Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies Sayı/Issue: 7, Mart /March 2012
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies Sayı/Issue: 7, Mart /March 2012 ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ ATATÜRK CULTURE CENTER Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma (Kilim-Cicim-Zili-Sumak) Sempozyumu (01-04 Kasım 2010 Alanya) Özel Sayısı 3 Not: Makalelerdeki görüşlerin sorumluluğu yazarına aittir. Yazıların yayın hakkı merkezimize devredilmiş sayılır. Bu devir sanal ortamda yayımlanmayı da kapsar. Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies Sayı/Issue: 7, Mart /March 2012 Sahibi / Owner Yönetim Yeri / Managing Office Atatürk Kültür Merkezi adına/ Ziyabey Caddesi No:19 On behalf of Atatürk Culture Center O6520 Balgat-Ankara, TURKEY Prof. Dr. Osman HORATA, Atatürk Kültür Merkezi Başkanı / President of Atatürk Culture Center. Telefonlar / Telephones +90 312. 284 34 25 - 45 Editör /Editor elmek [email protected] Prof. Dr. Hakkı ACUN web / web www.akmb.gov.tr Editör Yardımcısı /Assistant Editor Prof. Dr. Gül TUNÇEL Abone İşleri / Subscription İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetleri Müdürlüğü Yazı İşleri Müdürü / Journal Administrator Şebnem ERCEBECİ ÇINAR Posta Çek Numarası 212938 Başbakanlık Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı 90-312.2843441 Yayın Kurulu / Editorial Board Prof. Dr. Bekir DENİZ Kapak Tasarımı / Cover Design Doç. Dr. Emine KOCA Grafiker Ltd. Şti. Doç. Dr. Fatma KOÇ Tel: +90 312. 284 16 39 Faks: +90 312. 284 37 27 Yrd. Doç. Dr. Öznur AYDIN Yrd. Doç. Dr. Nuran SAY Sayfa Tasarımı / Page Design Yrd. Doç. Dr. Nalan TÜRKMEN Grafiker Ltd. Şti. Tel: +90 312. 284 16 39 Faks: +90 312. 284 37 27 İngilizce Özetler / Editorial Abstracts Yrd. Doç. Dr. Kemal Reha KAVAS Baskı Yeri ve Tarihi / Press House and Date SFN TELEVİZYON TANITIM TASARIM YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Danışma Kurulu / Referees Board Cevizlidere Cad. 1237. Sk. 1/17 Balgat / ANKARA Prof. Dr. Kübra ALİYEVA (Azerbaycan İlimler Akademisi) Tel: +90 312 472 37 73-74 Prof. Dr. Kuandık ERALİN (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi) Ankara / Haziran 2012 Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU (Erzurum Atatürk Üniversitesi) ISSN 1301-255X Prof. Dr. Zahide İMER (Gazi Üniversitesi) Prof. Dr. Recai KARAHAN (Yüzüncü Yıl Üniversitesi) ARIŞ :Dokumacılıkta atkıların geçirildiği uzunlamasına ipler, çözgü. Prof. Dr. Selçuk MÜLAYİM (Marmara Üniversitesi) ARIŞ: Means warp in Turkish. Warp is the vertical part of weaving. Prof. Dr. Elvan ÖZKAVRUK ADANIR (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dilek ALPAN (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Mart ve Kasım Aylarında Yayımlanan Hakemli Dergi Prof. Sibel ARIK (Marmara Üniversitesi) Peer Reviewed Journal Published in March and November Prof. Günay ATALAYER (Marmara Üniversitesi) Prof. Aydın UĞURLU (Mimar Sinan Üniversitesi) ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE ATATÜRK SUPREME COUNCIL OF TARİH YÜKSEK KURUMU CULTURE LANGUAGE AND HISTORY Prof. Nuray YILMAZ (Dokuz Eylül Üniversitesi) ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ ATATÜRK CULTURE CENTER Kapak / Cover Kapak resimleri içerideki makalelerden alınmıştır. Makaleler / Articles Bayram AKÇA - Mehmet AVCI 1942- 1950 Arası Anadolu’da Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi 4 A Weaving Foundation in Anatolia Between 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers H.Feriha AKPINARLI - Mahmut YALÇIN Kızılçam Pigmentinin Elde Edilmesi ve Yün İplik Boyamada Kullanım Özellikleri 10 The Extraction of Kızılçam Pigment and the Characteristics of its Usage in Yarn Dyeing Hüseyin BENLİ Türk Halılarında Kullanılan Kök Boya ve Cehri ile Boyanmış Yün İpliklerin Haslıklarının İyileştirilmesi 18 Wool Yarns Dyed with Madder Red and Buckthorn, Used in Turkish Carpets and Improvement of Fastness Mevlüt KAPLANOĞLU Ardahan Yöresi Düz Dokumaları 26 Flat Weavings of Ardahan Region 2 arış VV I I I I / / 2 2 0 0 1 1 2 2 Elvan ÖZKAVRUK ADANIR - Berna İLERİ Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Etütlük Madalyonlu Uşak Halısının İncelenmesi 86 The Analysis of the Some of the Medallion Ushak (Uşak) Carpets in the Museum of Foundation Artwoks in Ankara Fatma Ö. PİŞKİN Manavgat İlçesi ve Köylerindeki Düz Dokumalar 102 The Flat Weavings of Manavgat Town and its Villages Emine KARPUZ Lâdik (Konya) Halıcılığının Aysen SOYSALDI Günümüzdeki Durumu 42 Yozgat Halı Yastıkları The Contemporary Situation of Ladik 112 (Konya) Carpet Weaving The Carpet Cushions of Yozgat Esra KAVCI ÖZDEMİR Feride TAGİROVA - Olga BYATİKOVA Kadifekale’de (İzmir) Tevni Tatar Dilinde Halıcılık ve Dokumacılığının Günümüzdeki Durumu Dokuma Terimleri 74 122 The Contemporary Situation of Tevni Vocabulary of Carpet Produstion and Weaving in Kadifekale, İzmir Weaving in the Tatar Language arış V I I / 2 0 1 2 3 1942- 1950 Arası Anadolu’da Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi A Weaving Foundation in Anatolia Between Bayram AKÇAâ Mehmet AVCIââ 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers ÖZET ABSTRACT Bu çalışmada 1942 yılında Muğla’da 40 müte- In this study, we examine “Güzelyayla şebbisin bir araya gelerek “Muğla Güzelyayla Do- Cooperative of Weavers” which was established kumacılar Kooperatifi” adında bir işletme kur- by 40 Entrepreneurs, two-third of whom were duğu, bu müteşebbislerin 2/3’nün kadınlardan women in 1942: This cooperative was founded meydana geldiği ve kooperatifin kuruluş amacı- for providing cheap rope for the weavers of nın; II. Dünya Savaşı döneminde sıkıntıya düşen Muğla, who had economical problems during Muğlalı dokumacılara ucuz iplik temin etmek ve the Second World War, The aim of the institution mamullerini de uygun fiyata satmak olduğu be- was selling the products with suitable price. It lirtildi. Sonuç olarak da savaş döneminde Muğ- was on service in the economy of Muğla during la ekonomisine oldukça katkısı olan bu koope- the war. After the war, the import and export ratifin savaş sonrası ithalat ve ihracat kalemle- components were authorized, therefore, cheaper rinin açılarak Muğla’ya ucuz hammadde ve ma- raw materials and products where imported to mullerin gelmesiyle kapanmak zorunda kaldığı Muğla and this cooperative had to be closed. ele alındı. Keywords: Muğla, Güzelyayla Cooperative of Anahtar Kelimeler: Muğla, Güzelyayla Dokuma- Weavers, woman, import-export cılar Kooperatifi, Kadın, ithalat-ihracat meşgul oluyorlardı. Ayrıca şehirde 25 adet terzi vardı 1. Giriş (Akgünlü 2008:34-35). Osmanlı Devleti’nin son dönemi ve Cumhuriyetin ilk Cumhuriyetin ilk yıllarında da Muğla’da doku- yıllarında Muğla’da yaygın bir dokumacılık geleneği macılık geleneği devam etti. Cumhuriyetin ilk yıl- vardı. larında el tezgâhlarında icra edilen bu dokumacı- 19.yy da Muğla’da dokumacılıkla yani çulhacı- lık zanaatı devlet tarafından da desteklendi. Bu yıl- lık ile uğraşan 32 kişi, ipek işleyicisi ve dokuyucusu larda Muğla’nın pamuklu ve ipekli dokuma ihtiya- yani gazzaz ile uğraşan 5 kişi ve keçi kılından hay- cı el tezgâhlardan temin edildiği için dokumacılık van çulu, yem torbası gibi şeyler dokuyan yani mu- Muğla’da hem yaygın hem de kazançlı meslek kol- taf ile uğraşan 3 kişi vardı. Bunlar şehrin Cami-i Ke- ları arasında yer alıyordu. Bu dönemde Muğla’da iki bir, Hacı Rüstem, Muslihittin, Yaka, Orta, Kiramet- tür dokumacılık yapılmaktaydı. Bunlardan birincisi; tin, Emir Küçük ve Kara Memi Mahallelerinde bu işle Muğla’da devlet destekli yaygın olarak ipekçilik ya- pıldığı için ipekli dokumalardı. İkincisi ise; pamuk- lu dokumalardı. İpekli dokumalar arasında Bürüm- * Doç. Dr., Muğla Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih cek, Sadakor ve Yüzünakma en yaygınlarıydı. Pamuk- Bölümü, 48000, Muğla, e-posta: [email protected] lu dokumaların en bilineni ise; Kaputbezi, Pötika- ** Yrd. Doç. Dr, Muğla Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü, 48000, Muğla, e-posta: mehmeta@ re, Çarşaf, Peştamal, Sofralık, Peşkir ve Namazlık idi mu.edu.tr (Akça 2002:178, Aktüre 1973:70) 4 arış V I I / 2 0 1 2 A Weaving Foundation in Anatolia Between 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers Bayram AKÇA - Mehmet AVCI II. Dünya Savaşı yıllarına gelindiği zaman 14. Selim Ergan Muğla’da bu gelenek hala devam etmekteydi. Ancak 15. Hüseyin Özek savaşla birlikte Türkiye’de ve dolayısıyla Muğla’da it- 16. Hilmi Giresun halat ve ihracatın durması üzerine Muğlalı dokuma- 17. Hafize Yalvaç cılar da iplik bulma ve ürettikleri mamulleri ihraç 18. Gülsüm Kale etme konusunda sıkıntıya düşmeye başladı. Bunun 19. Kadriye Okan üzerine Muğlalı 40 dokumacı bir araya gelerek ucuz 20. Sadıka Demirtaş iplik temin etme ve ürettikleri mamulleri kolay ve de- 21. Habibe Saygın ğerinde satabilmek amacıyla Muğla Güzelyayla Do- 22. Şevket Tokat kumacılar Kooperatifini kurdu. Bu kooperatif aracı- 23. Habibe Şahin lığıyla Muğlalı kadın ve erkek dokumacılar hem ken- 24. Azize Filibeli di ihtiyaçlarını karşıladılar hem de satış yaparak ev 25. Musa Uygun ekonomilerine katkı sağladılar.(Akça 2002:178, Çolak 26. Abdullah Üstekin 2002:72-75). 27. Ayşe Demir 1942-1950 arasında Muğla’da faaliyet gösteren 28. Fatma Demir Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi 40 kadın 29. Şevki Onay ve erkek girişimcinin bir araya gelmesiyle kurulan bir 30. Cemile Sertel işletmedir. Bu kooperatif Muğlalı girişimcilerin zor 31. Zehra Ata zamanlarda kadını ve erkeği ile bir araya gelerek çok 32. Sadıka Koten güzel yatırımlar yapabileceğinin en güzel örneklerin- 33. Hatice Çetin den birisidir. 34. Hafize Kaya 2. Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin 35. Fatma Beyin Kuruluşu ve Tüzüğü 36. Ayna Özyürek II. Dünya Savaşı’nın getirdiği olumsuz şartlar Muğla- 37. Bakiye Ölçer lı dokumacıları