczania i likwidacji zanieczyszcze ń i zagro żeń - IPPC (oczyszczanie ścieków i gazów odlotowych, spalanie b ądź składowanie odpadów, budowa ekranów akustycznych, przeciwdziałanie przechodzeniu zanieczyszcze ń w inn ą posta ć oraz ich przemieszczaniu si ę do innych elementów środowiska). 5). Zasada przezorno ści - przewiduje rozwi ązywanie pojawiaj ących si ę problemów ju ż wtedy, gdy pojawia si ę uzasadnione prawdopodobie ństwo ich powstania, a nie wówczas, gdy istnieje pełne tego naukowe potwierdzenie. Pozwala to unika ć czasochłonnych bada ń, braku środków lub zachowawczego działania odpowiedzialnych podmiotów. 6). Zasada działania u źródła – eliminowanie uci ąż liwych emisji, minimalizacja odpadów u źródła. 7). Zasada stosowania najlepszych dost ępnych technik (BAT) w tym najlepszych z punktu widzenia technologii i uzasadnionych ekonomicznie. 8). Zasada subsydialno ści - oznacza decentralizacj ę decyzji dotycz ących ochrony środowiska, które powinny by ć podejmowane na szczeblu „jak najbli ższym obywateli", co wi ąż e si ę z przekazywaniem cz ęś ci kompetencji i uprawnie ń władczych ze szczebla centralnego na szczebel regionalny lub lokalny (wojewódzki, powiatowy, gminny). 9). Zasada skuteczno ści ekologicznej i ekonomicznej - oznacza w praktyce potrzeb ę minimalizacji nakładów na jednostk ę uzyskanego efektu.

Realizacja programu ochrony środowiska ma na celu sukcesywne d ąż enie do poprawy stanu środowiska w mie ście poprzez ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko źródeł emisji zanieczyszcze ń, ochron ę i rozwój walorów przyrodniczych oraz racjonalne gospodarowanie z uwzgl ędnieniem konieczno ści ochrony środowiska.

6 1.2. Metodyka pracy nad programem

Kieruj ąc si ę potrzeb ą wprowadzenia jasnej i czytelnej zasady zgodno ści „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski” z polityk ą zawart ą w programach wy ższego szczebla przyj ęto, że dokument powinien mie ć struktur ę podobn ą z programem ochrony środowiska szczebla wojewódzkiego i powiatowego. Cele i działania zawarte w Programie s ą kontynuacj ą polityki ekologicznej gminy realizowanej na podstawie Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski przyj ętego Uchwał ą nr XVII/183/2004 RM Tomaszów Lubelski z dnia 30.06.2004 r. Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2012-2015 z perspektyw ą do 2019 dokonano w oparciu o aktualny stan środowiska na terenie miasta, obowi ązuj ących aktów prawnych oraz dokumentów planistycznych o znaczeniu krajowym, a tak że tych dotycz ących województwa i powiatu oraz miasta.

Głównym źródłami uwarunkowa ń rozwoju miasta Tomaszowa i danych charakteryzuj ących aktualny stan środowiska s ą:

° Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą do roku 2015. ° Program ochrony środowiska dla powiatu Tomaszów Lubelski -2003 ° Raport o stanie środowiska w województwie lubelskim w 2011– WIOŚ Lublin. ° Strategia rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski 2008 r ° Ekofizjografia Miasta Tomaszów Lubelski -2003 r ° Studium uwarunkowa ń i zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski z 2000 r, zmiany 2010 r. ° Wieloletni plan inwestycyjny Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008-2015

Zebrane materiały i informacje poddane analizie umożliwiły okre ślenie diagnozy stanu środowiska w gminie, a tak że zdefiniowanie priorytetów ochrony środowiska, w tym zada ń niezb ędnych do realizacji w analizowanym okresie czasowym. Program ochrony środowiska opracowany został przy wykorzystaniu obowi ązuj ących aktualnie dokumentów ustalaj ących strategi ę i polityk ę ekologiczn ą w skali kraju, województwa, powiatu i miasta. Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski opracowany jest na okres 2012- 2015 r. z perspektyw ą do roku 2019. Przygotowanie programu z okre śleniem zada ń - działa ń operacyjnych i zaakceptowanie ich przez władze gminy, ma istotne znaczenie, gdy ż pozwoli: 1). jasno okre śli ć kierunki proekologiczne rozwoju miasta w ramach przyj ętej spójnej polityki (pa ństwa, regionu, powiatu); 2). nakre śli zadania do wykonania w ramach ustalonych priorytetów; 3). ułatwi ubieganie si ę o środki pomocowe, pozabud żetowe; 4). przyczyni si ę do stworzenia warunków do podejmowania działalno ści rozwojowych.

Opracowanego programu nie nale ży traktowa ć jako dokumentu zamkni ętego a wr ęcz przeciwnie, musi on mie ć charakter otwarty dla zmian wynikaj ących z przyj ętej polityki pa ństwa, województwa i powiatu, a tak że transponuj ącego główne zasady - przepisy UE do naszego porz ądku prawnego - ekologicznego.

7 1.3. Wykorzystane materiały i dokumenty.

W trakcie prac programowych wykorzystano nast ępuj ące materiały i dokumenty: 1. Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Lublin 2010, 2011 2. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Tomaszów Lub. 2003. 3. Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2008-2011 i perspektyw ę do 2015 r.- Urz ąd Marszałkowski Województwa Lubelskiego. 4. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego. Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie, Lublin 2002. 5. Plan Gospodarki Odpadami dla województwa lubelskiego 2011. Zarz ąd Województwa Lubelskiego. 6. Ekofizjografia Miasta Tomaszów Lubelski –opracowanie podstawowe 2003. 7. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tomaszów Lubelski 2000 r. zm. 2010 r. 8. Strategia rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008 - 2015. 9. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony. Red. A. Kleczkowski. Instytut Hydrogeologii i Geologii In żynierskiej Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 1990. 10. Surowce mineralne środkowowschodniej Polski. Praca Zbiorowa pod red. S. Kozłowskiego. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1984. 11. Nowicki. Strategia ekorozwoju Polski. Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Warszawa 1993. 12. Krajowy program zwi ększenia lesisto ści. Ministerstwo Środowiska. Warszawa 2003. 13. Michalczyk, T. Wilgat. Stosunki wodne Lubelszczyzny, Wydawnictwo UMCS Lublin 1998. 14. Polska Czerwona Ksi ęga Zwierz ąt. PWRiL Warszawa 1992. 15. Polska Czerwona Ksi ęga Ro ślin PAN Kraków 1993. 16. Europejska czerwona lista zwierz ąt i ro ślin zagro żonych wygini ęciem w skali światowej. Konwencje mi ędzynarodowe i uchwały organizacji mi ędzynarodowych. Zeszyt 3. IO Ś. Warszawa. 17. Ostoje ptaków w Polsce. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gda ńsk 1994.

1.4. Akty prawne uwzgl ędnione w opracowaniu:

1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r./ Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 tekst jednolity z pó źniejszymi zmianami/. 2. Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko /Dz. U. 2008 r. Nr 199, poz. 1227 z pó źn. zm. 3. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. /Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z pó źniejszymi zmianami/, 4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody /Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z pó źn. zm. 5. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych /Dz. U. z 2004 r. Nr 16., poz. 1266 tekst jednolity z pó źniejszymi zmianami/,

8 6. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. z 2003r. Nr 162, poz. 1568/, 7. Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach /Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 - tekst jednolity /, 8. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze /Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 tekst jednolity /, 9. Ustawa z dnia 6 lipca 2001 o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju /Dz. U. Z 2001r. Nr 97 poz. 1051/, 10. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne /Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145 - tekst jednolity i/. 11. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach /Dz. U. z 2010 r. Nr 185 , poz. 1243 t.j. z pó źn zm./, 12. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków /Dz. U. z 2001 r. Nr 72 poz. 747 z p.zm/, 13. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 maja 2009 r. w sprawie przyj ęcia dokumentu „Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016” /M.P. z 2009 r. Nr 34, poz. 501/. 14. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko /Dz. U. z 2010 r. Nr 213 poz.1397/, 15. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomu niektórych substancji w powietrzu /Dz. U. z 2008, Nr 47, poz. 281/, 16. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów /Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883/. 17. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku /Dz. U z 2007r. Nr 120, poz. 826/. 18. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5.stycznia 2012r. w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin /Dz. U z 2012 r. Nr 0, poz. 81/, 19. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 pa ździernika 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt /Dz. U z 2011 r. Nr 237, poz. 1419/, 20. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz. 2313 z p. zm./, 21. Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt, wymagaj ących ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 /Dz. U. 2005.94. 795/ 22. Konwencja o ró żnorodno ści biologicznej. Rio de Janeiro 5 czerwca 1992r./ Dz.U.2002r.Nr 184,poz.1532/ 23. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Pary ż .1972.11.16 /Dz. U z 1976r. Nr 32, poz. 190/,

9 2. ZAŁO ŻENIA WYJ ŚCIOWE PROGRAMU

2.1. Wprowadzenie.

Zało żenia wyj ściowe do opracowania Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski wynikaj ą z dwojakiego rodzaju uwarunkowa ń, s ą to:

- uwarunkowania zewn ętrzne , wynikaj ące z dokumentów i rekomendacji wy ższego szczebla, - uwarunkowania wewn ętrzne , wynikaj ące z dokumentów planistycznych, zamierze ń rozwojowych determinuj ących przyszły kształt gospodarczo- społeczny, a tak że środowiskowo-przestrzenny Miasta Tomaszów Lubelski. Analiza uwarunkowa ń stanowi podstaw ę do sformułowania programu ochrony środowiska; celów ekologicznych i kierunków działa ń, priorytetów ekologicznych oraz konkretnych przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do poprawy jako ści środowiska bezpiecze ństwa ekologicznego, ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody.

2.2. Uwarunkowania zewn ętrzne Programu

Program ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski winien by ć zgodny przede wszystkim: z ustaleniami i rekomendacjami wynikaj ącymi z ustale ń zawartych w dokumentach zewn ętrznych tj: - „Polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2009-2012 z perspektyw ą do roku 2016”, - Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, - Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, - Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego /2002/ - Programu ochrony środowiska dla Województwa Lubelskiego na lata 2008- 2011 z perspektyw ą do roku 2015, - Programu ochrony środowiska dla Powiatu Tomaszów Lubelski - 2003.

Polityka ekologiczna pa ństwa

Zasady polityki ekologicznej Polityka ekologiczna pa ństwa, a wi ęc i polityka Miasta Tomaszów Lubelski, oparte s ą na konstytucyjnej zasadzie zrównowa żonego rozwoju. Oznacza to konieczno ść uwzgl ędniania tej zasady we wszystkich dokumentach strategicznych oraz programach, przygotowywanych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym. W praktyce zasada zrównowa żonego rozwoju powinna by ć stosowana wraz z wieloma zasadami pomocniczymi i konkretyzuj ącymi, w śród których nale ży wymieni ć: Zasad ę prewencji, zasad ę „zanieczyszczaj ący płaci”, zasad ę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, zasad ę skuteczno ści ekologicznej i efektywno ści ekonomicznej.

Realizacja celów polityki ekologicznej. Cele polityki ekologicznej Państwa w powi ązaniu z celami Województwa nakre ślaj ą konkretne wyzwania dla „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski”.

10 Są to przede wszystkim: 1. W zakresie dalszej poprawy jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego: - osi ągni ęcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych poprzez uporz ądkowanie gospodarki ściekami komunalnymi oraz zmniejszenie ładunku zanieczyszcze ń pochodz ących ze źródeł rozproszonych, trafiaj ących do wód wraz ze spływami powierzchniowymi, - spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza, - zmniejszenie zagro żenia mieszka ńców ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu, - wprowadzenie kompleksowego, nowoczesnego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, - zmniejszanie ryzyka wyst ąpienia powa żnej awarii oraz ograniczenie skutków powa żnych awarii.

2. W zakresie zrównowa żonego wykorzystania materiałów, wody i energii: - eliminacja nieuzasadnionego eksploatowania wód podziemnych, - wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemy śle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonno ści, materiałochłonno ści, energochłonno ści i odpadowo ści produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszcze ń do środowiska (BAT), wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, efektywna ochrona przed powodzi ą i skutkami suszy.

3. W zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego: - zachowanie ró żnorodno ści biologicznej, - wspieranie programów rolniczych zapewniaj ących zrównowa żone korzystanie z gleb (rolnictwo ekologiczne i zrównowa żone, programy rolno środowiskowe) - kontynuacja prac zmierzaj ących do zwi ększenia lesistości, poprawa stanu ekologicznego lasów i wzrost pozaprodukcyjnej roli lasów, - ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe, - rekultywacja terenów zdegradowanych, - optymalizacja wykorzystania i zrównowa żone u żytkowanie zasobów kopalin podstawowych i pospolitych oraz zminimalizowanie niekorzystnych skutków eksploatacji,

4. W zakresie zada ń systemowych:

- zapewnienie wł ączenia celów ochrony środowiska do ustale ń zawartych we wszystkich dokumentach strategicznych i przeprowadzenia oceny skutków ekologicznych ich realizacji przed ich zatwierdzeniem, - upowszechnienie idei Systemów Zarz ądzania Środowiskowego (SZ Ś) i wdra żanie tych systemów w gał ęziach przemysłu o znacz ącym oddziaływaniu na środowisko, - doskonalenie struktur zarz ądzania środowiskiem, - kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowa ń mieszka ńców w duchu zasady zrównowa żonego rozwoju, zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku i jego ochronie, - dalszy rozwój współpracy z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi.

11 Strategia Rozwoju Kraju

Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK) jest podstawowym dokumentem strategicznym okre ślaj ącym cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno- gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewni ć. Kładzie du ży nacisk na wzrost gospodarczy i zatrudnienie oraz aspekty zrównowa żonego rozwoju. Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jako ści życia mieszka ńców Polski poprzez: - wzrost konkurencyjno ści i innowacyjno ści gospodarki, - popraw ę stanu infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jako ści, - budow ę zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa, - rozwój regionalny i podniesienie spójno ści terytorialnej.

Programy operacyjne w ramach „Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013”.

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 s ą wdra żane poprzez 6 Programów Operacyjnych (PO) zarz ądzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz poprzez Regionalne Programy Operacyjne (RPO), zarz ądzane przez Samorz ądy poszczególnych województw.

Z sze ściu Programów Operacyjnych - dwa ma istotne znaczenie dla niniejszego programu ochrony środowiska. S ą to: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej.

Głównym celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest podniesienie atrakcyjno ści inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu to żsamo ści kulturowej i rozwijaniu spójno ści terytorialnej.

PO Infrastruktura i Środowisko realizuje zasad ę zrównowa żonego rozwoju poprzez wspieranie inwestycji zwi ązanych bezpo średnio oraz po średnio z ochron ą środowiska: - Działania zwi ązane bezpo średnio z ochron ą środowiska: projekty z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami i rekultywacji, działania zwi ązane ze zwi ększeniem bezpiecze ństwa ekologicznego, działania maj ące na celu dostosowanie polskich przedsi ębiorstw do wymogów ochrony środowiska, działania zwi ązane z ochron ą ró żnorodno ści biologicznej, obszarami chronionymi, kształtowaniem postaw społecznych sprzyjaj ących ochronie środowiska, itd., - Działania zwi ązane po średnio z ochron ą środowiska: wspieranie działa ń oraz projektów zwi ązanych z tzw. transportem przyjaznym środowisku, finansowanie projektów w sektorze energetyki z zakresu zwi ększenia wykorzystania energii i obni żenia energochłonno ści, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych.

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej obejmie m.in. województwo lubelskie. Obecnie regiony Polski Wschodniej charakteryzuj ą si ę: słabo rozwini ętą i niewła ściwie ukierunkowan ą infrastruktur ą komunikacyjn ą, nieprzystosowaniem terenów pod inwestycje, niskim poziomem innowacyjności firm oraz słabo

12 rozwini ętym sektorem wysokich technologii. Dlatego opracowanie i wdro żenie tego Programu jest wa żne z punktu widzenia zrównowa żonego rozwoju kraju. W ramach PORPW, w latach 2007 - 2013, realizowane s ą inwestycje z zakresu: - Nowoczesnej gospodarki, w tym równie ż te, które maj ą wpływ na jako ść środowiska naturalnego (np. innowacje, systemy miejskiego transportu zbiorowego), - Dróg wojewódzkich poprawiaj ących wewn ętrzne powi ązania komunikacyjne województw Polski Wschodniej, Pomocy Technicznej.

Głównym celem Regionalnych Programów Operacyjnych jest podnoszenie konkurencyjno ści poszczególnych regionów i promowanie zrównowa żonego rozwoju. .

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/

W Planie zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002r./ wskazano do ochrony prawnej nast ępuj ące obszary stanowi ące element środowiska naturalnego Miasta Tomaszów Lubelski: • Obszary ochronne Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ) • System przyrodniczy miasta i strefy powi ąza ń z terenami cennymi w otoczeniu miasta. • Korytarze ekologiczne rangi krajowej • Punkty widokowe i panoramy widokowe.

Miast Tomaszów poło żone jest na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP Nr 407. Zasoby kredowych wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka -Lubelska /Chełm -Zamo ść / zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decyduj ące o mo żliwo ściach jej rozwoju gospodarczego

System Przyrodniczy Miasta Tomaszów Lubelski , poprawiaj ący jako ść i warunki życia mieszka ńców oraz wpływaj ący na to żsamo ść przyrodnicz ą i krajobrazow ą miasta tworz ą: - strefa le śna w zachodniej i południowo – zachodniej cz ęś ci obszaru miasta stanowi ąca fragment korytarza ekologicznego Lasów Roztocza ńskich rangi krajowej powi ązana funkcjonalnie z projektowanym Mi ędzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska” oraz ostoj ą ptasi ą NATURA 2000 PLB0600012 – Roztocze, - dolina rzeki Sołokiji, stanowi ąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej , potencjalna ostoja ptasia NATURA 2000 PLB060021 – Dolina Sołokiji, - lasy w północnych granicach miasta i dolinie Sołokiji pełni ące funkcj ę lokalnych le śnych w ęzłów ekologicznych, - stawy pełni ące funkcj ę lokalnych wodnych w ęzłów ekologicznych, - dolinki niewielkich cieków zasilaj ących Sołokij ę w obszarze miasta pełni ące funkcj ę si ęgaczy ekologicznych, - enklawy naturalnych lub półnaturalnych siedlisk w obszarach zurbanizowanych pełni ące funkcj ę mikrow ęzłów ekologicznych. Trwało ść i nale żyte pełnienie funkcji przez system przyrodniczy uzale żnia si ę od zapewnienia im przestrzennych zwi ązków z terenami otwartymi i le śnymi, poło żonymi w bezpo średnim s ąsiedztwie obszarów zurbanizowanych oraz poza granicami miasta (zielony pier ście ń wokół miasta). System przyrodniczy miasta nale ży bezwzgl ędnie zachowa ć i chroni ć przed ekspansj ą terenów zurbanizowanych.

13 Plan zagospodarowania przestrzennego woj. lubelskiego wskazuje do ochrony planistycznej korytarzy ekologicznych w celu zachowania i kształtowania ich dro żno ści ekologiczno-przestrzennej poprzez zakazy, nakazy i zalecenia: • Zakaz składowania odpadów komunalnych, przemysłowych i energetycznych, lokalizacji wylewisk gnojowicy i nieczysto ści oraz grzebowisk zwierz ąt, • Zakaz tworzenia nasypów ziemnych, usytuowanych poprzecznie do osi korytarza, • Zakaz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, eksploatacji surowców naturalnych, • Nakaz poszerzania /lub wykonywania/ przepustów w przecinaj ących korytarze nasypach drogowych/ i kolejowych/, • Zalecenie kształtowania pasmowych struktur przyrodniczych /ł ąk, zadrzewie ń/, • Zalecenie restytucji u żytków zielonych kosztem gruntów ornych.

Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektyw ą do roku 2015.

Celem strategicznym polityki ekologicznej województwa lubelskiego zawartym w Programie ochrony środowiska województwa lubelskiego, podobnie jak polityki ekologicznej pa ństwa, jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego województwa (mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej) oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych. Cel ten b ędzie realizowany poprzez cele realizacyjne, którymi s ą: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarz ądzania środowiskiem. Wymienione cele zgodne s ą z „Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014”. W ten sposób realizacja polityki ekologicznej województwa lubelskiego i miasta Tomaszów Lubelski wpisuje si ę w osi ąganie celów polityki pa ństwa.

Priorytety ekologiczne wynikaj ące z celów Programu ochrony środowiska dla Województwa Lubelskiego. a/ Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody realizowana b ędzie poprzez: - ochron ę istniej ących obszarów i obiektów prawnie chronionych, - wzmocnienie systemu obszarów chronionych poprzez tworzenie nowych obszarów, - ochron ę zasobów i walorów przyrodniczych i krajobrazowych poza obszarami prawnie chronionymi, - ochron ę obszarów wodno-błotnych (torfowiska, mokradła, bagna), - odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagro żonych gatunków ro ślin i zwierz ąt, - zwiększenie lesisto ści, - zwi ększenie powierzchni lasów ochronnych w obr ębie lasów prywatnych, - ochron ę gleb o najlepszej przydatno ści rolniczej, - rekultywacj ę gruntów zdegradowanych, - racjonalne korzystanie z zasobów kopalin.

14 b/ Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii b ędzie realizowane poprzez: - zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii (wdro żenie kierunków działa ń wynikaj ących z „Programu Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego” ), - prowadzenie działa ń energooszcz ędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszcz ędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach u żyteczno ści publicznej, - wdra żanie programów efektywnego wykorzystania wody w przemy śle, w tym zamkni ętych jej obiegów, - ochron ę przed powodzi ą i susz ą (budowa, rozbudowa i modernizacja zbiorników retencyjnych uj ętych w „Programie gospodarki wodnej województwa lubelskiego” i w „Programie małej retencji dla województwa lubelskiego” oraz odbudowa melioracji podstawowych i szczegółowych). c/ Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego w zakresie:

Jako ści wód - uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach uj ętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK), - uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w utworzonych na terenie województwa aglomeracjach powy żej 2000 RLM (nie uwzgl ędnionych w KPO ŚK), - budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach, gdzie uwarunkowania techniczne lub ekonomiczne wskazuj ą na nieefektywno ść rozwi ąza ń w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków, - uporz ądkowanie gospodarki wodami opadowymi poprzez budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę kanalizacji deszczowej oraz urz ądze ń podczyszczaj ących, - aktywizacja w rozwi ązywanie problemów gospodarki wodno-ściekowej, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych.

Jako ści powietrza atmosferycznego - wdra żanie programów ochrony powietrza, - redukcja emisji zanieczyszcze ń do powietrza, w tym emisji gazów cieplarnianych ze wszystkich sektorów gospodarki, a zwłaszcza z zakładów energetycznego spalania paliw (poprzez modernizacje istniej ących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urz ądze ń), a tak że z indywidualnego ogrzewania mieszka ń (poprzez korzystanie z ekologicznych no śników energii i podł ączanie obiektów do scentralizowanych źródeł ciepła), - ograniczanie emisji ze środków transportu poprzez modernizacje taboru, wykorzystywanie paliwa gazowego w miejsce oleju napędowego i benzyny oraz zwi ększanie płynno ści ruchu samochodowego poprzez budow ę obwodnic,

Gospodarki odpadami - ograniczenie wytwarzania odpadów, - rozwój systemów odzysku odpadów, - ograniczanie unieszkodliwiania odpadów poprzez składowanie,

15 - rozwój systemów zorganizowanego odbierania i zbierania odpadów komunalnych, w tym segregacji odpadów, - edukacja ekologiczna mieszka ńców, - tworzenie Rejonowych Zakładów Gospodarki Odpadami (RZGO), - zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów do wymaga ń prawnych, - tworzenie GPZON (Gminne Punkty Zbierania Odpadów Niebezpiecznych).

Oddziaływania hałasu - zmniejszenie negatywnego oddziaływania hałasu na zdrowie człowieka i środowisko.

Oddziaływania pól elektromagnetycznych - monitoring pól elektromagnetycznych, - edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagro żenia emisj ą pól.

Powa żnych awarii - działania zapobiegaj ące powstawaniu powa żnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków powa żnych awarii. d/ Doskonalenie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska poprzez: - prowadzenie edukacji na rzecz zrównowa żonego rozwoju, dotycz ącej wszystkich elementów środowiska oraz promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, - wspieranie podmiotów gospodarczych wdra żaj ących / posiadaj ących systemy zarz ądzania środowiskowego, - zapewnienie integracji celów ochrony środowiska ze strategiami rozwoju ró żnych sektorów gospodarczych, - uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - intensyfikacj ę współpracy ponadregionalnej i mi ędzynarodowej w zakresie ochrony środowiska.

Powy ższe priorytety ekologiczne s ą wyznacznikiem zarówno dla strategii ochrony środowiska, jak i konkretnych przedsi ęwzi ęć zmierzaj ących do dalszej poprawy jako ści środowiska i zachowania cennych zasobów przyrody.

Program ochrony środowiska Powiatu Tomaszów Lubelski 2003

Cele polityki ekologicznej powiatu s ą w ścisłej relacji z celami polityki województwa, nale żą do nich: a/ Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych środowiska - ochrona ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej, - utrzymanie urozmaiconego krajobrazu rolniczego, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo jako narz ędzia ochrony i zrównowa żonego wykorzystania zasobów biologicznych,

16 - renaturyzacja i poprawa zniszczonych ekosystemów i siedlisk szczególnie le śnych i wodno-błotnych, b/ Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii - zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, - prowadzenie działa ń energooszcz ędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszcz ędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie termomodernizacji, szczególnie w obiektach u żyteczno ści publicznej, - wdra żanie programów efektywnego wykorzystania wody w przemy śle, w tym zamkni ętych jej obiegów. c/ Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego .

Jako ść wód - racjonalizacja zu życia wody, - rozwój systemów pomiarów zu życia wody, - uporz ądkowanie gospodarki ściekowej poprzez budow ę i rozbudow ę oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych.

Jako ść powietrza atmosferycznego - obni żenie emisji zanieczyszcze ń, - ograniczanie emisji ze środków transportu, - rozwój energetyki odnawialnej.

Hałas - zmniejszenie skali nara żenia mieszka ńców na nadmierny poziom hałasu, - wyprowadzenie tranzytowego ruchu pojazdów z miasta (budowa obwodnicy).

Gospodarka odpadami - dąż enie do maksymalnego gospodarczego wykorzystania odpadów przemysłowych, - budowa powiatowego zakładu unieszkodliwiania odpadów z prowadzeniem odzysku i recyklingu, - rozwój systemów zorganizowanego odbierania i zbierania odpadów komunalnych, w tym segregacji odpadów, - zamykanie, rekultywacja i dostosowanie składowisk odpadów do wymaga ń prawnych.

Powa żne awarie - działania zapobiegaj ące powstawaniu powa żnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych. d/ Doskonalenie systemu zarz ądzania ochron ą środowiska - uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, - podnoszenie świadomości ekologicznej społecze ństwa.

17 2.3. Uwarunkowania wewn ętrzne

Miasto Tomaszów Lubelski posiada Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego obejmuj ące tylko cz ęść miasta, dlatego te ż nie zawierają one uwarunkowa ń planistycznych dla wszystkich obszarów. Program ochrony środowiska powinien by ć zgodny ze:

a/. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski. b/. Strategi ą Rozwoju Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2008-2015.

Zgodnie ze wskazaniami obowi ązuj ącego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski oraz wskazaniami Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego ochrona planistyczna na poziomie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego powinna obejmowa ć :

• System Przyrodniczy Miasta /SPM/, stanowi ący aktywny biologicznie i ci ągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym, zidentyfikowany i zdefiniowany dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta . • Obszary projektowane do ochrony prawnej do czasu uzyskania odpowiedniego statusu. • Punkty widokowe i panoramy widokowe.

Elementy Systemu Przyrodniczego Miasta powinny by ć wyodr ębniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i obejmowane ochron ą planistyczn ą, polegaj ąca na: • Szczególnej dbało ści o estetyk ę krajobrazu, w tym ochronie punktów i panoram widokowych, ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, ochronie krajobrazu naturalnych ekosystemów, • Szczególnej dbało ści o harmoni ę u żytkowania gospodarczego z warto ściami przyrodniczo-krajobrazowymi, • Wymogu zachowania przestrzennej zwarto ści oraz przestrzennych powi ąza ń pomi ędzy obszarami o wysokiej aktywno ści biologicznej, • Zakazie lokalizowania inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko na terenach okre ślonych w ustawie o ochronie przyrody.

3.OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI, INFRASTRUKTURA, STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA.

3.1. Poło żenie Miasta Tomaszów Lubelski

Tomaszów Lubelski jest miastem powiatowym w południowo-wschodniej cz ęś ci województwa lubelskiego, poło żonym nad rzek ą Sołokij ą na wysoko ści 275 m n.p.m., na terenie Roztocza Środkowego. Jednostki te oddziela od siebie rozległa, zabagniona dolina Sołokiji, która otacza miasto od wschodu i cz ęś ciowo od południa. Tomaszów Lubelski obejmuje obszar 13,33 km 2, co stanowi 0,89% powierzchni powiatu tomaszowskiego i 0,05% powierzchni województwa lubelskiego. Miasto, otoczone przez gmin ę wiejsk ą Tomaszów Lubelski, le ży przy drodze krajowej nr 17 relacji Zakr ęt k. Warszawy – Garwolin – Ryki – Kurów – Lublin – Piaski – Zamo ść – Tomaszów Lubelski – Hrebenne – granica Pa ństwa, w strefie oddziaływania odległej

18 o ok. 30 km aglomeracji zamojskiej. Na rozwój Tomaszowa du ży wpływ ma poło żone w odległo ści 22 km przej ście graniczne Hrebenne – Rawa Ruska.

3.2. Poło żenie fizyczno-geograficzne.

Według podziału fizyczno-geograficznego Lubelszczyzny /wg J. Kondrackiego / Tomaszów Lubelski le ży na terenie Roztocza Środkowego i pograniczu Grz ędy Sokalskiej.

3.3. Klimat

Klimat Roztocza Środkowego posiada wyra źne cechy kontynentalne. Nasłonecznienie nale ży do najwy ższych w kraju, si ęgaj ąc 50% dni w roku. Opady s ą obfite (ok. 700 mm rocznie). Wyst ępuj ą zazwyczaj w czerwcu i lipcu, natomiast w sierpniu obserwuje si ę najwi ększe nasłonecznienie. Średnia temperatura roczna w Tomaszowie Lubelskim wynosi 7,0 °C a średnie temperatury miesi ęczne wahaj ą si ę od -4,9 °C w styczniu do 18,2 °C w lipcu. Ostatnie przymrozki wiosenne wyst ępuj ą około 20 maja a pierwsze jesienne około połowy wrze śnia. Średnia liczba dni z przymrozkami w okresie od 1 kwietnia do 31 pa ździernika wynosi 21,4. Wyst ępuj ą one głównie w kwietniu i pa ździerniku ale zdarzaj ą si ę te ż w czerwcu i wrze śniu, co jest niekorzystne dla rozwoju ro ślin. Okres wegetacyjny z temperatur ą ponad 5 °C trwa 207 dni. Pokrywa śnie żna zalega średnio 70 – 80 dni. Tomaszów Lubelski cechuje wyst ępowanie du żej ilo ści burz.

• Cyrkulacja powietrza .

Klimat zaliczany jest do przej ściowych i jest kształtowany poprzez zmienny w swym zasi ęgu napływ mas powietrza oceanicznego z zachodu i kontynentalnego ze wschodu. Przej ściowo ść klimatu jest wyra żona m.in. du żą ró żnorodno ści ą i zmienno ści ą obserwowanych stanów pogody z dnia na dzie ń, wynikaj ącą z cyrkulacji atmosferycznej.

Na zmienno ść warunków pogodowych najwi ększy wpływ maj ą fronty atmosferyczne rozdzielaj ące masy powietrzne. Średnio w roku nad Roztoczem, Wy żyn ą Lubelsk ą i Wy żyn ą Woły ńsk ą notuje si ę 134 fronty, czyli średnio, co trzeci dzie ń jest dniem z frontem atmosferycznym. W przebiegu rocznym najwi ęcej dni z tzw. pogod ą frontow ą wyst ępuje w grudniu i listopadzie /odpowiednio 14 i 12 dni/, a najmniej w sierpniu i czerwcu / średnio po 10 dni/.

4. INFRASTRUKTURA MIASTA.

4.1. Wodoci ągi - z aopatrzenie ludno ści miasta w wod ę Źródłem zaopatrzenia mieszka ńców Miasta Tomaszowa Lubelskiego w wod ę są: • zespół 5 studni uj ęcia komunalnego wód kredowych usytuowanych w „Siwej Dolinie” o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych Q=940m3/h W Tomaszowie Lubelskim funkcjonuje system zbiorczego zaopatrzenia w wod ę ze studni gł ębinowych, zasilanych z wód kredowych wysokiej jako ści. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi:

19 - magistrala przesyłowa 3,3 km, - sie ć rozdzielcza- 56,6 km, - przył ącza wodoci ągowe 57,7 km, - liczba przył ączy- 2801 szt, - wska źnik zaopatrzenia mieszka ńców w wod ę uj ęcia komunalnego – ok.98%, Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w mie ście ocenia si ę na 1 442,9 m 3/h, natomiast zasoby dyspozycyjne na 25 972,2 m 3/dob ę. Poza tym funkcjonuj ą studnie kopane czerpi ące czwartorz ędowe wody gruntowe, które nie zapewniaj ą wymaganej jako ści wody do picia, ze wzgl ędu na brak izolacji od zanieczyszcze ń powierzchniowych. Średni dobowy pobór wody z uj ęcia miejskiego za rok 2010 wynosił 3145,3 m3. Oprócz miasta obsługuje on s ąsiednie wsie Rogó źno, Sabaudia, D ąbrowa Tomaszowska, Rabinówka. Sie ć wodoci ągowa w mie ście jest dobrze rozwini ęta. Stan techniczny sieci jest zró żnicowany, od odcinków przedwojennych w złym stanie technicznym do wybudowanych współcze śnie według najnowszych technologii, których stan jest bardzo dobry.

4.2. Kanalizacja i gospodarka ściekowa

W Tomaszowie funkcjonuje zwarta sie ć kanalizacji sanitarnej. Długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi 55 km. Korzysta z niej 81% mieszka ńców. Zagro żeniem dla środowiska jest niedostateczne uporz ądkowanie gospodarki ściekowej w zlewni Sołokiji oraz niedostateczna ochrona wód podziemnych i powierzchniowych w północnej cz ęś ci miasta . Rozbudowa kanalizacji sanitarnej w latach 2008 – 2009 miała na celu zwi ększenie odbioru i oczyszczania ścieków o 1494 m 3/d. Tomaszów Lubelski posiada oczyszczalni ę ścieków, zmodernizowan ą w 2006 r., użytkowan ą przez Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej 3 Sp. z o.o. Przepustowo ść oczyszczalni wynosi Q śr.d. = 6300 m /d, (równowa żna liczba mieszka ńców – 63 420). Wielko ści dobowych odpływów ścieków w 2010 r mie ściły si ę w przedziale 5590 m3/dob ę w miesi ącu styczniu do 9422 m3/dob ę w czerwcu. Wzrosty te tłumaczy si ę infiltracj ą wód gruntowych do kanalizacji i prawdopodobnymi nielegalnymi zrzutami ścieków. Ścieki pochodz ą z obszarów zabudowy mieszkaniowej w mie ście. Planowane jest równie ż ich odbieranie z pobliskiej wsi Rogó źno oraz nowo powstaj ących dzielnic mieszkaniowych i usługowo-przemysłowych. Ścieki s ą poddawane oczyszczaniu mechanicznemu i biologicznemu ze wspomaganiem chemicznym. Oczyszczone ścieki s ą odprowadzane do rzeki Sołokiji. Ilo ść zrzucanych ścieków jest wi ększa ni ż średni niski przepływ tej rzeki, tote ż przed modernizacj ą oczyszczalnia powodowała naruszanie zdolno ści wód rzecznych do samooczyszczania si ę. Po modernizacji oczyszczalni nast ąpiła redukcja wska źników zanieczyszcze ń w odprowadzanych ściekach o ponad 90%. Ścieki s ą odprowadzane w ilo ści 1 201 900 m 3/rok. Ł ącznie z wodami infiltracyjnymi i ściekami dowo żonymi oczyszczalnia przerabia 2758 790 m 3/rok. Wszystkie odprowadzane ścieki cechuj ą si ę podwy ższonym usuwaniem biogenów. Obowi ązuj ące pozwolenie wodno-prawne ustala nast ępuj ące dopuszczalne wska źniki zanieczyszcze ń:

20 BZT 5 – 15 mg O 2/l, ChZT Cr – 125 mg O 2/l, azot ogólny – 15 mg N/l, fosfor ogólny – 2 mg P/l. Parametry ścieków odprowadzanych przez miejsk ą oczyszczalni ę do rzeki Sołokiji spełniaj ą wymogi jako ściowe okre ślone w pozwoleniu.

4.3. Sie ć komunikacyjna

Tomaszów Lubelski le ży przy drodze krajowej nr 17 relacji Zakr ęt k. Warszawy – Garwolin – Ryki – Kurów – Lublin – Piaski – Krasnystaw – Zamo ść – Tomaszów Lubelski – Hrebenne – granica Pa ństwa, w odległo ści 22 km od przej ścia granicznego Hrebenne – Rawa Ruska. Droga ta stanowi cz ęść mi ędzynarodowej trasy tranzytowej z Gda ńska do Lwowa i Kijowa. Droga biegnie przez zabytkowe centrum miasta, szpecąc je i utrudniaj ąc jego rozwój. W celu wyprowadzenia transportu ze śródmie ścia planowana jest budowa obwodnicy. Ponadto w Tomaszowie krzy żuj ą si ę drogi wojewódzkie nr 853 (Tomaszów Lubelski – Józefów – Biłgoraj) i 850 (Tomaszów Lubelski – Tyszowce – Hrubieszów). W mie ście s ą 22 drogi powiatowe, prowadz ące m.in. do atrakcyjnych miejscowo ści Roztocza: Narola, Zwierzy ńca, Krasnobrodu. Drogi powiatowe biegn ą nast ępuj ącymi ulicami: Wyzwolenia, Moniuszki, Le śna, Żwirki i Wigury, Ordynacka, Ko ściuszki, Lipowa, Wojska Polskiego, 29-go Listopada, Kopernika, Króla Zygmunta, Hetmana Żółkiewskiego, Obro ńców Westerplatte, mjr F. Bartłomowicza ”Grzmota”, ks. P. Ściegiennego, dr Janusza Petera, Rolnicza, Skłodowskiej, Siwa Dolina, Sienkiewicza, Sikorskiego, Majda ńska. Ogółem w mie ście znajduje si ę 46,17 km dróg miejskich, 22,92 km dróg powiatowych, 2,46 km dróg wojewódzkich i 4,45 km drogi krajowej.

4.4. Gospodarka cieplna i energetyczna

Przez Tomaszów przebiega linia wysokiego napi ęcia 110 kV, nale żą ca do krajowego systemu przesyłowego. Sie ć zasila dwie stacje GPZ 110/15 kV, od których odchodz ą linie średniego napi ęcia 15 kV, zasilaj ące miasto. W strefach ochronnych wzdłu ż linii nie powinny by ć lokalizowane budynki b ędące miejscem stałego pobytu ludzi (z uwagi na mo żliwo ść szkodliwego oddziaływania pola elektromagnetycznego), składu materiałów łatwopalnych, urz ądze ń zraszaj ących ani parkingi pojazdów z zapłonem iskrowym. Stacje transformatorowe 15/0,4 kV daj ą pocz ątek liniom niskiego napi ęcia, dostarczaj ącym pr ąd odbiorcom w mie ście. Miasto posiada sie ć gazu ziemnego. Jest on dostarczany liniami przesyłowymi. Długo ść sieci gazowej wynosi 70,1 km, korzysta z niej ok. 88,0% mieszka ńców miasta. W Tomaszowie nie ma zbiorczej sieci ciepłowniczej. W osiedlach domów wielorodzinnych znajduj ą si ę lokalne kotłownie i sieci ciepłownicze. Pozostałe gospodarstwa domowe korzystaj ą z własnych systemów grzewczych. S ą to piece na gaz oraz na paliwa stałe: w ęgiel, koks i drewno.

21 4.5. Telekomunikacja

Przez miasto przebiegaj ą 2 magistrale telekomunikacyjne światłowodowe, wł ączone do krajowego systemu ł ączno ści przewodowej. Sie ć telekomunikacyjna istnieje w całym mie ście. Jest wyposa żona w nowoczesn ą central ę cyfrow ą i sukcesywnie rozbudowywana. W Tomaszowie znajduj ą si ę 4 stacje przeka źnikowe telefonii komórkowej. Trzy z nich są zlokalizowane w południowej cz ęś ci miasta: nr 26609 przy ul. Rolniczej 2, nr 5664 przy ko ściele p.w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Lwowskiej 52 i nr 5665 przy Al. Grunwaldzkich 1. Czwarta stacja znajduje si ę przy ul. Łaszczowieckiej.

4.6. Przemysł i inne jednostki organizacyjne

Zmiany w gospodarce spowodowały, że zmienił si ę znacz ąco profil produkcyjny zakładów. Obok przemysłu rolno-spo żywczego, którego rozwojowi sprzyjaj ą tradycje i bogate zaplecze rolnicze w powiecie, rozwijaj ą si ę nowe gał ęzie przemysłu, np. przemysł budowlany. W miejsce przedsi ębiorstw pa ństwowych i spółdzielczych pojawiły si ę firmy prywatne. Wyra źną tendencj ą jest zast ępowanie du żych przedsi ębiorstw przez małe firmy, głównie usługowe. Ilo ściowo przewa żaj ą podmioty zajmuj ące si ę handlem i naprawami, nast ępnie obsług ą firm, nieruchomo ściami, nauk ą, przemysłem i budownictwem. Du ża jest aktywno ść firm transportowych, obsługuj ących głównie zakłady przemysłowe. Nast ąpił znacz ący rozwój usług finansowych - w mie ście powstało 7 oddziałów banków, co zapewnia wła ściw ą obsług ę podmiotów gospodarczych i potencjalnych inwestycji. Do najwa żniejszych podmiotów gospodarczych w mie ście mo żna zaliczy ć nast ępuj ące: − „Sławex” Zbigniew Sławi ński (budownictwo, głównie przemysłowe, w tym konstrukcje ze stali), − ZUP „Roztocze” Roman Rak (wyrób zamków i zawiasów), − „MIXOR” produkcja i sprzeda ż pokry ć dachowych, − PHU „RAKOPOL” Kamieniarstwo Jerzy Rak, − PW „Stan-Rom” Sp. j. Stanisław So śnicki Roman Korzeniowski (hurtownia lodów i deserów), − PHU „JANTAR” ul. Sienkiewicza 5, ( złomowanie pojazdów i sprzeda ż cz ęś ci zamiennych), − P.P.K.S ul. Lwowska 116, − SVZ Poland Sp. z o.o. (przetwórstwo warzyw i owoców), − Zakład Przetwórstwa Mi ęsnego. S.C, Wr ębiak Witkowski, − FHU „Nekopol” Józef Ne ć (cz ęś ci i akcesoria samochodowe i rowerowe), − „Roztocze” Mieczysław, Marek i Tomasz Szalu ś Sp. j. (hurtownia piwa, wina i napojów chłodz ących), − Spółdzielnia Inwalidów „TOMSPIN” (produkcja tekstyliów, − Tomaszowska Spółdzielnia Mleczarska, − Wytwórnia Sprz ętu Komunikacyjnego w Tomaszowie Lubelskim, − „Leszek i Agata” L. Kapka (spedycja oraz transport drogowy i kolejowy).

22 Istotny wpływ na gospodark ę Tomaszowa Lubelskiego ma bliskie s ąsiedztwo granicy pa ństwa i działanie Oddziału Urz ędu Celnego w Zamo ściu, przy którym rozwin ęły si ę i sprawnie funkcjonuj ą składy celne.

4.7. Ekofizjograficzne uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego

Obok funkcjonuj ącego przemysłu i usług miasto posiada du że predyspozycje do rozwoju turystyki. Wynika to z poło żenia na terenie Roztocza Środkowego. Miasto powinno wykorzystywa ć mo żliwo ści płyn ące z takiego poło żenia, przez rozbudow ę bazy noclegowej, gastronomicznej i zaopatrzeniowej oraz kreowanie nowych miejsc pracy zwi ązanych z obsług ą turystów. Konieczna jest równie ż promocja Tomaszowa Lubelskiego jako dogodnej bazy wypadowej nie tylko do zwiedzania Roztocza Środkowego ale równie ż Roztocza Wschodniego (którego polska cz ęść znajduje si ę głównie w województwie podkarpackim), Puszczy Solskiej i doliny Sołokiji. Wymaga to szerszej współpracy mi ędzy gminami województwa lubelskiego i podkarpackiego znajduj ącymi si ę na Roztoczu. Brak surowców mineralnych sprzyja ochronie powierzchni ziemi przed degradacj ą. Od wschodu Tomaszów Lubelski s ąsiaduje z Grz ędą Sokalsk ą, która cechuje si ę wyst ępowaniem gleb wysokich klas bonitacyjnych, sprzyjających rozwojowi rolnictwa. Celowy jest wi ęc dalszy rozwój przemysłu spo żywczego. Tomaszów mo że sta ć si ę regionalnym o środkiem tej bran ży, obsługuj ącym obszar wi ększy od powiatu. Obecno ść obszarów sieci Natura 2000 b ędzie ogranicza ć rozwój tych dziedzin gospodarki, które stwarzaj ą du że obci ąż enie dla środowiska. Z drugiej strony stanowi szans ę na promowanie technologii bardziej przyjaznych środowisku a wi ęc nowocze śniejszych. Dzi ęki temu pojawi si ę mo żliwo ść wyprzedzenia w rozwoju społeczno-gospodarczym podobnych o środków miejskich, w których przewa żaj ą tradycyjne technologie.

5. STAN ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI

5.1. Obszary chronione na podstawie Ustawy o ochronie przyrody.

5.1.1. Obszary wa żne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych.

Obszary NATURA 2000 Krajowa Sie ć Ekologiczna NATURA 2000 tworzona w oparciu o dyrektyw ę „ptasi ą „ i dyrektyw ę „siedliskow ą”, w celu zabezpieczenia zagro żonych i reprezentatywnych dla regionów biogeograficznych Unii Europejskiej siedlisk oraz zagro żonych i rzadkich na terytorium Wspólnoty gatunków ro ślin i zwierz ąt obejmuje ostoje ptasie wyznaczone rozporz ądzeniem Ministra Środowiska lub zgłoszone do Komisji Europejskiej oraz ostoje siedliskowe zaakceptowane przez Komisj ę Europejsk ą, posiadaj ące status obszarów wa żnych dla Wspólnoty- System obszarów Natura 2000.

23 W obszarze Tomaszowa Lubelskiego znajduj ą si ę: - fragment du żego obszaru NATURA 2000 , PLB 060012 Roztocze - obszar PLB 060021 Dolina Sołokiji 1. Rozległe obszary le śne, obj ęte ochron ą w ramach NATURA 2000 – Roztocze (PLB060012) . Obszar obejmuj ący Lasy Zwierzyniecko - Kosobudzkie oraz całe Roztocze Środkowe i Południowe. Roztocze to pas łagodnych wzniesie ń ci ągn ących si ę z północnego-zachodu na południowy-wschód. Około 70% powierzchni stanowi ą lasy, mi ędzy którymi wyst ępuj ą w ąskie pasy pól uprawnych oraz wsie i niewielkie miasta. Znaczna cz ęść lasów ma charakter zbli żony do naturalnego. Dominuj ą bory sosnowe, ale te ż spory udział maj ą mieszane bory jodłowe i buczyna karpacka. Sie ć wód powierzchniowych jest do ść uboga. Główn ą rzek ą jest Wieprz. Ponadto z południowych stoków Roztocza spływaj ą w kierunku Kotliny Sandomierskiej Tanew, Sopot i Szum. W dolinach Wieprza, Sołokiji i Topornicy znajduj ą si ę stawy rybne. W ostoi wyst ępuje co najmniej 27 gatunków ptaków z Zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. W okresie l ęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: dzi ęcioł białogrzbiety, dzi ęcioł zielonosiwy, puchacz, puszczyk uralski, trzmielojad; w stosunkowo wysokim zag ęszczeniu wyst ępuje bocian biały i orlik krzykliwy, a tak że przepiórka (c. 1% populacji krajowej); Szczegółowej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie Miasta Tomaszowa nie przeprowadzono .

2. Rozległe obszary ł ąkowo – le śne, poło żone w płytkiej dolinie Sołokiji obj ęte ochron ą w ramach NATURA 2000 – Dolina Sołokiji (PLB060021 ). Ostoja le ży w granicach mezoregionu Roztocze Środkowe i Równina Bełzka. Obejmuje dolin ę rzeki Sołokiji od Tomaszowa Lubelskiego do granicy z Ukrain ą. Sołokija płynie naturalnym korytem, zachowało si ę szereg meandrów i starorzeczy. W odcinku przygranicznym jej dolin ę wypełniaj ą rozległe, nieu żytkowane ł ąki i ugory. Lasy zajmuj ą ponad 1/4 powierzchni ostoi. Wyst ępuj ą w mozaikowym układzie z gruntami rolnymi, głownie z prawej strony dorzecza, pozostaj ąc w ekologicznej łączno ści z lasami Roztocza. Przewa żaj ą drzewostany sosnowe z domieszk ą li ściastych (głównie d ębu i olchy). Wzdłu ż koryta rzeki zachowały si ę dosy ć du że płaty olsów oraz podmokłych borów sosnowych. Ostoja obejmuje równie ż 5 kompleksów stawów rybnych oraz kilka małych, śródle śnych stawów. W ostoi Dolina Sołokiji stwierdzono wyst ępowanie co najmniej 19 gatunków ptaków wymienionych w Załaczniku I Dyrektywy Ptasiej. Liczebno ść jednego gatunku (dzi ęcioła białoszyjego) spełnia kryteria wyznaczania ostoi ptaków wprowadzone przez BirdLife International. Ponadto 7 gatunków zostało wymienionych w Polskiej czerwonej ksi ędze zwierz ąt; OSO „Dolina Sołokiji” został utworzony dla ochrony nast ępuj ących gatunków ptaków z zał ącznika Dyrektywy Ptasiej UE: dzi ęcioł białoszyi, b ąk, b ączek, bocian czarny, bocian biały, trzmielojad, bielik, gado żer, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy, derkacz, siewka złota, rybitwa zwyczajna (rzeczna), rybitwa czarna, zimorodek, dzi ęcioł czarny, dzi ęcioł białogrzbiety, ortolan. Przedmiotem ochrony moc ą Dyrektywy Ptasiej jest dzi ęcioł białoszyi , którego populacja jest znacz ąca (do 2% populacji krajowej). Inwentaryzacja przyrodnicza OSO „Dolina Sołokiji” wykazała, że ł ąki i torfowisko nad rzek ą w granicach Tomaszowa Lubelskiego stanowi ostoj ę kilku gatunków obj ętych ochron ą prawn ą: błotniak ł ąkowy (1 para), derkacz (3 samce), czajka

24 (1 para l ęgowa), dzierzba g ąsiorek (2 samce), rokitniczka (3 samce śpiewaj ące), dzierzba srokosz (1 para), cierniówka (1 samiec), łozówka (2 samce śpiewaj ące), piecuszek (5 samców śpiewaj ących), pokl ąskwa (5 samców śpiewaj ących), potrzos (1 para i 2 samce śpiewaj ące), słowik szary (4 samce śpiewaj ące), strumieniówka (1 samiec śpiewaj ący), świerszczak (3 samce śpiewaj ące), trznadel (2 samce śpiewaj ące).

Sie ć ekologiczna ECONET

Krajowa Sie ć Ekologiczna ECONET PL – b ędąca elementem Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET– to system spójnych przestrzennie i funkcjonalnie reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod wzgl ędem ró żnorodno ści biologicznej obszarów przyrodniczych stanowi ących o dziedzictwie przyrodniczym Europy. Jej elementami s ą obszary w ęzłowe (z wyodr ębniaj ącymi si ę biocentrami i strefami buforowymi, korytarze ekologiczne oraz obszary wymagaj ące unaturalnienia. W krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL wyodr ębniono 78 obszarów w ęzłowych oraz 110 korytarzy ekologicznych. Ł ączna powierzchnia obj ęta sieci ą stanowi 46% terytorium Polski. W granicach województwa lubelskiego wyodr ębniono 5 obszarów w ęzłowych o znaczeniu mi ędzynarodowym, 4 obszary w ęzłowe o znaczeniu krajowym oraz 3 korytarze ekologiczne o znaczeniu mi ędzynarodowym i 4 korytarze o znaczeniu krajowym . W granicach Miasta Tomaszów Lubelski znajduj ą si ę obszary pełni ące funkcj ę korytarzy ekologicznych :

- strefa le śna w zachodniej i południowo – zachodniej cz ęś ci obszaru miasta stanowi ąca fragment korytarza ekologicznego Lasów Roztocza ńskich rangi krajowej powi ązana funkcjonalnie z projektowanym Mi ędzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska” oraz projektowan ą ostoj ą ptasi ą NATURA 2000 PLB0600012 – Roztocze, - zachodnia cz ęść miasta została zaliczona do Transgranicznego Obszaru Chronionego „Roztocze”, zespalaj ącego polskie i ukrai ńskie obszary obj ęte ochron ą prawn ą oraz obszary przyległe. Celem utworzenia TOCh „Roztocze” było zapewnienie spójno ści działa ń na rzecz zachowania ekosystemów Roztocza pojmowanego jako cało ść . - dolina rzeki Sołokiji, stanowi ąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej, potencjalna ostoja ptasia NATURA 2000 PLB060021 – Dolina Sołokiji,

Według „Planu zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego” korytarze ekologiczne obejmuje si ę ochron ą planistyczn ą ustanawiaj ąc wymóg zachowania i kształtowania ich dro żno ści ekologiczno-przestrzennej. Oznacza on: 1) zakazy: − składowania odpadów komunalnych, przemysłowych i energetycznych, lokalizacji wylewisk gnojownicy i nieczysto ści oraz grzebowisk zwierz ąt, − tworzenia nasypów ziemnych, usytuowanych poprzecznie do osi korytarza, − lokalizacji zabudowy mieszkaniowej, − eksploatacji surowców mineralnych. 2) nakazy: − likwidacji obiektów destrukcyjnych,

25 − poszerzania (lub wykonywania) przepustów w przecinaj ących korytarze nasypach drogowych i kolejowych. 3) zalecenia: − kształtowania pasmowych struktur przyrodniczych (łąk, zadrzewie ń), − restytucji u żytków zielonych kosztem gruntów ornych, − prowadzenia dróg po estakadach.

5.1.2. Pomniki przyrody

Na terenie miasta jako forma ochrony przyrody wyst ępuj ą pomniki przyrody. Obj ęte tą form ą ochrony s ą pojedyncze drzewa lub grupy drzew wg. poni ższego zestawienia.

Tabela 1. Wykaz pomników przyrody na terenie Miasta Tomaszów Lubelski.

Rodzaj Właściciel Podstawa prawna Lp. Opis pomnika Lokalizacja pomnika działki ochrony Przedsiębiorstwo Transportowe Przy bramie Handlu Orzeczenie Nr 1 Wojewody Dąb szypułkowy wjazdowej na Wewnętrznego Zamojskiego z dnia Pojedyncze (Quercus robur) terenie bazy Oddział w 1 2 grudnia 1988r.(Dz.Urz. drzewo o obw. 350 cm i PTHW Zamościu Filia Woj.Zamojskiego z 1987r. wys.28 m (obecnie PHU w Tomaszowie Nr 16.poz.152) Nekpol) Lubelskim (obecnie PHU Nekpol) W zespole Parafia Rzymsko - Orzeczenie Nr 1 Wojewody 3 lipy szerokolistne zieleni katolicka p.w. Zamojskiego z dnia 2 (Tilia platyphylos) o otaczającej Zwiastowania NMP 2 Grupa drzew grudnia 1988r.(Dz.Urz.Woj. obw. 325, 375, 455 zabytkowy w Tomaszowie Zamojskiego z 1987r. Nr. 16 cm i wys. 25 m. kościołek Lubelskim poz.152) modrzewiowy ul. Królewska 1 Własność Banku Na placu przy Gospodarki 4 Klony zwyczajne Banku Żywnościowej S.A. (Acer platonoides) Gospodarki w Tomaszowie Orzeczenie Nr XLI/337/97 o obw. 275, 220, Żywnościowej Lubelskim ul. Rady Miejskiej w 225, 245cm wys.26, S.A. 3 Grupa drzew Żwirki i Wigury Tomaszowie Lubelskim 21, 20 m. 1 wiąz (obecnie (obecnie własność z dnia 27 października górski (Ulmu Prokuratura Skarb Państwa, w 1997roku scabra) o obw. Rejonowa w zarządzie 320cm, wys. 28 m Tomaszowie Prokuratury Lubelskim) Rejonowej

5.1.3. System przyrodniczy miasta.

Podstawow ą struktur ę funkcjonaln ą środowiska kraju i województwa definiuje ECONET PL – spójny przestrzennie i funkcjonalnie system reprezentatywnych i najlepiej zachowanych pod wzgl ędem ró żnorodności biologicznej obszarów. „Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego” nakłada na gminy obowi ązek wyodr ębnienia systemu przyrodniczego i jego ochrony przy tworzeniu studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

26 Dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zdefiniowano System Przyrodniczy Gminy /SPG/ miasta , stanowi ący aktywny biologicznie i ci ągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym w Studium uwarunkowa ń. „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” zostało przyj ęte uchwał ą Rady Miasta nr XXXIX/429/2000 z dn. 26 marca 2000 r. i zmienione uchwał ą Rady Miasta nr XLII/465/2010 z dn. 11 czerwca 2010 r. System Przyrodniczy Miasta, poprawiaj ący jako ść i warunki życia mieszka ńców oraz wpływaj ący na to żsamo ść przyrodnicz ą i krajobrazow ą miasta tworz ą: - strefa le śna w zachodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci Tomaszowa Lubelskiego stanowi ąca fragment Lasów Roztocza ńskich, korytarza ekologicznego rangi krajowej, powi ązana funkcjonalnie z projektowanym Mi ędzynarodowym Rezerwatem Biosfery „Roztocze i Puszcza Solska”, - dolina rzeki Sołokiji, stanowi ąca korytarz ekologiczny rangi regionalnej, - lasy na północnych kra ńcach miasta i w dolinie Sołokiji, pełni ące funkcj ę lokalnych w ęzłów ekologicznych, - stawy (lokalne w ęzły ekologiczne), - dolinki niewielkich cieków zasilaj ących Sołokij ę (si ęgacze ekologiczne), - enklawy naturalnych lub półnaturalnych siedlisk pośrodku obszarów zurbanizowanych (mikrow ęzły ekologiczne). Trwało ść i dobre funkcjonowanie systemu zale żą od przestrzennych zwi ązków jego składników z terenami otwartymi i le śnymi w bezpo średnim sąsiedztwie. System Przyrodniczy Miasta musi by ć chroniony przed urbanizacj ą.

5.2. Powi ązania przyrodnicze obszaru z jego szerszym otoczeniem.

5.2.1. Powi ązania biocenotyczne.

Środowisko przyrodnicze Tomaszowa Lubelskiego powi ązane jest funkcjonalnie z otaczaj ącymi gmin ę obszarami ekologicznymi szczególnie cennymi poprzez ekosystemy wodno-łąkowe, torfowiskowe i le śne doliny Sołokiji. Zachodnia cz ęść miasta została zaliczona do Południoworoztocza ńskiego Obszaru Węzłowego, okre ślonego jako w ęzeł ekologiczny o znaczeniu krajowym. Przez Tomaszów Lubelski przebiega lokalny korytarz ekologiczny ł ącz ący stawy w Tarnawatce i Krasnobrodzki Park Krajobrazowy z Południoworoztocza ńskim Parkiem Krajobrazowym.

5.2.2. Powi ązania hydrogeologiczne i hydrologiczne.

Środowisko przyrodnicze Tomaszowa Lubelskiego powi ązane jest funkcjonalnie z otaczaj ącymi gmin ę obszarami ekologicznymi szczególnie cennymi: • poprzez system wód podziemnych z obszarami znajduj ącymi si ę w granicach GZWP Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść ), • poprzez system wód powierzchniowych z dorzeczem Bugu.

5.2.3.Tendencje zmian w strukturze przyrodniczej.

W ostatnich latach struktura przyrodnicza zmienia si ę w istotnym zakresie i zmiany b ędą jeszcze znaczniejsze ni ż dotychczas. Zmiany wynikaj ą z naturalnej sukcesji i działa ń planistycznych /Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Tomaszów Lubelski/ takich jak:

27 • budowa obwodnicy Tomaszowa. • zwi ększenie zasi ęgu przestrzennego terenów budowlanych. Ponadto z przyczyn gospodarczych zachodz ą zmiany polegaj ące na sukcesji naturalnej w kierunku zbiorowisk zaro ślowych i le śnych w obszarze gruntów ornych, na których zaprzestano produkcji rolnej oraz w obszarze nie u żytkowanych ł ąk z zaniedbanymi systemami melioracyjnymi.

5.3. Warunki wodne

5.3.1. Wody powierzchniowe.

Miasto Tomaszów Lubelski poło żone jest w dorzeczu rzeki Sołokiji, która jest dopływem rzeki Bug. Rzeka Sołokija przepływa przez miasto z północnego- zachodu na południowy-wschód. Jest najwi ększ ą rzek ą tego regionu. Uchodzi do Bugu na terenie Ukrainy. Jej obszar źródliskowy wyst ępuje w s ąsiedztwie północno-zachodniej granicy administracyjnej miasta. Rz ędne terenu źródliska wynosz ą 268,0-270,0 m n.p.m. Jest to obni żenie terenu wypreparowane w mało odpornych marglach kredowych. W obni żeniu tym w rejonie Jeziora Wieprzowego rozwin ął si ę równie ż obszar źródliskowy rzeki Wieprz. Wody powierzchniowe spotyka si ę równie ż na wschód i południowy – wschód od doliny Sołokiji, s ą to tereny niezainwestowane, podmokłe z zagł ębieniami bezodpływowymi wypełnionymi wod ą. Wyst ępowanie obszarów podmokłych jest wynikiem zalegania tu ż pod powierzchni ą słabo przepuszczalnych mułków i deluwialnych osadów lessopodobnych. Badania monitoringowe wód rzeki Sołkija prowadzone w roku 2010 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Zamo ściu w m. Ruda Żelazna wykazały umiarkowany stan wód, co w zakresie pi ęciostopniowej skali jako ściowej oznacza III klas ę czysto ści. Wska źnikami klasyfikuj ącymi wody w tej klasie s ą wska źniki biologiczne, natomiast wska źniki fizykochemiczne posiadały warto ści charakterystyczne dla wód klas o lepszej jako ści, klasy I i II. Głównym źródłem zanieczyszcze ń rzeki w obszarze miasta s ą odprowadzane z oczyszczalni ścieki komunalne, oraz spływowe zanieczyszczenia obszarowe z terenów zabudowanych oraz wykorzystywanych rolniczo, szczególnie zwi ązki biogenne.

5.3.2.Wody podziemne.

Wody podziemne wyst ępuj ą w utworach kredowych, a tak że w dolinie rz. Sołokiji mo żna spotka ć wody podziemne w aluwialnych osadach czwartorz ędowych. Wody podziemne w utworach kredowych wyst ępuj ą na całym obszarze miasta. Kredowy poziom wodono śny, stanowi ący podstaw ę zaopatrzenia w wod ę pitn ą jest fragmentem zasobnego w wod ę Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 407 Niecka Lubelska – Chełm - Zamo ść /GZWP Nr 407/, obejmuj ącego tereny na wschód od doliny Wieprza, o pow. 9015 km 2, 2 2 w tym 819 km - projektowane Obszary Najwy ższej Ochrony i 8196 km – projektowane Obszary Wysokiej Ochrony - zbiornik szczelinowo - porowy o zasobach dyspozycyjnych 1127,5 tys. m3/d, średnia gł ęboko ść uj ęć wynosi 70m.

28 Tomaszów Lubelski le ży w granicach Obszaru Wysokiej Ochrony (OWO) wód podziemnych ponad Głównym Zbiornikiem Wód Podziemnych nr 407 (Chełm- Zamo ść ).

Wody kredowe zaliczane s ą do wód wysokiej jako ści. Zasoby kredowych zbiorników wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka - Lubelska /Chełm -Zamo ść / zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decyduj ące o mo żliwo ściach jej rozwoju gospodarczego /plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego 2002 r./. GZWP 407 zachowały si ę w swym naturalnym, prawie niezmienionym stanie ze wzgl ędu na zasoby wód podziemnych, jak i ich jako ść . Lokalnie wyst ępuj ą obszary o znacznej koncentracji poboru wód podziemnych /m.in. Chełm, Zamo ść , Tomaszów Lubelski/. Wysoka jako ść wód podziemnych głównego u żytkowego poziomu wodono śnego, czyli wód wyst ępuj ących w utworach kredowych jest jednym z walorów naturalnych miasta. Wody bez uzdatniania odpowiadaj ą wymogom jako ściowym dotycz ącym jako ści wody przeznaczonej do spo życia przez ludzi. Natomiast wody podskórne, czwartorz ędowe, cechuj ą si ę zwi ększonymi zawarto ściami zanieczyszcze ń pochodzenia antropogenicznego typu: azotany, azotyny, siarczany, ogólny w ęgiel organiczny.

Naturalne warunki ochrony kwalifikuj ą w/w GZWP do obszarów o wysokim poziomie zagro żenia jako ści wód podziemnych ze wzgl ędu na miejscowe nieci ągło ści nadkładu czwartorz ędowego nad wodono ścem lub jego znaczn ą przepuszczalno ść Poło żenie miasta w na terenie GZWP Nr 407 oznacza, że nie powinny by ć kontynuowane lub podejmowane działania, które stwarzaj ą zagro żenia dla wód podziemnych. Podmioty prowadz ące działalno ść gospodarcz ą generuj ącą ścieki, odpady lub stwarzaj ące nadzwyczajne zagro żenia dla środowiska powinny by ć poddawane przegl ądom ekologicznym. Szczególnie niebezpiecze ństwo dla wód podziemnych stwarzaj ą substancje ropopochodne, rozszczelnione szamba, niewła ściwe zrealizowane lub niewła ściwie eksploatowane składowiska odpadów.

W dolinie Sołokiji wyst ępuj ą wody artezyjskie (samowypływy). W Tomaszowie Lubelskim znajduje si ę stacja krajowej sieci monitoringu wód podziemnych, oznaczona w Unii Europejskiej identyfikatorem PL01G109_007. Badane wody pochodz ą z kredowego poziomu wodono śnego, którego strop znajduje si ę na gł ęboko ści 27,2 m p.p.t. Zaliczaj ą si ę do Jednolitej Cz ęś ci Wód Podziemnych nr 109. Stacja monitoringu wód podziemnych jest w promieniu 500 m otoczona przez lasy. Badania wody wykazuj ą jej przynale żno ść do II klasy czysto ści (wody dobrej jako ści, które nie wykazuj ą śladów oddziaływania antropogenicznego i nie zawieraj ą st ęż eń substancji powy żej dopuszczalnych dla wody pitnej z wyj ątkiem żelaza i manganu). St ęż enie azotanów wynosi 7-9 mg/dm 3 . W 1996 r. opracowana została dokumentacja hydrogeologiczna wraz z projektem ochrony tego zbiornika, zatwierdzona decyzj ą Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 24.07.1997 r., znak pisma: KDH 1/013/6017/97. GZWP nr 407 charakteryzuje si ę: − powierzchni ą wynosz ącą 8 000 km 2,

29 − zasobami dyspozycyjnymi w ilo ści 1050 tys. m 3/d, − gł ęboko ści ą w granicach 100–150 m i najcz ęś ciej płytkim (od kilku do około 20 m) wyst ępowaniem na przewa żaj ącym obszarze swobodnego lustra wody, − nisk ą naturalną odporno ści ą na infiltracj ę zanieczyszcze ń antropogenicznych, − wysok ą jako ści ą wód podziemnych – w klasie Ib, − zachowaniem naturalnego, prawie niezmienionego stanu ilo ściowego i jako ściowego. W 1972 r. została wyznaczona strefa ochrony po średniej wokół komunalnego uj ęcia wód „Siwa Dolina”, obejmuj ąca obszar 62,75 ha. Obowi ązuje w niej zakaz: − wprowadzania ścieków do ziemi, − rolniczego wykorzystania ścieków, − stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony ro ślin, − wydobywania kopalin, − lokalizacji składowisk i wylewisk odpadów, − lokalizacji nowych uj ęć wodnych, − zakładania cmentarzy i grzebowisk, − stawiania obiektów budowlanych i budowy dróg bez zgody organu ustanawiaj ącego stref ę, − wykonywania robót melioracyjnych i wykopów ziemnych.

5.4. Stan powietrza i emisja hałasu

Głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza są kotłownie lokalne i zakłady przemysłowe, rozproszone źródła emisji z terenów zabudowy mieszkaniowej oraz zanieczyszczenia komunikacyjne.

Stan powietrza w mie ście jest uzale żniony przede wszystkim od zanieczyszcze ń z transportu. Emitowane substancje: tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu pochodz ą głównie ze spalin. Tlenek w ęgla jako produkt niezupełnego spalania paliw pochodzi ze źródeł przemysłowych, kotłowni komunalnych, palenisk domowych oraz środków transportu. Dwutlenek siarki pochodzi w 80% ze spalania paliw. Tlenki azotu s ą emitowane z transportu samochodowego i spalania paliw, procentowy udział tych dwu źródeł zmienia si ę. Głównymi źródłami pyłów s ą kotłownie lokalne oraz zakłady przemysłowe (popioły lotne ze spalania paliw). Ponadto wyst ępuj ą emisje substancji z niektórych procesów technologicznych: chłodzenie (amoniak), nakładanie powłok ochronnych, w tym malowanie i lakierowanie (chlorowcopochodne w ęglowodorów), w ędzenie (aldehydy, kwasy organiczne). Du że znaczenie dla zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń miała modernizacja kotłowni Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Tomaszowie Lubelskim, Spółdzielni Mieszkaniowej, szkół, przedszkoli, zakładu przetwórstwa owocowo- warzywnego SVZ Poland Sp. z o.o. (z olejowej na gazow ą). Ogrzewanie domów w ęglem kamiennym i spalanie odpadów plastykowych i gumy w domowych kotłowniach daje zanieczyszczenia w postaci pyłu, dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenków w ęgla i toksycznych zwi ązków organicznych.

30 Wśród zanieczyszcze ń gazowych najwi ększy udział ma emisja dwutlenku w ęgla. Powstaje on we wszystkich procesach spalania i cho ć nie jest gazem toksycznym, powoduje jednak ubytek tlenu w powietrzu. Wpływa te ż na podwy ższenie temperatury powierzchni Ziemi, z uwagi na pochłanianie długich fal promieniowania cieplnego, powoduj ąc wzmocnienie efektu cieplarnianego, który sprzyja wyst ępowaniu powodzi, susz i huraganów. Jako ść powietrza pogarsza równie ż dwutlenek siarki, pochodzenia naturalnego i antropogenicznego. Na czysto ść powietrza wpływa negatywnie dwutlenek azotu, powstaj ący jako produkt uboczny w procesie spalania oraz w procesach naturalnych, jak wyładowania elektryczne i reakcje fotochemiczne. Jest on zwi ązkiem bardzo reaktywnym i powoduje, w wyniku licznych przemian chemicznych, powstawanie nadmiaru azotu, przyczyniaj ąc si ę do zmian w ekosystemach. Centrum miasta jest nara żone na intensywn ą emisj ę spalin z ruchliwej drogi krajowej, tote ż niezb ędna jest budowa obwodnicy. Lokalnym źródłem zanieczyszczenia powietrza toksycznymi zwi ązkami, np. arsenu, kadmu, chromu i rt ęci, mog ą by ć preparaty ochrony ro ślin w czasie wykonywania oprysków na polach. W latach 2010-2011 nie były prowadzone badania zanieczyszczenia powietrza na terenie Tomaszowa Lubelskiego. Tomaszów le ży w strefie lubelskiej dla której w roku 2011 dokonano ogólnej oceny stanu powietrza na podstawie bada ń dla terenu m.in. Zamo ścia, Biłgoraja, Białej Podlaskiej. Zanieczyszczenia SO 2, NO 2, CO w klasyfikacji ochrony zdrowia mieściły się w klasie A - dla której celem jest utrzymanie jakości powietrza na tym poziomie lub na lepszym poziomie. W klasie C uzyskano ocenę ze względu na pył w m. Zamość i Biała Podlaska. W zakresie tym niezbędne są działania w kierunku poprawy.

5.5. Gleby.

Gleba obok wody i powietrza stanowi jeden z podstawowych komponentów środowiska i ma bezpo średni wpływ na utrzymywanie si ę procesów odnowy życia. Kontrola środowiska glebowego jest konieczna ze wzgl ędu na kumulowanie si ę w nim składników pochodz ących z gospodarczej działalno ści człowieka. W Tomaszowie Lubelskim przewa żaj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych. S ą to głównie gleby brunatne rozwini ęte na lessach i gezach kredowych oraz gleby płowe na opokach. Na marglach wykształciły si ę r ędziny. Najlepsze gleby wyst ępuj ą we wschodniej cz ęś ci miasta. Podmokła dolina Sołokiji jest miejscem wyst ępowania gleb pochodzenia organicznego: torfowych, murszowo-torfowych, mułowo-torfowych i murszowo-mineralnych. Łąki na chronionych glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą głównie w dnie doliny i obni żeniach. Gleby, w zale żno ści od swej warto ści, odznaczaj ą si ę ró żną przydatno ści ą dla rolnictwa. Mo żna je podzieli ć na 6 grup: 1) gleby brunatne wyługowane, bielicowe, czarne ziemie, czarne ziemie zdegradowane i cz ęś ciowo mady (klasa bonitacyjna IIIa – IVa), 2) gleby jak wy żej, ró żni ące si ę ni ższ ą klas ą bonitacyjn ą i żyzno ści ą, 3) czarne ziemie wła ściwe i zdegradowane, lokalne mady wytworzone z glin i iłów, 4) czarne ziemie oraz gleby brunatne wyługowane i bielicowe (klasa bonitacyjna IVb – VI) 5) gleby brunatne wyługowane wytworzone z piasków lu źnych,

31 6) gleby murszowe, mułowe, mułowo-torfowe, mady i czarne ziemie, które wyst ępuj ą w warunkach nadmiernego uwilgotnienia stałego lub okresowego. Pod wzgl ędem granulometrycznym s ą to gleby lessowe i pyłowe całkowite, nale żą ce do kompleksu 2 - pszennego dobrego i 3 - pszennego wadliwego, wykształcone na lessach lub marglach kredowych. Stanowi ą one ok. 28% ogólnej powierzchni. Około 35% gruntów ornych stanowi ą gleby kompleksu 4 - żytniego bardzo dobrego i 5 - żytniego dobrego. S ą to gleby pyłowe niecałkowite, pod ścielane piaskiem, lekkie do uprawy. Około 17% ogólnej powierzchni gruntów ornych stanowi ą gleby okresowo zbyt wilgotne. U żytki zielone s ą w ponad 50% stale lub okresowo podmokłe. Wła ściwe wykorzystanie gleb jest uzale żnione od ich zakwaszenia. Gleby bardzo kwa śne i kwa śne zajmuj ą 67,5% ogólnej powierzchni u żytków rolnych, lekko kwa śne 18,0% a zaledwie 14,5% oboj ętne i zasadowe. Zu życie nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych nie pokrywa faktycznego zapotrzebowania na odkwaszanie gleb. Wyst ępowanie dobrych i bardzo dobrych gleb na wschodzie Tomaszowa sprawia, że znaczna cz ęść obszaru gminy miejskiej jest wykorzystywana rolniczo.

Powierzchnia ziemi jest równie ż w znacznym stopniu przekształcona w wyniku działalno ści człowieka. Antropogeniczne formy urze źbienia to: bardzo liczne miedze typu kraw ędzi, nasypy drogowe, rowy melioracyjne. Brak danych z terenu miasta w zakresie zanieczyszczenia gleb metalami ci ęż kimi lub ropopochodnymi wzdłu ż szlaków komunikacyjnych oraz na terenach zurbanizowanych /odcieki z nieuszczelnionych gnojowników, z pryzm kiszonek, powierzchniowe odprowadzanie nieczyszczonych ścieków z gospodarstw domowych, niewła ściwe post ępowanie z opakowaniami po środkach ochrony ro ślin itp/. Potencjalnie, najwi ększe st ęż enie zanieczyszcze ń wyst ępuje w pasie drogi krajowej Nr 17. Wg ogólnej oceny WIO Ś Lublin wyra żonej w raporcie o stanie środowiska w woj. Lubelskim w roku 2010 zawarto ść metali ci ęż kich i siarki w glebach przy trasach komunikacyjnych, w tym przy drogach krajowych, kształtowała si ę na poziomie nie przekraczaj ącym warto ści dopuszczalnych okre ślonych przepisami o ochronie środowiska.

5.6. Lasy i ziele ń.

Tomaszów Lubelski jako miasto cechuje si ę do ść du żym areałem lasów (122,4 ha), z czego lasy pa ństwowe stanowi ą tylko około jednej trzeciej (43,4 ha). Reszta gruntów le śnych obejmuje lasy gminne (27 ha) i prywatne (52 ha, w tym 49 ha nale ży do osób fizycznych). W obni żeniach dominuj ą ł ęgi i olsy z udziałem olchy, wierzby, topoli oraz brzozy. Na wydmach oraz utworach eolicznych przewa żaj ą bory sosnowe a na zboczach dolin i w ąwozów wielogatunkowe zaro śla ciepłolubne z udziałem grabu, d ębu, lipy, klonu, brzozy, kruszyny i tarniny. W wielu miejscach wyst ępuj ą kilkunastoletnie zaro śla z przewag ą brzozy, wierzby i sosny. W Tomaszowie znajduj ą si ę park o powierzchni 4,4 ha oraz inne tereny miejskiej zieleni, przedstawione w tabeli nr 2.

32 Tabela 2. Obszary zieleni w Tomaszowie Lubelskim

L.p. Obiekty Ilo ść Obszar [szt.] [ha] 1. Parki miejskie 1 4,4 2. Ziele ńce 32 26 3. Ziele ń uliczna - 24,5 4. Ziele ń osiedlowa - 11,5 5. Cmentarze 4 9,6

5.7. Udokumentowane zło ża surowców naturalnych:

Na terenie miasta nie ma udokumentowanych złó ż surowców naturalnych. Na południe od „dzielnicy” Sznury rozpoznano wst ępnie (kat. C2) zło że czwartorz ędowych piasków rzecznych „Tomaszów Lubelski” poło żone w dolinie rzeki Sołokiji w obszarze Natura 2000 PLB060021 Dolina Sołokiji oraz w korytarzu ekologicznym rzeki Sołokiji, wchodz ące w Przyrodniczy System Miasta. W jego nadkładzie wyst ępuj ą torfy i namuły osi ągaj ące miejscami grubo ść 12 m. Na obszarze zło ża zwierciadło wody wyst ępuje na gł ęboko ści od 0,4 do 5,5m. Z racji poło żenia zło ża w obszarze Natura 2000 oraz w korytarzu ekologicznym rzeki Sołokiji eksploatacja zło ża jest niemo żliwa.

5.8. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru.

Obiekty, zespoły i obszary zabytkowe, wpisane do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego podlegaj ą ochronie prawnej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /Dz. U. Nr 162,poz.1568/ ujmuje poni ższa tabela. W mie ście Tomaszów Lubelski istniej ą zabytki wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jednym z najważniejszych obiektów jest układ urbanistyczny miasta, znajduj ący si ę na terenie dawnej osady miejskiej w granicach wałów miejskich. Inne zabytki to:

Tabela 3. Obiekty, zespoły i obszary zabytkowe na terenie Miasta Tomaszowa wpisane do rejestru zabytków

L.p. Obiekt Adres Okres Nr rejestru Data wpisu powstania - Zespół domów oraz części ul. Lwowska 51, 53, 1934, ZA/193 29.05.1979 parcel i drzewostan 55 (d. ul. 1 Maja) 1925, 1930

- Dawna Szkoła ul. Żwirki i Wigury 1 1923-1925 ZA/359 16.08.1986 Podstawowa (budynek ZSE – obecnie ZS Nr 2) wraz z drzewostanem i otoczeniem - Dom zw.„herbaciarnią” ul. Rynek 15 1985 ZA/261 08.04.1983 w granicach ścian zewn.

33 L.p. Obiekt Adres Okres Nr rejestru Data wpisu powstania - Cerkiew prawosławna p.w. ul. 29 listopada 1890 ZA/194 24.08.1979 św. Mikołaja z wyposażeniem wnętrza, zadrzewienie - Kościół paraf. ul. Królewska 1 1727 A/156 25.01.1967 rzymskokatolicki p.w. Zwiastowania NMP wraz z wyposażeniem wnętrza, otoczenie z drzewostanem w granicach cmentarza kościelnego oraz dzwonnica

- Układ urbanistyczny 1623 A/246 21.02.1967 Tomaszowa Lubelskiego, pozostałości obronnych wałów miejskich - Grobowiec rodzinny Cmentarz parafialny 1885 ZA/510 31.10.1996 Bujalskich i Bohlenów na ul. Petera, dz. Nr cmentarzu paraf. 1538

Dla obiektów i zespołów obj ętych ścisł ą ochron ą konserwatorsk ą plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/ ustala obowi ązki: • zachowanie zabytków w ich obecnej formie przestrzennej wraz z ich najbli ższym otoczeniem, • utrzymanie w miar ę mo żliwo ści pierwotnych funkcji obiektów zabytkowych, • użytkowanie gwarantuj ące zachowanie i utrzymanie zabytku, • przywracanie, w miar ę mo żliwo ści, utraconych warto ści obiektom przy poprawie standardu funkcjonalnego i technicznego, • zagospodarowanie terenów otaczaj ących w sposób zgodny z zabytkowym charakterem obiektu, • zagwarantowanie stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, stref ekspozycji i stref obserwacji archeologicznych. • Obiekty, obszary zabytkowe oraz dobra kultury uj ęte w ewidencji słu żb konserwatorskich, podlegaj ą ochronie po średniej. Dopuszcza si ę zmiany i adaptacje obiektów po uprzednim uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Dla obiektów i obszarów posiadaj ących warto ści zabytkowe, chronionych poprzez plany miejscowe plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego /2002/ ustala; • zachowanie w miar ę mo żliwo ści, w celu utrzymania to żsamo ści kulturowej miejsca, • użytkowanie gwarantuj ące zachowanie i utrzymanie zabytku, • w przypadku koniecznej rozbiórki obiektu opracowanie dokumentacji fotograficznej i skróconej inwentaryzacji architektonicznej w celu uzyskania zgody na rozbiórk ę,

34 • obejmowanie ochron ą na mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego , • eksponowanie obiektów w krajobrazie i odpowiednie zagospodarowanie terenów otaczaj ących, • zachowanie istniej ących stref ochrony krajobrazowej i osi widokowych, • podnoszenie jako ści funkcjonalne i technicznej obiektów,

5.9. Stanowiska archeologiczne. Ochrona polega na obowi ązku zachowania szczególnie cennych stanowisk oraz obowi ązku wyprzedzaj ącego przebadania i udokumentowania przed przeznaczeniem terenu na cele budowlane lub pod zalesienia. Prace budowlane powinny by ć prowadzone pod nadzorem słu żb konserwatorskich. W przypadku natrafienia na ruchome zabytki archeologiczne /ceramika, przedmioty krzemienne, ko ści ludzkie lub zwierz ęce itp. istnieje obowi ązek natychmiastowego powiadomienia o tym fakcie Pa ństwowej Słu żby Ochrony Zabytków. Prace ziemne w rejonie oznaczonych stanowisk powinny by ć obj ęte nadzorem archeologicznym.

6. GŁÓWNE ZAGRO ŻENIA DLA ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI – CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA.

6.1. Wprowadzenie

Ze wzgl ędu na poło żenie oraz potencjalne źródła zanieczyszczenia Miasto Tomaszów Lubelski nale ży do miast o średnim potencjale zagro żenia dla środowiska naturalnego. Jednak pomimo braku przemysłu szczególnie uci ąż liwego dla środowiska, istnieje szereg zagro żeń dla środowiska, maj ących charakter naturalny lub antropogeniczny.

6.2. Zagro żenia naturalne

Zagro żenia naturalne wyst ępuj ące na obszarze miasta zwi ązane s ą ze zjawiskami meteorologicznymi i hydrologicznymi. Zjawiska meteorologiczne to głównie susza glebowa i wynikaj ące st ąd du że zagrożenie po żarowe terenów le śnych oraz obfite deszcze mog ące by ć przyczyn ą podtopie ń i procesów erozyjnych. Ze wzgl ędu na rodzaj gleb oraz ukształtowanie terenu Miasto Tomaszów to obszar o niskim stopniu zagro żenia erozj ą gleb.

6.3. Zagro żenia antropogeniczne

Zagro żenia antropogeniczne dla środowiska naturalnego wynikaj ą z działalno ści człowieka, tj. wykorzystywania i przetwarzania zasobów. Źródłem presji na środowisko s ą poszczególne dziedziny gospodarki oraz codzienne bytowanie mieszka ńców.

35 6.4. Gospodarka komunalna

Wśród zagro żeń środowiska zwi ązanych z gospodark ą komunaln ą nale ży wymieni ć: • Gospodarka ściekowa Ścieki komunalne nieoczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone odprowadzane do wód lub ziemi. Nierozwi ązany docelowo problem gospodarki ściekowej w mie ście .

• Gospodarka odpadami Jeszcze z byt mała ilo ść odpadów komunalnych zbierana jest selektywnie i poddawana procesom odzysku, brak selektywnej zbiórki niektórych rodzajów odpadów (np. odpady niebezpieczne zawarte w odpadach komunalnych, odpady ulegaj ące biodegradacji).

• Emisja zanieczyszcze ń powietrza Dużym problemem jest emisja niska z ogrzewania indywidualnego. Znajduje to odzwierciedlenie we wzrostach st ęż eń dwutlenku siarki i pyłu w powietrzu w sezonie grzewczym. Zwi ększenie wykorzystywania gazu jako źródła energii limitowane jest du żymi kosztami tego no śnika energii. Rozwi ązaniem wspomagaj ącym popraw ę w tym zakresie jest rozwój alternatywnych źródeł energii.

6.5. Transport i komunikacja

Wzrost liczby pojazdów samochodowych przy wolno zmieniaj ącej si ę sieci dróg, stanowi źródło zagro żenia dla środowiska. Transport drogowy, w tym tranzytowy (tzw. TIR), powoduje emisj ę spalin, hałasu i wibracji, degradacje walorów przyrodniczych (w tym fragmentacj ę korytarzy ekologicznych) i krajobrazowych oraz nadzwyczajne zagro żenia środowiska. Du że zagro żenie hałasem i emisją spalin wyst ępuje wzdłu ż drogi wojewódzkiej krajowej nr 17. Ze wzgl ędu na du żą liczb ę pojazdów przejazd przez miasto jest utrudniony. Rozwój transportu i komunikacji a w szczególno ści modernizacja dróg jest elementem koniecznym do tworzenia powi ąza ń gospodarczych z Ukrain ą. W pocz ątkach XXI w. nast ąpił wzrost nat ęż enia ruchu na trasie mi ędzynarodowej S-17 w kierunku Hrebennego z 8300 pojazdów/dob ę do 14684 pojazdów/dob ę. W szczególno ści nara żone na przekroczenia dopuszczalnych zanieczyszcze ń powietrza i emisji hałasu s ą ulice: Zamojska i Lwowska, stanowi ące cz ęść trasy S-17. Konieczne jest przy śpieszenie realizacji obwodnicy.

6.6. Działalno ść gospodarcza

Przemysł i energetyka są źródłem zagro żeń dla środowiska w zwi ązku z emisj ą zanieczyszcze ń do powietrza, odprowadzaniem ścieków, wytwarzaniem odpadów, degradacj ą powierzchni ziemi, zu żywaniem zasobów naturalnych, emisj ą hałasu i awariami przemysłowymi. Na terenie miasta nie wyst ępuj ą istotne źródła emisji pochodz ącej z przemysłu i energetyki.

Rolnictwo stanowi istotny dział gospodarki miasta. Wysoka pozycja rolnictwa wynika z ukształtowania powierzchni, korzystnych warunków klimatycznych i glebowych.

36 Rolnictwo jest źródłem odpadów niebezpiecznych (pozostało ści po środkach ochrony ro ślin i inne) oraz zanieczyszcze ń obszarowych, b ędących głównym zagro żeniem dla jako ści wód powierzchniowych ( nawo żenie, ochrona ro ślin).

Turystyka i rekreacja . Rozwój turystyki i rekreacji, zwłaszcza niekontrolowany, skutkuje zagro żeniem środowiska, wynikaj ącym z braku lub niewła ściwego funkcjonowania infrastruktury technicznej (np. systemu kanalizacji i oczyszczania ścieków, odbioru odpadów, hałasu komunikacyjnego.

7. GŁÓWNE CELE I PRIPORTETY POLITYKI EKOLOGICZNEJ MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI DO ROKU 2019

7.1.Główne cele Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski.

Celem strategicznym polityki ekologicznej Miasta Tomaszów Lubelski, podobnie jak polityki ekologicznej pa ństwa, województwa i powiatu jest zapewnienie bezpiecze ństwa ekologicznego mieszka ńców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury społecznej oraz harmonizacja rozwoju gospodarczego i społecznego z ochron ą walorów środowiskowych.

Cel nadrz ędny b ędzie realizowany poprzez cele szczegółowe, którymi s ą: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarz ądzania środowiskiem. Wymienione cele zgodne s ą z „Polityk ą ekologiczn ą pa ństwa na lata 2007-2010 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2011-2014”. W ten sposób realizacja polityki ekologicznej województwa lubelskiego wpisuje si ę w osi ąganie celów polityki pa ństwa. Bior ąc pod uwag ę powy ższe uwarunkowania prawne oraz uwarunkowania strategiczne zewn ętrzne i wewn ętrzne sformułowano nast ępuj ące cele i priorytety ekologiczne.

7.2. Zakres ochrony planistycznej.

Zgodnie ze wskazaniami obowi ązuj ącego Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski oraz wskazaniami Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Lubelskiego ochrona planistyczna na poziomie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego powinna obejmowa ć : • Obszary wa żne dla struktur ponadkrajowych systemów przyrodniczych, • Obszary wa żne dla struktur krajowych systemów przyrodniczych, • Obszary wa żne dla struktur regionalnych systemów przyrodniczych. • System Przyrodniczy Miasta /SPM /, stanowi ący aktywny biologicznie i ci ągły przestrzennie układ siedlisk o charakterze naturalnym, zidentyfikowany i zdefiniowany dla potrzeb miejscowych planów zagospodarowania

37 przestrzennego miasta . • Obszary projektowane do ochrony prawnej do czasu uzyskania odpowiedniego statusu. • Punkty widokowe i panoramy widokowe .

Elementy Systemu Przyrodniczego Miasta powinny by ć wyodr ębniane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i obejmowane ochron ą planistyczn ą, polegaj ąca na:

• Szczególnej dbało ści o estetyk ę krajobrazu, w tym ochronie punktów i panoram widokowych, ochronie naturalnego krajobrazu dolin rzecznych i zbiorników wodnych, ochronie krajobrazu naturalnych ekosytemów, • Szczególnej dbało ści o harmoni ę u żytkowania gospodarczego z warto ściami przyrodniczo-krajobrazowymi, • Wymogu zachowania przestrzennej zwarto ści oraz przestrzennych powi ąza ń pomi ędzy obszarami o wysokiej aktywno ści biologicznej, • Zakazie lokalizowania inwestycji mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

7.2.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody

Kierunki działa ń - ochrona istniej ących obszarów i obiektów prawnie chronionych, - wzmocnienie systemu obszarów chronionych miasta poprzez tworzenie nowych obszarów, - ochrona zasobów i walorów przyrodniczych i krajobrazowych poza obszarami prawnie chronionymi, - odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowa zagro żonych gatunków ro ślin i zwierz ąt, - zwi ększenie lesisto ści miasta, - ochrona gleb o najlepszej przydatno ści rolniczej.

7.2.2. Zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii

Kierunki działa ń - promowanie działa ń zmierzaj ących do zmniejszenia zu życia wody i podniesienia efektywno ści wykorzystania energii w gospodarce komunalnej, - wdra żanie programów efektywnego wykorzystania wody, - eliminowanie strat wody w sieci, - rozwój i zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, - prowadzenie działa ń energooszcz ędnych w mieszkalnictwie i budownictwie poprzez stosowanie energooszcz ędnych materiałów budowlanych oraz wykonywanie, termomodernizacji, szczególnie w obiektach u żyteczno ści publicznej,

38 7.2.3. Dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego.

Jako ść wód

Kierunki działa ń - rozwój sieci kanalizacyjnej, - uporz ądkowanie gospodarki ściekowej, uszczelnienie kanalizacji, - uporz ądkowanie gospodarki ściekami opadowymi poprzez budow ę, rozbudow ę i modernizacj ę kanalizacji deszczowej oraz urz ądze ń podczyszczaj ących, - ochrona wód powierzchniowych i podziemnych.

Jako ść powietrza atmosferycznego

Kierunki działa ń - redukcja emisji zanieczyszcze ń do powietrza poprzez modernizacje istniej ących technologii i wprowadzanie nowych, nowoczesnych urz ądze ń oraz korzystanie z ekologicznych no śników energii, - ograniczanie tzw. „emisji niskiej” ze źródeł sektora komunalnego, - sukcesywny rozwój alternatywnych źródeł energii, - ograniczanie emisji ze środków transportu poprzez modernizacje dróg oraz zwi ększanie płynno ści ruchu samochodowego ( budowa obwodnic i kierowanie ruchu tranzytowego poza miasto).

Hałas Kierunki działa ń - prowadzenie monitoringu hałasu w środowisku, szczególnie na terenach będących pod wpływem oddziaływania okre ślonej kategorii dróg, - analiza przebiegu tras komunikacyjnych pod k ątem ich uci ąż liwo ści dla środowiska i człowieka ze wzgl ędu na emisj ę hałasu. - realizacja inwestycji zmniejszaj ących nara żenie na hałas komunikacyjny (budowa obwodnicy), - modernizacja szlaków komunikacyjnych (budowa ekranów akustycznych itp.). - dalsze ograniczanie emisji hałasu pochodz ącego z sektora gospodarczego, m.in. poprzez kontrole przestrzegania dopuszczalnej emisji hałasu (wprowadzanie urz ądze ń ograniczaj ących emisj ę hałasu). - przestrzeganie warto ści dopuszczalnych poziomów hałasu w odniesieniu do nowo zagospodarowywanych terenów: stosowanie w planowaniu przestrzennym zasady strefowania. - utrzymanie i odtworzenie zadrzewie ń przydro żnych jako naturalnych ekranów ograniczaj ących rozprzestrzenianie si ę hałasu, zakładanie zieleni wysokiej ochronnej przy zakładach przemysłowych i usługowych.

Gospodarka odpadami

Kierunki działa ń - rozwój systemów zorganizowanego odbierania i zbierania odpadów komunalnych, w tym segregacji odpadów,

39 - obj ęcie do ko ńca 2015 r. zorganizowanym systemem odbierania odpadów wszystkich mieszka ńców miasta, - edukacja ekologiczna mieszka ńców, - likwidacja „ dzikich wysypisk”

Oddziaływanie pól elektromagnetycznych

Kierunki działa ń - monitoring pól elektromagnetycznych, - edukacja ekologiczna nt. rzeczywistej skali zagro żenia emisj ą pól, - działania prewencyjne na etapie lokalizacji źródeł emisji pól magnetycznych.

Powa żne awarie

Kierunki działa ń - działania zapobiegaj ące powstawaniu powa żnych awarii w zakładach oraz w trakcie przewozu materiałów niebezpiecznych, - szybkie usuwanie skutków powa żnych awarii.

7.2.4. Działania systemowe w zakresie ochrony środowiska

Edukacja ekologiczna

Kierunki działa ń - prowadzenie edukacji na rzecz zrównowa żonego rozwoju, dotycz ącej wszystkich elementów środowiska oraz promocja przyjaznych środowisku postaw konsumenckich, - wspieranie podmiotów gospodarczych wdra żaj ących/posiadaj ących systemy zarz ądzania środowiskowego, - zapewnienie integracji celów ochrony środowiska ze strategiami rozwoju ró żnych sektorów gospodarczych, - uwzgl ędnianie aspektów ekologicznych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,

8. STRATEGIA DZIAŁA Ń W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DO ROKU 2019. Zgodnie z przyj ętą struktur ą Programu oraz przyj ętymi celami i priorytetami polityki ekologicznej zdefiniowano cele średniookresowe do roku 2019 i sposób ich osi ągni ęcia ( kierunki działa ń) w zakresie: - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, - zrównowa żone wykorzystanie materiałów, wody i energii, - dalsza poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego, - doskonalenie systemu zarz ądzania środowiskiem.

40 8.1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody.

Cel średniookresowy do roku 2019.

Zachowanie i wzmocnienie ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej miasta.

Powy ższy cel jest spójny z „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015”oraz „Strategi ą rozwoju województwa lubelskiego na lata 2006-2020”, która w uzasadnieniu celu podaje, że „walory środowiska przyrodniczego i krajobraz kulturowy należą do najważniejszych potencjałów endogenicznych regionu, stanowi ą jego mocn ą stron ę i szans ę rozwoju”. Cel jest spójny równie ż z „Programem ochrony środowiska dla powiatu tomaszowskiego”2003.

8.1.1. Ochrona przyrody i krajobrazu

System obszarów chronionych na terenie Miasta Tomaszów Lubelski.

Na terenie Miasta Tomaszów Lubelski zlokalizowane są nast ępuj ące obszary i obiekty obj ęte ochron ą prawn ą lub posiadaj ące szczególne walory przyrodnicze:

1. Północno – zachodnia cz ęść miasta, pomi ędzy ul. Zamojsk ą i granic ą miasta w okolicach cmentarza komunalnego należy do Obszaru Natura 2000-Roztocze, 2. Południowo-wschodnia cz ęś ci miasta – tereny lasów i ł ąk – należą do Obszaru Natura 2000- Dolina Sołokiji, 3. Obszar Krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA - północno – wschodni ą cz ęść miasta przepływa rzeka Sołokija, która tworz ąc korytarz ekologiczny ł ączy Krasnobrodzki i Południoworoztocza ński Park Krajobrazowy, 4. Pomniki przyrody.

Charakterystyk ę tych obszarów opisano w punkcie 5 niniejszego Programu.

OBSZARY NATURA 2000

Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagro żonych składników ró żnorodno ści biologicznej kontynentu europejskiego, wdra żanym od 1992 r. w sposób spójny pod wzgl ędem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pa ństw członkowskich Unii Europejskiej.

Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagro żonych wygini ęciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt w skali Europy, ale te ż typowych, wci ąż jeszcze powszechnie wyst ępuj ących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (tj. alpejskiego, atlantyckiego, borealnego, kontynentalnego, pano ńskiego, makaronezyjskiego, śródziemnomorskiego, stepowego i czarnomorskiego). W Polsce wyst ępuj ą 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Podstaw ą prawn ą tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich

41 ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Sie ć Natura 2000 tworz ą dwa typy obszarów: - obszary specjalnej ochrony ptaków OSO , - specjalne obszary ochrony siedlisk SOO .

Podstaw ą wyznaczania obszarów Natura 2000 s ą kryteria naukowe.

Dyrektywa Siedliskowa nie okre śla sposobów ochrony poszczególnych siedlisk i gatunków, ale nakazuje zachowanie tzw. wła ściwego stanu ich ochrony. W odniesieniu do siedliska przyrodniczego oznacza to, że: - naturalny jego zasi ęg nie zmniejsza si ę; - zachowuje ono specyficzn ą struktur ę i swoje funkcje ekologiczne; - stan zachowania typowych dla niego gatunków jest wła ściwy. W odniesieniu do gatunków wła ściwy stan ochrony oznacza natomiast, że: - zachowana zostaje liczebno ść populacji, gwarantuj ąca jej utrzymanie si ę w biocenozie przez dłu ższy czas; - naturalny zasi ęg gatunku nie zmniejsza si ę; pozostaje zachowana wystarczaj ąco du ża powierzchnia siedliska gatunku. Najwa żniejsz ą zasad ą odnosz ącą si ę do obszarów Natura 2000 jest ta, która mówi iż zabronione jest podejmowanie działa ń mog ących w znacz ący sposób pogorszy ć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków ro ślin i zwierz ąt, a tak że w znacz ący sposób wpłyn ąć negatywnie na ro śliny i zwierz ęta gatunków, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000 (art. 33.1 ustawy o ochronie przyrody). Zasad ę t ą stosuje si ę nie tylko do ju ż zatwierdzonych obszarów, ale równie ż do projektowanych obszarów Natura 2000, znajduj ących si ę zarówno na li ście opracowanej przez Ministra Środowiska, jak i na innych listach oficjalnie zgłoszonych do Komisji Europejskiej (Shadow List). Zakaz odnosz ący si ę do obszarów projektowanych obowi ązuje do czasu odmowy ich zatwierdzenia albo do czasu zatwierdzenia tych obszarów przez Komisj ę Europejsk ą jako obszary Natura 2000, a nast ępnie ich wyznaczenia przez Ministra Środowiska w drodze rozporz ądzenia. Druga bardzo wa żna zasada odnosz ącą si ę do obszarów Natura 2000 mówi, i ż projekty planów ochrony i projekty zmian do przyj ętych planów oraz planowane przedsi ęwzi ęcia, które nie s ą bezpo średnio zwi ązane z ochron ą obszarów Natura 2000 lub projektowanych obszarów Natura 2000, ani te ż nie wynikaj ą z potrzeb tej ochrony, a które mog ą znacz ąco oddziaływa ć na te obszary, wymagaj ą przeprowadzenia post ępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, czyli sprawdzenia rodzaju i skali zagro żenia, jakie mog ą wywoła ć te działania. Obowi ązek ten wynika z zapisów ustawy o ochronie przyrody, ale zasady takiego post ępowania okre ślone zostały w ustawie z dnia 3.10.2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U.Nr 199, poz 1227 z 2008 r., z pó źn. zm.) Bardzo istotne jest bowiem, by na obszary Natura 2000 nie wprowadza ć nowych zagro żeń, nie uruchamia ć żadnej uci ąż liwej dla środowiska działalno ści. Ochrona siedlisk i gatunków nie jest zale żna wył ącznie od typowych działa ń z dziedziny ochrony przyrody, a wi ęc działa ń bezpo średnio nakierowanych na ochron ę tych walorów przyrodniczych, cho ć s ą one bardzo wa żne, ale w du żym

42 stopniu od sposobów gospodarowania na tych obszarach. Bardzo istotne dla ochrony tych walorów jest uwzgl ędnianie w gospodarce rolnej, le śnej, wodnej, rybackiej potrzeb ochrony tych walorów, mi ędzy innymi poprzez prowadzenie działa ń gospodarczych w tych dziedzinach metodami sprzyjaj ącymi ochronie siedlisk i gatunków uznanych za wa żne dla całej Europy i poprzez niedopuszczanie do nadmiernej intensyfikacji działa ń w tych dziedzinach.

Najwa żniejszymi instrumentami realizacji celów sieci Natura 2000 s ą oceny oddziaływania na środowisko oraz plany ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których utworzono obszar Natura 2000. Działania ochronne winny uwzgl ędnia ć wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy regionalne i lokalne danego obszaru Natura 2000.

Krajowa sie ć ekologiczna ECONET-POLSKA

Obszar miasta znajduje si ę w klasyfikacji Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET . Krajowa sie ć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezentatywnych dla ró żnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sob ą powi ązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniaj ą ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu.

Sie ć ECONET-POLSKA składa si ę z obszarów w ęzłowych i ł ącz ących je korytarzy ekologicznych, wyznaczonych na podstawie takich kryteriów, jak naturalno ść , ró żnorodno ść , reprezentatywno ść , rzadko ść i wielko ść .

Pomniki przyrody Na terenie Miasta Tomaszów Lubelski t ą form ą ochrony obj ęte s ą pojedyncze drzewa oraz grupy drzew.

Zagro żenia Oddziaływanie człowieka powoduje negatywne zjawiska w środowisku naturalnym w wyniku: - braku dostatecznej infrastruktury turystycznej, - „dzikie zagospodarowanie” pod k ątem turystycznym obszarów cennych przyrodniczo, - niszczenie obszarów cennych przyrodniczo w wyniku niezorganizowanej turystyki, - przekształcenie terenu w wyniku eksploatacji złó ż naturalnych, - przekształcenie naturalnych zbiorowisk ro ślinnych (lasów, ł ąk) na grunty orne wykorzystywane w produkcji rolnej, - przekształcenie dolin cieków wodnych powoduj ące zmiany w stosunkach glebowo –wodnych i osuszanie terenów a tym samym obni żanie poziomu wód podziemnych, - zanieczyszczenie środowiska, a zwłaszcza wód odprowadzaniem nie oczyszczonych ścieków, - zanieczyszczenie środowiska, a szczególnie lasów i nieu żytków odpadami (tzw. dzikie wysypiska śmieci).

43 Strategia działania:

- kompleksowe planowanie przestrzenne uwzgl ędniaj ące racjonalne gospodarowanie w obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, - kompleksowa koncepcja eksploatacji kopalin naturalnych i zagospodarowania terenów powydobywczych, - zapewnienie warunków w zakresie infrastruktury w obszarach wzmo żonego ruchu turystycznego, - wła ściwe kształtowanie granic polno-le śnych (zalesianie terenów o spadkach > 15 % i nieu żytków), - podnoszeniu odporno ści ekosystemów le śnych z uwzgl ędnieniem wymogów obowi ązuj ących w lasach ochronnych, wykorzystanie kompensacji przyrodniczej jako narz ędzia niezb ędnego do równowa żenia rozwoju gospodarczego, - ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt oraz siedlisk, które s ą chronione lub zagro żone wygini ęciem, - zabezpieczenie cennych przyrodniczo obszarów, - utrzymanie ró żnorodno ści siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, - wzmocnienie znaczenia ochrony ró żnorodno ści biologicznej i krajobrazowej w planowaniu przestrzennym, - prowadzenie szkole ń i edukacji (formalnej i nieformalnej) w zakresie ochrony przyrody i ró żnorodno ści biologicznej. Ochrona pomników przyrody poprzez zakaz: • pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych ro ślin, • zanieczyszczania terenu i wzniecania ognia w pobliżu pomników, • wydobywania skał i minerałów, • zmiany stosunków wodnych oraz obudowywania źródeł, • niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej u żytkowania, • umieszczania tablic, napisów i innych znaków nie zwi ązanych z ochron ą.

System przyrodniczy miasta. System przyrodniczy miasta ma charakter pasmowo-wyspowy. Głównymi elementami składowymi s ą doliny rzeczne i lasy. Dolina Sołokiji jest osi ą hydrologiczn ą i ekologiczn ą systemu przyrodniczego miasta oraz korytarzem ekologicznym w sieci krajowej ECONET PL. Korytarze dolinne przecinaj ą poprzecznie drogi publiczne ograniczaj ąc ich dro żno ść . Ponadto w/w korytarze znajduj ą si ę pod siln ą presj ą antropogeniczn ą ze wzgl ędu na miejscami obustronn ą zabudow ę obrze ży dolin oraz zabudowy w dnie doliny. Niekorzystne jest równie ż u żytkowanie orne gruntów w dolinie oraz użytkowanie pod ogródki działkowe. Przekształcenie stosunków wodnych zwi ązane jest równie ż z ochron ą przeciwpowodziow ą. Ekosystemy le śne, pełni ące funkcje obszaru w ęzłowego s ą równie ż pod znaczn ą presj ą antropogeniczn ą. Ekosystemy wodne to rzeki, rowy melioracyjne, źródliska, stawy oraz liczne oczka wodne i tzw. wymoki. Najwi ększe znaczenie ma ekosystem rzeczny Sołokiji. Ekosystemy rzeczne miejscowo s ą pod presj ą antropogeniczn ą (powierzchniowy spływ zanieczyszcze ń z terenów osadniczych oraz spłukiwanie przez wody opadowe nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin z pól). Ekosystemy ł ąkowo-torfowiskowe w dolinach rzek mog ą by ć zagro żone na skutek przeznaczania terenów pod zabudow ę lub tereny sportowo-rekreacyjne oraz

44 w wyniku sukcesji naturalnej w kierunku zbiorowisk zaro ślowych i le śnych w przypadku zaprzestania gospodarczego ł ąk, zalesiania, zamiany na grunty orne lub plantacje wierzbowe. Innym zagro żeniem jest potencjalna eksploatacja torfu lub lokalizacja zbiorników wodnych w miejscu torfowisk /naturalne zbiorniki retencyjne/.

Zagro żenia. Zagro żeniem dla stanu i dro żno ści systemu przyrodniczego gminy jest wzrost antropopresji, a mianowicie: • wprowadzanie terenów budowlanych w obszary powi ąza ń ogniw systemu przyrodniczego, zabudowa wylotów w ąwozów i suchych dolin, • wzrost nat ęż enia ruchu na drogach publicznych , • przeznaczanie lasów na cele niele śne, • konserwacja rzek i urz ądze ń melioracji szczegółowych oraz przeciwpowodziowych nie uwzgl ędniaj ąca dostatecznie wymogów ochrony przyrody, • scalanie gruntów i likwidacja miedz śródpolnych ze zbiorowiskami stepowymi i zbiorowiskami chwastów, • lokalizowanie funkcji gospodarczych mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, • niedostatki infrastruktury technicznej i komunalnej.

Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń. Zagro żenia dla stanu i dro żno ści systemu przyrodniczego miasta mog ą by ć minimalizowane poprzez odpowiednie działania planistyczne, kompensacyjne i renaturyzacyjne, a mianowicie: • uwzgl ędnienie zagro żenia powodziowego w dolinie Sołokiji i podejmowanie ustale ń w zakresie ograniczania zabudowy, • odst ąpienie od zabudowy istniej ących luk w zabudowie lub dog ęszczania istniej ącej zabudowy w miejscach powi ąza ń systemu przyrodniczego miasta, • wzmocnienie systemu przyrodniczego poprzez zalesienia gruntów i zadrzewie ń śródpolnych, • ochrona dolin rzecznych przed spływem nadmiaru nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin poprzez kształtowanie zadrzewie ń na granicy pól uprawnych i dolin, hamuj ących spływ powierzchniowy, • realizacja przepustów ekologicznych w obszarze systemu przyrodniczego w trakcie modernizacji lub budowy nowych odcinków dróg publicznych, • renaturyzacja dolin rzecznych /odbudowa ro ślinno ści dolinowej, w tym lasów łęgowych, utworzenie zatok poro śni ętych ro ślinno ści ą wodno-błotn ą w brzegach w ko ńcowych odcinkach rowów odprowadzaj ących wod ę do rzeki z u żytków rolnych /filtr zatrzymuj ący zwi ązki azotu i fosforu/, złagodzenie nachylenia skarp brzegowych, urozmaicenie biegu rzeki, odtworzenie zró żnicowania układu pionowego rzeki, tworzenie małych akwenów na terenach zalewowych i w korycie, tworzenie stref ekotonów /pasów ro ślinno ści brzegowej na granicy pól i u żytków zielonych w dolinie zabezpieczaj ących przed dopływem nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin spłukiwanych przez wody opadowe itp./ • popularyzacja energii ze źródeł odnawialnych. Konieczna jest równie ż realizacja zbiorowych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków, gospodarka odpadami zgodna z regulaminem utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Cele i zadania bed ą realizowane w zakresie nie oddziaływuj ącym znacz ąco negatywnie na obszary Natura 200 i powi ązane z nimi elementy systemu przyrodniczego miasta

45 8.1.2 Lasy.

Cel średniookresowy do roku 2019.

Zwi ększenie lesisto ści miasta oraz rozwijanie trwale zrównowa żonej, wielofunkcyjnej gospodarki le śnej

Powy ższy cel jest spójny z „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015” oraz polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa.

Lasy stanowi ą 9% powierzchni miasta, odgrywaj ą znacz ącą rol ę w strukturze przyrodniczej regionu, s ą wa żnym ogniwem ł ącz ącym główne komponenty środowiska przyrodniczego oraz stanowi ą cenny składnik wszystkich form ochrony przyrody i krajobrazu. Ponadto obszary le śne spełniaj ą funkcje: ochronne, społeczne i rekreacyjne. Lasy stanowi ą wa żny element infrastruktury gminy w wymiarze ekonomicznym i ekologicznym. Stanowi ą niezb ędny, je śli nie główny czynnik równowagi ekologicznej i siedlisko wi ększo ści dzikich gatunków ro ślin i zwierząt oraz stanowi ąc ró żnorodno ść biologiczn ą gminy.

Lasy spełniaj ą funkcje:

• ekologiczne (ochronne) i maj ą istotne znaczenie gospodarcze i społeczne, powoduj ą retencj ę i stabilizacj ę warunków wodnych, zmniejszaj ą zagro żenie powodziowe, łagodz ą okresowe niedobory wód, reguluj ą klimat oraz poprawiaj ą warunki zdrowotne społecze ństwa poprzez redukcj ę zanieczyszcze ń powietrza, • produkcyjne - s ą odnawialnym surowcem ekologicznym (produkcja drewna), warunkuj ą rozwój wielu bran ż gospodarki i maj ą wpływ na zmniejszenie efektu cieplarnianego (akumulacja w ęgla atmosferycznego), • społeczne - zapewniaj ą miejsca pracy w sektorze le śnym i poza nim, stanowi ą teren wypoczynku, turystyki i rekreacji zdrowia człowieka a tak że słu żą rozwojowi kultury i edukacji ekologicznej.

Polityka le śna (zrównowa żona) zakłada odej ście od surowcowego modelu gospodarowania w kierunku rozwijania zrównowa żonej wielofunkcyjnej gospodarki le śnej, której podstawowym elementem jest tak że ochrona ró żnorodno ści biologicznej w lasach i wytycza cele:

1. Stałe powi ększanie zasobów le śnych. 2. Kształtowanie lasu wielofunkcyjnego - poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej i glebochronnej. 3. Zachowanie zdrowotno ści i żywotno ści ekosystemów le śnych. 4. Ochrona i powi ększanie biologicznej ró żnorodno ści lasów na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. 5. Zapewnienie lasom i zadrzewieniem wła ściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym miasta, w tym kształtowaniu granicy polno - le śnej i w ochronie krajobrazu. 6. Utrzymywania funkcji lasów.

46 7. Poprawa stanu i produkcyjno ści lasów prywatnych. 8. Użytkowania lasów zgodnie z zasadami przyrody (drewno, runo le śne, zwierzyna oraz techniki i technologii prac le śnych). 9. Wdra żanie monitoringu stanu lasów wzmacnianie funkcji lasów (komunikacja społeczna i edukacja).

Główne zasady doskonalenia gospodarki le śnej oparte na podstawach ekologicznych zalecaj ą działania na rzecz: 1. Wprowadzania gatunków i wzbogacania przestrzennej struktury drzewostanów w dostosowaniu do miejscowych warunków glebowo - wodnych i klimatycznych, 2. Zwi ększenie lesisto ści w gminie poprzez zalesienie gruntów porolnych, nieu żytków, terenów zdegradowanych porekultywacyjnych itp., 3. Ograniczanie wielko ści zr ębów zupełnych, 4. Preferowanie naturalnych metod ochrony lasów, 5. Uzupełnianie funkcji lasów poprzez prowadzenie zadrzewie ń ci ągów komunikacyjnych, obiektów i urz ądze ń celem tworzenia naturalnych stref ochrony w tym wiatrochronnych, 6. Prowadzenie edukacji ekologicznej społecze ństwa oraz w śród wła ścicieli lasów prywatnych, 7. Utrzymywanie w stałej aktualno ści planów urz ądzeniowych lasów (obr ębów) dla prowadzenia planowej gospodarki w lasach prywatnych, 8. Sprawowanie nadzoru nad gospodark ą le śną wła ścicieli prywatnych w ramach wypracowanego systemu.

Najwa żniejsze problemy: 1. Du że za śmiecanie terenów le śnych. 2. Nadmierne wyr ęby w lasach prywatnych. 3. Konflikt pomi ędzy ochron ą przyrody a formami i intensywno ści ą u żytkowania zasobów le śnych, gro żą cy utrat ą przez lasy walorów naturalnych.

Nawi ązuj ąc do Programu woj. lubelskiego, podstaw ą działa ń w gospodarce le śnej na terenie gminy jest racjonalne u żytkowanie zasobów le śnych poprzez kształtowanie wła ściwej struktury lasów (gatunkowej i wiekowej) i ich wykorzystania gospodarczego w sposób zapewniaj ący zachowanie ich bogactwa biologicznego, wysokiej produkcyjno ści oraz potencjału regeneracyjnego.

W „Programie ochrony środowiska …” najwi ększe znaczenie maj ą działania zwi ązane z ochron ą ró żnorodno ści biologicznej, zwłaszcza w lasach prywatnych, poprzez ochron ę najwarto ściowszych populacji drzew le śnych, przebudow ę drzewostanów pod k ątem ich zgodno ści z siedliskiem, zwi ększanie odporno ści na szkodliwe emisje przemysłowe. Podstawowym i najwa żniejszym celem jest uzyskanie drzewostanów o najlepszych cechach genetycznych i jako ściowych, odpornych na działanie czynników biotycznych (owady, grzyby) i abiotycznych (wiatry, zanieczyszczenia powietrza, itp.). Dotychczasowe tempo zalesie ń w gminie nie gwarantuje osi ągni ęcia zało żonych wska źników. Dla doskonalenia procesu wł ączenia społecze ństwa w zagadnienie gospodarki le śnej nale ży kontynuowa ć edukacj ę le śną i zintensyfikowa ć współprac ę z pozarz ądowymi organizacjami.

47 Najwa żniejsze kierunki działa ń na lata 2012-2015 to:

1. Ujmowanie w opracowywanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gruntów do zalesie ń, z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń przyrodniczo-krajobrazowych. 2. Zalesianie nowych terenów z uwzgl ędnieniem uwarunkowa ń przyrodniczo- krajobrazowych 3. Zwi ększenie powierzchni lasów ochronnych na terenach lasów prywatnych. 4. Systematyczna zmiana struktury wiekowej i składu gatunkowego drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska i zwi ększenia ró żnorodno ści genetycznej i biologicznej biocenoz le śnych. 5. Prowadzenie edukacji na rzecz zrównowa żonego rozwoju przez nadle śnictwa (tworzenie izb przyrodniczych, le śnych ście żek dydaktycznych). 6. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej w lasach prywatnych.

W celu zrealizowania przedstawionych wy żej kierunków nale ży: - opracowa ć program zwi ększania lesisto ści gminy. W programie tym działania zwi ązane z zabezpieczeniem przyszłych obszarów le śnych pod wzgl ędem przeciwpo żarowym, szczególnie na prywatnej własno ści leśnej (poprzez budow ę dróg i zbiorników po żarowych) nale ży traktowa ć na równi z działaniami merytorycznymi zwi ązanymi z zalesieniami, - uzna ć lasy jako jeden z najistotniejszych elementów przestrzeni gminy co winno znale źć odzwierciedlenie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,

8.1.3. Wody powierzchniowe i podziemne.

Cel średniookresowy do roku 2019.

Osi ągni ęcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych na obszarze miasta.

Cel ten jest zgodny z zapisami ustawy Prawa wodne, Polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa oraz „Programem ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektywa do roku 2015”. Jedn ą z podstawowych zasad w gospodarce wodnej jest niedopuszczenie do wyst ąpienia mo żliwego do unikni ęcia pogorszenia ekologicznego funkcji wód oraz pogorszenia stanu ekosystemów l ądowych i terenów podmokłych. Ogólne zasady gospodarowania przestrzennego w odniesieniu do jako ści wód powinny zmierza ć do uporz ądkowania gospodarki wodno-ściekowej, eliminacji ognisk zanieczyszcze ń wód powierzchniowych i podziemnych, racjonalnego stosowania nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony ro ślin.

Stan wyj ściowy. Główn ą rzek ą płyn ącą przez teren Miasta Tomaszów Lubelski jest Sołokija. Wody Sołokiji monitorowane w 2010 r. w punkcie pomiarowym w Wierzbicy /wg klasyfikacji 5-stopniowej stan - potencjał ekologiczny/ – zakwalifikowano do drugiego stopnia jakości – umiarkowany stan/ potencjał ekologiczny.

48 Rzeka Sołokija jest nara żona w swoim górnym biegu na znaczne ładunki zanieczyszcze ń w wyniku: - odprowadzanie ścieków oczyszczonych z oczyszczalni miejskiej. Modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków przyczyniła si ę do ponad 90-procentowego zmniejszenia ładunków zanieczyszcze ń, co sprzyja poprawie jako ści wód Sołokiji, -spływy powierzchniowe z pól nios ą znaczne ilo ści niewykorzystanych przez ro śliny nawozów oraz resztki herbicydów i pestycydów. -spływy wód opadowych zbieraj ących zanieczyszczenia z tras komunikacyjnych. Udokumentowane zbiorniki wód podziemnych i uj ęcia wód podziemnych.

• udokumentowany Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 407 Niecka Lubelska (Chełm- Zamo ść ), Szczegółowe warunki i sposoby ochrony GZWP Nr 407 będą okre ślone w warunkach korzystania z wód regionu wodnego oraz w warunkach korzystania z wód zlewni Bug ustalanych w drodze rozporz ądzenia przez dyrektora Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej do czasu wydania rozporz ądzenia nie powinny by ć lokalizowane i podejmowane działania negatywnie oddziałujące na ilo ść i jako ść wód podziemnych pi ętra kredowego. Ochrona uj ęć wód podziemnych podlega na tworzeniu stref ochrony bezpo średniej i po średniej uj ęć . Strefy ochrony bezpo średniej obejmuj ą z reguły teren w promieniu 8-10 m od uj ęcia. Ustanawiane s ą przez organ wła ściwy do wydawania pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód podziemnych. Strefa ochrony bezpo średniej uj ęć wód podziemnych podlega ogrodzeniu i odpowiedniemu oznakowaniu. W jej obszarze zabronione jest u żytkowanie gruntów do celów niezwi ązanych z eksploatacj ą uj ęcia wody. Ponadto nale ży: odprowadza ć wody opadowe w sposób uniemo żliwiaj ący przedostawanie si ę ich do urz ądze ń słu żą cych do poboru wody, zagospodarowa ć teren zieleni ą, odprowadza ć poza granice terenu ochrony bezpo średniej ścieki z urz ądze ń sanitarnych, przeznaczonych do u żytku osób zatrudnionych przy obsłudze urz ądze ń słu żą cych do poboru wody, ograniczy ć do niezb ędnych potrzeb przebywanie osób niezatrudnionych przy obsłudze urz ądze ń słu żą cych do poboru wody. Ochrona planistyczna i prawna w granicach potencjalnych stref ochrony bezpo średniej oraz odpowiednie zabezpieczenie otworu studziennego obowi ązuje te ż w przypadku istniej ących uj ęć o ustalonych zasobach eksploatacyjnych, pozostawionych za zgod ą administracji geologicznej jako uj ęcia awaryjne lub wył ączone z eksploatacji. Likwidacja zb ędnego uj ęcia mo że nast ąpi ć w trybie przepisów Prawa geologicznego i górniczego. Uj ęcia indywidualne, wykonane w ramach zwykłego korzystania z wody podlegaj ą ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne oraz przepisów wykonawczych do ustawy Prawo budowlane. Strefa ochrony po średniej uj ęcia wód podziemnych obejmuje obszar zasilania uj ęcia wody, je żeli czas przepływu wody od granicy obszaru zasilania do uj ęcia jest dłu ższy ni ż 25 lat, strefa powinna obejmowa ć obszar wyznaczony 25-letnim czasem wymiany wody w warstwie wodono śnej. W/w stref ę ustanawia w drodze rozporz ądzenia dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej, wprowadzaj ąc niezb ędne zakazy okre ślone w art. 55 ustawy Prawo wodne. Dla uj ęcia komunalnego wód kredowych dla miasta Tomaszów Lubelski nie wyznaczono strefy ochrony po średniej, ze wzgl ędu na dostatecznie korzystne warunki hydrogeologiczne.

49 Zagro żenia dla wód powierzchniowych i podziemnych.

Na terenie Tomaszowa Lubelskiego jak i innych terenach kraju wyst ępuj ą zagro żenia jako ściowe i ilo ściowe wód podziemnych, zarówno czwartorz ędowych jak i kredowych. Zagro żenia jako ściowe wi ążą si ę z takimi brakami infrastruktury technicznej jak: • na cz ęś ci terenów osadniczych brak zbiorowych systemów odprowadzania ścieków, • przypadki nieszczelno ści zbiorników ściekowych na terenach gdzie brak zbiorowych systemów odprowadzania ścieków, • niewła ściwe rolnicze u żytkowanie ścieków, w szczególno ści gnojowicy /na stromych stokach, w dolinach rzek, w obszarze wychodni wodono śca, na gleb ę bez pokrywy ro ślinnej/, • pryzmowanie obornika i kiszonek na nieuszczelnionym podło żu, • spływ ścieków nieoczyszczonych zawieraj ących ropopochodne i metale ci ęż kie /z dróg do rowów przydro żnych i infiltracja w gł ąb lub odprowadzenie do rowów melioracyjnych, • infiltracja w gł ąb i spływ do wód powierzchniowych soli u żywanej przez zarz ądy dróg do zwalczania zimowej ślisko ści jezdni, • niewła ściwe stosowanie nawozów i środków chemicznej ochrony ro ślin.

Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń. • Ochrona przed antropopresj ą doliny Sołokiji oraz ochrona rozległych torfowisk dolinnych /naturalne zbiorniki retencyjne/, • Zwi ększenie retencji powierzchniowej i podziemnej poprzez retencj ę wód oraz zwi ększanie lesisto ści lub kształtowanie zadrzewie ń, • Likwidacja strat wody na sieciach wodoci ągowych, • Racjonalizacja zu życia wody, zmniejszenie wodochłonno ści sektora komunalnego i przemysłowego, • Budowa systemów zbiorowego odprowadzania i oczyszczania ścieków obejmuj ącego wszystkie tereny osadnicze, • Budowa płyt obornikowych i zbiorników na gnojowicę w gospodarstwach prowadz ących bez-ściółkow ą hodowl ę zwierz ąt, • Wykluczenie składowania soli, nawozów i innych środków chemicznych bezpo średnio na powierzchni ziemi, • Wykluczenie pryzmowania kiszonek bezpo średnio na powierzchni ziemi, • Likwidacja studni kopanych w zwodoci ągowanych terenach osadniczych z pozostawieniem niektórych jako awaryjnych źródeł zaopatrzenia w wod ę pod warunkiem zabezpieczenia w sposób uniemo żliwiaj ący ska żenie warstwy wodono śnej, • Zwi ększenie zdolno ści samooczyszczania si ę wód powierzchniowych w dolinach rzek poprzez odpowiednie kształtowanie stosunków wodnych i biocenotycznych.

Ze wzgl ędu na lokalny brak nadkładu czwartorz ędowego nad wodono ścem GZWP Nr 407 lub jego nieci ągło ść wyst ępowania i znaczn ą przepuszczalno ść nie powinny by ć kontynuowane lub podejmowane działania, które stwarzaj ą zagro żenia dla wód podziemnych. W przypadku realizacji przydomowych oczyszczalni na tym terenie powinno by ć przeprowadzone rozpoznanie warunków gruntowo wodnych.

50 Zgodnie z art. 39 ustawy - Prawo wodne zabrania si ę wprowadzania ścieków do ziemi, m.in.:

• je żeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikaj ącymi z istniej ących form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierz ąt łownych albo ostoi na podstawie ustawy o ochronie przyrody, a tak że stref ochronnych oraz obszarów ochronnych ustanowionych na podstawie ustawy - Prawo wodne; • jeżeli stopie ń oczyszczania ścieków lub mi ąż szo ść utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowi zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem; • w odległo ści mniejszej ni ż 1 kilometr od granic k ąpielisk oraz pla ż publicznych nad wodami.

Najwa żniejszym kryterium lokalizacji oczyszczalni jest odległo ść ochronna od wody gruntowej i uj ęć wodnych. Odległo ść ochronn ą od wody gruntowej definiuje si ę jako mierzon ą w pionie odległo ść mi ędzy źródłem zanieczyszcze ń (poziom drena żu) a zwierciadłem wody gruntowej i powinna by ć ona ustalana indywidualnie dla rodzaju warstwy izoluj ącej.

Analiza spełnienia celów środowiskowych wód powierzchniowych i podziemnych okre ślonych w Ramowej Dyrektywie Wodnej, dziale III ustawy Prawo wodne oraz Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły (MP.2011, nr 49, poz. 549) .

Program Ochrony Środowiska realizowany b ędzie na obszarze Zbiornika Wód Podziemnych GZWP 407 oraz w zlewni rzeki Sołokiji. Zasoby kredowego zbiornika wód podziemnych GZWP Nr 407 Niecka -Lubelska /Chełm-Zamo ść / zostały uznane za strategiczne zasoby naturalne Lubelszczyzny decyduj ące o mo żliwo ściach jej rozwoju gospodarczego (Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego 2002 r.).

Cele dla ochrony wód podziemnych i powierzchniowych wynikaj ące z Prawa wodnego.

- unika ć niekorzystnych zmian ich stanu ilo ściowego i chemicznego, - odwróci ć znacz ące i utrzymuj ące si ę tendencje wzrostowe zanieczyszczenia powstałego w wyniku działalno ści człowieka, - zapewni ć równowag ę pomi ędzy poborem i zasilaniem wód podziemnych, - zachowa ć lub osi ągn ąć dobry stan ilo ściowy i chemiczny,

Do planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko przewidzianego do realizacji w obecnej edycji Programu ochrony środowiska zalicza si ę Obwodnica Wschodnia Tomaszowa. Na etapie uzyskania uregulowa ń prawnych w zakresie jej realizacji prowadzone było post ępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, zako ńczone decyzj ą środowiskow ą. Planowane przedsi ęwzi ęcie nie b ędzie źródłem znacz ącego niekorzystnego oddziaływania na gleby i wody podziemne. Przedsi ęwzi ęcie nie posiada charakteru wodochłonnego.

51 Tomaszów Lubelski znajduje si ę w w obr ębie Jednolitej Cz ęś ci Wód Podziemnych PLGW2300107. Stan ilo ściowy i chemiczny JCWPd ocenia si ę jako dobry. Celem środowiskowym jest utrzymanie dobrego stanu, który jest zagro żony, ze wzgl ędu na znacz ący pobór wody z poziomu kredowego przez uj ęcia aglomeracji lubelskiej.

Ponadto przepisy art. 39 PW zabraniaj ą wprowadzania ścieków: a/bezpo średnio do wód podziemnych, b/do wód: - powierzchniowych, je żeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikaj ącymi z istnienia form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierz ąt łownych albo ostoi na podstawie ustawy o ochronie przyrody, a tak że stref ochronnych uj ęć wody i obszarów ochronnych zbiorników wód śródl ądowych, - powierzchniowych w obr ębie k ąpielisk, pla ż publicznych nad wodami oraz w i odległo ści mniejszej ni ż 1 km od ich granic, - stoj ących, - jezior oraz ich dopływów, je żeli czas dopływu ścieków do jezior byłby krótszy ni ż 24 godziny, c/ do ziemi : - je żeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikaj ącymi z istniej ących form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierz ąt łownych albo ostoi ustanowionych , na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz obszarów stref ochronnych uj ęć wody i obszarów ochronnych zbiorników wód śródl ądowych, - zawieraj ących substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego.

W zwi ązku z realizacj ą Programu nie wyst ępuje wprowadzanie ścieków do wód podziemnych, wód powierzchniowych oraz do ziemi. Przewidywane jest doskonalenie dotychczasowych form korzystania ze środowiska w tym korzystania z wód. W zwi ązku z planowanymi przedsi ęwzi ęciami nie przewiduje si ę szczególnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy Prawo wodne Tomaszów Lubelski znajduje si ę w obr ębie Jednolitej Cz ęś ci Wód Powierzchniowych rzeki Sołokiji od źródeł do granic RP (kod PRLW20000726614591), która w „Planie gospodarowania wodami w obszarze dorzecza Wisły (MP.2011, nr 49, poz. 549) zakwalifikowana została jako naturalna cz ęść wód o złym stanie. Celem środowiskowym jest osi ągni ęcie dobrego stanu. W ocenie ryzyka osi ągni ęcie celów środowiskowych jest zagro żone, ze wzgl ędu na wpływ działalno ści antropogenicznej. Generuje to konieczno ść przesuni ęcia w czasie osi ągni ęcia celów środowiskowych ze wzgl ędu na brak rozwi ąza ń technicznych mo żliwych do zastosowania w celu poprawy stanu JCW

8.1.4. Stan zanieczyszczenia powietrza

Cel średniookresowy do roku 2019.

Osi ągni ęcie stanu powietrza, który nie b ędzie zagra żał zdrowiu ludzi i środowisku oraz b ędzie spełniał wymagania prawne w zakresie jako ści powietrza i norm emisyjnych.

Cel ten jest zgodny z zapisami „polityki ekologicznej Pa ństwa na lata 2009-2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2016.

52 Stan wyj ściowy Miasto zaopatruje si ę w energi ę ciepln ą z kotłowni lokalnych. W osiedlach domów wielorodzinnych znajduj ą si ę lokalne kotłownie gazowe. Pozostałe gospodarstwa domowe korzystaj ą z własnych systemów grzewczych. S ą to piece na gaz oraz na paliwa stałe: w ęgiel, koks i drewno. Wi ększo ść obszaru miasta posiada dost ęp do gazu ziemnego. Z sieci korzysta ok. 90,0% mieszka ńców miasta. O stopniu wykorzystania gazu ziemnego decyduje nie jego dost ępno ść a struktura cen no śników energii cieplnej. Pomimo dost ępu do gazu powszechnie funkcjonuj ą lokalne kotłownie w ęglowe oraz kotłownie indywidualne na paliwa stałe w zabudowie jednorodzinnej, zagrodowej i usługowej. Obecnie zwi ększa si ę zainteresowanie niekonwencjonalnymi źródłami energii, głównie konwektorami słonecznymi. Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego (Biuro Planowania Przestrzennego w Lublinie 2006r.) wyklucza lokalizacj ę zawodowej energetyki wiatrowej w granicach administracyjnych miast. Mo żliwe jest jednak lokalizowanie małych obiektów do zasilania pojedynczych obiektów lub zespołów obiektów małymi elektrowniami świderkowymi montowanymi około 5 m nad dachem lub na konstrukcji wolnostoj ącej wysoko ści około 25m. Przy obecnej infrastrukturze i dost ępno ści paliw czysto ść powietrza poprawia ć si ę będzie w miarę modernizacji systemów grzewczych i zast ępowania w ęgla kamiennego paliwami niskoemisyjnymi. Radykalne zmniejszenie zanieczyszcze ń w powietrzu nast ąpi z chwil ą przej ścia na gaz ziemny. Zale ży to jednak głównie od struktury cen no śników energii.

Zagro żenia. • brak w obszarach o niskim stopniu urbanizacji scentralizowanych źródeł ciepła. • zwi ększanie si ę liczby emitorów niskich w wyniku rozwoju budownictwa mieszkaniowego i usługowego i brak wyposa żenia małych kotłowni w urz ądzenia oczyszczaj ące powietrze., • niekorzystna struktura cen no śników energii cieplnej, co zmniejsza wykorzystywanie gazu ziemnego do celów grzewczych na rzecz w ęgla kamiennego, który w procesie spalania uwalnia do powietrza 67 razy wi ęcej zanieczyszcze ń. • przestarzałe systemy grzewcze, • niedostateczna termoizolacja znacznej cz ęś ci budynków, • znaczna energochłonno ść sektora przemysłowego i usługowego.

Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń. • Popularyzacja energii ze źródeł odnawialnych,- energia słoneczna (ogniwa fotowoltaiczne, kolektory słoneczne ), • Modernizacja systemów grzewczych i docieplenie budynków, • Zmniejszanie energochłonno ści sektora komunalnego, rolniczego i przemysłowo- usługowego, • Poprawa struktury biocenotycznej obszaru i zdolności pochłaniania dwutlenku węgla przez zbiorowiska ro ślinne, szczególnie le śne, • Odtwarzanie zadrzewie ń przydro żnych oraz tworzenie enklaw zieleni publicznej w obszarach zabudowanych.

53 8.1.5. Stan akustyczny środowiska

Cel średniookresowy do roku 2019.

Zmniejszenie zagro żenia mieszka ńców miasta ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego .

Cel ten jest zgodny z celem Polityki ekologicznej Pa ństwa, jak równie ż celem „Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011” Problem zagro żenia emisj ą hałasu nale ży integrowa ć z aspektami planowania przestrzennego.

Stan wyj ściowy Hałas jest czynnikiem w znacznym stopniu wpływaj ącym na jako ść warunków zamieszkania i wypoczynku człowieka. W świetle definicji, ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku /Dz. U. z 2008 r, Nr 25, poz. 150- jednolity tekst z pó źniejszymi zmianami), hałas s ą to d źwi ęki o cz ęstotliwo ści od 16 Hz do 16 kHz, które nale ży traktowa ć jako zanieczyszczenie energetyczne środowiska i dlatego nale ży przyjmowa ć takie same ogólne zasady, obowi ązki i formy post ępowa ń zwi ązanych z hałasem, jak w pozostałych dziedzinach ochrony środowiska. Ochrona przed hałasem polega na utrzymaniu poziomu hałasu poni żej poziomu dopuszczalnego, a co najwy żej na poziomie tego hałasu oraz zmniejszenie hałasu, co najmniej do poziomu dopuszczalnego, gdy został on przekroczony. Działania te maj ą na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. Dopuszczalne warto ści hałasu w środowisku okre śla rozporz ądzenie Ministra Środowiska, z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U.2007r. Nr 120, poz. 826). Do terenów chronionych przed nadmiernym hałasem nale żą tereny zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej, zabudowy zagrodowej, tereny zwi ązane z wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzie ży, domy opieki, szpitale, tereny ochrony uzdrowiskowej oraz tereny rekreacyjno-wypoczynkowe. Zasi ęg i rodzaj terenów chronionych przed hałasem okre śla si ę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego /art. 113 i 114 Prawa ochrony środowiska/. Pa ństwowy Zakład Higieny, na podstawie ankiet, opracował tak że subiektywn ą skal ę uci ąż liwo ści hałasu, któr ą wykorzystuje si ę skal ę pomocnicz ą /w stosunku do norm wynikaj ących przepisów prawa/ przy ocenie klimatu akustycznego . Najbardziej rozpowszechniony jest hałas komunikacyjny. Znaczny wpływ na utrzymanie klimatu akustycznego ma hałas s ąsiedzki, osiedlowy a tak że hałas przemysłowy. Dlatego grup ą najbardziej nara żon ą na hałas s ą mieszka ńcy du żych miast oraz miejscowo ści poło żonych wzdłu ż ruchliwych tras komunikacyjnych i w pobli żu niektórych obiektów przemysłowych. Hałas drogowy jest głównym źródłem zakłóce ń środowiska akustycznego. Poziom hałasu komunikacyjnego zale ży zarówno od czynników, takich jak nat ęż enie ruchu, pr ędko ść pojazdów, ich stan techniczny czy rodzaj i stan nawierzchni, po której poruszaj ą si ę owe pojazdy, jak i od rodzaju otaczaj ącej zabudowy. Klimat akustyczny w obszarze Tomaszowa Lubelskiego kształtowany jest głównie przez hałas komunikacyjny drogowy z drogi krajowej nr 17 oraz lokalnie przez hałas kolejowy, przemysłowy i usługowy. Miejscowe uci ąż liwo ści stwarzane s ą okresowo przez obiekty produkcyjne i usługowe zlokalizowane w s ąsiedztwie terenów o zabudowie mieszkaniowej. Prowadzone w roku 2010 pomiary hałasu komunikacyjnego przy drodze krajowej Nr 17, oraz drodze wojewódzkiej ( ul.

54 Łaszczowiecka) wykazywały istotne przekroczenia dopuszczalnych warto ści hałasu w granicach 15,2 dB dla pory nocy i 8,9 dB dla pory dnia przy drodze nr 17 oraz odpowiednio 8,5 dB i 10,1 dB przy ul. Łaszczowieckiej. Najbardziej uci ąż liwymi dla środowiska źródłami hałasu poza hałasem komunikacyjnym s ą ró żnego rodzaju urz ądzenia tj.: urz ądzenia chłodnicze, spr ęż arkownie, maszyny i urz ądzenia stolarskie, instalacje wentylacji ogólnej i odpylaj ącej, urz ądzenia nagła śniaj ące, myjnie. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny. W przypadku Tomaszowa nie wyst ępuj ą wi ększe zagro żenia hałasem przemysłowym terenów mieszkalnictwa. Najbardziej uci ąż liwymi dla środowiska źródłami hałasu poza hałasem komunikacyjnym s ą ró żnego rodzaju urz ądzenia tj.: urz ądzenia chłodnicze, spr ęż arkownie, maszyny i urz ądzenia stolarskie, instalacje wentylacji ogólnej i odpylaj ącej, urz ądzenia nagła śniaj ące, myjnie. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma charakter lokalny. W przypadku Tomaszowa nie wyst ępuj ą wi ększe zagro żenia hałasem przemysłowym terenów mieszkalnictwa.

Zagro żenia. Przy systematycznie post ępuj ącym rozwoju motoryzacji oraz braku mo żliwo ści utrzymania lub podniesienia standardu wszystkich dróg w obszarze miasta (skierowanie ruchu tranzytowego poza miasto) mog ą by ć miejscowo niedotrzymane standardy akustyczne, zwłaszcza w centrum o środka miejskiego, co oznacza potencjalne pogorszenie stanu środowiska i negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzi. Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń. W celu ograniczenia emisji hałasu przemysłowego i komunikacyjnego na terenie miasta mog ą by ć stosowane nast ępuj ące środki: • budowa obwodnicy Tomaszowa, • wymiana maszyn i urz ądze ń na nowe, emituj ące mniejsze ilo ści hałasu, • zwi ększanie izolacyjno ści akustycznej przegród budowlanych poprzez zabudow ę otworów okiennych lub wymian ę stolarki budowlanej, • utrzymanie stanu technicznego maszyn i urz ądze ń na wysokim poziomie, przenoszenie maszyn i urz ądze ń stolarskich do wn ętrza pomieszcze ń, likwidacja tym samym pracy na otwartym powietrzu, • wyznaczanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów wymagaj ących ochrony przed hałasem (art. 113 i 114 Prawa ochrony środowiska), • wyznaczanie minimalnych linii zabudowy dla poszczególnych kategorii dróg oddzielnie dla obiektów przeznaczonych na stały pobyt ludzi /mieszkalne, użyteczno ści publicznej, jednokondygnacyjnych, wielokondygnacyjnych, wymagaj ących specjalnej ochrony oraz pozostałych obiektów budowlanych/ oraz dla linii kolejowej, • separacja przestrzenna funkcji terenów generuj ących hałas i terenów chronionych przed hałasem, • modernizacja dróg publicznych, • odtworzenie zadrzewie ń przydro żnych jako naturalnych ekranów ograniczaj ących rozprzestrzenianie si ę hałasu, zakładanie zieleni wysokiej ochronnej przy zakładach przemysłowych i usługowych.

55 8.1.6. Powierzchnia ziemi i gleby.

Cel średniookresowy do roku 2019.

Ochrona i racjonalne wykorzystanie gleb, ograniczenie negatywnego oddziaływania procesów gospodarczych na środowisko glebowe oraz rekultywacja terenów zdegradowanych.

Cel ten jest zgodny z celem Polityki ekologicznej Pa ństwa, jak równie ż celem „Programu ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2008-2011”. Podstawowym zadaniem w zakresie ochrony gleb b ędą działania prewencyjne (gospodarka rolna przeciwdziałaj ąca erozji gleb, rozwój rolnictwa ekologicznego, racjonalne stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin, planowanie przestrzenne uwzgl ędniaj ące ochron ę gleb). Stan wyj ściowy.

Powierzchnia ziemi jest w ró żnym stopniu przekształcona przez czynniki antropogeniczne i naturalne. Do czynników naturalnych nale żą głównie zanieczyszczenia: komunalne, przemysłowe, rolnicze, komunikacyjne, erozja wodna i wietrzna powierzchni ziemi i gleb. Zanieczyszczenie gleb jest potencjalnym zagro żeniem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i gruntowych. Najnowsza „Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Tomaszów Lubelski” z 2010 r. stwierdza (str. 25, rozdz. IV. pkt.1.8): „Na terenie miasta nie wyst ępuj ą zagro żenia zalania woda stuletni ą, kl ęskami żywiołowymi spowodowanymi stanami obsuwaniem si ę mas ziemnych, ani nara żonych na niebezpiecze ństwo powodzi.” Stoki doliny Sołokiji i Siwej Doliny s ą dobrze zabezpieczone przed osuwaniem si ę, gdy ż na ogół porasta je las.

Czynniki zagro żenia.

Do podstawowych czynników zagro żenia zanieczyszczenia powierzchni ziemi oraz gleb w obszarze Tomaszowa Lubelskiego nale żą : • rolnicze u żytkowanie gruntów na znacznym obszarze strefy spływowej do doliny rzeki Sołokiji powoduj ące gwałtowny spływ powierzchniowy wód roztopowych i opadowych, • przypadki „dzikiego” pozyskiwania surowców naturalnych powoduj ące degradacj ę mechaniczn ą terenów, • zanieczyszczanie gleb zwi ązkami chemicznymi, w tym metalami ci ęż kimi w terenach zabudowanych, wzdłu ż dróg oraz w obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo /nieprawidłowe dawkowanie nawozów, chemizacja/, • zanieczyszczanie gleb ściekami bytowymi odprowadzanymi do ziemi w obszarach osadnictwa nie posiadaj ących systemów kanalizacyjnych, • zanieczyszczenie gleb odciekami z obornika lub kiszonek pryzmowanych na nieuszczelnionym podło żu, • zanieczyszczenia gleb wodami deszczowymi z koron dróg lub terenów przemysłowych.

56 Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń.

Zagro żenia powierzchni ziemi i gleb mo żna ograniczy ć poprzez: • zakładanie pasów zadrzewie ń i zakrzacze ń śródpolnych, na liniach spływu wód, • eliminowanie nowej zabudowy na gruntach ornych wy ższych klas bonitacyjnych, • utrzymanie miedz, wysepek le śnych, wzbogacanie zadrzewie ń i zakrzywie ń śródpolnych, • zmian ę układu pól i dróg dojazdowych do pól na poprzecznostokowy, • projektowanie ewentualnych scale ń z uwzgl ędnieniem zjawisk erozyjnych oraz potrzeb ochrony przyrody, • realizacj ę w gospodarstwach rolnych prowadz ących produkcj ę zwierz ęcą, zgodnie z wymogiem ustawy o nawozach i nawo żeniu, płyt obornikowych i szczelnych zbiorników na gnojowic ę o pojemno ści zabezpieczaj ącej co najmniej 6- cio miesi ęczne wytwarzanie gnojowicy. • rekultywacja i monitorowanie zamkni ętego i zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych przy ul. Łaszczowieckiej oraz likwidacja „dzikich” wysypisk odpadów, • renaturyzacja gleb poprzez wapnowanie, nawo żenie i odpowiednie procesy agrotechniczne, • uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów wył ączonych z eksploatacji surowców mineralnych, • przestrzeganie procedur ocen oddziaływania na środowisko dla obiektów mog ących powodowa ć znacz ące oddziaływanie na środowisko.

5.1.7. Promieniowanie elektromagnetyczne.

Cel średniookresowy do roku 2019.

Stała kontrola źródeł pól elektromagnetycznych

Zagro żenie ze strony oddziaływania pól elektromagnetycznych nie jest niepokoj ącym problemem miasta, niemniej jednak w celach prewencyjnych konieczna jest kontynuacja systematycznej kontroli poziomów pól elektromagnetycznych ze źródeł istniej ących oraz działania prewencyjne na etapie planowania przestrzennego.

Stan wyj ściowy Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące.

Promieniowanie elektromagnetyczne niejonizuj ące jest promieniowaniem sztucznym, wyst ępuj ącym w postaci fal elekromagnetycznych, powstaj ących w wyniku działalno ści człowieka. Głównymi źródłami emituj ącymi pole elektromagnetyczne s ą: stacje elektroenergetyczne i napowietrzne linie elektroenergetyczne oraz urz ądzenia stacji radiokomunikacyjnych (stacje nadawcze radiowo – telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej) oraz urz ądzenia radionawigacyjne i radiolokacyjne /np. radary/.

57 Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony przed promieniowaniem jest ustawa Prawo ochrony środowiska oraz rozporz ądzenie Ministra Środowiska, z dnia 30 pa ździernika 2003 roku, w sprawie szczegółowych dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów. (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Najliczniejszą grup ą realizowanych lub istniej ących obiektów, emituj ących pola elektromagnetyczne s ą linie energetyczne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Podstawowy system zasilania miasta w energi ę elektryczn ą stanowi układ SN 15 kV. Przez miasto przebiegaj ą 2 magistrale telekomunikacyjne światłowodowe, wł ączone do krajowego systemu ł ączno ści przewodowej. Sie ć telekomunikacyjna istnieje w całym mie ście. Jest wyposa żona w nowoczesn ą central ę cyfrow ą i sukcesywnie rozbudowywana. W Tomaszowie znajduj ą si ę 4 stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Trzy z nich są zlokalizowane w południowej cz ęś ci miasta: nr 26609 przy ul. Rolniczej 2, nr 5664 przy ko ściele p.w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Lwowskiej 52 i nr 5665 przy Al. Grunwaldzkich 1. Czwarta stacja znajduje si ę przy ul. Łaszczowieckiej. Pomiary promieniowania elektromagnetycznego niejonizuj ącego sztucznego prowadzone w 2006 r. w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w rejonie linii energetycznych wysokich napi ęć oraz wybranych stacji telefonii komórkowych nie wykazały przekrocze ń dopuszczalnych poziomów w miejscach dost ępnych dla ludzi. Cz ęść radiolinii z dniem 2007.08.31 została wył ączona z wykazu instalacji, które mog ą znacz ąco oddziaływa ć na środowisko / rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie okre ślenia rodzajów przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowa ń zwi ązanych z kwalifikowaniem przedsi ęwzi ęcia do sporz ądzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko /Dz.U.04.257.2573 zm.Dz.U.07.158.1105/.

Zagro żenia.

Urz ądzenia stosowane w energetyce oraz w nowoczesnych systemach telekomunikacyjnych, tj. przewody linii elektromagnetycznych lub anteny nadawcze stacji bazowych wytwarzaj ą i wypromieniowuj ą energi ę elektromagnetyczn ą. Energia ta, mimo braku mo żliwo ści jonizacji cz ąsteczek mo że wywoła ć w organizmach żywych, w tym u ludzi efekty biologiczne. Wysokie częstotliwo ści i nat ęż enia mog ą powodowa ć powstawanie tzw. efektu termicznego, który objawia si ę podwy ższeniem ciepłoty tkanek, a nast ępnie zaburzeniem reakcji biochemicznych w komórkach. Opisany wpływ na organizmy żywe mo że wyst ąpi ć jedynie w przypadku kilkunastokrotnego przekroczenia warto ści dopuszczalnych poziomów promieniowania niejonizuj ącego i długotrwałej ekspozycji na promieniowanie. Przy długotrwałym oddziaływaniu pól elektromagnetycznych o zbyt du żych poziomach mog ą wyst ąpi ć równie ż inne zakłócenia w funkcjonowaniu organizmu /układu nerwowego, układu kr ąż enia, zmniejszenie odporno ści organizmu/.

Mo żliwo ści ograniczenia zagro żeń.

W celu unikni ęcia ewentualnych negatywnych skutków ubocznych konieczna jest ochrona człowieka przed polami elektromagnetycznymi poprzez wyeliminowanie mo żliwo ści wyst ępowania obszarów, na których wypromieniowywane pola elektromagnetycznych maj ą warto ści wy ższe od dopuszczalnych . Ochrona taka jest mo żliwa w drodze separacji przestrzennej miejsc przebywania ludzi i wyst ępowania

58 obszarów o warto ściach wypromieniowanych pól elektromagnetycznych wyższych od dopuszczalnych, okre ślonych w stosownych przepisach. Anteny instalowane s ą w przestrzeni niedost ępnej dla ludzi – na wysoko ści około 30-40 m. Promieniowanie ponadnormatywne wyst ępuje na wysoko ści monta żu anten w promieniu kilkudziesi ęciu metrów od masztu. W przypadku stacji radiowo – nadawczych, w tym stacji bazowych telefonii komórkowej, separacja sprowadza si ę głównie do takiego usytuowania anten nadawczych, aby pola ewentualnie docieraj ące do miejsc przebywania ludzi, były całkowicie bezpieczne dla ich zdrowia. W przypadku linii energetycznych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wyznacza si ę strefy bezpiecze ństwa z zakazem lokalizacji obiektów budowlanych przeznaczonych na stały pobyt ludzi: • od linii o napi ęciu 400 kV - 40 m od osi /pas 80,0m/, • od linii o napi ęciu 220 kV - 36,5m od osi / pas 73m/, • od linii o napi ęciu 110 kV - 18 m od osi / pas 36,0m/, • od linii o napi ęciu 15 kV - 7,5 m od osi /pas 15,0m/.

5.1.8. Stan gospodarki odpadami

Cel średniookresowy do roku 2019.

Zminimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro żenie nowoczesnego systemu ich odzysku i unieszkodliwiania, zmniejszenie ilo ści odpadów ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowisko.

Podany powy żej cel ekologiczny do 2019 roku jest zgodny z celem nadrz ędnym polityki ekologicznej pa ństwa w odniesieniu do gospodarki odpadami (zapobieganie powstawaniu odpadów, odzysk surowców i ponowne wykorzystanie odpadów, bezpieczne dla środowiska ko ńcowe unieszkodliwianie odpadów niewykorzystanych. Celem dalekosi ęż nym tworzenia planów gospodarki odpadami jest uzyskanie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasad ą zrównowa żonego rozwoju, w którym w pełni realizowane s ą zasady gospodarki odpadami, w szczególno ści zasada post ępowania z odpadami zgodnie z hierarchi ą gospodarki odpadami. Oznacza to po pierwsze zapobieganie i minimalizacj ę ilo ści wytwarzanych odpadów oraz ograniczanie ich wła ściwo ści niebezpiecznych, a po wtóre wykorzystanie wła ściwo ści materiałowych i energetycznych odpadów, a w przypadku, gdy odpadów nie mo żna podda ć procesom odzysku – ich unieszkodliwienie, przy czym składowanie generalnie traktowane jest jako najmniej po żą dany sposób post ępowania z odpadami. W zwi ązku z powy ższym, zgodnie z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa przyj ęto nast ępuj ące cele główne za Krajowym planem gospodarki odpadami 2014: - utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyra żonego w PKB, - zwi ększenie udziału odzysku, w tym w szczególno ści odzysku energii z odpadów zgodnego z wymaganiami ochrony środowiska, - zmniejszenie ilo ści wszystkich odpadów kierowanych na składowiska,

59 - wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Dla poszczególnych grup odpadów (tj. zmieszanych odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych i pozostałych odpadów) sformułowano szczegółowe cele dla Miasta Tomaszów Lubelski.

W gospodarce odpadami komunalnymi przyj ęto nast ępuj ące cele:

- obj ęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych 100% mieszka ńców do ko ńca 2015 r., - zapewnienie obj ęcia 100% mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów do ko ńca 2015 r., - zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: w 2013 r. wi ęcej ni ż 50% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., - zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do ko ńca 2014 r., - przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych - minimum 30% masy do 2014 roku.( minimum 50% do 2020 r.), - osi ągni ęcie poziomu zbierania sprz ętu elektrycznego i elektronicznego 4kg /osob ę/ rok, - osi ągni ęcie poziomu zbierania baterii i akumulatorów małogabarytowych w 2011 r. - 20%, w 2012 r.- 25%, 2014 r. – 35%, - realizacja Programu bezpiecznego usuwania wyrobów zawieraj ących azbest.

Osi ągni ęcie do roku 2014 limitów odzysku i recyklingu odpadów: - opakowania z papieru i tektury: 60%, - opakowania ze szkła: 60%, - opakowania z tworzyw sztucznych: 22,5%, - opakowania stalowe: 50%, - opakowania z aluminium: 50% - odpady niebezpieczne (zawarte w komunalnych): 50%.

Dla osi ągni ęcia zało żonych celów konieczne jest podj ęcie w szczególno ści nast ępuj ących działa ń:

Wprowadzenie systemowej gospodarki odpadami z wykorzystaniem potencjału własnego z dostosowaniem jej elementów do układu ponadgminnego. Podnoszenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie minimalizacji wytwarzania odpadów i sposobu gospodarowania odpadami. Podniesienie skuteczno ści selektywnej zbiórki odpadów komunalnych z uwzgl ędnieniem odpadów ulegaj ących biodegradacji oraz odpadów niebezpiecznych.

Stan wyj ściowy

Gospodarka odpadami komunalnymi nale ży do zada ń własnych gminy i jest jednym z najwa żniejszych problemów, które posiada gmina do rozwi ązania.

60 Gospodarowanie odpadami to proces organizacji i zarz ądzania t ą dziedzin ą gospodarki maj ący na celu: - minimalizacj ę wytwarzanych odpadów, - odzysk surowców wtórnych, - wła ściw ą gospodark ę odpadami niebezpiecznymi i problemowymi .

System gospodarki odpadami na terenie Miasta Tomaszowa Lubelskiego regulowany jest Uchwał… ą RM w sprawie uchwalenia „Regulamin utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Miasta” . Sposób zbierania odpadów w mie ście jest typowy dla warunków województwa lubelskiego oraz kraju i nie odbiega pod wzgl ędem technicznym (stosowanych pojemników, samochodów) od standardów przyj ętych w krajach Unii Europejskiej. Zmieszane odpady komunalne w zabudowie zagrodowej zbierane s ą do pojemników SM -110, natomiast w zabudowie wielorodzinnej ustawiono kontenery 1100 l. W miejscach u żyteczno ści publicznej zostały ustawione kosze uliczne KZ-1. Odpady opakowaniowe z selektywnej zbiórki zbierane s ą w zabudowie zagrodowej do worków, natomiast w zabudowie wielorodzinnej do pojemników 1,1 m³. Zadania własne Miasta Tomaszów Lubelski w zakresie gospodarki odpadami realizuj ą: Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Tomaszowie Lubelskim w oraz firma „ECLER” które świadczy usługi wywozu odpadów na podstawie zawieranych umów z mieszka ńcami. Odpady zmieszane poddawane s ą rozdzieleniu na linii segregacyjnej, a pozostało ść wywo żona jest na składowisko odpadów w miejscowo ści Łasków. Odpady z piel ęgnacji zieleni miejskiej oraz odpady wysegregowane z odpadów komunalnych poddawane s ą kompostowaniu w komposterze b ędącym na wyposa żeniu PGKiM Sp. z o. o w Tomaszowie Lubelskim. Aktualnie zbiórk ą odpadów komunalnych zmieszanych jak i selektywn ą zbiórk ą obj ętych jest 94% mieszka ńców, obiekty u żyteczno ści publicznej i wi ększo ść podmiotów gospodarczych. Cz ęść odpadów ulegaj ących biodegradacji odzyskiwana jest na terenie indywidualnych posesji poprzez kompostowanie w kompostowniach domowych lub skarmiane przez zwierzyn ę. W zakresie gospodarki odpadami komunalnymi w najbliższym czasie wprowadzane będą istotne zmiany. Zmiany te wynikaj ą z wej ściem w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. nowej ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach. Ustawodawca nakłada na gminy spore obowi ązki. Jednak zmian nie odczujemy od razu. Zanim nowe przepisy zaczn ą obowi ązywa ć gminy maj ą 18 miesi ęcy od wej ścia w życie ustawy, czyli do 1.07.2013 r. by przystosowa ć si ę do nowego systemu gospodarowania odpadami. W ustawie przewidziano okresy przej ściowe dla poszczególnych rozwi ąza ń. To tak że czas na przeprowadzenie kampanii informuj ącej mieszka ńców o nowych zasadach. Z wprowadzonej ustawy gminy otrzymuj ą nowe zadania i kompetencje. Staną si ę wła ścicielami odpadów komunalnych na swoim terenie. Przejmuj ą odpowiedzialno ść za wywóz i przetwarzanie odpadów komunalnych poprzez zawarcie umowy z wyłonionym w drodze przetargu wykonawc ą. Ustawa wprowadza tzw. "opłat ę śmieciow ą", któr ą wła ściciele nieruchomo ści b ędą uiszcza ć na konto miasta. Jej wysoko ść ustali rada miasta dla całego obszaru miasta w oparciu o jeden z parametrów, tj: - liczb ę mieszka ńców zamieszkuj ących nieruchomo ść - ilo ść zu żytej wody w gospodarstwie domowym, - powierzchni ę lokalu.

61 Wykonawca usługi b ędzie przekazywał do Burmistrza kwartalne sprawozdanie ze sposobu realizacji zada ń obj ętych zakresem usługi.

Strategia działania:

- zapobieganie powstawania odpadów, przy rozwi ązywaniu problemu odpadów „u źródła”, - współudział w budowie Regionalnego Zakładu Zagospodarowania Odpadów w m. Rogó źno, - wprowadzenie w pełnym zakresie segregacji odpadów, - rekultywacja składowiska odpadów przy ul. Łaszczowieckiej, - inwentaryzacja i likwidacja „dzikich wysypisk śmieci”, - odzysk i recykling odpadów opakowaniowych, wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych, - opracowanie systemowych rozwi ąza ń w gospodarce odpadami niebezpiecznymi, - sukcesywne usuwanie wyrobów azbestowych, - edukacja ekologiczna.

8.1.9. Edukacja ekologiczna

Cel średniookresowy do roku 2019.

Kształtowanie postaw ekologicznych mieszka ńców miasta, zagwarantowanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku.

Prowadzenie edukacji ekologicznej w formalnym systemie kształcenia, jak równie ż w systemie nieformalnym (pozaszkolnym) jest podstawowym warunkiem realizacji celów ochrony środowiska. Realizacja zada ń zrównowa żonego rozwoju jest niemo żliwa bez zrozumienia zagadnie ń ochrony środowiska, a tak że bez współpracy organów administracyjnych obszaru powiatu z jej mieszka ńcami. Dlatego te ż edukacja ekologiczna, kształtowanie postaw i zachowa ń zgodnych z zasadami ekorozwoju i wykorzystanie wiedzy ekologicznej w procesie zarz ądzania s ą niezb ędnymi działaniami do wprowadzania w życie zapisów Programu Ochrony Środowiska.

Cel ten b ędzie realizowany poprzez: - kształtowanie postaw i zachowa ń zgodnych z zasadami ekorozwoju, - wykorzystanie wiedzy ekologicznej jako wa żnego czynnika w procesie zarz ądzania, - tworzenie ekologicznych podstaw kształtowania to żsamo ści regionalnej i lokalnej, - wykształcenie w społecze ństwie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialno ści za stan i ochron ę środowiska.

Strategia działania: - prowadzenie działa ń na rzecz proekologicznej edukacji radnych i pracowników samorz ądowych oraz lokalnych społeczno ści, - wspieranie stowarzysze ń działaj ących na rzecz ochrony środowiska i krajobrazu kulturowego, - prowadzenie konkursów o tematyce ekologicznej, - wdra żanie zasad ekologicznych od wieku najmłodszego.

62

9. PLAN OPERACYJNY- RODZAJE I HARMONOGRAM DZIAŁA Ń PROEKOLOGICZNYCH ORAZ ŚRODKÓW NIEZB ĘDNYCH DO OSI ĄGNI ĘCIA CELÓW NA LATA 2012 - 2015.

Tabela 4. Harmonogram rzeczowo–finansowy realizacji strategicznych działa ń proekologicznych , na lata 2012-2015 oraz źródeł finansowania . Obszar strategiczny I

Racjonalna gospodarka wodno – ściekowa

Nakłady w Źródła Lata Cele Działania Odpowiedzialny zł finansowania realizacji Budowa kanałów Miasto Bud żet 1.Racjonalizacja deszczowych 373 500 2013 Tomaszów Lub. miasta gospodarki wodno w ul. Dolnej. - ściekowej Budowa drogi Miasto i kanalizacji deszczowej b.d. b.d. 2012 Tomaszów Lub. ul. Wilcza. Budowa drogi Miasto i kanalizacji deszczowej b.d. b.d. 2012 Tomaszów Lub. ul. Kusoci ńskiego. Budowa drogi Miasto i kanalizacji deszczowej b.d. b.d. 2012 Tomaszów Lub. ul. Roztocze. Budowa kanałów Miasto Bud żet deszczowych 401 500 2014 Tomaszów Lub. miasta w ul. Moniuszki. Budowa kanałów Miasto Bud żet deszczowych 809 000 2014- Tomaszów Lub. miasta w ul. Norwida. 2015 Budowa kanałów Miasto deszczowych b.d b.d 2012- Tomaszów Lub. w ul. Bocznej Dolnej. 2014 Budowa kanalizacji Miasto sanitarnej b.d b.d 2013- Tomaszów Lub. ul. Łaszczowiecka. 2014 Miasto 2013- Budowa krytej pływalni. b.d b.d Tomaszów Lub. 2014

Obszar strategiczny II

Racjonalna gospodarka odpadami

Nakłady w Źródła Lata Cele Działania Odpowiedzialny zł finansowania realizacji RPO 75% Racjonalizacja oraz wkład 2013- Budowa ZZO gospodarki Zwi ązek Gmin własny 2014 i rozbudowa składowiska odpadami. Powiatu 23 005 400 udziałowców odpadów w Rogó źnie Tomaszowskiego. w tym Miasto (współudział) Tomaszów Lub.

63 RPO 75% oraz wkład 2013- Rekultywacja składowiska własny 2014 Miasto Tomaszów odpadów przy 4 441 730,0 udziałowców Lub. ul. Łaszczowieckiej w tym Miasto Tomaszów Lub.

Obszar strategiczny III

Racjonalna gospodarka energetyczna i ochrona atmosfery

Nakłady Ź ródła Lata Cele Działania Odpowiedzialny w zł. finansowania realizacji 1. Promowanie i pomoc Zmniejszenie we wdra żaniu presji odnawialnych źródeł Bud żet gminy 2012- Urz ąd Miasta b.d. na powietrze energii (głównie energia WFO ŚiGW 2015 poprzez słoneczna- ogniwa optymalizacj ę fotowoltaiczne, „solary”). systemu 2. Przeprowadzenie akcji energetyki promocyjnej (akcja cieplnej ulotkowa i plakatowa) na terenie z zakresu negatywnych Bud żet gminy Urz ąd Miasta b.d. Miasta . konsekwencji WFO ŚiGW 2012- środowiskowych spalania 2015 odpadów w paleniskach domowych. Termomodernizacja Bud żet Miasta 2012- budynku Szkoły Miasto 10% dotacje 2015 1 476 424,3 Podstawowej Nr 3 przy Tomaszów Lub. 30%, po życzka ul. Żwirki i Wigury 60% Termomodernizacja Bud żet Miasta 2012- budynku Szkoły Miasto 10% dotacje 2015 888 219,5 Podstawowej Nr 3 Tomaszów Lub. 30%, po życzka przy ul. Matejki 60% Bud żet Miasta 2012- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2015 budynku Szkoły 1 870 073,6 Tomaszów Lub. 30%, po życzka Podstawowej Nr 2 60% Termomodernizacja Bud żet Miasta 2012- budynku Przedszkola Nr Miasto 10% dotacje 2013 500 884,19 1 przy Tomaszów Lub. 30%, po życzka ul. Chocimskiej 17 60% Termomodernizacja Bud żet Miasta 2012- budynku Przedszkola Nr Miasto 10% dotacje 2013 557 212,62 1 przy Tomaszów Lub. 30%, po życzka ul. Chocimskiej 19 60% Bud żet Miasta 2012- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2015 budynku Przedszkola Nr 549 395,42 Tomaszów Lub. 30%, po życzka 5 60%

64 Bud żet Miasta 2012- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2013 budynku Przedszkola 1 131 438,92 Tomaszów Lub. 30%, po życzka Nr 2 60% Bud żet Miasta 2012- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2014 budynku Gimnazjum 1 255 217,51 Tomaszów Lub. 30%, po życzka Nr 1 60% Bud żet Miasta 2013- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2014 budynku Gimnazjum b.d. Tomaszów Lub. 30%, po życzka Nr 2 60% Bud żet Miasta 2013- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2014 361 558,20 budynku Urz ędu Miasta. Tomaszów Lub. 30%, po życzka 60% Bud żet Miasta 2013- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2014 budynku Domu 992 646,6 Tomaszów Lub. 30%, po życzka Kombatanta. 60% Bud żet Miasta 2013- Termomodernizacja Miasto 10% dotacje 2014 200 000,0 budynku hali OSiR. Tomaszów Lub. 30%, po życzka 60% Ograniczenie 2012- Integrowanie planów presji na 2015 zagospodarowania powietrze ze przestrzennego źródeł Miasto z problemami zagro żenia b.d. b.d. mobilnych. Tomaszów Lub emisj ą zanieczyszcze ń Ograniczenie gazowych ze spalin emisji pojazdów i hałasem hałasu Budowa zachodniej 2012- Bud żet Miasta obwodnicy śródmie ścia 2013 Miasto – 15 % z przebudow ą kanału 2 656 064,39 Tomaszów Lub dofinansowanie deszczowego z RPO – 85 % w ul. Rymarskiej Przebudowa dróg: Bud żet Miasta – 2012- Żeromskiego i 2013 50 % Żółkiewskiego oraz budowa odcinka dofinansowanie Miasto wschodniej obwodnicy 2 533 301,33 z Narodowego Tomaszów Lub miasta Tomaszowa Programu Lubelskiego wraz Przebudowy z przebudow ą i budow ą Dróg Lokalnych niezb ędnej infrastruktury – 50 % 2012- Przebudowa i rozbudowa Miasto NPPDL 30% + 2015 4 796 300 dróg i nawierzchni Tomaszów Lub Bud żet Miasta

65 Obszar strategiczny IV

Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne u żytkowanie zasobów przyrody

Źródła Lata Cele Działania Odpowiedzialny Nakłady finansowania realizacji Utrzymanie Miasto WFO ŚiGW 2013- Inwentaryzacja przyrodnicza b.d. i poprawa Tomaszów Lub. Bud żet Miasta 2014 walorów 2013- Leczenie i piel ęgnacja Miasto WFO ŚiGW przyrodniczych b.d. 2015 pomników przyrody Tomaszów Lub. Bud żet Miasta miasta. Przeciwdziałanie wypalaniu 2013- Miasto łąk, ściernisk i przydro ży - b.d. Bud żet Miasta 2015 Tomaszów Lub. akcja informacyjna Leczenie drzew w tym Miasto WFO ŚiGW 2012- b.d. zwalczanie szrotówka Tomaszów Lub. Bud żet Miasta 2014 Modernizacja terenów 2012- Miasto WFO ŚiGW zielonych, parków, ziele ńców, 2015 Tomaszów Lub. b.d. Bud żet Miasta skwerów

Obszar strategiczny V

Świadomo ść ekologiczna mieszka ńców i edukacja ekologiczna

Poniesione Źródła Lata Cele Działania Odpowiedzialny nakłady finansowania realizacji 1. Bie żą ca aktualizacja 2013 1. Pełen wykazu danych dost ęp o dokumentach społecze ństwa zawieraj ących W ramach do danych w informacj ę Miasto działalno ści - zakresie o środowisku i jego Tomaszów Lub. UM ochrony ochronie w wydziale środowiska inwestycyjnym oraz na stronach internetowych Urz ędu Miejskiego. 2. Utworzenie forum 2013- internetowego na 2014 stronie Urz ędu, gdzie mieszka ńcy b ędą mogli W ramach Miasto kierowa ć swoje uwagi, działalno ści - Tomaszów Lub. spostrze żenia UM i sugestie dotycz ące stanu i ochrony środowiska w Gminie. 1.Opracowanie 2013- 2. Działania i przeprowadzenie 2015 wspieraj ące cyklu kampanii Miasto 5 000,00 WFO ŚiGW edukacj ę plakatowych Tomaszów Lub. ekologiczn ą o tematyce wśród proekologicznej.

66 mieszkańców 2. Cykl publikacji 2013- w prasie lokalnej 2015 dotycz ącej ochrony Miasto b.d. b.d. przyrody, oszcz ędno ści Tomaszów Lub. energii, prawa ochrony środowiska. 2013- 3. Wdra żanie 2015 świadomo ści W ramach Edukacja ekologiczna Miasto ekologicznej działalno ści - w przedszkolach. Tomaszów Lub. dzieci UM i młodzie ży

10. Skutki dla środowiska, wynikaj ące z realizacji Projektu Programu ochrony środowiska.

Analiz ę mo żliwych skutków dla środowiska istotnych z punktu widzenia projektowanej aktualizacji Programu dokonano w szczególno ści w stosunku do planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

10.1. Stopie ń, w jakim Program ochrony środowiska ustala ramy dla przedsi ęwzi ęć , w odniesieniu do usytuowania, rodzaju i skali tych przedsi ęwzi ęć .

Projekt „Programu..” przewiduje przedsi ęwzi ęcia i działania maj ące na celu poprawę stanu środowiska i utrzymanie walorów przyrodniczych na terenie Miasta Tomaszów Lubelski. Okre śla zakres działa ń w sferze ochrony środowiska w tym gospodarki wodnej, gospodarki odpadami przy uwzgl ędnieniu zrównowa żonego rozwoju gminy, zmniejszenia zagro żenia dla zdrowia ludzi i środowiska, zapewnienia edukacji i udziału społecze ństwa w ochronie środowiska. Projekt Programu okre śla ramy i instrumenty prawne ogólne dla przedsi ęwzi ęć realizowanych w ramach realizacji Programu w tym przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Obwodnica Wschodnia dla Miasta Tomaszów Lubelski) Głównymi instrumentami prawnymi wyznaczaj ącymi ramy realizacji wszelkich przedsi ęwzi ęć s ą: - Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy, - Studium uwarunkowa ń i kierunków rozwoju miasta Tomaszów Lubelski, - Strategia rozwoju gminy, oraz przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska i ustawy o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. W my śl przepisów ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska

67 oraz ocenach oddziaływania na środowisko przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na środowisko wymaga realizacja planowanych przedsi ęwzi ęć : a) mog ących zawsze znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, b) mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, je żeli obowi ązek przeprowadzenia oceny został stwierdzony przez organ wła ściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęcia. Wykaz przedsi ęwzi ęć mog ących zawsze znacz ąco oddziaływa ć na środowisko lub mog ących potencjalnie znacz ąco oddziaływa ć na środowisko zawarty jest w rozporz ądzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 213). Organem wła ściwym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęć jest: 1) regionalny dyrektor ochrony środowiska – w przypadku: a) będących przedsi ęwzi ęciami mog ącymi zawsze znacz ąco odziaływuj ących na środowisko: - dróg, - linii kolejowych, - napowietrznych linii elektroenergetycznych, - instalacji do przesyłu ropy naftowej, produktów naftowych, substancji chemicznych lub gazu, b) przedsi ęwzi ęć realizowanych na obszarach morskich, c) zmiany lasu, nie stanowi ącego własno ści Skarbu Pa ństwa, na u żytek rolny, 2) starosta – w przypadku scalania, wymiany lub podziału gruntów, 3) dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Pa ństwowych – w przypadku zmiany lasu, stanowi ącego własno ść Skarbu Pa ństwa, na u żytek rolny, 4) wójt, burmistrz , prezydent miasta - w przypadku pozostałych przedsi ęwzi ęć .

Zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 3.10.2008 r. o udost ępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ( Dz.U. Nr 199, poz. 1227 z 2008 r., z pó źn. zm) strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagaj ą m.in. programy w dziedzinie gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, wyznaczaj ące ramy dla pó źniejszej realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, b ądź innych przedsi ęwzi ęć , których realizacja mo że spowodowa ć znacz ące oddziaływanie na obszary NATURA 2000, je żeli nie s ą bezpo średnio zwi ązane z ochron ą obszaru NATURA 2000 lub nie wynika z tej ochrony.

Z przedstawionego w projekcie Programu „Harmonogramu działa ń proekologicznych wynika, że w okresie lat 2012-2015 zakres działa ń przewiduje przedsi ęwzi ęcie mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko – Obwodnica Wschodnia Tomaszowa.

68 Poniewa ż programy ochrony środowiska wymagaj ą aktualizacji w okresach czteroletnich harmonogram przedsi ęwzi ęć po roku 2015 b ędzie ustalany w kolejnej aktualizacji. Ze wzgl ędu na wyst ępowanie na terenie Miasta Tomaszów Lubelski obszarów NATURA 2000 ocenia si ę, że realizacja innych planowanych przedsi ęwzi ęć mo że niekorzystnie oddziaływa ć na obszary NATURA 2000, lecz o stopniu ich oddziaływania, czy b ędzie on znacz ący nale ży rozstrzyga ć indywidualnie na podstawie ocen oddziaływania przedsi ęwzi ęcia na obszar NATURA 2000. Przepisy prawne nie interpretuj ą szczegółowo poj ęcia „znacz ące oddziaływanie”. W rozumieniu przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska znacz ące oddziaływanie na środowisko oznacza równie ż znacz ące oddziaływanie na zdrowie ludzi, którzy s ą nadrz ędnym celem ochrony. O znacz ącym oddziaływaniu na środowisko /zdrowie ludzi/ mo żna mówi ć w sytuacji, gdy przekraczane s ą standardy emisyjne /dopuszczalne normy zanieczyszcze ń/ okre ślone w przepisach o ochronie środowiska, natomiast o znacz ącym oddziaływaniu na obszary NATURA 2000 w sytuacji zagro żenia siedlisk lub gatunków lub integralno ści obszaru w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie przyrody.

Rodzaje i charakterystyka planowanych w ramach realizacji Programu przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

Program…” jest dokumentem tematycznym w zakresie rozwi ązywania problemów ochrony środowiska. W wielu przypadkach jednak realizacja przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z ochron ą środowiska wymaga realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko. Jednak przy realizacji tych przedsi ęwzi ęć korzy ści dla środowiska i gospodarki powinny spełnia ć zasad ę zrównowa żonego rozwoju.

W ramach niniejszego Programu przewiduje si ę realizacj ę Obwodnicy Wschodniej Tomaszowa, zaliczanej do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, przebiegaj ącej przez Obszar Specjalnej Ochrony „Dolina Sołokiji”.

Przebieg obwodnicy:

Inwestycja zlokalizowana jest po wschodniej stronie miasta Tomaszów Lubelski, na terenie miasta Tomaszów Lubelski oraz miejscowo ści D ąbrowa, Rogó źno Sabaudia, Łaszczówka, Łaszczówka Kolonia i Jeziernia, poło żonych w powiecie tomaszowskim, województwo lubelskie.

69

Mapa orientacyjna inwestycji

Podstawowe parametry techniczne: • klasa drogi S 1/2 (docelowo S 2/2) • pr ędko ść projektowa - 100 km/h • pr ędko ść miarodajna – 110 km/h • szeroko ść pasa ruchu - 3,50 m • szeroko ść pasa awaryjnego - 2 m (docelowo 2,5 m) • podstawowa szeroko ść pasa dziel ącego z opaskami – (docelowo 5 m) • podstawowa szeroko ść pobocza gruntowego – 0,75 m • obci ąż enie -115 kN/o ś

Zakres inwestycji: Budowa jednojezdniowej (docelowo dwujezdniowej) drogi ekspresowej (klasy S). Poł ączenia proj. drogi S17 z istniej ącym układem drogowym umo żliwi ą w ęzły: „Tomaszów - Północ” (wraz z przeło żeniem DW 850 – wiadukt ponad proj. S17), „Tomaszów -Południe” (w tym wiadukt ponad proj. S17), oraz skrzy żowania na pocz ątku i na ko ńcu proj. S17. Powstanie estakada w dolinie rzeki Sołokiji, mosty, wiadukty, przepusty i przejazdy drogowe. Komunikację lokaln ą zapewni ą drogi dojazdowe (o ł ącznej długo ści 13,8 km) z wł ączeniami do istniej ącego lub projektowanego układu drogowego.

Wariantowanie przebiegu drogi:

Wariant I - Trasa wariantu rozpoczyna si ę na północnym wlocie do Tomaszowa Lubelskiego i biegnie od istniej ącej DK17 w kierunku południowo – wschodnim przecinaj ąc DW850. Dalej trasa kieruje si ę na południe przecinaj ąc przekładan ą drog ę powiatow ą 3521 L i rzek ę Sołokija, a dalej na południe drogi powiatowe: 3543 L i 3521 L by ponownie poł ączy ć si ę z obecn ą DK17.Zakres robót obejmuje odcinek o długo ści 9,55 km.

Wariant II – Pocz ątkowy odcinek (o długo ści ok. 1,7 km) pokrywa si ę z tras ą wg wariantu I. Dalej biegnie nadal w kierunku południowo - wschodnim, odchodz ąc nieco na południe, przecinaj ąc drog ę powiatow ą 3521 L (przejazd dwupoziomowy)

70 i 3542 L (skrzy żowanie skanalizowane lub od razu docelowo jako przejazd dwupoziomowy), dalej przechodzi ponad rzek ą Sołokija wracaj ąc do obecnego przebiegu DK17 przy czym projektowany w ęzeł „Tomaszów Południe” w etapie 1 mo że zast ąpi ć rondo. Zakres robót obejmuje odcinek o długo ści 10,85 km. W decyzji środowiskowej wskazano na wariant I.

Obiekty in żynierskie: Powstanie dziewi ęć wiaduktów (niektóre z nich b ędą pełni ć tak że rol ę przej ść dla zwierz ąt), estakada na dolin ą rzeki Sołokija (o długo ści 287 m) oraz przepust.

Ochrona środowiska Budowa przej ść dla zwierz ąt średnich (4 szt.), małych (6 szt.) i płazów (11 przepustów), systemu odwodnienia dna całej długo ści trasy, ekranów przeciwhałasowych (o ł ącznej długo ści 1181 m).

Ochrona zwierz ąt i ro ślin

Budowa Obwodnicy Wschodniej realizowana b ędzie na obszarze NATURA 2000 „Dolina Sołokiji ” na którym wyst ępuj ą siedliska przyrodnicze i gatunki wymienione w załącznikach do Dyrektywy Rady 92/43/EWG/ i Dyrektywy Rady 79/409/EWG oraz w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt, wymagaj ących ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 /Dz.U.05.94.795 /. Przedmiotem ochrony w Obszarze Specjalnej Ochrony „Dolina Sołokiji” jest dzi ęcioł białoszyi (Dendrocopos syriacus). Raport o oddziaływaniu na środowisko pierwszego etapu budowy obwodnicy Tomaszowa na etapie post ępowania w sprawie decyzji o pozwoleniu na budow ę stwierdza, że podczas realizacji inwestycji nie b ędzie bezpo średniego oddziaływania na populacj ę tego ptaka ze wzgl ędu na odległo ść 1 km od miejsca jego bytowania. Oddziaływanie po średnie ograniczy si ę do wycinki drzew. Spowoduje ona ubytek potencjalnych miejsc l ęgowych o mniej ni ż 0,2% i ubytek miejsc żerowania o mniej ni ż 0,2%. Nie nast ąpi fragmentacja populacji dzi ęcioła białoszyjego. Na etapie eksploatacji nie b ędzie oddziaływania bezpo średniego. Oddziaływania po średniego równie ż nie b ędzie, ze wzgl ędu na du żą plastyczno ść gatunku. Zatem budowa obwodnicy nie spowoduje znacz ącego oddziaływania na populacj ę dzi ęcioła białoszyjego. Jej wpływ na inne wa żne gatunki ptaków b ędzie nast ępuj ący: − błotniak ł ąkowy na etapie realizacji inwestycji b ędzie niepokojony i straci mniej ni ż 1% miejsc żerowania, podczas eksploatacji obwodnicy b ędą si ę zdarzały kolizje z pojazdami, − czajka podczas budowy obwodnicy b ędzie niepokojona i straci mniej ni ż 1% miejsc żerowania, − derkacz b ędzie niepokojony, straci mniej ni ż 0,5% powierzchni gniazdowania, zmniejszy si ę jego powierzchnia żerowania, tereny wyst ępowania gatunku zostan ą rozdzielone, − gąsiorek b ędzie niepokojony, na skutek likwidacji zadrzewie ń wzdłu ż obszaru budowy straci mniej ni ż 1% powierzchni l ęgowisk i żerowisk, b ędzie miał ograniczenia w przemieszczaniu si ę przez plac budowy, jego populacja zostanie rozdzielona przez nasyp drogi, b ędą si ę zdarzały kolizje z pojazdami,

71 − ortolan b ędzie niepokojony, straci mniej ni ż 1% powierzchni l ęgowisk i żerowisk wskutek likwidacji zadrzewie ń, − przepiórka b ędzie niepokojona, straci mniej ni ż 1% l ęgowisk i żerowisk, − srokosz b ędzie niepokojony, b ędą si ę zdarzały kolizje z pojazdami, straci mniej ni ż 1% l ęgowisk i żerowisk, b ędzie miał ograniczenia w przemieszczaniu si ę przez plac budowy. Powy ższe oddziaływania nie b ędą znacz ące. Dotycz ą gatunków o niezbyt licznych populacjach. OSO „Dolina Sołokiji” nie został wyznaczony dla ich ochrony. Budowa obwodnicy spowoduje utrat ę 0,17 % obszaru OSO „Dolina Sołokiji”. Stopie ń fragmentacji obszaru b ędzie minimalny, gdy ż oddzielone zostanie tylko 0,7% obszaru Natura 2000. Oddzielony fragment to brzeżna cz ęść obszaru obejmuj ąca dwie połacie lasu rozdzielone u żytkami rolnymi. Zawiera siedliska pospolitych gatunków ptaków nie b ędących przedmiotem ochrony. Dzi ęcioł białoszyi, który jest przedmiotem ochrony OSO „Dolina Sołokiji” nie wyst ępuje w pobli żu. Siedliska w oddzielonej cz ęś ci obszaru nie byłyby odpowiednie dla jego bytowania. Obwodnica b ędzie równie ż s ąsiadowała z cz ęś ci ą OSO „Roztocze”, w której znajduj ą si ę siedliska ptaków b ędących przedmiotem ochrony: b ąka, błotniaka stawowego i ortolana. Ze wzgl ędu na odległo ść od miejsc bytowania znacz ącego oddziaływania obwodnicy nie b ędzie. OSO „Dolina Sołokiji” cechuje si ę przeci ętn ą lesisto ści ą (27%). Pełni rol ę zwornika mi ędzy Roztoczem a znacznie bardziej wylesion ą Wy żyn ą Zachodniowoły ńsk ą. Obszary Specjalnej Ochrony na Wy żynie Zachodniowoły ńskiej nie tworz ą ci ągłej struktury przestrzennej. Obejmuj ą wi ększe lub wykorzystywane ekstensywnie doliny rzeczne. Obwodnica utworzy barier ę w korytarzu, jakim jest dolina Sołokiji, ł ącz ąca obszary łąkowe i le śne na północ od Tomaszowa Lubelskiego z ekosystemami poło żonymi na północny wschód od Beł żca. Korytarz ten ju ż teraz jest przeci ęty znacz ącą barier ą, jak ą stanowi droga krajowa nr 17 w północnej cz ęś ci miasta (ul. Zamojska). Korytarz ten ulega znacz ącemu zw ęż eniu tak że na wschodzie miasta, gdzie dolina Sołokiji przebiega mi ędzy zwart ą zabudow ą w rejonie ulic 29 - go Listopada i Kopernika a „Sznurami”, czyli zabudow ą wzdłu ż ulicy Szopena. Projektowana estakada nad Sołokij ą długo ści 283 m znacznie zmniejszy oddziaływanie bariery, jak ą jest obecna droga krajowa nr 17. Nasadzenie zadrzewie ń wzdłu ż Sołokiji b ędzie stanowi ć cz ąstkow ą renaturalizacj ę doliny rzecznej. Drzewa zwi ększ ą ró żnorodno ść biologiczn ą, staj ąc si ę siedliskiem zwierz ąt, grzybów i ro ślin, b ędą stabilizowa ć stosunki wodne i łagodzi ć mikroklimat. Ułatwi ą l ęgi dzi ęciołowi białoszyjemu, dla ochrony którego został utworzony OSO „Dolina Sołokiji”. Wzmocni ą sie ć powi ąza ń ekologicznych mi ędzy obszarami chronionymi jako ł ącznik mi ędzy biocenozami wodnymi i ł ąkowymi a s ąsiednimi obszarami le śnymi. Małe zadrzewienia stan ą si ę mikrow ęzłami ekologicznymi, zmniejszaj ącymi prawdopodobie ństwo przerwania integralno ści obszaru. Zatem integralno ść OSO „Dolina Sołokiji” jak i całej sieci Natura 2000 zostanie zachowana. Spójno ść strukturalna, funkcjonalna i spójno ść powi ąza ń mi ędzy poszczególnymi obszarami Natura 2000 nie zmniejszy si ę.

72 Raport o oddziaływaniu na środowisko budowy Obwodnicy Tomaszowa na etapie post ępowania w sprawie decyzji o pozwoleniu na budow ę stwierdza, że podczas realizacji inwestycji nie b ędzie bezpo średniego oddziaływania na populacj ę dzi ęcioła białoszyjego ze wzgl ędu na odległo ść 1 km od miejsca jego bytowania. Wpływ obwodnicy na inne gatunki tego obszaru nie b ędzie równie ż znacz ący.

Obwodnica Zachodnia

Obwodnica zachodnia przebiega po terenie, na którym nie wyst ępuj ą obszary wymagaj ące specjalnej ochrony ze wzgl ędu na wyst ępowanie ro ślin i zwierz ąt oraz ich siedlisk, jak te ż siedlisk przyrodniczych obj ętych ochron ą, w tym obszary sieci Natura 2000, wyznaczone w trybie ustawy z dnia 10 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę inwestycji z dnia 10.06.2009 r. znak IRGK.7624/29-9/2009 nie stwierdza potrzeby wykonania oceny oddziaływania na środowisko. Najbli ższymi w pobli żu obwodnicy zachodniej obszarami obj ętymi ochron ą prawn ą są: „Roztocze” chronione w ramach sieci Natura 2000 (kod PLB060012) w odległo ści ok. 1 km i Dolina Sołokiji (kod PLB060021) w odległo ści ok. 2,5 km od obwodnicy. Obszary Natura 2000 pełni ą dwojak ą rol ę: poza zapewnieniem trwałego funkcjonowania siedlisk przyrodniczych i bytowania gatunków ro ślin i zwierz ąt wymienionych w zał ącznikach Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, maj ą tak że zapewni ć mo żliwo ści przemieszczania si ę organizmów w skali regionalnej i ponadregionalnej. OSO „Roztocze” wraz z s ąsiaduj ącymi obszarami Natura 2000 obejmuje korytarz ekologiczny, jakim jest jeden z najwi ększych w Polsce zwartych obszarów le śnych.

• Wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza.

Planowane w niniejszym projekcie Programu przedsi ęwzi ęcia maj ą na celu w sposób istotny popraw ę w zakresie emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Głównymi elementami Programu, które przyczyni ą si ę do poprawy stanu powietrza s ą; - obni żenie emisji niskiej poprzez sukcesywne zmniejszanie ilo ści spalanego węgla zarówno w sferze działalno ści produkcyjnej jak i w indywidualnej zabudowie mieszkaniowej, - rozwój alternatywnych źródeł energii tj. instalacje solarne, ogniwa fotowoltaiczne, spalanie biomasy, - zmniejszenie emisji na terenie centrum miasta poprzez skierowanie transportu drogowego poza miasto ( budowa obwodnicy),

Realizacja przedsi ęwzi ęć obj ętych projektem Programu przyczyni si ę do poprawy stanu środowiska w zakresie ochrony powietrza. Znaczna cz ęść przedsi ęwzi ęć zwi ązana jest z ograniczeniem emisji zanieczyszcze ń do powietrza. Budowa obwodnicy odci ąż y ruch w granicach miasta, zmniejszy ilo ść spalanego paliwa poprzez uzyskanie płynno ści komunikacji i zmniejszenia ilo ści zu żytego paliwa, co przyczyni si ę do zmniejszenia emisji spalin. Realizacja Programu wi ąż e si ę ze zmniejszeniem emisji zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych do powietrza i b ędzie mie ć znacz ąco pozytywny wpływu na stan czysto ści powietrza na terenie miasta.

73 • Wytwarzanie i gospodarowanie odpadami.

Program nie przewiduje budowy na terenie miasta obiektów gospodarowania odpadami. Docelowo Zakład Zagospodarowania Odpadów planowany jest w m. Rogó źno - na terenie gminy Tomaszów Lubelski. Funkcjonujące do roku 2009 składowisko odpadów przy ul. Łaszczowieckiej przewidziane jest do docelowej rekultywacji, co pozwoli na ograniczenie i wyeliminowanie potencjalnego zanieczyszczenia wód gruntowych. Porz ądkowanie gospodarki odpadami zawarte w Programie dotycz ące obszaru Miasta Tomaszów Lubelski posiada charakter organizacyjny pozwalaj ący na wyeliminowanie niekorzystnego oddziaływania wytwarzanych na terenie miasta odpadów. Sposób post ępowania z odpadami komunalnymi okre ślony jest w regulaminie utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie miasta Tomaszów Lubelski. W zwi ązku z realizacj ą Programu nie przewiduje si ę przedsi ęwzi ęć generuj ących odpady niebezpieczne poza odpadami wyst ępuj ącymi w odpadach komunalnych. Kontrolowane i zorganizowane zbieranie odpadów komunalnych i innych ni ż komunalne ma na celu popraw ę stanu środowiska na terenie miasta.

• Wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi.

Projekt Programu przewiduje rozwój i doskonalenie zbiorowych systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków poprzez rozbudow ę i modernizacj ę sieci i urz ądze ń przeznaczonych do zbierania i oczyszczania ścieków. Poza zbiorcz ą sieci ą kanalizacyjn ą pozostanie docelowo jedynie wyj ątkowa zabudowa rozproszona, gdzie rozwi ązaniem mog ą by ć przydomowe oczyszczalnie ścieków. Nowe technologie oczyszczania ścieków zapewni ą bezpieczne dla środowiska wprowadzanie ścieków oczyszczonych do wód lub ziemi nie spowoduj ą te ż zagro żenia dla GZWP Nr 407. W zakresie lokalizacji oczyszczalni przydomowych nale ży ka żdorazowo dokonywa ć oceny warunków gruntowo-wodnych. Realizacja kompleksowego rozwi ązania gospodarki ściekowej przewidziana w Programie wyeliminuje zagro żenia dla środowiska glebowego oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

• Emitowanie hałasu i pól elektromagnetycznych . Ka żde realizowane przedsi ęwzi ęcie zwi ązane z pracami budowlanymi b ądź transportowymi, a tak że eksploatacj ą urz ądze ń i instalacji powoduje emisj ę hałasu . Projekt aktualizacji Programu nie przewiduje przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w zakresie hałasu i pól elektromagnetycznych w sposób długotrwały. Realizacja obwodnicy przewiduje budow ę zabezpiecze ń przeciwhałasowych w miejscach nara żonych na uciąż liwo ści. Realizacja pozostałych planowanych przedsi ęwzi ęć wi ąż e si ę z emitowaniem hałasu podczas prowadzenia prac, natomiast po ich zako ńczeniu hałas nie b ędzie znacz ący. Ustalenia Programu nie generuj ą znacz ących zagro żeń dla środowiska ze strony emisji hałasu i pól elektromagnetycznych. Realizacja Programu wi ąż e si ę ze zmniejszeniem emisji hałasu do środowiska na terenach akustycznie chronionych i nie b ędzie mie ć znacz ąco pozytywny wpływu na stan akustyczny w mie ście.

74 • Wykorzystywaniem naturalnych zasobów środowiska.

W obszarze miasta Tomaszów Lub. nie ma udokumentowanych złó ż surowców naturalnych. Planowane działania proekologiczne zawarte w planie operacyjnym i harmonogramie zada ń na lata 2012-2015 przewiduj ą przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z wykorzystaniem zasobów energii słonecznej w postaci ogniw fotowoltaicznych, oraz kolektorów słonecznych typu „solary”. Korzystanie z zasobów naturalnych w tym zakresie nie wi ąż e si ę z generowaniem niekorzystnych oddziaływa ń na środowisko.

• Gleba.

Realizacja Programu nie jest zwi ązana z istotnym wykorzystaniem zasobów gruntów. Realizacja budowy obwodnicy komunikacyjnej Tomaszowa pochłonie pod infrastruktur ę drogow ą znaczne powierzchnie gruntów. Nast ąpi ich trwałe antropogeniczne przekształcenie w sposób mechaniczny nie powoduj ący zagro żenia dla poszczególnych elementów środowiska. W trakcie realizacji innych przedsi ęwzi ęć typu budowa lub modernizacja kanalizacji i wodoci ągów, w miejscu obiektów podziemnych i naziemnych nast ąpi całkowite zniszczenie gleby, nast ąpi ą równie ż niekorzystne zmiany struktury gleby w strefie technicznej budowy, po zako ńczeniu prac stan zostanie przywrócony do pierwotnego. Realizacja Programu wi ąż e si ę z przekształceniem powierzchni gruntów na cele zwi ązane z infrastruktur ą poprawiaj ącą stan środowiska w obszarze miasta i w kategoriach zasady zrównowa żonego rozwoju nie b ędzie mie ć znacz ąco niekorzystnego oddziaływania na środowisko.

• Wody podziemne i powierzchniowe.

Zagro żeniem dla wód jest sytuacja braku kanalizacji oraz niewła ściwie wykonane i eksploatowane bezodpływowe zbiorniki na ścieki/ wychodnie wodono śnia kredowego/. Konieczne jest przestrzeganie prawidłowo ści rozwi ąza ń indywidualnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej /bezodpływowe zbiorniki na ścieki, przydomowe oczyszczalnie ścieków z rozs ączaniem do ziemi przy uwzgl ędnieniu szczegółowego rozpoznania i udokumentowania warunków gruntowo – wodnych terenu. Pozostałe czynniki zanieczyszczenia wód pochodz ące z rolnictwa, komunikacji, infrastruktury miejskiej i przemysłowej posiadaj ą charakter rozproszony i warunkach wła ściwego funkcjonowania tych obszarów gospodarki nie powinny mie ć znacz ąco negatywnego oddziaływania na środowisko.

Zapisy Programu dotycz ące planowanych przedsi ęwzi ęć i warunków ich realizacji nie b ędą generowa ć znacz ąco negatywnych zagro żeń jako ściowych i ilo ściowych dla wód GZWP Nr 407 oraz wód czwartorz ędowych i powierzchniowych .

75 • Zabytki.

W obszarze planowanych przedsi ęwzi ęć nie wyst ępuj ą stanowiska archeologiczne oraz obiekty wpisane do rejestru zabytków lub o charakterze zabytkowym.

• Ludzie.

W rozumieniu przepisów ustawy Prawo ochrony środowiska znacz ące oddziaływanie na środowisko oznacza równie ż znacz ące oddziaływanie na zdrowie ludzi, którzy s ą nadrz ędnym celem ochrony. O znacz ącym oddziaływaniu na środowisko /zdrowie ludzi/ mo żna mówi ć w sytuacji, gdy przekraczane s ą standardy emisyjne /dopuszczalne normy zanieczyszcze ń/ okre ślone w przepisach o ochronie środowiska, natomiast o znacz ącym oddziaływaniu na obszary NATURA 2000 w sytuacji zagro żenia siedlisk lub gatunków lub integralno ści obszaru w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie przyrody. Stan środowiska miasta Tomaszów Lubelski w świetle wyników bada ń PM Ś w latach 2000-2010 nale ży uzna ć za dobry. Zawarto ść emitowanych do środowiska zanieczyszcze ń kształtuje si ę w granicach od kilku do kilkunastu procent dopuszczalnych norm. Stan środowiska ulega systematycznej poprawie na skutek zmiany no śników energii, porz ądkowania gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Nale ży oczekiwa ć, że tendencja ta b ędzie korzystna, a stan czysto ści środowiska b ędzie coraz korzystniejszy dla człowieka. Realizacja Programu słu ży poprawie stanu środowiska na terenie miasta i nie b ędzie mie ć znacz ącego niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi.

• Ryzyko wyst ąpienia powa żnej awarii.

Do powa żnej awarii przemysłowej zalicza si ę zdarzenia z udziałem jednej lub wi ęcej substancji niebezpiecznych /rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilo ści substancji niebezpiecznych, których znajdowanie si ę w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwi ększonym ryzyku albo zakładu o du żym ryzyku wyst ąpienia powa żnej awarii przemysłowej /Dz. U z 2002 r. Nr.58,poz.535/. Planowane przedsi ęwzi ęcia nie posiadaj ą miana działalno ści powoduj ącej powa żne awarie. Przedsi ęwzi ęcia obj ęte projektem „Programu…” nie b ędą generowa ć ryzyka wyst ąpienia powa żnych awarii .

76 11. ORGANIZACJA ZARZ ĄDZANIA OCHRON Ą ŚRODOWISKA NA TERENIE MIASTA TOMASZÓW LUBELSKI

11.1. Wst ęp

Wdro żenie programu ochrony środowiska wymaga szerokiej współpracy na poziomie miasta i mi ędzygminnym, a w szczególno ści z gminami s ąsiednimi, z samorz ądem powiatu i województwa. Ponadto niezb ędna jest współpraca z jednostkami i organizacjami działaj ącymi na terenie gminy (szkoły, zrzeszenia) oraz dialog ze wszystkimi mieszka ńcami gminy.

11.2. Współpraca wewn ętrzna

Narastaj ące wymogi i obowi ązki w zakresie ochrony środowiska skłaniaj ą do utworzenia na szczeblu miasta stanowiska do spraw ochrony środowiska wdra żania programu. Wiedza na tematy zawarte w Programie ochrony środowiska powinna by ć przekazana w dowolny sposób wszystkim pracownikom gminy oraz radnym gminy. Realizacja zada ń zale ży od współpracy pomi ędzy poszczególnymi stanowiskami na szczeblu gminy. Powszechnie znane zagadnienia programu i współpraca poszczególnych stanowisk pozwol ą na bie żą cą analiz ę wdra żania programu i jego monitorowanie i ewentualne dokonywanie korekt.

11.3. Współpraca zewn ętrzna

Realizacja Programu na szczeblu miasta zale ży w du żym stopniu od współpracy zewn ętrznej, a w szczególno ści: a) z samorz ądami gmin s ąsiednich, - realizacja zada ń i inwestycji wspólnych, łatwiejszy dost ęp do funduszy, b) z samorz ądem powiatu, - rozwi ązywanie problemów gminnych i ponadgminnych, c) z samorz ądem województwa,- ustalenia w zakresie polityki i strategii województwa, pomoc w pozyskiwaniu funduszy, udost ępnienie opracowa ń i programów, baza danych o środowisku, d) z Wojewod ą – realizacja zada ń zleconych, rozwi ązywanie problemów zagro żeń dla środowiska, współpraca w zakresie monitoringu środowiska, współpraca w zakresie likwidacji powa żnych awarii, e) Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej - współpraca w zakresie gospodarki wodnej i ograniczenia zanieczyszcze ń wód, f) Regionalna Dyrekcja Lasów Pa ństwowych – ochrona lasów i zalesienia gruntów, g) Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych – współpraca w zakresie urz ądze ń melioracji wodnych, h) Wojewódzki O środek Doradztwa Rolniczego – współpraca w zakresie doradztwa rolniczego i wdra żania gospodarstw ekologicznych, i) Pozarz ądowe Organizacje Ekologiczne - Liga Ochrony Przyrody, Polski Zwi ązek W ędkarski, Polski Klub Ekologiczny, Polski Zwi ązek Łowiecki – wymiana do świadcze ń, edukacja.

77 12. INSTRUMENTY PRAWNE REALIZACJI PROGRAMU

Organy samorz ądu terytorialnego s ą cz ęś ci ą struktur wykonuj ących władz ę publiczn ą. Samorz ąd jest to bowiem wyodr ębniony w strukturze pa ństwa, powstały z mocy prawa i posiadaj ący osobowo ść prawn ą jako zwi ązek lokalnego społecze ństwa, powołany do samodzielnego powoływania administracji publicznej i wyposa żony w materialne i prawne środki umo żliwiaj ące realizacj ę nało żonych na niego zada ń. W rozdziale VII Konstytucji po świ ęconym ustrojowi samorz ądowemu okre ślone zostały najwa żniejsze zasady sprawowania przez samorz ąd władzy publicznej odnosz ące si ę równie ż do obowi ązku ochrony środowiska. Pierwsz ą z nich jest przyj ęcie domniemania, że samorz ąd wykonuje wszelkie zadania publiczne, o ile prawo nie wskazuje na organy innych władz publicznych. Druga zasada wyra źnie wskazuje gmin ę jako podstawow ą jednostk ę samorz ądu terytorialnego wykonuj ącą wszystkie zadana samorz ądu. Zgodnie z trzeci ą zasad ą wszystkie jednostki samorz ądu terytorialnego maj ą zagwarantowan ą konstytucyjnie osobowo ść prawn ą oraz s ądow ą ochron ę samodzielno ści. Czwarta zasada rozgranicza zadania samorz ądu według kryterium samodzielno ści ich wykonywania na zadania własne, słu żą ce zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorz ądowej i zlecone przez pa ństwo. Pi ątą konstytucyjn ą zasad ą jest okre ślenie legalno ści jako jedynego kryterium nadzoru sprawowanego nad działalno ści ą samorz ądu. Wszystkie podmioty prawa w tym równie ż organy samorz ądu terytorialnego przy podejmowaniu działa ń w zakresie ochrony środowiska s ą zobowi ązane do przestrzegania dwóch zasad. Pierwsz ą z nich okre ślon ą zarówno w Konstytucji (art. 5) jak równie ż w Prawie ochrony środowiska (np. preambuła do ustawy) jest zasada zrównowa żonego rozwoju . Konsekwencj ą jej wprowadzenia do prawa ochrony środowiska jest zobligowanie organów administracji publicznej do zapewnienia warunków niezb ędnych do realizacji tej zasady poprzez opracowywanie programów zrównowa żonego rozwoju oraz ochrony środowiska , wykonywanie konkretnych czynno ści prawnych, sprawowanie funkcji nadzorczych nad stosowaniem prawa (art. 90 ust. 1 u.i. ś.). Szczególne znaczenie maj ą w tym wzgl ędzie organy uchwałodawcze gmin, powiatów i województw, które zostały zobowi ązane przez ustawodawc ę do opracowania tych programów zgodnie z polityk ą ekologiczn ą pa ństwa okre ślon ą przez Sejm i sprecyzowan ą przez Rad ę Ministrów. Drug ą zasad ą jest zasada pomocniczo ści (subsydiarno ści), która przeniesiona na teren organizacji ustroju pa ństwa oznacza, że wy ższe struktury władzy publicznej s ą „nadbudowane” i działaj ą tam, gdzie struktury mniejsze i usytuowane bli żej obywatela s ą niezdolne do wykonywania bardziej zło żonych zada ń. Pomocniczo ść pa ństwa w aspekcie negatywnym oznacza, że władza pa ństwowa nie powinna przeszkadza ć w indywidualnej i lokalnej aktywno ści społecznej a w znaczeniu pozytywnym

78 powinna pobudza ć, podtrzymywa ć i uzupełnia ć wysiłki pozostałych podmiotów, w tym zwłaszcza samorz ądu terytorialnego. Trójszczeblowy samorz ąd w Polsce istniej ący od 1999 roku jest realizowany przez władze regionalne na szczeblu województwa i przez organy lokalne w gminie i w powiecie i powoduje konieczno ść stosowania zasady subsydiarno ści równie ż w relacjach mi ędzy jego strukturami, co wskazuje na priorytet kompetencji szczebla gminnego. Organami ochrony środowiska w rozumieniu art. 376 ustawy Prawo ochrony środowiska s ą: - wójt, burmistrz lub prezydent miasta, - starosta, - marszałek, - minister wła ściwy do spraw środowiska. Ustawa o samorz ądzie gminnym w art. 6 ust.1 stwierdza, że do zakresu działania gminy nale żą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrze żone ustawami na rzecz innych podmiotów. Artykuł 7 z kolei podaje przykładowe („w szczególno ści”) wyliczenie zada ń własnych gminy. Wśród wielu płaszczyzn zada ń własnych gminy ustawodawca odwołuje si ę do szeroko rozumianej ochrony środowiska parokrotnie. Zadania gminy w materii ekologicznej s ą dwojakiego rodzaju, tzn. zadania prewencyjne, kształtuj ące środowisko we współdziałaniu z ładem przestrzennym i gospodark ą terenami oraz działania zabezpieczaj ące środowisko przed uci ąż liwo ściami, polegaj ące na usuwaniu i oczyszczaniu ścieków komunalnych, utrzymywaniu czysto ści i porz ądku na terenie gminy, zapewnianiu wła ściwego standardu urz ądze ń sanitarnych i wysypisk, unieszkodliwianiu odpadów komunalnych oraz utrzymywaniu zieleni komunalnej i zadrzewie ń. Tre ść artykułu 7 ustawy o samorz ądzie gminnym realizowana jest przez podejmowanie działa ń zobowi ązuj ących, reglamentacyjnych i kontrolnych, a w niektórych wypadkach tak że kreatywne (ochrona przed uci ąż liwo ściami i utrzymanie zieleni). Ze wzgl ędu na ogólny charakter artykułu 7 konkretne kompetencje prawnej realizacji zada ń samorz ądowych okre ślone zostały w Prawie ochrony środowiska oraz w innych ustawach, z których najwa żniejsze to ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa o utrzymaniu porz ądku i czysto ści w gminach, ustawa o ochronie zwierz ąt, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o ochronie gruntów rolnych i le śnych, ustawa - prawo wodne, ustawa o odpadach. Podstawowym, prewencyjnym instrumentem ochrony środowiska w gminie jest będący aktem prawa gminnego miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w którym uwzgl ędni ć nale ży potrzeby ochrony środowiska i zasad ę zrównowa żonego rozwoju. Tre ść planu jest dodatkow ą podstaw ą prawną (obok norm prawa materialnego) przy podejmowaniu rozstrzygni ęć bezpo średnio zwi ązanych z ochron ą walorów naturalnych lub maj ących wpływ na zachowanie równowagi ekologicznej. Decyzje administracyjne sprzeczne z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego s ą niewa żne z mocy prawa (art. 7 ustawy kompleksowej).

79 Kolejnym wa żnym instrumentem ochrony jest stanowienie prawa gminnego, którego normy kształtuj ą stan środowiska w gminie. W drodze uchwał tworzone s ą obszary chronionego krajobrazu i formy ochrony indywidualnej przyrody (pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u żytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo - krajobrazowe) oraz precyzowane statuty gmin uzdrowiskowych. Organy gminy s ą ponadto uprawnione do wydawania decyzji administracyjnych o charakterze prewencyjnym, finansowym lub restrykcyjnym. Przykładami najwa żniejszych rozstrzygni ęć indywidualnych s ą zezwolenia na usuni ęcie drzew lub krzewów, zezwolenie na podj ęcie działalno ści polegaj ącej na usuwaniu, wykorzystywaniu i unieszkodliwianiu odpadów komunalnych, naliczenie opłat i kar pieni ęż nych oraz nakaz unieruchomienia maszyny lub urz ądzenia technicznego ze wzgl ędu na jego uci ąż liwo ść dla środowiska. W sferze uprawnie ń gminy pozostaje ponadto du ża ró żnorodno ść niewładnych form działania o charakterze społeczno - organizatorskim (propagowanie świadomo ści ekologicznej, organizowanie selektywnego gromadzenia odpadów komunalnych) oraz liczne czynno ści materialno - techniczne (np. uczestnictwo w monitorowaniu stanu środowiska). Gminy maj ą mo żliwo ść dobrowolnego ł ączenia si ę w wi ększe struktury, które mog ą mie ć równie ż proekologiczny charakter. Zawieranie porozumie ń gminnych pozwala na sprawniejsze wykonywanie inwestycji przyjaznej środowisku np. regulacji koryta rzecznego. Stowarzyszenia gmin s ą wła ściw ą form ą do propagowania idei ekorozwoju, rolnictwa ekologicznego lub agroturystyki. Zwi ązki mi ędzygminne mog ą by ć tworzone w celu wspólnego wykonywania zada ń publicznych przekraczaj ących mo żliwo ści jednej gminy, np. budowa oczyszczalni ścieków, budowa składowiska odpadów, spalarni odpadów, itp.

13. FINANSOWANIE ZADA Ń OCHRONY ŚRODOWISKA

Wdra żanie przyj ętej strategii rozwoju miasta w dziedzinie ochrony środowiska jest mo żliwe tylko przy zaanga żowaniu środków własnych - bud żetowych, jak i pozabud żetowych. Posiadanie programów, planów oraz koncepcji kierunkowych tematów pilnych do rozwi ązania jest jednym z niezb ędnych elementów przy ubieganiu si ę o środki pomocowe z Unii Europejskiej.

13.1. Główne źródła finansowania inwestycji w ochronie środowiska ° Fundusze ekologiczne (narodowy, wojewódzki, Kapitał własny inwestora i kredyty komercyjne. ° Bud żet własny, nadwy żki bud żetowe. ° Bud żet powiatowy, wojewódzki, centralny. ° Fundacje i pomoc zagraniczna - fundusze dost ępne po akcesji do UE.

80 13.2. Instytucje finansuj ące działania w ochronie środowiska

Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej W kraju funkcjonuj ą fundusze: narodowy, wojewódzkie. Fundusze Narodowy i wojewódzkie maj ą osobowo ść prawn ą i s ą funduszami celowymi. Prowadz ą samodzieln ą gospodark ę finansow ą pokrywaj ąc z posiadanych środków i uzyskanych wpływów wydatki na funkcjonowanie działa ń. Przychodami fundacji s ą wpływy z tytułu: - opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieni ęż nych za pobór wody, odprowadzanie ścieków, składowanie odpadów, wprowadzanie zanieczyszcze ń do powietrza, za usuwanie drzew i krzewów), - opłat produktowych i depozytowych, - opłat i kar ustalanych na podstawie ustawy prawo geologiczne i górnicze, - dobrowolne wpłaty, zapisy, darowizny itp.

Fundusz wojewódzki - WFO Ś i GW Fundusz wojewódzki mo że finansowa ć wspomaga ć działalno ść w zakresach przypisanych gminnym na rzecz ochrony przyrody, zwiększenia lesisto ści, likwidacji powa żnych awarii, post ępu technicznego, oszcz ędno ści energii, wykorzystania paliw, opracowania planów i programów. Fundusz udziela po życzek i dotacji na zasadach podobnych jak Fundusz Narodowy.

Fundusz Narodowy – NFO Ś i GW Udziela po życzek i dotacji po udokumentowaniu pełnego pokrycia planowanych kosztów przedsi ęwzi ęcia na podstawie zawartej umowy z wnioskodawc ą. Przy udzielaniu po życzek stosuje oprocentowanie ustalane w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli /s.r.w./ w stosunku rocznym. Udzielone dofinansowanie w formie po życzki lub po życzki i dotacji nie mo że przekroczy ć 70% kosztów przedsi ęwzi ęcia. Okres kredytowania przy udzielaniu po życzek do 15 lat przy karencji nie dłu ższej ni ż 12 m-cy. Udzielona po życzka mo że by ć cz ęś ciowo umorzona na wniosek po życzkobiorcy w wysoko ści do 15% udzielonej po życzki przy spłacie 50% po życzki osi ągni ęcia zało żonych efektów. Udzielane mog ą by ć tak że dotacje w wysoko ści do 30% kosztów przedsi ęwzi ęcia dla samorz ądów terytorialnych, ich zwi ązków i stowarzysze ń oraz spółki wodne. Samorz ądy mog ą uzyska ć na to samo przedsi ęwzi ęcie dotacj ę w wysoko ści do 30% kosztów zadania dla zbilansowania środków. Programy do sfinansowania przez NFOS i GW to m.in.: - realizacja mi ędzygminnych programów gospodarowania odpadami, - ochrona wód przed zanieczyszczeniem /wód granicznych i transgranicznych, - wspieranie realizacji programów małej retencji wód, - ochrona powietrzna, ziemi, przyrody i krajobrazu.

Kapitał własny inwestora i kredyty komercyjne Kapitał własny inwestorów - to środki własne samorz ądów /bud żetowe/ lub podmiotów gospodarczych realizuj ących przedsi ęwzi ęcie ekologiczne. Kredyty komercyjne s ą mo żliwe do zaci ągni ęcia w bankach, np. w Banku Ochrony Środowiska SA (BO Ś SA) - wymaga 50% środków własnych i kieruje si ę kryteriami podobnymi do NFOS i GW /kredyty mog ą by ć „ta ńsze" w wyniku dopłat do niektórych transz z NFOS i GW/. Kryteria to efektywno ść ekologiczna i zgodno ść przedsi ęwzi ęcia z polityk ą ekologiczn ą.

81 Środki UE ♦ Fundusz Spójno ści (program zbli żony do przedakcesyjnego ISPA, którego Polska przestała by ć beneficjentem z dniem wst ąpienia do UE) - sektor ochrony środowiska oraz transportu. Tematy finansowania to: oczyszczanie ścieków, zaopatrzenie w wod ę, jako ść powietrza, gospodarka odpadami. Projekty musz ą mie ć znacz ący wpływ na środowisko. Kryteria dla projektów: - wielko ść inwestycji min. 10 mln EURO, - podmiot publiczny - inwestor do 75% kosztów, - wymagaj ą spełnienia dyrektyw obowi ązuj ących w danym kierunku - element ochrony środowiska, - zgodno ść programów lokalnych z regionalnym, - przeprowadzanie post ępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko.

Fundusze Strukturalne • Są to instrumenty finansowego wsparcia Europejskiej Polityki Regionalnej dost ępne dla pa ństw członkowskich Wspólnoty. Środki Funduszy Strukturalnych s ą rozdzielane i wydatkowane w kilkuletnich okresach zwanych "okresami programowania". W obecnym okresie programowania (od pocz ątku roku 2000 do ko ńca roku 2006) obowi ązuj ą trzy cele Funduszy Strukturalnych, Cel.1. Wspieranie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opó źnionych w rozwoju. Kryterium zaliczenia regionu do obj ęcia pomoc ą w ramach Celu 1 jest warto ść PKB na mieszka ńca ni ższa ni ż 75% średniej unijnej. Po wej ściu do Unii Europejskiej Polska jako cało ść b ędzie kwalifikowała si ę do obj ęcia Celem 1. Cel 2: Wspieranie gospodarczej i społecznej konwersji obszarów przemysłowych, wiejskich, miejskich oraz zale żnych od rybołówstwa stoj ących w obliczu problemów strukturalnych. Cel 3: Dostosowanie i unowocze śnianie systemów o światy, szkolenia i zatrudnienia.

Funduszami Strukturalnymi s ą: ♦ Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF) - finansuje przede wszystkim rozwój regionalny i lokalny poprzez wsparcie - inwestycji infrastrukturalnych (transport, energetyka, telekomunikacja, infrastruktura ochrony środowiska , inwestycje w infrastruktur ę edukacji i ochrony zdrowia), - małych i średnich przedsi ębiorstw (inwestycje w przedsi ębiorstwa produkcyjne, w sferze usług otoczenia przedsi ębiorczo ści, w zakresie bada ń, transferu technologii itp.). ♦ Europejski Fundusz Społeczny (ESF) - promuje wykształcenie oraz mobilno ść geograficzn ą i zawodow ą pracowników, wspiera powrót na rynek pracy osób bezrobotnych i grup zagro żonych wykluczeniem społecznym. ♦ Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (Sekcja Orientacji) (EAGGF) - finansuje działania w maj ące na celu rozwój obszarów wiejskich w zakresie: - podwy ższania produktywno ści i wprowadzania post ępu technicznego, - racjonalnego rozwoju produkcji rolnej,

82 - finansowanie infrastruktury podstawowej na obszarach wiejskich, - dywersyfikacji (zró żnicowania) produkcji, - ochrony środowiska, - rozwoju agroturystyki i modernizacji gospodarstw rolnych.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 Środowisko i czysta energia » Działanie 6.1. Ochrona i kształtowanie środowiska » Działanie 6.2. Energia przyjazna środowisku Oś priorytetowa VI: Środowisko i czysta energia Celem priorytetu jest poprawa stanu, zachowanie bioró żnorodno ści oraz zapobieganie degradacji środowiska naturalnego. Realizacja działa ń w ramach Osi priorytetowej VI doprowadzi do poprawy stanu środowiska naturalnego, maj ącego wpływ na jako ść życia mieszka ńców województwa, b ędącego jednocze śnie elementem jego atrakcyjno ści gospodarczej. Czyste, mało przekształcone przyrodniczo obszary przekładaj ą si ę na atrakcyjno ść turystyczna regionu, za ś odpowiednia infrastruktura wodnokanalizacyjna oraz gospodarka odpadami umo żliwi prowadzenie działalno ści gospodarczej bez generowania znacz ących kosztów środowiskowych. W ramach priorytetu wspierane będą głównie projekty dotycz ące wymiany lub zast ępowania standardowych źródeł ciepła (takich jak np. kotłownie w ęglowe) na zasilane źródłami alternatywnymi (np. biomasa) w obiektach u żyteczno ści publicznej, gdzie beneficjentem jest jednostka samorz ądu terytorialnego, a wybudowana infrastruktura nie jest przeznaczona do produkcji energii na rynek. Projekty realizowane b ędą zgodnie z Wojewódzkim Programem Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego, ze szczególnym uwzgl ędnieniem terenów gdzie wyst ępuj ą niedobory energii oraz gdzie wyst ępuj ą naturalne zasoby OZE.

Inne jednostki finansuj ące inwestycje ekologiczne

° Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) gospodaruje funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodz ącymi z pomocy zagranicznej dla inwestycji ekologicznych realizowanych na terenach wiejskich. ° Pomoc - to dotacja nawet do 50% warto ści przedsi ęwzi ęcia - budowy oczyszczalni i zaopatrzenia w wod ę. ° Ekofundusz - zarz ądza środkami pochodz ącymi z ekokonwersji polskiego długu. Pomoc w formie dotacji do 30% kosztów przedsi ęwzi ęcia głównie z zakresu ochrony atmosfery w tym wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii: biomasy, sło ńca i wiatru. ° Fundacja - Wspomagaj ąca Zaopatrzenie Wsi w Wod ę zwana „Fundacj ą Prymasowsk ą" lub „Ko ścieln ą". ° Pomoc w zakresie budowy wodoci ągów, oczyszczalni ścieków w tym przydomowych oraz rozwoju działalno ści agroturystycznych. ° Fundacja Partnerska dla Środowiska (FP Ś) - wspiera finansowo inwestycje w zakresie energetyki odnawialnej w formie dotacji. ° Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) - wsparcie w formie dotacji dla inwestycji w energetyce odnawialnej.

83 ° Program Partnerstwa dla Samorz ądu Terytorialnego (EGPP/USAID) - wsparcie energetyki odnawialnej - dotacje. ° Agencja Techniki i Technologii (ATT) - udziela kredytów na zadania w energetyce odnawialnej. ° Agencja Rozwoju Regionalnego w Lublinie.

1. OCENA REALIZACJI PROGRAMU - MIERNIKI STANU ŚRODOWISKA I ZMIAN PRESJI NA ŚRODOWISKO.

14.1. Zakres monitoringu programu

Wdra żanie Programu Ochrony Środowiska b ędzie polegało na regularnej ocenie w zakresie: ° Okre ślania stopnia wykonania przedsi ęwzi ęć / działa ń. ° Okre ślania stopnia realizacji przyj ętych celów. ° Oceny rozbie żno ści pomi ędzy przyj ętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem. ° Analizy przyczyn tych rozbie żno ści. Burmistrz Miasta poprzez słu żby ochrony środowiska b ędzie oceniał co dwa lata stopie ń wdra żania Programu. Ocena ta b ędzie podstaw ą przygotowania raportu z wykonania Programu. W pocz ątkowym okresie wdra żania Programu równie ż co dwa lata b ędzie weryfikowana lista przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w najbli ższych czterech latach. W cyklu czteroletnim b ędzie oceniany stopie ń realizacji celów średniookresowych. Ocena ta b ędzie baz ą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymaga ń zapisanych w ustawie „Prawo Ochrony Środowiska”, a dotycz ących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska i systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska. Raporty b ędą wykonywane w nast ępuj ącym cyklu i zakresie: • ocena post ępów we wdra żaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co dwa lata), • opracowanie listy przedsi ęwzi ęć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach, • aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co cztery lata).

14.2. Wska źniki monitorowania efektywno ści programu

Podstaw ą wła ściwego systemu oceny realizacji Programu jest dobry system sprawozdawczo ści, oparty na wska źnikach (miernikach) stanu środowiska. W nawiasach podano stan wyj ściowy dla roku 2011.

1) Stopie ń zwodoci ągowania Miasta (98%) 2) Stopie ń skanalizowania Miasta (81%) 3) Stosunek sieci kanalizacyjnej do sieci wodoci ągowej (83,0%) 4) Produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych - w MWh/rok (190,08) 5) Produkcja energii cieplnej ze źródeł odnawialnych – w kJ/rok (0) 6) Lesisto ść gminy w % (9,0) 7) Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych w roku w Mg (6388) 8) Ilo ść odpadów komunalnych zebranych w roku w Mg (5171)

84 9) Wielko ść składowanych odpadów komunalnych na składowiskach w Mg (4685) 10) Ilo ść odpadów zebrana selektywnie w Mg/rok (486) 11) Odzysk odpadów ulegaj ących biodegradacji w Mg (821) 12) Udział terenów obj ętych ochron ą prawn ą w ha (117,5) 13) Liczba, kampanii edukacyjnych (2)

14.3. Wska źniki stanu środowiska i zmian presji na środowisko

Do szczególnie wa żnych wska źników stopnia realizacji "II Polityki Ekologicznej Pa ństwa" w tym stopnia zmian presji na środowisko nale ży zaliczy ć: ° ocena dotrzymania norm jako ści poszczególnych komponentów środowiska, okre ślonych wymogami prawnymi, ° stopie ń zmniejszenia ró żnicy (w %) mi ędzy faktycznym zanieczyszczeniem środowiska (np. depozycj ą lub koncentracj ą poszczególnych zanieczyszcze ń), a naukowo uzasadnionym zanieczyszczeniem dopuszczalnym (ładunkiem krytycznym), ° stopie ń zmniejszenia zu życia energii, surowców i materiałów na jednostk ę produkcji oraz stopie ń zmniejszenia całkowitych przepływów materiałowych w gospodarce, ° stopie ń zmniejszenia ilo ści wytwarzanych odpadów i emitowanych zanieczyszcze ń w przeliczeniu na jednostk ę dochodu narodowego lub wielko ść produkcji, ° stosunek uzyskiwanych efektów ekologicznych do ponoszonych nakładów (dla oceny programów i projektów inwestycyjnych w ochronie środowiska), ° poprawa techniczno-ekologicznych charakterystyk materiałów, urz ądze ń, produktów (np. zawarto ści ołowiu w benzynie, poziomu hałasu w czasie pracy samochodu itp.). Poza wymienionymi głównymi wska źnikami przy ocenie skuteczno ści realizacji "II Polityki Ekologicznej Pa ństwa" oraz "Programu ochrony środowiska Miasta Tomaszów Lubelski" b ędą stosowane wska źniki szczegółowe stanu środowiska: ° zmniejszenia ładunku zanieczyszcze ń odprowadzanych do wód powierzchniowych, poprawy jako ści wód płyn ących, stoj ących i wód podziemnych, poprawy jako ści wody do picia oraz spełnienia przez wszystkie te rodzaje wód wymaga ń jako ściowych obowi ązuj ących w Unii Europejskiej; ° poprawy jako ści powietrza - zmniejszenia emisji zanieczyszcze ń powietrza (zwłaszcza metali ci ęż kich, trwałych zanieczyszcze ń organicznych, substancji zakwaszaj ących, pyłów i lotnych zwi ązków organicznych); ° zmniejszenia uci ąż liwo ści hałasu wokół obiektów przemysłowych, hałasu ulicznego w miastach oraz hałasu wzdłu ż tras komunikacyjnych; ° zmniejszenia ilo ści wytwarzanych i składowanych odpadów, rozszerzenia zakresu ich gospodarczego wykorzystania oraz ograniczenia zagro żeń dla środowiska ze strony odpadów niebezpiecznych; ° ograniczenie ilo ści składowanych odpadów w tym odpadów ulegaj ących biodegradacji, ° ograniczenia degradacji gleb, zmniejszenia powierzchni obszarów zdegradowanych na terenach poprzemysłowych, likwidacji starych składowisk odpadów, zwi ększenia skali przywracania obszarów bezpo średnio lub po średnio zdegradowanych przez działalno ść gospodarcz ą do stanu równowagi

85 ekologicznej, ograniczenia pogarszania si ę jako ści środowiska w jednostkach osadniczych; ° wzrostu lesisto ści województwa, rozszerzenia renaturalizacji obszarów le śnych oraz wzrostu zapasu i przyrostu masy drzewnej, a tak że wzrostu poziomu ró żnorodno ści biologicznej ekosystemów le śnych i poprawy stanu zdrowotno ści lasów b ędących pod wpływem zanieczyszcze ń powietrza, wody lub gleby; ° zahamowania zaniku gatunków ro ślin i zwierz ąt oraz zaniku ich naturalnych siedlisk, ° zmniejszenia negatywnej ingerencji w krajobrazie oraz kształtowania estetycznego krajobrazu zharmonizowanego z otaczaj ącą przyrod ą; Wska źnikami po średnimi stopnia realizacji Programu b ędą wska źniki społeczno - ekonomiczne: ⇒ poprawy stanu zdrowia obywateli, mierzonego przy pomocy takich mierników jak długo ść życia, spadek umieralno ści niemowl ąt, spadek zachorowalno ści, ⇒ zmniejszenia tempa przyrostu obszarów wyłączanych z rolniczego i le śnego użytkowania dla potrzeb innych sektorów produkcji i usług materialnych; ⇒ corocznego przyrostu netto miejsc pracy w wyniku realizacji przedsi ęwzi ęć ochrony środowiska; ⇒ spójno ści i efektywno ści działa ń w zakresie monitoringu i kontroli; ⇒ zakresu i efektów działa ń edukacyjnych oraz stopnia udziału społecze ństwa w procesach decyzyjnych; ⇒ opracowywania i realizacji przez grupy i organizacje pozarz ądowe projektów na rzecz ochrony środowiska.

14.4. Harmonogram wdro żenia programu

Harmonogram wdra żania programu jest jego integraln ą cz ęś ci ą. Program operacyjny obejmowa ć b ędzie lata 2012-2019. Zadania przyj ęte do realizacji w strategii długoterminowej, b ędą aktualizowane, co 4 lata. Podstaw ą weryfikacji będzie przeprowadzana, co 2 lata, ocena realizacji wdra żania zada ń finansowo- rzeczowych oraz osi ągni ętych efektów. Głównymi działaniami podejmowanymi w zakresie monitoringu polityki ochrony środowiska b ędą: - aktualizacja strategii krótkoterminowej i systematyczne przygotowanie programów działa ń na rzecz ochrony poszczególnych komponentów środowiska, tj.: gleb, wody, powietrza, - aktualizacja długoterminowej polityki ochrony środowiska.

15. WSPÓŁPRACA

Współpraca wielu partnerów wł ączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten program był wdro żony z sukcesem. Współpraca jest niezb ędnym elementem dobrej organizacji procesu wdra żania programu. W ramach realizacji niniejszego programu szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na: - współprac ę Burmistrza z władzami administracyjnymi ró żnych poziomów: Lubelskim Urz ędem Wojewódzkim, Urz ędem Marszałkowskim w Lublinie, WIO Ś, władzami powiatu oraz władzami s ąsiednich gmin,

86 - współprac ę z reprezentantami poszczególnych grup społecznych, gospodarki oraz przemysłu, w celu wdra żania polityki zdefiniowanej w programie, a tak że dostosowania jej do przyszłych wymaga ń. Bardzo wa żna b ędzie współpraca z grupami reprezentuj ącymi mieszka ńców gminy (np. młodzie żą szkoln ą, Radami Sołeckimi, pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi), w celu uzyskania akceptacji podejmowanych działa ń oraz zaanga żowania mieszka ńców (np. selektywna zbiórka odpadów), - współprac ę z instytucjami finansowymi w celu zorganizowania funduszy na realizacj ę wybranych projektów.

16. PODSUMOWANIE.

Projekt „Programu ochrony środowiska dla Miasta Tomaszów Lubelski na lata 2012- 2015 z perspektyw ą do roku 2019”, została opracowana zgodnie z Polityk ą ekologiczn ą Pa ństwa oraz dokumentami planistycznymi szczebla ponadgminnego i gminnego. Projekt Programu, jako punkt wyj ścia dla dalszych analiz, charakteryzuje istniej ący stan środowiska oraz problemy z jego ochron ą. Oceniaj ąc stan poszczególnych elementów środowiska oraz czynników maj ących na nie wpływ, mo żna scharakteryzowa ć: - stan jako ści powietrza jako średni, - poziom hałasu jako zró żnicowany ze wzgl ędu na źródła jego emisji, przy czym mo żna oszacowa ć, że na hałas powy żej 60 dB nara żone s ą tereny szczególnie w pobli żu tras komunikacyjnych, - stan czysto ści wód powierzchniowych mo żna okre ślić jako zadowalaj ący, - stan jako ści wód podziemnych mo żna okre śli ć jako dobry.

Cele „Programu...” odpowiadaj ą celom kluczowych dokumentów na poziomie kraju i województwa. Wśród zada ń uj ętych w projekcie „Programu...”, nie ma inwestycji powoduj ących znacz ąco niekorzystne oddziaływanie dla środowiska, gdy ż suma korzy ści z ich realizacji przekracza jednak zdecydowanie potencjalne zagro żenie. Cało ściowa analiza materiału zawartego w projekcie „Programu ..” pozwoliła stwierdzi ć, że projekt uwzgl ędnia zasadę zrównowa żonego rozwoju miasta Tomaszów Lubelski.

87