Rez07-08 Jan2008 Web

korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 1:23 Page 1

Mirko Kova~ Jeta D`ara Specijalni dodatak JEDINKA U CENTRU, @ENA KOJA JE MODERNO SUPROTSTAVLJENA RULJI UZBURKALA KOSOVO KOSOVO

www.rezmagazin.com 7/8 DECEMBAR 2007/JANUAR 2008. DECEMBAR 2007/JANUAR / CENA 150 DIN / BiH 4 KM / CRNA GORA 2 EUR / HRVATSKA 15 HRK / KOSOVO 2 EUR / GODINA I 15 HRK / KOSOVO CENA 150 DIN / BiH 4 KM CRNA GORA 2 EUR / HRVATSKA / REGION NA JEDNOM MJESTU korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:10 Page 2 rez_03-04.qxp 7.1.2008 1:28 Page 1

7/8 /decembar 2007/januar 2008./godine/ SADR@AJ

REZONI=5 + KOLUMNA LIBARSKA MAGISTRALA: DJECA SU NOJSKA NAJJAÂ, NENAD VELI^KOVI]=9 + BO@I]NA PRIÂ, DRAGAN GMIZI] =12 + FRANCISKO SOBERON: POLITIKA, LJUDSKA PRAVA I UMETNOST SU KOMPLEMENTARNI, TANJA MATI]=14 + HAG I JA: BLISKI SUSRETI SA RU[ITELJIMA, BOJANA KOSTI]=15+ REZANCI=47 + PRIÂ MESECA: SONATINA, MO@E I SONETINA, SLOBODAN TI[MA=56 + POZORI[TE: KREATIVNI RIZICI, IVAN PRAVDI]=58 + ELENA ILI], GLUMICA: SVEST O DRU[TVENOM TRENUTKU, TANJA MATI]=62 + FESTIVAL U PRI[TINI: SKENA UP ZA FARUKA BEGOLIJA, MILOT HASIMJA=65 + TEMA: KRAH BIOSKOPA U SRBIJI, IVAN BEVC=68+ FESTIVAL IDFA AMSTERDAM: REGIONALCI NA NAJVE]EM DOKUMENTARNOM PAZARU, OLIVER SERTI]=72+ GLAZBA LIJEÎ RANE U BIV[OJ JUGOSLAVIJI, DAVOR KONJIKU[I]=83+ NO RULES: UKLJUÎ SE, POJAÂJ I ROKAJ, MILAN B. POPOVI]=90+ ORU@JEM PROTIVU OTMIÂRA: SRBIJANSKI ROKENROL JE PRILI^NA KATASTROFA, VLADIMIR ARSENI]=92+ REZONANCA, NIKOLA RADI[I]=95+ REZERVAT: SPAM SVOJ MAJSTOR, TOMISLAV MARKOVI]=96+ STRIP: MAJA VESELINOVI]=97+ TEHNOLOGIJE: SMEM LI DA RAZMONTI- RAM BUDILNIK, DANDELLION KIMBAN=98+ GOST DIZAJNER JAKOV PONJAVI]: STRIKTNO SOFISTICIRANO=99

str. 20: KAD NA[ISTI MAR[IRAJU str. 76: MILICA PA[I]: SA HARFOM DO ZVEZDA str. 78: VRELO: NEPLANIRANO ME\U NAJBOLJIMA

STANISLAV MILOJKOVI] 1 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 rez_03-04.qxp 7.1.2008 1:29 Page 2 > REZ, broj 006, novembar 2007. > izlazi mese~no OPSTA DEKLARACIJA O PRAVIMA COVEKA Naslovna strana: Jakov Ponjavi}

Izdava~: Inicijativa mladih za ljudska prava Kondina 26/II, Beograd Za izdava~a: Andrej Nosov Glavni i odgovorni urednik: @eljko Bodro`i} Zamenica urednika: Tanja Mati} Uredni{tvo: Jelka Jovanovi} (politika), Sr|an V. Te{in (kultura), Jovan Gvero i Bojan Ton~i}. Fotografija: Stanislav Milojkovi} i Branimir Milovanovi} Grafi~ka urednica: Miomirka Mila Melank Prelom: Miroslav Dragin Lektura i korektura: Marijana Kuki} Internet izdanje: www.rezmagazin.com Ivan Bun~i} Distribucija: Data Press Pretplata: Data Press Kontakti: Beograd Tel/fax: +381 11 33 70 747, +381 11 33 70 757 Pri{tina Tel/fax: +381 38 248 509 Podgorica Tel/fax: +381 8166 55 53 , +381 81 66 55 52 Sarajevo Tel/fax: +387 33 207 257 e-mail: magazinrez#gmail.com [tampa: Rotografika, Subotica ISSN 1452 - 1024 Podr{ka: Norve{ka narodna pomo}

Ministarstvo kulture Republike Srbije

Tehni~ka podr{ka: Kikindske, Dnevnik Vojvodina Press Ilustracija STAR^EV SLAVI[A 2 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:08 Page 5

REZONI

UNDP i Velika Britanija grade ku}e za kosovske povratnike

PRI[TINA - UNDP i Kancelarija Velike Britanije na Kosovu finansira- 1,5 miliona funti finansirala izgradnju oko 150 ku}a posve}uju}i ju izgradnju ku}a za povratni~ke porodice, a to je deo projekta naro~itu pa`nju povratni~kim porodicama. Do sada je izgra|eno 49 SPARK UNDP-a, koji je u bliskoj saradnji s Ministarstvom Kosova za ku}a, 28 je u izgradnji, a za 29 ku}a zavr{eni su pripremni radovi. zajednice i povratak pruìo stambenu i socio-ekonomsku pomo} za Dejvid Blant, {ef Kancelarije Velike Britanije u Pri{tini, istakao je vi{e od 200 povratni~kih porodica koji su odlu~ile da ponovo po~nu da je cilj ponovo ujediniti sve zajednice na Kosovu i dodao da }e ìvot na Kosovu. njegova zemlja nastaviti da doprinosi procesu povratka i u~ini}e Vlada Velike Britanije jedan je od glavnih donatora. Ta zemlja je s sve da zajednice ìve u miru i dostojanstvu.

Amnesty ZG: @ilnik: Divlji Ljudska prava Kalendar Kvirije nacionalizam ne stanuju ovdje NOVI SAD - Reditelj @elimir @ilnik kaè da je u Srbiji na ZAGREB - Zagreba~ki ogranak "Sloboda:Freedom" delu "divlji nacionalizam, koji je Amnesty Internationala javlja da je zamenio komunizam. @ilnik je BEOGRAD - Queeria - Centar za promociju kulture nenasilja i ravno- Filozofski fakultet zabranio potpisi- pravnosti posvetio je svoj kalendar za 2008. godinu, pod nazivom vanje njegove peticije za okon~anje "Sloboda: Freedom", osobama koje pojam slobode ne doìvljavaju samo diskriminacije èna u Iranu. kao odsustvo rata, ve} se neprestano zalaù za stvaranje trajnog mira u Grupa Zagreb 1 - Amnesty kojem }e svi ljudi ìveti podjednako dostojanstveno, a predstavio ga je Internationala Hrvatske uputila je krajem decembra u Klubu svetskih putnika u Beogradu. Queeria centar dopis dekanu Filozofskog fakulteta s podràli su pojavljivanjem na kalendaru slikarka Biljana Cincarevi}, molbom za izdavanje dozvole za queer knjièvnica Biljana Kosmogina, pravnica Biljana Kova~evic-Vu~o, potpisivanje peticije, a u dopisu je DAH Teatar, performerka Diva Grazia, izdava~ka ku}a Rende, reditelj navedeno da }e, osim potpisivanja na promociji knjige "Homo Janko Baljak, aktivistkinja QueerBeograd kolektiva Miss Jet Moon, stu- peticije, studenti imati priliku postkomunistikus" psihologa dent Nikola Herman, mirovna aktivistkinja Sneàna Taba~ki, balerina i informirati se o stanju ljudskih prava Miklo{a Biroa, rekao da "na dramska umetnica Sonja Vuki~evi} i knjièvnik Sr|an Valjarevi}.. u Iranu, te o aktivnostima same svakom koraku danas sre}emo Kalendar Queeria (Kvirija) centra pod nazivom "Sloboda: Freedom: 08" organizacije. U odgovoru fakulteta, ve}e katolike od pape i ve}e predstavlja nastavak kalendara Prijatelji:Friends 2007 koji je imao kao razlog neodobravanja molbe, pravoslavce od patrijarha". zapaèn uspeh. Ideja kalendara bila je povezivanje javnih li~nosti sa gru- navedeno je da su u tijeku opse`ni - Mi smo dru{tvo koje je pama koje su ~esto isklju~ene iz javnih sfera i ~iji glas te{ko dopire do gra|evinski podlo`no plesni. Kod nas svaka {ire zajednice, {to podiè nivo odgovornosti pojedinca u dru{tvu i radovi na stvar koja se dobro ideolo{ki uspostavlja otvaranje dijaloga. Ovde se pre svega podrazumevaju one unutarnjem i upakuje postaje verovanje, i to zajednice, grupe i pojedinci ~iji identiteti izlaze iz granica op{te prih- vanjskom verovanje po cenu uni{tenja - vatljiih: osobe sa druga~ijom bojom koè, sa druga~ijim jezikom, ure|enju rekao je @ilnik. politi~kim mi{ljenjem, rodnim ili vizuelnim identitetom, seksualnom ori- zgrade. jentacijom, ili kulturom/subkulturom kojoj pripada. Me|utim, Kalendar je posve}en osobama koje se zalaù za dostojanstvo svih bez aktivisti AI su Na Balkanu obzira na rodne identitete, seksualnu orijentaciju, politi~ku pripadnost, se osobno vizuelni identitet, kulturni identitet, hendikep, pripadnost razli~itim uvjerili kako u samom predvorju, nema dru{tvenim grupama, a tokom najteìh ratnih i reìmskih godina u Srbiji, gdje su namjeravali provesti potpisi- ali i posle njih, neprestano su bile angaòvane protiv nasilja, pretvaraju}i demokratije vanje peticije, nema nikakvih rado- ose}anja nemo}i, zatvorenosti i besa u kreativne ~inove. va. PODGORICA - U dràvama Urednici kalendara, koji je dizajnirala umetni~ka grupa [kart su Boban - Zbog svega navedenog drìmo da zapadnog Balkana nema parla- Stojanovi} i Adam Pu{kar, a fotografije su Biljane Rako~evi}. su pravi razlozi zabrane potpisivanja mentarne demokratije, stvarnu peticije neke druge prirode, a ne iz vlast imaju vlade, ocenio Jelko razloga sigurnosti, odnosno radova Kacin, izvesti- na fakultetu. @alosti nas ~injenica lac Evropskog da aktualni problemi kr{enja ljud- parlamenta za skih prava u Iranu ostaju zaborav- Balkan. ljeni, i da Filozofski fakultet u On je izjavio Zagrebu kao akademska ustanova da Crna Gora, nema sluha za probleme kr{enja ako èli u ljudskih prava u Iranu, posebno zbog Evropsku toga {to su mnogi studenti/ce i pro- uniju, treba da stvori situaciju u fesori/ce na iranskim sveu~ili{tima kojoj }e parlament imati vlast i pod udarom represivnih mjera iran- kontrolisati vladu, a ne obratno skih vlasti. i upozorio na nepostojanje slobode medija. 5 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:13 Page 6

REZONI Izvori: B92.net, Danas, BETA, Dnevnik, Feral Tribune, Jutarnji list, Ve~ernji list, H-alter.org, mladi.info, T- portal, caffemontenegro.info, SEEcult.org

@ene u crnom

"Obrazovci" Ne}u nazad - stop klerikalizaciji BEOGRAD - Koalicija za sekularnu dràvu okupili pripadnici klerofa{isti~ke organi- se. Kontramiting klerofa{ista je uspeo. ~iji su inicijatori izme|u ostalih i @ene u zacije "Obraz" i poku{ali da fizi~ki spre~e Policija ga je podràla i odobrila svojim crnom, za Me|unarodni dan ljudskih prava odràvanje performansa u ~emu ih je ne~injenjem jer i svako ne~injenje je ust- je izvela protestni performans "Ne}u nazad spre~ila policija, ali su, okruèni policijom, vari ~injenje - rekla je Sta{a Zajovi} iz -stop klerikalizaciji". nastavili da sve vreme ometaju izvo|enje @ena u crnom. - Klerikalizacija je pretnja ideji ljudskih performansa. Pripadnici "Obraza" nosili su Ovaj skup je bio jedan od povoda i general- prava i sloboda, i zato smo se ove godine, majice i bedève sa likom ha{kog nom sekretaru {vedskog Helsin{kog odbo- obeleàvaju}i 10 decembar, fokusirale na optuènika Ratka Mladi}a. Uzvikivali su ra, Robertu Hordu, da napi{e pismo taj problem - stajalo je u poruci perfor- parole poput: "Ratko Mladi}", "Ubij, ubij predsedniku i premijeru Srbije. mansa. Grupa "[kart" i hor "Proba" pevali pedera", "Usta{e", "Bi}e mesa, kla}emo - Uverili smo se da je policija spre~ila su pesmu "Nazad", nastalu kao protest Hrvate", "Dobi}ete batine", "Kosovo je napad pomenute grupe na aktiviste za protiv nazadne politike dràvnih institucija Srbija", "Ubij, zakolji da [iptar ne postoji", ljudska prava. Me|utim, policijaci nisu Srbije. Tokom performansa predstavnicima "Kurve", "[iptari", "Kurve u crnom", uhapsili nikog bez obzira {to se uzvikivane dràvnih institucija je simbli~no uru~en "Borite se za ta va{a ljudska prava u parole mogu kvalifikovati kao govor Manifest o sekularizmu koji je sastavila Pri{tini". mr`nje i otvorene pretnje, {to je ka`njivo Koalicija. Izabrane su institucije koje bi - Iako je na{ skup bio uredno prijavljen, a prema Krivi~nom zakoniku Republike trebalo da funkcioni{u potpuno nezavisno "Obrazovci" su do{li tu da bi ga ometali, Srbije. [tavi{e, policajci su spre~avali od Srpske pravoslavne crkve i ~uvaju lai~ki policija ni u jednom trenutku nije spre~ila gra|ane da se pridruè aktivistima, prav- karakter dràve, a koje su identifikovane njihovo okupljanje, nije ih privodila, ili na daju}i se da na taj na~in {tite skup organi- kao stubovi klerikalizacije. neki drugi na~in sklonila sa Trga. Policija zacija za ljudska prava - kaè, izme|u Pred po~etak performansa na Trgu su se je dozvolila da se njihov glas ~uje, i ~uo ostalog, u svom pismu Horda. T. M.

U Vojvodini bolji poloàj manjina NOVI SAD - Nacionalne manjine u Vojvodini u praksi znatno bolje ostvaruju svoja prava nego {to je to slu~aj u ostatku Srbije, konstatovano je na konferenciji "Po{tovanje prava pripadnika nacionalnih manjina u Srbiji", koja je odràna u Skup{tini Vojvodine. Napomenuto je i da u oblasti prava i dalje postoji niz nedostataka, a pre svega zbog nepostojanja odgovaraju}ih zakona o izboru i nadle`nostima manjinskih nacionalnih saveta. Na me|uetni~ke odnose u Srbiji i dalje uti~u ostaci te{kog nasle|a prethodnog reìma i te{ki dru{tveno-ekonomski uslovi, ocenili su u~esnici konferencije. U izve{tajima brojnih organizacija navedeno je da su najugroèniji pripadnici romske, albanske, a{kalijske, ma|arske i hrvatske nacionalne manjine. 6 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:15 Page 7

Poziv autorima Bilal spaja Beograd i Sarajevo angaòvanog stripa BEOGRAD - Francuski strip crta~, ilustrator, filmski reìser Enki Bilal nedavno je gosto- NOVI SAD - Omladinski centar CK13 u Novom vao u Beogradu i predstavio svoj novi film "Kinomonstrum" u okviru Festivala autorskog Sadu raspisao je konkurs za angaòvani strip, filma. Bilal (ro|en 1951. u Beogradu kao Enes Bilalovi}) je i prethodnih godina svakim pozivaju}i strip crta~e i scenariste da se svojim svojim dolaskom u Beograd privla~io veliku pa`nju. Ina~e, Bilal je jedan od najpopu- radovima pridruè razra|ivanju i ispitivanju larnijih strip autora u Francuskoj (samo je pro{le godine prodao oko 280.000 primeraka razli~itih dru{tvenih problema savremene Srbije, albuma). U intervjuu za sajt B92 Kultura Bilal je rekao da, iako je veoma uspe{an umet- kao {to su nacionalizam, rasizam, diskriminacija, nik u Francuskoj, ima veliku potrebu da dolazi u Sarajevo i Beograd zato {to je blizak sa siroma{tvo, tranzicija, nezaposlenost, rodna prava, tim gradovima. ekologija, korupcija, mobilnost mladih... Tehnika - Iz ovih gradova vu~em pozitivnu energiju za svoj rad. Sarajevo je bilo popri{te glupog izrade radova je slobodna. rata koji nikome nije doneo dobro. Dosta sam povezan sa ljudima iz Sarajeva. Moja knji- Stripove maksimalnog obima pet tabli i mini- malnog formata A4, potrebno je slati preporu~eno ga koja govori o ratu u biv{oj Jugoslaviji krenula je sa pri~om o malom Sarajevu i bolnici na CD-u, skenirane u rezoluciji 300dpi uz u tom gradu. Meni je veoma drago {to je 2001. godine istodobno u Beogradu i Sarajevu osnovne podatke i kratku biografiju autora na odràna moja izlo`ba. Nadam se da }u ja biti simbol ta dva grada, i da }u ih mo}i adresu: Omladinski centar CK13, Vojvode Bojovi}a povezati i zale~iti njihove rane. To je ljudska i sentimentalna veza - rekao je Bilal. 13, 21000 Novi Sad, uz naznaku: "Konkurs za angaòvani strip". Rok je 15. februar 2008. Otvoren konkurs Cinelinka za 2008. SARAJEVO - Novi konkurs za regionalne filmske projekte u okviru koprodukcijskog marketa Sara- jevo film festivala (SFF) - CineLinka, otvoren je do 29. februara 2008. godine, a izabrani projekti konkurisace za tri nagrade od po 12.500 evra. CineLink je namenjen projektima za dugometra- `ne igrane filmove koji imaju potencijal za bioskopsku distribuciju autora iz Albanije, Bosne i Hercegovine, Bugarske, Crne Gore, Gr~ke, Hrvats- ke, Ma|arske, Makedonije, Rumunije, Slovenije, Srbije, Turske i Kosova. Projekti odabrani za u~e{}e u ovogodi{njem CineLinku pro}i }e kroz Konkurs za mlade novinare program razvoja projekta i bi}e predstavljeni na CineLink koprodukcijskom marketu. Aplikacije za "Pro{irite svoju viziju o EU" prijavljivanje mogu se na}i na sajtu www.sff.ba. BE^ - Mladi novinari iz cijele Evrope su pozvani da u~estvuju na pan-evropskom takmi~enju o pro{irenju Evropske unije. Organizator je Evropska komisija, Generalni direktorat za pove}anje EU Kreativni okr{aj u kooperaciji sa Asocijacijom {tampe mladih. Cilj takmi~enja je ohrabrivanje mladih novinara da reflektuju i izraze svoje poglede na politiku pro{irenja Evropske unije. Od u~esnika se traì da stripa i knjièvnosti predaju nedavno objavljen ~lanak o pove}anju EU putem stranice takmi~enja www.eujournalist- PANÊVO - Balkan Twilight je sasvim nova i award.au do 15. marta. sveà strip antologija koja donosi 23 ^lanci mogu biti pisani na jednom od slu`benih EU jezika ili jednom od jezika zemalja kandida- grafi~ke pri~e nastale tokom 2007. godine u ta i potencijalnih kandidata. Cilj takmi~enja je da se odabere nacionalni pobijednik za svaku kreativnim parovima pisac plus strip crta~, i zemlju, kao i pokretanje razmijene i mreè mladih evropskih novinara. Nakon predavanja nji- okuplja neka od trenutno najaktivnijih hovih ~lanaka, nacionalni ìri iskusnih novinara }e u aprilu 2008. odabrati pobijedni~ki ~lanak iz imena na balkanskoj strip sceni, uz podr{ku nekolicine kolega sa {ire evropske scene. svake zemlje. Svih 35 pobjednika }e biti pozvani na put kroz zemlje zapadnog Balkana te }e Izdava~ je Kulturni centar Pan~eva, a na 108 imati mogu}nost da u~estvuju na konferenciji sa medijskim predstavnicima iz raznih zemalja, u strana mogu se na}i radovi Igora Hofbauera, junu 2008. Slobodana Ti{me, Aleksandra Zografa, Radovana Nasti}a, Johanna Marcade, Nine Elektronski ~asopis "Tre}i trg" iz Podgorice Bunjevac, Maje Veselinovi}, Dragana Mladenovi}a, Nemanje Mitrovi}a, Damira PODGORICA - Na promociji u multimedijalnoj sali KIC-a predstavljen je novi projekat knjièvnog Rijovi~a Originalova, Wostoka, Vuka ~asopisa ''Tre}i trg'' koji je pokrenut 2004. godine kao nevladino, neprofitno, nestrana~ko dru{tvo Palibrka, Miodraga \ori}a, Gorana Da~eva, za istraìvanje i afirmisanje savremene knjièvnosti i kulture. Karolja Denke, Vladana Nikoli}a, Alberto "Tre}i trg" pokre}e elektronski ~asopis, pod istim nazivom, za knjièvnost i umjetnost, koji }e Corradija, Jakoba Klemen~i~a, Miroslava izlaziti tromjese~no i objavljiva}e tekstove autora iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Bosne i Lazendi}a, Aleksandra Stankovskog, Ivana Hercegovine, te nove prevode i intervjue. Velisavljevi}a i mnogih drugih. 7 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:19 Page 8

REZONI

KNJIGA "RACIJA - ZABORAVLJEN GENOCID" Du{e i sudbine iza{le iz senke NOVI SAD - Najmra~niji doga|aj u istoriji Aleksandar Novog Sada i Vojvodine poznat kao Racija (od 5. do 23. januara 1942. godine u Velji} Vojvodini, a od 21. do 23. januara u Novom Hrvatska postoji Sadu) polako skida veo tajne i neznanja zahvaljuju}i Aleksandru Velji}u, autoru zahvaljuju}i NOB-u knjige "Racija - zaboravljen genocid" ZAGREB - Predsjednik Hrvatske Stjepan Mesi} ("Metafizika", Beograd 2007.). Neumorni izjavio da bi Hrvatska, da nije bilo istraìva~ predstavio je obimni rad iz kojeg Narodnooslobodila~ke borbe protiv fa{ista, bila se mogu saznati nove-stare ~injenice u vezi samo istorijska ~injenica. s genocidom ma|arskih fa{ista na Dunavu i - Da nije bilo Narodnooslobodila~ke borbe i da Tisi, kada su likvidirani brojni Srbi, Jevreji, nismo bili na strani pobedni~ke koalicije, Hrvatska Romi i komunisti. bi bila samo istorijska ~injenica kao Tra~ani, Iliri i Bez namere da poziva na revan{izam i Kelti. înjenica da su jedinice NOB ~inili i Srbi i mr`nju, govore}i u ime ubijenih i bacaju}i Hrvati, kao i da su nacionalne manjine imale svoje jedinice, govori da je to bio op{tenarodni svetlo na njihove sudbine, autor iznosi doku- pokret, predvo|en komunistima, na ~elu sa mentovane podatke kojima nedvosmislno Josipom Brozom Titom - rekao je Mesi} i dodao dokazuje da broj stradalih u Novom Sadu da je "nezavisna dràva Hrvatska Ante Paveli}a nije 1.300, kako se do sada obi~no mislilo, fa{isti~ke àndarmerije i jedan od tri bila kvislin{ka tvorevina, i nije bila ni nezavisna, ve} ih ima daleko vi{e, {to je slu~aj sa ubi- inènjera smrti Racije, danas ìvi u ni hrvatska, ni dràva". jenima iz cele Vojvodine, odnosno [ajka{ke. Budimpe{ti gde se vratio nakon vi{edeceni- - Do{ao sam na tu ideju kada sam se {etao jskog egzila u Argentini. Krajem februara, Proces protiv novosadskim Kejom `rtava racije. Nisam budimpe{tanski Op{tinski sud odbacio je pri- uop{te znao {ta je Racija i kada sam se menu desetogodi{nje zatvorske kazne na Ujedinjenih nacija raspitao, saznao sam da su tada bacali ljude koju je Kepiro, u odsustvu, pravosna`no HAG - Okru`ni sud u Hagu dozvolio je pod led na Dunavu. Zapitao sam se ko su ti osu|en u Budimpe{ti 1944. godine zbog vo|enje postupka protiv Ujedinjenih naci- ljudi, za{to su ubijeni, ko su po~iniconi zlo~ina po~injenih u Raciji. Sve to dogodilo ja i Holandije zato {to nisu spre~ili zlo~in zlo~Ina. Po~eo sam pretragom na internetu, se po{to ga je u prestonici Ma|arske locirao u Srebrenici i time je napravljen presedan traìo sve mogu}e podatke, gledao novinske Efraim Zurof, direktor jerusalimskog "Centra u istoriji evropskog i svetskog pravosu|a. ~lanke, ali je sve to bilo previ{e {turo. Uspeo Simon Vizental" i "poslednji lovac na Predmet je pokrenut po tu`bi grupe sam da prona|em neke materijale, a zatim naciste". Budu}i da Srbija i Ma|arska imaju "Majke Srebrenice", a UN su se pozvale na u Matici srpskoj potraìo pisane izvore o sporazum o neizru~ivanju ratnih zlo~inaca, imunitet kako bi spre~ile vo|enje postup- Raciji - kaè autor. [andor Kepiro mirno broji dane kraj istog ka, me|utim sud je doneo odluku kojom Velji} je, kako isti~e, zaprepa{}en ~injenicom onog Dunava, poziva se na komandnu je obavezao UN da u~estvuju u postupku. da u Novom Sadu ima pojedinaca, pogotovo odgovornost a nedavno je izjavio da se ni Po{to pred lice pravde jo{ uvek izvedeni mladih, koji ne znaju da se Racija uop{te najmanje ne ose}a krivim i nijednog sekun- Radovan Karadì} i Ratko Mladi}, koji su dogodila. da nije izrazio saose}anje sa `rtvama i nji- optuèni pred Ha{kim tribunalom za Jedan od novosadskih dèlata, dr [andor hovim porodicama. genocid u Srebrenici, porodice `rtava su Kepiro (92), biv{i kapetan ma|arske Igor Mihaljevi}, foto: Branko Lu~i} saop{tile da traè od holandskog suda [andor Ubistva u Mileti}evoj ulici priznanje i zadovoljenje zbog tragedije koja se dogodila. Kepiro Tu`ba protiv UN i Holandije podnesena je jer je Srebrenica u vreme napada Vojske Republike Srpske u julu 1995. godine, kada je ubijeno oko osam hiljada Bo{njaka, bila za{ti}ena zona u kojoj su bili holandski vojnici pod komandom UN.

8 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:21 Page 9

FATOS BITI]I, BRAT UBIJENIH AMERI^KIH DR@AVLJANA Ogledalo Srbije BEOGRAD - Nastavak su|enja optuènima za ubistvo - Moraju da budu optuèni ljudi koji su moju bra}u Be}kovi} za ameri~kih dràvljana, bra}e Biti}i, obeleìla je zav- odveli iz prokupa~kog zatvora i predali ih egzekutori- era }utanja; sudi se pripadnicima MUP Srbije Srete- ma. A zna se gde su oni i nema reakcije vlasti. rat na Kosovu nu Popovi}u i Milo{u Stojanovi}u, a svedo~ile su nji- Gde locirate krivce? BEOGRAD - Akademik Matija hove kolege, od kojih jedan pod za{titom (svedok A) - To su organi bezbednosti. Specijalni sud kaè MUP Be}kovi} izjavio je da se slaè Svedok nije imao drugih saznanja o slu~aju Biti}i nam ne daje informacije, a MUP prebacuje krivicu na s predlogom da Srbija bude osim da rukovodstvo Resora dràvne bezbednosti Sud i tako se vrtimo u krug, slu{amo samo kako vojno neutralna, ali nagla{ava nije izdalo nikakve konkretne naloge njegovoj upravi jedni na druge prebacuju krivicu. Moje je mi{ljenje da Srbija ne sme da pristane vezane za njihovo hap{enje. S prole}a 1999. svi da je re~ o partijskoj podeli u Sudu iz koje proisti~e na poniènje. B92: Da li biste ratovali? optuèni su rekli da o ubistvu bra}e Biti}i znaju me|usobna podr{ka: ja branim tebe, ti brani{ mene. Be}kovi}: Pre na Kosovu nego samo iz sredstava informisanja. To je ve}i problem za Srbiju, za srpski narod, nego za u Avganistanu, ako bih ve} Sreten Popovi} i Milo{ Stojanovi} optu`nicom se moju porodicu. Trebalo bi da vlast u Srbiji zna da morao. Ne mogu da razumem terete da su izvr{ili "ratni zlo~in protiv ratnih Ratko Mladi} i Radovan Karadì} nisu ni{ta u odnosu da se traì da idemo u Irak i u zarobljenika" tako {to su ameri~ke dràvljane - bra}u na slu~aj svirepe egzekucije moje bra}e - SAD znaju Avganistan, a da se ~udimo... Ilija, Mehmeta i Agrona Biti}ija - "li{ili prava na {ta traè od Srbije, kao {to to zna i zvani~ni B92: Koji bi nam to bio rat po pravi~no su|enje i na taj na~in pomogli nepoznatim Beograd. redu? licima MUP-a Srbije i Specijalnih antiteroristi~kih Da ne precenjujete zna~aj svoje porodi~ne tragedije Be}kovi}: Taj rat nikada nije jedinica (SAJ) da ih li{e ìvota". Oni su na po~etku koja svakako ima me|unarodnu dimenziju? prestao, a i to {to se sada vodi su|enja negirali da su po~inili delo za koje se terete, - Neka znaju i Va{i ~itaoci koji mogu da kaù ne{to je rat, ali drugim sredstvima. isti~u}i da sebe ne smatraju ratnim zlo~incima jer su tipa "{ta ovaj trabunja" - bez re{enja ovog slu~aja Kosovo postaje svetska tema. Nije fer da samo Srbiju pitaju izvr{avali nare|enje pretpostavljenih. nema budu}nosti za Srbiju, u to sam uveren iako ne da li bi ratovala za svoju teri- - Moja bra}a su bila nedu`na, nikome nisu naneli potcenjujem va`nost drugih te{kih slu~ajeva. To toriju, a da to ne pitaju nijed- zlo, ubijeni su samo zato {to su bili Albanci, iz znaju i u Specijalnom sudu i u Ministarstvu nu drugu dràvu na svetu. osvete, na brutalan na~in, a danas su mnogi u~esnici unutra{njih poslova. Moja dràva SAD traì od vlasti Za razliku od njega, akademik zlo~ina nad njima na slobodi. Zbog toga je sada u u Srbiji pravdu. Milorad Pavi} smatra da se "na bekstvu Goran Radosavljevi} Guri, tada komandant Zlo~in je po~injen pod biv{im reìmom. Kosovu ve} odigralo sve {to je @andarmerije, jedan od ljudi koji su naredili njihovo - Ne moè vi{e da se govori o reìmu Slobodana moralo da se odigra" i da ne ubistvo - kaè za Rez Fatos Biti}i, brat ubijenih Milo{evi}a kao jedinom krivcu, ta pri~a je zavr{ena. treba ratovati. ameri~kih dràvljana. Sada je na vlasti reìm koji isto ne}e da re{ava Ili (1974), Agron (1976) i Mehmed(1978), pripadnici slu~aj. To zna~i da svaka partija na vlasti prikriva Milo{evi}ev Atlantske brigade koja se borila na strani kosovskih ubice i ima bar po jednog u svojim redovima. koncept Albanaca, ubijeni su hicima u potiljak u Petrovom Traìte li osvetu? Selu 8. jula 1999. Pre toga su odsluìli prekr{ajnu - Ja u ime svoje porodice - a o njoj ne mogu da gov- NOVI SAD - kaznu u prokupa~kom zatvoru zbog nelegalnog orim zbog sudskog procesa i njene bezbednosti - Predsednik prelaska granice. Vlada SAD insistira da se svi traìm jedino pravdu i pravi~ni postupak. Moje Evropskog pokreta u Srbiji @ivo- po~ionici prona|u i kazne. mi{ljenje da glavni ha{ki optuènici i dalje imaju rad Kova~evi} Povodom nastavka su|enja i ostavke Gordane vlast u Srbiji jer drè {est miliona ljud kao taoce. izjavio je da politi~ka elita u Boìlovi}-Petrovi} sa mesta predsednice Ve}a, Fatos Kako moè, a to je drugo pitanje, {est miliona ljudi Srbiji dosta sledi koncept Biti}i kaè za Rez da je trebalo izvesti ve}i broj sve- da dozvoli da desetorica zlo~inaca slobodno Slobodana Milo{evi}a, odnosno doka i da nije zadovoljan radom Ve}a. {etaju i odlu~uju o njihovoj sudbini. Ja problemi se ne re{avaju, nego - Re~ je, ipak, o politi~koj smeni, a njena odgovor nemam. se izazivaju novi kako bi se ostavka je zakasnila. Slu~aj je ogledalo Srbije, Bili ste i ovde u Beogradu u kontaktu sa prekrili stari. a vlasti pokazuju da nemaju snage da ga Ambasadom SAD. [ta ste se dogovorili? - Srbija ne razume me|unaro- zavr{e. Time gra|anima Srbije oteàvaju - Amerika ho}e pravdu za `rtve i da dne odnose, sli~no kao {to ih ulazak u Evropsku uniju. Sjedinjene Ameri~ke iza|u svi koji su ume{ani u zlo~in, pre nije razumeo ni Milo{evi}. Nisu Dràve jasno ukazuju Srbiji {ta treba da uradi, svega oni koji su u organima bezbednosti. nam dosta problemi poput Haga i Kosova, nego sada ali pomaka nema. Egzekutori i naru~ioci slo- Ali u Srbiji pravde nema. Za neki otvaramo i problem Republike bodno {etaju. Stoga jo{ neki dan }e se saznati ko su Srpske i pitanje ~lanstva u istraìtelji moraju da daju ostavke ljudi koji su blokirali NATO-u - rekao je Kova~evi}, - kaè Fatos Biti}i. istragu u slu~aju biv{i ambasador SFRJ u SAD i Koji su glavni propusti u ubistva moje bra}e. gradona~elnik Beograda. istrazi? Bojan Ton~i} 9 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 05-10rezoni_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:22 Page 10

REZONI Povratak otpisanih "MOGU SAMO DA OBE]AM DA OVI LJUDI NE]E I NE SMEJU BITI OTPISANI. PRIZNAJEM DA SU MNOGI KULTURNI OBJEKTI FIZI^KI NEDOSTUPNI I OBE]AVAM DA ]E SE TO USKORO PROMENITI", RE^I SU MINISTRA KULTURE SRBIJE VOJE BRAJOVI]A NA CEN- TRALNOJ PROSLAVI ME\UNARODNOG DANA OSOBA SA INVALIDITETOM.

Kao i svake godine, tre}i decembar, Me|unarodni dan osoba sa invaliditetom, obeleèn je {irom Evrope. Nije zaostao ni region, pa ni Srbija. Srbija nije zaostala u obeleàvanju ovog datuma ni pro{le ni pretpro{le godine, ali je na svakom tre}em dvanaestom i stala. Previ{e obe}anja i premalo realizacije istih iz godine u godinu, od decembra do decembra drè u nadi preko 800 hiljada raznih kategorija osoba sa invaliditetom, uklju~uju}i i ~lanove njihovih porodica. Dakle, prosek broja ljudi vezanih za ovu problematiku bi izneo oko dva miliona i par hiljada. Dok se, na primer, zakoni poput Zakona protiv diskriminacije osoba sa invaliditetom, Zakona o njihovom zapo{ljavanju, o psima vodi~ima za slepe - u Hrvatskoj i te kako primenjuju, isti su u Srbiji ili u proceduri ili u obe}anjima o njihovoj skoroj primeni dok poslednji navedeni nema perspektivu zbog nedostatka novca za zapo{ljavanja i socijalne politike Rasim Ljaji} Predsednik Tadi} je, recimo, dao obe}anje da obuku pasa i peripatologa. Pristupa~nost javn- kao i ministar kulture Voja Brajovi}, ~ast da }e podràti sva prethodna i naredna obe}anja im objektima i prohodnost u Hrvatskoj tako|e vodi ovaj program je pripala potpisniku ovih jer mu je to posao. @ivi bili pa videli, re~e prednja~i ispred regiona. Ostatak regiona pak redova pa je svako od pozvanih da govori morao narod. Kako je vreme proticalo, smenjivali su ne moè da se pohvali nekim vidnijim da obe}a {ta }e uraditi u narednom periodu po se umetnici i govornici, a potom su na red napretkom, ali se stvari na ovom planu kre}u pitanju re{avanja problema ovih osoba. U do{li koktel i muzika sve do fajronta. ako ni{ta, onda istim tempom kao u Srbiji. Za obe}anjima je pobedio gospodin Ljaji} sa ~ak Sutra je svanuo novi dan, prvi do narednog Srbiju se ne moè re}i da ne ulaè napore po pet stavki vezanih za njegov resor, koje je tre}eg dvanaestog. Mnogi su novu godinu ovom pitanju, ali da organizacija moè da obe}ao da }e re{iti u najkra}em roku. Ministar do~ekali iza prozora, a mnogi su je i proveli bude bolja, tu nema sumnje. kulture, gospodin Voja Brajovi}, na primedbu tako zbog nemogu}nosti slobodnog kretanja. Centralna manifestacija povodom proslave "Nadamo se da ve~eras ne}ete biti tihi", odmah U senci politi~kih previranja u regionu, neki }e tre}eg decembra u Srbiji odràna je u restoranu je odgovorio: "Ako ste aludirali na moju ulogu u ~ekati ispunjenja datih obe}anja, neki tu|u Stupica i nije bila skup suvoparnih govora i seriji Otpisani, mogu samo da obe}am da ovi pomo}, po{tara, kom{iju ili Deda Mraza. obe}anja, ve} je ~itavo ve~e proteklo u ljudi ne}e i ne smeju biti otpisani. Priznajem da Sre}na Nova godina, jedino je {to ova redakci- otvorenom razgovoru sa gostima koji mogu da su mnogi kulturni objekti fizi~ki nedostupni i ja moè da poèli ovim ljudima i njihovim pomognu ili uti~u na re{avanje konkretnih prob- obe}avam da }e se to uskoro promeniti." On je porodicama uz obe}anje da }e pomno pratiti lema. S obzirom da su me|u prisutnima bili dodao da i prostorije njegovog ministarstva {ta se de{ava na ovom polju. predsednik Srbije Boris Tadi}, ministar rada imaju barijere, ali ne jo{ dugo. Ivan Prodanovi} Osobe sa invaliditetom i dalje te{ko do vozila Beograd - Ministarstvo ekonomije odbilo je vano da uvoze automobile bez motora euro te{kim o{te}enjima imaju pravo da uvezu zahteve svih osoba sa invaliditetom za 3, a u aktuelnoj vladi kaù da ne postoji automobil s motorom euro 3 i da budu uvoz vozila bez motora euro 3, uz obraz- zakonski osnov da bilo koja socio-ekonom- oslobo|ene pla}anja carine i to za automo- loènje da je uvoz stopiran zato {to ne ska kategorija gra|ana bude privilegovana bile do 2.500 kubika, upravo zbog mogu}ih postoji zakonski osnov za takav uvoz, a pri uvozu automobila. zloupotreba. broj takvih zahteva je dostigao razmere Podneto je oko 1.290 zahteva za uvoz {to, Iz invalidskih organizacija najavljuju da }e koje upu}uju na zloupotrebe. prema tvrdnjama iz Ministarstva ekonomi- do}i na proteste ispred vlade ako U prethodnoj vladi, osobama sa invalidite- je, ukazuje na o~iglednu zloupotrebu. Ministarstvo ekonomije ne promeni stav. tom sa 70 odsto i vi{e o{te}enja odobra- Po zakonu, osobe sa invaliditetom sa

10 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 11

Djeca su Nojska najja~a

U Sarajevu su krajem novembra, u bro{uri nazvanoj êmu u~imo djecu1, promovisani rezultati analize sadràja ud`benika nacionalne grupe predmeta. Nekoliko stru~nih timova ~italo je ud`benike knjièvnosti, jezika, istorije, geografije i vjeronauke, ispituju}i koliko su u saglasnosti sa svim LIBARSKA onim poveljama, ustavima i zakonima koji treba da {tite jednakopravnost MAGISTRALA pojedinaca. Koliko je stanje u ud`benicima lo{e moè se ilustrovati prim- Nenad VELI^KOVI] jerom koji je stru~ni tim izdvojio kao - pozitivan! Naime, pohvala vjeronau~nom ud`beniku za 8. razred ("S Kristom u ìvot") uop{te isplanirao? Zar mu nije Bog rekao {ta da radi, a on samo da "nagla{ava univerzalnost moralnih normi" argumentira se odlomkom: izvr{io nalog? Znaju li autori ud`benika i ~lanovi stru~nog tima da poslu{nost nije isto {to i predostro`nost? Znaju li autori Sve {to trebam znati nau~io me Noa ud`benika i ~lanovi stru~nog tima da niko od u~enika ne}e biti 1. Ne kasni na brod. 2. Sjeti se da smo svi u istom ~amcu. 3. Planiraj star 600 godina, i da je smisao savjeta "Ostani u dobroj tje- unaprijed. Nije ki{ilo kad je Noa gradio korablju. 4. Ostani u dobroj tjelesnoj lesnoj i umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star, netko bi od i umnoj kondiciji. Kad bude{ 600 godina star netko bi od tebe mogao tebe mogao zatraìti da u~ini{ ne{to doista veliko" suprotan ci- zatraìti da u~ini{ ne{to doista veliko. 5. Ne slu{aj kriti~are. Nastavi s ljevima {kole i obrazovanja jer zapravo veli: ostani glup i poslu- {an, to je sve {to }e se od tebe traìti u narednih 60 godina? Isto tako ciljevima {kole i obrazovanja suprotan je nauk "ne slu{aj kriti~are". Lo{ nauk - dobar vjeronauk: {ta zna~i da je uvijek bolje putovati u paru? Vaì li to i za homoseksualce? Jesu li parovi koji su putovali sto~nim vagonima u Au{vic putovali sigurnije? Za{to Papa ne putuje u paru? Ako "brzina nije uvijek prednost" jer su na brodu bili pu` i gepard, zna~i li to da ni razum nije prednost jer su na brodu bili ~ovjek i majmun? I {ta zna~i poduka da kad smo pod stresom plutamo? Kako? Kao plasti~ne boce, kao naftna mrlja, kao govno? I kuda nas to vodi pamet koja veli: "Sjeti se, korablju su gradili amateri, a Titanic profesionalci"? U budu}nost u kojoj }e nam popovi biti u~itelji i ljekari? Ho}emo li se sjetiti i ko su toj pod- jeli na amatere i profesionalce bili bogumili a ko kr{}ani? Ko vje{tice i vra~evi, a ko misionari i inkvizitori? I za{to se ovaj popis svega {to treba znati zavr{ava dugom? Zar nas nije Noje tako|er nau~io i kako se treba piti i u pijanstvu go biti, i sina kazniti koji u neznanju u|e u {ator i vidi o~evu golot- inju? Jeste, ali kako sad na kraju priznati da smo sve {to tre- bamo znati nau~ili od pijanca, poslom {to ga valja u~initi. 6. Gradi svoju budu}nost na visokim temeljima. Kolumbovo jaje posluìlo je kao dokaz glupima da treba uvaìti 7. Uvijek je sigurnije putovati u paru. 8. Brzina nije uvijek prednost. Puèvi i razum i hrabrost i krenuti u otkrivanje nepoznatog, Nojevo kao gepardi bili su na istoj korablji. 9. Kad si pod stresom, plutaj malo. 10. Sjeti znak pametnima da treba uvaìti poniznost i glupost i krenuti u se, korablju su gradili amateri, a Titanic profesionalci. 11. Bez obzira na pokrivanje poznatog. oluje, osloni{ li se na Boga, uvijek te na kraju ~eka duga. Za{to je stru~ni tim takvu pouku svrstao me|u pozitivne prim- Kakve su univerzalne moralne norme ovdje nagla{ene? Za{to je nemoralno jere? Vjerovatno zato {to je bio izba`daren da kao negativne kasniti na brod? Na koji brod? Na onaj koji prevozi robove? Ili na onaj s prepozna samo one netolerantne za drugo i druga~ije, politi~ki kojeg }e se ispaljivati rakete oboga}ene uranom? Ili onaj koji isplovljava u nekorektne u ambijentu takozvanog "suìvota", uvredljive zbog lov na kitove? Ne, vjeronau~nici misle na brod s kojeg }u gledati kako se svoje vjerske i nacionalisti~ke isklju~ivosti. Tu bi se cijeloj ovoj dave svi oni koji nisu moj rod. Aferim za univerzalnost ovakvog morala. Ako analizi mogao staviti jedini ozbiljan prigovor, prigovor da je smo svi u ~amcu, kako samo ja mogu ne kasniti na brod? [ta da planiram nedovoljno osvijetlila najmra~nije mjesto na{eg obrazovanja: unaprijed? Evo, sad ne pu{e orkan, ho}emo li kopati skloni{te ispod ku}e? neznanje, moralnu korumpiranost "u~itelja". Atomsko, za slu~aj da orkan bude radioaktivan? Sad nemam proliv, ho}u li 1 Izdava~ Fond otvoreno dru{tvo Bosna i Hercegovina, umjesto da odem na fakultet ostati sjediti na {olji? [ta je uostalom Noje Sarajevo, oktobra 2007. (str. 151-152) 11 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 12

BO@I]NA PRI^A - CRTA O ROMSKOM PITANJU I have a dream PROBLEM JE [TO VE]INA LJUDI MISLI DA SU ROMI SAMI KRIVI ZA SITUACIJU U KOJOJ SU. MNOGI MISLE DA TAKO TREBA I DA OSTANE. POTPUNA BESMISLICA! NIKO NE VOLI DA BUDE ODBA^EN, SIROMA[AN I DO KRAJNOSTI PONI@EN

Dragan GMIZI] [ta vi{e, poku{ajte da se setite kada ste videli nekog ka", sasvim mirno spavaju. pripadnika romskog naroda na nekom radnom mestu Ekstremisti~ke grupe nesumnjivo Proteklog meseca na nacionalnoj televiziji koje nije u sastavu javnog komunalnog preduze}a ili doprinose ovakvoj situaciji, ali u ovoj Srbije mogli smo videti nesvakida{nji prilog - pijace? Koliko ste Roma ili Romkinja videli u prodavni- pri~i ne radi se o njima - radi se o u emisiji tipa "pregled dana" zbunjena cama, marketima, kafanama, klubovima... Uglavnom se obi~nim ljudima, gra|anima koji ìve voditeljka nekako je uspela da zadrì pribra- odgovori na pitanje za{to je ova manjina toliko porodi~nim ìvotom, koji svako jutro nost nad ~injenicom koju je izrekla njena "getoizirana" olako svode na dva problema - jedan je, idu na posao, vode decu u zabavi{te sagovornica, dvadesetogodi{nja Romkinja, kad se radi o incidentima, taj da ekstremne nacional- i {kole, ~uvaju svoje ku}ne ljubimce studentkinja iz Novog Sada. Naime, na isti~ke grupe zastra{uju Rrome, a drugi, kad se radi o ili gaje ba{ticu u zadnjem dvori{tu... pitanje voditeljice da li uve~e izlazi u grad i identitetu, da su Romi sami tome krivi zbog svog na~ina Ova idili~na slika ovde je da bi ilus- kuda, devojka je odgovorila da nema puno ìvota... Tu je uglavnom kraj pri~e iako je jasno da ova trovala o kome se radi: elem, o vajde od toga - zato {to ne}e da je puste u devojka, kao i mnogi sli~ni njoj, ìvi u gradu i studira, i najve}em broju ljudi, prose~nom odre|ene diskoteke i klubove, te da ne èli nije pri~ala o skinhedsima, ve} o ulasku u javni prostor... gra|aninu, s op{tom idejom o sebe da dovodi u neprijatnu situaciju i da je "poèljnom" stilu ìvota. Ako postavi- odlu~ila da je bolje da sedi kod ku}e nego Miran san mo na{eg gra|anina u kontekst da je neko poniàva tretiraju}i je kao Poslednjih decenija svedoci smo konstantnih socijalno- odnosa koji se stalno i uporno deza- gra|anina drugog reda! Za nju je to jasno politi~kih promena {irom jugosto~ne Evrope. Me|utim, vui{u - a to je odnos prema Romima kao jedan plus jedan. Iako bi ve}ina ljudi osnovna ideja vodilja demokratizacije po ugledu na kao delu stanovni{tva koji je, iz bilo osudila ovakav doga|aj, {to se verovatno zapadno dru{tvo otvorenosti u ve}ini zemalja ove regije kog ugla da pogledate, bez dogodilo u mnogim porodicama nakon emi- nepotpuna je i sasvim selektivna, ~esto samo deklarativ- preterivanja, gotovo potpuno tovanja emisije, velika ve}ina je mirno na. [tavi{e, u ve}ini zemlja isto~ne i jugoisto~ne Evrope, izop{ten ili ìvi na rubu zajednice. spavala. a naro~ito na Balkanu, suprotno temeljnim vrednostima Setimo se nemilosrdnih napada na Ovo dakako nije izolovan slu~aj, ve} pre na kojima po~iva i kojima teì Evropska unija, do{lo je Rome {irom isto~ne Evrope koji se pravilo, a celokupnoa zajednica sklanja glavu do pove}anja ekstremnog nacionalizma i {ovinizma i doga|aju poslednjih decenija. Mnoga od ovog problema zato {to izbegava da vidi ~ak pojava neonacisti~kih grupa i organizacija. Me|utim, "dela" su ravna lin~u, kao {to je sebe u ogledalu. Takve slu~ajeve zabeleìli ve}ina ljudi, imaju}i u vidu uglavnom iskustvo Drugog poku{aj nasilnog getoiziranja Roma u su novinari novosadskog Dnevnika u svetskog rata, odbacuje takve organizacije kao neku jednom gradi}u u ê{koj pre ~etiri istraìvanju koje je sprovedeno pre tri vrstu, moèmo slobodno re}i, "kriminalizovanih odpada- godine kada su stanovnici (ne godine. U popularnom no}nom klubu u ka dru{tva i ideologija za pranje mozga". Kada se govori "ekstremisti") na plebiscitu izabrali samom centru grada grupi pristojno o diskriminaciji manjinskih grupa, uglavnom se pokazuje da se izgradi zid izme|u "belog" dela obu~enih Roma nije bilo dozvoljeno da u|e rukom na ove neonacisti~ke grupe kao za glavno zlo, varo{i i romskog naselja - "ìto od unutra pod izgovorom da nema mesta dok nakon ~ega i novinari, predstavnici vlasti, opozicije, kukolja". Napade na Rome imamo su istovremeno "belci" ulazili bez problema. drugi "slobodoumni" ljudi i mnoge grupacije "pravedni- gotovo svakodnevno - fizi~ke, ver- balne, ignorantske. Jedna od MOJ SAN upe~atljivih slika desila se 2006. "Danas vam kaèm, prijatelji moji, uprkos pote{ko}ama godine pred katoli~ki Boì} kada dana{njice i sutra{njice, ja imam san. To je san koji je me{tani sela u blizini Ljubljane nisu duboko ukorenjen u ameri~kom snu. Imam san da }e se hteli da dozvole romskoj porodici koj jednoga dana ova nacija izdi}i i da }e ìveti po pravom je ostala bez doma da preno}i u kredu njenog postojanja: 'Za nas je ova istina sama po stambenom kontejneru na periferiji sebi razumljiva: da su svi ljudi stvoreni jednaki'. Moj san sela. Otpor me{tana je bio toliko jak je da na crvenkastim proplancima Dòrdìje, jednog dana da su organizovali masovne proteste za stolom bratski sede sinovi nekada{njih robova i sinovi u centru mesta. Da bi spustio tenziju nekada{njih robovlasnika. Moj san je da Misisipi, dràva i prona{ao re{enje problema, u selo koja gori od nepravde, jednog dana postane oaza slobode je hitno doputovao predsednik i pravde. Moj san je da moje ~etvoro dece jednog dana Slovenije Janez Drnov{ek. Me|utim, ìve u zemlji gde }e ljudi o njima suditi ne na osnovu boje na njegovo o~igledno iznena|enje, njihove koè, ve} na osnovu njihovog karaktera. To je da- svaki dràvni razlog, uklju~uju}i i nas moj san." osnovne slobode i za{titu ljudskih Martin Luter King Jr, u Va{ingtonu, prava, pao je u vodu. Kako se moglo 28. avgusta 1963. godine videti, u toku veoma glasne sva|e 12 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 13

Drnov{ek je u jednom momentu izgubio kon- Obi~nim ljudima koji su izgleda proteklih naro~ito ako neko isko~i iz tog, kako trolu i gotovo vi~u}i izustio: "Vi niste godina, nakon demokratskih promena, u sociolozi vole da kaù, "za~aranog hri{}ani!". Me|utim, na njegovo iznena|enje, kruga". Ti {to misle da im je tamo seljani se uop{te nisu zbunili, te je jedan od velikoj meri moralno atrofirali - mo`da mesto, misle i da sami Romi misle seljaka, uz op{te odobravanje ostalih doba- od naleta "tolikih" sloboda koje su u tako. To je potpuno besmisleno. Oni cio: "Ti nisi hri{}anin, ti nisi hri{}anin!" Ovaj naj~e{}im slu~ajevima shva}ene naprosto nemaju {ansu. Niko ne voli neverovatni obrt oko pitanja hri{}anstva daje naopako, pored ekskluzivnog novuma za da bude u zape}ku, prezren, siro- sasvim jasan odgovor. Drnov{ek, po sudu biv{e komunisti~ke zemlje - slobode ma{an i do krajnosti ponièn. Ali me{atana nije hri{}anin jer im za praznik, veroispovesti, data je i sloboda da se, bar moraju imati alternative. Oni nisu tu kad treba svima da bude prijatno i lepo u od ju~e, nego vi{e od 500 godina, a slavu Isusa Hrista, dovodi neku "nedefin- verbalno, negira ne{to {to je razli~ito u proces interiorizacije jo{ nije zapo~et. isanu" grupu za koju o~ito da misle da je svakom smislu - i nacionalno i socijalno, Neuspe{ni projekti raznih institucija "satanska", "ne~ista", ali nikako ljudska. Oni {to u socijalisti~kim dru{tvima nije bilo samo su puki izgovor. Dru{tvo je za su radi da budu milosrdni, ali prema ljudima, dozvoljeno. Sada je samo moralno njih zatvoreno. Apsolutno su ne i prema Romima. O kakvom se mnjenju nepoèljno, na papiru, ali ne i nedozvo- izop{teni, bilo da su van ili unatar me{atana ovde radi, stra{no je i pomisliti. ljeno (obi~ni "verbalni delikt", kako bi to "geta", obrazovani ili ne. Uvek su na Ovakvih primera ima jo{ dosta. Mogla bi se, margini. Niko ne voli da povla~i zgodno je ovde re}i, napisati Biblija... ironi~no rekao ha{ki optuènik ovakve paralele, ali mo`da bi se Rizi~no je govoriti uop{teno, ali izgleda da Vojislav [e{elj) moglo re}i, iako ih je mnogo manje, se radi o obi~nim ljudima koji su izgleda da stanje nije mnogo razli~ito u proteklih godina, nakon demokratskih prom- nedozvoljeno (obi~ni "verbalni delikt", kako bi to odnosu na fazu istorije crnaca u SAD. ena, u velikoj meri moralno atrofirali - ironi~no rekao ha{ki optuènik Vojislav [e{elj). Upravo I ako postoje zakoni protiv diskrimi- mo`da od naleta "tolikih" sloboda koje su u tako, radi se dakle o par exellance eti~kom problemu nacije, u praksi je potpuno druga~ije. naj~e{}im slu~ajevima shva}ene naopako. koji je prouzrokovan degenerisnim shvatanjem ideje slo- Da bi se izborili za normalan ìvot, Tako, pored ekskluzivnog novuma za biv{e bode. mora im se pomo}i da se {iroko komunisti~ke zemlje - slobode veroispovesti, organizuju i upoznaju sa na~inima tu je i sloboda da se, bar verbalno, negira Tumaranje borbe za ostavrivanje svojih ustavom ne{to {to je razli~ito u svakom smislu - i Romi su u javnom mnjenju uglavnom okarakterisani kao zagarantovanih prava. Da bi se to nacionalno i socijalno, {to u socijalisti~kim nekakvi tamnoputi i prljavi nomadi. Naàlost, deo Roma desilo, moraju zaista postati svesni dru{tvima nije bilo dozvoljeno. Sada je samo zaista tako ìvi, u otrcanim naseljima bez struje i vode. ovih problema i nedvosmisleno moralno nepoèljno, na papiru, ali ne i Problem je {to ve}ina ljudi misli da im je tu i mesto, definisati pitanje. 13 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 14

FRANCISKO SOBERON, BORAC ZA LJUDSKA PRAVA IZ PERUA Politika, ljudska prava i umetnost su komplementarni

Tanja MATI] budu zajedni~ka ta~ka za sve politi~ke partije i sve gra|ane. Smatram da je nemogu}e Francisko Soberon je vode}i branilac ljudskih prava u posmatrati politiku i ljudska prava odvojeno. Peruu. Pre 22 godine je osnovao Asocijaciju ljudskih Ova dva principa se ne mogu odvojiti. prava (APRODEH), jednu od najzna~ajnihih organizacija Moramo biti u prilici da gradimo jake za za{titu ljudskih prava u Latinskoj Americi. Svoj ìvot politi~ke partije i jake nevladine organizacije, je posvetio borbi za zastupanje i za{titu ljudskih prava u i dijalog me|u njima. Ponekad, me|u njima zemljama ju`ne Amerike. Nedavno je posetio Beograd mora postojati tenzija, ali to je jedini na~in kao predava~ na seminaru "Reparacije - pravna i moral- da se izgradi prava participativna demokrati- na obaveza dràve prema `rtvama". U razgovoru za Rez ja. pri~a o promenama na polju kr{enja i za{tite ljudskih pritiskom. Mediji igraju va`nu ulogu prava u proteklih tridesetak godina, koliko je aktivan u S obzirom na va{e iskustvo u pra}enju u proceni rada branilaca ljudskih ovoj oblasti. kr{enja ljudskih prava u postkonfliktnih prava, {to moè da predstavlja REZ: Gospodine Soberon, 2008. godine je {ezdeseto- dru{tvima i radu Komisije za istinu i prepreku. Ono {to je va`no je izgrad- godi{njica potpisivanja Univerzalne deklaracije o pomirenje, mislite li da bi ovakav model nja mreà, naro~ito sa mladim ljudi- ljudskim pravima. Kao neko sa dugogodi{njim stvaranja nezavisne komisije imao uspeh ma. Moja organizacija je u poslednjih iskustvom u ovoj oblasti, moète li nam re}i {ta se na teritoriji biv{e Jugoslavije? osam godina organizovala posebne promenilo u poslednjih 60 godina na polju ljudskih - Koncepcija komisija za istinu i pomirenje je radionice sa mladim ljudima. Mladi prava? generalna koncepcija, ali posebnosti se su dolazili iz najrazli~itijih omladin- Francisko Soberon: Neki napredak je u~injen u smislu moraju uzeti u obzir, podse}aju}i nas da skih grupacija, kulturnih grupa, organizacija civilnog dru{tva, i u pitanju BALKAN su organizacije koje su aktivne. REZ: S obzirom da ste posetili Balkan prvi put, kakvi su va{i utisci o ovda{njoj situaciji? Organizovali smo seminar koji traje Francisko Soberon: Na Balkanu su se ljudi iz iste dràve podelili u razli~ite nacije i dràve {to je nedelju dana i koji upoznaje mlade u~inilo situaciju znatno teòm za pra}enje i nije lako oceniti {ta se ta~no dogodilo u pro{losti. Uvek sa korpusom ljudskih prava, a onda je veliki izazov utvrditi odgovornost na svim nivoima. To je veliki izazov ne samo za Srbe, nego i za oni nastavljaju delatnosti, prave Hrvate, Kosovare i Bosance. Trebalo bi da se usvoji mehanizam koji }e nastati kao konsenzus mreè. Mreè su neophodne mladim izme|u razli~itih organizacija i razli~itih zemalja, organizacija za za{titu ljudskih prava, organizacija istraìva~ima. koje se bave civilnim dru{tvom i politi~ara. Smatram da to ne}e biti jednostavan proces, ali da se od njega nikako ne sme odustati. Simbioza rada organizacija za ljudska prava i drugih vrsta organizaci- promocije ljudskih prava i tako|e u smislu po{tovanja takav proces i re{enje moraju da budu rezul- ja je, po Vama, neophodna. Da li to ljudskih prava. U poslednjih petnaest godina do{lo je do tat lokalne odluke i lokalnog dijaloga. uklju~uje i neke druge oblasti van razvoja novog pristupa ljudskim pravima. Danas se ne Regionalna komisija za istinu treba da bude nevladinog sektora, odnosno da li moè govoriti o civilnim i politi~kim pravima van kon- rezultat razgovora me|u svim stranama. bi i kako umetnici trebalo da budu teksta ekonomskih, kulturnih i socijalnih prava. U nekim Nikako ne sme da zadovolji interese samo uklju~eni u proces promovisanja regionima u Latinskoj Americi napredak se ose}a jer su jedne strane. U na{em slu~aju, na primer, ljudskih prava? sru{eni vojni reìmi, kao na Fudìmoriju gde je dolazilo mnoge od komisija su ustanovljene isklju~ivo - Umetnike svakako treba uklju~iti. To do masovnih kr{enja ljudskih prava od strane vojske i od da ispitaju odgovornost dràvnih aktera, ali je ono {to smo nau~ili iz dosada{njeg strane razli~itih naoruànih grupa, ali od 70-ih se ose}a ne i opozicionih grupa. I od po~etka je bilo iskustva. Kultura je sredstvo koje napredak. U nekoliko zemalja poput Peura je pao vojni odlu~eno da zlo~ini po~injeni od strane moè da sluì da se odre|ene ideje reìm i uspostavljene su komisije za istinu i pomirenje. opozicionih grupa ne}e biti istraìvani. To je uvedu u dru{tvo. Vrednosti ljudskih U dana{njoj perspektivi, dru{tva moraju da prihvate da veliki propust jer niko ne sme izbe}i odgov- prava su univerzalno priznate od demokratija i ljudska prava idu ruku pod ruku, dakle ornosti. strane razli~itih akademskih krugova, nakon 60 godina mi kontinuirano napredujemo. politi~kih partija i drugih grupacija. Koje su danas prepreke i pritisci sa kojima Umetnici i slikari mogu da se koriste Smatrate li, u kontekstu demokratije i ljudskih prava, se suo~ava nova generacija mladih u svrhu promocije ljudskih prava. da demokratska politi~ka borba i rad na promovisa- istraìva~a u oblasti ljudskih prava? Njihov kreativni pristup i oblik nju i za{titi ljudska prava predstavljaju dve odvojene - U konfliktnim dru{tvima, branioci ljudskih izraàvanja moè da daje ogroman kategorije? prava imaju vi{e problema, ~e{}e su meta doprinos {irenju ideje o univerzalno- - Ljudska prava imaju politi~ku dimenziju i trebalo bi da nasilja, i postoji ve}a {ansa da }e biti pod sti ljudskih prava. 14 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 15

HAG I JA: BUDU]A PRAVNICA - ISKUSTVA IZ SUDNICE Bliski susreti sa ru{iteljima

Bojana KOSTI] gra|ena uz pomo} nekolicine nezavisnih medija, strane tivnost, ta~nost, preciznost i nepris- {tampe i mnogobrojnih seminara na kojima sam trasnost, a druga stvar je moje pravo i U Srbiji se poslednjih decenija o tranziciji u~estvovala. Ipak, dok moj rad u Tribunalu jo{ uvek odgovornost da znam {ta se de{avalo dosta pri~alo, ali zaista malo {ta korisno traje, ~ini mi se da je preuranjeno govoriti o utiscima. u bliskoj pro{losti i koji su to stra{ni uradilo. Osiroma{eno, i materijalno i vred- Oni se jo{ uvek otiskuju. Svakog dana susre}em se sa zlo~ini ~injeni na ovim prostorima. nosno, srpsko dru{tvo prve tranzicione korake ne~im novim. Novi slu~aj, nova strana, dokazi otvaraju Ne moè se od Tribunala o~ekivati da napravilo je tek nakon 2000. godine. Te{ko prostor za razmi{ljanje, za pitanja, za diskusije, za dija- prikaè "istinu" o ratu na prostoru je zaista govoriti o tranzicionoj pravdi u log. Toliko ima toga novog, nepoznatog, jo{ biv{e Jugoslavije. To mu nije ni uloga Srbiji budu}i da su na~ini na koji su se neotkrivenog da se pitam zar ne bi svaki/a pravnik/ca ni cilj. Svojim presudama i optu`nici- postkonfliktna dru{tva razra~unavala sa svo- poèleo/la da makar jedan deo svoje karijere posveti ma Tribunal je koncentrisan na poje- jom pro{lo{}u umnogome druga~iji od bilo Me|unarodnom krivi~nom pravu i su|enjima za ratne dina~ne doga|aje, na jedan vremen- kog procesa koji se trenutno odvija u Srbiji. zlo~ine. ski momenat, na ljude sa imenom i Neposredno nakon Drugog svetskog rata, Poznato je da Ha{ki tribunal procesuira slu~ajeve sa prezimenom. Su|enja za ratne Nema~ka je zapo~ela proces pomirenja da bi prostora biv{e Jugosalvije, ali ono {to je manje poznato zlo~ine prate striktnu krivi~nu proce- danas najve}a razmene studenata upravo je ~injenica da je smo nas osmoro prvi studenti iz Srbije duru, pravila su jasna, a svaki novi bila izme|u "istorijskih neprijatelja", koji su dobili priliku da svoju stru~nu praksu rade u tom slu~aj doveo je nebrojeno puta do Nema~ke i Francuske. Zatim, pojam "afri~ke Sudu. To s jedne strane olak{ava posao jer znaju}i jezik presedana i novih pravnih re{enja u pravde" na najbolji na~in odslikava mnogo brè i efikasnije prepoznajemo tragove, ali sa razvoju me|unardonog krivi~nog vi{edecenijske napore uloène u dolaènje druge strane to nosi sa sobom i dodatnu teìnu i odgov- prava. Naprosto, ne sme se o~ekivati do istine o tome {ta se zaista de{avalo. ornost. Po prvi put u ìvotu mi se ukazala prilika da se sa da }e Tribunal iza}i iz okvira Specifi~nost afri~kog kontinenta, njena zlo~inima sa na{ih prostora suo~im direktno. Dakle, me|unarodnog krivi~nog prava i na{e istorija i njeni problemi, uslovili su razvoj zlo~ine posmatrati druga~ije no one ~itavog niza pravnih i vanpravnih instrume- Ne moè se od Tribunala o~ekivati da u Siera Leoni ili Ruandi. nata i pojmova koji olak{avaju procese prikaè "istinu" o ratu na prostoru biv{e Uticaj rada ovog Tribunala na srpsko tranzicione pravde. Jugoslavije. To mu nije ni uloga ni cilj. dru{tvo i istoriju pokaza}e vreme. Ne S druge strane, trenutno u Srbiji samo mali Svojim presudama i optu`nicima Tribunal sme se o~ekivati da }e odlu~uju}e broj pojedinaca razmi{lja o tranzicionoj uticati na proces pomirenja. Taj pravdi kao elementu pomirenja na prostorije koncentrisan na pojedina~ne doga|aje, "posao" je na nama, na srpskim poli- ma biv{e Jugoslavije. Iz mnogo razli~itih na jedan vremenski momenat, na ljude sa ti~arima i vlasti koja postojanje i rad razloga taj proces jednostavno nikad nije bio imenom i prezimenom Suda treba da u~ini javnim, medijski istinski pokrenut, a sa druge strane o~ekivalo zastupljenim i ispra}enim sa se od Ha{kog tribunala da svojim radom omogu}eno mi je da se pogledam sa zlo~inom o~i u o~i, najve}om pa`njom. Utisak je da je uti~e na proces pomirenja. da pratim njegov razvoj, ideju, cilj i rezultat. Upravo najbitnija uloga Tribunala upravo ta Verujem da se moje interesovanje za Ha{ki takav pristup kao da mi je omogu}io da "dodirnem" rat, {to je dosada{njim radom darovao tribunal i njegov rad javilo pre svega kao da sagledam {ta je sve to {to se oko jednog doga|aja nauku i praksu me|unarodnog reakcija na otpor srpskih politi~ara prema nizalo, da se koncentri{em na jedan mali vremenski krivi~nog prava neiscrpnim pravnim tom sudu. Naposletku, oduvek sam smatrala period, na par~e zemlje ~iji sam i ja deo. Moja odgov- izvorima i bogatom jurisprudencijom. da Srbija mora po~eti otvorenije i odgovorni- ornost utoliko je ve}a time {to sam ìvela u Srbiji dok su Na nama je da se nakon svega upoz- je da govori o sopstvenim zlo~inima. Moja zlo~ini ~injeni i u moje ime, a neki drugi u ime nekih namo, suo~imo i kolektvino spalimo percepcija tog suda, pre nego {to sam u drugih. I zato sve vreme u meni "balansiraju" ta dva nad onim {to nam je jurisprudencija njemu provela ~etiri meseca, uglavnom je stava. Jedan je stav pravnice - od mene zahteva objek- u amanet ostavila. 15 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 16

PERSONA MESECA: JETA D@ARA @ena koja je uzburkala Kosovo

Tanja MATI] stil kojim Paksman propituje svoje goste. pokazala mi da je mogu}e biti Energi~no, jasno i bez popu{tanja. 'lokalni ili regionalni medij' i imati Jeta Dàra (Jeta Xharra) - ona koju na Kosovu znaju "Kad sam odlu~ila da radim ovakvu vrstu jednak kredibilitet i pristup svim ba{ svi. Neki je oboàvaju zbog novinarske neustra{ivosti emisije, nisam uop{te bila sigurna kako }e stranama 'konflika', poput me|unaro- i nepopustljivosti, neki je opisuju kao iritantnu i navalen- kosovska javnost reagovati na pristup koji je dnih medija kakav je BBC." tu, ali svima je stalo da ~uju {ta }e biti re~eno u njenoj potpuno direktan, uporan i ponekad bezo- Ova vrsta podr{ke pomogla je Jeti da autorskoj emisiji "@ivot na Kosovu" (Jeta në Kosovë). Od brazan ukoliko je to potrebno da bi se otkrila od dvonedeljnog programa, kako je taksista, prodavaca, politi~ara do stranih predstavnika. istina. U svakom slu~aju, bila sam sigurna u bio emitovan na po~etku, napravi Svi pri~aju o emisiji. Svima je stalo da znaju. dve stvari - ja i moja porodica (jer je takva dnevni, kako je izgledao tokom "@ivot na Kosovu" se prikazuje u udarnom terminu na vrsta stvari bitna na Kosovu) ne pristajemo nedavne izborne kampanje za par- javnom servisu Radio-Televizije Kosova (RTK), ~etvrtkom na kompromise i znala sam da }u ostati alamentarne i lokalne izbore kada je u 20:30. Uvek energi~na, Jeta ~esto pokre}e neugodne nekorumpirana i nepristrasna, posebno po{to u okviru specijalnog izdanja teme i ne odustaje od namere da od sagovornika dobije sam nameravala da otvorim pitanja korupcije prikazana 51 emisija za 40 dana. odgovor. Ni ve{tim i uve`banim govornicima ne dozvo- i politi~ke odgovornosti. Druga stvar u koju Jeta je tokom novembra posetila ljava "izvrdavanje" odgovora. Kroz njenu emisiju prolaze sam bila sigurna je da sam oko sebe okupila svaku op{tinu na Kosovu i razgovar- svi relevantni igra~i iz najrazli~itijih socijalno-politi~kih najbolji mogu}i tim s kojim ve} dve godine ala sa svim kandidatima za predsed- oblasti - od politi~kih lidera sa Kosova do evropskih i stvaram program", samouverena je Jeta. nike op{tina - njih skoro 200. Tokom ameri~kih zvani~nika kao {to su Havijer Solana, Madlen Ekipa o kojoj Jeta govori je veoma neobi~na. snimanja u publici je bilo uvek Olbrajt, Nikolas Berns i drugi. Ona je pozvala Faika Ispahiu, pozori{nog izme|u 700 i 1.000 ljudi. Jeta Dàra je autorka sa misijom da razdrma u~aurene reditelja, da producira i reìra emisiju "@ivot "Pre nego {to sam po~ela da snimam gra|ane, preispita odnose u dru{tvu, postavi "zabranje- na Kosovu" nakon {to je videla njegovu izborni serijal, mnogo sam na" pitanja. Osim u studiju RTK, ~esto snima na fakulte- provakativnu i {okantnu pozori{nu adaptaci- razmi{ljala o tome kako da politi~are tima, u gradskim salama i drugim velikim prostorima ju "Paklene pomorandè" (Clockwork Orange) dovedem u situaciju da budu odgov- koji ve}em broju ljudi daju mogu}nost da direktno u kojoj je Kjubrikov film pretvorio u dramu orni i ostvare ono {to obe}avaju u~estvuju u programu i postave pitanja onima koji sme{tenu u kosovski kontekst. Pored Faika u bira~ima. Ose}ala sam se kao da su odlu~uju u njihovo ime. ekipi je i Kejsi Kuper Dònson (Casey prvi izbori na posleratnom Kosovu Uz to, jedina je èna koja vodi politi~ki talk-show na Cooper Johnson), Amerikanac koji poslednjih (iako su u stvarnosti tre}i) najvi{e kosovkim televizijama. I slaù se svi - najupe~atljivije to 7 godina ìvi na Kosovu, autor zavr{nog zbog toga {to su se sada prvi put radi. priloga u svakoj emisiji koji daje satiri~an direktno birali gradona~elnici. Po prvi Uzor u svetu novinarstva joj je Dèremi Paksman pogled na temu o kojoj se razgovaralo tokom put se znalo da }e bira~i izabrati ko (Jeremy Paxman), autor BBC-jevog Njuznajt programa debate. Njih troje su tim koji "@ivot na }e biti gradona~elnik, a ne da }e (BBC Newsnight), koji je u antologiju TV novinarstva Kosovu" ~ini ovakvim kakav jeste. odlu~ivati partija koja dobije najvi{e u{ao kada je svom gostu 37 puta uzastopno ponovio Jeta kaè da je jo{ dvoje ljudi su{tinski bitno glasova. Ali pored toga sam zaista isto pitanje dok nije dobio odgovor. Njena upornost da jer je podràlo da napravi ovako uticajnu èlela da uprljam svoje cipele i odem ne dopusti gostima da se "izvuku" bez odgovora zaista emisiju, to su odli~ni menadèri Agim do svakog malog mesta u koje podse}a na Zatri}i (Agim Zatriqi) i Gordana Igri}. kosovski reporterski automobile ne "Zatri}i se odupro pritisku da ukine emito- zalaze ~esto, mesta poput Draga{a i vanje emisije zbog njene kontraverznosti i [trpca. I nije bilo tako te{ko jer niko uklonio je sve barijere za razvoj ovog progra- od ve}ine novinara u Pri{tini nije ba{ ma. Goca Igri} je mo}na novinarka i umirao od èlje da pokriva op{tinske menadèrka koja je osnovala BIRN mreù i izbore. Svi su bili fokusirani na parla- mentarne izbore u Pri{tini. Ose}ala Iako poznata kao beskompromisna voditeljka, Jeta sam se malo i krivom {to sam tokom ima i jedan potpuno drugi svet u kom uìva. poslednje dve godine, koliko se emi- Ljubav, hobi i profesiju - dramsko spisateljstvo. tuje emisija, dva puta svoj tim vodila Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vremena u Ameriku da snima razgovore sa da pi{e i prati razvoj moderne drame i dramskog ameri~kim diplomatama, ali ga nikad pisanja. Njena drama "Warless" izabrana je me|u nisam odvela u De~ane ili Vitinu da tamo snimi program. Sad je bilo deset najboljih na britanskom Kraljevskom pravo vreme!" takmi~enju za mlade dramske pisce Op{tinske debate su, svakako, daleko 16 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 17

JETA D@ARA (JETA XHARRA) JE JEDINA @ENA KOJA VODI POLITI^KI TALK-SHOW NA KOSOVKIM TELE- VIZIJAMA I SVI SE SLA@U DA JE NAJBOLJA U TOM POSLU - ONA JE JEDNOSTAVNO AUTORKA SA MISI- JOM DA RAZDRMA U^AURENE GRA\ANE, PREISPITA ODNOSE U DRU[TVU I POSTAVI "ZABRANJE- NA" PITANJA

17 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 18

od garancije velike zainteresovanosti publike koja je izvan te op{tine, osim ako ih ona ne u~ini zanimljivim za gledanje. A prvi izazov joj je bio da ubedi javni servis RTK da svaka op{tinska debata mora da bude prikazana u udarnom terminu, a drugi izazov je dakako bio da ih u~ini interesantnim za publiku sa celog Kosova. "Do{la sam na ideju kako da testiram u praksi to {to politi~ari 'propovedaju' - zapitala sam se {ta je trenutno najve}i problem na Kosovu (osim statusa o kom gradona~elnici ionako ne odlu~uju) i jasno je bilo da je to svakodnevni nedostatak struje. A za{to nemamo struju? Delom i zato {to ljudi ne pla}aju svoje ra~une. Pa, za{to da ne proverim malo pla}aju li kandidati za gradona~elnike svoje ra~une", smeje se ponosno dok ovo obja{njava. Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandidata na novembarskim izborima na Kosovu i tokom debate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. I skoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovno pla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima su njihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do 5.000 eura! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika {irom Kosova. I publika je po~ela svake ve~eri da prati politi~ki talk- show kao da je zabavna serija. Ne iznena|uje da je u osvrtu na "@ivot na Kosovu", objavljenom u najproda- vanijem kosovskom dnevnom listu Koha Ditore, pisalo da je to najgledaniji program nakon latino-ameri~kih ve} su gra|ani i politi~ari dosta govorili o centrisana na snimanje tri debate sa sapunskih opera. Kandidati za gradona~elnike su se tome kako imati struju, poslove, kvalitetno 7 kandidata, ve} je morao savr{eno nekad zaista pona{ali kao likovi iz sapunica! zdravstvo i {kolstvo. Upravo to je vrsta da funkcioni{e ceo tim istraìva~a, "Nakon ra~una za struju, pitala sam ih da li pla}aju diskusije koju mi od po~etka poku{avamo da kamermana, tonaca i ostalih. poreze, ra~une za komunalije. U su{tini htela sam da otvorimo." "Pomalo mi je sve izgledalo kao razdrmam malo dràvotvorne etike jer nije dovoljno biti Samo snimanje je bilo logisti~ka no}na karneval, pomeranje te{ke opreme za samo 'slobodan od Srbije' da bi Kosovo bilo nezavisno, mora. Sve je moralo da bude savr{eno snimanje i celog tima od 25 ljudi iz ve} }emo postati dràva ako nau~imo da pla}amo isplanirano, s obzirom da se tokom jednog jednog u drugi mali grad na Kosovu ra~une i kada se politi~ari budu pona{ali kao primeri dana snimale tri debate - prva u 10 sati kako bi se snimala nova debata", savesnih gra|ana. Ovo su prvi izbori na Kosovu u kojima ujutru, slede}a u 14 ~asova, a poslednja u opisuje ona kosovsko izborno puto- se kampanja nije zasnivala samo na kosovskom statusu, 18. Ne samo da je Jeta morala da bude kon- vanje ekipe emisije "@ivot na Kosovu". POVRATAK IZ LONDONA Pa da li je bilo vredno toliko truda? Nakon rata na Kosovu tokom kog je kao devetnaestogodi{njakinja radila kao fikserka za BBC, Popularnost emisije je toliko porasla Jeta je oti{la u London gde je zavr{ila master studije na dva odseka - Ratne studije (War da je RTK, na zahtev gledalaca, Studies) i Filmki scenario (Film Scriptwriting Studies). Istovremeno je radila kao asistent u svet- po~ela da reemituje svaku debatu tri skom servisu BBC-a. U Pri{tinu se vratila 2003. godine i pokrenula Institut za izve{tavanje o ratu puta. Istovremeno, debate su u celosti i miru (IWPR) koji je kasnije transformisan u BIRN (Balkanska istraìva~ka mreà). Emisiju emitovane na radiju kako bi, ukoliko "@ivot na Kosovu" radi poslednje dve sezone u koprodukcji BIRN-a i RTK. do|e do nestanka struje, ljudi mogli "Lako sam donela odluku da se 2003. godine vratim na Kosovo - uticaj koji sam svojim nov- nastaviti da slu{aju preko radija. inarskim iskustvom mogla da napravim na Kosovu bio je sto puta ve}i nego {to bih mogla da sam Iako poznata kao beskompromisna nastavila da radim na BBC-u. BBC ima 75 godina iskustva, a kosovsko TV novinarstvo tek sedam voditeljka, Jeta ima i jedan potpuno i po, pa je vrlo lako zaklju~iti gde sam mogla da ostavim upe~atljiviji doprinos", obja{njava Jeta drugi svet u kom uìva. Ljubav, hobi i za Rez. profesiju - dramsko spisateljstvo. 18 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 19

Jeta je do{la do ra~una za struju apsolutno svih kandidata na novembarskim izborima na Kosovu i tokom debate ih pitala da li pla}aju svoje ra~une za struju. Skoro svi kandidati su na po~etku rekli: "Da, redovno pla}am!! Nemam dugove!!", ali u nekim slu~ajevima su njihovi dugovi kosovskoj elektrodistribuciji bili do 5.000 evra! Ra~une je tako uz pomo} Jete videla publika {irom Kosova

Koristi svaki mogu}i deo svog slobodnog vre- svoj busy raspored uspeva da uklopi posete filmskim mentom, a koji Srbija uop{te ne priz- mena da pi{e i prati razvoj moderne drame i festvalima u regionu. naje kao putnu ispravu i tako|e ima dramskog pisanja. Njena drama "Warless" "Ja sam potpuni pozori{ni i filmski fan, toliko da sam u posebnu proceduru koja omogu}ava izabrana je me|u deset najboljih na britan- protekloj godini uspela da posetim tri filmska festivala u ograni~en boravak u Srbiji. skom Kraljevskom takmi~enju za mlade regionu - Sarajevo, Beograd i Solun - i pogledam naj- "Nekad, ako èli{ da putuje{ zbog dramske pisce. manje ~etiri filma dnevno. To je za mene na~in da zabave, postoji ~itav niz prepreka na "îtanje moje drame Warless u Kraljevskom napunim svoje baterije - da sedim u bioskopu, ne Balkanu i ti mora{ da se bavi{ pozori{tu u Londonu (Theatre Royal Court) je pri~am, da ne pitam nikoga ni{ta i da mene niko ne pita na~inima da ih zaobi|e{. Mislim da bilo specijalno iskustvo jer sam mogla da ni{ta", pri~a Jeta kojoj se o~i uvek ispune dodatnim sja- nam ba{ o tome treba regionalna vidim kako funkcioni{e tekst na sceni, kao i jem kada govori o filmskim festivalima. diskusija jer mi u ovom regionu da vidim mogu li kreirati dramsku situaciju u "Ranije sam imala neke predrasude o putovanju kroz definitivno ne razgovaramo dovoljno kojoj i engleski glumci mogu da se identi- Balkan po{to sam poslednji put intenzivno putovala kao jedni sa drugima. Meni je ~esto, fikuju sa situacijom iako znaju malo o izbeglica 1999. Ipak, u proteklih par godina sam taj logisti~ki mnogo lak{e da otputujem situaciji na Kosovu. A to je za mene bilo ose}aj prevazi{la upravo putuju}i po filmskim festivali- u London nego u Sarajevo!" ogromno priznanje i posebna ~ast da se moj ma kao zaljubljenica filmova. Balkan je oduvek bio mesto konfuzije komad izvodio tamo, s obzirom da je to Fascinira me to koliko je Balkan bogat ljudima i iskustvi- i nelogi~nosti, ali postojanje Jete veoma uticajna nagrada u Britaniji. U istom ma, a sa druge strane me isto za~u|uje kako mi Dàre i nekih drugih Jeta u regionu, konkursu je otkriven i veliki dramski pisac Balkanci molimo Evropu da razmotri ukidanje viza za ipak podse}a da je komunikacija Harold Pinter", kaè Jeta koja sebe u region, dok sami u regionu jedni drugima oteàvamo neupitna vrednost i daje neku budu}nosti vidi potpuno posve}enu dram- ìvot kada je re~ o viznom reìmu unutar Balkana." (daleku) nadu da }e nove generacije skom stvarala{tvu. Jednog dana kad zavr{i Jeta ustvari govori o podatku da Kosovari u ovom mo`da uspeti da prakti~no{}u i real- "propitivanje" kosovskog dru{tva. trenutku moraju da priloè dokumentaciju skoro kao za isti~nim odnosom prema stvarnosti Drame pasionirano ~ita i pi{e, a najve}i deo {engen vizu ukoliko èle da putuju u Bosnu i pobede balkansku birokratsku krutost svih putovanja koristi za obilazak bioskopa. U Hercegovinu ili Hrvatsku sa UNMIK-ovim putnim doku- i mitolo{ku podeljenost. 19 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:40 Page 20

Milica JOVANOVI]

Kampanja uterivanja srbijanskog dru{tva u vanredno stanje svim raspoloìvim sredstvima ozvani~ena je po~etkom decembra nasilnim spre~avanjem tribine Pe{~anika u Aran|elovcu. Desant na aran|elova~ki Dom kulture i proboj policijskog obru~a predvodio je predsednik kom{ijske op{tine Topola (da, iz one pesme), funkcioner Nove Srbije, profesionalni patriota i autor najnovijeg kona~nog re{enja za romsko pitanje u Srbiji. Slede}eg dana, saop{tenjem iz ove stranke, poznatije kao "stranka Velimira Ili}a" - ~lanice tzv. narodnja~kog bloka koali- cione Vlade Srbije - javnosti je obja{njeno {ta se zapravo u Aran|elovcu desilo: "U saop{tenju Nove Srbije navodi se da se ta stranka 'u Aran|elovcu odlu~no suprostavila antiustavnoj i antisrpskoj kampanji koju ve} duè vreme LDP, uz medijsku podr{ku RTV B92, vodi protiv dràve Srbije i njenog ustavnog poretka'". Suzbijanje kriti~kog mi{ljenja i formalno je postalo "deo borbe dràve da potvrdi suveren- itet i teritorijalni integritet Srbije", a povodom progla{enja otvorene sezone lova na izdajnike srpstva uprili~ena je i odgovaraju}a proslava - kontramiting za Me|unarodni dan borbe protiv fa{izma, 10. decembra na centralnom beogradskom trgu. Pod zajedni~kim sloganom "Ne pla{im se" okupilo se, naime, nekoliko desetina aktivista mirovnih organizacija, kojima su sa druge strane, ovog puta neprobojnog policijskog kordona - mladi i nesta{ni, uz nacisti~ke pozdrave rukom, uzvra}ali povicima: "Ubij, zakolji", "No`, ìca…". No, krenimo redom.

O~ekivani incident po neo~ekivanom scenariju Dve sedmice ranije, redakcija emisije Pe{~anik koja se emituje na radiju B92 pozvana je da odr`i promociju sedme knjige (transkripti emisija iz prethodne godine) u Aran|elovcu.

Mada su formalno osudili nasilje nad slobodom govora u Aran|elovcu, va`ni dràvni~ki poslovi pisanja ljutih saop{tenja Evropskoj uniji, Sjedinjenim Dràvama, Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskim zaverenicima, spre~ili su predstavnike vladaju}e koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{e pa`nje ovim marginalnim incidentima, a sli~no su se poneli i deùrni tuma~i dràvne politike u likovima "nezavisnih DSS analiti~ara". Ostala je dakle na snazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom je etika zaista na margini oficijelnog interesa, uzaludno poklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima 20 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 21

SRBIJA U NOVOJ FAZI BORBE ZA KOSOVO: PROGON POLITI^KIH NEISTOMI[LJENIKA Kad Na{isti mar{iraju

mesta zajedno sa lokalnim organizatorima. Tako je bilo u [idu, Valjevu, Rumi", kaè u razgovoru za Rez Svetlana Luki}, autorka Pe{~anika. "To nam je bio jasan signal da rastu tenzije." Zvani~ne osude zbog otkazivanja tribine okuraìle su aran|elova~kog direktora Doma kulture, pa je uskoro zakazan novi termin, a u pomo} je za svaki slu~aj pozvana policija. "Bilo je za o~ekivati da }e do}i do nekog incidenta, ali bili smo potpuno zapanjeni ~injenicom da je umesto neke neidentifikovane grupe 'nezadovoljnih gra|ana' incident prakti~no organizovao funkcioner stranke iz vladaju}e koalicije, potpuno otvoreno, sa strana~kim bedèvima na reverima, sa organizo- vanim prevozom pla}enim verovatno iz budèta... Naravno, ta 'poja~ana' retorika narodnja~kog bloka koji je u trenutku dolaska na vlast iza sebe imao svega 13 odsto podr{ke bira~a a sada verovatno i manje - u Srbiji je ve} postala svakodnevica jer kako bi neko sa tako slabim rejtingom oprav- dao poziciju 'najve}eg Srbina' kome je u ime srpstva dozvoljeno da radi {ta mu padne na pamet. Ali, ovako otvorenu demonstraciju zvani~ne politike zaista nismo o~ekivali", kon- statuje Svetlana Luki}. Ukratko, oko tri stotine pristalica Nove Srbije i Srpske radikalne stranke, predvo|enih predsednikom op{tine Topola Draganom Jovanovi}em, upalo je u salu uz pretnje i uvrede. Odgovornost za "doga|anje naroda" preuzela je lokalna nevladina organizacija Na{i,

STANISLAV MILOJKOVI] STANISLAV ~iji je predsednik - ina~e verou~itelj - Kao i 54 puta do sada u gradovima {irom je, me|utim, prekinuta iz "bezbednosnih razloga" Ivan Ivanovi} objasnio da su u salu Srbije, autorke su pozvale neke od svojih budu}i da je dan uo~i tribine lokalna televizija, uz u{li "samo da postave pitanje". sagovornika da u obliku otvorene tribine raz- pomo} nevladine organizacije Na{i, pozivala na "okup- "U~esnike tribine smo hteli da pitamo govaraju sa slu{aocima uìvo. Ovog puta, to ljanje gra|ana" i protest protiv "antisrpske emisije". o neistinama koje ve} desetak dana su bili sociolog religije Mirko \or|evi}, "Posle dve godine organizovanja takvih tribina od govore o na{em udruènju", kaè pravnica Vesna Raki}-Vodineli}, novinari Subotice do Dimitrovgrada bez ikakvih problema, u Ivanovi}. Ina~e, organizacija Na{i u Teofil Pan~i} i Petar Lukovi}, i Miljenko poslednje vreme nam je u nekoliko navrata unapred Aran|elovcu navodno je osnovana Dereta iz Gra|anskih inicijativa. Promocija otkazana rezervisana sala, pa smo se snalazili na licu pre ne{to vi{e od godinu dana, po 21 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 22

uzoru na istoimeno udruènje iz Rusije. "To stav 2 KZ (rasna i druga diskriminacija) i to u delu koji B92, sa kojom Velimir Ili} ve} duè je, u stvari, podmladak Putinove stranke iz zabranjuje i ka`njava proganjanje organizacija ili pojedi- vreme ratuje zbog tvrdoglave koje se regrutuju njegovi naslednici. To je naca zbog njihovog zalaganja za ravnopravnost ljudi". upornosti njenih novinara da jedna od najmasovnijih ruskih organizacija. Jovanovi} je kao dràvni i funkcioner Nove Srbije organi- istraùju tragove korupcije i Iza sebe imamo vi{e od 100 humanitarnih zovao grupu ljudi u nameri da 3. decembra ove godine malverzacija, koji ostaju za Ili}em akcija. Kre~ili smo vrti}e, nabavljali medicin- prisustvuje zakazanoj promociji emisije Pe{~anik u (vidi pod: {vedski vozovi, privatna ski materijal za bolnice i skupili vi{e od Aran|elovcu, i da vr{enjem fizi~kog i verbalnog nasilja kardiovaskularna klinika u ne~ijem 600.000 dinara. U udruènju nas ima oko spre~i odràvanje promocije, precizirali su u rodnom selu, koncesija za autoput 100, ali imamo puno prijatelja", objasnio je Beogradskom centru za ljudska prava. Jovanovi} je u Horgo{-Poèga, itd). U zvani~nim Ivanovi}. kasnijim izjavama ponovio svoja zalaganja za proganja- izjavama predstavnika Nove Srbije, nje autora Pe{~anika i RTV B92, i najavio da }e se i u RTV B92 ozna~ena je kao "te{ka Bez reakcije tuìla{tva budu}nosti pona{ati na sli~an na~in "pozivaju}i ~ak i na zarazna bolest koja se zove Sequelae Hri{}anski progon neistomi{ljenika, me|utim, pokretanje bune protiv belosvetskih dahija". U krivi~noj leprae (posledice gube)". Poziv na nije nai{ao na razumevanje nevladinog sek- prijavi se navodi da je Jovanovi} tri dana posle prekida paljenje RTV B92, koji je {erif iz tora u Srbiji. [tavi{e, inicijativa nevladinih tribine u intervjuu za Politiku uputio nove pretnje nasi- Topole uputio u intervjuu za Politiku, organizacija Gra|anska Vojvodina u pismu ljem, i da je rekao da "ako ovako nastave u B92, zavr{i}e glavna urednica Politike Ljiljana misijama OEBS, Saveta Evrope i Evropske kao TV Bastilja" i da je "jednu TV Bastilju ve} palio". Smajlovi} objasnila je u izjavi za TV komisije u Srbiji navela je da "u Aran|elovcu, za razliku od devedesetih godina pro{log To su malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskim zemljama", veka, na ni{anu nisu bili oni koji su druge uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nesposobnost dràve da im se nacije i vere, ve} pre svega politi~ki neisto- suprotstavi. Naàlost, "u svim evropskim dràvama" naspram malobro- mi{ljenici". Nedavno je reagovao i generalni jnih neonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u javnom diskur- sekretar {vedskog Helsin{kog odbora za ljud- su - ve}i deo dru{tva, u kom nema dileme o tome ko je pobedio u ska prava, Robert Hord, koji je u otvorenom Drugom svetskom ratu. U srbijanskom dru{tvu, me|utim, taj nedvos- pismu predsedniku i premijeru Srbije i predsedniku Narodne skup{tine ukazao na misleno artikulisan antifa{isti~ki blok o~ito je jedna jo{ malobrojnija "neadekvatnu za{titu slobode izraàvanja i grupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{enja ljudskih prava. I to je ono {to okupljanja u Srbiji". "Nekoliko ozbiljnih inci- zabrinjava, vi{e i od nesposobne dràve i od marginalnih neonacista denata u poslednje vreme u Srbiji pokazuju da branitelji ljudskih prava postaju sve ~e{}e Javni tuìlac jo{ uvek nije reagovao. Za razliku od svog B92 kao stvar objektivnog meta pretnji i napada", kaè se u pismu. partnera iz vladaju}e koalicije, Demokratske stranke izve{tavanja. U ~itavom ovom rasulu Nekoliko dana posle incidenta, Beogradski Srbije, Nova Srbija ostala je dosledna svojoj herojskoj razuma, patriota iz Topole ipak }e centar za ljudska prava podneo je krivi~nu borbi protiv neistomi{ljenika, pa su njeni predstavnici u ostati najupe~atljiviji - naime, nov- prijavu protiv predsednika op{tine Topola Skup{tini Srbije delili letke sa citatima pojedinih u~esni- inari TV B92 otkrili su na zvani~nom Dragana Jovanovi}a, zbog prekida tribine i ka u emisiji Pe{~anik me|u kojima su i neke notorne op{tinskom sajtu, u rubrici "Pitajte izjava koje je kasnije dao medijima. Krivi~na istine kao: "Sa Nikolajem (Velimirovi}em) smo zalutali predsednika", kako }e predsednik prijava podneta je Op{tinskom tuìla{tvu u pod Hitlerov skut" (Mirko \or|evi}, sociolog religije) ili re{iti problem nastao u lokalnoj Aran|elovcu jer je "na ovaj na~in prijavljeni "Ko{tunica je simpatizer Milana Nedi}a" (Svetlana zajednici zbog romskog naselja. Jovanovi} izvr{io krivi~no delo iz ~lana 387, Luki}). Na meti ove stranke na{la se ubrzo i ~itava RTV Rasnom segregacijom, ogra|ivanjem 22 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 12-23drustvo_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:41 Page 23

Roma zidom i ìcom. Javni tuìlac nije sli~no su se poneli i deùrni tuma~i dràvne politike u javnom diskursu - ve}i deo dru{tva, u reagovao. likovima "nezavisnih DSS analiti~ara". Ostala je dakle na kom nema dileme o tome ko je pobe- Mada su formalno osudili nasilje nad slo- snazi interpretacija prema kojoj je, u dru{tvu u kom je dio u Drugom svetskom ratu. U srbi- bodom govora u Aran|elovcu, va`ni etika zaista na margini oficijelnog interesa, uzaludno janskom dru{tvu, me|utim, taj ned- dràvni~ki poslovi pisanja ljutih saop{tenja poklanjati posebnu pa`nju neonacisti~kim ispadima. "To vosmisleno artikulisan antifa{isti~ki Evropskoj uniji, Sjedinjenim Dràvama, su malobrojni ekstremisti kojih ima u svim evropskim blok o~ito je jedna jo{ malobrojnija Ujedinjenim nacijama i ostalim antisrpskim zemljama", uobi~ajena je fraza kojom se opravdava nes- grupa, oslabljena neka`njivo{}u kr{e- zaverenicima, spre~ili su predstavnike vlada- posobnost dràve da im se suprotstavi. Naàlost, "u svim nja ljudskih prava. I to je ono {to zab- ju}e koalicije u Srbiji da posvete ne{to vi{e evropskim dràvama" naspram malobrojnih rinjava, vi{e i od nesposobne dràve i pa`nje ovim marginalnim incidentima, a neonacisti~kih grupa obi~no se nalazi - i na ulici i u od marginalnih neonacista. MEDIJSKI RAT U SRBIJI: DA LI JE PSOVANJE ISTO [TO I GOVOR MR@NJE Najnovije epizode u zvani~noj borbi Srbije za zavisnost Kosova, na jednog ~oveka koji je u svoje vreme bio uzor pristojnosti. potpuno su zasenile zemljotres koji je izazvala jedna kolumna Radio je u interesu svoje zemlje, bio je politi~ar i funkcioner koji Petra Lukovi}a u splitskom Feralu, i njegov "prosta~ki" jezik kojim je dosledno sprovodio zakone, po{tovao je porodi~ne vrednosti, i je opisao eksponente oficijelne dràv- njegova porodica tako|e je bila ne politike. Deùrni analiti~ari i sa- ugla|ena, deca su u~ila strane jezike radnici "velikih" medija spremno su i svirala klavir... Zvao se Ajhman". uvrstili Lukovi}eve psovke u svoj do- U razgovoru za Rez, Svetlana Luki} kazni materijal koji treba da pokaè isti~e da se u provladinim medijima - da nasuprot neonacisti~kom ekstrem- bez psovki, i sasvim pristojno, Pe{~a- izmu stoji - za Srbiju u odsudnoj borbi nik i njegovi redovni sagovornici, ve} za Kosovo - jo{ opasniji, antisrpski godinama unazad ozna~avaju kao ekstremizam. izdajnici srpstva. "Ve}ina onih koji "Ne kaèm da ljudi ne treba da budu su nas isterali iz Aran|elovca nema- osetljivi na jezik kojim se govori u jaju pojma ni {ta je Pe{~anik, ni {ta za- vnosti, u na{em dru{tvu zaista ima i pravo govore Petar Lukovi} ili Teofil previ{e agresije. Ali niko ko ima iole Pan~i}. Njihovo poimanje stvarnosti pameti i elemetarnog ljudskog mora- direktan je proizvod ugla|enog jezi- la ne moè da poredi psovanje i govor ka velikih medija kojim se politi~ki mr`nje, kao {to se to ina~e radi u pro- protivnici ozna~avaju kao legitimne vladinim medijima. Ja glupost nikad mete. Zvani~ni dràvni analiti~ari su ne bih potcenila u ovoj zemlji, ali pro- tim pristojnim jezikom normalizovali sto nije dovoljna da bi se objasnila ta zlo~in i neofa{izam, ali glupo je ako licemerna zamena teza. Za to je po- vladaju}i reìm misli da }e se lako trebna i pokvarenost", kaè Svetlana otarasiti desnih ekstremista koje Luki}. koristi za obra~un sa nama", kon- "Sve one koji smatraju da je ugla|e- statuje Svetlana Luki}. nost vrednost po sebi, podsetila bih 23 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13 Page 24 24-34tema_rez_07-08.qxp 7.1.2008 3:13 Page 25

Na politi~koj karti Evrope, ukoliko obo- jite dràve ~lanice Evropske unije, jasno se ukazuje prostor ~ije su granice skoro istovetne granicama nekada{nje SFR Jugoslavije. Hrvatska, Srbija, Kosovo, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Make- donija i dalje su na dugogodi{njem, mu- kotrpnom (i po njih i po EU) putu ka priklju~enju porodici evropskih dràva. U na{oj temi broja poku{avamo da od- gonetnemo koliko su danas Srbija, Crna Gora, Hrvatska i Bosna i Hercegovina blizu, odnosno daleko od zajednica koja trenutno okuplja 27 dràva i koliko su zbog potro{enih godina u suludim me- |usobnim sukobima i ina}enju sa evropskom administracijom o{te}eni mladi u dràvama na{eg regiona.

25 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 26

SRBIJA Na za~elju evro-balkanske

Milo{ \ORELIJEVSKI

Skoro potpisivanje Sporazuma o asocijaciji i stabilizaciji, bela {engen lista koja omogu}ava putovanje u zemlje Evropske Unije bez viza, status kandidata za ~lanstvo u EU do kraja 2008. godine - naj~e{}e su teme koji se pominju u vezi sa pribliàvanjem Srbije EU. Formalno, Srbija je na skali ba`darenoj u Briselu od EU udaljena koliko i Bosna i Hercegovina, dakle, na samom za~elju balkanske kolone mogu}ih ~lanova, korak iza Albanije i Crne Gore, koje su potpisale sporazum. Vlast se te{i ocenama nekih evropskih zvani~nika da je u efikasnosti dràvne uprave i nekim drugim oblastima Srbija daleko ispred Albanije i BiH, ~ak i ispred ~lanica EU, Bugarske i Rumunije, te da }e ubrzano krenuti ka ~lanstvu nakon odre|ivanja statusa Kosova i hap{enja ha{kog optuènika Ratka Mladi}a. Potpredsednik Vlade Srbije zaduèn za evropske integracije, Boìdar \eli}, izjavio je nedavno da }e penkalo kojim je potpisao sporazum o dodeljivanju milijarde evra Srbiji iz evropskih fondova EU do 2010. godine sa~uvati kako bi njime 2014. godine potpisao pristupanje Srbije Uniji. Birokrate EU zaduène za prijem novih ~lanica planove poput sticanja statusa kandidata do kraja slede}e godine naj~e{}e ocenjuju kao "ambiciozne, ali realne", a veoma retko, gotovo nikada ne pominju termin eventualnog punopravnog ~lanstva Srbije, osim u neodre|enim frazama da je zemljama zapadnog Balkana "mesto u EU". Postoji, stoga, realna mogu}nost da \eli} pri~uva penkalo i koju godinu duè, imaju}i u vidu retke iskrene ocene evropskih politi~ara. Tako je biv{i ambasador Nema~ke u Srbiji, Andreas Cobel, u aprilu u nastupu kojim je zatvorio sva vrata u Beogradu naveo da je rok za Srbiju u EU - ~etvrt veka, dok je predsednik Francuske Nikolas Sarkozi nedavno izrekao 12 godina blaù prognozu: "Hajde da ne pri~amo o 1945, nego o 2020. godini". Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to u vidu, nadati da }e, dok im mladost ne pro|e, eventualno putovati u EU bez viza, a studenti da }e se domo}i kakvog evropskog programa razmene ili stipendije. Dotle }e morati da se

26 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 27 e liste

Mladi ljudi u Srbiji mogu se, imaju}i sve to u vidu, nadati da }e, dok im mladost ne pro|e, eventualno putovati u EU bez viza, a studenti da }e se domo}i kakvog evropskog programa razmene ili stipendije. Dotle }e morati da se prijavljuju na konkurse, poput najzna~ajnijeg - "Putujemo u Evropu" Evropskog pokreta u Srbiji koji svake godine stotinama studenata obezbe|uje vize, voznu kartu i d`eparac za jed- nomese~no putovanje po zemljama EU

27 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 28

prijavljuju na konkurse, poput na|e{ i francusku porodicu koja STATUS KANDIDATA najzna~ajnijeg - "Putujemo u Evropu" }e te prihvatiti, a ja, uz rad u Evropskog pokreta u Srbiji koji svake kafi}u i skromna primanja roditel- Poslednji korak Srbije na dugom putu ka EU je parafiranje godine stotinama studenata obezbe|uje ja, mogu samo da sanjam da }u Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvanju, obavljeno 7. vize, voznu kartu i dèparac za jed- sakupiti dovoljno novca za novembra. Parafiranje zna~i da tekst sporazuma ne moè nomese~no putovanje po zemljama EU. boravak u Francuskoj jer jedva vi{e biti menjan, a mogu}e je da sporazum bude potpisan 28. Student zavr{ne godine beogradskog izdràvam i tro{kove studiranja." januara, izme|u prvog i drugog kruga izbora za predsednika Fakulteta primenjenih umetnosti, Demir Redmen je vo|a i basista Srbije. Ahmetovi} Redmen (25), bio je ove dvo~lanog sastava Multietni~ka [efica kancelarije Vlade Srbije za pridruìvanje EU, Tanja godine u Turskoj, a kao de~ak kod atrakcija; isti~e i da bi mogu}nost Mi{~evi}, rekla je da je taj sporazum "prvi ugovorni odnos ro|aka na Azurnoj obali. Za Rez kaè da putovanja bez vize iskoristio i za Srbije i EU". o~ekuje od pribliàvanja EU ukidanje posetu evropskim muzi~kim festi- Sporazumom je predvi|ena liberalizacija trgovinskog reìma viza kako bi mogao da upozna kolege iz valima."To je, naàlost, na dugom u narednih {est godina, kada bi Srbija i EU trebalo da drugih zemalja, njihov rad, kao i muzeje {tapu jer je i za ulaz u Ma|arsku uspostave zonu slobodne trgovine. Evropska komisija oceni- u kojima su izloèna najzna~ajnija dela odnedavno potrebna {engenska la je da Srbija ima kapacitet dràvne uprave za napredovan- koja je mogao da vidi samo na papiru. viza", kaè on.. je ka EU i dobre uslove i sposobnost da sprovede sporazum. "Zna~ilo bi mi da upoznam ~ime se Pripadnik gej populacije iz Beog- Slede}i korak je sticanje kandidata za ~lanstvo u EU. bave studenti u Evropi, isto kao {to me rada koji je èleo da ostane ano- Srbija se nada da }e status kandidata dobiti do kraja 2008. zanima da ja njima objasnim da posle niman kaè za Rez da sa priblià- godine, a evropski komesar za pro{irenje Oli Ren ocenio je svih godina izolacije u Srbiji ìve nor- vanjem Srbije EU o~ekuje uspo- takvu nameru kao "realnu i jo{ uvek u granicama mogu}eg". malni ljudi", kaè Redmen. Najvi{e bi stavljanje evropskih standarda. Za dobijanje statusa kandidata va`no je da je zemlja mu zna~ilo da preko nekog programa "Kada pomislim na EU, pomislim sposobna da ispuni odredbe sporazuma, a dobijanje tog sta- studentske razmene ili stipendije duè na standarde, a ne na vozove u tusa ne zna~i i da }e istovremeno biti odre|en datum za boravi u zemljama EU. Navodi da stu- Srbiji. Kao {to o~ekujem evropske po~etak pregovora o ~lanstvu. Makedonija je status kandi- denti njegovog fakulteta redovno standarde u zdravstvu i, recimo, data dobila jo{ 2001. godine. poha|aju praksu u Francuskoj, ali da je za{titi na radu, tako o~ekujem i Status kandidata je vaàn i zbog ve}eg pristupa fondovima taj program rezervisan "za maminu i po{tovanje standarda ljudskih EU. Pregovori o ~lanstvu se u su{tini odre|uju u kom roku tatinu decu" i da procedura za dobijanje prava i prava na razli~itost, da ne neka zemlja moè da prihvati sve obazveze koje donosi vize traje dva meseca. "Potrebno je da pominjem razmene studenata i ~lanstvo.

28 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 29

mogu}nost zapo{ljavanja u zemljama VIZE EU". Radan \or|evi} (27), poznatiji na prostoru biv{e Jugoslavije kao drum'n'bass DJ Rahmanee, On isti~e da ga je posebno pogodilo to te{ko dolazi do plo~a koje ipak nekako stiù u Srbiju. {to je beogradska striptizeta koja nastu- "Glupo je da za sekund putem interneta saznam sve o aktuelnoj sceni, a da mi je zbog vize pa pod imenom Branka Blek Rouz potrebno i do mesec dana da bih putovao u EU, ako imam sre}e da je dobijem." nedavno o{amarila {kolskog druga svoga Rahmanee je diplomirao ekonomiju na Megatrend univerzitetu i radi u porodi~nom preduze}u. sina, koji ga je maltretirao u {koli, jer Kaè da mu komplikovana procedura za vize onemogu}ava i odlazak na skijanje u zemlje EU, njena upozorenja {kolskoj upravi nisu gde bi mogao da isproba svoju ve{tinu spusta na snowboardu. "Hteo bih malo da promenim urodila plodom. "Za{to da Branka Blek staze, a u inostranstvu sam na skijanju bio samo u Bugarskoj", kaè Rahmanee. Rouz vu~e decu za u{i u {koli kada bi u Putovanje bez viza bi mu omogu}ilo da poseti normalnoj zemlji trebalo da postoje ~uvene klubove u Evropi kako bi razmenio isku- nadle`ni za re{avanje takvih proble- stva sa kolegama DJ-evima. Rahmanee kaè da ma?", pita. je za njega nezaboravno iskustvo bila poseta Podse}a i na spre~avanje promocije svetski poznatom londonskom klubu "Fabric", a "Pe{~anika" u Aran|elovcu, izvedeno u da je letos, zbog sloène procedure za vize, organizaciji Nove Srbije, stranke minis- odustao od odlaska na "Sun and ba{", muzi~ki tra za infrastrukturu Velimira Ili}a, uz festival na Sardiniji. obrazloènje da najavljeni govornici kr{e Ustav Srbije zalaganjem za nezavisnost vize da putuje u zemlje EU jer je samo jednom va da su u istoj zajednici dràva [vedska i Bugarska, Kosova. "Kada bi Srbija bila u EU, bio u Budimpe{ti, a kao srednjo{kolac je bio na i pita se na ~emu se zapravo temelji takva zajednica. zabrana 'Pe{~anika' bi bila nedopustiva, ekskurziji u Solunu. "Za{to neke evropske zemlje, poput [vajcarske i a postojali bi mehanizmi za re{avanje Njegov drug koji se predstavio kao Splif kaè Norve{ke, nisu u EU i za{to su gra|ani Francuske i takvih sporova. Uostalom, nije Velja Ili} da bi mu ulazak Srbije na belu {engensku list Holandije na referendumima odbacili evropski ustav nadleàn da tuma~i Ustav, nego postoje omogu}io da poseti Amsterdam gde je bio vi{e koji je vodio ka dràvi Evropi?". institucije za to", kaè on. puta jer mu u Holandiji ne preti opasnost od Njoj u Srbiji smeta horski entuzijazam kojim se On o~ekuje i liberalizaciju upotrebe hap{enja ako pu{i ha{i{ ili marihuanu. "Mogao obe}ava blagostanje po ulasku u EU. "Unija se lakih droga i omogu}avanje slobode izb- bih da putujem, a da ne dam 35 evra za vizu, utopisti~ki predstavlja kao obe}ana zemlja. Potrebni ora partnera: "Ako mu{karac èli da se nego da za taj novac dobro ru~am", kaè Splif. su, me|utim, pristup hladne glave i kriti~ko ven~a sa mu{karcem, neka se ven~a, ako On isti~e i da bi jedan od najzna~ajanijih razmi{ljanje." Ona izraàva sumnju u "evropske èli da usvoji dete, neka mu bude dobitaka od pribliàvanja EU bilo i vrednosti" jer je Srbija u tranziciji od Evrope dobila omogu}eno da ga usvoji. Nezamislivo je unapre|ivanje le~enja dece, koje je, po njegov- samo {oping molove sa ustajalim vazduhom."Od u Srbiji da mu{karac ide na posao u om mi{ljenju, u Srbiji na veoma niskom nivou. evropskih vrednosti vidimo agresivno forsiranje {tiklama, a neko ima takvu potrebu kao Diplomac Filozofskog fakulteta Zorka V. koja potro{nje, orgomne bilborde postavljene bez reda... {to neko ima potrebu da ulazi u zgradu tvrdi da je prokrstarila Evropom uzdu` i Molovi se reklamiraju kao mesta za zabavu, sa invalidskim kolicima. Sve su to ljuds- popreko kaè da je usvajanje evropskih stan- porodi~no druènje. Tu`no", kaè ona. ka prava i potrebe. O~ekujem po{tovanje darda za Srbiju dobro samo po sebi jer ti stan- Ona nije sigurna da je re~ o evropskim vrednostima, pravila i sloboda. Treba da prihvatimo dardi vode ka razvoju istinski demokratskog ve} misli da se radi o ru`nom licu globalizacije u globalizaciju u naj{irem smislu te re~i i poretka i ìvotu u ure|enoj zemlji. Ona je, kojoj glavnu ulogu igraju SAD, dok je EU bitan ~inilac ljudske slobode, davno usvojene u civili- me|utim, ravnodu{na prema ulasku Srbije u tog procesa. "To je tako|e tu`no jer Evropa ima zovanom svetu." @eleo bi, naravno, bez EU jer ne razume fenomen EU koji podrazume- bogatu istoriju i tradiciju. Evropa je ta u kojoj je dosegnuto stanovi{te liberalne paradigme kao BELA [ENGENSKA LISTA NA DOHVATU RUKE temelja slobodnog dru{tva, a sada se sve to srozava Za stupanje na belu {engensku listu nema, me|utim, odre|enih rokova, a da bi na propagandu ideologije potro{nje u kojoj je i gra|ani Srbije putovali bez viza u zemlje EU, potrebni su: primena sporazuma demokratija roba." Kaè da se boji kako }e od neka- o viznim olak{icama, otvaranje dijaloga o liber- da kulturno nadmo}ne Evrope ostati lepa arhitektura alizaciji viznog reìma koji bi mogao da po~ne i muzeji, dok }e ìvot li~iti na onaj u Americi, gde su posle Nove godine, uspe{na kontrola granica i dobar kreditni rejting i otpla}ena ku}a osnovna mer- suzbijanje organizovanog kriminala, a saglas- ila ìvotnog uspeha. nost za stupanje na tu listu trebalo bi da izdaju Srbija }e, kako god, morati godinama da ~eka ne bi ministri unutra{njih poslova svih zemalja EU. li iskusila evropske ~a{e meda i ù~i, a dotle }e se o Pregovori EU i Srbije pre parafiranja sporazuma o sopstvenom jadu zabavljati borbom za o~uvanje stabilizaciji i pridruìvanju trajali su dve godine, Kosova, jurcanjem za Mladi}em po novobeogradskim uz jednogodi{nji prekid zbog nedovoljne saradnje stanovima i vojnim objektima, a njenim gra|anima Beograda sa Ha{kim tribunalom. Pregovori su po- evro-promoteri peva}e ambiciozne ali realne evro- ~eli 7. novembra 2005. godine, ali su prekinuti 3. uspavanke. maja 2006. godine jer nije uhap{en ha{ki optuènik Mladi }e do tada, kao i njihovi vr{njaci u EU, "visiti" Ratko Mladi}. Obnovljeni su 31. maja ove godine na internetu, slu{ati istu muziku i nositi istu garder- posle hap{enja i izru~enja Mladi}evog bliskog sara- obu, a u trenutku "punopravnog ~lanstva" verovatno dnika Zdravka Tolimira. }e se setno se}ati svoje mladosti. Hrvatska 29 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 30

HRVATSKA Crno-bijela slika, deleko od r

Luka ALEBI] Europskoj uniji", na reprezentativnom uzorku od tisu}u ispitanika, proveli zagreba~ki Filozof- U poku{aju shva}anja stavova mladih u ski fakultet i Grupa za ènska ljudska prava Hrvatskoj prema ulasku u Europsku uniju B.a.B.e. mo`da je najbolje po~eti od samih krajnosti, Mladi koji se protive ulasku u EU jasno od radikalno suprostavljenih stajali{ta. izraàvaju svoje stavove. Njihova pri~a, nimalo Za ili protiv, euro-optimisti ili euro-skeptici. iskarikirana, ide otprilike ovako: kao prvo, Dvije strane u ringu. Dva potpuno opre~na moète zaboraviti na hrvatski jezik; {to ste mi{ljenja i dva temeljna stava koji zaokupljaju pri~ali, pri~ali ste, od sada samo na engles- javni dijalog mladih u Hrvatskoj. Pored o~itih kom. Drugo, doma}i sir, masline, pr{ut - zabo- razlika, ipak i jedna sli~nost - ova krajnja ravite! U EU se jede bezukusna, zapakirana, mi{ljenja su u velikoj mjeri rezultat predrasuda industrijska hrana. Tre}e, pripremite se da lje- i krajnosti koji u kona~nici proizvode crno-bije- tujete na stranim hrvatskim otocima. lu sliku, sliku koja je daleko od realnog stanja. "Ne, definitivno nisam za taj ulazak, pa nismo A likova skeptika u tom crno-bijelom filmu, se valjda osamostalili, a sad sve ponovno, Hr- ipak, ima vi{e. âk 31 posto mladih ispitanika vatska mora biti sama, ina~e je nema, nema!", ima u potpunosti negativan stav prema tvrdi Sre}ko Feri}, apsolvent novinarstva iz pridruìvanju Hrvatske EU, pokazalo je nedav- Zagreba. no istraìvanje koje su pod nazivom "Mi{ljenja I dok skeptici pri~aju svoju mra~nu pri~u koja i stavovi stanovni{tva o pridruìvanju Hrvatske vodi getoizaciji, euro-optimisti smatraju da }e

KRONOLOGIJA ODNOSA EU - HRVATSKA 15. sije~nja 1992. Uspostavljeni diplomatski odnosi izme|u 18. prosinca 2002. Hrvatski sabor usvojio Rezoluciju o pristu- Europske unije i Hrvatske prihva}anjem nezavisnosti Republike panju Republike Hrvatske Europskoj uniji. Hrvatske. Ugovorni odnosi uvjetovani nadzorom ispunjavanja 21. velja~e 2003. Tijekom gr~kog predsjedanja Unijom Hrvatska kodeksa 1995. Prvi konkretan napredak u odnosu izmedu je u Ateni podnijela zahtjev za ~lanstvo u EU. Hrvatske i EU ostvaren je kad su pregovori o Sporazumu o 20. travnja 2004. Europska komisija donijela pozitivno mi{ljenje suradnji izmedu EU i RH bili u zavr{noj fazi, a Hrvatska privre- o zahtjevu RH za punopravno ~lanstvo u EU i predloìla otvaran- meno bila korisnica programa tehni~ke i financijske potpore je pristupnih pregovora (IP/04/507, 20. travnja 2004.). Unije - Phare. Ipak, uo~i akcije "Oluja" provedba programa 18. lipnja 2004. Europsko vije}e odlu~ilo na samitu u Bruxellesu Phare za Hrvatsku bila je jednostrano zamrznuta, a Sporazum o Hrvatskoj dodijeliti status kandidata za ~lanstvo u Europskoj suradnji suspendiran. uniji. 1997. EU usvojila politiku regionalnog pristupa, namijenjenu 17. prosinca 2004. Europsko vije}e u Bruxellesu odredilo dràvama jugoisto~ne Europe. Hrvatskoj datum po~etka pristupnih pregovora za 17. oùjka 10. lipnja 1999. Na konferenciji u Sarajevu usugla{en Pakt o 2005. pod uvjetom da do tada Hrvatska potvrdi punu suradnju s stabilnosti za jugoisto~nu Europu. Cilj dokumenta bila je stabi- Ha{kim sudom. lizacija i obnova jugoisto~ne Europe pribliàvanjem dràva regi- 1.velja~e 2005. Stupio na snagu Sporazum o stabilizaciji i je me|unarodnim organizacijama i euro-atlantskim integracija- pridruìvanju izme|u Hrvatske i EU ma te u~vr{}ivanjem regionalne suradnje. 23. oùjka 2005. Na sastanku Europskog vije}a {efovi dràva ili 15. velja~e 2000. Osnovana Zajedni~ka konzultativna radna vlada 25 dràva ~lanica odlu~ili su osnovati radnu skupinu za skupina EU-RH. Hrvatsku ~ija je zada}a utvrditi stupanj suradnje s Ha{kim 24. studenoga 2000. Prekretnicu u odnosima dràva regije i EU sudom. predstavlja Zagreba~ki samit. U kontekstu odnosa s Hrvatskom 20. listopada 2005. Hrvatska u Bruxellesu zapo~ela screening, tom prilikom zapo~eli su pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i analiti~ki pregled uskla|enosti zakonodavstva, s poglavljem pridruìvanju (SSP). Stoga Vlada RH donosi smjernice za znanost i istraìvanje, jednim od 35 poglavlja europske pravne vo|enje pregovora za sklapanje SSP-a. ste~evine o kojima }e pregovarati tijekom pristupnih pregovora. Svibanj 2001. Parafiran Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju 15. velja~e 2006. Prvog dana posjeta predsjednika Europske (SSP). komisije José Manuel Barrosa i povjerenika za pro{irenje Olli 29. listopada 2001. U Luxembourgu potpisan SSP. Rehna u Hrvatskoj potpisan je Sporazum o decentralizaciji 5. prosinca 2001. Hrvatski sabor potvrdio SSP. upravljanja pretpristupnom pomo}i.

30 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 31

Mladima poru~ujemo da na referendu- UDRUGE MLADIH KOJE SE BAVE mu odlu~e prema svojoj informiranosti EU U HRVATSKOJ d realnoga i poti~emo ih da se i dalje informiraju o pristupanju Uniji", kaè za Rez Euroyouth klub (EYC) je organizacija mladih s Suzana Ja{i}, predsjednica Gonga. ciljem suradnje na{e mladeì s mladima Europe. Zanimljivo istraìvanje i edukaciju Juri{i}eva 1, 1000 Zagreb provela je i udruga za ènska ljudska Europski parlament mladih Hrvatske, Aleja Zinke prave B.a.b.e, koja je èljela informirati Kunc 3, 10000 Zagreb gra|anke i gra|ane o tome {to u sferi Europska udruga studenata prava -ELSA, Trg za{tite ljudskih prava i postizanja Mar{ala Tita 3, 10000 Zagreb ravnopravnosti spolova dobija Hrvatska Europska udruga studenata prava - ELSA, Osijek, ulaskom u Europsku uniju. Pored toga, Radi}eva 13, 31000 Osijek ona isti~e va`nost gra|anske partici- Europska udruga studenata prava ELSA, Rijeka, pacije u procesima integracija. Hahlic 6, 51000 Rijeka Koordinatorica Udruge Sanja Sarnavka Europska udruga studenata prava ELSA, Split, kazala je da mladi RH, za razliku od Ulica domovinskog rata 8, 21000 Split ostalih zemalja EU, imaju negativan Europski dom Dubrovnik, Frana Supila 6, 20000 stav o ulasku u Uniju, te ne prepoznaju Dubrovnik vrijednosti za sebe. Europski dom, Slavonski Brod, A. Barca 30, "âk 40 posto mladih u RH nedovoljno 35000 Slavonski Brod je informirano o EU, a to treba mijen- Europski dom Vukovar, [kolska 63, 33227 Borovo jati", istakla je Sarnavka. Europski dom Zagreb, Juri{iceva 1, 10000 Zagreb Kao pozitivan primjer EU-zakona, Europski pokret Hrvatska, Juri{iceva 1, 10000 istaknuta je mogu}nost mu{karaca da Zagreb koriste porodiljni dopust. U Hrvatskoj Europski pokret Rijeka, Vukovarska 58, 51000 od 30.000 mu{karaca samo 500 koristi Rijeka rodiljski dopust dok ga u zemljama Europski pokret Vara`din, A. Cesarca 1, 42000 Europske unije koristi 60 posto Vara`din samim ulaskom u EU svi problemi biti rije{eni. mu{karaca. Pravna dràva bi po njihovom scenariju "Ovu su samo neke od prednosti koje i sli~no, uni{tenja odre|enih proizvoda i pada momentalno profunkcionirala, manjinska pruà ulazak u EU i to treba re}i ekonomskog standarda. opredjeljenja bi bila u potpunosti dru{tveno mladima kako bi imali to~nije mi{ljenje Naposljetku, uo~en je strah od ugroàvanja prihva}ena, a problem zapo{ljavanja bi o onome {to Europa donosi", kaè nacionalnog ponosa u kojem se jednim dijelom netragom nestao. Sarnavka. o~ituje strah od prestrogih kriterija, da }e naime EU Marina Simi}, mlada Osje~anka koja je ove nametnuti tako stroge kriterije da }e do}i do uni{tenja godine upisala studij prava, optimisti~no ~eka Strahovi i nade doma}ih proizvoda i poljoprivrede, dok drugi strahuju Europu. Bauk Europske unije ili razli~ita nakla- od redefiniranja pro{losti odnosno toga da }e do}i do "Ma odmah, ~im u|emo, prebacujem se na panja o ulasku u Europu -predmet su i kriminalizacije domovinskog rata, porasta bezakonja, neki europski fakultet, i ovdje me vi{e nema. akademskih istraìvanja. dakle da }e nam ulaskom u EU biti namenuti ]ao, |aci!", kaè za Rez nasmijana Marina. Neboj{a Blanu{, asistent na Fakultetu odre|eni proizvoljni kriteriji", obja{njava Blanu{. politi~kih znanosti, autor je projekta U istom istraìvanju pored strahova pomenute su i Razbiti naklapanja koji je za cilj imao identificirati i odre|ene nade. One su karakteristi~ne za mlade koji I upravo zbog takvih neutemeljenih i hiperin- prou~iti {to misle mladi Hrvatske o smatraju da }e se situacija promijeniti nabolje terpretiranih stavova mladih, pokretanih ulasku u Europsku uniju. Istraìvanje je ulaskom Hrvatske u Uniju. razli~itim predrasudama, udruga Gong orga- obuhvatilo 800 u~enika i studenata iz "Nade moèmo podijeliti u tri grupe. Jedna se odnosi nizirala je projekt "Europa u razredu" kojem je ~itave Hrvatske. Govore}i o skepticizmu na ostvarenje europskih vrijednosti, zna~i da }e cilj hrvatske maturante putem interaktivnih mladih Blanu{ primje}uje ~etiri vrste ulaskom zapravo do}i do pozitivnog transfera vrijed- radionica informirati o Europskoj uniji. straha od ulaska Hrvatske u EU. nosti prvenstveno na planu pravne dràve. Dakle, Projektom se trenuta~no predvi|a organiziran- "Najprije, to su strahovi od politi~kih smanjiti }e se korupcija, politi~ari }e biti odgovorniji, je 600 radionica u 150 srednjih {kola u kojima promjena. Oni se izraàvaju u strahu do}i }e do pobolj{anja me|unarodnog poloàja bi sudjelovalo 18.000 maturanata, a bude li od gubitka suvereniteta, politi~ke Hrvatske, ve}e ravnopravnosti, za{tite mira i sigurnos- dovoljno novca, one bi se provodile sve do neizvjesnosti i sli~no. Zatim je tu strah ti, kori{tenja razli~itih razvojnih fondova i sli~no. odràvanja referenduma o ~lanstvu Hrvatske u od gubitka kulture, vlastitog identiteta i Tako|er, ispitanici smatraju da }e se pove}ati i unapri- EU. jezika, dok je tre}i strah od ekonomske jediti ekolo{ka za{tita, te da }e do}i do odre|enih "Mi nismo propagandna ma{inerija EU ili kolonizacije. Njega karakterizira ekonomskih beneficija i puno ve}e mobilnosti, Ministarstva vanjskih poslova i europskih inte- mi{ljenje da }e ulaskom u EU do}i do zapo{ljavanja i {kolovanja preko otvorenih granica, {to gracija i ne dolazimo sa stavom da treba u}i u eksploatacije razli~itih resursa u }e opet dovesti od pove}anja standarda na individual- EU, nego da je svaka odluka legitimna. Hrvatskoj, rasprodaje otoka, nekretnina noj razini", smatra Blanu{. 31 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 32

BiH Laganim korakom ka EU

Denis D@IDI] "Sprovo|enje ovog sporazuma omogu}i}e BiH "Jednostavno, mladi se moraju pokazati, dokazati, da vrlo skoro postane kandidat za ~lanstvo u izboriti za svoje mjesto pod suncem, a ne ~ekati da Po~etkom mjeseca decembra BiH je EU", zaklju~io je on. im neko prostre tepih bilo gdje u na{oj zemlji da napravila jedan od klju~nih koraka ka Predsjedavaju}i Savjeta ministara BiH u do|u samo zato {to su mladi i samo zato {to na ulasku u Evropsku Uniju parafiraju}i ostavci, Nikola [piri}, potvrdio je spremnost njima svijet ostaje." Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju. BiH da ispuni sve uslove kako bi EU uskoro Jasno je da je BiH u proteklom periodu izvr{ila velike Ceremoniji parafiranja prisustvovali su podràla i zaklju~ivanje ovog sporazuma. pomake naprijed - reforme obrazovanja, sigurnosnog ~lanovi Predsjedni{tva BiH i visoki pred- "Dobit }e biti vi{estruka jer }e gra|ani zemalja sistema i javnog servisa su u mnogome pobolj{ale stavnik za BiH Miroslav Laj~ak u svojstvu zapadnog Balkana dobiti sigurnost zvanu EU, status mladih gra|ana. Me|utim, pribliàvanje EU ne svjedoka, kao i EU komesar za pro{irenje kao i sve blagodeti koje uìvaju gra|ani ujed- garantuje ve}u zastupljenost mladih u politici, a Oli Ren. Evropski komesar za pro{irenje injene Evrope", dodao je [piri}. jedan od najve}ih izazova u budu}im evropskim Ren izjavio na press-konferenciji nakon Me|utim, uprkos ovim velikim pomacima, integracijskim procesima biti }e stvaranje potpisivanja da je BiH zasluìla parafi- pitanje zastupljenosti mladih ljudi u politici omladinske politike prema evropskim principima koja ranje sporazuma zbog ispunjenih tehni- kod nas je jo{ uvijek na marginama dru{tva. jo{ uvijek ne postoji na nivou cijele zemlje. ~kih i politi~kih uslova, ali i zbog sveu- Mnoge politi~ke stranke uglavnom pred izbore U Bosni i Hercegovini provedena su mnoga kupnog napretka koji je postignut. propagiraju teze kako na mladima svijet ostaje, istraìvanja o mladima, no radile su ih samo nevla- "Brzina pristupanja EU zavisi}e od nap- no na tome se sve naj~e{}e i zavr{ava. Prema dine organizacije. Prva dràvna institucija, Komisija retka koji BiH bude ostvarivala u ispun- mnogim istraìvanjima mladi u BiH politi~ki za mlade pri Vije}u ministara BiH, po~ela je rad na javanju uslova za EU", kazao je Ren. nisu aktivni. Razlog njihove neuklju~enosti u istraìvanju o poloàju mladih u dru{tvu. To On je naglasio da }e ovaj odnos BiH i EU politiku je nezainteresovanost, ali i politi~ki istraìvanje posluìti }e za izradu jedinstvene gra|anima donijeti razne koristi u sistem koji im ne nudi odrije{ene ruke. Mnogi omladinske politike. Upravo }e izrada takve politike oblasti stvaranja zone slobodne vide u pribliàvanje EU mogu}nost mladih da zakonski definisati na~in i institucije putem kojih trgovine, ekonomskog napretka, sig- probiju ovu barijeru. mladi mogu da djeluju. urnosti i stabilnosti, i borbe protiv orga- Direktor Centra za politi~ke studije Dino \ipa Dènana Ibi{evi} iz Komisije za mlade pri Vije}u nizovanog kriminala. za Rez kaè: ministara izjavila je za Rez kako je "potrebno je da

32 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 33

CRNA GORA

mladi imaju ministarstvo ili odjel na dràvnom niovu koji }e imati koordiniraju}u ulogu po svim pitanjima u~e{}a mladih u politi~kom ìvotu". "Aktivnost mladih u politi~kom ìvotu je veoma va`na. Mi imamo neki trend da se veliki broj ne odaziva na izbore zbog zasi}enosti politi~kom situacijom, ali ako ne izlazimo na izbore, ne moèmo traìti promjene i nemamo pravo kritizirati vlast nakon toga", dodala je Dènana Ibi{evi}. Dino \ipa je dodao kako je sada vrijeme vrijeme za djelovanje. "Jedini na~in jeste da mladi promjene svoju budu}nost je da se uklju~e u politi~ka i dru{tvena zbivanja, niko drugi to ne}e uraditi za njih", rekao je on. "Mo`da zbog op{te situacije od '95. godine pa naovamo mladi bjeè od politike, zasi}eni su politikom, ali to se treba promijeniti kroz anga`man pojedinaca, nevladinih organizacija, sve sa ciljem pobolj{anja poloàja mladih u ovoj dràvi", zaklju~ila je Dènana Ibi{evi}. Visoki predstavnik u BiH Miroslav Laj~ak prepoznao je ovo kao pravo vrijeme za djelovanje. On je ~estitao vlastima i gra|anima na uspjehu u pribliàvanju EU. "Svjesni smo napretka ka EU i, mada parafiranje Sporazuma o stabilizaciji i pridruìvan- ju zvu~i pomalo tehni~ki, to je simboli~an dokaz napretka ove zemlje", istakao je Laj~ak. Breme korupcije Me|utim, postoje jo{ uvijek veliki problemi, posebno kod mladih, prema istraìvanju web stranice mladi.info, sprovedenom pro{le godine. Samo 3 odsto gra|ana BiH ima Marijana BOJANI] saradnja sa Hagom, dobri odnosi sa susjedima. validnu fakultetsku diplomu u odnosu na oko Ali je i ukazano da vlasti treba da pobolj{aju 15 odsto gra|ana EU! Ukoliko mladi na{e Evropski parlament ratifikovao je 14. decembra efikasnost javne administracije, administrativne dràve planiraju biti konkuretni n trì{tu, Sporazum o stabilizaciji i pridruìvanju ([P) kapacitete, nezavisnost pravosu|a, borbu protiv morati }e poraditi na edukaciji i razvijanju. Crne Gore EU po pojednostavljenoj proceduri za korupcije, organizovanog kriminala i {verca Samo kroz bolje obrazovanje mlade gen- nepunih pet sekundi. Ipak, u odvojenom ljudi, cigareta, oru`ja i droge. eracije }e osigurati budu}nost u evropskoj glasanju odbio je da ublaì prethodno izraèn porodici, te zahvaljuju}i boljem obrazovnom stav o crnogorskoj "kulturi monopola" iz rezolu- Sloboda {tampe nezaobilazna sistemu BiH moè stvoriti bolju ekonomiju, cije kojom, tako|e, pozdravlja crnogorski Pored dugog spiska crnogorskih mana na koje bolje uslove za ìvot, nova radna mjesta, napredak. nas Evropljani podsje}aju, tu je i nezaobilazna pobolj{anje politi~kog sistema i komunikacije To, u stvari, zna~i da od 1. januara stupa na tema - (ne)sloboda {tampe. sa ostatkom Evrope i svijeta. snagu privremeni sporazum Crne Gore sa EU U tekst pomenute rezolucije u{ao je i poziv Svjetski trendovi pokazuju da su budu}i kojim se reguli{u me|usobni trgovinski odnosi. crnogorskim vlastima da otkriju nalogodavce i mladi lideri druga~iji od dana{njih. Jo{ jedna savladana stepenica na putu ka EU. napada~e na direktora nezavisnog nedeljnika Definisani su kao idealisti koji }e napraviti Ipak, ne ide ba{ sjajno. U rezoluciji autora Vijesti, @eljka Ivanovi}a, 1. septembra 2007. pozitivne promjene u svijetu. Stoga, Marcela Vernole pohvaljeno je usvajanje ustava, godine neposredno nakon proslave deset godi- pasivnost mladih mora ostati iza nas. brzo zaklju~enje pregovora i potpisivanje [P, na postojanja prvog nezavisnog dnevnog lista u 33 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 24-34tema_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:51 Page 34

Crnoj Gori. opet }emo biti bliì jedni drugima, vi{e }emo I njen kolega Aleksandar Nikoli} smatra da mladima U toku je su|enje dvojici mladi}a za sara|ivati u ekonomskom i kulturnom smislu", nije ba{ najjasnije {ta }e evropske integracije ta~no napad na Ivanovi}a koji tvrdi da su se obja{njava Radulovi}. donijeti. optuèni "dobrovoljno" prijavili kako bi Ipak, bi}e to, tvrdi Radulovi}, jo{ jedan korak "Prvo {to mi pada na pamet, kada neko pomene sakrili prave napada~e i njihove nalogo- ka stvaranju okvira za ja~i instucionalni i ulazak u EU, to je da vi{e ne}u mo}i voziti ovu tat- davce. vaninstitucionalni pritisak na dràvne instituci- inu krntiju od kola koja zaga|uje okolinu. Ali }u zato U rezoluciji EP ublaèn je stav da u je od strane civilnog sektora i medija. mo}i stopirati i proputovati Evropu jer za 21. godinu, Crnoj Gori nema razvojnih ekonomskih "Mladi }e biti bolje povezani sa vr{njacima iz koliko sam napunio, jo{ nigdje nisam bio." planova i borbe protiv sive ekonomije. regiona, ali i cijele Evrope. Civilni sektor }e Aleksandar, kao i ve}ina stanovni{tva u Crnoj Gori, EP smatra da je formulisanje i primjena bolje sara|ivati sa kolegama u svim mogu}im nema paso{. dugoro~nih planova ekonomskog razvoja sferama - od ekologije, ekonomije, preko poli- Me|u mladima ima i onih koji su politi~ki aktivni i i suzbijanje zna~ajne sive ekonomije od tike, do nauke...", obja{njava on. koji se studioznije bave ulaskom u EU. Jedan od njih su{tinske va`nosti za uspje{nu primjenu je i Damir [ehovi}, predsjednik Socijaldemokratske [P. EP ukazuje da je fakti~ko kori{}enje Univerzitet inertan omladine Crne Gore. On smatra da je osnovna vri- eura u Crnoj Gori, o ~emu su vlasti "Mnogo puta do sada nam je iz Evrope jednost, odnosno su{tina procesa prilago|avanja donijele odluku u izuzetnim okolnosti- poru~eno da je regionalna saradnja zemalja crnogorskog sistema sistemu EU, mijenjanje na~ina ma, potpuno druga~ije od ~lanstva u zapadnog Bakana jedan od preduslova evrop- mi{ljenja i raskidanje sa ukorijenjenim stereotipima eurozoni. skih integracija i mi to moramo ispo{tovati ne vezanim za funkcionisanje jednog dru{tva. "Podsje}amo da se za pridruìvanje zoni samo zbog ulaska u EU, ve} i zbog nas samih "Rije~ je o svojevrsnoj mentalnoj tranziciji koja se svi kriterijumi definisani u sporazumu jer sa susjedima moramo ìvjeti i prevazi}i zasniva na raskidanju sa logikom zatvorenosti i moraju ispuniti i da se oni sastoje u ratnu pro{lost suo~avaju}i se sa ratnim samodovoljnosti jer ista dovodi do ograni~avanja postizanju visokog stepena odrìve kon- zlo~inima koje su na{i sunarodnici napravili", konkurentnosti, sputavanja rasta inovacija i produk- vergencije", navodi se u rezoluciji. tvrdi Radulovi}. tivnosti, te pogor{anja ìvotnog standarda", Uslovi za ulazak u eurozonu, u kojoj }e No, on napominje da Crna Gora ima jo{ puno poja{njava [ehovi}. od sljede}e godine biti 15 dràva EU, da radi na izgradnji institucionalnih kapaciteta. On smatra da je pitanje evropskih integracija za jesu: inflacija koja nije ve}a od 1,5 "To je, u nekoliko navrata, vrlo jasno poru~eno ogomnu ve}inu mladih ljudi koji u Crnoj Gori ìve, a odsto od najniè u tri sada{nje ~lanice, crnogorskim vlastima - po~ev od Vlade preko koji su istovremeno i glavni zamajac nove evropske stopa deficita budèta manja od tri Parlamenta do svih drugih institucija koje treba dràve, prije svega pitanje civilizacijske prirode. odsto BDP, javni dug manji od 60 odsto da predvode reforme." BDP i nominalna kamata koja nije ve}a Radulovi} napominje da je posebno porazno Zalaganje za slobodu od dva odsto od one u tri ~lanice sa {to Univerzitet zaostaje u reformama koje "Zalaganje za ulazak u EU zna~i zalaganje za svoju najboljim rezultatima. treba da nas dovedu do evropskih standarda. slobodu, a sloboda bi trebalo da bude vrhovni ideal Ovo bi, ukratko, bile posljednje pred- "Umjesto da Univerzitet bude predvodnik pro- svakog od nas." novogodi{nje novosti vezane za put mijena - kod nas je suprotno, on je inertan. I I [ehovi} smatra da je, sem slobode kretanja, bolje Crne Gore ka EU. oni programi koji su realizovani da bi se uhva- obrazovanje najja~i motiv mladih za evropske inte- Elektronski i printani mediji su prepuni tio korak sa Evropom pate od ozbiljnih nedos- gracije, ali i stabilizacija politi~ke situacije na ovim informacija o formalnostima vezanim za tataka. Primjera radi - razli~iti postdiplomski prostorima. ulazak Crne Gore u EU. No, mnogi gra|- programi koji u Crnoj Gori funkcioni{u nisu "Naravno, treba naglasiti i ekonomske razloge koji su ani nijesu ni sigurni {ta ta~no ~lanstvo kvalitetni iako svojim imenom ukazuju da se vezani za pristupanje Crne Gore, s obzirom da male zna~i. A ima ih koji su skepti~ni po tom tamo izu~avaju evropske integracije i sl." dràve posjeduju prednosti kao {to su mogu}nost pitanju. Studenti sa kojima je Rez kontaktirao tvrde da boljeg i brèg prilago|avanja, pogodnije prilike za Anketa koja je postavljena na sajtu im ipak nije uvijek najjasnije {ta ulazak u EU specijalizaciju, posjeduju manje birokratije, lak{e dnevnika Vijesti pokazuje da 55 posto donosi konkretno. valorizuju svoje prirodne resurse kroz privlacenje anketiranih ~italaca elektronskog izdan- "Stalno imam utisak da se politi~ari pozivaju stranih investicija i sli~no". ja Vijesti misli da }e Crna Gora do 2012. na evropske integracije samo da bi prikupljali On podsje}a da najmanja zemlja u EU- Luksemburg, u}i u EU, a 41 odsto smatra da se to do politi~ke poene. A profesori nas, kao malu ima najve}i GDP/per capita - 56.230 eura. tada ne}e desiti. Ostatak - ne zna. djecu, na predavanjima pla{e kad u|emo u "Sve ove ekonomske prednosti }e, uz izgradnju U evropske integracije se, ~ini se, Evropu, ne}emo mo}i tako lako ovo ili ono adekvatnih institucija, dono{enje i primjenu zakona najvi{e uzdaju mladi. One im izgledaju raditi jer tamo vladaju strogi propisi. Prijete primjerenih evropskim vrijednostima, uticati na kao otvaranje prozora u svijet, otvaranje nam da tada ne}emo smjeti u~iti iz kopija nji- pobolj{anje ìvotnog standarda i utemeljenje ja~eg novih mogu}nosti za studiranje, hovih knjiga jer je to protivzakonito, ve} }emo srednjeg sloja koji je kamen temeljac svakog sta- zapo{ljavanje, putovanja. morati kupovati originale. Ali, tada }emo valjda bilnog dru{tva, ali i dobra osnova za napredak Mom~ilo Radulovi}, direktor NVO imati dovoljno novca da ih i kupimo, a ne kao mladih ljudi." Evropski pokret u Crnoj Gori, tvrdi da }e sada... Valjda }e nam ti strogi evropski propisi On tvrdi da }e partija kojoj pripada istrajati na putu ulazak u Evropu, kada se jednom desi, donijeti i bolje obrazovanje, adekvatna radna pune integracije. najvi{e pogodovati mladim ljudima. mjesta, ne}emo strepiti da otvoreno izrazimo "Ali ne samo zbog EU, ve} zbog nas samih. Jer "Bi}e to i kona~no padanje barijera svoje mi{ljenje i ima}emo, {to je mo`da i evropske integracije nijesu cilj, nego sredstvo za podignutih po~etkom devedesetih na najva`nije, ve}i standard", pri~a Marija Perovi}, podizanje sveukupnog kvaliteta ìvota na jedan ve}i ratnom Balkanu. Kada u|emo u EU, studentkinja Univerziteta Crne Gore. nivo", poja{njava [ehovi}.

34 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 35

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 3355 11/6/2008/6/2008 22:26:39:26:39 AAMM Intervju: Valjdete Idrizi @ivot je prekratak da bi se proveo u sukobu

Tanja MATI]

Iako o Mitrovici svi govore kao o duboko podeljenom gradu u kom je lako zamisliti sukob i nerede, ali je u domenu nemogućeg zamisliti saradnju stanovnika ‘severa’ i ‘juga’, Valjdete Idrizi (Valdete Idrizi) ne pristaje da dozvoli da njen grad postane snonim za nasilje i mržnju i već osam godina bori se za održavanje komunikacije među mladim ljudima sa obe strane grada. Neposredno nakon rata, 1999. godine, počela je da radi sa traumatiziranom decom koja su tokom rata ostala bez roditelja, koristeći pozorište kao sredstvo rehabilitacije ove dece.

Valdete je shvatila, iako su stvari poput rekonstrukcije i obnove infrastrukture veoma važne za oporavak Kosova, da izlaska iz pravog rata neće biti dok se ne ‘poprave’ i odnosi među ljudima. Kao rođena Mitrovčanka, osetila je ličnu odgovornost da mora da pokuša da u podeljenom gradu nauči ljude da slušaju ‘drugu stranu’ kroz Centar za izgradnju zajednice (CBM), koji je osnovala odmah po dolasku misije UN na Kosovo. Ona veruje da će Mitrovica jednog dana postati uzor dobrih odnosa za ostatak Kosova.

“Meni je tada, te ’99. godine bilo najvažnije da se radi sa ljudima i međusobnim odnosima, jer su se tada skoro sve organizacije bavile po vratkom, infrastrukturom, izgradnjom kuća itd. Počeli smo sa dve kance larije, jedna na severu grada takozvana “srpska” kancelarija, a dru ga na jugu “albanska” kancelarija i trebalo nam je skoro dve godine da se složimo da je potrebno da imamo Jeta është shumë e jednu kancelariju, jer je jedini na čin da dobijemo podršku od zajednice bio da sami budemo primer do bre saradnje i prakse i shkurtër për t’u kaluar pokazalo se da je to bio pravi korak. Tek ta da smo postigli stvarno dobre rezultate, realizujući neke jako važne pro jekte za grad me konflikte Mitrovicu kao npr. povezivanje gimnazija sa obe strane da rade zajedno, rad na individualnom povratku raseljenih lica i Tanja MATI] po kre tanje direktne saradnje mladih iz oba dela grada.”, kaže Valjdete i objašnjava da ni u najtežem trenutku tj. tokom martovskih Ndonëse për Mitrovicën të gjithë flasin si për një qytet thellësisht të nereda 2004. godine nije odustala od borbe i vere u saradnju kao ndarë në të cilin lehtë mund të paramendohen konflikte dhe telashe, jedini put napred. atje është e mundur të paramendohen edhe bashkëpunime mes “jugut” dhe “veriut”. Valdete Idrizi nuk lejon që qyteti i saj të bëhet “Najteži period za mene pa i za ostale kolege je bio kada smo nakon sinonim i dhunës dhe urrejtjes dhe për këtë arsye ajo që tetë vjet martovskih nereda 2004. godine, morali da se “razvedemo” i da lufton për ta mbajtur të gjallë komunikimin mes të rinjve nga të dy otvorimo opet dve kancelarije na severu i jugu, jer je tada bilo skoro anët e qytetit. Menjëherë pas përfundimit të luftës, në vitin 1999, nemoguće raditi zajedno, iako se naša kancelarija nalazi u tzv. zoni ajo nisi punën me fëmijët e traumatizuar të cilët gjatë luftës kishin bezbednosti tj. nepoosredno pored mosta koji deli grad i koji je mbetur pa prindër, duke e përdorur hapësirën e teatrit si vend për okružen jakim policijskim i vojnim snagama. Ja sam napravila rehabilitimin e këtyre fëmijëve. falsifikovani dokument, kako bih dospela do kancelarije na severu, jer niko od institucija ( UNMIK, OSCE, UNMIK Police, KPS) nije hteo Valdete kishte kuptuar që, ndonëse rindërtimi i infrastrukturës është da mi obezbedi transport na sever tako da sam osam meseci, tri puta shumë i rëndësishëm për përmirësimin e gjendjes në Kosovë, dalje nedeljno, putovala UNMIK-ovim vozilom, pretvarajući se da idem na nga lufta e vërtetë nuk do të ketë derisa të mos “përmirësohen” sud, jer su tada vozili samo one koji moraju da idu u sud, a drugačije marrëdhëniet mes njerëzve. E lindur në Mitrovicë, ajo ka ndjerë me nikada ne bi poveli. To mi je ustvari bilo najteže, jer umesto da përgjegjësi personale për t’u përpjekur që njerëzit në qytetin e ndarë međunarodna zajednica podrži to što sam pokušavala da radim sa lju- t’i mësojë ta dëgjojnë “anën tjetër”, përmes Qendrës për Zhvillimin e dima iz oba dela grada, oni su me na neki način sprečavali da uradim Komunitetit (CMB), të cilin e ka themeluar menjëherë pas ardhjes së svoj posao, pozivajući se na moju bezbednost. Ali ja nisam odustajala, misionit të OKB-së në Kosovë. ja sam radila jer sam verovala svojim kolegama i saradnicima.”

“Atëherë në vitin 99’ gjëja më e rëndësishme për mua ishte që të REZ: Kako je to što si do rata živela na severu Mitrovice, a sada na punoja me njerëzit dhe marrëdhëniet ndër-personale, për shkak se jugu, uticalo na tvoju odluku da se aktivno i beskompromisno uključiš atëherë gati të gjitha organizatat merreshin me kthimin, u povezivanje mladih iz ova dva dela grada?

36 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 3366 11/6/2008/6/2008 22:27:23:27:23 AAMM infrastrukturën, ndërtimin e shtëpive, etj. Filluam me dy zyre, njëra Valjdete Idrizi: Pa jednostavno, uvek sam želela da se vratim svojoj në veri të qytetit, e ashtuquajtura zyra”serbe”, dhe tjetra në jug, kući koja je ostala na severu, ali sam istovremeno znala da ti ljudi koji e ashtuquajtura zyra “shqiptare”. Na u deshën gati dy vite që të su u mojoj kući, jesu u njoj upravo zato što su i sami izgubili svoje pajtohemi se na duhej vetëm një zyre, sepse mënyra e vetme për ta stanove na nekim drugim mestima i nisu imali gde da žive. I želela fituar përkrahjen e komunitetit ishte që ne vetë të bëhemi shembull i sam da pokušamo da svi odemo u svoje domove. Pored toga, imala bashkëpunimit të mirë dhe kjo u dëshmua të jetë hap i qëlluar. Vetëm sam jaku potrebu da slušam druge i upravo slušajući priče i iskustva atëherë kemi arritur rezultate vërtet të mira, duke i realizuar disa drugih ja sam uspela da razumem da su ljudi – ljudi, bez obzira ko su, projekte shumë të rëndësishme për qytetin e Mitrovicës, si psh. krijimin šta su i da nisu svi isti tj. da nisu svi bili u uniformi ili paramilitarci. e lidhjeve mes gjimnazeve të të dyja anëve në mënyrë që ata të punojnë bashkë, punë për kthimin individual të personave të REZ: Kao jedna od najvidljivijih aktivnosti CBM-a je i M magazin, jedan zhvendosur dhe fillimin e bashkëpunimit direkt mes të rinjve nga të od retkih ozbiljnih omladinskih magazina koji je uspeo da se podigne dyja anët e qytetit”, thotë Valdete. Ajo tregon se as në momentin më të iznad etničkih obojenosti i čiju redakciju čine mladi novinari i vështirë, gjatë trazirave të marsit të vitit 2004, nuk ka hequr dorë nga novinarke sa severa i juga Mitovice. Kako je sve počelo i kakva su lufta dhe besimi për atë se bashkëpunimi është e vetmja rrugë përpara. iskustva i prepreke koje se javljaju pri radu? “Periudha më e rëndë për mua, por edhe për kolegët e tjerë, ka qenë kur pas trazirave të marsit të vitit 2004 u desh të “ndahemi” dhe Valjdete: M- magazin je jedan od najvažnijih projekata na koji smo sërish t’i hapim dy zyra, njërën në veri dhe tjetrën në jug. Asokohe u jako ponosni, a počeli smo ga upravo zato što ljudi nisu bili informisani bë gati e pamundur që të punohet bashkë, ndonëse zyra e jonë o drugoj strani, pa su je krivili za sve, a jednostavno nisu ni znali šta ndodhet në të ashtuquajturën zonë të sigurisë, shumë pranë urës e se tačno dešava u drugom delu grada. Tako bi npr. ljudi na jugu kad cila e ndan qytetin dhe e cila është e rrethuar nga forca të mëdha nisu imali struju ili vodu, govorili da ‘oni tamo na severu imaju sve, policore dhe ushtarake. Unë e kam bërë një dokument të falsifikuar a mi zbog njih nemamo’, a slična je situacija bila i na severu, gde në mënyrë që të arrij deri te zyra në pjesën veriore, sepse asnjë in- su ljudi krivili albansku stranu zbog restrikcija struje, vode ili drugih stitucion (UNMIK, OSBE, Policia e UNMIK-ut, SHPK-ja) nuk deshi të më dnevnih problema koje su imali. Upravo zato je postojala potreba za sigurojë transport për në vëri. Dhe kështu për tetë muaj, tri herë në lokalnim magazinom na dva jezika, neutralnim i profesionalnim u jave, kam udhëtuar me makinë të UNMIK-ut për në veri, duke u bërë izveštavanju, koji će promovisati pozitivne inicijative i naterati ljude kinse po shkoj në gjykatë, për shkak se atëherë i kanë u Mitrovici da misle i rešavaju dnevne probleme, a ne da se bave transportuar vetëm ata që kanë nevojë të shkojnë në gjykatë. Ndryshe ‘visokom politikom’, koja svakako nije bila u njihovom domenu. Tako s’bënte. Kjo në fakt ka qenë gjëja më e vështirë. Bashkësia smo sa Magazinom koji nije ekskluzivno za mlade, ali ima dosta ndërkombëtare në vend se të mbështeste punën që po bëja me prostora za mlade, postigli stvarno dobre rezultate, dobijali smo i još njerëzit në të dyja anët e qytetit, ata në njëfarë mënyrë nuk më lënin uvek dobijamo kritike, pohvale, predloge i nove čitaoce M-magazina, a që ta bëja punën time në emër të sigurisë sime personale. Por unë što je najvažnije novinari i novinarke koji pišu su uglavnom mladi ljudi nuk hoqa dorë. Kam punuar për shkak se u kam besuar kolegëve dhe koji su uspeli da naprave izvrsnu saradnju i lako prevaziđu te kako tzv. bashkëpunëtorëve të mi.” ‘političke prepreke’ o tome šta je poželjno pisati, a šta ne. Jedan od najboljih pokazatelja njihove posvećenosti je to što su prošle godine REZ: Sa ka ndikuar fakti që para luftës ke jetuar në veri të Mitrovicës kada smo bili u finansijski veoma lošem položaju svi radili volonterski dhe tani jeton në jug në vendimin për t’u marrë aktivisht dhe pa kom- dva meseca, što svakako nije jednostavno obzirom na veoma lošu promis me krijimin e lidhjeve mes të rinjve nga të dyja anët e qytetit? materijalnu situaciju u kojoj se mnogi od njih nalaze. Meni kao liderki, to je bio jedan od najpozitivnijih trenutaka koji su mi se desili. Valdete Idrizi: Unë thjesht gjithmonë kam dashur të kthehem në shtëpinë time që ka mbetur në veri, por në të njëjtën kohë e kam ditur REZ: Kroz M magazin i rad CBM dokazali ste da su normalni odnosi se njerëzit që tanimë po jetonin në shtëpinë time janë aty pikërisht për među mladima u duboko podeljenom gradu Mitrovici ipak mogući. shkak se edhe vet i kanë humbur banesat e tyre në vende të tjera dhe Kakva je situacija van tog kruga mladih ljudi koji su odlučili da ih për këtë arsye nuk kishin ku të jetonin. Kështu unë vendosa të përpiqem ’odrasli’ ne mogu sprečiti u nameri da sarađuju? që të gjithë të shkonim në shtëpitë tona. Përveç kësaj, e ndjeja një nevojë të fortë për t’i dëgjuar të tjerët, dhe pikërisht duke i dëgjuar Valjdete: Kada smo radili sa mladima iz srednje skole, u početku smo ngjarjet dhe përvojat e të tjerëve arrita të kuptoj se njerëzit janë njerëz imali problema sa roditeljima, pogotovo sa srpskom decom, jer su dhe, pa marrë parasysh se kush dhe çka janë, ata nuk janë të njëjtë dhe roditelji pokušavali da ih spreče da ne prelaze most, govoreći da je nuk kanë qenë të gjithë të veshur në uniforma apo paramilitarë. to jako opasno, ali smo zahvaljujući upornosti mojih kolega uspeli da povećamo broj mladih koji su prešli most i uključili se u naše REZ: Njëri ndër aktivitetet më të vërejtshme të CBM-së është “M Maga- aktivnosti i aktivnosti drugih organizacija. zin”, njëra ndër revistat e rralla serioze që ka arritur të ngrihet mbi ngjyrimet etnike dhe redaksinë e të cilës e përbëjnë gazetarë dhe REZ: Veruješ li da mladi mogu da stvore jednstvenu Mitrovicu bez žice gazetare të reja nga veriu dhe jugu i Mitrovicës. Si ka filluar punën kjo na mostu koji deli dva kraja grada ili misliš da su oni ipak nedovoljno revistë dhe cilat janë përvojat dhe pengesat që shfaqen gjatë punës? moćni, ukoliko se takve odluke ne donesu u političkom vrhu?

Valdete: “M- Magazin” është njëri ndër projektet tona kryesore dhe Valjdete: Ovo je jako teško pitanje, ali mislim da bilo koja politička për të jemi shumë krenar. E kemi filluar mu për shkak se njerëzit nuk odluka o Mitrovici neće mnogo promeniti i iskreno verujem da će se

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 37

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 3377 11/6/2008/6/2008 22:28:00:28:00 AAMM kishin informata për palën tjetër, prandaj edhe e kanë fajësuar për međusobna saradnja produžiti i verujem i pojačati. Činjenica je da su gjithçka pa e ditur se çka vërtet po ndodh në anën tjetër të qytetit. ovde kod nas sve stvari politizovane, ali ja govorim iz svog ugla i kada Kështu për shembull njerëzit në jug të qytetit, kur nuk kanë ujë dhe gledam stvari iz tog ugla veoma sam optimistična, jer stvarno mislim rrymë, thonë se “ata në veri i kanë krejt, kurse ne nuk i kemi për da imamo zdravu omladinu, bez perspektive, ali zato moramo da ih shkak të tyre”. Situatë e ngjashme është edhe në veri, ku njerëzit i aktiviramo kako bi pokušali da promene perspektivu. vënë fajin shqiptarëve për shkak të reduktimeve të energjisë elektrike, ujit ose problemeve të tjera ditore të cilat i kanë. Për këtë arsye REZ: Koliko je situacija u Mitrovici relevantan pokazatelj društvenih ekzistonte nevoja për një magazinë lokale dygjuhësore, neutrale dhe zbivanja u ostatku Kosova i kakvu će ulogu ovaj grad imati kada se profesionale në raportim, e cila do t’i promovonte nismat pozitive dhe bude definisao status Kosova tj. u narednih nekoliko meseci? do t’i shtynte njerëzit në Mitrovicë që të mendojnë dhe t’i zgjidhin problemet e tyre ditore, dhe jo të merren me “politika të nivelit të Valjdete: Mitrovica je kao Kosovo u malom, sve se gleda kao u lupi. lartë”, të cilat ashtu-kështu nuk ishin në domenin e tyre. Kështu Moje iskustvo je pokazalo da je baš u Mitrovici bilo najteže me këtë revistë, e cila nuk është vetëm për të rinj por u jep atyre promovisati pozitivne rezultate, jer svi očekuju samo tenzije, mjaft hapësirë, kemi arriur rezultate vërtet të mira. Kemi marrë dhe incidente i veoma je teško u medijima čuti bilo šta o nekim pozitivnim vazhdojmë të marrim kritika, lëvdata dhe sugjerime dhe lexues të rinj međuetničkim dešavanjima u gradu, pa smo mi, Mitrovčani, ostali të M-magazinit. Ajo që është më e rëndësishme është se gazetarët poznati samo kao “troublemakers”. Ipak, teško je reći da samo mi dhe gazetaret të cilët shkruajnë janë kryesisht njerëz të rinj të cilët građani možemo da promenimo stvari, ali mi moramo maksimalno kanë arritur të krijojnë marrëdhënie të shkëlqyera bashkëpunimi dhe da radimo na tome da ovo postane normalan grad. Pored toga brojni t’i tejkalojnë të ashtuquajturat “pengesa politike” rreth asaj se për su i drugi faktori koji utiču na stabilnost grada i ostatka Kosova, kao çka bën të shkruhet e për çka jo. Njëri ndër indikatorët më të mirë potreba za velikim investicijama, posebno ovde, jer je Mitrovica u të dedikimit të tyre është se vitin e kaluar, kur kemi qenë në pozitë najgorem stanju kada se radi o nezaposlenosti na Kosovu. të dobët financiare, ata të gjithë kanë punuar në mënyrë vullnetare për dy muaj, gjë që nuk është gjithaq e lehte marrë parasysh situatën REZ: Ako izađemo van Mitrovice, kakva je situacija u ostatku Kosova u e rëndë ekonomike në të cilën ndodhen shumë prej tyre. Për mua si pogledu saradnje mladih zasnovane na zajedničkim idejama i vrednostima, a udhëheqëse, kjo ka qenë një ndër momentet më pozitive që më kanë ne etničkoj pripadnosti? ndodhur. Valjdete: Mislim da se situacija dosta poboljšala, pa i mi smo postali REZ: Përmes M-Magazinit dhe punës së CBM-së, ju keni dëshmuar se deo mreža organizacija koje deluju na teritoriji celog Kosova. Takođe, marrëdhëniet normale mes të rinjve në qytetin thellësisht të ndarë të sada je i rad u enklavama znatno lakši npr. u Gnjilanu i regionu Peći. Mitrovicës megjithatë janë të mundur. Si është situata jashtë rrethit të I činjenica je da kod mnogo mladih ljudi koje sam sretala postoji këtyre njerëzve që kanë vendosur që “të vjetrit” nuk mund t’i ndalin iskrena želja za saradnjom, uprkos političkim zbivanjima i presijama në synimet për bashkëpunim? pod kojima se nalaze svakog dana.

Kur kemi punuar me të rinjtë nga shkollat e mesme, në fillim kemi REZ: Kakav je odnos političkih elita na Kosovu, lokalnih i međunarodnih, pasur probleme me prindër, posaçërisht me prindërit e fëmijëve serbë prema potrebama mladih ljudi? Da li su njihove potrebe uvažene të cilët nuk i lenin fëmijët e tyrë që ta kalojnë urën, duke u thënë se ili zanemarene i da li misliš da su oni svesni značaja mladih ljudi u kjo është shumë gjë e rrezikshme. Falë insistimit të kolegëve të mi društvu kakvo je kosovsko, koje ima 50% stanovništva mlađe od 18 kemi arritur ta rrisim numrin e të rinjve të cilët e kanë kaluar urën dhe godina, a skoro 70% stanovništva je mlađe od 30 godina? janë kyçur në aktivitetet tona dhe të organizatave tjera. Valjdete: Želela bih da kažem jedno veliko DA, ali stvarno to ne REZ: A beson se të rinjtë mund ta krijojnë Mitrovicën e bashkuar, pa ato mogu reći jer je to daleko od realnosti na Kosovu. Mladi ljudi koji telat në urën e cila i ndan dy anët e qytetit, apo mendon se ata nuk janë të čine većinu stanovništva na Kosovu bi trebalo da budu mnogo više fuqishëm meqë vendime të tilla merren në majat e strukturave politike? uključeni u svim sferama života, u svim procesima, a pogotovo kada je reč o omladinskoj politici i njihovoj budućnosti. Valdete: Kjo është një pyetje shumë e vështirë, por mendoj se çfarëdo vendimi politik për Mitrovicën nuk do ta ndryshojë shumë situatën. REZ: Da li, uprkos nedostatku podrške institucija, mladi rade dovoljno Unë sinqerisht besoj se bashkëpunimi reciprok do të vazhdojë, në fakt na stvaranju građanskog društva ili su zadovoljni često patriotsko- unë besoj se ai do të forcohet. Është fakt se këtu te ne të gjitha gjërat mitološkim ulogama koje konzervativne političke elite pokušavaju da janë të politizuara, por unë flas nga këndvështrimi im dhe kur i shoh nametnu kao ispravni sistem vrednosti i društvenih odnosa? gjërat nga ky kënd jam shumë optimiste, për shkak se vërtet mendoj se e kemi një rini të shëndoshë. Por ajo është pa perspektivë, dhe për Valjdete: Ja ne bih rekla da su zadovoljni, mladi se stvarno muče, ali këtë arsye ne atë duhet ta aktivizojmë në mënyrë që ata ta teško je kad nemaš gde, nemaš mogućnosti, a sve sondaže javnog dryshojnë perspektivën e tyre. mnjenja su pokazale da većina mladih želi da napusti Kosovo i ode u druge zemlje, jer nemaju mogućnosti ovde, nemaju perspektivu. Ipak, REZ: Sa është situata në Mitrovicë treguese relevante e ngjarjeve sho- uprkos svemu, većina njih ostaje ovde i mislim da su upravo oni heroji qërore në pjesët e tjera të Kosovës dhe çfarë roli do ta ketë ky qytet kur – hrabri ljudi puni pozitivne energije, a to je jako važno jer su oni ti të jetë definuar statusi i Kosovës gjatë muajve të ardhëm? koji žele promene i koji će moći da te promene i donesu.

38 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 3388 11/6/2008/6/2008 22:28:26:28:26 AAMM Valdete: Mitrovica është njëfarë Kosove në miniaturë, gjithçka REZ: Ko su ljudi koji bi trebalo da budu uzori mladima sa Kosova danas shihet si me llupë. Përvoja ime ka treguar se në Mitrovicë ka qenë i zašto? më së vështiri për të promovuar rezultate pozitive, sepse të gjithë presin vetëm tensione, incidente dhe është shumë vështirë që në Valjdete: Mladima uvek moraju samo lideri da budu idoli u državi, media të dëgjohet për çfarëdo ngjarje pozitive ndëretnike që ka u školi, u porodici. Jedan francuski filozof je rekao da “ako hoćeš da ndodhur në qytet. Ne Mitrovicasit kemi mbetur të njohur vetëm si postigneš neku promenu onda sam/a budi ta promena”. “troublemakers”(shkaktar të telasheve). Megjithatë, gjendja vështirë se mund të ndryshohet nga vetëm ne qytetarët. Ne duhet të punojmë REZ: Koja je tvoja poruka i želja mladim Kosovarima u 2008. godini? maksimalisht për atë që ky qytet të bëhet qytet normal. Përveç kësaj, ka edhe shumë faktorë të tjerë që ndikojnë në stabilitetin e qytetit Valjdete: Moja poruka i želja je da se sačuva hrabrost i pozitivna dhe tërë Kosovës, siç është për shembull nevoja për më shumë energija da se {to više sluša ta ‘druga strana’, a nadam se da će biti investime. Kjo është e nevojshme veçanërisht këtu tek ne. Sa i përket više prostora za mlade i što više novih radnih mesta za njih. Verujem papunësisë, Mitrovica është në vendin e parë në Kosovë. da je život suviše kratak da bi se proživeo u sukobu i ratu.

REZ: Nëse dalim jashtë Mitrovicës, si është situata në pjesët e tjera të Kosovës, në aspekt të bashkëpunimit të të rinjve për ide dhe vlera të përbashkëta, dhe jo në baza etnike?

Valdete: Mendoj se situata është përmirësuar dukshëm. Ne jemi bërë pjesë e një rrjeti të organizatave të cilat punojnë në tërë territorin e Kosovës. Gjithashtu, tani puna në enklava është shumë e lehtë, për shembull në Gjilan dhe në rajonin e Pejës. Është fakt se te shumë njerëz të rinj të cilët i kam takuar ekziston dëshira e sinqertë për bashkëpunim, përkundër ngjarjeve politike dhe presioneve me të cilat ata ballafaqohen çdo ditë.

REZ: Cili është qëndrimi i elitave politike në Kosovë, atyre lokale dhe ndërkom- bëtare, në raport me nevojat e të rinjve në Kosovë? A legjitimohen apo injorohen kërkesat e tyre dhe a mendon se ata janë të vetëdijshëm për rëndësinë e të rinjve në një shoqëri si kjo e Kosovës, tjera për shkak se këtu nuk u ofrohen mundësi, nuk kanë perspektivë. ku 50% e popullsisë është më e re se 18 vite, ndërsa gati 70% më e Megjithatë, përkundër të gjitha këtyre gjërave, shumica e tyre rrijnë këtu re se 30 vjet? dhe unë mendoj se ata janë pikërisht heronjtë. Ata janë trima përplot me energji pozitive, dhe kjo është shumë e rëndësishme sepse ata janë Valdete: Do të kisha dashur ta jepja si përgjigje një PO të madhe, por njerëzit që e dëshirojnë ndryshimin dhe që mund ta sjellin atë. këtë vërtet nuk mund ta them për shkak se kjo në Kosovë është larg realitetit. Të rinjtë të cilët e përbëjnë shumicën e popullsisë në REZ: Kush janë njerëzit të cilët duhet të jenë shembuj për të rinjtë dhe Kosovë do të duhej të ishin më shumë të përfshirë në të gjitha sferat përse? e jetës, në të gjitha proceset, dhe sidomos kur bëhet fjalë për politikat e rinisë dhe të ardhmen e tyre. Valdete: Të rinjtë gjithmonë duhet të kenë idhuj në shtetin e tyre, në shkollë, në familje. Një filozof francez njëherë ka thënë se “nëse REZ: Përkundër mungesës së mbështetjes nga institucionet, a punojnë dëshiron ta arrish ndonjë ndryshim, duhet të bëhesh vetë ndryshimi”. të rinjtë mjaft për krijimin e një shoqërie qytetare apo janë të kënaqur me rolet patriotike-mitologjike që atyre përpiqen t’ua nënshtrojnë eli- REZ: Cila është porosia dhe dëshira jote për kosovarët e rinj në vitin tat politike konservative si sistem të vlerave dhe marrëdhënieve sho- 2008? qërore? Valdete: Porosia dhe dëshira ime është që të ruhet trimëria dhe Valdete: Unë nuk do të kisha thënë se janë të kënaqur. Të rinjtë vërtet energjia pozitive dhe që sa më shumë të dëgjohet “ana tjetër”. po vuajnë. Është vështirë kur nuk ke ku të shkosh, kur nuk ke mundësi. Shpresoj se do të ketë më shumë hapësirë për të rinjtë dhe që do të Të gjitha sondazhet e opinionit publik kanë treguar se shumica e të hapen sa më shumë vende të reja pune për ta. Mendoj se jeta është rinjve dëshirojnë ta lëshojnë Kosovën dhe të shkojnë në shtete të shumë e shkurtër për tu harxhuar me konflikte dhe luftë.

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 39

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 3399 11/6/2008/6/2008 22:28:39:28:39 AAMM Ka Evropi, sa testerom u ruci Drejt Bez obzira na političke i istorijske razloge, EvropEvr ës, današnja situacija u pogledu saradnje Kosova i Srbije je uvreda za našu evropsku svest. mmee ssharrë

Agon MALI]I (Agon Maliqi) në dorë

Mnogi građani jugozapadnog Balkana su 21. decembra 2007. godine sigurno osetili ljubomoru (kod nekih možda praćenu osećanjem PaP marrë parasyshh arsyetimet politikel k dhed krivice) kada su gledali izveštaje o ulasku devet novih zemalja, historike, gjendja e sotme në bashkëpunimin uglavnom bivših komunističkih režima, u Šengen viznu zonu. mes Kosovës dhe Serbisë është fyerje për Praćeni evropskom himnom, visoki državni predstavnici ovih zemalja ndërgjegjen tonë evropiane. simbolično su testerom presekli granične barikade, dok su građani prelazili pešice granične prelaze bez pasoša u rukama. Ta se Agon MALIQI situacija, skoro nezamisliva za stanare „našeg geta“, dešavala upravo u vreme kada se na Kosovu i u Srbiji priča o mogućnostima totalnog Me 21 Dhjetor, qytetarët e Ballkanit jug-perëndimor që shikonin edi- zatvaranja graničnog prelaza i ekonomske blokade, nakon proglašenja cionet e lajmeve sigurisht u kapluan nga ndjenja xhelozie, për disa nezavisnosti Kosova. Bez obzira na politički pritisak 21. decembra se mbase të shoqëruara edhe me vetëfajësim (ose edhe fajësimin e të činilo da nas od Evrope dele ne samo fizičke granice, nego i jedan tjerëve), kur panë raportet e mediave për përfshirjen e nëntë shteteve kompletan vek emancipacije. të reja, shumica ish-vende të bllokut komunist, në zonën e Schengenit. Të shoqëruar nga tingujt e himnit të Evropës, zyrtarë të lartë shtetëror të këtyre vendeve simbolikisht prisnin barrikadat „Ako u godinama koje dolaze uspemo kufitare me sharrë, gjersa qytetarët e thjeshtë i kalonin pikat kufitare në këmbë dhe pa pasaporta në dorë. E gjithë kjo situatë, gati e da ubedimo beogradsku elitu da u paimagjinueshme për syrin e banorëve të “getos sonë”, po ndodhte Prištini mogu naći ekvivalente, a ne në kohën kur në Kosovë dhe Serbi flitej për mundësinë e mbylljes së samo pekare i seljake, ili da ubedimo plotë të kufirit dhe bllokadave ekonomike pas pavarësisë së Kosovës. prištinsku elitu da se u Beogradu mogu Pa marrë parasysh kontekstin e tensionuar politik, më 21 Dhjetor naći saradnici koji nemaju loše namere dukej se neve me Evropën po na ndanin jo vetëm kufij fizik, por një shekull i tërë emancipimi. prema Albancima, onda možemo reći da smo nešto postigli.“ Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i bindim elitat e Beogradit se në Prishtinë Ako je 1999. godine razumevanje između Srba i Albanaca bilo ata mund të gjejnë ekuivalent të tyre të jednako nuli, danas možemo slobodno reći da je taj nivo porastao na barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë, jedan, tj da su tek prvi koraci načinjeni. I dalje smo u toj poziciji da apo t’i bindim elitat e Prishtinës se në nemamo dovoljno dostojanstva da damo porodicama nestalih tokom rata bilo koji odgovor gde se žrtve nalaze. Između Kosova i Srbije još Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë nedostaje jaka kičma saradnje koja bi u vremenima krize i ludosti, kao që s’kanë synime të këqija ndaj što je to danas, bila sposobna da se odupre i drugu stranu doživi kao shqiptarëve, atëherë mund të themi se „dostojnog partnera“ sa kojim bi se zajedno borili protiv regresivne kemi arritur diçka. politike bilo koje političke stranke. Budući da zvanični diskurs nastavlja da bude zagušen istorijsko-romantičarskim narativima, ulogu graditelja saradnje preuzelo je civilno društvo. Iniciatijva Nëse në vitin 1999 mirëkuptimi mes shqiptarëve dhe serbëve kishte mladih za ljudska prava radi i nastavlja da radi na jačanju ove ’kičme’, arritur pikën 0, sot lirisht mund të themi se po sillemi rreth pikës 1. smatrajući je jednom od glavnih programskih tačaka u regionu. Jemi në atë pikë ku akoma nuk e kemi as dinjitetin e mjaftueshëm që tu japim familjeve të të zhdukurve nga lufta ndonjë përgjigje mbi Preko mnogih projekata koji tretiraju omladinu bivše Jugoslavije, kao vendndodhjen e viktimave. Mes Kosovës dhe Serbisë vazhdon të društvenu kategoriju manje „kontaminiranom“ prošlošću, Inicijativa se mungojë një bosht i fortë kurrizor i bashkëpunimit i cili, në kohëra trudi da pobedi predrasude i stvori nove mostove komunikacije među krize dhe çmendurie siç janë këto sot, do të dinte të dilte kundër mlađim generacijama iz bivše Jugoslavije, uvek potencirajući potrebu rrymës konfrontuese dhe të dallojë te pala tjetër “partner vlerash” suočavanja sa kriminalnom prošlošću i poštovanjem dostojanstva ratnih me të cilët bashkë do të luftojë kundër politikave regresive të

40 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4400 11/6/2008/6/2008 22:29:04:29:04 AAMM žrtava. Tokom ovog vremena stekli smo dosta iskustva što nam je cilësdo palë. Meqë diskursi zyrtar vazhdon të jetë i ngulfatur nga pomoglo da dublje shvatimo problematiku odnosa između Albanaca i narrativi historiko-romantik, rolin e ndërtuesit të marrëdhënieve Srba sa Kosova, kao i pronalaženje načina da prevaziđemo smetnje. bashkëpunuese e ka marrë përsipër shoqëria civile. Për krijimin e këtij “boshti kurrizor” ka punuar dhe vazhdon të punojë Nisma e të Rinjve Naše iskustvo nam govori da je nivo predrasuda između Kosova i për të Drejtat e Njeriut, duke e konsideruar atë si njërën ndër pikat Srbije dosta viši nego u odnosu na druge narode bivše Jugoslavije. kryesore programore në nivel rajonal. U većem delu srbijanskog društva, pa čak i među elitom, postoji skoro potpuno poricanje vrednosti kod kosovskih Albanaca, najčešće Përmes projekteve të shumta që i shënjestrojnë të rinjtë e ish- zbog nedostatka kontakta ili uticaja poropagande. Nove generacije Jugosllavisë, si kategori shoqërore më pak “e kontaminuar” nga e Albanaca sa Kosova (koje u demografskoj slici čine više od polovine kaluara, Nisma po përpiqet të thyej paragjykime dhe të krijojë lidhje stanovništva Kosova) poznaju u suštini samo onu strašnu Srbiju iz të reja komunikimi mes gjeneratave të reja të ish-Jugosllavisë, devedesetih. Na oba mesta su nacionalni duh u poslednjim deceni- gjithnjë duke e pasur parasysh ballafaqimin me krimet e të kaluarës jama i rat ’98 – ’99. godine proizveli čitavu generaciju punu mržnje i si dhe respektimin e dinjitetit të viktimave të luftës. Gjatë kësaj kohe netazumevanja drugih. kemi krijuar shumë përvoja që na kanë ndihmuar të kuptojmë më Ipak postojeće predrasude i međusobno nerazumevanje za većinu thellë problematikën e marrëdhënieve mes Shqiptarëve të Kosovës omladine nisu neslomive. Mogućnosti za istinsku saradnju postoje. dhe Serbëve, si dhe të gjejmë mënyra për t’i tejkaluar pengesat, duke Omladina, pogotovo ona iz urbanih centara, je svakako više arritur edhe rezultate që nga perspektiva e sotshme janë vështirë të radoznala i otvorena da poruši stavove nasleđene iz prošlosti. matshme, por duken të kënaqshme . U veku globalizacije gde se vrednosti ujedinjuju omladina uspeva da nađe zajedničke tačke doživljavajući jedni druge ne samo kao Pikë së pari, përvoja jonë është se niveli i paragjykimeve në relacionin Albance i Srbe, nego kao građane “globalnog sela” koji dele slične Kosovë-Serbi është më i lartë se në relacionin mes popujve të tjerë të karakteristike, vrednosti i ideje. Zato je ova “globalna kontura ish-Jugosllavisë. Në shumë nivele të shoqërisë së Serbisë, madje edhe vrednosti” veoma bitna, s obzirom da između Kosova i Srbije postoji në elita, ekziston një mosnjohje gati totale për shqiptarët e Kosovës, malo, skoro nimalo zajedničkih pozitivnih preporuka iz moderne të shumtën e rasteve për shkak të mungesës së kontaktit apo ndikimit istorije na kojima se može bazirati budućnost. të propagandës. Gjeneratat e reja të shqiptarëve të Kosovës, të cilët sipas një analize demografike përbëjnë më shumë se gjysmën e Nama preostaje da nastavimo posao na stvaranju veza i saradnje. popullsisë së Kosovës, e njohin kryesisht vetëm atë Serbinë e frikshme Ako u godinama koje dolaze uspemo da ubedimo beogradsku elitu të viteve 90. Në të dyja vendet, fryma nacionaliste e dekadave të da u Prištini mogu naći ekvivalente, a ne samo pekare i seljake, ili fundit si dhe lufta e viteve 98-99 e ka krijuar një gjeneratë të tëre të da ubedimo prištinsku elitu da se u Beogradu mogu naći saradnici mbushur me shpërfytyrime dhe urrejtje. koji nemaju loše namere prema Albancima, onda možemo reći da smo nešto postigli. Moramo da držimo testere u rukama i presečemo Përvoja jonë megjithatë tregon se paragjykimet dhe shpërfytyrimet virtuelne prepreke koje dele naša društva. Onda ćemo ostaviti ekzistuese për një masë të mirë të rinjsh nuk janë të pathyeshme. političarima da ukinu one stvarne prepreke, na način na koji su to Mundësitë për bashkëpunim të mirëfilltë ekzistojnë. Njerëzit e rinj, evropski lideri uradili 21. decembra. sidomos ata nga qendrat urbane, janë natyrisht më kurioz dhe më të hapur për të thyer mendime të trashëguara nga e kaluara. Në epokën e globalizimit vlerat kulturore dhe sociale po njësohen dhe të rinjtë arrijnë të gjejnë pika të përbashkëta duke e parë njëri tjetrin jo vetëm si shqiptar dhe serb, por si qytetarë të “fshatit global” që ndajnë tipare, vlera dhe ide të njëjta. Kjo “kornizë globale e vlerave” është mjaft e rëndësishme sepse në mes të Kosovës dhe Serbisë ekzistojnë shumë pak, pothuajse aspak, referenca të përbashkëta pozitive të his- torisë moderne mbi të cilat mund të ndërtohet diçka në të ardhmen.

Agon Malići je direktor Neve na mbetet ta vazhdojmë punën në krijimin e lidhjeve dhe Inicijative mladih za bashkëpunimit. Nëse gjatë viteve të ardhshme arrijmë t’i bindim ljudska prava na Kosovu elitat e Beogradit se në Prishtinë ata mund të gjejnë ekuivalent të tyre të barabartë dhe jo vetëm furrxhi e fshatarë, apo t’i bindim elitat e Prishtinës se në Beograd mund të gjejnë bashkëpunëtorë që s’kanë synime të këqija ndaj shqiptarëve, atëherë mund të themi se kemi arritur diçka. Duhet t’i mbajmë sharrat në dorë dhe t’i premë barrikadat virtuale që i ndajnë shoqëritë tona. Pastaj do t’ua lëmë në dorë politikanëve që t’i prenë ato të vërtetat, njëlloj sikur bënë liderët Evropian me 21 dhjetor.

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 41

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4411 11/6/2008/6/2008 22:29:19:29:19 AAMM da rade u svim gradovima – raskrinkavaju neodgovorne lokalne MoJA inIcijaTIva zvaničnike kroz javne reakcije na sve odluke koje utiču na svakodnevni život stanovnika opštine. Bardhi BAKIJA Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju jedan kliše: “Omladina je budućnost ove zemlje!”. Većina omladine se danas zadovoljava time da u uskim krugovima Ma koliko ovaj komentar na prvi pogled izgledao istomišljenika i po kafanama neprekidno kritikuju društveno-političku situaciju, na koju, nažalost, malo njih želi da utiče. dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju, pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim Ukoliko bi sada imali mogućnost, više od polovine mladih bi napustilo rečima, ovo je kao kad kažete: “Nemoj ništa sada da Kosovo - rezultat je nedavno sprovedenog istraživanja UNDP-a na kažeš, čekaj dok porasteš”. Kosovu. Zastrašujući podatak koji, nažalost, nikog nije iznenadio. Ono što je ustvari iznenađujuće je činjenica da sva ova nezadovoljna Takođe, pre par meseci, grupa aktivnih volontera iz prizrenske omladina nastavlja da bude apatična i nespremna da pokrene organizacije Hodaj drugačije (EC Ma Ndryshe), održala je lekciju iz promene. Čini se da su oni u većini slučajeva izgubili veru u građanskog aktivizma svojom akcijom kada su kroz medije i uz pomoć mogućnost promene. Većina njih se izgleda zadovoljava time što u peticije uspeli da blokiraju odluku opštinskih organa da se sruši stari užim krugovima i po kafanama neprekidno kritikuju situaciju, na koju, gradski bioskop, kako bi se na tom mestu sagradio moderan tržni nažalost, malo njih želi da utiče. centar. Ovi primeri su još jednom pokazali da omladina može i mora da bude relevantan faktor u procesu odlučivanja ukoliko se trgne iz Ipak, postoje i pozitivni slučajevi koji daju nadu da potencijal mladih apatije i sama kreira platformu za sopstveni uticaj u društvu. za društveno osvešćavanje i angažovanje može biti iskorišćen. I mada bi mnogi očekivali da urbana prištinska omladina vodi u društvenoj U tom kontekstu je stvorena i mreža mladih aktivista i aktivistkinja angažovanosti u odnosu na ostatak Kosova, reč je o omladini iz Nisma Ime (Moja Inicijativa) - mreža mladih ljudi sa istim sistemom manjih gradova koja se pokazala veoma svesnom i aktivnom. vrednosti i nazivom, kao slična mreža koju su kreirali mladi u Srbiji. Nevladina organizacija INPO iz Uroševca, koju vodi neumorni Tokom septembra i oktobra ove godine, aktivisti Nisma Ime orga- Ramadan Iliazi, u ovom gradu radi upravo ono što bi mladi trebalo nizovali su teorijske radionice o aktivizmu za preko 200 mladih u

tjetër të aktivizmit qytetar kur, përmes një peticioni dhe paraqitjeve Nisma ime në media, e bllokoi vendimin e komunës së këtij qyteti për ta rrënuar kinemanë e vjetër të qytetit dhe për t’ia dhënë hapësirën një qendre Bardhi BAKIJA tregtare. Këto raste treguan se të rinjtë mund të bëhen faktor dhe të zgjohen nga apatia nëse atyre u jepet një mundësi dhe platformë ku YIHR i ofron të rinjve kosovarë një platformë për ta fuqizuar rolin e të shprehen. tyre në shoqëri dhe për të promovuar vlera të shoqërisë qytetare. Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër Mbi 50% e të rinjve kosovarë do ta kishin lëshuar Kosovën po t’u e thonë shpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e jepej rasti. Kur kjo shifër u publikua këtë vit në një studim të UNDP-së, ardhmja e këtij vendi”. Sado që ky koment në dukje ata që i kishin parasysh indikatorët ekonomik dhe gjendjen e rëndë të parë tingëllon si dashamirës, ai në fakt e ka një sociale në Kosovë nuk u zunë të befasuar. Ajo që në fakt mbetej befasuese ishte fakti se si e gjithë kjo rini e pakënaqur vazhdonte të konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e mbetej apatike dhe jo e gatshme për të nxitur ndryshime. Dukej tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash: sikur, në shumicën e rasteve, ata e kishin humbur besimin për “Mos fol tash njëherë, prit derisa të rritesh” ndryshime dhe vetëkënaqeshin me kritika në rrethe të ngushta shoqërore dhe në kafene. Brenda këtij konteksti u lind edhe rrjeti i aktivistëve të rinj Nisma Ime, rrjet aktivist me sistem të njejtë vlerash me rrjetin e njejtë të krijuar Megjithatë, ekzistonin raste pozitive të cilat jepnin shpresë. Atyre po nga të rinjtë në Serbi. Gjatë shtatorit dhe tetorit të këtij viti, aktivistët u prinin jo “urbanët” e Prishtinës por të rinjtë e qyteteve më të vogla e Nismës organizuan rreth 15 punëtori/ëorkshope mbi aktivizmin të Kosovës. OJQ IPNO nga Ferizaji, e udhëhequr nga i palodhshmi në 10 qytete të Kosovës, nëpër të cilat morën pjesë rreth 200 të rinj. Ramadan Ilazi, po bënte në këtë qytet atë që të rinjtë do të duhej Ideja ishte që të shikoheshin mundësitë e ngritjes së një rrjeti aktivist ta bënin në secilin qytet—po i vinin përhundësh pushtetarëve të dhe që të rinjve t’ju prezantohej ideja e Nisma Ime. YIHR paraprakisht papërgjegjshëm lokal, duke mbajtur aktivitete publike rreth çfarëdo e kishte përgatitur një manifesto i cili këtij rrjeti i jepte një kornizë vendimi të tyre që prekte cilësinë e jetës së qytetarëve. Shembull vlerash dhe principesh. Shumë shkurt pas fillim të punës së rrjetit tjetër gjatë kësaj vere u bë edhe Grupi i Vullnetarëve Aktiv nga erdhi një sfidë e madhe – para aktivistëve/aktivisteve u shfaq një Prizreni, pjesë e OJQ-së “EC Ma Ndryshe”, i cili dha një shembull fushatë. Njohuritve të ëorkshop-it iu dha rasti të aplikohen brenda

42 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4422 11/6/2008/6/2008 22:29:31:29:31 AAMM desetak gradova širom Kosova. Ideja je bila da se proceni mogućnost autoritetu i biti konformisti u svetu neupitnih društvenih normi koje osnivanja mreže aktivista i primeni ideja Moje Inicijative na Kosovu. nameće politička i institucionalna elita. U jednoj knjizi o konceptu Kroz Manifest o vrednostima mreže stvoren je okvir principa za koje snage, Bertrand Rasel (Bertrand Russel) analizira način na koji auto- se zalaže Nisma ime. I samo nekoliko meseci nakon početka rada na ritativni obrazovni sistem daje mladim ljudima okvir nedemokratskog osnivanju mreže – veliki izazov tj. cela jedna kampanja našla se pred društva. U nerazvijenim demokratskim i nedemokratskim sistemima mladim aktivistima i aktivistkinjama. Njihovo teoretsko znanje dobilo učitelji podučavaju povinovanju, a učenici pristaju da se povinuju je priliku da u praksi proveri kako izgleda voditi kampanju na teritoriji zahtevima i izvršavaju zadato, bez kritičkog osvrta. Zbog toga većina celog Kosova, kojom su mladi pozvani da se angažuju i donesu mladih kada završi školu ima za glavni cilj da postanu kao oni koji društveno odgovorne odluke tj. 17. novembra izađu na birališta i daju su ih edukovali tj. da postanu jednako loši kao današnji političari i svoj glas u procesu odlučivanja o tome koji će to političari donositi jednako autoritativni kao današnji učitelji. Oni ne poznaju suštinu odluke u njihovo ime na nivou Kosova i njihovim pojedinačnim demokratije – kritičko mišljenje. Zato će cilj Inicijative i u budućnosti opštinama. biti da stavi tačku na ovakav ciklus i mladima ponudi prostor da uče Kampanja je obuhvatila organizovanje brojnih uličnih akcija i žurki u više i razviju kritičko mišljenje i poglede kroz različite obrazovne većim gradovima na Kosovu, a kampanju je potpisima podržalo oko programe i aktivno uključivanje u funkcionisanje društva oko njih. pet hiljada mladih koji su se pridružili uličnim akcijama ili žurkama. Svi oni su svojim potpisima obećali da će izaći na glasanje. Politička Danas političari, profesori i odrasli često izgovaraju jedan kliše: ignorantnost i bojkot izbora nisu put ka rešavanju društvenih “Omladina je budućnost ove zemlje!”. Ma koliko ovaj komentar na prvi problema – bila je osnovna poruka koju su aktivisti i aktivistkinje pogled izgledao dobronameran, on ustvari nosi negativnu konotaciju, prenosili mladima širom Kosova, kako bi među mladima probudili i pošto omladinu izbacuje iz sadašnjosti. Drugim rečima, ovo je kao kad razvili osećaj odgovornosti i odlučnost da učestvuju u javnom životu. kažete: “Nemoj ništa sada da kažeš, čekaj dok porasteš”. Zato Nisma Ime (Moja Inicijativa) radi u kako bi omladini omogućila da se čuje Najveći problem tokom kampanje predstavljala je veoma niska svest DANAS, a ne da čeka obećavanu ‘bolju budućnost’. mladih, a i društva u celini, o njihovoj ulozi u demokratskom sistemu. Međutim, ni to nije posebno iznenađujuće, ako se uzme u obzir kroz kakav obrazovni sistem prolaze generacije na Kosovu, a i u regionu, sistem koji ne insistira na razvoju kritičkog mišljenja kod mladih, već pokušava da stvori ‘vojsku poslušnih’ tj. onih koji će se povinovati

një fushate që u shtri në tërë teritorin e Kosovës dhe përmes të cilës Brenda tyre nuk ka substancë demokratike dhe mendim kritik. Synimi iu bë thirrje të rinjve që të dalin në zgjedhjet parlamentare dhe lokale në Kosovë të mbajtura me 17 Nëntor dhe të marrin pjesë në vendimin për atë se cilët politikanë do ta udhëheqin Kosovën dhe komunat e tyre.

Fushata përfshiu organizimin e shumë aksioneve rrugore dhe party-ve nëpër qytetet e mëdha të Kosovës dhe gjatë saj u mblodhën nënshkrimet e rreth pesë mijë të rinjve që mbështetën fushatën dhe u zotuan se do të dalin të votojnë. Fushata kishte për synim që të nxiste në mesin e të rinjve ndjesinë e përgjegjësisë për pjesëmarrje në jetën publike dhe krijimin e bindjes se problemet e tyre nuk mund të zgjidheshin përmes bojkotit të zgjedhjeve dhe injorancës ndaj politikës.

Gjatë fushatës u vërejt vetëdija e ulët e të rinjve, dhe e shoqërisë i ardhshëm i Nismës është që, aq sa mundet, këtij cikli t’i jap fund, në përgjithësi, për rolin e tyre në një sistem demokratik. Pjesën duke i ofruar të rinjve hapësirë dhe mundësi të mësojnë më shumë më të madhe të fajit për këtë gjë e ka sistemi arsimor i cili e shtyp dhe ta zhvillojnë mendimin e tyre kritik përmes programeve zhvillimin e mendimit kritik tek të rinjtë, duke imponuar autoritet dhe edukative të organizuara nga YIHR. konformizëm ndaj normave shoqërore“të shërbyera si të gatshme”. Në një libër të tij mbi konceptin e fuqisë, filozofi Bertrand Russel flet Politikanët, profesorët dhe njerëz të tjerë më të vjetër e thonë për atë se si sistemi autoritar i edukimit i jep të rinjve kornizën e një shpesh atë fjalinë klishe: “rinia është \e ardhmja e këtij vendi”. shoqërie jodemokratike. Kjo për shkak se nxënësi mëson se në jetë Sado që ky koment në dukje të parë tingëllon si dashamirës, ai në ose duhet të shtypësh (të jesh si mësuesi) ose të jesh i nënshtruari fakt e ka një konotacion negativ, meqë e përjashton rininë nga e (nxënësi). Për këtë arsye shumë të rinj kur dalin nga shkollat synim tashmja. Me fjalë të tjera, kjo është si të thuash: “Mos fol tash kryesor kanë të arrijnë të jenë nënshtrues dhe të bëhen po aq të njëherë, prit derisa të rritesh”. Nisma Ime punon për atë që rinjtë këqij sa politikanët e sotëm dhe po aq autoritar sa mësuesit e sotëm. duhet të dëgjohen SOT.

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 43

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4433 11/6/2008/6/2008 22:29:48:29:48 AAMM Ma trego të vërtetën tendë, unë ta tregoj timen Mitrovica vazhdon të jetë një vend ku nuk mund të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sotmen.

Aida ELEZOVIQ

Ndonëse kanë kaluar tetë vite që nga përfundimi i konflikteve në Kosovë, komuniteti shqiptar dhe serb vazhdojnë të jenë “të larguar me kilometra” ndaj njëri tjetrit. Ata vazhdojnë të jenë gati krejtësisht “të shurdhër” ndaj komunitetit tjetër. Janë të rralla nismat për shkëm- bime të drejtpërdrejta të përvojave personale, në kuptim të përjetimit të të tjerëve si individ, dhe jo si pjesëtar të një kombi të caktuar.

Kohë më parë në Mitrovicë një grup i të rinjve shqiptar dhe serbë nga Kosova patën mundësinë që njëri tjetrit t’i tregojnë drejtpërdrejtë për- vojat e tyre nga lufta. Diskutimi publik “Tregimet e të vërtetës” (Truth Reci mi tvoju istinu - Telling), nën organizimin e OJQ-së Integra, ishte i përshkuar nga një nivel i lartë emocionesh dhe tensioni. Mitrovica vazhdon të jetë një ja }u tebi re}i svoju porodicu, dok dok je jedan Albanac ispričao sličan događaj o Mitrovica još uvek nije mesto na kom se Albancima koji su spasili srpsku porodicu. može lako pričati o prošlosti. Prošlost u ovom podeljenom gradu nastavlja da vlada i Uprkos međusobnom prebacivanju krivice, primetilo se da su učesnici sadašnjošću. postali svesni da su uvučeni u ciklus nepravdi koji je van njihove kontrole. Ipak, ostalo je jako teško da se prihvati postojanje krivice Aida ELEZOVI] (Aida Elezoviq) naroda kojem učesnici pripradaju. Svi su rekli da su žrtve.

Iako je od sukoba na Kosovu prošlo osam godina, srpska i albanska Jehona Serhati, koordinatorka akcije Kazivanje istine kaže da je pored zajednica su i dalje ’miljama udaljene’ jedna od druge. Skoro potpuno ubeđivanja mladih da treba da sednu zajedno i saslušaju jedni druge, ’gluve’ za iskustva druge zajednice. Retke su inicijative za direktne veliki problem bilo i odbijanje vlasti da odobre korišćenje mosta koji razmene ličnih iskustava, kao puta ka doživljavanju drugih kao indi- deli sever i jug Mitrovice za mesto održavanja razgovora. “Želeli smo vidua, a ne prvenstveno kao pripadnika određenog naroda. da se razgovor odvija na mostu zbog jake simbolike podele koju on nosi, hteli smo na taj način da srušimo prepreke za izgradnju trajnog Nedavno je u Mitrovici grupa mladih Albanaca i Srba s Kosova imala mira. Svakako nismo očekivali da organizovanjem debate na mostu mogućnost da jedni drugima direktno prenesu svoja iskustva iz rata. izgradimo mir odjednom, ali samo smo hteli da se slušaju ube|enja Javni razgovor Kazivanje istine (Truth telling), u organizaciji NVO mladih u vezi sa temom “, kaže Jehona. Integra, bio je nabijen emocijama i tenzijom. Mitrovica još uvek „Osnovna ideja bila je da stvorimo prostor da se kažu i istovremeno nije mesto na kom se može lako pričati o prošlosti. Prošlost u ovom saslušaju iskustva i stavovi različitih nacija u kosovskom kontekstu podeljenom gradu nastavlja da vlada i sadašnjošću. podeljenosti. Hteli smo da vidimo i pokažemo nivo spremnosti i nespremnosti da se podele iskustva i suoči sa reakcijama društva. Izuzetna nelagodnost se osećala kod učesnika na početku razgo- Drugi cilj je bio da se izmeri spremnost obe strane za suočavanje vora, a atmosfera je bila prilično hladna. Međutim prva ’otvaranja’ prvenstveno sa sopstvenim iskustvima i iskustvima sa druge strane.“ pokrenula su lavinu. Ana iz severnog dela grada je podelila svoje ratne doživljaje, a za njom su sledili ostali. Pričali su o sebi, svojim Jehona kaže da veruje da su upravo ovakve incijative ono što može da rođacima, komšijama, o nepravdama koje su doživeli. Svako je imao sruši nacionalne predrasude koje su i dalje veoma izražene na Kosovu. mogućnost da oseti kako je ’u tuđoj koži’, iako su jedni druge posma- “To je tako lako uočljivo u multietničkim kampovima, gde učesnici često trali kao neprijatelje. Emocije govornika su upravljale razgovorom i dolaze sa stavovima zasnovanim na predrasudama. Učesnici različitih krivica se prebacivala sa jedne na drugu stranu. Međutim, pričalo se i nacionalnosti dolaze sa tendencijom da se distanciraju i budu u svojoj o slučajevima humanosti i saradnje. Jedan mladić sa severa Mitrovice nacionalnoj grupi, ali uz pomoć moderatora dolaze do nivoa u odno- je ispričao o tome kako je jedan njegov komšija spasao albansku sima kada podele mnoga iskustva, čak i neke najintimnije stvari.”

44 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4444 11/6/2008/6/2008 22:30:05:30:05 AAMM ne urë do te krijohet paqja menjëherë, por kemi dashur të paktën të provojmë te konfirmojmë çfarëdo mendimi që kombësitë e ndryshme kanë për këtë çështje”, thotë Jehona.

“Ideja ka qenë që ta krijojmë një hapësirë ku do të thuhen dhe në të njejtën kohë do të degjohen përvojat dhe qëndrimet e kombeve të ndryshme në kontekst të ndarjes. Qëllim tjetër ka qene që të matet gatishmëria e te dyja palëve për t’u ballafaquar së pari me eksperien- cat e tyre personale e se dyti me përvojat e palës tjetër” Jehona thotë se ajo beson që nismat e tilla janë ato që mund t’i thyejnë paragjykimet mes kombeve që janë aq fort të theksuara në Kosovë. “Kjo gjë mund te vërehet që në ditën e pare te ndonjë kampi shumetnik, ku pjesëmarrës të kombeve të ndryshme vijnë me tendencën që të distancohen dhe të rijnë vetëm. Me ndihmën e organizatoreve te këtyre kampeve, ata arrijnë të ndajnë shumë gjera me njeri tjetrin, bile edhe ato më privatet”.

Uputsto za prelazak mosta // Udhëzim për kalimin e urës

vend ku nuk mund të flitet lehtë për të kaluarën. E kaluara në këtë qytet të ndarë vazhdon të jetojë edhe në të sotmen. Dodatak Moderno Kosovo objavljen je kao deo projekta Inicijative u izgradnji Atmosfera në fillim të diskutimit ishte e ftohtë. Dukej hapur se në fillim pjesëmarrësit ndiheshin parehatshëm. Megjithatë, “hapjet” e poverenja među mladima na Kosovu. para e nxehën diskutimin. Ana nga veriu i qytetit i rrëfeu përjetimet Projekat podržava fondacija Hajnrih Bel e saja gjatë luftës. Pas saj u çuan edhe të tjerët. Folën për veten (Heinrich Boll Stiftung). e tyre, kushërinjtë, fqinjët, për padrejtësitë e përjetuara. Të gjithë kishin shansin të futeshin në lëkurën e tjetrit, edhe nëse tjetrin në njëfarë forme e konsideronin si armik. Moderatori i ngjarjes e kishte të Shtojca Kosova Moderne publikohet si vështirë t’i ndalte emocionet e folësve gjersa fajet hidheshin nga njëri drejtim në tjetrin. Megjithatë, u fol edhe për raste humaniteti dhe pjese e projektit te Nismes per bashkëpunimi. Një i ri nga Mitrovica veriore tregoi se si familja e tij i ndertimin e mirekuptimit mes te rinjve ne shpëtoi fqinjët e tyre shqiptarë nga vdekja, kurse një shqiptar tregoi Kosove. Projekti mbeshtetet një ngjarje të njëjtë për një familje serbe. nga Fondacioni Heinrich Boll Stiftung. Përkundër fajësimit të njëri tjetrit, vërehej se pjesëmarrësit diku thellë e kuptonin se ishin zhytur brenda një cikli padrejtësish jashtë kontrol- lit të tyre. Por ishte shumë e vështirë të pranohej ndonjë faj i grupit kolektiv. Të gjithë thoshin se janë viktima. Jehona Serhati, koordinatorja e aksionit “Tregimet e të Vërtetës” thotë se, përveç bindjes së të rinjve se duhet të ulen bashkë dhe të dëgjojnë njëri tjetrin, problemi i madh me të cilin u ballafaquan organizatorët ishte refuzimi i autoriteteve që të pranojnë përdorimin e urës e cila e ndan veriun dhe jugun e Mitrovicës si vend për mbajtjen e diskutimit. “Kemi dashur që diskutimin ta mbajmë në urë për shkak te rëndësisë së madhe qe e ka ura, në kuptimin si thyerje e barrierës për ndërtimin e paqes. Në fakt ne nuk kemi pritur që me mbajtjen e këtij debati

/decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 45

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4455 11/6/2008/6/2008 22:30:19:30:19 AAMM për idealizëm të tepruar dhe për atë se kishim humbur kontakt me re- Tregim i vogël për një vullnet të madh alitetin në Kosovë. Vera e nxehtë e vitit 2007 na gjeti të sapodiplomuara. Pikërisht atë- Nga Lejla SADIKU herë e takuam Beharin. Njësoj sikur ne të dyja, ai ishte i bindur se mund ta ndryshonte botën dhe se kjo detyrë i takonte pikërisht atij. Ai e kishte Nita dhe unë e kishim një histori të gjatë të përbashkët. Kishim jetu- fituar një Peace Fellowship nga Fondacioni Kathryn Wasserman Davis ar bashkë, kishim qenë shoqe për një kohë të gjatë dhe kishim botëkup- dhe e kishte filluar një nismë për të promovuar dialog. Por ai akoma s’i time të njëjta. Shpesh gjatë diskutimeve me shoqërinë në Prishtinë na kishte sqaruar detajet e kësaj nisme. Shumë shpejt pamë se e kishim një kishte rastisur ta mbronim njëra tjetrën në temat që kishin të bënin me ekip të fortë: aty ishte personi me idenë e MADHE por pa shkathtësi të ndryshimet, reformat apo qeverisjen e mirë. Shoqëria shpesh na akuzonte mëdha në financa – Behari; ishte personi racional—Nita; dhe ishte en- tuziastja — unë. Ishte aty edhe Safeti, i dashuri i Nitës, i cili ia kthjellte Mala pri~a o velikoj volji mendimet Beharit (por edhe Nitës). Pas shumë mbrëmjeve kreative të inspiruara nga rakia e Tironës (kafe ne e Prishtinës) dhe ditëve të nxehta planifikuese në StripDepot (një Lejla SADIKU kafene tjetër), u lind një bebe e vogël. “Talk for Tomorrow” nënkuptonte dialog, bashkëpunim dhe tolerancë; ai do të përpiqej të ndërtonte një Nita i ja se znamo već godinama. Živele smo zajedno i često delile po - urë mes të rinjve në Serbi, Kosovë dhe rajon. Në fakt, ne deshëm të glede na svet, često raspravljale o prijateljima iz Prištine i toliko potre- arrinim synime të mëdha duke përdorur mjete të thjeshta. Deshëm që bnim društvenim promenama. Jos češće smo bile optuživane da smo thjesht t’i mblidhnim njerëzit bashkë dhe t’i lenim të bisedojnë dhe të pre velike idealistkinje i da smo izgubile dodir sa stvarnošću na Kosovu njoftohen me njëri tjetrin. 5 studentë nga Serbia dhe 5 studentë nga dok smo studirale u Blagoegradu. Kosova do të jetonin bashkë për 5 ditë në një banesë në Prishtinë. Ata U vrelo leto 2007, tek sto smo zavr{ile fakultet, upoznale smo Be- do të jetonin bashkë, do tw gatuanin, do tw mësonin dhe do tw argëto- hara. Baš kao i nas dve, verovao je da može da promeni svet da je to nje- heshin. U përpilua një agjendë e detajuar në mënyrë që pjesa edukative gova obaveza. Baš u to vreme dobio je stipendiju (Peace Fellowship od të sigurohej. Ata do të takoheshin me zyrtarë qeveritarë, me aktivistë të Kathryn Wasserman Davis Foundation) i pokrenuo inicijativu za promovi- shoqërisë civile dhe me personalitete të tjera interesante. Projektit ia sanje dijaloga između Beograda i Prištine, ali sa još uvek nerazrađenom lamë emrin Përtej Dallimeve. idejom. I onda smo shvatili da imamo odličan tim: osobu sa velikim ide - Kur mbaroi faza kreative dolën sheshit problemet e jetës së përdit- jama, koja se baš i ne snalazi sa finansijama – Behara, najracionalniju shme. Secili prej nesh nuk kishim jetuar në Kosovë për, së paku, katër od svih nas – Nitu, entuzijastkinju tj. mene i Nitinog dečka – Safeta, who vite dhe në Kosovë nuk kishim aq shumë kontakte. Ngjarja do të organi- kept a clear head for Behar (and Nita). zohej në kulmin e sezonit të pushimeve, në mes të Korrikut, në një kohë Tokom kreativnih, rakijom podstaknutih noći u Tironi (kafi} u Prištini) që s’preferohet për t’u kaluar në Prishtinë. Problem tjetër ishte gjetja e i žestokog brainstorming dana u Strip Depou (jos jedan kafić) rodila se një banese që do t’i akomodonte 10 njerëz. Qiradhënësit hezitonin kur ideja - Razgovor za sutra{njicu – dijalog koji gradi istinske i intimne dëgjonin se e kishim për një periudhë kaq të shkurtër. Pati kufizime me mo stove između mladih ljudi iz celog regiona, a pre svega iz Srbije i sa buxhet, me kohë, me hapësirë të punës. Rrëmujë e vërtetë! Kosova. Bez iskusne organizacije koja bi stala iza nas, imali smo pred Por ne besuam në atë që po bënim. Përmes miqve ose familjes, so bom veliki cilj. Krenuli smo malim koracima. Bilo je tako jednostavno ne arritëm ta paraqisnim projektin tonë dhe të tërheqim vëmendjen e – potrebno je da za početak samo spojimo ljude i da se kroz video link çdokujt që e kishim shënjestruar për të marrë pjese në të. Inspirimi na između Beograda i Prištine upoznaju. A već nakon toga, petoro studena- rritej nga takimi në takim, ndërsa ne u inspiruam shumë e shumë. Rrje- ta iz Srbije i petoro studenata sa Kosova bi trebalo da provedu pet dana dhimisht u zgjerua edhe shtrirja e aktiviteteve të projektit. Njerëzit të živeći u zajedničkom stanu u Prištini. Zajedno bi kuvali i jeli, učili i za- cilët i takonim për herë të parë tregoheshin të gatshëm të na ndihmojnë bavljali se. Pored toga susreli se sa zvaničnicima iz vlasti, predstavnicima me çkado që na nevojitej: prej hapësirave e deri te pajisjet. Punuam civilnog sektora i mnogim drugim interesantnim i značajnim ljudima. To orë të gjata në qoshen e vogël të Strip Depos, në mesin e vapës më të smo nazvali Iznad različitosti. madhe të verës. Jasno je da smo odmah po završetku kreativne faze počeli da se Kur po bëheshim gati për fazën e fundit të projektit, na ra ndërmend suočavamo sa pravim problemima. Svi smo bili van Kosova najmanje 4 ideja e inçizimit të një dokumentari për projektin. Menduam se ai do godine i nismo imali puno kontakata. Našu ideju smo planirali da orga- mu nd të na hynte në punë: mund të thyente kufi dhe ta përçonte idenë nizujemo sredinom jula, u jeku godišnjih odmora, pri tom svesni da ne e projektit deri te një audiencë më e gjerë dhe jo vetëm te ato disa ditë gore baš svi od želje da to vreme provedu u Prištini. Logistika je donela të kaluara në Prishtinë. Dhe doli se kishim të drejtë. nove probleme, jer se pronalazak stana u koji bi moglo da se smesti Versioni ynë i vogël i Big Brother doli i suksesshëm. Shoqja ime nga deset osoba na kratak period, postajalo noćna mora problem. Oskudevali Uni versiteti i Nottingham do t’ua lëshojë atë studentëve të saj gjatë smo i u sredstvima i u vremenu i u prostoru za rad. U tom času je sve semestrit tjetër. Ka gjasa se edhe do ta organizojë një pamje publike të izgledalo kao pravi haos. filmit në kinemanë lokale. Në internet, atë e kishin shikuar mbi dy mijë Ali mi smo stvarno verovali u to {to smo radili. Uz pomoć prijatelja njerëz; të gjithë ne kemi marrë e-maila nga pothuajse e tërë bota që i naših porodica, uspeli smo da proširimo ideju i pronađemo entuzijaste lëvdonin projektin tonë të vogël. poput nas koji su želeli da učestvuju u našem programu. Čak su nam Në retrospektivë mendoj se shumë gjëra mund t’i kishim bërë më ljudi koje smo tek upoznali nudili pomoć u prostoru i opremi. Do sitnih mirë. Mund t’i kishim planifikuar dhe paraparë disa gjëra më herët. Por sati po velikim vrućinama smo radili u malom kutku zvanom Strip Depo. në fund ajo që mbetet e vlefshme është se secili prej atyre 10 personave, Kada se osvrnem unazad, mnogo je stvari moglo biti urađeno i ispla- por edhe ne katër organizatorët, krijuam shokë/shoqe të reja dhe më- nirano bolje. Ali na kraju je najvažnije to što su svih desetoro učesnika i suam më shumë për njëri tjetrin. Folëm për muzikë të mirë, filma edhe nas četvoro stekli nove prijatelje i prijateljice, naučili nešto novo i nau~ili da më të mirë, për koncerte të mrekullueshme dhe ndamë me njëri tjetrin slušamo jedne druge. Naš mali Veliki brat je uspeo. Tokom boravka u Pri štini problemet e dashurisë. Ne ende i ruajmë lidhjet, e vizitojmë njëri tjetrin. pričali smo o dobroj muzici, filmovima, neverovatnim koncertima, ljubavi. Disa nga ne madje edhe mbajnë mend ditëlindjet. Zato sada, kada me neko nazove prevelikom idealistkinjom, ja se Kur dikush më quan idealiste, unë qesh dhe lëviz kokën në shenjë nasmejem i klimnem glavom. Sada znam da je zdrava doza idealizma, pohimi. Tani e di se kombinimi i një doze të shëndoshë idealizmi me začinjena sa dovoljno volje i odlučnosti, sasvim dovoljna za potrebne pro - vullnet të mjaftueshëm mjafton për të sjellë njëfarë ndryshimi. Sot ky mene: danas male, ali sutra možda mnogo veće. ndryshim mund të jetë i vogël, por nesër mbase do të jetë më i madh. Dokumentani film snimljen tokom posete je dostupan na internetu Filmin dokumentar të filmuar gjath vizitës mund ta gjeni në web na sajtu www.talkfortomorrow.com sajtin www.talkfortomorrow.com

46 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/

ddodatakodatak RRezez jjanuar.inddanuar.indd 4466 11/6/2008/6/2008 22:30:36:30:36 AAMM 47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:27 Page 47

REZANCI Putinomanija Prva je bila Ra{ka, a potom su kao na traci su na mitingu u Banjaluci prilikom protesta sledili Ljubovija, Vrbas, Loznica, Apatin i protiv odluka visokog predstavnika Miroslava Sombor (iz drugog poku{aja). Na redu su Laj~aka, kada su mnogi nosili Putinove slike, Kikinda i Gornji Milanovac, a inicijati- potom su na protestima u Kosovskoj va postoji i u Beogradu i Ni{u. Mitrovici vi|ene parole: "Rusijo, pomozi!" Predlaga~i su uglavnom [e{eljevi Zatim je novoizgra|eni most na re~ici Brova radikali, a podràva ih kod Trebinja dobio Putinovo ime. Socijalisti~ka partija Srbije, Ni rusofili iz Crne Gore ne}e da budu a ponegde predlaù i "donji". NVO "Vidovdan" iz Bara i Dru{tvo izglasavaju i odbornici crnogorsko-ruskog jedinstva inicirali su, Nove Srbije, naime, da se centralna ulica u Sutomoru Demokratske nazove Trgom Vladimira Putina. stranke Srbije i Uz sva obrazloènja za{to Putin treba da Jedinstvene bude po~asni gra|anin i da njegovo ime Srbije, dok su krasi ulice i mostove koja dolaze iz Srbije, poslanici Tadi}eve tipa: Putin brani interese Srbije, Putin je Demokratske stranke uglavnom sa~uvao Kosovo i Metohiju, Putin se stavio uzdràni uglavnom uz opravdanje da na ~elo odbrane me|unarodnog prava i titulisanje Putina ne treba da obavljaju Povelje UN, iz Crne Gore, iz Sutomora nam lokalne skup{tine. stiè i jedno prili~no "opipljivo" obrazloènje. O ~emu se radi? U pomenutim mes- Samo u Sutomoru, u proteklih godinu i po, tima status po~asnog gra|anina vi{e od tri stotine ruskih porodica kupilo je dodeljen je predsedniku Rusije nekretnine. Zato je krajnje vreme da se Vladimiru Vladimirovi~u Putinu. obnovi tradicionalno rusko-crnogorsko pri- Izlivi ljubavi prema Putinu po~eli jateljstvo. Srbija i Vladimir Vladimirovi~ Putin

- Svaka Putinova pobeda zna~i i - Vladimira Putina predlaèmo za - Vladimiru Vladimirovi~u Putinu - @elimo da podsetimo da Putin pobedu Srbije i po~asnog gra|anina u znak mo`da i prija {to ga ovde isti~u vodi zemlju u kojoj je poslednjih celokupnog srpskog po{tovanja i zahvalnosti za kao uzor svekolikog dràvni{tva, godina ubijeno 12 novinara, a da naroda. li~ni doprinos i doprinos {to svoje provladine organizacije nijedan slu~aj ubistva nije razja- (Vojislav [e{elj, Rusije po{tovanju me|unar- nazivaju po njegovoj ("Na{i") i {njen niti je ijedan ubica prive- pritvorenik i lider odnog prava i o~uvanju {to nosaju den pravdi. Pored toga {to novi- Srpske radikalne celovitosti Srbije. njegove nare u Putinovoj Rusiji neka`- stranke) (Iz usvojenog predloga slike na njeno ubijaju, u protekloj deceni- odborni~ke grupe Srpske demon- ji na stotine ih je pretu~eno, na - Briselu se zbog energetske radikalne stranke u Skup{tini stracijama stotine je izgubilo sudske pro- zavisnosti ne isplati da ulazi u op{tine Loznica) - ako je to cese po tu`bama ruskih mo}nika rizi~ne odnose sa Rusijom. uop{te primetio. To, me|utim, ne i prema izve{tajima novinarskih Pogledajte kako je hladna zima u - Kao da je na Kosovu i Metohiji zna~i da su ovejanog kagebistu organizacija slobodnim novinari- Evropi. metu i zapo~eo ruski preporod time pridobili na svoju stranu. ma u Rusiji uskra}eni su elemen- (Marko Jak{i}, funkcioner uloge velike sile i Putin, kao "nastoja{~ij ~ekist", tarni uslovi za rad i izve{tavanje. Ko{tuni~ine Demokratske stranke vojnim sredstvi- ima i te kako izo{treno ose}anje (Grupa novinara iz Kikinde, povo- Srbije sa Kosova) ma. za stvarnost - za razliku od ovih dom predloga predsednika op{tine (Miroslav Lazanski, na{ih sitnih prevaranata. iz SRS-a da Vladimir Putin ponese - Rusko-srpski savez podrazume- komentator (Milo{ Vasi}, kolumnista beograd- titulu po~asnog gra|anina Kikinde) va da Rusi po ceni ne{to niòj od beogradske skog dnevnika Danas) trì{ne preuzmu neke od najve}ih Politike) - Srbija se veoma vezala za Rusi- i najprofitabilnijih srpskih firmi: ju, {to joj omogu}ava odre|eni NIS, JAT, Aerodrom, sutra mo`da i - Strah nas je da opet ne bude rat. Nastavnici u {koli su nam manevarski prostor, ali istovre- EPS... Da li je to velika cena za meno predstavlja i minus za rekli da ne treba da se brinemo jer su sada Rusi uz nas, pa }e, neosaka}enu, neponiènu, po- Srbiju. Jer, za Rusiju je svako ako NATO krene na Srbe na Kosovu, zapo~eti tre}i svetski rat. nosnu Srbiju? îni mi se da nije. re{enje dobro. (M. L. i A. M. - 15-godi{nje u~enice (Dragan J. Vu~i}evi}, urednik (Du{an Janji}, beogradskog tabloida Press) iz srpskog dela Kosovske Mitrovice) politi~ki analiti~ar iz Beograda)

47 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:34 Page 48

REZANCI Priredili: Tamara Kaliterna (pescanik.net), Vladislav Vujin i @eljko Bodro`i}

Nesvesni - Ratko Mladi} i Radovan Karadì} su u Srbiji, a ljudi koji ih {tite ubili su premijera Zorana \in|i}a. Oni su opasnost za dràvu Srbiju i ne vidim kako vlast toga nije svesna. Premijer Ko{tunica moè jednim telefonskim pozivom omogu}iti da Mladi} i Karadì} budu uhap{eni. (Rafi Gregorijan, zamenik visokog predstavnika u BiH)

Kuda idu Po~elo je divlje svinje Prema navodima kosovskih medija, 45- Ha{ki optuènik Mladen Marka~ koji se nalazi godi{nji Srbin \. S. iz Vrbovca u Vojvodini u Hrvatskoj i u ku}nom pritvoru ~eka su|enje, zatraìo je od kosovske policije politi~ki azil prekr{io je pravila ha{kog suda o ograni~avanju zbog psihi~kog pritiska i te{ke ekonomske kretanja. Marka~ je tokom boì}nih blagana bio situacije. Kosovska policija je potvrdila kako u lovu na divlje svinje na planini Bilogori. Po im se javila osoba srpske sporazumu sa Ha{kim tribunalom, ukoliko se nacionalnosti iz neki optuènik ne pridràva pravila, mora biti Vojvodine i zatraìla uhap{en. Marka~ je u "Boì}nom lovu" imao policijski azil, a poli- jedinstvenu priliku da bude priveden. Naime, s cija je, u Re~nik - bez muke njim u lovu bio je i ministar unutra{njih poslo- skladu sa va u hrvatskoj Vladi, Ivica Kirin. zakonom, protiv Nato pakta Me|utim, ministar nije "video" Kirina ve} uz posre- vepra. dovanje UN-a Rezanci pomaù Vojislavu Ko{tunici, premi- osigurala Srbinu jeru Vlade Srbije, u svakodnevnom pisanju smje{taj i uslove za saop{tenja protivu NATO pakta podse}anjem ìvot u Pri{tini. Prema kako su novinari Radio-televizije Srbije u navodima medija, \.S. vreme vladavine Slobodana Milo{evi}a nazi- je diplomirani ekonomista koji je radio u vali Severno-atlansku vojnu alijansu. Smederevu i ìveo u selu Vrbovac u Bestijalne horde Vojvodini. \. S. navodno nije prvi Srbin koji NATO zveri je traìo azil na Kosovu. Pre njega to su Fa{isti~ke NATO falange u~inile jo{ dve osobe. Zlo~ina~ka NATO alijansa I Kosovo je Srbiji postalo Zapad. Zlikova~ka NATO armada Razularena soldateska Gigantski meso`deri Srpsko nebo Gnusobe novog poretka Aleksandar Dòmbi}, ministar finansija Mongoloidni monstrumi Republike Srpske, saop{tio je da }e Vladi RS, u Mongoloidni konglomerat Galerija Frojdovih tipova toku 2008. godine, biti isporu~en novi avion iz Ve{tice NATO-a Amerike koji }e da sluì za potrebe premijera i Silom opijeni manijaci njegovog kabineta. Avion ko{ta oko pet miliona Mo}na medijska ma{inerija predvo|ena ameri~kih dolara, a proizvo|a~u "Cesna" ve} su upla}ene dve tran{e kao avans. Avion poseduje turbo-manipulatorima Si-En-Ena dva pilotska i {est putni~kih mesta, a namenjen je za VIP letove. Zlikova~ka bulumenta Da Dodik brè stigne do Tadi}a, po potrebi i do Ko{tunice, a na kraju krajeva i do svojih nekretni- Impotentni zlikovci na u Beogradu. Regionalna vojna kamarila Razulareno krdo divljih agresora Ratni~ka banda fa{ista Logika Wild West Serbia Gebelsovski uporni zlikovci - Bili smo pet stotina godina pod Turcima, pa smo sa~uvali - Imam tri pi{tolja i dve Propagandna krmad i narod i njegov identitet, poeziju, pri~e, legende, manas- pu{ke. Neka se na|e, za ne Razularena Klintonova bratija tire. Sa~uva}emo ih ako se to dogodi i daj boè. Gansterske horde od {iptara koji nisu tako dobri ni izbliza Fa{isti~ke bitange Velimir Ili}, ministar za in- kao {to su bili Turci. To su uglavnom Belosvetski satrapi frastrukturu u Vladi Srbije) poludivlja plemena sa najve}im brojem NATO i njegovi trabanti Zlo~ina~ka armada NATO bulumente doktora nauka po jednom kilometru. Mafija{ke kamarile (Momo Kapor, knjièvnik i publicista iz Natovska pa{~ad Beograda)

48 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 47-49rezanci_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:36 Page 49

Istori~arijanci Slobodanovo - Pripadnici Srpske autohtone istorijske {kole vele da bi danas - Ovo je katastrofi~no sve bilo druga~ije, pa i sa tim Kosovom da smo se dràli pravih vreme. Skoro da moè da istorijskih istina, da su Srbi na Balkanu od pre Hrista i da je se identifikuje sa onim u Albancima dato samo da ~uvaju ovce na tri planine. kojem je vladao Milo{evi}. (Dragan Todorovi}, novinar beogradskog nedeljnika Vreme) (Bora Todorovi}, glumac) Marko, jesi li to ti? Porno slagalica Marko Milo{evi}, sin Slobodana Milo{evi}a za Pretplatnici kablovske SBB televizije u Uìcu, koji su jutro sredinom decembra proveli prate}i Prvi kojim je raspisana Interpolova poternica, vi|en program Radio-televizije Srbije, nisu mogli da veruju svojim o~ima kada se uo~i prikazivanja je krajem decembra na plaì reprize kviza "Slagalica" hotela "Punta Kana Grand" u na ekranu pojavio porno Dominikanskoj Republici. Kad film! Porno glumci su se su ga prepoznali na{i turisti, "slagali" desetak minuta, Marko je odmah napustio hotel, a onda je ponovo na pro- a verovatno u Dominikanu. gramnu nastavljena Otkud Marko u sun~anoj prava "Slagalica". Dominikani? Stegao minus u Moskvi! Zaposleni u SBB-u isklju~uju mogu}nost tehni~ke gre{ke i navode Dovoljan je da je u pitanju ljudski faktor. Po njima neko je upao u prostorije SBB-a i "okrenuo" kanal i o tome je obave{tena policija. samo pogled Taj neko je mogao sa~ekati jo{ sat vremena i "pustiti" porni} u terminu zasedanja Narodne U izve{taju Mreè za afirmaciju skup{tine Srbije. Sve bi mu bilo opro{teno. nevladinog sektora koji se odnosi na period od 20. marta do 30. novembra, a obuh- Alternativa vata rad na plenarnim sednica- ma crnogorskog parlamenta, Sin ha{kog optuènika Stojana @upljanina, Mladen, i dalje izri~ito tvrdi pi{e da je indeks aktivnosti da svog oca nije i nikada ne}e pozvati na predaju, ali mu je indirektno Mila \ukanovi}a 0,00. Drugim poru~io {ta moè da uradi. re~ima Milo je potpuno neakti- - Ja nikad nisam rekao da se on preda ni da se ne preda. Ali èlim da van, to jest lider DPS u parla- objasnim jednu stvar, a to je da uvijek postoji alternativa da se pomogne mentu "nije izgovorio ni re~". i Srbiji i srpskom narodu i Republici Srpskoj - neka uzme pi{tolj i neka se Pa nije imao primjedbi. ubije - rekao je Mladen u izjavi za banjalu~ku Alternativnu televiziju. Hrvatsko-bosanskohercegova~ki grani~ari Stanovnici hrvatskih sela oko Imotskog tvrde da je moèmo. Na puteve kojima smo desetlje}ima prolazili granica sa Bosnom i Hercegovinom pre mesec dana do na{ih njiva stavljene su betonske barikade. Prije pod okriljem no}i, s bosanskohercegova~ke strane mjesec dana njihove su table postavljene na na{ teri- pomaknuta na nekim mestima i vi{e od 250 metara torij uz samo korito Ri~ine, a slu`bena granica je iznad u teritoriju Republike Hrvatske. Reka Ri~ina, kako njiva na predjelu Luke - kaù Stanko Gali}, Vlado, Ante, kaù stanovnici, uvek je bila hrvatska teritorija, a Mijo i Stipe Lon~ar i jo{ nekoliko stanovnika sela Vinjari sada je u BiH. Gornji. - I ne samo rijeka, nego i na{e njive do kojih vi{e ne Bosanci, to jest Hercegovci, mudro }ute i rade. No}u. Fizi~arka Matemati~ar - U ratu u Bosni i Hercegovini poginulo je najvi{e Bo{njaka - Ja se ne{to specijalno ne snalazim sa lapto- zato {to ih ima najvi{e i zato {to su ratovali i protiv Srba i povima, kompjuterima, nekako sam posve}ena protiv Hrvata. knjigama, a poznato je da ne moète i jedno i - Izbjegli Hrvati se ne vra- drugo dobro da radite i da se prosto date i jed- }aju u Republiku Srpsku za- nom i drugom. Znam neke najelementarnije to {to ih se ve}ina decenija- stvari, a sve ono {to podrazumeva neku vi{u ma htjela domo}i Hrvatske. tehniku, to je za mene nema~ka metafizika". (Milorad Dodik, premijer (Lidija Vuki}evi}, glumica i narodna poslanica Republike Srpske) Srpske radikalne stranke) 49 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:25 Page 50

INTERVJU: MIRKO KOVA^ Jedinka u centru zbivanja, EKSKLUZIVNO ZA REZ KNJI@EVNIK MIRKO KOVA^ GOVORI O SVOJIM FILMOVIMA I DRAMAMA

Mi}a VUJIÎ] Foto: Borut KRANJC (Mladina) Vrlo malo i vrlo povr{no pratim {to se O ~emu se radi u filmu "Mali vojnici" ~iji je zbiva u Beogradu, scenarista Mirko Kova~? Neposredno nakon Drugog svetskog rata, de~ak plave kose, sin dugi niz godina Nemca, dolazi u dom u kome su ratna nisam ba{ ni{ta pra- siro~ad, deca poginulih i nestalih partizana. tio, vidio sam dva ili On perfektno govori srpskohrvatski jezik, ali tri srpska filma, ve} na po~etku dobija novo ime i krije iden- jednu pozori{nu titet jer bi sebe doveo u opasnost ukoliko bi predstavu - Krleìnu bilo otkriveno da je Nemac, uz to i dete visoko pozicioniranog nema~kog vojnika. "Ledu" koja je gosto- Pored odli~ne ekipe starijih glumaca, me|u vala u Rijeci. Tek kojima se isti~u Stole Aran|elovi} i Mija sam odnedavno Aleksi}, film nosi grupa de~aka koji su majs- po~eo ~itati neke torski odigrali svoje uloge. Mirko Kova~, sce- mla|e autore; moj je narista, uop{te pisac neverovatnog talenta, favorit Sa{a Ili} majstorski ih je isprofilisao, te ih ne gledamo kao grupu, ve} kao pojedince koji svi odreda, iako su jo{ uvek "mali vojnici", imaju svoj ìvotni stav. Treba pogledati ovo ostvarenje iz 1967. godine i videti kako je zaslugom scenariste i reditelja Bate êngi}a film i danas sve`. Ni- je ga pojelo vreme. Pre svega, on vas uvla~i u sebe zanimljivom pri~om, a onda slede sve one vi{eslojne, skrivene, metafori~ne strane Kova~evog teksta u kojima gledalac - ukoliko to èli - iza pri~e o de~aku moè pro~itati apsolutno svu problematiku posleratnog doba, sa o{trim àokama koje uvek hrabri i o{tri Mirko Kova~ upu}uje dru{tvu.

Mi}a Vuji~i} (REZ): Gospodine Kova~, pre nekoliko dana kupio sam DVD na kome su "Mali vojnici", film iz 1967. godine za koji ostajali na projekcijama; neke filmove, kao na primjer da i Peki} radi sa mnom tako da smo ste napisali scenario, a koji je reìrao ciklus talijanskog neorealizma ili francuske filmove, prvu verziju scenarija pisali u nedavno preminuli Bato êngi}. Da li se i gledali smo i po pet-{est puta. Sje}am se kad se davao Stoj~evcu ispod Igmana u jednom kako se}ate rada na tom filmu? Bresonov film "Dnevnik seoskog ùpnika" - bila je jedna rasko{nom odmarali{tu zatvorenog Mirko Kova~: Duga pri~a, dugo se radio sce- projekcija u deset ujutro, zatim u ~etiri, {est i osam tipa, samo za komuniste. Kad su oni narij. Batu êngi}a, eto naàlost pokojnog, nave~e - ja sam gledao svaku. Isto je bilo i sa filmom dolazili, mene i Peki}a odmah bi upoznao sam nakon njegova kratkog doku- "Osu|eni na smrt je pobjegao". Iako je êngi} ìvio u smjestili s poslugom i {oferima. mentarnog filma "Ljudi bez lica". Bio je to Sarajevu, ~esto je boravio u Beogradu. Tu smo se u Moète misliti kako su na nas gledali - sjajan film iz zatvorskog ìvota, pomicao je Kinoteci redovno vi|ali, sprijateljili smo se i po~eli Peki} je bio biv{i zatvorenik, a oko neke tabue, mislim da je bio na rubu ma{tati o igranom filmu. On je u me|uvremenu oti{ao u mene i moje prve knjige "Gubili{te" zabrane. Kasnije smo se stalno vi|ali, bilo je London gdje je proveo vi{e od godine dana kao trajale su hajke godinu dana. Verzija to negdje sredinom ili mo`da u prvoj polovi- [lezingerov asistent. Kad se vratio, na{li smo se u scenarija nije bila dobra, pa je êngi} ni {ezdesetih u beogradskoj Kinoteci. To je Sarajevu. Imao je tu pri~u, napisali smo sinopsis i sklop- pozvao u pomo} @iku Pavlovi}a, tako bilo kultno mjesto, filmovi su se vrtjeli ve} ili ugovor sa Bosna-filmom. Ta pri~a nije bila moja, ne da smo vi{e od mjesec dana @ika i ja ujutro od devet, tako da smo po cio dan sje}am se kako je êngi} do nje do{ao ali ja sam traìo radili novu verziju u jednom uàsnom 50 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:25 Page 51

, suprotstavljena rulji

SARADNJA SA ZAFRANOVI]EM Va{i filmovi "Okupacija u 26 slika" ili "Pad Italije" postali su kultni. Koliko Vam je bitan bio rad na filmu i da li planirate da se posvetite nekom novom scenariju, novoj filmskoj pri~i? - Moja saradnja sa Lordanom Zafranovi}em bila je te{ka i naporna, ali za obojicu koris- na. U tom razdoblju na{eg prijateljevanja od nekih petnaestak godina, na{eg inten-

zivnog dru`enja, napravili smo ~etiri velika igrana filma i dva sjajna televizijska, a najmanje pet-{est projekata nismo uspjeli ostvariti, iako smo na njima dugo radili. Prije na{e saradnje, Lordan je bio sjajan s te formalne strane, njegov diplomski film i jo{ neki kratki igrani bili su ~udesni, ja sam bio fasciniran filmovima "Ave Marija" i "Prvi valcer" i smatrao sam da takav talent, s takvom "vizualnom kulturom", mora zagristi u ozbiljne i velike teme - {to je i u~inio i uspio uz mnogo muka pridobiti Jadran-film iz Zagreba da u|e u te na{e projekte, tako da smo gotovo jedno cijelo desetlje}e proveli na relaciji Beograd-Zagreb-Dalmacija. Od na{ih zajedni~kih filmova najdra`i su mi "Ve~ernja zvona" i "Gosti i radnici". To je TV-film; snimatelj je bio slavni Pinter, taj je film bio bunkerisan jer se smatralo da ismijavamo radni~ko samoupravljanje.

derutnom hotelu punom òhara na Ilidì. Posle je @ika "taj mali Njemac", ili neki Jevrejin, vrlo dobro poremetile studentske demon- bio supervizor i ostao u projektu do kraja filma. Zajedno smo znali {to radimo. Tih godina moja je stracije te 1968. godine? smo birali objekte, ja sam ina~e u svim flmovima radio opsesija ina~e bila, barem {to se filma ti~e, - Koliko se sje}am, dva su filma bila od po~etka do kraja, do montaè. Uvijek sam sudjelovao postavljati u centar zbivanja jedinku u odno- izdvojena kao konkurenti za "Zlatnu u biranju objekata, glumaca... su na rulju, bila ona dru{tvena, politi~ka, palmu", to je film "Zvijezde i vojnici" kriminalna, itd. I to je uvijek dovodilo do Miklo{a Jan~a i êngi}evi "Mali vojni- Ako dozvolite, primetio bih da tu Va{u filmsku pri~u trvenja i nesuglasica; to su bila vremena ci". Ali, studentske ljevi~arske demon- nije pojelo vreme. Naprotiv! Razmi{ljaju}i dugo o "kolektivnog duha" kojem smo se mi opirali stracije rasturile su festival u Kanu kao Va{em scenariju, o pojedinim replikama koje razme- jer tada je bila u modi jedna Lenjinova burùjsku i malogra|ansku instituciju. njuju junaci, u~inilo mi se da bi poloàj tog malog uzre~ica "prokleti individualist", tako da je Nemca mogao biti jedna metafori~na slika poloàja svako ko se zalagao za neke slobode bio pod Izjavili ste da Vas privla~i dramska umetnika u jednom dru{tvu, poloàj intelektualca sa lupom. forma i da ste iz cuga napisali dramu stavom koji ne odgovara grupi ili poloàj druga~ijeg u "Danilo" koja je imala premijeru u masi spremnoj za hajku. Da li je ta~na pri~a da su "Mali vojnici" bili Crnogoroskom narodnom pozori{tu. - Svi mi koji smo petljali oko toga filma bili smo zapravo kandidat za nagradu u Kanu, ali da su sve îme Vas je "kupio" taj lik iz petro- 51 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 52

KRITIÂR BALKANSKIH NACIONALISTI^KIH RE@IMA Mirko Kova~ je ro|en 1938. godine Sarajevu 1990. godine. Napisao u Petrovi}ima. Studirao je drama- je scenarije za filmove: Mali vo- turgiju na Akademiji za pozori{te, jnici (1968), Lisice (1970), Muke film i televiziju u Beogradu, gde po Mati (1974), Okupacija u 26 je i ìveo sve do po~etka deve- slika (1978), Dunavski znak / U- desetih godina. Zgroèn milo{e- sijanje (1979), Pad Italije (1982), vi}evskom nacionalisti~kom eufo- Ve~ernja zvona (1985), Dan za rijom, odlazi u Rovinj, gde i danas tetoviranje (1991)... Dobitnik je ìvi. mnogih uglednih knjièvnih na- Autor je slede}ih romana: Gubi- grada me|u kojima treba ista- li{te (1962), Moja sestra Elida knuti NIN-ovu nagradu (1978, (1965), @ivotopis Malvine Trifko- 1986), Andri}evu nagradu (1980), vi} (1971), Ruganje s du{om (1976), Tucholsky Prize (1993) i Herder Vrata od utrobe (1978), Uvod u Preise (1995). Knjige su mu pre- drugi ìvot (1983), Kristalne re{e- vedene na nema~ki, francuski, tke (1995), Rastresen ìvot (1996). italijanski, engleski, {vedski, ni- Objavio je zbirke pripovijedaka: zozemski, poljski, ma|arski, ~e- Rane Luke Me{trevi}a (1971) i {ki, slova~ki, slovenski i druge Nebeski zaru~nici (1987); zbirke jezike. @ivi u Rovinju kao profe- eseja: Europska trule` (1986), Eu- sionalni pisac. U izdanju Fra- ropska trule` i drugi eseji (1994) i kture izlaze njegova Djela, a do- Cvjetanje mase (1997) i knjigu fil- sad su objavljeni knjiga drama mskih scenarija Okupacija u 26 Isus na koì (2002), te romani slika i drugi scenariji (1990). S Fi- Vrata od utrobe (2003) i Kri- lipom Davidom objavio je Knjigu stalne re{etke (2004). pisama (1998). Izabrana proza u Izvor: www.fraktura.hr {est tomova objavljena mu je u i BH Dani.

vi}kog perioda crnogorske istorije - narud`ba Crnogorskog narodnog pozori{ta iz nikad izvedena, smatralo se da izrugujem Crnogorce. To toliko da napi{ete dramu o njemu? Podgorice. Sudbina je zanimljiva jer taj je "komedija mentaliteta", ako tako mogu re}i, manje- - Ja sam napisao puno dramskih tek- vladar prekida tradiciju "mantija na vlasti" iz vi{e po~iva na "jezi~kim kalamburima". stova, ponajvi{e za TV i radio, ali za loze Petrovi}a i prvi postaje svetovni vladar, pozori{te dugo nisam pisao, imao sam okre}e se Zapadu, vodi bitku za pro{irenje Komadi i romani u Crnoj Gori, izabrana dela u odmah na po~etku mnogo muka i Crne Gore, a bitkom na Grahovu ulazi u povi- Hrvatskoj, prevodi, nagrade u Evropi... No, Mirka trauma oko tih mojih pozori{nih tek- jest kao onaj koji je do nogu potukao tursku Kova~a najmanje ima u Srbiji, u Beogradu, gradu u stova, dvije su moje drame u Sarajevu vojnu silu. I naravno, ubijen je, na njega je kome je proveo dobar deo ìvota. Za{to je to tako? i Mostaru bile zabranjene takore}i na izvr{en atentat u Kotoru. - Vrlo malo i vrlo povr{no pratim {to se zbiva u startu moje karijere dramskog pisca. Beogradu, dugi niz godina nisam ba{ ni{ta pratio, vidio To je ostavilo traga, a onda sam upao Va{ komad "Sr~ana kap" na sceni je sam dva ili tri srpska filma, jednu pozori{nu predstavu - u filmske vode. Sada me film manje nik{i}kog pozori{ta. To je jedan sasvim Krleìnu "Ledu" koja je gostovala u Rijeci. Tek sam odne- zanima, a privla~e me teme iz drugi ànr? davno po~eo ~itati neke mla|e autore; moj je favorit crnogorske istorije. Napisao sam - "Sr~ana kap" je napisana 1970. kao radio- Sa{a Ili}. Ne znam {ta se zbiva u likovnim umjetnostima, dramu "La`ni car", dok je "Danilo" bio drama, dobila je nagradu na konkursu, nije u muzici, u poeziji, itd. Vjerovatno smo obostrano nezainteresovani za neko ponovno zbliàvanje. GENERACIJA Pripadate sjajnoj Da li biste ~itaocima Reza, dok ne kupe knjigu, otkrili grupi pisaca u {ta je tema Va{eg novog romana "Grad u zrcalu" koji kojoj su bili objavljuje izdava~ka ku}a "Fraktura"? Danilo Ki{, - To je porodi~na hronika, pri~ana u prvom licu, s auto- Borislav Peki}, biografskim elementima. Djetinjstvo nakon Drugog Filip David koji je svjetskog rata u zale|u Dubrovnika; ta je knjiga na neki nakon dvanaest na~in opro{taj od zavi~aja. Sljede}a knjiga zva}e se godina objavio "Istarski razbojnici". Negdje u drugoj polovini novi roman... Kako danas vidite sudbinu svoje generacije pisaca? {esnaestog vijeka Istru su masovno naseljavali - Mislim da bi se ve} mogla napisati op{irna biografija te grupe, toliko je u njoj bilo Crnogorci, na{ao sam odli~ne materijale, crnogorski dramatike da se od toga moè napraviti roman. Ne znam kakvo }e mjesto te grupe biti razbojnik Bajo Pivljanin proveo je neko vrijeme u Istri, u istoriji knjièvnosti, ho}e li i{ta od nas ostati, ali te sudbine su vrlo zanimljive, svaka do{ao sam do tih podataka. Nadam se da }e me na svoj na~in. spisateljska ruka jo{ posluìti. 52 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 53

KNJIGE

Vladimir ARSENI] Muharem BAZDULJ Tatjana GROMA^A

Fenomeni ~itanja O stvarnom Veli~anstveni duh i knjige i nestvarnom jedne epohe ([ta ~ini dobru knjigu? - zbornik radova, (Filip David: San o ljubavi i smrti, (Darija Radovi}-Mahe~i}: Moderna priredila Svetlana Gavrilovi}, Narodna bib- Laguna, Beograd, 2007.) arhitektura u Hrvatskoj 1930-ih, Institut lioteka Srbije, Edicija: Rizom, Beograd, za povijest umjetnosti i [kolska knjiga 2007.) San o ljubavi i smrti drugi je roman Filipa Zagreb, 2007.) Davida. Sastoji se iz dva dijela me|usobno Ve} neko vreme Narodna biblioteka Srbije otkriva se dobrano razli~ita. Prvi dio zove se Kratak roman Knjiga "Moderna arhitektura u Hrvatskoj 1930-ih" kao zanimljiv i hrabar izdava~ koji uspeva da o ljubavi, a drugi Kratak roman o umiranju. rezultat je petogodi{njeg rada vi{edisciplinarnog prenebregne svoju osnovnu delatnost i da pored Sastavnice Sna o ljubavi i smrti - "kratki tima Instituta za povijest umjetnosti iz Zagreba, knjiga iz bibliote~ke delatnosti izda i poneku knjigu romani" - jednako su duge (ili kratke), tj. imaju koji je izradio prvi ovakav nacionalni registar iz domena savremene kulturne teorije. Edicija po osamdesetak stranica svaka, no njihova djela moderne arhitekture nastalih u me|uratnom "Rizom" u kojoj su do sada iza{le dve knjige Kako sli~nost (makar povr{inska) tu uglavnom razdoblju u Hrvatskoj izme|u 1926. i 1940. ~itati? i [ta ~ini dobru knjigu? postavlja pred zavr{ava. Kratak roman o ljubavi telegrafskim bi godine. Predgovor Darije Radovi}-Mahe~i}, ~itaoce zbir interesantnih tekstova iz pera sinopsisom nekog filmofila mo`da podsjetio na autorice ove obimne prakti~ara i teoreti~ara uglavnom knjièvnog iskaza, film Tima Burtona Corpse Bride. Pri~a o ljubavi knjige (oko 500 strani- mada se u knjizi o ~itanju mogu na}i interesantni Jakova i Rokele spaja svjetove ìvih i mrtvih. ca, hrvatska i engleska tekstovi o nov~anicama, o Smje{tena u Srednju i Isto~nu Evropu, u onaj verzija, vrlo mnogo ustavu, Olimpijskim igra- svijet izme|u Kijeva i Minhena {to je nestao u arhivskih fotografija, ma, o evoluciji, gradu, dimu krematorija; smje{tena u vrijeme jo{ ìvih arhitektonskih nacr- stripu i vodenim znacima carevina (ruske, austrijske, osmanske), no bez ta...), naslovljen iz pera stru~nih i eksplicitnog datiranja, pri~a je to {to na skoro "Internacionalna obave{tenih autora. klasi~an na~in i oìvljava (prek)ju~era{nji svijet retorika - doma}i Zahvaljuju}i heterogenosti i poigrava se sa konvencijama fantasti~ne odgovori", upu}uje u~esnika i njihovog profe- knjièvnosti. Kratak roman o umiranju moè na smisaonost ideje sionalnog porekla, tekstovi pak na prvi pogled, da ostanemo kod filmofil- da se ovaj period, o se odlikuju poku{ajima da skih referenci, podsjetiti na X-Men Bryana kojem se ne moè gov- se fenomeni ~itanja i knjige Singera. Erik Vajs, autisti~ni dje~ak, ro|en oriti kao ujedna~enom stilskom razdoblju, ujedini osvetle sa razli~itih 1933. godine u Banatu, za vrijeme drugog i izdvoji upravo zbog svoje modernosti, suvre- stanovi{ta i time se ~itanje svjetskog rata bi}e `rtvom bizarnog nacisti~kog menosti, ujedna~enog koraka sa va`nim arhitek- ovih knjiga pretvara u radostan ~in jer se izbegava manipuliranja naukom. Nacisti }e, naime, tonskim, avangardnim i modernisti~kim tokovima dosada suvoparnog teorijskog izlaganja. Tekstovi otvoriti instituciju za na tlu tada{nje Evrope. Poznato je da je, kao i koje pred ~itaoce donose urednici izdanja Sa{a Ili} smje{taj djece "sa druge ljudske djelatnosti, i arhitektura 1930-ih i Svetlana Gavrilovi} uspevaju da pokriju {irok posebnim i ~udnim bujala od eksperimenata i originalnih realizacija, spektar savremenih teorijskih pravaca i time sklonostima". Ni intenziteta zbivanja. Prili~no je interesantno bilo i pokazuju da i u srbijanskom (mada su u zbornici- nacisti~ki slom ne}e, na tlu Hrvatske. Knjiga donosi reprezentativan i ma zastupljeni i autori sa drugih eksjugosloven- me|utim, malom stru~no obra|en registar - popis i slikovni prikaz skih prostora poput Aleksandra Hemona, Nenada autisti donijeti bolje mnogih va`nih arhitektonskih dostignu}a mod- Veli~kovi}a ili Deana Dude) promi{ljanju kulture dane: poslije erne, od kontinentalne Hrvatske do Dalmacije i postoji nemali broj kompetentnih i nekompromi- zlopa}enja u socijal- dalmatinskih otoka i Dubrovnika, Rijeke, Zadra i tovanih mislilaca. Pored toga, tekstovi iz ovih isti~koj Jugoslaviji, Erik Istre koji su tada bili pod talijanskom vla{}u... knjiga, koji su svi ~itani i/ili govoreni na tribina- Vajs }e do~ekati i njezin Ovo je knjiga koja nije interesantna samo ma u Narodnoj biblioteci, izdvajaju se svojom krvavi ratni raspad. stru~njacima, ona i laiku moè pruìti veliko polemi~no{}u koja se okre}e prema oko{talim Kratak roman o umiranju zadovoljstvo jer ga upoznaje sa veli~anstvenim kulturno-knjièvnim modelima koji vladaju u srbije precizno datiran: za duhom jedne epohe. Knjiga pruà, osim velikog janskom dru{tvu i to je upravo ono {to ove dve sva je poglavlja (izuzev uvoda i epiloga) ve} u vizualnog i estetskog zadovoljstva, uvid u cijelu knjige ~ini izuzetno va`nim. Vode}i preko potreban samim njihovim naslovima jasno precizirano mreù bogatih povijesnih i dru{tvenih konteksta, dijalog sa ovda{njom zaista posrnulom kulturom, vrijeme radnje: 1933, 1945. i 1993. godina. mjena, migracija, dominacija, upu}uje na bogatu knjige iz Edicije "Rizom" uspevaju da se nametnu San o ljubavi i smrti je izvrsna pri~a originalne internacionaliziranost tla, a time i protoka ideja. kao alternativa, kao neophodna doza infuzije forme o - da se posluìmo Davidovom frazom - Zamjerke koncepciji knjige mogle bi i}i u smjeru zdravog razuma i kriti~kog promi{ljanja kulturnih stvarnom i nestvarnom te nadasve o njihovom ipak blage prezastupljenosti Zagreba u odnosu na fenomena koja je neophodna svakom dru{tvu. preplitanju u ~udesnom svijetu knjièvnosti. druga hrvatska sredi{ta i mala mjesta. 53 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:03 Page 54

CRNOGORSKA IZDAVA^KA PRODUKCIJA Vi{e pisaca nego ~italaca "NE RAÛNAJU]I UNIVERZITETSKU OMLADINU KOJA RELATIVNO POZNAJE I PRATI NOVA IZDANJA RECENTNIH KNJIGA U NAS I VANI I ONE ÎTAÊ KOJE NA TAJ TRUD SILE [KOLSKI PROGRAMI, CILJNA GRUPA NA KOJU MO@E DA RAÛNA IZDAVA^KA PRODUKCIJA U CRNOJ GORI NE PRELAZI DVIJE HILJADE ÎTAÂ", OBJA[NJAVA ZA REZ JOVAN NIKOLAIDIS, OSNIVA^ IZDAVA^KE KU]E PLIMA

Marijana BOJANI] PLIMA NADOLAZI

Crnogorci vjerovatno nisu najna~itaniji narod na Izdava~ka ku}a Plima prepoznatljiva je od samog osnivanja sredinom osamde- Balkanu, ali kad bi postojala medalja za "najraspisaniju" setih po insistiranju na evroatlantskom knjièvnom naslije|u, mediteranskoj naciju - e tu bi ve} okitili grudi zlatom. Posljednjih kulturnoj arei, multikulturalizmu, pozitivnom diskontinuitetu od naslije|a, decenija opasno su se raspisali. Nije anegdota, ve} dosljednom povezivanju sa izdava~ima sa istog jezi~kog podru~ja, uspostavl- stvarnost - gotovo svaki zaseok, bio u brdima, janju pokidanih veza sa ex-Yu prostorom. bjelopavli}koj ravnici ili pri moru, ima svog pjesnika, a Ta izdava~ka ku}a pa`ljivo bira sa kojim autorima }e sara|ivati. Tvrde da se ne ve}e naseobine i po nekoliko lirika koji ponosno saple- bave kvazikulturom, mitomanijom, tira`nim sme}em... "Nikad, ama ba{ nikad- menicima potpisuju i udjeljuju po primjerak od{tam- nije nas mogao privu}i povr{an autor i banalna tema, ma kakav finansijski pane poezije. rezultat da nam se nudio. To jeste jedan od razloga {to smo mi mala izdava~ka No, ne samo {to nesrazmjerno malo ~itamo spram toga ku}a, ali je to zalog koji nam je omogu}io rejting u profesiji i mnogo prijatelja koliko pi{emo – u Crnoj Gori paradoksa na svakom uglu diljem izdava~kog neba", kaè Jovan Nikolaidis. Plima je danas suizdava~kim – knjiàre se zatvaraju, umjesto da se otvaraju nove. ugovorima vezana za mnoge recentne izdava~ke ku}e u regiji i svijetu. Njeni Nedavno je sijevnuo katanac na kultnoj knjiàri Kultura saradnici su Slavoj @ièk, Filip David, Mirko Kova~, Jasna [ami}, Marko Ve{ovi}, u centru Podgorice u kojoj su generacije i generacije Sreten Asanovi}, Ivo Banac, Viktorija Tokarjeva, Predrag Matvejevi}, Leonidas Podgori~ana, a prije njih Titogra|ana, kupovale knjige. Hadìprodromidis. Aleksandar Prokopiev, Rusmir Mahmut}ehaji}, i mnogi Nema vi{e ni onih uli~nih {tandova. Preselili su se na drugi. more. Prodaju ljudi ~asopise na ruskom, turisti~ke vodi~e Gora ima, ali se ubrzo sve utopi u ispraznosti crnogorsko trì{te knjiga, knjiàre i i srceparaju}e storije za na plaù. tema kojima se te silne knjige bave", tvrdi ~itaoce. Rezultati su bili Ali u poplavi petpara~kih izdanja ima i ozbiljnih izda- Nikolaidis. poraàvaju}i. „Ne ra~unaju}i uni- va~kih poduhvata. Desetak ovda{njih izdava~kih ku}a se I zaista – po knjiàrama knjiga ne fali. Ali – verzitetsku omladinu koja relativno trudi da ~itala~ku publiki obraduje pravim vrijednostima. kakve su i ~ita li ih iko – e to je ve} sloènije poznaje i prati nova izdanja recent- Nema ih mnogo – ali vrijede. Jedna od njih je ulcinjska pitanje. nih knjiga u nas i vani, i one ~ita~e Plima ~iji osniva~ Jovan Nikolaidis za Rez poja{njava "Mnogo je izdava~kih ku}a u Crnoj Gori, a koje na taj trud sile {kolski programi, {ta se to, u stvari, de{ava sa crnogorskom izdava~kom mala, doista nedopustivo mala ~itala~ka ciljna grupa na koju, kao pouzdani scenom. "Izdava~ka produkcija u Crnoj Gori je bogata, publika" , kaè Nikolaidis. Njegova izdava~ka faktor, moè da ra~una izdava~ka brojna izdanja preplave ono malo knjiàra koje Crna ku}a je prije neku godinu ispitivala produkcija u Crnoj Gori ne prelazi dvije hiljade ~ita~a." Brojka od koje se treba zastidjeti! A uz to ide i neminovna pri~a da se izdava~i koji se ozbiljno bave svojim poslom i ne èle i}i ispod nivoa koji im nalaè profesija ali i zdrav razum suo~avaju sa poraznim finansijskim rezultatima. Nikolaidis smatra da, ako se uzme u obzir da je "crnogorsko dru{tvo predgra|ansko, da srednja klasa odumire, da ovdje vlada presija Rije~i a ne svetost Pisma, da crnogorski ~italac radije obra}a pa`nju na guslarska davori- janja, kvaziistorijska so~injenija i slatke pri~e iz podsvjesti, oni izdava~i kojima su cilj i mjera misionarski gube unaprijed izgubljenu bitku sa ~itaocima." Uz to – on upozorava da stvarna konkurencija izme|u izdava~a i ne postoji u dru{tvu u kome ne postoji kulturni model, ne postoje zakoni koji

54 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:03 Page 55

SANJA MARTINOVI], CRNOGORSKA PJESNIKINJA Knji`evnost iznad svega

Marijana BOJANI] je problem utoliko ve}i. Bojim se da se sve svelo na komercijalu i projekte, a da nam su{tina izmi~e. Dok se Sanja Martinovi} je jedna od najboljih crnogorskih stvari ne promjene, sve {to napi{emo bi}e izvanredno. pjesnikinja. Njene pjesme plijene ~itaoca jednos- A, to je prili~no pogubno. tavno{}u forme i svedeno{}u izraza, ali i puno}om bi pratili knjigu i djelatnosti doìvljaja i pjesni~ke slike koju stvara. Martinovi}eva Da li u Crnoj Gori raste i izdava~ka "industrija" oko knjige, ~ak ne postoji ni ìvi i stvara u Ulcinju. Do sada je izdala zbirke "Grad zajedno sa brojem kvalitetnih knjièvnika? lanac knjiàra, niti organizo- u kojem nisam bila" i "Barbarska barka". ^lan je - Nova crnogorska knjièvnost na{la je svoje uto~i{te vana distribucija. "Ali zato redakcije ~asopisa za kulturu "Plima Plus" i ned- prije svega u izdava~kim ku}ama OKF sa Cetinja, CDNK i ima terora kioska i produkci- jeljnika "Monitor". Urednica je edicije PlimaDonna Plima. Crna Gora je mala zemlja u kojoj je te{ko od ja koje idu uz novinska izdava~ke ku}e Plima iz Ulcinja. U pripremi je i izdava{tva napraviti biznis. Mi, jednostavno, nemamo izdanja, koje ubijaju i ono hrvatsko izdanje "Barbarske barke". toliko ~italaca da izdava~ke ku}e mogu ìvjeti od pro- malo ìvota knjige u neko- daje svojih knjiga. One naj~e{}e egzistiraju zahvaljuju}i liko iole valjanih knjiàra u REZ: Crnogorska knjièvna scena je posljednjih Ministarstvu kulture, sporta i medija (njihovim skromn- Crnoj Gori. Bez Karvera i godina u znaku mladih pisaca koji su ve} pobrali im sredstvima), kao i stranim fondacijama. Jedno je Gradske knjiàre, koji jesu stanovite uspjehe u regionu. Kako Vi vidite sigurno, to nije biznis od koga se ovdje moè ìvjeti, pa kultna mjesta, bila bi u nas de{avanja u knjièvnosti koja nastaje na tlu Crne se vjerovatno i ne}e zna~ajno {iriti. pustinja", nagla{ava on. Gore od devedesetih naovamo? Nevolja po knjigu i njene Kakva isku{enja stoje pred mladim pjesnicima i pisci- izdava~a u Crnoj Gori podos- Sanja Martinovi}: Ono {to se doga|a u crnogorskoj ma koji stvaraju u Crnoj Gori? Pos{to ste Vi ~est gost ta. Valja napomenuti da knjièvnosti od po~etka devedesetih do danas kulturnih de{avanja u regionu - da li moète upored- ovdje nema zakona o knjizi, svakako je pozitivna stvar. Prvo se formirala grupa iti stanje na knjièvnim scenama zemalja ex-Yu i u zakona o za{titi autora, mladih ljudi koji su svojim estetskim i eti~kim Crnoj Gori? Da li administracija u okolnim zemaljama zakona o jedinstvenoj cijeni stavovima odlu~no rekli ne tada{njoj vladaju}oj vi{e polaè na kulturna de{avanja, da li je u CG knjige, zakona o knjiàrstvu, ratni~koj i nacionalisti~koj ideologiji, kao i vladaju}oj ~itala~ka publika dovoljno animirana...? zakona o bibliotekarstvu; ne estetici crnogorske knjièvnosti. Nova crnogorska - Mladi knjièvnici i knjièvnice moraju imati na umu postoji strukovno udruènje knjièvnost nazvana je postmodernom, a ~inili su je samo jednu stvar – njihovu knjièvnost. Ukoliko krenu koje bi afirmisalo i {titilo Bal{a Brkovi}, Andrej Nikolaidis, Aleksandar kalkulisati sa onim {to bi im eventualno moglo donijeti pisce i izdava~e; Be~anovi}, Ognjen Spahi}, Dragan Radulovi}, Pavle slavu i naklonost medija, mogu upasti u zamku iz koje prevodila{tvo je u zametku; Goranovi}. Ovi su ljudi bili okupljeni oko nezavisnog se te{ko izlazi. U ovakvom sistemu, te{ko je biti ne postoji crnogorski distrib- nedjeljnika Monitor i ~asopisa Liberal. Najjasnije je dovoljno sabran i ne upasti u zamku. Crna Gora ima tu uter knjiga; nema razvijene sve artikulisano u rubrici za kulturu dnevnih novina nesre}u da je mala, a sre}u da mi govorimo jezikom knjiàrske mreè; fondovi u Vijesti, koju od nastanka (1997) do danas ure|uje koji se govori u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. To nam otvara bibliotekama su zastarjeli ili Bal{a Brkovi}. Politi~ki stavovi u~inili su da se mogu}nost da se povezujemo. Ovome doprinose i su "po kumovski" pretrpani razli~iti knjièvni senzibiliteti spoje i stvore ne{to {to ekonomski razlozi izdava~kih ku}a iz tri navedene izdanjima koja ne sluè danas zovemo novom crnogorskom knjièvno{}u. zemlje. Na taj na~in se prevazilazi manjkavost odnosa svrsi; knjiga nije oslobo|ena Ovaj pojam danas je otvoren i {iri se iz dana u dan. izme|u crnogorskih institucija kulture i knjièvnika. poreza, niti su te zatege pri Njemu pripadaju i pjesnikinje Jovanka Uljarevi} i Na{e institucije se nepo{teno odnose prema kupovini papira li{eni najuì Dragana Tripkovi}, pjesnik Vladimir \uri{i}, prozaisti knjièvnosti koja se ovdje stvara jer su sredstva koja saradnici izdava~a: {tam- Vladimir Vojinovi} i Nikola Nikolaidis, kao i moja ulaù u taj vid stvarala{tva minimalna. Ali, i to nam je pari... malenkost. Kaèm, svi imamo potpuno razli~ite izuzetno zna~ajno. Problem je {to se sredstva za kultu- "Uloga izdava{tva svugdje je, estetike, ali funkcioni{emo pod jednim imenom – ru ne raspore|uju ravnopravno, te se forsira pozori{na ne samo u Crnoj Gori da nova crnogorska knjièvnost. Ona je probila granice umjetnost, a ostale grane umjetni~kog stvarala{tva se prosvje}uje neuke, da lije~i Crne Gore i pobrala pozitivne kritike, prije svega u marginalizuju. zaraène umove i gradi pri- Hrvatskoj. Aktuelan je na{ ulazak u Srbiju, a {to }e jateljstva me|u ljudima i iz svega nastati, bi}e veoma zanimljivo. [to se ti~e ~itala~ke publike, va`no je re}i da mi gener- narodima", tvrdi Nikolaidis. Ono {to ja vidim kao mogu}u opasnost jeste nepos- alno nismo narod koji je njegovao ~itanje. Danas su Ravnodu{nost politike spram tojanje relevantne i autonomne knjièvne kritike neki od na{ih pisaca pravi celebrities, te su i njihove kulture je ovdje duboka i koja bi napravila selekciju {to moè, a {to ne moè knjige bestsellers. To su prozna djela, dok je poezija hroni~na. Sve se, izgleda, pro}i kao dobra knjièvnost. Ina~e, i dana{nja svjets- bila i bi}e interesantna malom broju ljudi, i kod nas i zavr{ava politikom. ka knjièvnost pati od sindroma everything goes, pa svugdje. 55 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 56

Pri~a meseca: Slobodan TI[MA Sonatina, mo`e i sonetina QUASI UNA FANTASIA

Upravo sam pro~itao u nekom ~asopisu jednu nisam nikako mogao tog trenutka ta~no da rekonstrui{em posvetu. Traìo sam tu Rieslingovu knjigu Rieslingovu pri~icu, zaprav, ispovest. Kaè kako je po policama, ali nje nije bilo nigde. Kao da je u zemlju propala. Pitao sam Schmitz da li mo`da zna jednog trenutka u ìvotu ostao potpuno sam. Svi gde je ta knjiga, rekao sam joj da pi{em jednu pri~icu u kojoj ho}u da citiram ba{ tu Rieslingovu prijatelji su ga napustili. Po~eo je strahovito da posvetu meni. Ne obaziru}i se puno na moje pitanje, rekla mi je da je shvatila koliko je muzika pije, samo èstinu. Bio je na putu propasti. A superiornija kao medij u odnosu na knjièvnost. "Potpuno se slaèm", odvratio sam, "a da li zna{ onda je osetio jaku èlju da ne{to delje. za{to?", upitao sam je, "Pa, zato {to je muzika ~ista matematika." "Ta~no!", rekla je, "Koliko je svako Jednostavno, uzeo bi par~e drveta i no`. I udri! To muzi~ko delo kao celina organizovanije od bilo koje knjige." "Jeste, u svakoj pri~i ima dosta trabu- ga je spaslo, postao je drvodelja, pravio je lutke njanja, proizvoljnosti, tako ti je sa re~ima u krajnjoj liniji. Muzika je, pak, mnogo konkretnija. I aps- od drveta, ne{to kao ruske "babu{ke". Lutka u traktnija i konkretnija. Bez i~eg suvi{nog", dodao sam. Zagrlila me je. Osetio sam njenu ljubav kako lutki. Ravno devet komada u kompletu. Prodavao se uliva u mene. Moji drveni udovi su se pokrenuli, za{kripali su. Kao lutak, oìveo sam. Be{e tako ih je prvo na pijaci a onda u jednom komisionu. okrepljuju}e. Spasavala me je od uàsne hladno}e koja mi je pretila. Oti{ao sam do pijace. Kada U me|uvremenu prodavac u komisionu, kome je sam se vratio, Schmitz je stajala sa Rieslingovom knjigom u ruci: "Je li to ta knjiga?" Odmah sam Riesling isporu~ivao svoje lutke, iznenada umre. pogledao posvetu. Fina ironija, ali zaronjena u esenciju. Ono: Arturu Ti{leru, u ve~nosti - pohezija! Jednog dana, ode Riesling do komisiona da vidi To da smo nekada bili prijatelji, jednom, ali zauvek, neprolazni tren, to je ipak dovoljno. Sve sam kako stoje stvari i tamo zatekne nekog mladi}a mu oprostio. Nije bilo uop{te va`no {to je on otka~io mene, a ne ja njega. Uvek neko nekoga koji je sada preuzeo ~itav posao. Naravno, on nije napusti, ostavi ga u nigdini. "Kad nema pomo}i, da se poljubimo, pa da se rastanemo." U su{tini, znao da je Riesling tvorac lutaka i kada ga je ovaj nema tu ni~eg li~nog. @ivoti su na{i neprolazna slava i re~i... upitao kako ide posao sa lutkama, mladi} mu je napri~ao bajke, kao, prodaju se u enormnim 2 koli~inama. Mislio je da je Riesling potencijalni kupac, pa je tvrdio pazar. Riesling je ukapirao Procvetale su dafine na Dunavu. Schmitz ih je osetila dok smo {etali kejom. Kaù da ène imaju odmah sve i otkupio svoje lutke. Me|utim, kada je mnogo osetljivije ~ulo mirisa. Ja, me|utim, nisam primetio ni{ta, ta ~ar se {irila, zapahnula me je, oti{ao ku}i i otvorio komplet, ispostavilo se da fali ali za mene nije postojala. Prepodne, {etaju}i se u {umici, ili je to bilo na povratku ku}i, veoma ìvo ona poslednja, deveta, najmanja lutka. sam uspeo sebi da predo~im Ni{ta. Pomislio sam: kada ne bi bilo ni~ega, jednostavno, ni{ta ne pos- Nedostajalo je samo srce stvari, su{tina kreacije. toji, nema ni prostora ni vremena, nema predmeta. Nikada ih nije ni bilo, niti }e ih biti. Uìveo sam Riesling ode do komisiona da reklamira man- se u tu pomisao bez straha. Ali sigurno, jednom nije bilo ni~ega, ni{ta nije postojalo. Kada se svr{i jkavost kompleta. Mladi} se navodno iznenadi, vreme, ve~nost kao odsutnost, kao praznina. Me|utim, ako postoji Ni{ta, onda postoji i Sve. Ali ne, kao ni{ta nije znao o tome. Posle se ipak setio da ne postoje, postoji samo ono izme|u, Ne{to, ni Ni{ta, ni Sve. Ne{to nepojmljivo, samo deli} ne~ega. je tu unutra{nju, najmanju lutku prodao nekoj I to Ne{to stoji nasuprot meni, odeljuje se od mene. Ako pak postojim, postojim samo kao Sve i èni koja je htela ba{ samo nju. Izvanredno. A? Ni{ta, kao celina, ina~e nema me. Ako nisam ceo, ako mi je potreban neko, nestajem. Ako nekom dajem svoju ljubav, preli}u se u ne{to drugo tek za koji tren i gotovo, nema me. A kada neko daje Ali hteo sam ovo da re~em. Kaè da su ga svi primeni ljubav? U svakom slu~aju, to Ne{to, nepojmljivo, uvek stoji izme|u nas. Ali ako sam Sve ili jatelji napustili?! Nije ta~no. Napustili su ga samo Ni{ta, ako zaista postojim, onda sam opet apsolutno sam, {to je stra{no, postojanje je tako te{ko, oni za kojima je ~eznuo. Ili je ~eznuo za onima uàsno. Me|utim, izgleda da ipak postoji samo to Ne{to, deli} ne~ega {to me napu{ta i {to }e pos- do kojih nikako nije mogao da do|e. Za Kafkom, tojati uvek ali bez mene. Tu`ne li radosti. Ja sam ta Rieslingova unutra{nja najmanja lutka koja na primer, ili za Ni~eom. To je uvek tako. I on je nedostaje, babu{ka koja je nestala? Ipak, kakva-takva uteha je i to da ju je ugrabila neka èna. U napustio one koji su èleli njegovo dru{tvo. Ali metafori~nom smislu ta najmanja lutka mogla bi da pretstavlja jo{ ne{to, ne{to {to je Riesling de- malo je on mario za njih. Skroman ~ovek uvek ljao u samo}i. No, daleko bi nas to odvelo a i ne zvu~i ba{ lepo. Ili bi lutka mogla da se shvati i kao na|e prijatelje, svuda ima puno usamljenika. Ja njegov unutra{nji ènski lik, kao anima ili kao du{a. Dakle, Rieslingova du{a kao "babu{ka", {to sam u mladosti ~eznuo za Rieslingovim dru{tvom, opet nije lepo. A {ta bi tek moglo da se kaè na moj ra~un? Kako se ja prikazujem u odnosu na bili smo prijatelji, me|utim, jednog trenutka on Rieslingovu pri~u? Da li u svojoj podsvesti sebe vidim kao njegov pimpek, ili sam ja njegov me je, jednostavno, otka~io. Kada je shvatio da u unutra{nji ènski lik, njegova izgubljena nevesta? Ha, ha! [ta bi Riesling rekao na ovo? Gluposti. intelektualnom pogledu zaostajem, da vi{e nisam Jadni moj prijaptelju, prijaptelju, nestali u ve~nosti... U stvari, ovo su banalnosti koje ne zna~e na njegovom nivou, {utnuo me je. Nije imao vi{e ni{ta. Sve je providno, nema vi{e nikakve sablazni, nema sramote. Prijatelji, kada se rastaju na o ~emu sa mnom da razgovara. [ta je mogao od pijaci, po{to nisu sigurni da }e se ponovo videti, obi~no kaù jedan drugom: "Svega }e biti, samo mene interesantno da ~uje? Ni{ta. Kada mi je pre nas ne}e biti." Muka mi je. Ali nije va`na istina, nje i onako nema, vaàn je doìvljaj, mudrost te nekoliko godina, po jednom zajedni~kom poz- maksime, pomirenost sa ve~no{}u koja je uvek ne{to drugo od onoga za {ta je smatramo. Ipak je to naniku, poslao svoju novoiza{lu knjigu, u posveti neka uteha, za razliku od njene suprotnosti koja bi glasila: "Ni~ega ne}e biti, samo mene bi}e." Ba{ je ironi~no pisalo: Arturu, u ve~nosti, s pri- to sam nedavno rekao na ulici jednom poznaniku i on me je zaprepa{}eno pogledao. Verovatno je jateljskim se}anjem, Riesling. Doslovce je tako pomislio da sam poludeo, {to nije bilo daleko od istine. Ja kao Sve i Ni{ta. Stra{no! Apsolutna napisao. Naime, setio sam se sada ovoga, ali samo}a.

56 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 50-57knjizevnost_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:26 Page 57

3 àrgonu. Ili: "A sad kad ode{ ku}i, odmah u kupatilo i - TRAS!" \ubrad. I dan-danas ih mrzim. "[ta radi ona {tajers- "I tako, posle svega ka konjina?", raspituje se Puharek za mog razrednog Nema te, ne postoji{ stare{inu Stroceka, profesora nema~kog jezika, ina~e svog A dan je lep daljeg ro|aka sa kojim je i odrastao u [afarikovoj ulici. \avo Na plavom nebu veliki beli oblak mi ne da mira: "Pitao me je ju~e koliko sam violina preteste- [umi iznad grada rio?" "Vrlo glup ~lovek", kaè na to Puharek. Ne mogu da Jedan prozor je otvoren ot}utim: "Pametniji je od vas!" "[ta?! Ovo je drskost koju }e{ U sobi sedi neko, bez misli je, bez se}anja" skupo platiti", sik}e sav zajapuren Puharek. "Bude{ ti, bezo- braznik, dobil ednu za uho!", ubacuje se i profesor Bala{evi}. No}as sam opet sanjao neka prestrojavanja. Puharek seda za sto, iz ladice vadi dopisnicu. "Koja je tvoja Iznajmljena je jedna veoma skupocena violi- ku}na adresa? O ovoj ne~uvenoj drskosti bi}e obave{teni na, ali samo za jednu priliku (verovatno tvoji roditelji." Prili~no utronjan kaèm mu: "Pavlova ulica, "gvarneri"). Me|utim, ni{ta ne vredi, po{to broj 1." Laèm, u stvari, stanujem u @elezni~koj ulici. Upisuje znam da ne znam da sviram. adresu na dopisnicu. "A sad mar{ da te moje o~i ne vide, neka tvoji roditelji traè drugog profesora", zavr{ava Puha- Deda Titurel mi je zaista kupio jednu izuzetnu rek. Pomislim: ova budala ne zna da ja nemam roditelje, u violinu, bar za u~eni~ke potrebe, vanserijska, stvari pravi se da ne zna da su deportovani na Goli otok gde od majstora Bele, u Po{tanskoj ulici. Posle je im se izgubio svaki trag. Ili je stvarno ube|en da mi je deda Bele{ka o autoru: Slobodan otkriveno da ima jedan gadan feler - krivio joj Titurel otac. Ali za Puhareka nije ni{ta ~udno da neko pravi Ti{ma je ro|en 1946. godine u se vrat. A, u stvari, taj krivi vrat u sprezi sa decu i sa sedamdeset ili osamdeset godina. Pakujem violinu Staroj Pazovi. Studirao je "ementalerom" i crnom ~okoladom, koje sam i ve} za nekoliko sekundi sam na ulici, {unjam se kao {takor knjièvnost u Novom Sadu i oboàvao, pospe{ivao je krivi rast mojih prsti- po mraku uz zid, ispod prozora muzi~ke {kole, da me ju, pogotovo na levoj {aci, prstiju koji su ura- slu~ajno neko ne vidi. Sa druge strane ulice je moja osnovna Beogradu. U mladosti se bavio njali u strune. Ina~e, divan tamnocrveni {kola. Uvek je tako kada iza|em iz muzi~ke, sa violinom konceptualnom umetno{}u i mahagoni, specijalni lak, zaprav, nekoliko slo- ispod mi{ke. Postoji opasnost da me primeti neko od starijih rok muzikom ("Luna" i "La jeva. Taj ~as ìvota ima glazuru jo{ uvek, nije u~enika osnovne {kole, da budem predmet njihove zabave, strada"). Objavio je ~etiri se pohabala, mo`da tek s krajeva. surove, naravno. Nije problem fizi~ko iìvljavanje, ali mogli bi knjige: "Marinizmi" (1995), da mi razbiju instrument. [ta }u onda? "Vrt kao to" (1997), "Blues Sneg na ulici miri{e. Profesor Puharek tako osetljiv na ènske, posebno na u~enice. Ako Sutradan, kada se u podne vratim iz {kole, nervozno pri- diary" (2001) i "Urvidek" do|em ranije i ~ekam da se prethodni ~as tiskam zvonce na vratima, nestrpljivo is~ekuju}i da se pojavi (2005) za koju je dobio zavr{i, prisustvujem masnim tiradama. U toku dedina krupna prilika. Uvek sam ìveo u strahu da }e deda nagradu "Stevan Sremac". ~asa, navrati i Puharekov kolega, profesor vio- Titurel iznenada nestati i da }u ostati potpuno sam, bez igde ^lan je srpskog PEN centra i lon~ela, Bala{evi}. Komentari{u sviranje neke ikog. Ina~e, ponekad mi se privi|a kako nema ni muzi~ke, ni Srpskog knjièvnog dru{tva. U starije u~enice koja mi se ina~e dopada. osnovne {kole, sredinom ulice te~e neki poto~i} kojim izdanju hrvatskog PEN centra i Uop{te se ne obaziru na moje prisustvo. gacam. Kada najzad stignem u @elezni~ku ulicu, vidim da je Devojka svira i crveni. Puharek je bio veliki na{a ku}a nestala, na njenom mestu zjapi velika crna rupa, Hrvatskog dru{tva pisaca kico{, nosio je prugasta odela od engleskog sama praznina, ali {to je najgore, nema nigde ni deda objavljen je njegov izbor iz {tofa, pu{io je lulu, tako|e, crveni mahagoni, Nereja, nestao je. Sam sam, potpuno sam, na ~itavom svetu. poezije pod nazivom "Pjesme" ~arobni miris holandskog duvana, ri|obrad, Sada je ipak sve na svom mestu, ali vrata se ne otvaraju. (2006). uvek zalizan briljantinom, sa visokim zalisci- Uspani~eno pritiskam kvaku, vrata su u stvari otklju~ana, ma. Na ~iviluku crni filcani "idnhut". [ta re}i? odahnem, ulazim i vidim deda Titusa kako stoji u kuhinji. U Don \ovani - u~enice-seljan~ice, ili Kazanova ruci ipak drì onu dopisnicu. Namrgo|en kaè:"[ta je ovo?" - u~enice-opatice? Obi~no bi na ~asu skinuo ]utim, pokunjen. "Dobro, {ta si rekao, profesoru Puhareku, sako i podu~avao u beloj ko{ulji, sa obavezn- ho}u to da ~ujem iz tvojih usta?" "Pa, rekao sam mu da je im prslukom ~ija se le|na svilena strana pre- moj razredni, iako je {tajerska konjina, pametniji od njega", sijavala a tako|e su se caklila i dugmeta na odgovaram snebivaju}i se. Jedan trenutak koji je dug kao manètama dok bi pokazivao odre|ene ve~nost, deda }uti zagonetno, a onda iznenada eksplodira, zamahe gudalom. Komentari su bili u stilu: prasne u gromoglasan smeh, luda~ki se smeje da se sav "Treba ja~e zategnuti to gudalo, draga moja." kuhinjski name{taj trese, stolice igraju. I ja po~injem da se ûo bih kako njegov kolega Bala{evi} polu- smejem i na{ smeh se prepli}e, dedin bas-bariton i moj kon- glasno dodaje: "Ah, treba joj gudalo, treba tra-tenor~i} postepeno prelaze u duet kao u nekoj njoj sablja, ~ove~e." A kada bi se ~as zavr{io i Rosinijevoj komi~noj operi, pevamo tope}i se od zadovoljstva ona sirotica zbrisala glavom bez obzira, i ne znamo da smo, u stvari, ve} odavno mrtvi, da prebivamo prelazili bi na mene: "Vidi ga, {imi cipele, u podzemnoj galeriji nekog drevnog grada koji je potonuo u farmerke, mali je izgleda po~eo praksu." dubine. Iako, do kraja taj na{ veseli duet kao da se pretvara Otprilike sam naslu}ivao {ta je ta re~ "praksa" u neku tugovanku. A i ru~ka nema, ali ne marim. U {pajzu mogla da zna~i u njihovom privatnom me ~eka ementaler i crna ~okolada. 57 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 58

POZORI[TE Kreativni rizici

Ivan PRAVDI] Foto: Sr|an VELJOVI]

U Centru za kulturnu dekontaminaciju u Beogradu odigrana je postavka "Evrope - monologa za Majku Hrabrost i njenu decu" Ivane Sajko u reìji Bojana \or|eva. To nije sve. U Magacinu u ulici Kraljevi}a Marka isti reditelj postavio je pet od osam monologa romana "Rio bar" iste autorke. Najavljuje se i drama "@ena bomba" u Beogradskom dramskom pozori{tu, opet delo Ivane Sajko u postavci istog kreativnog tima. Ako je verovati piscu ovih redova, tj. meni, koliko sam ja ~itao, "@ena bomba" je najbolji dramski tekst napisan u novom milenijumu. "Evropa" u reìji Bojana \or|eva je postdramsko, vrlo verbalno pozori{te koje bi audio snimljeno lako bilo vrlo ozbiljna poetska radio-drama ili radio-roman za one koji imaju problema sa vidom ili koncentracijom za ~itanje gusto pletenog testa izme|u romana, eseja i monodrame. Unutra{nji tokovi Ivaninih tekstova, prepleti i promene konteksta motiva i lica ~ine njena nadknjièvnorodovska i nadknjièvnoànrovska dela dramati~nima, te tome duguje ~este scenske postavke. U Evropi vi{e nego u Hrvatskoj, dakako. Verujem da se klasi~ari lako mogu prepasti i uàsnuti bujice asocijacija i slobode pevanja i mi{ljenja autorice Sajko (Psycho), ali Evropa: Svi izvo|a~i, ârni \eri}, Vladislava u pitanju je poezija u akciji koja provocira dalju akciju i \or|evi}, Sena \orovi}, Nata{a Markovi}, Sneàna budi nove asocijacije i ideje koje su mnogo sloènije od Milojevi}, Marija Opsenica, Slobodan Pavelki} i toliko nametane nam politike. Milo{ Timotijevi}, sjajno su se snalazili u sloènom "Mene zapravo uop}e ne zanima govoriti o politici, ve} o tekstu, preciznom i zahtevnom mizanscenu i pitanju osobne slobode, a ona zna~i ìvjeti, misliti i inteligentno ilustrativnom scenskom pokretu koji raditi, {tovi{e i voljeti, bez nametnutih stavova i meha- je osmislio ârni \eri} nizama koji ih konstruiraju, a koji su prilepljeni uz na{u koù i infiltrirani u na{e glave takvom ja~inom da "Rizik broj 1" je nastavio, nadamo se, lavinu, ako ne erupciju ili barem lokalnu kataklizmu sli~nih projekata. Lan~ana reakcija ve} je najavljena sa ~etiri nova rizi~na poduhvata rizi~nih grupa i autora. Ne, nije re~ o biolo{kom, metere- olo{kom ili nuklearnom ratu, ve} postdramskom teatru. [to je mnogo Bojan \ur|ev i Ivana Sajko opasnije. Nadamo se.

58 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 59

Sa uvodnom izlo`bom hronologija politi~kih i ratnih fakata 1991-1995, da slu~ajno ne pomislimo da ne{to drugo moè biti u pitanju, atmosfera je, sa dobrim razlogom, dovoljno mu~na i neprijatna bilo kome ko ima imalo mo}i empatije. Kako pisac ovih redova ima upravo toliko saose}ajnosti (imalo), mogao sam da prepoznam preìvljavanje koje postoji u ledenom podrumu u kome izvo|a~i i telima doìvljavaju patnje prognanika, mada nam prenose mnogo vi{e jer nam i tekst Ivane Sajko to nudi. Svaki novi monolog donosio je nove predmete koji su se nagomilavali dok su lica nestajala. Da bi se ostvarila perfor- mansu nu`na psiho-fizi~ka realnost, a u najteòj kombinaciji sa pre-tekstom, glumci su samostalno birali prisustvo i pona{anje sa re~ima. Cilj nije bio uìvljavanje u tekst ve} preìvljavanje nemilosrdnog teksta. U ovoj zahtevnoj raboti moramo ne samo pohvaliti, ve} i istaknuti ili aplaudirati Vladislavi \or|evi} jer je svojim glasom i prisustvom tresla utrobe i du{e gledalaca i zaista uspela da prevazi|e tekst, tj. tekst je postao posledica nje u situaciji, a ne uzrok i ono prethode}e. Izvori{te njenog monologa "Pobjeda... i to takva!" bila je osveta, taj stra{ni demon i naslade i besa, i mr`nje i pomame i zle namere ponekad vjerujemo da su na{i vlastiti. Ali nisu. Put do sa detaljnim planom. Sve to Vladislava sebe podrazumjeva deranje te koè i pra`njenje te Pozori{na serija o ratu i moru je uspela da odigra savr{eno paze}i, glave. A to nije samo zadatak umjetnika, ve} svake Ve}ina glumaca i autorski tim dramatur{kinje tj. drè}i nas na udici percepcije, da osobe koja èli dotaknuti vlastitu misao. To je prvi Ane Vujanovi}, kostimografkinje Maje ne pretera pa da pomislimo da je u korak", kaè Sajkova. \or|ev je prihvatio kreativni izazov Mirkovi} i scenografa Sa{e Ili}a radili su i u pitanju samo gluma i u/(do)ìvljava- tekstova i u "rizi~nom balansiranju izme|u duboko drugom delu projekta "Rizik 1". Od nje. intimnih i megalomanski javnih tema" prepoznao osmomonolognog u ven~anicama romana o Gluma/izvo|enje, da sada ne semanti~ki postupak Ivane Sajko. ratu "Rio bar" pet celina o ratu i moru su raspredamo o mogu}im razlikama dva Koliko bismo pozori{nim re~nikom dvadesetog veka uprizorene. Kako? Kako sami autori isti~u, termina, uvek balansira izme|u "Evropu" nazvali brehtovskom poemom, toliko bismo je primarna je instalacija Sini{e Ili}a u kojoj se preìvljavanja i simuliranja i to ve}inu jo{ tradicionalnijim pozori{nim re~nikom nazvali doga|aju monolozi/govori/ispovesti. Da, to je "Rio bara" ~ini mnogo klasi~nije recitalom. Ali za{to to ne re}i, vrhunskim recitalom. Jer izbegli~ki/prognani~ki podrum ili ~ak pre pozori{nim nego {to je "Evropa". Iako tekst jeste dominanta. Rascepkan, pretumban, oìvljen deset godina podrum svedok masakra ispod podrum "Magacina" i slobodno kreta- 100 odsto uìvo pevanjem, pokretima, intonacijama i ru{evina u Vukovaru, Pakracu, Mostaru, nje publike mogu da nam nagoveste diskretnom, no efektnom glumom. Svih sat i po vreme- Kninu, Sarajevu... Krvavi tragovi po zidovima, druga~ije, pet epizoda "pozori{ne seri- na provodimo slu{aju}i i razmi{ljaju}i, pri tom se nimalo buvljivi madraci, hladno}a, nereciklirani je o ratu i moru" imali smo prilike da ne dosa|uju}i. Barem ja nisam. otpaci ne~ijih ìvota. vidimo i osetimo ne toliko brehtovski 59 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 60

(lako}a, nesentimentalnost, oneobi~avanje), koliko u igri sa pasivnim stilom televizijskih ispovesti zacrnjenih lica i okrenutih le|a kameri, koji nam nagla{avaju dokumen- tarnost. "Povijest je upravo takva, ona ucjenjuje, nudi se kao objektivna i fiksirana ~injenica, kao vrijednost koja ukor- jenjuje ne~iji identitet. Mene je, s druge strane, zanima- lo ukazati na nebrojenu polifoniju glasova, njihovu promjenjivost, nesigurnost, kao i kompleksnost njihova mogu}eg suìvota. U pozadini toga stoji naravno i revolt na nametanje bilo kakvog modela mi{ljenja ili mitskih, povijesno-etni~kih vrijednosti", kaè nam Ivana Sajko. Prva, "Tom i Dèri", jeste izlazak iz devoja{tva u prvi poljubac rata. Romanti~no. Rascvetano krvavo. Kada se pogleda nazad u detinjstvo, odande su nas ispratili krvavi prizori nasilnih crta}a - duhovito. A zapravo stravi~no kada shvatimo da je to pri~a ljudi spaljenih domova i ìvota. "Zdravo Marijo" demaskira nam sav cinizam religioznog zanosa i (ne)mogu}nosti pra{tanja u ratu. "... i deset godina kasnije" stavlja nas ispred birokratije, nove vlasti u svim novim dràvama i njihovom dehumaniziranju spram kojih su `rtve i zlo~inci tako ìvi i gotovo simpati~ni likovi. Srpsko-hrvatska saradnja Ovaj projekat otvara mnoge kontekste, od kojih su najs- na`nija dva: saradnja hrvatskih i srpskih stvaralaca i postdramsko pozori{te i eksperiment u tranzicionom teatru brze produkcije zarad brze zarade. Saradnja hrvatskih i srpskih pozori{nih autora, uprkos ratu i pos- tratnim zategnutim zvani~nim odnosima, trajala je skoro bez prekida, dodu{e naj~e{}e van institucija. Oficijelna pozori{ta i dalje funkcioni{u na velikim pokazivanjima/hvalisanjima gotovih proizvoda. "Rizik" je POKROVITELJI korak dalje u institucionalizaciji ove saradnje, tj. nor- malizaciji na koju smo navikli vi{e od sto godina. Centar Kako je i izdava~ Reza, Inicijativa mladih za ljudska prava, jedan od pokrovite- za kulturnu dekontaminaciju i Magacin u Kraljevi}a lja projekata, da pomenemo i ostatak {arenog dru{tva koje je pomoglo "Rizik": Marka su zbog svoje otvorenosti prirodni izbor umenika, Fond za otvoreno dru{tvo, Ministarstvo kulture Republike Srbije i Gra|anske ini- dok podr{ka Ministarstva kulture mo`da nagove{tava cijative. ozvani~avanje mogu}nosti da se i zvani~nije sara|uje i Beogradu. Da ne pominjeno televizijske seri- "proizvodnje pozori{ta". Rizik je stvara, bez granica u svesti, prvenstveno. Divno je je u kojima se razmenjuju glumci, ali se poku{aj da se ukaè na nedostatak slu{ati glumce kako, uz pomo} lektora iz Zagreba pre}utkuje svaka trauma koju su na{i kriti~kog mi{ljenja o prirodi takve Gorana Fer~eca, prenose govor kreativne hrva{~ine koju udruèni separatisti i unitaristi zajedni~ki pozori{ne produkcije. Istovremeno, to nismo slu{ali od postavki Krleè i [tajnera. Grubo zvu~i zakivali u istoriju. Bez pominjanja rata koji je je i sasvim odre|eni predlog kulturne re~ hrva{~ina, poput srb{tina. Lep{e bi bilo tepati tim bio cover-up za boga}enje (primarnu aku- politike, model jednog od mogu}ih administrativno-pravopisnim nare~jima jednog (kog) mulaciju kapitala) onih koji i danas na~ina da se vratimo onoj umetnosti jezika - kao hrvatica, srbica, bosan~ica ({to je bilo u poku{avaju dràti sve konce, pa i kulturne, u koja ulog sopstvenog autoriteta i kva- vreme reformacije i jedno od zvani~nih pisama za {tam- novim dràvama i ploditi svoj kapital. Da liteta pretpostavlja rasporedu unutar parije u Evropi). Jednog jezika, da ponovim, jer smatrati presko~imo razgovor o istom scenariju hijerarhije mo}i. I opet, za{to da da su to razli~iti jezici nije pitanje nacionalizma, ve} "Pozori{ta u ku}i" koje se snima na "dva jezi- centrima mo}i pridajemo ve}u va`no- nepismenosti. ka" u istoj scenografiji i kostimima, samo sa sti od najmo}nijeg li~nog stvarala~kog Koprodukcije, kao slede}i korak u saradnji kultura, jo{ razli~itim glumcima. Zar je pranje para i uzleta koje u pozori{tu postaje zajed- uvek ~ekamo na institucionalnom nivou. Prirodno ta ispiranje mozgova toliko bitnije od potrebe ni~ko i zarazno za publiku? Da poslu- saradnja ide putevima vanistitucionalnog/nadna- za kreativnim naporom? {amo {ta nam je o tome rekla izuze- cionalnog, ali i postdramskog teatra, koji, da li je to nor- Inovativnost u kulturi i dalje je samo eksces, tna Ivana Sajko: "Zanima me moja malno, jo{ uvek stoje izvan ili u zape}ku repertoarskih a ne redovna praksa. Dokle, zapita}emo se osobna sloboda i uìtak u trenutku politika budètskih ku}a. Da ne govorimo o komercijal- po ko zna koji put. "Rizik", kaù autori, jeste pisanja. I mogu}nost dodira. Taj dodir. nim pozori{tima koja izgledaju isto i u Zagrebu i u imanentna kritika postoje}eg modela Izme|u nas. To je umjetnost."

60 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:02 Page 61

STAV

FESTIVAL OFF-LIMITS Globalno gluvarenje

Ivan PRAVDI] Izdvajam predstavu "Skokovi vremena" iz Lajpciga. ~itanja mog nastupa. Evo ti pivo i reci Devetoro plesa~a svih generacija, devet razli~itih stilova mi to i to. Na Balkanu, stotine pitanja Kako se prave festivali? Tamo gde nema - od baleta, modernog baleta, ekspresionisti~kog plesa, su zapravo samo tri: ljubav, pare, monopola samo velikih dràvno-slavljeni~ko- latina, brejka, hip-hopa, fizi~kog teatra - zajedno je na {kola. U Dortmundu svako je ozbiljno promotivno-mo}nih festivala, ve} ima mnogo sceni. I svi su izbeglice iz svojih, u njima jo{ prepoz- traìo precizan savet za svoju malih - tamo je ìvot pretvoren u jedan per- natljivih klanova. Razmenjuju, u~e, menjaju se. Videti te specifi~nu situaciju i jasan problem. To manentni festival kao olak{anje i zabavu za promene na sceni, videti sukobe izazvane ner- je donekle olak{alo davanje saveta i stalni i obavezni rad/potro{nju. Ove godine u azumevanjem - i to ne ideolo{kim, ve} ~isto telesnim - uvek inspirativnu komunikaciju kroz Dortmundu u Nema~koj odràn je po osmi izuzetno je uzbudljivo. Da ne pominjem koliko je fasci- upoznavanje jedan na jedan, ali hlad- put festival Off-Limits. Koja je ograni~enja nantno videti sve te razli~ite, do maksimuma dovedene nije vreme zna~i sporije pivopijanje i sebi postavio tim festivala bez limita? ve{tine kori{}enja tela. Ono {to ostaje kao kost u grlu detaljnije ulaènje u svesti Drugih. I Re{enje je vrlo mudro. Dve teme. posle gledanja ovog devetostruko li~nog spektakla, jeste sa hladno}om, pivo sporije isparava Jedna je "Izbeglice (iz) generacija". kako }e se ti ljudi menjati u~e}i jedni od drugih i igra- kroz koù i lak{e stiè do mozga, a Promu}urno smi{ljeno. Politi~ki korektno. ju}i zajedno, kako }e konflikt daljim igranjem predstave tamo... Moè u sebe da uklju~i sve isklju~ene i zane- nestajati zbog uzajamnog upijanja telesnih znanja i Da se ovi silni performeri orijentisani marene grupacije, izbeglice svih fela, stanja. Izazovno pitanje za teoriju izvo|enja. ka gluvarenju ne bi suvi{e opustili svakako. Mlade, decu, a bogami i stare kao Kratke forme, pak, usmerene su ka gluvarenju. Ne kada im je ve} sve pla}eno, organiza- kvintesenciju termina generacije, a koji su plesne. Plesa~i, vala, ska~u i izvode akrobacije tako da tori iz Evrope (gde mora da se radi) pod posebnom brigom blagodarne dràve gledaoce "podilazi" i{ijas samo od gledanja. Znoje se i naterali su nas sve da izvedemo i dva Allemagne. trude da svojih desetak minuta toliko izgruvaju i zasene nova performansa u zajedni~kom Druga tema: "Gluvarenje". Zapravo to je, na{u pa`nju da se i mi oznojimo samo od pomisli koliko oìvljavanju Zoolo{kog vrta i Botani~ke paralelno sa festivalom, vi{egodi{nji umet- truda ulaù u svoj poziv. Posle devedesetih u kojima je ba{te. Posetioci u koloni idu ovim ni~ko-antropolo{ki projekat prikupljanja ples pod isto~nja~kih uticajima bio prili~no analiti~an, divnim prostranstvima, zaista ve}im od uglavnom fotografskog materijala {irom ose}ajan i sveden, nov milenijum, pod velikim uticajem bilo kod parka u deset puta brojnijem globusa: kako izgledaju ljudi kada ni{ta ne hip-hopa, ostavlja i sportsku gimnastiku kao manje Beogradu, i nailaze u ambijentu na rade. Ove fotografije se kasnije razvijaju u zahtevan ànr za telo. za~udna pona{anja i slike. Odlaze ku}i tekstove, plesove, dramske scene... Neplesa~i uveliko su preuzeli relacionu estetiku, gledaju}i da li }e negde usput videti Kada se sa ovako {irokim i humanim koriste}i vreme performansa za susret publike sa jo{ neki performans. Skriven iza temama sakupi novac za festival, onda se autorom, situacijom i me|usobno. Ovde }u izdvojiti svoj semafora za bicikliste ili automobile sakupljaju radovi umetnika. Stiglo je hiljadu nastup "Jedan savet - jedno pivo". Za razliku od ranijih jer pe{aci mogu da se kre}u slobodno fotografija na drugu temu iz preko ~etrdeset nastupa u kojima svako ko mi kupi pivo i sedne preko kako èle? Na trgovima ispod ogrom- zemalja i sa svih kontinenata. puta mene ima pravo da zatraì savet za bilo koji prob- nih prodavnica? Na igrali{tima za Duge, celove~ernje scenske forme koje lem u ìvotu i da ga slu{a dok god pijem pivo, kada je decu sa mekanim tlom? Ne{to neuo- zahtevaju skuplju produkciju logi~no su vi{e ljudima bilo zabavno da popiju pivo sa mnom, u bi~ajeno? Ali nema. Ne dok ne plate vezane za prvu temu, izbegli{tvo generacija. Evropskoj zajednici nema tog lagodnog i ironi~nog kartu!

61 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:16 Page 62

62 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:16 Page 63

INTERVJU: JELENA ILI], GLUMICA Svest o dru{tvenom trenutku UMETNOST KOJA JE SAMA SEBI SVRHA JE JALOVA I NIJE SUBVERZIVNA, NE MENJA, NE UKAZUJE, NE UTIÊ, NE PROVOCIRA, NE RAZVIJA SE Tanja MATI] Jelena je ~esto i u Hrvatskoj gde radi na jednom region- provocira, ne razvija se. Neophodna je Foto: Branimir MILOVANOVI] alnom projektu, novom filmu Svetislava Preli}a (autora svest o dru{tvenom trenutku, a bilo antologijskog filma "[e}erna vodica"). koji umetni~ki oblik je dragocen jer Fatima, Erika, Svetka, Mali princ, Regionalnu saradnju vidi kao neophodan na~in posto- moè{ da izrazi{ svoj stav i da uti~e{ Pomorandà, Ivona, Vojnik, Mala Kim….sve janja i rada za razmenu ideju i iskustava. "Dosta mojih da se ne{to primeti i menja ako ti su to lica u koja ulazi dvadesetpetogodi{nja prijatelja je ovog leta bilo u Sarajevu ili Motovunu na smeta ili je po tvom mi{ljenju glumica Jelena Ili} u brojnim predstavama u filmskim festivalima. Vratili su se sveì, upustili se u pogre{no. Na proteklom Bitefu su kojima se moè videti u beogradskim nove projekte sa ljudima koji misle druga~ije, ~ije je prikazane dve predstave koje su pravi pozori{tima. Glavna uloga u angaòvanoj iskustvo razli~ito. I upravo ta razmena ideja je ne{to na primer: "Makbet" Jirgena Gosha i predstavi "Pomorandìna kora" donela joj je ~emu moramo svi da radimo, da insistiramo ako "Brisel 04." Romea Kastelucija. pohvale i nagrade, a sama predstava je ve} ho}ete", sigurna je Jelena. Katarzi~no... mesecima jedna od najgledanijih u pozori{tu Atelje 212. REZ: Idu li umetnost i dru{tveno-politi~ka Da li su, po tebi, nezavisne produk- "Pomorandìna kora" i "Arapska no}" dve su angaòvanost zajedno? cije i andergraund teatar, u kojima dru{tveno i politi~ki angaòvane predstave u Jelena Ili}: Umetnost koja je sama sebi svrha je jalova i ima mesta za angaòvanost umet- kojima Jelena trenutno nastupa. Me|utim, nije subverzivna, ne menja, ne ukazuje, ne uti~e, ne nika vi{e nego u mejnstrim

63 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:17 Page 64

pozori{tu, dovoljno prisutni u Srbiji i regionu? - Poslednjih godina umetnici sa Balkana se sve vi{e umre`avaju i mislim da je to neophodno. ^ini mi se da javnost ne posve}uje dovoljno prostora druga~ijem pozori{tu ili izrazu, {to nije dobro. Naviknete na jednu opciju, nemate izbora i va{ ukus vremenom postaje lo{, kriterijumi niski... Volela bih da nezavisne trupe zauzmu jedno bitno mesto na pozori{noj sceni i naprave kontratezu institucijama koje se te{ko i sporo odlu~uju da menjaju svoj pravac, {to je i razumljivo jer "u pozori{te se ide da se zabavi{ i nasmeje{".

IZBORI I ODGOVORNOST Vidi{ li mesto za druge umetnike ili sebe u kampanji za predsedni~ke izbore koja je u toku u Srbiji? - Odlu~ila bih se za neutralnost jer sam malo umorna od {arenila politi~kih kampanja i bezukusa koji je neminovan u ~itavoj toj re`iji. Ne vidim sebe kao lice koje ma{e zas- tavicom sa bine. Dodu{e, mo`da iz poslednjeg reda...

Glasa{ na izborima? - Da, zato {to `elim da na ne{to uti~em, zato {to je to odgovornost prema sebi samom, pre svega.

64 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 21:45 Page 65

FESTIVAL U PRI[TINI SKENA UP za Faruka Begolija

PREKO DVE STOTINE STUDENATA IZ RAZLIÎTIH SVETSKIH [KOLA FILMA I POZORI[TA PROVELO JE NEDELJU DANA U PRI[TINI GOSTUJU]I I UÊSTVUJU]I NA FESTIVALU STUDENTSKOG FILMA I POZORI[TA - SKENA UP, A PETI FESTIVAL BIO JE POSVE]EN LETOS PREMINULOM GLUMCU, PROFESORU GLUME I JEDNOM OD POKRETAÂ FESTIVALA, FARUKU BEGOLIJU

Milot Hasimja nakon ovog festivala mutiraju. Naravno, èlelo se da Kao i pro{lih godina festival je i ove ukazati na samu angaòvanost festivala i uop{te na do~ekao stotinjak gostiju iz razli~itih "Najmanje {to moèmo uraditi za tebe, Faruk potrebu umetnika da reaguju i da se odnose prema {kola filma i teatra sa Balkana, iz Begoli, jeste da nastavimo ono {to si po~eo i stvarnosti. Evrope i Amerike. "Iako ne znam da tvoj i festival tvojih studenata nazovemo "Izgleda da se predizborna kampanja zavr{ila, pa zato previ{e o festivalu, veoma mi je po tebi", ~ulo se na otvaranju petog po redu politi~ari nisu sa nama. U suprotnom, znam da bi sig- drago {to vidim koliko je ìvo ovde Festivala studentskog filma i pozori{ta - urno polovina sale bila puna namrgo|enih lica koja bi na Kosovu jer nisam takve utiske Skena Up. Festival je otvoren i odràn u se gurala da zauzmu mesto pored mikrofona", rekao je mogao da steknem iz medija, a veoma toplom okruènju daleko od du`nosti, Bekim Ljumi, jedan od najboljih reìsera sa Kosova, na zaista sam sre}an zbog ìve kulture i daleko od politi~kih govora u atmosferi koja otvaranju festivala Skena Up u Pri{tini. entuzijazma koji vidim na festivalu", se mogla osetiti samo u "îka Enverovim" festivalima. Otvoren je u jednoj neformalnoj SKENA UP i zabavnoj atmosferi, uz zvuke klavira i vio- Festival je osnovala grupa studenata sa pri{tinskog Fakulteta dramskih umetnosti sa pro- line, i uz dosta smeha koji su izazvali fesorom Farukom Begolijem 2003. godine. Na po~etku postojanja bio je isklju~ivo festi- voditelji programa, studenti glume i u~enici val studentskog pozori{ta. Me|utim, sada, nakon pet izdanja, otvorio se i za umetni~ke Faruka Begolija koji se inteligentno i ironi~no izvedbe van studentskog prostora. Tako su se ove godine, pored studentskih predstava, odnosio prema kosovskoj stvarnosti, isme- na festivalu mogli videti autorski filmovi i pozori{ni komadi, kako studentski, tako i pro- javaju}i mnoge apsurde prisutne u dru{tvu. fesionalni, s tim da profesionalna pozori{ta nisu imala pravo da u|u u takmi~arski pro- Tako su gosti festivala upozoreni na novi gram, ve} su bila deo takozvanog off programa. Na festivalu su nastupili uglavnom teatri fenomen radioaktivnog {etalista u glavnoj iz regiona, dok je filmski program bio vi{e internacionalnog karaktera. Bili su prisutni ulici u Pri{tini koje je napravljeno od navod- autori iz Nema~ke, Amerike, Kanade, a poseban segment je bio posve}en nema~koj video- no radioaktivnih plo~ica, i na mogu}ost da umetnosti u poslednjih 40 godina. 65 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:03 Page 66

rekao je profesor Pavel Jech sa poznate je trebalo da bude odigrana u pozori{tu Dodona, ~e{ke filmske akademije FAMU. otkazana je zbog nedolaska dela trupe. Me|utim, DAH TEATAR U PRI[TINI Po njemu, veoma je va`no to {to dosta ~etvrtog dana festivala prikazana je predstava Dah mladih autora stvara i prikazuje fiilmove, s teatra iz Beograda "Pri~a o ~aju" u reìji Dijane obzirom da je izlaganje radova i slu{anje kri- Milo{evi}. tika i reakcija od velike va`nosti za razvoj Na programu je bilo dosta predstava kosovskih autora, samih autora i filmske produkcije, iako nisu s obzirom da aktivnost pozori{ne produkcije na Kosovu svi prikazani radovi savr{eni. postaje sve intenzivnija. Zapaèna je bila predstava "Nadam se da }emo u budu}nosti videti "The Lesson" Bekima Ljumija koja je napunila salu Ruìca DEVI] mnoge dobre reìsere koji }e dolaziti iz Oda teatra i ostavila veliki broj zaniteresovanih ispred. FAMU, a upravo zbog toga èlimo da ljudi iz Veliku pa`nju izazvale su i predstava "Underground REZ: Kako je do{lo do saradnje sa najrazli~itijih zemalja dolaze u FAMU", dodao Man" Ku{trima Koli}ija (Kushtrim Koliqi), mladog Skena up festivalom i do va{eg je Jech. pozori{nog autora iz Pri{tine, i predstava "The Rest is gostovanja u Pri{tini? Jedan od najzapaènijih na festivalu bio je Silence", reìsera Agona Miftarija (Agon Myftari). Sanja Krsmanovi}: Pre nekog vreme- gr~ki film "Eduard" kojeg je reìrala Angelika Pored toga, pozori{ne trupe iz Makedonije i Albanije na organizovali smo u na{em pros- Antoiniu. Film predstavlja istinitu pri~u o su tako|e bile zastupljene na festivalu. Program festi- toru Centra za pozori{no istraìvanje Albancu iz Albanije koji odsluùje kaznu za vala su pratile i svkodnevne press konferencije i prezentaciju rada Jetona Nazira|a, ubistvo po~injeno u Atini. Ulogu Eduarda na debate na kojima je publika imala priliku da razgovara mladog dramaturga iz Pri{tine, i Zo- velikom ekranu je oìveo kosovski glumac i diskutuje sa autorima. rana Risti}a koji u âglavici radi sa E{ref Durmi{i (Eshref Durmishi). Film prati Posebno zanimljiv deo svih festivala jeste svakako jednim de~ijim pozori{tem gde igraju ìvotne emotivne lavirinte izbeglice u Gr~koj, dodela nagrada. Glavna nagrada "Adriana Avdulahu", upravo Jetonovu dramu; oni ina~e kao i ìvot njegove porodice u Albaniji, i nazvana po glumici iz Albanije koja je poginula tokom sara|uju i to je jedan divan primer ujedno prikazuje stanje u zatvorima u rata na Kosovu 1999. godine, dodeljena je glumici saradnje izme|u Srba i Albanaca na Albaniji. Film je premijerno bio prikazan u Ljuredani \e{i (Luredana Gjeqi) za ulogu u predstavi Kosovu. Pored toga, na{a rediteljka Gr~koj gde su ga publika i kriti~ari veoma "Lizina Putovanja". Nagrada za najboljeg pozori{nog Iva Musovi} nas je pitala da li se dobro primili. U me|uvremenu "Eduard" je glumca pripala je Besniku Krapi za ulogu u predstavi slaèmo da njene fotografije budu u{ao u konkurenciju i za nagradu Oscar u "Sve ostalo je ti{ina" koju su radili studenti Fakulteta premijerno izloène u galeriji u kategoriji najboljeg stranog filma. umetnosti iz Pri{tine. Pri{tini; re~ je o izlo`bi fotografija E{ref Durmi{i koji je bio jedan od zapaèni- Nagrada za najbolju pozori{nu reìju dodeljena je pod nazivom broj 9, a fotografije jih gostiju festivala obja{njava da je ovo bila reìseru iz Irana Payam Azizi iz Azad University of predstavljaju moju solo predstavu. Mi jedna od teìh uloga, posebno {to je svestan Arak. Naàlost, Azizi je trenutno na odsluènju vojnog smo se naravno sloìli. Nakon te da ~ovek koga glumi zaista postoji. "Stvorio roka u Iranu i nije mogao da primi nagradu, ali je izlo`be, stupili smo u kontakt sa sam Eduarda onako kako sam ga zamislio jer ekipa predstave zaista besprekorno obavila posao, Arbanom Zharku, direktorom Skena ga nisam sreo, ali sam sve vreme ose}ao uprkos spre~enosti reditelja da ih podrì tokom nastu- Up festivala, i tada smo i ~uli za fes- strah jer je druga~ije kada vidi{ osobu koju pa. Glavna nagrada za najbolju predstavu pripala je tival. Oni su tako|e ~uli dosta o na{oj FARUK BEGOLI (1944-2007) predstavi "Pri~a o ~aju", i zvali su nas da nastupimo. Faruk Begoli ro|en je 14. februara 1944. godine u Pe}i, a umro je 23. avgusta 2007. godine. On je bio jedan od velikih glumaca u Dah teatar je zapo~eo svoj rad biv{oj Jugoslaviji, a nesumnjivo je jedan od najve}ih i najslavnijih 1991. godine na samom po~etku glumaca albanskog porekla. Faruk Begoli je studirao na Fakultetu ratnih sukoba na podru~ju biv{e dramskih umetnosti u Beogradu, a diplomirao je 1966. godine. Jugoslavije. Odlu~ili ste se za ovaj Snimio je vi{e od 100 filmova u okviru brojnih kinematografija sa projekat svesni teìne vremena i podru~ja biv{e Jugoslavije. On je oduvek imao veoma va`nu ulogu li~ne odgovornosti - reagujete na u pozori{tu i kinematografiji Kosova. Predavao je u Fakultetu uàs stvarnosti pa je sudbina Dah umetnosti u Pri{tini i jedan je od osniva~a festivala Skena Up koji teatra obeleèna vremenom rata, je ove godine u znak se}anja nosio njegovo ime. nasilja i mr`nje. îni se da vi nikad niste beàli od toga, ve} ba{ glumi{, nego kada sam jednostavno stvara{ predstavi "Sve ostalo je ti{ina" u reìji Agron Miftarija. suprotno - sve vreme ste i{li u sus- neki lik. Bojao sam se susreta i èleo sam da Time je Miftari drugi put za redom osvojio nagradu za ret ka tim temama koje su i postale Eduardo ostane onakav kakvim sam ga ja u najbolju predstavu festivala, s obzirom da je isto priz- glavno obele`je predstava. svojoj glavi stvorio", rekao je Durmi{i. nanje osvojio i na pro{logodi{njem festivalu. - Dah teatar, Centar za pozori{na Kada je re~ o pozori{nom delu festivala, Pri{tina je bila u izvanrednom festivalskom istraìvanja, osnovale su 1991. posebno je zanimljivo da je tre}ina raspoloènju, tokom celog dana se mogao pratiti godine rediteljke Iva Musovi} i prikazanih predstava u okviru festivala do{la raznovrsan program, a ve~eri su bile rezervisane za Jadranka An|eli}, i glumica Maja iz Irana, a jedna od njih je bila i ovogodi{nji ùrke. Ako to nije uradilo radioaktivno {etali{te u Miti}. Ja sam do{la posle dve godine. pobednik u konkurenciji za najbolju reìju. glavnoj ulici Pri{tine, onda je svakako Skena Up Po~eli smo kao umetnici sa otvorenim Sa druge strane, predstava iz Beograda napravila kulturnu mutaciju i podgrejala atmosferu u o~ima, kao angaòvani umetnici koji "Zoom Profile" u reìji Sneàne Tri{i}, koja hladnoj Pri{tini. reaguju na stvarnost oko sebe i koji

66 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 58-67pozoriste_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:03 Page 67

Stvaranjem protiv destrukcije O PREDSTAVI CENTRA ZA POZORI[NO ISTRA@IVANJE "PRI^A O ^AJU" KOJU JE RE@IRALA DIJANA MILO[EVI] I NASTUPU U PRI[TINI ZA REZ GOVORI SANJA KRSMANOVI}-TASI], GLUMICA DAH TEATRA

razvijaju pozori{te iz sopstvenog jezika. Mi ne koristimo ne}e zaceliti. Tako da smo mi ti ~ista~i rana. zlo~ina koji se odigrao u [trpcima i drame kao predloàk, ve} sami kreiramo jezik dra- Uvek se setim rada Marine Abramovi} na prizivate se}anje na sve `rtve tog maturgije kroz rad na predstavi, drama se razvija u toku Venecijanskom bijenalu kada ona struè zlo~ina. Kakav je koncept same samog stvaranja i sami glumci su kreatori i autori kosti, mi to isto radimo, samo kroz teatar. To predstave? pozori{nog materijala. Mi smo apsolutno reagovali na je jedan oblik stvaranja protiv destrukcije, - Predstava je nastala iz êhovljeve okolnosti koje nas okruùju kao umetni~ka bi}a sa {to mora biti glavno obele`je savremene pri~e "Tri sestre". Hteli samo da radimo jakom etikom, bi}a koja su protiv rata i bilo kog oblika angaòvane umetnosti. Mi verujemo u jedan klasi~an tekst. Razmi{ljali smo diskriminacije. Mi smo reagovali i stvarali umetnost koja neprekidni razvoj i ru{enje kli{ea i stalno za{to da radimo ovu predstavu i {ta je je imala odnos prema stra{noj stvarnosti oko nas. Mi preispitivanje, i savremeni umetnik mora to to {to moèmo da izvu~emo iz same imati kao svoj credo. predstave. Zajedno smo do{li do toga da je to to stalno propu{tanje vozova A koliko je uop{te te{ko kroz umetnost (motiv koji se provla~i u samoj pred- izraàvati taj uàs stvarnosti i igrati takve stavi), i{~ekivanje odlaska u neko bolje uloge koje podraàvaju doga|aje i slike sutra, a ustvari samo propu{tamo pri- tog uàsa stvarnosti? like, zata{kavamo stvari i ne idemo - Ovaj teatar su osnovale ène, sr` teatra dalje. Mi kao glumci stvaraoci dozvo- ~ine ène, ali nismo ènsko pozori{te, niti to ljavamo da na na{ proces kreativno èlimo da budemo; u na{em pozori{tu igraju uti~u de{avanja oko nas. Tako smo i mu{karci, ali ono {to nas karakteri{e jeste do{li do teme [trbaca. Jedan od ta neka ènska poetika predstave, u smislu zadatak je bio da se bavimo nestalim da nikad to nije previ{e sirovo ili surovo, ljudima, nestalim jezicima, nestalim uvek postoji blagost i prefinjenost u pri~anju civilizacijama, svim {to nestaje, kao {to tih pri~a, tako da, iako one nekad jesu istini- taj voz stalno nestaje za tri sestre. Mi te, bolne i jake, one nikad nisu banalne i pro- smo èleli da vidimo {ta se nas to ste. To je na{ na~in prerade tih te{kih infor- li~no doti~e, o ~emu mi èlimo jo{ da macija, naravno, sam teatarski jezik je savre- progovorimo. Tako smo do{li do teme men, koristimo dosta glas, pokrete, energiju nestalih ljudi i shvatili smo da je to Pri~a o ~aju: Maja Miti}, Jugoslav Hadìc, Sanja tela, radimo svakodnevne treninge, tako da doga|aj koji je zanemeren i potisnut. Krsmanovi}-Tasi} i Aleksandra Jeli} glumci nisu samo glave koje govore jer oni To se desilo, ljudi se toga se}aju, ali moraju da budu ìva tela koja emituju ener- ni{ta vise od toga. Mi smo do{li do PUNOG SRCA IZ PRI[TINE knjige o ovom zlo~inu koju je izdao Fond za humanitarno pravo, izu~ili REZ: Kakva iskustva nosite sa ovog gostovanja u Pri{tini? Kakvi su utisci sa festivala i iz Pri{tine? smo tu knjigu i koristili autenti~ne Sanja Krsmanovi}: Za neke ljude nikad nije pravo vreme da se ide i da se prave mostovi, a za nas umet- informacije za na{u predstavu. Taj nike je uvek pravo vreme i jako nam je va`no da se na{om akcijom stvaraju promene. Mi smo oti{li tamo doga|aj je bio pokreta~ daljih odmazdi sa strepnjom nasle|enom od okoline. Vratili smo se punog srca, upoznali smo divne ljude, povezali smo i strahota koje su na kraju dovele i do se sa njima, oni su puni entuzijazma, rade ne{to dobro, ne{to smisleno u uàsnom besmislu u kojem se Srebrenice. Poenta cele predstave jeste nalaze. Svi smo pod uticajem tih ru`nih struja i vetrova koji duvaju i koje kreiraju neki ljudi kojima nije paljenje sve}a koje drè ljudi u publici stalo do ljudske du{e i do boljitka. Svi smo se sloìli da nam je bilo prelepo i da nismo odavno bili negde na kraju i tu mislimo na sve `rtve, to je gde su nas ljudi bolje do~ekali. neki na{ na~in da im odamo po~ast jer sve `rtve treba da se priznaju i da im nismo agitatorsko pozori{te, nismo politi~ki teatar, ali se giju i ta energija ~esto deluje mnogo ja~e od se oda po{ta. Ovako zajedno umetnici desilo da na{e predstave dosta progovaraju o toj nekoj semanti~ke vrednosti teksta, samog jezika. i publika stoje sa tim sve}ama i to je realnosti i da vrlo jasno dovode u pitanje mnoge stvari jedna posebna energije i ti{ina za koju koje su se de{avale kod nas u dru{tvu. Pre svega, na{e Predstava "Pri~a o ~aju" sa kojom ste nas- smatramo da ima ulogu katarze i {to predstave donose nadu, donose na{ nekompromisan tupili na festivalu jeste, kako sami kaète, je najva`nije, pomirenja. Tu vidimo stav - ne moè da se toleri{e nasilje, diskrimnacija, ljudi pri~a o o se}anju i naro~ito se}anju na ulogu nas kao umetnika - na{e pred- treba da otvore o~i za istorijske istine, za zlo~ine koji su surove i skrivene istine i na{em odnosu stave ne{to transformi{u, dovode do se ~inili u na{e ime i treba se suo~iti sa tim jer jednos- prema tim istinama. U predstavi se nekih razre{enja, otvaraju ljudima o~i, tavno se ne moè i}i dalje. Dok se jedna rana dobro ne prepli}u razli~ite teme i razli~ita vremena, mo`da neke ostavljaju i u neprijatnom otvori, ne i{~isti, ne dezinfikuje, ne pogleda, ona nikad u jednom trenutku ~ak igrate epizodu ose}anju. 67 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28 Page 68

PRO[LA GOD MILIONA POS Krah bioskopa u Srbiji GOD BILI) PU BLOKBASTER PRISTOJNIM

Ivan BEVC

Gotovo nestvarno deluju cifre od 300.000 ili 400.000 gledalaca koje su veliki filmski hitovi imali u doma}im bioskopima pre samo pola decenije. Ima li spasa posrnuloj bioskopskoj mreì ili smo na putu da odgledamo "poslednju bioskopsku predstavu"? Za pravljenje kratke ali pou~ne pri~e o slomu bioskopskog trì{ta u Srbiji nije neophodno, kao za mnoge druge propasti, posezati za pore|enjima sa vremenom velike biv{e dràve. Niti je svrsishodno porediti trì{te od preko 22 miliona ljudi i ogroman broj {to pravih, {to improvizovanih bioskopskih dvorana, koji su bili respektabilni ~ak i za evropske uslove, pa su pojedini "blokbasteri" poput legendarne Tesne koè umeli da privuku i nekoliko miliona gledalaca, a ozbiljni, umetni~ki filmovi mogli su da ra~unaju na nekoliko "skromnih" desetina hiljada poklonika. Dovoljno je posegnuti za podacima starim svega nekoliko godina i do}i do poraznog zaklju~ka da je ovde na delu savr{en slu~aj kombinovanja lo{ih tendencija iz sveta "oboga}enih" lokalnih {mekom. Tokom 90-ih doma}i distributeri su ìveli po sistemu toplo-hladno. Ugovori koje su imali sa tzv. major kompanijama bivali su ~as zamrznuti (sankcije, bombardovanje), ~as Foxa ili Disneya jer su njihovi fimovi mogli slobodno da a danas tavori kao bezna~ajan video aktivni, a ~ast lokalnih bioskopa spa{avali su se prikazuju pa su Metro film i First Production vodili izdava~. Tuck je postao najmo}nija doma}i filmovi ali i nezavisni programi pa trku ispred Tucka, Bandura ili Vansa. Poslednja dva su u doma}a kompanija sa gotovo pola smo jedno vreme bili pravi raj za art filmove. me|uvremenu uga{ena, a Tuck jo{ uvek odoleva i kako- trì{ta. Naslovi koje je u to vreme Pamti se preko 130.000 gledalaca tako servisira ovda{nje bioskope. imao na raspolaganju poput Harija Almodovarovih Visokih potpetica, ogromni No, ~ak i tokom olovnih vremena metastaze Potera ili Gospodara prstenova razvalili (lo{e nacrtani) bilbord na Trgu republike sa Milo{evi}eve strahovlade bioskopi nisu bili prazni. Bili su su box office liste (ta dva filma zajed- golim Harvijem Kajtelom (Zli poru~nik) ili oronuli, zapu{teni, nekoliko decenija iza inostranih no imali su preko 700.000 gledalaca) i preko 70 000 gledalaca hermeti~nog filma standarda, ali su i dalje imali publiku. [okantno zvu~i pozicionirali ga kao jedinu pravu pro- Klavir autorke Dèjn Kempion. Informacije o podatak da je tokom nevesele 1999. godine ~ak 3,5 mil- fesionalnu distributersku ku}u koja je novim ostvarenjima imali smo preko VHS iona ljudi posetilo bioskop u Srbiji, dakle vi{e nego otvaranjem multipleks bioskopa piraterije koja je ~inila 95 odsto ponude duplo od broja koji je zabeleèn pro{le i koji }e biti Tuckwood zbilja napravila pomak u video klubova koji jednostavno nisu imali {ta zabeleèn ove godine. Ve} je 2000. donela porast na shvatanju bioskopa u nas. drugo da ponude. Dolazak Warnera a onda i preko 4 miliona gledalaca, a prva prava demokratska U me|uvremenu VHS nestaje pod Columbije na video trì{te donekle je u~inio godina donela je pravi uspon lokalne bioskopske indus- najezdom DVD revolucije i ubrzo ovaj posao ozbiljnijim, ali smo i dalje bili trije i sa 4,8 miliona gledalaca i relativno skupim karta- postaje jasno da nova tehnologija crna rupa na mapama filmske industrije. ma postala sve zna~ajniji faktor na me|unarodnom donosi sa sobom neslu}ene Vode}i distributeri tog vremena bili su upra- planu. mogu}nosti piraterije bez gubitka vo oni bez velikih studija. Tih dana su Nezavisni su se povla~ili pred predstavnicima Holivuda, kvaliteta, a po neverovatno niskoj Miramax i Gaumont imali ve}u teìnu od Metro film je pravio rezultate gledanosti na u{trb zarade ceni. Problem koji je pogodio ceo svet, 68 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:28 Page 69

GODINA JE VEROVATNO NAJGORA U ISTORIJI DOMA]E BIOSKOPSKE SCENE - BILO JE TEK 1,6 POSETILACA (1/3 POSETE OD PRE 5 GODINA). ^AK I DOMA]I FILMOVI KOJI SU NEKAD (KAKVI I) PUNILI DVORANE NE MOGU DA PRIVUKU VI[E OD 50 HILJADA LJUDI, A VELIKI HOLIVUDSKI STERI SU SA NEKADA[NJIH 300 I 400 HILJADA PALI NA 30 HILJADA [TO SE VE] SMATRA SASVIM NIM REZULTATOM

oni gubili 20-30 odsto publike. Sa buvljaka i opskurnih bulevarskih tezgi prodavci piratskih diskova su se vratili u sam centar Beograda. I danas je mogu}e videti kako u Knez Mihailovoj opu{teno prodaju svoju robu ugodno }askaju}i sa onima koji bi po slu`benoj du`nosti trebalo da ih gone - sa policajcima. Sunovrat pod legalisti~kim vlastima se nastavio i u 2004. godini, jo{ 10 odsto gledalaca manje je zabeleèno nego u prethodnoj godini, a gromoglasno najavljivano sre|ivanje trì{ta zbog uvo|enja PDV-a o~ito se nije odnosilo na relaksirane momke sa tezgama kojima niko nije rekao da bez fiskalnog ra~una ne smeju da prodaju robu sumnjivog ili bilo kog drugog porekla. Godine 2005. lestvica se spu{ta na 2,6 miliona, ali u stvari trì{te preìvljava potpuni kolaps jer su polovinu te cifre napravila samo dva filma: Ivkova slava i Mi nismo an|eli 2. Publika ne da se nije vratila u bioskope ve} ih je, reklo bi se, trajno napustila. Istini za volju, osim Tuckowooda, Rode, [umadije i deli- mi~no Doma sindikata (svi u Beogradu) u Srbiji je preostalo svega oko 50 funkcionalnih sala sa redovnim ali sa kojim se visokim kaznama i uz podr{ku dràve fil- ne pravilo jer takva dela u bioskop dovode repertoarom. Ve}ina mesta nema madìje donekle uspevaju izboriti po~eo je da nagriza one koji nisu prava publika i koji se nakon bioskop, deca odrastaju bez saznanja lokalnu bioskopsku scenu. Slede}a godina je na prvi kratkotrajne aktivacije ponovo deaktiviraju za da tako ne{to postoji, pojavljuju se i pogled nastavila uspon jer je donela 100.000 gledalaca slede}ih 5 ili 10 godina. jeftina kiosk izdanja, a DVD plejeri vi{e nego prethodna, ali to je iluzija jer je ~ak Nemili doga|aji iz 2003. i sveop{ti ose}aj postaju besmisleno jeftini pa film sve 1.080.000 gledalaca napravio samo jedan film - Zona nesigurnosti doveli su do skretanja pa`nje sa vi{e postaje ku}na, a ne socijalna Zamfirova. Vi{e bioskopski fenomen nego pravi film, pirata koji su to obilato iskoristili pa je broj zabava. Ceo ritual izlaska u bioskop Zona Zamfirova je (poput Titanika u svetu) izuzetak, a gledalaca u 2003. pao na samo 3,4 miliona, polako nestaje jer bioskopa jednos- i za razliku od rezultata koje su u svetu pos- tavno nema. Nekada{nji gigant tizali nastavci Harija Potera ili Frodoa i Beograd film je potpuno propao i pro- druìne, a koji su bili ili u istom rangu ili sve dao svoje sale novom vlasniku koji i bolji, kod nas su svakim novim nastavkom pored preuzete obaveze izgleda ne

U Srbiji je preostalo svega oko 50 funkcionalnih sala sa redovnim repertoarom, ve}ina mesta nema bioskop, deca odrastaju bez saznanja da tako ne{to postoji, pojavljuju se i jeftina kiosk izdanja, a DVD plejeri postaju besmisleno jeftini pa film sve vi{e postaje ku}na, a ne socijalna zabava. Ceo ritual izlaska u bioskop polako nestaje jer bioskopa jednostavno nema 69 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 70

POTENCIJAL

Srpsko trì{te po tradiciji i veli~ini ima potencijal da bude jedno strane vlasti (softver i muzika su tako|e 90 odsto piratizovani) i od najve}ih u regionu. Cifra od 7 miliona gledalaca nije uop{te uni{tavanje onih koji poku{avaju da rade legalno, onih od kojih bi nedosti`na; uz prose~nu cenu karte od 3 evra jasno je da bi to dràva imala direktnu korist kada bi imali profit. Publika, narav- zna~ilo ~ak 20 miliona evra obrta, mnogo novih radnih mesta, no, linijom manjeg otpora kupuje ono {to joj se nudi jeftino i ne ulaganja u doma}u kinematografiju i lep priliv od poreza. Ali u treba ra~unati na njenu svest. Kada bi se heroin prodavao na tez- svim okolnim zemljama je trì{te prvo sre|eno, piraterija je sve- gama u centru Beograda za 200 dinara po gramu, pola grada bi za dena na prihvatljiv i neizbeàn nivo od 20 posto, a onda su krenu- mesec dana bilo "navu~eno". Na vlasti je da ovo pitanje sredi {to la velika ulaganja. Mi se po obi~aju ~udimo za{to niko ne ulaè, pre ili }emo za koju godinu u bioskope i}i, kao nekada po far- a ne èlimo da uloìmo napor da uredimo market tako da se ula- merke, u inostranstvo. Sre}a pa vizne olak{ice stupaju na snagu ganje isplati. Zbilja je potpuna misterija tolerisanje piraterije od od 2008. pomi{lja da barem centralne bioskope (Kozara, Odeon, godine (o~ekujemo tek 1,5 miliona gledala- razni drugi festivali pune sale kao od Balkan, Zvezda, Kosmaj, 20. oktobar) renovira; jedino je ca). {ale, a ~im prilika da se bude vi|en nekada uvek puni Jadran renoviran i pretvoren u kafi}. Jedine prilike u kojima doma}i gledaoci hrle pro|e, knjiga spada na prave filmofile Pro{la godina je verovatno najgora u istoriji doma}e u bioskop su festivali: FEST, Cinemanija i kojih je sve manje. bioskopske scene - bilo je tek 1,6 miliona posetilaca (1/3 posete od pre 5 godina). âk i doma}i filmovi koji su nekad (kakvi god bili) punili dvorane ne mogu da privuku vi{e od 50 hiljada ljudi, a veliki holivudski blokbasteri su sa nekada{njih 300 i 400 hiljada pali na 30 hiljada {to se ve} smatra sasvim pristojnim rezultatom. Vode}i distributeri (Tuck, Taramount) tavore i nadaju se podr{ci dràve koja okre}e glavu na drugu stranu, najavljuje silna ulaganja u doma}e filmove koje potom niko ne}e gledati jer niti }e imati naviku, niti }e imati gde to da u~ini. Kao poslednju {ansu nude nove luk- Tuck je postao najmo}nija doma}a kompanija sa gotovo pola suzne multipleks bioskope koji }e krasiti velike tr`ne trì{ta. Naslovi koje je u to vreme imao na raspolaganju poput centre (u Delti se uskoro otvara 6 sala) i koji bi u nared- Harija Potera ili Gospodara prstenova razvalili su box office liste nih nekoliko godina trebalo da obezbede oko 50 novih, najmodernijih dvorana za uìvanje u sedmoj umetnosti. (ta dva filma zajedno imali su preko 700.000 gledalaca) i pozi- Iskustvo zemalja u okruènju kaè da su takva mesta cionirali ga kao jedinu pravu profesionalnu distributersku ku}u zbilja dovela do ubrzanog skoka broja poseta, a ~ak je i koja je otvaranjem multipleks bioskopa Tuckwood zbilja malena Slovenija po rezultatima prestigla Srbiju ove napravila pomak u shvatanju bioskopa u nas 70 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 71

DRAGAN JELIÎ], FILMSKI KRITIÂR I UREDNIK FILMSKOG PROGRAMA TELEVIZIJE "PINK" Ne postoji dràvna volja za suzbijanje piraterije Ivan BEVC gubi veliki novac, {ta je spre~ava da sredi ovu oblast? - Dràva sa jedne strane gubi novac kroz porez na legalno (REZ): U kojoj je meri piraterija zastuplje- prodatu robu, ali sa druge strane dobija socijalni mir. na na ovda{njem filmskom trì{tu? O~igledno je da su procenili da je benefit mnogo ve}i nego Dragan Jeli~i}: Piraterija je zastupljena u {teta od piraterije. velikoj meri. Preciznije, piraterija je odredila tokove ovda{nje filmske industrije, jer da âk je i doma}i film izgubio 70 odsto svoje redovne pub- - Na{e televizije trpe ve}u {tetu nije nje, ne bi bilo ni "legalnih" kiosk izda- like, da li to zna~i da su gledaoci ipak nepovratno nelegalnim prisustvom u slobod- nja, odnosno bioskopi ne bi doìveli izgubljeni? nom kablu onih kanala koji emituju samouni{tenje. Te{ko je, naravno, u procen- - Gledaoci nisu nepovratno izgubljeni, ali je potrebno sa filmove (HRT, OBN, RTL, Nova) a tima izra~unati stepen piraterije u zemlji restauracijom bioskopske mreè i izgradnjom multipleksa nemaju pla}ene licence za Srbiju, koja drì do statistike koliko i do lanjskog paralelno re{avati i nagomilane probleme, me|u kojima je vrlo ~esto samo nekoliko dana ili snega, ali moja procena je da je to daleko piraterija samo "najvidljiviji" (ostali su Zakon o filmu, PDV i nedelja pre nego {to televizije koje iznad 90 odsto. ostali porezi u industriji, tradicionalno poreme}eni odnosi su vlasnici tih prava prikazu iste unutar segmenata industrije, stotine nelegalnih TV kanala filmove. Naravno, postoji {teta i od Ko je najve}i krivac za ovakvo stanje? koji bespravno emituju filmove, filmska edukacija itd...); u DVD piraterije, ali u mnogo manjoj - Najve}i krivac je dràva jer tokom svih ovih protivnom "dàbe smo kre~ili". meri jer je TV publika milionska. godina "borbe potiv piraterije" nijednom nije pokazala politi~ku volju da je zaista i suzbije. HOLIVUD NE]E RE[AVATI NA[E PROBLEME Sara|ujete godinama sa najve}im ku}ama (WB, Fox). Kako one gledaju na ovaj na{ prob- Da li je problem piraterije re{iv? lem? - Problem je re{iv u onoj meri u kojoj je re{iv i - Nikada veliki holivudski studiji ne}e sami re{avati probleme u drugim zemljama. Pomaga}e u svim civilizovanim zemljama, odnosno, mo- nov~ano antipiratske asocijacije simboli~nim iznosima, ali njihova logika je da puste da se trì{te gu}e je svesti pirateriju na nivo od 20-30 odsto. samo izbori sa piraterijom, pa makar to zna~ilo da }e ubudu}e sara|ivati sa "biv{im piratima".

Kakva su iskustva susednih zemalja? Da li }e otvaranje novih multipleks bioskopa donekle Da li ste pesimista ili optimista u Bugari su do pre nekoliko godina bili spasiti doma}u filmsku distribuciju? Tuckwood i Roda su pogledu re{enja ovog problema? sinonim za pirateriju. ~esto puni {to zna~i da publika ipak voli da pose}uje - Apsolutini pesimista, sem ukoliko - Svaka susedna zemlja ve} je u ili na dobre bioskope. neko od ovda{njih vlastima bliskih dobrom putu ka EU, pa je bila prinu|ena da - Otvaranje savremenih bioskopa }e spasiti distribuciju, ali i mo}nika ne bude imao direktni taj problem reguli{e na na~in kakav odgo- produkciju i prikazivanje, samo ako se ispune i ostali pre- interes od "legalne" filmske indus- vara visokorazvijenim EU zemljama. duslovi gore nabrojani. trije. U protivnom, mora}emo da ~ekamo na Evropu, a to }e potra- Kako komentari{ete stalne najave, ali Da li i na{e TV stanice trpe {tetu zbog piraterije? Ve}ina fil- jati. gotovo nikakvu akciju vlasti? Ona tako|e mova je pre na ulici nego u bioskopu, a kamoli na televiziji.

71 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 72

FILMSKI FESTIVAL Regionalci na najve}em dokumentar

NEOBAVEZAN FESTIVAL OBAVEZAN ZA SVE - INTERNATIONAL DOCUMENTARY FILM FESTIVAL AMSTERDAM - IDFA (22.11. - 2.12.2007.)

Oliver SERTI] redatelj je snimio zabavnu pri~u o samome prenosi 80 kila teàk coca-colin sebi tijekom priprema i istr~avanja friìder, a zaustavlja se tek radi kratkog Za dokumentariste, filma{e i more gledatelja, IDFA je Beogradskog maratona i to nakon {to je priz- odmora ili da bi u{i}ario ne{to hrane i uvijek poseban doga|aj. Posebno za autore i producente nao sam sebi da "u redateljskom ìvotu nije smje{taj. Taj blje{te}i friìder pred- iz na{e regije, biv{e Jugoslavije plus Rumunjska, postigao ni{ta". Nekima }e Mati~evi} zazvoni- stavlja upravo kontrapunkt vrijednosti- Bugarska i Albanija, kojima pojavljivanje u programu ti kao redatelj generacijskog muzi~kog doku- ma i na~inu ìvota predjela kroz koje ovog festivala moè lako otvoriti vrata u ogromno mentarca, portreta novovalnog Beograda prolazi. Pravu mjeru ovog dobrog filma {areno koprodukcijsko trì{te sve vitalnijeg dokumen- po~etkom devedesetih, filma "Geto", te nakon pokvario je tek nemu{to izveden kraj. tarnog biznisa. A neki od njih to su dobro iskoristili. toga igranog 'ko{arka{kog westerna' "Jedan Svoj novi projekt "Caviar connection" Festival na kojemu su gotovo svi filmovi iz konkurencije na jedan"... I zbilja, nakon toga, profesionalna pitching forumu, panelu svjetskih ujedno i svjetske ili europske premijere ove je godine na biografija naglo mu je uvenula. Zanimljiv TV producenata, prezentirali su produ- nanizao vi{e od 300 filmova iz cijelog svijeta, svakod- je ovo i iskren, no pomalo predug film koji bi centica Jovana Nikoli} i redatelj nevno od 10 ujutro do pono}i prikazivanih u 12 kino uz ne{to reklame mogao biti nova dokumen- Dragan Nikoli}, a u ponudi Docs for dvorana francuskog multipleksa Pathé (Tuschinski i de tarna kino poslastica. U debitantskoj Salea (marketa) na{lo se jo{ nekoliko Munt), {to je s reprizama vi{e od 1.000 projekcija. konkurenciji prikazan je pedesetominutni film solidnih naslova s istoka biv{e Brojkama valja dodati i blizu 150.000 gledatelja i goto- "Putovanje crvenog friìdera" Luciana Jugoslavije. âk je i Crna Gora imala vo 3.000 gostiju, mahom redatelja i producenata, direk- Munteana i Nata{e Stankovi}, u potpunosti konja za trku, i to u (pazi) koprodukciji tora drugih festivala i svih koji su bilo kako dio filma, ali sniman u Himalajama. Kamera prati 17- sa Srbijom. Dugometra`ni dokumen- i dolaze trìti svjeù filmsku robu za svoje televizije, fes- godi{njeg kurira dok na le|ima, po vrletima tarac "@e| kamenog mora" Vladimira tivale ili distribuciju, dogovarati koprodukcije i traìti nepreglednih nepalskih planin~uga, na servis Perovi}a prikazan izvan konkurencije, partnere. To ve} nekoliko godina obilato rade i sli~ni festivali u regiji poput Dokufesta u Prizrenu ili Zagreb Doxa. Naime, industrijski dio IDFA jednako je vaàn kao i onaj prikaziva~ki, a za ekipu iz doku-biznisa rezerviran je poseban prostor sa 60 kompjutera u kojima se nalaze svi filmovi iz programa uz bok onima koji nisu uspjeli u}i u konkurenciju, ali su producenti platili ne bi li utrapili svoje ~edo jo{ kojoj televiziji ili festivalu prije isteka im regularnog dokumentarnog ìvota. Jer u dokumentarnom svijetu od IDFA nema ve}eg. Najva`nija nagrada zove se Joris Ivens i dodjeljuje se za najbolji dugometra`ni dokumentarac, a redom po jednu nagradu dobiju i srednjemetra`ni film (Silver Wolf Award), kao i jedan kratki metar (Silver Cub Award), sli- jedi debitantski (New Appereance Award), a od ove godine i jedan studentski film pi{e se kao najbolji. Nije to sve, niski nagrada dodaje se i nagrada za ljudskopra- va{ko ostvarenje u kategoriji Movies that Matter (biv{a Scene iz filma Amnesty International Award), dje~ji film, kao i nagrada "Informativni razgovor" publike. Popratnih programa kol'ko voli{. Valja izdvojiti najbolje od najboljih s IDFA po izboru publike, a vele da je austrijska "Darwinova no}na mora", prikazana prije dvije godine na Motovunu, fakat najbolja. Tu je i retro- spektiva iranskog redatelja Maziara Baharija kao i zavr{eni filmovi potpomognuti sredstvima Jan Vrijman Funda, filmske fondacije naljepljene na festival, koja je va`na financijska injekcija za bekrije iz zemalja u razvoju, pa tako i na{ih krajeva. Najbolje su ove godine pro{li srpski autori. Dugometra`ni film Mladena Mati~evi}a "Kako postati heroj?" bio je u glavnoj dugometra`noj konkurenciji, a 72 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 68-73film_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:29 Page 73

Scene iz filma "Kako postati heroj?" arnom pazaru

)

NOVI USPEH ADELE PEEVE Ako se jo{ malo zagledamo na istok, u Rumunjsku i Bugarsku, ponovno }emo vidjeti vitalnu kinematografiju koja zaslu`uje poseban tekst. Spomenut }u samo sjajan rumunjski "Don't get me Wrong" ~iji su portagonisti, pacijenti ustanove za mentalno oboljele, vrlo neobi~no Adela Peeva prikazani u svojoj svakodnevici. Drugi, bugarski "Divorce Alba- nian Style", napravila je Adela Peeva, redateljica sjajnog debija "Whose is this Song?", prika- zanog na Motovunu prije nekoliko godina. Ovaj pak govori o nasilnom rastavljanju svih mje- {anih brakova u Albaniji tijekom strahovlade Envera Hoxhe.

pri~a je o malenome selu u planinama Crne koji su ba{ koji dan prije u{li u pred- Gore gdje se sudara tradicionalni na~in ìvota s nominaciju za nagradu Oscar: novim tehnologijama poput MMS-a. "Operation Homecoming", "The Price Bosna i Hercegovina se u konkurenciji pred- od Sugar" i "A Promise to the Dead: stavila pobjednikom Sarajeva "Informativni the Exile Journey of Ariel Dorfman", razgovori" Namika Kabila, napravljenim kao kao i sve filmove iz konkurencije s serija intervjua (informativnih razgovora) sa naglaskom na najnoviji film Wernera sugra|anima i to o ratu gdje i najobi~nija, hi- Herzoga "Encounters at the End of ljadu puta izgovorena pitanja - kada je po~eo the World" kao i Kim Longinotto rat i kako su se osje}ali - dobivaju najrazli~itiji "Hold me Tight, Let me Go". No, valja panel odgovora, no ne i onaj na pitanje tko je re}i da se i za filmove iz na{e regije pucao i po~eo sve. U prodaji ste mogli prona}i traìla karta vi{e, posebno za one koji i tek zavr{eni debitantski film "Visoko - Flying su se dodatno reklamirali. High" o bosanskom gradi}u koji je svjetsku Opu{tena sjajna atmosfera tijekom slavu stekao po tek otkrivenim piramidama, ali cijelog festivala, tehni~ki vrhunski i po cijeloj turisti~koj frtutmi koju je taj izvedene dvorane koje su pune na fenomen povukao za sobom i ispunio gra|ane ve}ini projekcija i to od samog jutra nekim novim optimizmom. Hrvatska filmska pa do zadnje projekcije, desetine sjetva i nije bila neka. U programu Paradocs, javnih rasprava, prijema i predavanja {to su dokumentarci koji è{~e koketiraju s - osim nevjerojatnih brojki ~ine ovaj eksperimentalom, pro{ao je tek "City Killer" festival tako velikim. Organizatorima Damira û~i}a, a u tako|er novouvedenoj ani- je zaista stalo da ovo ne bude samo mirano-dokumentarnoj sekciji na{ao se film do|em-gledam-kupim-idem, ve} od "In/Between" Nicole Hewit. Pro{lih godina festivala stvaraju i vrhunsko socijal- hrvatska je produkcija puno bolje stajala na izacijsko mjesto za sve okupljene. IDFA, a u konkurenciji se na{ao i "Povratak U svakom slu~aju, te{ko da ijedan mrtvog ~ovjeka" Petra Ore{kovi}a {to je zavi- drugi festival moè tako lako presti}i dan uspjeh. No, me|u gostima na{ao se IDFA bez obzira na budgete (ove ponovno i producent "Povratka..." Sini{a godine IDFA teì oko 3 milijuna eura), Juri~i} koji upravo priprema dvije nove kopro- a mislim da to niti nije potrebno jer dukcije. Prvu s makedonskom redateljicom ovoj dokumentarnoj fe{ti upravo Marijom Dìdèvom, a drugi s austrijskim pro- posebnu ~ar daje - sam grad ducentima. êkamo rezultate! Amsterdam. Neobavezan festival Najve}i interes, naravno, vladao je za tri filma obavezan za sve. 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:43 Page 2 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:44 Page 75 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 76

Sa harfom do zvezda NOVOSA\ANKA MILICA PA[I] NA TAKMI^ENJU ZA MLADE MUZI^KE TALENTE "MARTIN @ELIO" U FRANCUSKOJ OSVOJILA TRE]E MESTO [TO JE PRVO TAKVO PRIZNANJE ZA HARFISTE IZ SRBIJE

Igor MIHALJEVI] nekako je sve i{lo prirodno, me|utim sada je u Italiji kod profesorki Elizabet Bino{ vi{e nego o~igledno da je harfa moj pravi i Ane Loro. Bino{ je bila odu{evljena Da je klavir samo malo egzoti~niji instrument, ko zna izbor. U muzi~ku {kolu sam krenula godinu i pozvala je da dve nedelje boravi kakve bi stranice ìvota ispisivala talentovana harfistki- dana ranije i do{la sam u situaciju da, sa ve} kod nje u Nici kako bi takmi~enje nja Milica Pa{i}, Novosa|anka koja je sa samo 18 godi- poloènim prijemnim ispitom za srednju do~ekala maksimalno spremna, {to je na u vitrine smestila isto toliko presti`nih nagrada, muzi~ku, polaganjem diferencijalnih ispita Milica vi{e nego spremno prihvatila. ve}inom prvih. Slu~aj je hteo da Milica svoj dar pokaè preko leta presko~im osmi razred osnovne Elizabet Bino{ ima svoj kvartet harfi; ve} u gradskom de~jem horu "Zvon~i}i" gde su Olga {kole i obrazujem se sa generacijom 1988. po{to }e dve devojke morati da ga @ivkovi} i Branko Ruì~in njenim roditeljima skrenuli godine. Tako sam i zavr{ila osnovnu i srednju napuste iz li~nih razloga, ugledna pa`nju da ima odli~an sluh i da bi vredelo da nastavi muzi~ku {kolu "Isidor Baji}" u klasi @eljke profesorka Milici je rekla da je prava muzi~ko obrazovanje. Sponze. Osim festivala muzi~kih i baletskih {teta {to ìvi tako daleko i {to je jako Milica ne poti~e iz porodice muzi~ara i roditelji su {kola u~estvovala sam na republi~kim mlada, ina~e bi mogla da svira s instinktivno pomislili da je upi{u na klavir, a kada je takmi~enjima (dva puta laureat, prim. aut), njima! porodi~na prijateljica, ina~e {efica odseka za klavir, me|unarodnom takmi~enju "Petar Konjovi}" - Kakva ponuda! Me|utim, nisam to testirala dete i otkrila o kakvom se potencijalu radi, u Beogradu, UFAM takmi~enju u Francuskoj, shvatila toliko ozbiljno, prvo moram predloìla je Milici da svira harfu na tek otvorenoj kat- zatim takmi~enju "Mladi talenti" u Skoplju. da zavr{im akademiju - kaè za Rez edri u muzi~koj {koli "Isidor Baji}". "Za{to klavir, to je Dobila sam nagradu Izvr{nog ve}a Vojvodine studentkinja prve godine Fakulteta ba{ obi~no...", se}a se Milica njene re~enice koja je za postignute rezultate, a poslednji uspeh muzi~ke umetnosti u Beogradu u 1997. godine odmotala sjajnu karijeru. zabeleìla sam na takmi~enju za mlade tal- klasi profesorke Ljiljane Nestorovski, - Od tre}eg razreda su po~ela prva takmi~enja, javni ente "Martin @elio" u Francuskoj koje mi koja tri dana nedeljno provodi u ~asovi i nastupi. Tada sam ozbiljnije po~ela da se najvi{e zna~i - priznaje Milica. Beogradu na predavanjima i angaùjem, do tada je sve bilo kao igra. Nisam imala Veli~inu njenog nedavnog uspeha najbolje ve`bama a ostala ~etiri u "Baji}u". vremena ni da razmislim da li se to meni ba{ svi|a, opisuju èstoka konkurencija i ìri sa~injen - Moj najve}i problem je {to nemam od elite harfista i kompozitora. sopstvenu harfu. Na beogradskoj - Sam prolazak u finale bio je velik uspeh, akademiji postoje tri instrumenta, ali ne samo zato {to se zbog toga dodeljuje su mnogo stari. Harfa nije violina za diploma, ve} zato {to sam imala prilike da koju rade godine i posebno je te{ko sviram i drugi deo programa koji sam ako se radi o javnim, a ne li~nim spremila. Bezveze je ukoliko se dobro spre- harfama koje se po pravilu manje mi{ za takmi~enje, pa ne stigne{ da sve ~uvaju, dotrajale su, mnogo zuje... U svira{. Na kraju sam bila tre}a i ovo je prva "Baji}u" mogu da ve`bam, ali je to nagrada tog ranga koja je do{la u Srbiju. termin od samo dva sata, i sre}na Mom zadovoljstvu nema kraja - s pravom je sam {to mi je profesorka Ljilja sre}na Milica. pomogla da mesec dana pred Da bi se valjano pripremila, Novosa|anka je takmi~enja mogu da koristim instru- pre takmi~enja poha|ala desetodnevni kurs ment kod ku}e. To su dobre harfe za KAKO DA TE ZADR@IMO? - Volela bih da se makar deli} od toga koliko se pri~a o fudbalu ili tenisu u javnosti govori o muzici i kulturi uop{te. Verovatno bi bilo vi{e kvalitetnijih koncerata, poraslo bi interesovanje. Kao i u pozori{tu, na koncertima se uvek isti ljudi pojavljuju u publici. Pitate me gde }u biti za pet ili deset godina. Zaista ne znam jo{, ali ne bih propustila da odem da {kolovanje u Pariz, tamo{nja akademija je dosta dobra. Nadam se, u~im francuski, imam kontakte, dopala sam im se, ali treba mi jo{ mnogo truda i novca - priznala nam je Milica koju ìvot u inostranstvu ne privla~i ni blizu koliko {ansa da se tamo usavr{ava. - Idem svake godine u Francusku na mese~ne kurseve jer odràvam kontakt s dobrim profesorima. Svaki dan imamo ~asove, a na kraju i koncert svih polazni- ka. Tamo se upoznamo, kasnije odràvamo kontakte, ali i ti letnji kursevi su dosta skupi tako da idem samo jednom godi{nje - rekla nam je. Na pitanje: "Kako da te zadrìmo u Srbiji?", odgovorila je kroz smeh: "Kupite mi harfu..." 76 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 77

ve`banje, ali nikako za nastup - kaè Milica. Kako to obi~no biva u Srbiji, za uspeh mladih umetnika i sportista, osim njih samih najvi{e zasluga imaju roditelji. Milica Pa{i} nije ni prva ni poslednja kojoj visoke tro{kove putovanja i {kolovanja pla}aju roditelji budu}i da su dràvne institucije poslovi~no gluve i slepe, te siroma{ne za ambasadore poput Milice koji zemlju predstavljaju na idealan na~in. Tako, na primer, dobra harfa italijanske firme "Salvi" namenjena za po~etne kategorije muzi~ara, koja osim za ve`banje moè da MARTIN @ELIO Presti`ni "Martin @elio" odràva se u Parizu. Svake tre}e godine ova internacionalna manifestacija okupi najbolje harfiste uz- rasta do 21. godine, i posle Izra- ela i Blumingtona spada u svetski vrh muzi~kih smotri u kategoriji "Lili Laskin".

posluì i za koncert, ko{ta 16 hiljada evra. Na{a sagovornica kaè da joj se najvi{e dopadaju harfe "Lajon end Hili". îni joj se da su mek{e, lep{eg tona i izgleda. Na poslednjem velikom takmi~enju imala je prilike da bira izme|u odli~nih "Salvijevih" instrumenata koje takmi~ari imaju na raspolaganju bukvalno pet minuta pre po~etka manifestacije. Kako onda mladim talentima prigovoriti kada odlu~e da napuste Srbiju, pitanje je zrelo za skup{tinsku raspravu koja nikako da se desi. Ljubitelji harfe u regionu mogli su da ~uju Milicu Pa{i} 11. decembra u novosadskoj Gradskoj ku}i gde su nastupili i Zoltan îko{ na ~elu i Ivana Jurca na flauti. Nakon svega Milicu o~ekuju Me|unarodni festival harfe aprila 2008. godine u Beo- gradu, zatim ponovo Francuska... 77 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 78

Nikola RADI[I]

REZ: Kako ste do{li na ideju da se prijavite na takmi~enje "The next big thing"? Nata{a: To ustvari uop{te nije bila na{a, ve} ideja Gorana Kosti}a, vlasnika studija Go-Go u kome snimamo na{ prvi album. On je preko radija B92 saznao za BBC konkurs i predloìo nam da se prijavimo. Mi smo onako prili~no non{alantno to shvatili, pomalo opu{teno, onako srema~ki, kako mi sve tako polako radimo (smeh)... Zapravo, nismo mi to tako ozbiljno shvatili jer nismo znali o ~emu je re~. Ali, hajde da poku{amo. Voja Aralica, na{ producent, bio je ba{ uporan i insitirao je da po{aljemo pesmu "Po{le Mome" koju smo uradili pre dve godine. Ta pesma je pre dve godine bila prva na "Diskomeru" radija Studio B i tamo se zadràla dve-tri nedelje i ni{ta se dalje sa njom nije de{avalo. I onda smo odlu~ili da ipak probamo jo{ jednom jer nam se ~inilo da je ba{ ta pesma prava za neko internacionalno takmi~enje zbog dobrog ritma koji BBC U finalu ovogodi{njeg BBC izbora "Next big thing" takmi~ilo se pet izvo|a~a. Pobedila je grupa "Yunasi" iz Kenije, a "Vrelo" je podelilo drugo mesto sa Dèremijem Dònsonom iz Ujedinjenih Arapskih Emirata. Po BBC novinaru, upe~atljiva pesma grupe "Vrelo" ukorenjena je u staroj srpskoj tradiciji, a pra}ena zapanjuju}e mo}nim bubnjem i èstokom gitarom mogla bi da posluì kao osnova za fudbalsku navi- ja~ku himnu.

nosi. Pesmu smo poslali poslednjeg dana konkursa i ve} sutradan su nas zvali ljudi iz organizacije puni odu{ev- JEDAN, [IROJ JAVNOSTI NEPOZNAT BEND - "VRELO" IZ RUME, OSVO- ljenja: "Ljudi, oboàvamo vas! Super je to {to radite!" U roku od nekoliko dana javili su nam da smo u{li u Top 20 JIO JE DRUGO MESTO NA BBC TAKMIÊNJU "THE NEXT BIG THING" da bismo ne{to kasnije saznali i da smo u{li u prvih 5 (SLEDE]A VELIKA STVAR). IAKO SU GA NAJAVILI KAO ETNO-BEND IZ finalista. Dobili smo karte za London i oti{li. Znam da SRBIJE, "VRELO" JE I MNOGO VI[E OD TOGA A ZA REZ O ISTORIJI zvu~i kako je sve ispalo tek tako, ali stvarno je tako i bilo. BENDA, TAKMIÊNJU, PLANOVIMA I MNOGIM DRUGIM STVARIMA GOV-

Da li je upravo etno-momenat taj po kom se izdvajate ORE ^LANOVI "VRELA" NATA[A I STANKO TOMI] od drugih bendova i koji je u va{oj muzici bio intere- santan `iriju? muzika. Na primer, kada slu{ate kubansku Da li ste o~ekivali takav uspeh? Stanko: Pretpostavljam da jeste jer kako Englezima pro- muziku, to su sve tekstovi o tome kako je Nata{a: Ne, uop{te. Mi ustvari nismo dati ovda{nju verziju engleske muzike ili Nemcima Huan jurio neku devoj~icu. Nema tu neke ni znali {ta to zna~i. Bili smo totalno nema~ku. Mi odavde mo`emo ponuditi jedino na{u velike mudrosti i pameti, a ta muzika nosi. neobave{teni. Tek kasnije su ljudi muziku, ali to ne mora da bude banalno, da imamo Mislim da smo mi vremenom izgubili tu neku dolazili i pitali da li smo svesni {ta se {ajka~u i opanke, ve} najnormalnije. Mi smo odavde i autenti~nost i zato na{e muzike nema de{ava. Ali ne, sigurno nismo ni{ta vu~emo tu neku muziku sa sobom. Toga se ne treba napolju. Previ{e smo se trudili da imitiramo o~ekivali. Jer ipak se tu radi o 88 stideti. Naprotiv, to je super. Na{a muzika ima svoje nekoga. To jeste bilo zanimljivo nama, ali zemalja, prijavilo se 2.500 grupa… karakteristike, vrlo zanimljive i druga~ija je od drugih napolju to nije moglo da pro|e. Mada, Goran je bio ube|en da prolazi-

78 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 79

VRELO - SLEDE]A VELIKA STVAR Neplanirano me|u najboljima

Vrelo u studiju BBC

mo sto posto. Nismo to ni o~ekivali ni planirali. Mi smo su bili Najl Rodèrs, Vilijam Orbit... Oni su bili sve mogu}e pohvale smo dobili. Nama samo hteli da zavr{imo taj album i prili~no smo bili u toj stvarno odu{evljeni. Ina~e, pre nastupa finalista je to ostavilo najve}i utisak. pri~i, tako da nas je ovo nekako preseklo i sada je krenulo ìri nije ~uo nijednu pesmu, tako da su na licu nekim drugim putem. mesta ocenjivali ukupan doìvljaj, performans, Ovo nije prvi put da se trud nekoga iz nastup, pesmu, sve. Bili su odu{evljeni gitarom Srbije isplati napolju, a da u Srbiji ni- [ta vam zna~i ova nagrada? koju je svirao Voja Aralica. Najl Rodèrs je bio je dobio {ansu da se pokaè. Kakav Nata{a: Pa prvo zna~i moralnu satisfakciju jer smo drugi zaprepa{ten time. Rekli su da na{a muzika je ose}aj biti priznat napolju, a kod (smeh). Zna~i nam najvi{e kritika ìrija koju smo dobili. To udara u srce, u noge, u glavu. Kako su rekli, ku}e biti skoro u potpunosti ignorisan? su bile takve pohvale da smo mi ostali bez teksta. A u ìriju oborila ih je energija koju smo mi doneli. Ma Nata{a: Ne znam. Dobar je ose}aj {to 79 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 80

je neko napolju prepoznao {ta si ti hteo da ka`e{ svojom muzikom. Ljudi su to tamo na licu mesta pro~itali. A biti ignorisan u Srbiji? Pa mi smo navikli na to. Ova grupa postoji skoro devet godina i mi se iz sve snage trudimo da napravimo neki korak ovde. Mislim da smo tek sada uspeli. Mo`da je tako moralo da bude. Mislim, da je trebalo ranije da se desi, verovatno bi se desilo.

Za{to misli{ da je odnos ljudi iz muzi~ke industrije i medija bio takav prema "Vrelu"? Da li je to zbog muzike kojom se bavite, da li je to zbog toga {to niste REGION iz Beograda, ili je ne{to tre}e? Nata{a: Ne znam. Neke stvari }e za mene ostati enigma. Da li ste razmi{ljali o proboju na regionalno trì{te koje doma}im muzi~arima Sumnjam da je zbog toga {to nismo iz Beograda. Mi postaje sve interesantnije? nismo mogli da do|emo ni do drugih gradova, tako da Stanko: To {to mi radimo je relativno sveè. Na{ prvi bitniji nastup bio je u leto 2005. mislim da to nije od presudnog zna~aja. Ne znam. Mo`da godine na Exit festivalu. Tako da nije mnogo vremena pro{lo. A i dosta brzo smo menjali je to ipak zbog muzike, zbog tog ~udnog spoja. Ja nikada koncept. Mi ni sad nismo hteli da {aljemo ovo jer smo se bojali {ta }emo ako nas pozovu, nisam ~ula toliko teorija o nekoj muzici, kao o ovoj na{oj. nemamo spreman program. Na sre}u, traìli su samo jednu pesmu koju smo uspeli da Mnogi su imali teorije u koju fijoku da nas stave - da li spremimo (smeh). smo mi etno, da li smo pank, da li smo tehno… Mo`da je to neki razlog zbog ~ega je to tako. Kao: niste ni tamo ni Da li mislite da va{ zvuk moè da pro|e u regionu? ovamo i hajde da vas... bacimo (smeh). Stanko: Iskreno se nadam da bi mogao. Mislim da su to sve negde sli~ne kulture, da ljudi Stanko: Mi smo u po~etku mislili kako je super da svira{ to mogu da osete i da to moè da pro|e. ne{to novo i da }e to sebi na}i put, ali se ispostavilo da je upravo to bio problem. Postoji ta potreba da se sve stavi u Ne o~ekuje{ otpor, recimo, u Hrvatskoj zbog tog srpskog etno zvuka koji njih neku fijoku i ako to nije tako, onda vam kaù: "Ne znamo dosta podse}a na te nesre}ne devedesete godine, sukobe… gde }emo s vama. Do|ite sutra. [alter dva." (Smeh.) Ali Stanko: Mi se trudimo da se {to vi{e odvojimo od politike. Svi ti sukobi dolaze i prolaze, evo, mo`da se sada ne{to promeni. a ostaje neko delo. Promeni se hiljadu struktura politi~ara, ali ono {to napravi{ ostaje. Sad, koliko }e to preìveti, to ne moè niko znati. Kako biste vi opisali zvuk "Vrela"? Stanko: Zlatko i ja smo godinama ranije svirali neke startu bila ènska peva~ka grupa. Bilo ih je 15- ~uje na tom na{em prvom albumu koji dosta alternativnije varijante, vrlo hermeti~ne, pod utica- ak. To je funkcionisalo oko godinu dana, pa su smo tada snimili. Me|utim, on nije jem minimalizma i tih nekih alternativnih pravaca u rok im se tada pridruìli neki momci koji su svirali zaìveo, nismo uspeli da ga izdamo i muzici s kraja 20. veka. E sad, na taj ton smo prakti~no tradicionalne instrumente. To je tako trajalo do cela pri~a nije funkcionisala na na~in nalepili ovaj. Taj proces je trajao neko vreme dok se sve 2003. godine i u tom periodu su se menjali na koji smo mislili da ho}e. Ja sam kockice nisu slegle, tako da je stvarno te{ko definisati. razni koncepti. Nata{in pristup harmoniji, tada radio samo neke, recimo, tehni~ke Imamo ~vrstu, jednostavnu, jaku strukturu, a i taj etno mi organizaciji zvuka je napredovao i na kraju je stvari. Me|utim, 2003. godine sam se ne koristimo ba{ onako kako je to bilo na terenu, ve} kao u tom poslednjem periodu prve faze (2002- priklju~io bendu. motiv od koga Nata{a napravi harmoniju koja moè da 2003) sve bilo dosta bazirano ba{ na nekom legne na ovu svira~ku strukturu koju mi pravimo. Svi se tu starom izvoru zvuka, nekom najstarijem koji I tada se stvari menjaju. malo guramo kada pravimo pesme, sve dok to ne legne i smo mi mogli da prona|emo. Traìli smo najs- Stanko: Da. Ljudi koji su svirali i koji su po~ne da funkcioni{e. tarije muzikolo{ke zapise sa terena koji su sni- bili bitni u svira~kom smislu imali su Nata{a: Ja ustvari uop{te nemam ime za ovaj zvuk. Neki mani recimo unazad 40-50 godina, od kada su svoje profesionalne obaveze i nisu su rekli da je to etno-tehno-pank, neki da je rok-pank- u Srbiju stigli magnetofoni koji se mogu mogli da isprate celu pri~u. Napustili su etno. Ja zapravo vi{e ne znam. Ali za nas je ovaj zvuk poneti. To se u nekom harmonijskom i bend i onda smo mi re{ili da promeni- trenutno jedino mogu}. jezi~kom smislu oslanjalo se na neku ideju mo stvari. Ideja da radimo taj moderniji vizantijske muzike, onoliko koliko smo mi zvuk sa etnom u podlozi vukla se Bend postoji od 1999. godine. Me|utim, stvari se men- mogli da pohvatamo {ta se zapravo tada odavno. Ja nisam bio siguran da li jaju Stankovim dolaskom u bend 2003. godine. Kako je de{avalo. Ali taj koncept nije dao rezultate, treba da po~nemo to da radimo, ali tekao taj razvojni put "Vrela"? grupa je bila kabasta i velika. Mada, ja mislim Nata{a je bila uporna i rekla je: "OK, od Stanko: Nata{a je 1999. godine napravila grupu koja je u da to i sada dobro zvu~i i da se taj momenat sutra kre}emo." i tako je i bilo.

80 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:00 Page 81

ISTORIJAT "Vrelo" je osnovala Nata{a Tomi} po~etkom 1999. godine u Rumi. Tada je to bila ènska peva~ka grupa koja je izvodila tradicionalnu muziku stare Srbije. Ve} slede}e godine vokalna grupa prerasta u vokalno-instrumentalni etno ansambl koji broji ~ak 18 ènskih vokala i sedam muzi~ara na tradicionalnim instrumentima. Do 2003. godine "Vrelo" istraùje, prou~ava i radi na muzi~ko-folklornom materijalu Srbije i drugih slovenskih naroda a poseban akcenat stavljaju na vizantijsku muzi~ku osnovu. Izvode samostalne Vrelo na Exit festivalu koncerte, snimaju nekoliko muzi~kih tv emisija i sviraju na muzi~kim festivalima. Snimaju i CD (koji nije zvani~no objavljen) pod imenom "Uzde na belo". Krajem leta 2003. godine u~estvuju na snimanju muzike za film "@ivot je ~udo" Emira Kusturice. U Ko je uticao na vas u muzi~kom smislu? jesen 2003. godine vokalno-instrumentalni etno ansambl transformi{e se u bend. Stanko: Ono {to ja volim i {to sam ranije Tradicionalnu muzi~ku gra|u vi{e ne koriste kao osnovu za svoj rad ve} samo kao motiv slu{ao, to je taj period rane Discipline ki~me, ~ija je pozicija promenljiva. Veliki uticaj na rad grupe od 2005. godine ima muzi~ki pro- [arla Akrobate, Haustora. Naravno, to je sada ducent Vojislav Aralica. Od 2006. godine "Vrelo" je deo ekipe punk opere Emira Kusturice pro{lo. Od Engleza sam recimo voleo Public "Time of the Gypsies". Image Ltd. E sad, verovatno je sve to ostavilo U "Vrelu" pevaju: Dragana Stanojevi}, Ivana Bizumi}, Marijana Bizumi}, Brankica Ivan- nekog traga i mo`da malo vu~em na tu stranu. kovi}, Maja Marti}, Tatjana Nikoli} i Nata{a Tomi}. Ali kada se tu dodaju pevanje i harmonija, to U "Vrelu" sviraju: Katarina Mrk{i} (udaraljke), Zlatko Sakulski (bubnjevi plus udaraljke), postaje neki sasvim novi organizam koji Stanko Tomi} (bas gitara). funkcioni{e za sebe Aran`mani: Nata{a Tomi}, Stanko Tomi} i Vojislav Aralica. S obzirom da si osniva~ benda, {ta za tebe predstavlja "Vrelo"? Gde vidite sebe na srpskoj muzi~koj sceni? Koji je va{ kona~ni cilj? [ta èlite da Nata{a: Za mene "Vrelo" predstavlja na~in Nata{a: Upravo to je problem, {to nas jo{ niko nije postignute? ìvota, prosto mi smo se potpuno saìveli sa svrstao negde: da li smo za world music ili neku Stanko: Mi se ovim nismo po~eli baviti zbog tim. I to ne samo za mene, ve} za celu na{u drugu scenu. Ali {ta god, bitno je da sviramo. To nekog cilja. Da smo imali neki specijalni plan ekipu, za nas deset koji radimo u grupi - mi nam je jedino va`no. i program, to bi ve} bio neki trì{ni proizvod. smo se potpuno saìveli sa tim. Mi smo svaki Mi nismo krenuli s tim ciljem. Me|utim, sve dan zajedno kao jedna velika porodica i jako Ali ne svirate mnogo. Zbog ~ega? se vremenom razvijalo i sada je do{lo do tog smo vezani za sve to i sve svoje slobodno vreme Nata{a: Svirali smo na Exitu, na Belefu, ali ta~no nekog nivoa da se sa time ne{to moè i provodimo zajedno, tako da nam "Vrelo" zna~i je da ne sviramo mnogo. Ne znam zbog ~ega. napraviti. A ideja je da radimo najbolje {to uàsno mnogo. Mo`da do sada to nije bilo interesantno, ali nadam moèmo. Stanko: Mi smo dobri prijatelji i ~ak i na more se da polako postaje. Nata{a: Ja se nadam da }e nam ova nagra- idemo zajedno (smeh). da otvoriti vrata nekih festivala na koje ALBUM planiramo da konkuri{emo jer zapravo na{ jedini cilj je bio i ostao da sviramo. Trenutno ste u studiju. Kako napreduje rad na albumu? Stanko: Zavr{avamo ga. Evo sada }emo napraviti pauzu par nedelja zbog odmora, a kada se vratimo, Da li sebe vidite kao "The next big thing"? onda mislimo da ga zavr{imo. On je skoro pri kraju. Moramo da pripremimo i matrice za koncerte, a Stanko: Mi o tome uop{te nismo razmi{ljali. onda tek sledi pravi posao da se mi ustvari priviknemo na rad sa matricom. Uglavnom, naredna 2-3 Mislim da }e to vreme pokazati. meseca planiramo dosta da radimo i da pripremimo sasvim nov koncept koncerta. [ta biste poru~ili drugim mladim bendovi- Kakve promene planirate? ma u Srbiji koji ovde nisu dobili {ansu, a Stanko: Zadrà}emo tu strukturu basa i bubnja, ali }emo ispod podvu}i matrice kako bismo pro{irili tu veruju da vrede? neku zvu~nu sliku. Stanko: Jedino bih mogao da im preporu~im da se jave na konkurs "The next big thing". [ta nam moè{ re}i o pesmama? On se organizuje svake godine, evo ve} 5 Stanko: Mislim da }e album biti {aren. Mo`da ljudi imaju utisak da }e to sve biti neki hard-core jer je godina. Ko god misli da ima ne{to zanimljivo pesma koju su ~uli na BBC-ju dosta ~vrsta, ali recimo 30-40% albuma je takvo. Ostale pesme su dosta da po{alje, neka po{alje. Ko zna, mo`da mu druga~ije. Na nekim pesmama smo vrlo malo radili i ostavili smo ih da budu onako kao intermezzo na se posre}i. albumu, mala oaza mira posle ovih brzih pesama 81 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:45 Page 82 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 83

Glazba lije~i rane u bivšoj Jugoslaviji UMJESTO STARE IDEOLOGIJE "BRATSTVA I JEDINSTVA" PRAGMATI^NI ZAJEDNI^KI INTERESI POSTALI SU POKRE- TA^ SURADNJE U FILMU, GLAZBI I UMJETNOSTI

Davor KONJIKU[I]

"Jednom prijatelj, zauvijek prijatelj; a prijatelje sam stje- zemljama biv{e Jugoslavije, njezine kulturne cao prije svega kroz glazbu", kaè Branislav Babi}, ina~e veze te{ko kidaju. znan kao Kebra, pjeva~ srpske rock grupe Obojeni program. "Da se pita obi~ne ljude, mislim kako bi sve "Nacionalnost nije va`na kad se radi o glazbi." funkcioniralo bez ikakvih problema", gov- Naàlost, 1991. Kebra se na{ao u situaciji u kojoj je ori Kebra o obnovljenoj kulturnoj nacionalnost zna~ila sve. Kao Srbin sluìo je vojsku u razmjeni izme|u Srbije i Hrvatske. Vinkovcima u sjevernoj Hrvatskoj kad su Jugoslaviju "No, ako se kultura ostavi zahvatila neprijateljstva. politi~arima, onda o njima i Spasile su ga njegove glazbene veze. Gledaju}i ovisi, a oni }e uvijek na}i jednog dana gnjevne hrvatske civile i policiju preko razloge za opstrukciju." ograde vojarne, uo~io je prijateljsko lice Gorana Nedugo nakon {to je Kebra Bareta, kolege rockera iz hrvatske grupe Majke. pobjegao iz Vinkovaca, Uspjeli su nekako stupiti u kontakt te se sljede}u no}, Jugoslavenska armija bom- uz Baretovu pomo}, Kebra do~epao civilke, presko~io bardirala je grad i tako zapo~e- ogradu i pobjegao pje{ke u Ma|arsku. la rat koji }e rasporiti biv{u Kebra i njegova grupa ponovo sviraju u Hrvatskoj. Ova Jugoslaviju od Hrvatske do Bosne, ~injenica i prijateljski odaziv publike pokazuju da se, a kasnije i Srbije, ostavljaju}i za unato~ te{ko}ama koje jo{ uvijek optere}uju odnos me|u sobom smrt, progon i ru{evine. 83 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 84

LET 3, Beograd, SKC YUSTARMUSIC.COM Kako su se podizale nove dràvne Zajedni~ko kulturno trì{te jeme, mnogi ljudi, naro~ito u Beogradu, preko no}i granice unutar Jugoslavije, tako se nestalo u plamenu su se prebacili s protivljenja socijalizmu na zauzi- razbijala i kulturna scena. No àr su manje nacionalisti~kih pozicija. Bio sam duboko odràvali alternativni miroljupci, a s vre- "Nemogu}e je bilo ostati ovdje i ne biti dio razo~aran", obja{njava on. menom, nakon uspostave mira, po~ela tima", kaè vode}i hrvatski filmski redatelj Popularni hrvatski pjeva~ i kantautor, Arsen Dedi}, je cvjetati suradnja i razmjena i to ne Rajko Grli}, jedan od mnogih jugoslavenskih koji je u Jugoslaviji bio zvijezda od ranih {ezdesetih, samo u takozvanoj "visokoj kulturi". umjetnika pogo|enih kolapsom kulture koji je osje}ao se jednako. Dok je rat u Hrvatskoj i Bosni Danas je kulturna razmjena sve vi{e donio rat. Progla{en personom non grata u bjesnio, Dedi} se trudio odràti kontakte s kolegama mainstream jer zajedni~ki jezik i interesi Zagrebu jer je ranih devedesetih nastavio radi- i pjeva~ima iz drugih biv{ih jugoslavenskih republi- stvaraju prilike kako za umjetnike tako i ti sa srpskim kolegama na svoja dva filma - ka. "Kako sam mogao mrziti prijatelja iz Beograda, za poslovnjake, bilo to avangardno ili Kemala Montena iz Sarajeva ili Slavu Dimitrova kazali{te, nagra|ivani film ili turbofolk Osje}aji mr`nje me|u narodima - iz Makedonije?", pita se. glazba. Kad je 1995. uspostavljen mir, ovi pioniri u~inili su zaostav{tina ogromnog broja Iako sve ve}a kulturna mobilnost i dalje prve korake ka ponovnom uspostavljanju ~vr{}ih kul- nailazi na otpor onih koji èle odràti `rtava rata - predstavljali su turnih veza. Me|utim, stvari su napredovale sporo. izolaciju ratnih vremena, neki se nadaju ozbiljnu prepreku. Proces se nije Osje}aji mr`nje me|u narodima - zaostav{tina ponovnom stvaranju {ire, balkanske kul- ubrzao sve do 2000. godine kad je ogromnog broja `rtava rata - predstavljali su ture. Drugima je skandinavski model nova, tolerantnija politi~ka klima ozbiljnu prepreku. Proces se nije ubrzao sve do privla~niji, model zasebnih, ali usko po~ela zamjenjivati 2000. godine kad je nova, tolerantnija politi~ka povezanih dràva, koji pokazuje kako klima po~ela zamjenjivati nacionalisti~ku histeriju nacionalisti~ku histeriju ve}i, regionalni kulturni prostor moè prethodnog desetlje}a. funkcionirati. prethodnog desetlje}a. Danas najve}e glazbene zvijezde stare Jugoslavije Oslobo|eni ideologije, oni se nadaju da kao {to su Arsen Dedi} iz Zagreba, Mom~ilo-Bajaga se na Balkanu moè razviti sli~na zajed- Virdìni, kao jedan od producenata, i âruzi, Bajagi} iz Beograda, Zabranjeno pu{enje iz Sarajeva nica koja omogu}ava bolje prilike za koji je reìrao. Grli} je na kraju oti{ao studirati, i Goran Bregovi}, frontman Bijelog dugmeta, umjetnike i ve}u zaradu, a istovremeno a kasnije i podu~avati u SAD. bosanske rock grupe iz sedamdesetih, ponovno svi- olak{ava postupno pomirenje naroda jo{ Nije to bilo samo zato {to se umjetni~ka raju u punim koncertnim dvoranama po cijeloj biv{oj uvijek traumatiziranih ratom. atmosfera promijenila u Hrvatskoj. "U isto vri- dràvi. Nije to samo nostalgija za evergreenima.

84 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:14 Page 85

Nove grupe ~ine isto, {to ukazuje na to KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVE da pored zajedni~kog sje}anja i danas postoje zajedni~ki interesi i ukusi. Visokobudètni primjer toga je komedija Rajka Grli}a "Karaula" iz 2006. godine; koprodukcija Ipak imamo ne{to zajedni~ko koja je uklju~ivala pet od {est biv{ih jugoslavenskih republika, smje{tena u predratnu vojar- Popularna hrvatska rock grupa Hladno nu JNA na granici s Albanijom. Kako bi dobila pivo nema jugoslavensku pro{lost. sredstva od EUROIMAGE-a, Europskog fonda za Nastala je nakon osamostaljenja dràve. potporu filmu kojeg je osnovalo Vije}e Europe Nakon {to je prvo stekla popularnost u kako bi financiralo koprodukciju, distribuciju i Sloveniji, postala je hit u Bosni i prikazivanje europskih filmova, "Karaula" je Hercegovini te kona~no i u Srbiji gdje je morala biti projekt najmanje tri dràve. Kao re- prvi koncert grupa odràla 2001. zultat toga udruìli su se Hrvati, Slovenci i Ma- godine. "îm smo mogli tamo oti}i i svi- kedonci. No, nije stalo na tome jer su se uskoro rati na{e stvari, u~inili smo to. Kao {to pridruìle Srbija i Bosna. su i grupe iz Srbije dolazile svirati "Bosna i Hercegovina, Hrvatska i Srbija imaju je- ovamo", sje}a se Zoki, gitarist Hladnog dnu veliku prednost - ne trebaju nam prijevodi piva. da bismo distribuirali svoje filmove na na{im tr- Vinko Bre{an Prije samo nekoliko godina cirkulacija ì{tima", kaè Bre{an. "Na neki na~in ovo je glumaca izme|u Hrvatske, Srbije i Bosne zajedni~ko trì{te za filmsku industriju, a ono {to je logi~no, na kraju se i dogodilo." bila je nezamisliva. Danas igraju uloge u To potvr|uje i reakcija publike. Lokalne produkcije poput "Karaule" i Bre{anovog filma "Svje- njihovim sapunicama i filmovima. U doci" - ratni film koji je 2004. godine osvojio nagradu za mir berlinskog festivala - pokazali su Hrvatskoj je jedan od najpopularnijih se iznimno popularni kod balkanske publike. likova u hit sapunici "Ljubav u zale|u" Ogi kojeg glumi srpski glumac Nenad primje}uje hrvatski rock kriti~ar i novinar se kad sam im rekla da sam tamo upoznala mnogo Stojimenovi}. Aleksandar Draga{. "Ne vjerujem da je tako." pristojnih mladih ljudi." Doga|a se i velika razmjena u kazali{tu, Ovo je mo`da najo~itije na godi{njem Mirtino zanimanje za Srbiju rodilo se iz njezinih pos- naro~ito u manjim i alternativnijim tru- glazbenom festivalu Exit u Novom Sadu. Od jeta Exitu. "Sljede}e godine i}i }u i na festival pama. Jednako je u suvremenoj umjet- njegovog po~etka 2000. godine postao je limene glazbe u Gu~i", dodaje misle}i na tradi- nosti gdje razne organizacije udruùju mjestom na kojem se nova, poslijeratna gen- cionalni susret puha~kih orkestara u zapadnoj Srbiji snage na temelju zajedni~kih interesa. eracija moè susretati i brzo se osloboditi svo- koji je potpuno druga pri~a. "Za nas je sve ovdje Tri organizacije: KUDA.ORG iz Novog jih predrasuda. Na novosadskoj stanici postalo novo i egzoti~no", obja{njava. Sada, Centar za modernu umjetnost iz je uobi~ajeno vidjeti zagreba~ki autobus dok Sarajeva i WHW ([to, Kako i za Koga) ~eka svoje putnike koji ljube novog de~ka ili I novac govori kolektiv iz Zagreba, sura|uju ve} godi- djevojku iz Srbije. Exit daje dobar primjer kako se pragmati~ne PRIVLA^NOST FILMA poslovne prilike grade na kulturnim sli~nostima i lingvisti~kom razumijevanju. Drugim rije~ima, poki- I film postaje sve privla~niji preko Zoran Cvijanovi} dane veze uspostavljaju se u potrazi za ve}im granice, {to beogradski glumac i trì{tem i ekonomijom velikih brojeva. producent Zoran Cvijanovi} Me|u prvima koji su ovo shvatili bili su filma{i iz obja{njava sli~nom estetikom kao i biv{ih jugoslavenskih republika. Kaù da je lak{e prakti~no jednim jezikom. "înjenica raditi zajedno nego s kolegama iz drugih dràva. je da se mi u ovim krajevima razu- [tovi{e, procvat koprodukcija svodi se na bolji izbor mijemo, a to je klju~no", kaè on. glumaca zbog njihovog ve}eg broja, na sli~nosti jezika zbog ~ega nije potrebno prevoditi niti sinkro- nama, dok je njihov projekt nizirati filmove, te na mogu}nost udruìvanja sred- "Dekonstrukcija spomenika" nedavno stava kako bi se dobili ve}i budèti. privukao pa`nju javnosti zahvaljuju}i "Svi su se odmah uklju~ili u slovensko-hrvatske, djelu pod nazivom "Spomenik limenci", makedonsko-hrvatske i hrvatsko-srpske koprodukcije, ironi~na referenca na humanitarnu pa su se sredstva za ove projekte sakupljala svuda", pomo} koja je slana stanovnicima opko- sje}a se nagra|ivani hrvatski filmski redatelj Vinko ljenog Sarajeva od 1992. do 1995. Bre{an. Unato~ izolaciji i predrasudama u Trì{ni potencijal ovog zajedni~kog interesa prisutan posljednjih 17 godina, ~ini se da ne{to "Prvi put nisam ni rekla svojim roditeljima da je i na glazbenoj sceni. U 2005. godini je globalni posebno povezuje narode susjednih idem u Srbiju", govori Mirta, studentica iz medijski gigant MTV pokrenuo MTV Adria koji pokriva zemalja. "Netko je u jednom trenutku Zagreba, sje}aju}i se svog prvog odlaska na sve biv{e jugoslavenske republike, {to je trì{te od rekao da za Hrvatsku danas srpska kul- Exit. "Danas je to OK. Sad znaju da zadnje tri nekih 20 milijuna ljudi. Lokalne glazbene televizije tura nije ni{ta zanimljivija od bugarske", godine idem u Novi Sad na festival. Smirili su tako|er su po~ele emitirati regionalno, 85 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 86

uklju~uju}i i MTS kanal "Music Television Aleksander Draga{ kaè da je on sve vi{e popularan i u Menadèr jednog zagreba~kog turbofolk Station" koji se emitira iz Srbije i srpsku Hrvatskoj. Njegova novina, zagreba~ki dnevnik Jutarnji list, kluba kaè da se sve svelo na novac. komercijalnu postaju TV Pink. provela je istraìvanje na tu temu: "Pokazalo se da 43 "Danas je jedino novac vaàn, a u turbo- Ova druga najpoznatija je po svom posto od oko 1.000 ispitanika slu{a turbofolk", kaè on. folku ga ima na pretek", primje}uje. "U Grand Show, glazbenom "va{aru" na Ironija je u tome {to je ova mje{avina srpske folk glazbe, stvari nije va`no tko ili {to su oni (tj. kojem se pojavljuju ogromne koli~ine popularnih hitova i orijentalnih ritmova, do{la u modu pjeva~i) jer Hrvatska pada na to." turbofolka, glazbenog stila s jednostavn- tijekom vladavine Slobodana Milo{evi}a u devedesetim, im, sentimentalnim tekstovima koje dok je njegova najpoznatija diva Svetlana-Ceca Ra`nja- Ne vole svi turbofolk eroti~no izvode ~esto kirur{ki pobolj{ane tovi}, udovica notornog zapovjednika paravojske @eljka- ljepotice. Arkana Ra`njatovi}a. Unato~ takvom pedigreu te bez Ipak, popularnost turbofolka izvan Srbije, Usprkos ~injenici da je turbofolk srpski ikakve medijske podr{ke ovaj se glazbeni ànr nastavio naro~ito u Hrvatskoj, jo{ uvijek ima neu- ànr koji se uvelike povezuje sa srpskim {iriti kroz cijelu regiju obuhva}aju}i Bosnu, Hrvatsku, godne konotacije iz pro{losti. I dok nacionalizmom, hrvatski rock kriti~ar Sloveniju pa ~ak i Kosovo. Cecine pjesme odjekuju iz mnogih hrvatskih no}nih klubova i kafi}a, bilo bi prakti~no nemogu}e da ona organizira koncert u toj dràvi. Novinarka Nata{a Bodroì} vjeruje da ovo pokazuje koliko je jo{ daleko kulturno zbliàvanje izme|u biv{ih zara}enih strana. "Postoje neki sporadi~ni primjeri kulturne suradnje, ali ne postoji stvarni most", tvrdi ona. Kaè da se mediji nisu jo{ prilagodili publici. Tako, dok hrvatski hitovi pune srpski i bosanski eter, "nijedna hrvatska radio postaja nije emitirala nijednu srpsku pjesmu koja se natjecala na

Bosna ima specifi~ne dileme s tim u vezi jer je njezin poslijeratni dogovor u~inkovito prigrlio ratnu podjelu zemlje u dvije zone - jednu srpsku, a drugu ve}insko bo{nja~ku i hrvatsku. Hladni odnosi izme|u entiteta, Federacije i Republike srpske, zna~e da dr`avna kultura ostaje pod dominacijom "nacionalnih" pitanja i etiketa.

Euroviziji, poput ovogodi{nje pobjedni~ke pjesme Molitva ili pjesme Lane moje iz 2005. godine", isti~e Bodro`i}. Otpor kulturnoj suradnji dolazi s mnogih strana uklju~uju}i politi~ke stranke, organizacije `rtava rata i ratnih veterana, ali i same umjetnike. Zoki iz Hladnog piva ne pori~e njihovo postojanje, niti pobija njihove motive. "Ljudi su ostali bez igdje i~ega u ratu, izgubili su svoje voljene, pa mogu shvati- ti one koji se protive nastupima srpskih grupa u Hrvatskoj", priznaje. Jedna od njih je i hrvatska glumica Vitomira Lon~ar koja nije posjetila

86 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 87

Goran Bregovi}

Beograd od rata iako je nekad bila vrlo KOPRODUKCIJA NAJMANJE TRI DR@AVE popularna tamo. "Znam zasigurno da me tijekom i nakon rata nitko od mojih Reakcija na film "Grbavica", nagra|eni film bo- kolega iz Beograda nije poku{ao kontak- sanske redateljice Jasmile @bani} iz 2005. go- tirati", sje}a se. "Nikad nisu upitali kako dine, bila je mo`da najilustrativnija. Pri~a o jed- nam je u skloni{tima i treba li nam noj od mnogih bosanskih èna koje su za vrijeme i{ta." rata silovali srpski vojnici dobila je me|unarod- Snjeàna Banovi}-Dolezil, biv{a rav- nu slavu, osvojila je Zlatnog medvjeda na Berlin nateljica drame u Hrvatskom nacional- Film Festivalu, ali jo{ nije distribuirana u Srbiji nom kazali{tu, bila je ~ak prisiljena iako je glavna glumica, Mirjana Karanovi}, Srp- odstupiti s te pozicije 2002. godine kinja. nakon {to je skupina glumaca odbila Ona nerado politizira tu ~injenicu. "U tome pos- nastupiti u Beogradu, a {to je ona toji politi~ka pozadina, ali nisam sigurna da je poku{avala organizirati. Neki od njih su to glavni razlog", kaè ona. "Znam samo da se u rekli da se ne èle pokloniti beogradskoj Srbiji nije pisalo o uspjehu koji sam imala s ovim filmom... A ono ~ega nema u novinama, ne pos- publici u kojoj bi mogli sjediti ljudi koji Mirjana Karanovi} su ubijali njihove sunarodnjake. toji." Drugi okrivljuju politi~ke elite koje danas u svjetliju budu}nost", kaè Sabina Sabolovi}, No, Irena Guidikova iz Direkcije za kulturu pri Vije}u daju potporu kulturnoj suradnji, ali kustosica WHW-a. "Proces normalizacije stvorio Europe kaè da su takve podjele jednake u svim rijetko svoje rije~i potkrijepe i novcem. je tu pomirljivu sliku, ali ova pitanja jo{ nisu u tranzicijskim zemljama. "One, a naro~ito postkomu- WHW kolektiv, zapaèn po svojoj umjet- potpunosti rje{ena i jo{ uvijek imamo nisti~ka dru{tva, imaju velikih pote{ko}a … u nosti koja propituje nacionalne mitove, vi{estruke slojeve protivljenja i netolerancije." uspostavljanju balansa izme|u investiranja u projek- smatra da je blaà retorika trenutne Neki kriti~ari hrvatskog Ministarstva kulture te o~uvanja nacionalnog blaga i investiranja u vlasti vo|ena prvenstveno èljom da se àle se da se previ{e budèta tro{i na o~uvanje kreativne procese i suvremenu umjetnost", u|e u Europsku uniju. arheolo{kih nalazi{ta i nacionalnog blaga, dok primje}uje ona. "To {to smo slu`beno raskrstili s pro{lo}u se samo mali iznosi daju za kulturnu proizvod- Bosna ima specifi~ne dileme s tim u vezi jer je posljedica je velike opsjednutosti nju koja ne uklju~uje snaàn, otvoreno njezin poslijeratni dogovor u~inkovito prigrlio ratnu Europskom unijom, koja se vidi kao put "nacionalni" sadràj. podjelu zemlje u dvije zone - jednu srpsku, a

87 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 88

RUNDEK CARGO ORKESTAR, Beograd, SKC YUSTARMUSIC.COM

drugu ve}insko bo{nja~ku i hrvatsku. koji je pokrenut 1992. godine kako bi se pre- Hladni odnosi izme|u entiteta, mostile razlike izme|u Francuske i Njema~ke, Federacije i Republike srpske, zna~e da âk se i skeptici slaù da kultura moè dvije zemlje koje su od 1870. godine tri puta dràvna kultura ostaje pod dominacijom biti klju~ pobolj{anja op}e mobilnosti ratovale, a koje danas ~ine okosnicu Europske "nacionalnih" pitanja i etiketa. jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugih unije. Dunja Blaèvi}, direktorica bosanskog dobiju priliku zauzdati svoje strahove i Michael Strier, osoba za odnose s javno{}u Centra za modernu umjetnost, kaè da predrasude zato {to su izloèni kul- ARTE-a, kaè da postaja ima za cilj da u to tako|er ne ostavlja puno prostora za kona~nici pokriva cijelu Europu. "Poku{avamo manje izrazito nacionalne umjetni~ke turnim proizvodima onih drugih. ljudima pomo}i da shvate i po{tuju drugu kul- forme. "Osim za film, na{e federalno turu. Ako ne po{tuje{ susjeda, ne moète ministarstvo nema sluha za suvremenu jedna od najve}ih eksperata za kulturu u regiji, nije ìvjeti zajedno." umjetnost", àli se ona. U me|uvremenu tako boja`ljiva. Ona ovaj i druge primjere kulturnog Me|utim, Rajko Grli} radije se ugleda na se zanemaruju nacionalni muzeiji i ekskluziviteta obja{njava "ljudima s kompleksima model skandinavskih zemalja kao mogu}i galerije "jer su utemeljeni za vrijeme manje vrijednosti kojima je potreban megalomanski vodi~ za biv{e jugoslavenske republike. Finska, biv{e dràve, a nijedna institucija u scenarij - mit o srpskoj kulturi, onima koji u svemu Danska, [vedska i Norve{ka imale su te{ku Federaciji nije voljna brinuti se za njih", vide prijetnju." povijest obiljeènu ratovima i neprijateljstvi- dodaje. ma. Ipak, posljednjih desetlje}a razvile su Etni~ka podjela u Bosni - kao i iskustvo Lekcije iz Skandinavije mnoge mehanizme koji olak{avaju zajedni~ke rata - tako|er utje~e na na~in na koji pothvate, akcije i kulturne politike. bosanski umjetnici stupaju u interakciju Zoki iz Hladnog piva kaè da nacije biv{e Jugoslavije Kako kaè Per Svenson iz {vedskog Umjetni- sa susjednom Srbijom i Hrvatskom. trebaju napustiti koncept naslije|ene krivnje kako bi ~kog savjeta, "Nordijska kulturna suradnja va- Faruk [ehi}, predstavnik novog vala prigrlile pomirenje. "Ne moè{ kriviti cijelu naciju za `na je zato {to imamo toliko toga zajedni~kog. bosanske knjièvnosti i ~lan takozvane zlo~ine vlade od prije 10 ili 15 godina", kaè on. Predstavljamo male jezike na rubu Europe, "ratne generacije", kaè da zagreba~ka Vjeruje da i umjetnici iz biv{e Jugoslavije mogu dijelimo povijest i tradiciju - i naravno, va`no publika ostaje otvorenija prema bosan- nau~iti od prethodnika iz drugih dijelova Europe gdje je imati dobre odnose sa susjedima." skoj kulturi od beogradske. su se jednom iskusili i prebrodili sli~ni problemi. Njegov se kolega iz finskog Umjetni~kog savje- Milena Dragi~evi}-[e{i}, rektorica Neke umjetnike iz biv{e Jugoslavije zanima koncept ta, Saha Hannu, slaè. "Moderna kulturna beogradske Akademije umjetnosti i koji se nalazi u osnovi ARTE-a, kulturnog TV kanala suradnja izme|u nordijskih zemalja vrlo je

88 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 82-89lanac_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:06 Page 89

bliska, s redovnim sastancima ministara alnog vlasni{tva tek se trebaju rje{iti na va kulturne suradnje kao i na druge na~ine." obrazovanja i kulture, s mnogo fondacija regionalnoj razini kako bi se suzbilo piratstvo. Iako se kulturna koprodukcija i suradnja izme|u za kulturno djelovanje i s danas vrlo S druge strane, skandinavske zemlje dijele Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Srbije ve} javlja aktivnim izravnim suradnjama izme|u posebne zajedni~ke odredbe koje nu`no sama od sebe, neupitno je da vlade i profesionalne umjetnika i samih kulturnih institucija." podràvaju dràva, civilno dru{tvo, profesion- udruge moraju tako|er iskora~iti i poduprijeti Prema Hannuu, "Ova suradnja nije samo alne udruge i privatne fondacije. dinamiku prirodnog interesa, lingvisti~ke sli~nosti i va`na, ve} i prirodna." Decentralizacija je jo{ jedno pitanje. Mnoge trì{nih sila. Cvijanovi} vjeruje da to daje nadu za nordijske lokalne i gradske vlasti imaju gotovo Bez toga, kako tvrdi Milena Dragi~evi}-[e{i}, prim- ovu regiju jer skandinavske zemlje jednake budète za kulturne projekte kao i jeri suradnje ostavljeni su "osobnim inicijativama", i "imaju povijest vrlo sli~nu onoj balkan- dràva. Balkanske zemlje nisu ni blizu tome. "dok bi se to moglo dugoro~no nastaviti, ono ne skih zemalja", i dodaje: "Vidim to kao No, Tomas Bokstad iz {vedskog Ministarstva moè promijeniti op}u sliku". veliku priliku za nas jer i mi imamo kulture kaè da modeli kulturne suradnje Pa ipak, ona ostaje optimist i vjeruje da }e proces puno zemalja na malom prostoru." uspostavljeni me|u nordijskim zemljama nisu ste}i snagu i pomo}i iscjeljenju ratnih rana koje su Rajko Grli} se slaè: "Postoji velika ni po ~emu jedinstveni. "Ako prou~ite nove regiju udaljile od ostatka Europe. âk se i skeptici sli~nost sa skandinavskim zemljama. sustave kulturne suradnje u skandinavskim slaù da kultura moè biti klju~ pobolj{anja op}e Vrlo je te{ko na}i danski film snimljen zemljama, vidjet }ete da se mogu primijeniti u mobilnosti jer biv{i neprijatelji i `rtve jedni drugih bez sudjelovanja [vedske i Norve{ke. Europi kao i izvan nje", kaè on. dobiju priliku zauzdati svoje strahove i predrasude Bez obzira na njihovo bogatstvo, male Kako isti~e Per Svenson, vaàn klju~ uspjeha zato {to su izloèni kulturnim proizvodima onih se zemlje poku{avaju ujediniti i iskoris- [vedske u pra}enju kulturnih suradnji je kul- drugih. titi takozvani prostor sli~nog senzibilite- turna politika koja ne nagla{ava "{vedsku kul- "Objektivno govore}i, vjerujem da kultura moè odi- ta za svoje primarno trì{te". turu" per se. "Nacionalna kulturna politika grati pozitivnu ulogu u pomirenju i vjerojatno je da Biv{e jugoslavenske dràve jo{ uvijek nagla{ava va`nost internacionalizma i bi to mogla biti jedna od klju~nih uloga kulture", imaju dosta za u~initi prije nego {to se razli~itosti", kaè on. Zbog toga, usprkos nji- kaè Lon~ar. "Mo`da }e na{a djeca koja nisu ispune ~ak i osnovni uvijeti za tu razinu hovoj burnoj povijesti, "[vedska i Danska optere}ena onim {to smo mi preìvjeli, mo}i razviti suradnje. Na primjer, prava intelektu- savr{eno dobro rade i unutar nordijskog susta- druga~iji pogled na stvari." YUSTARMUSIC.COM

LAIBACH, Beograd, SKC

89 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 90

INTERVJU: GORAN ^AMPARA, PEVA^, GITARISTA, TEKSTOPISAC GRUPE NO RULES (TUZLA) Uklju~i se, poja~aj i rokaj

Milan B. POPOVI]

REZ: Smelo a debitantsko ostvarenje Pasje vreme pru`ilo je dovoljno dobru priliku regionalnom auditorijumu da se bolje upozna sa va{im radom. Iako dolazite iz BiH, va{ prvi album objavio je beogradski izdava~ Active time pod uredni~kim nadzorom Branimira Loknera. Recite nam ne{to vi{e o po~ecima benda i saradnji sa Loknerom? Goran ^ampara (No rules): - Rock'n'roll bend No Rules postoji ve} sedam godina, otkrio nas je Branimir Lokner, a do na{eg CD-a je do{ao preko Svetlane Vukovi}, muzi~kog urednika radio- fanzina "Alarm" iz Novog Sada. Njemu se to svidjelo i dao je sve od sebe da se taj CD objavi. I ne samo to, puno nam je pomogao u promociji. Da nije bilo Baneta, vjerovatno bismo ostali lokalni tuzlanski bend. CD Pasje vrijeme objavljen je 2003. godine za Active time, a ve} sljede}e godine dobili smo najve}u BiH muzi~ku nagradu Davorin 2004, {to nije slu~ajno.

Va{ umereni i prijem~ivi gara`ni gitarski rock sa ume{nim bluesy uplivima neodoljivo podse}a na ranu Partibrejkers fazu i istu takvu distorzi- ranu nit. Da li ste to radili sa namerom ili je u pitanju slu~ajnost? - Brejkersi su petnaest godina prije nas bili jedini ritam i bluz bend na ovim prostorima, nije postojala ex-YU ritam i bluz scena. Logi~no je da dijelom podsje}amo na njih jer sviramo isti stil muzike a i isti su nam uzori u osnovi: Chuck Berry, Dr. Feelgood, Rolling Stones... mada pored toga ima i puno razli~itosti izme|u nas, ali to je na slu{aocu da ocjeni.

Koliko je to i takvo Pasje vreme otvorilo put ka novoj, brojnijoj masi fanova i kako sada gledate na tada snim- ljeni materijal? - Imali smo izuzetno teàk put do afirmacije. Na sre}u, imali smo puno poziva za nastupe na festivalima u regiji: Sloveniji, Hrvatskoj, Srbiji, BiH... Zvali su nas svuda. Zahvaljuju}i na{im dobrim nastupima uìvo, imali smo dobre reakcije publike; za nas kaù da imamo dobar "{ut" uìvo jer sviramo iz srca èstoki high- way rock'n'roll gde nema puno pri~e - uklju~i se, poja~aj gain do daske i rokaj. I to je to.

Nakon gotovo pola decenije, objavili ste album Probaj me koji realno, muzi~ki i tekstualno, zvu~i uzbudljivije i ubedljivije od prvenca. Kada su pesma nastajale? Prepri~ajte nam neke aneg- dote vezane za nastajanje ili snimanje pesama... Na kraju krajeva, da li si zadovoljan ura|enim? - Na{ drugi album Probaj me izdao je Hayat production iz Sarajeva, trenutno najve}a izdava~ka ku}a u BiH (a i {ire). Pjesme su autobiografske: mislim na

90 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 91

BEZ RAVNODU[NOSTI No rules predstavljaju kreativno re{enje i osve`enje nastalo na dobro uta- banoj Partibrejkers stazi distorziranih gitara, liri~kog i emocionalnog bita, uklopljenih sa bluesy prizvucima. Goran ^ampara svojim delovanjem, dosledno{}u i kreativno{}u ne ostavlja mesta ravnodu{nosti. Naprotiv.

tekstove koji su bukvalno nastali iz stomaka, iz mu~nine `ivota, iz onoga {to sam pro{ao u poslednjih deset godina. Album smo radili dugo, ~ak dve godine i, kad sam saslu{ao finalni mix, nisam mogao da vjerujem da smo uspjeli snimiti ovako kom- pleksan CD sa ~ak dvanaest gostuju}ih muzi~ara. Postigli smo taj muljeviti tex-mex zvuk slide gitara i usnih harmonika. Jedina smo grupa u BiH koja svira ritam i bluz. Prodaja CD-a ide odli~no i sve je vi{e ljudi na na{im koncertima, tako da smo prezadovoljni.

Probaj me prati video klip za numeru Banda vlada. Radili ste ga u saradnji sa jo{ nekim umetnicima. Reci nam ne{to vi{e? - To je smje{no, mi smo zavr{ili miksanje trinaest pjesama u aprilu 2006. godine, a u septembru, pred izbore u BiH, u op{toj torturi medija i la`nih obe}anja politi~ara, meni je slu~ajno izletjeo taj akord. Imao sam samo refren "Banda vlada" u reggae stilu, totalno razli~ito od onoga {to mi sviramo. Onda smo to snimili u studiju uz gostovanje na{ih prijatelja iz reggae benda Defence i pjesma je preko no}i postala hit na radiju i televiziji. ^injenica je da nam je puno pomogla u promociji novog CD-a.

Imali ste koncert karijere u sarajevskoj Zetri, izabrani ste kao jedini bend me|u njih dvadeset za predgrupu legendarnom Deep Purple i do`iveli ste istinske ovacije. Kakvi su tvoji utisci sa koncerta i dru`enja sa zvezdama ve~eri? - Dobili smo poziv pet dana pred nastup da sviramo ispred Deep Purple. Ipak, da nisam siguran u svoj bend, odbio bih poziv za tako veliki rock spektakl na kojem je bilo 15.000 ljudi. Takvu ponudu nismo mogli odbiti. Imali smo sre}u da je od tolikih bendova organizator izabrao ba{ nas, ali nisam o~ekivao tako pozitivnu reakci- ju publike jer ipak smo mi predgupa. Me|utim, imali smo dobar zvuk i odsvirali smo vjerovatno najbolji nastup do sada, {to nam je pomoglo u promociji CD-a. Sa Deep Purple su nas upoznali pred njihov izlazak na stage, gdje su nas i slikali sa njima. Ljudi su sasvim normalni, bili su opu{teni kao da se znamo sto godina, ma uop{te nisu nafurani kao neke super zvijezde. 91 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 92

INTERVJU: NIKOLA PAVKOVI] (ORU@JEM PROTIV OTMI^ARA) Srbijanski rokenrol

Vladimir ARSENI] Na novom albumu pojavljujete se u nekoj nema previ{e detalja, ako smo svi jed- vrsti uniformi: crvene ko{ulje i pantalone, naki. Pre su se ljudi vezivali za Dogovaram se sa Nikolom Pavkovi}em iz Oru`jem pro- crne kravate i starke. Da li to ima neko Draganu i Dadu, a mi mu{karci smo tiv otmi~ara za razgovor. Nalazimo se u zrenjaninskom dodatno zna~enje? bili tu da da se znojimo i da smrdimo kafeu Klup~e. S nama je i Zare, majstor {ankerskih Nikola: Godinama jurim ~lanove benda da (smeh), ina~e mislim da se konzu- ve{tina. Nikola neznatno kasni, ali se ka{enjenje uklapa uradimo ne{to tako, a po~elo je tako {to je menti lak{e vezuju za bend ako ima u ~uvenih petnaest akademskih. Sedamo, naru~ujemo Ivana imala bend u Novom Sadu. Svirali su neki fazon u obla~enju. [to se ti~e pi}e, uklju~ujem snima~ i evo {ta se iz tog razgovora neki skejtpank. Ona se stalno pojavljivala u kravata, sa{ili smo preko dvadeset koje moè saznati o novom albumu, koncertnim aktivnosti- crnoj ko{ulji sa narandàstom kravatom. Kad }emo da bacamo u publiku posle kon- ma, poàru u studiju, srbijanskoj rok sceni... sam to video, pomislio sam da bismo i mi certa. Kad slede}i put do|emo u taj mogli tako. Obukli smo se u crveno jer nam grad i vidimo klince koji nose crvene Vladimir Arseni} (REZ): Slavite petnaest godina se svi|a da izgledamo kao pumpadìje, ko{ulje i crne kravate, zna}emo da benda i u to ime ste snimili peti album "Zna{ ko te vatrogasci. Ina~e, mi smo zabavlja~i. U smo ne{to uradili. pozdravio"? onome {to mi radimo nema neke poruke. Nikola Pavkovi}: Jeste, ovo sam pri~ao ve} milion puta, Prosto èlimo da se ljudi dobro provedu, a [ta je na kraju bilo sa studijom? ali evo. Pro{lo je mnogo ljudi kroz bend i ve} sam bio svima }e biti lak{e da se veù za bend ako Nikola: U toj prostoriji nam je bilo sve, spreman da prekinem da se bavim muzikom. Mislim, ja se muzikom bavim dvadeset godina, a nikakvu korist od Srbija ne ide u korak sa svetom. Kad nestane televizije u svetu, toga nisam video. Ali imao sam pregr{t pesama i svoj mi }emo jo{ uvek gledati reklame. Sve se drasti~no menja, osim studio, bar dok nije izgoreo (smeh), a neki mladi ljudi Srbije. Na ideolo{kom planu sve ide mikrokapilarno. Nema vi{e su se pojavili. Ivana sad peva, @are svira bas, Devi} velikih pri~a. Uostalom, sve je to velika prevara. bubnjeve. Po~eli smo da probamo i, kao {to ~uje{, ispalo je super. Oni su sjajni, nisu optere}eni èljom da se ali i oprema nekih drugih zrenjaninskih obogate, ve} samo ho}e da sviraju. bendova. Ono {to je izgorelo vredi izme|u 12 i 15 hiljada eura. O~ekujem Novi album donosi deset ovih pesama, me|u njima pomo} od grada jer se na{a muzika vrti ponovo jedna obrada iz srbijanskog mejnstrim popa na zvani~nom sajtu grada Zrenjanina. osamdesetih, Miki Sla|ane Milo{evi}? Ako ne dobijemo pomo}, preseli}u Zare: Mora ~ovek da ima hit na plo~i! bend u Novi Sad i zahteva}u da se Nikola: Da (smeh). Odnosno, uradili smo mnogo na{a muzika skine sa sajta. Mislim da pesama, radili smo album u svom tempu po{to nismo bi trebalo da nam pomognu jer ve} zavisili ni od koga. [to se ti~e Mikija, to je pesma koja godinama predstavljamo ovaj grad na nam je najvi{e legla. Svirali smo gomilu obrada, ali nam prostoru cele biv{e Jugoslavije. se Miki zalepio. Mislim, to je ok pesma, ranije je bila u tom sint zvuku, mi smo je ubrzali, distorzirali i sad zvu~i Kako vidi{ dana{nju scenu u Srbiji? druga~ije! Ja nemam nameru da ljude edukujem, meni Vredi li uop{te svirati rokenrol u je cilj zabava. Ne zanima me da ljudima iznosim svoje na{oj zemlji? stavove, ja nisam umetnik. Zbog toga je dobro da se Nikola: Katastrofa. Jedino je dobro {to ne{to prepozna iz prve. Miki je samo to. Beograd vi{e nije centar, mada je to slu~aj jo{ od kraja devedesetih. [ta }e pored Mikija biti hit? KASKANJE ZA SVETOM Beograd ne{to nafuravaju, ali to niko Nikola: Kad smo snimali drugi album, Dada, Dragana i Misli{ da srbijanska muzika ne moè ne slu{a. Problem je u tome {to nigde ja smo tipovali na po dve numere koje }e biti hit, da se brendira? nema publike. Svirka u Srbiji je stvarno me|utim nismo pogodili. Potrebno je da neko drugi to Nikola: Ma, nema {anse. Ne moèmo mi uàs. Idemo u jo{ jedan krug nastupa uradi, da proceni. Ljudi iz Automatika imaju dobar nos da prodajemo pri~u kako nam nije dobro. po Srbiji, ali ako nam niko ne do|e na za to, tako da njima ostavaljamo da to urade. Ina~e Koga za to boli uvo? S druge strane, ne koncerte, ne}emo vi{e nikada svirati. hitovi se prave hladne glave. Ja nikad nijednu pesmu moèmo ni pop-art pri~u da prodajemo. I u Kad smo snimili pro{li album, krenuli nisam napravio pijan ili ura|en. Sve sam napravio kad tom segmentu kaskamo za svetom. U smo da ga promovi{emo, ali smo u sam bio potpuno straight. Sednem za kompjuter i kao svetu bendovi pevaju o raznim glupostima, Rumi prodali 2 karte, u Ni{u 4, radim, mislim da sam napravio hit, a kad se ujutru o svemu. Mislim da je srbijanski rokenrol Beogradu 16, u Zrenjaninu 15. probudim, samo pritisnem DELETE. prili~na katrastrofa. Katastrofa. Za razliku od Srbije, u 92 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 93 l je prili~na katrastrofa

Hrvatskoj je sve druga~ije. Svirali smo u Zagrebu, u ORU@JEM PROTIVU OTMIÂRA Mo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700 ljudi. U Osijeku smo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo napolju. Oru`jem protivu otmi~ara nastao je 1994. godine kao adekvatan buntovni odgov- Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sa or na HC trash i turbo-folk narodnjake koji su tih kriznih godina bili jedino {to nama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popu- se na glazbenoj sceni u SiCG moglo prona}i. Prva postava - Dragana, Dada, Darko laran bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900 i Nikola - u jednom beogradskom studiju snimila je prvi album za rekordnih 40 karata. Sutradan smo svirali u Dubrovniku i morali smo sati. No, na iznena|enje svih, a ponajvi{e samog benda, u samo dva tjedna "ludi- dva puta da sviramo play listu. Nisu nam dali da si|emo lo" je zahvatilo cijelu SiCG i pjesme "Moja soba", "Izabela", "Vremojed" i "Ptica" sa stejdà. Devi} vi{e nije mogao da izdrì, bolele su ga postaju veliki hitovi na dràvnoj razini. Jo{ zna~ajnije uspjehe band je postigao ruke. Svirali smo u Puli na nekom festivalu, u Uljaniku. drugim albumom "Barbie Cue" (1996) i obradom pjesme "Mladi}u moj" grupe Trebalo je da sviramo u 4 ujutru, ali je Tusta iz KUD Zana, a iste godine "Barbie Cue" bilo je najprodavanije diskografsko izdanje u Idijota do{ao i rekao da sviramo u 11 jer on sutra mora dràvi. Kako bi se cijela pri~a zaokruìla, snimaju i album "Barbie Mix" s remik- na posao. U po~etku nije bilo nikog, ali kad sam odvalio sima pjesama s albuma "Barbie Cue". Tre}i album "Komadi} koji nedostaje" izlazi Mladi}u moj nastao je pravi stampedo. Kad je Reka, 1999. godine tijekom previranja i NATO-vih bombardiranja, a nezainteresiranost tada{nja peva~ica, skinula cipele, bile su joj sve od karmi- ve}ine ~lanova za dalji rad dovodi do razlaza ove postave. (Ostalo je istorija.) na. Mislim, potpuno ludilo. Imali smo sajt, posle svirki u Izvor: klub-orlando.com Hrvatskoj stizalo je stotinu pisama. Sve je tamo mnogo bolje organizovano. Uvek dobije{ sve najbolje od opreme, muzi~are i bendove, mogao da pomogne spaceu nam se javljaju i pozivaju nas prosto ispadne{ seljak kad ne traì{ ono {to je the best. da se donekle pobolj{a situacija u Srbiji? ljudi iz Sarajeva, Zagreba, Banja Luke, Nikola: Ne znam. Ne{to se de{ava sa ljudi- Mostara, a iz Srbije samo retki pri- Da li misli{ da bi postojanje jednog ve}eg festivala ma u Srbiji. Svi sede kod ku}e i ~ekaju da im jatelji. Mislim, svima su nam se desila poput Zaje~arske gitarijade, koji bi okupljao doma}e se neko zezanje donese na tacnu. Na my sranja, ali eto kod nas je to skroz 93 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:01 Page 94

te{ko. Jedno vreme sam vodio bele{ke. Uzeo sam jednu svesku i beleìo svaki koncert na kom sam bio. Poku{ao sam da analiziram ljude koji su dolazili. îsto komerci- jalno. @eleo sam da znam kako da im pri|em. Kad sam podvukao crtu nisam mogao da do|em ni do kakvog zaklju~ka. Pri~ao sam sa ljudima iz medija. Na mnogim televizijama ukidaju muzi~ke emisije. U novinama toga ima sve manje. Situacija je stvarno grozna. Pre neku godinu sam imao karte za Buzzcocks i zvao sam ljude da idu sa mnom sve za dàbe. Niko nije hteo. Pazi niko, a na toj muzici smo odrastali. Mada mi je neko rekao da vi{e ljudi dolazi na doma}e koncerte nego na strane. (Prekida nas telefonski poziv. Kad se vratio, Nikola je po~eo da pri~a o kvotama.)

REZ: ?! Nikola: Ju~e sedim sa Ivanom (peva~icom, prim. V.A.) na B92, bila pauza u emisiji i mi seli tamo u njihov kafe. Cela ekipa gleda neku utakmicu. Kaèm ja Ivani: "Pazi sad foru!", krenem ne{to tipa: "Tau keramika sutra kec s hendikepom, Partizan 'ladno gubi, CSKA sigurica na plus ~etiri..." Odjednom svi se okre}u ka meni. "Kako Problem je u tome {to nigde nema publike. Svirka u Srbiji je si ono rekao? TAU kec s hendikepom? Odakle ti to stvarno uàs. Idemo u jo{ jedan krug nastupa, ali ako nam niko zna{?" "Radim u kladionici." Odjednom, svi kre}u kao ne do|e na koncerte, ne}emo vi{e nikada svirati. Kad smo snimili koji ti je telefon, da l' bi mogao nekad da te nazovem i pro{li album, krenuli smo da ga promovi{emo, ali smo u Rumi to. îtava redakcija. Kla|enje, svi su odlepili na to. Ima prodali 2 karte, u Ni{u 4, Beogradu 16, u Zrenjaninu 15. ljudi koji me stalno zovu da me pitaju za tiket. Katastrofa. Za razliku od Srbije, u Hrvatskoj je sve druga~ije.

Da li se kladi{? Svirali smo u Zagrebu, u Mo~vari, i bez ikakve najave bilo je 700 Nikola: Vi{e ne. Kladio sam se kad sam po~eo da ljudi. U Osijeku smo svirali tri puta. Prvi put je 150 ljudi ostalo radim. Bio neki ~ikica koji je igrao i stalno dobijao. Ja napolju. Pro{log leta smo svirali na nekoj tvr|avi. Ljudi pevaju sa sam se kladio za njim. Kako on uplati, odmah i ja. nama, znaju pesme, kao da smo neki ekstra mega popularan Me|utim, jednog dana on kaè: "Sad je dosta!" Objasnio bend. U Splitu smo pre dve godine prodali 900 karata je on meni svoju teoriju, ali ja nisam hteo da ga slu{am. I tako sam spiskao sve {to sam zaradio i za dve nedelje koncerte. Koliko ljudi dolazi na svirke, to je ulogu. To je kao i sa reklamama. Niko oti{ao u minus. Nije bilo ni{ta stra{no, ali ipak. I vi{e se pravi pokazatelj. Pazi, neko mora da dobije vi{e ne gleda reklame. Samo jo{ kod ne kladim. Zavr{io sam srednju kuca~ko tiketarsku {kolu, tu nagradu. Mi smo glasali za na{e. Svakako nas. Srbija ne ide u korak sa svetom. tako da samo prodajem tikete u kladionici. (Smeh; ne}e Englezi poludeti za njima. Mo`da malo Kad nestane televizije u svetu, mi vra}amo se na muziku.) vi{e koncerata u regionu, {to kaè Pera }emo jo{ uvek gledati reklame. Sve se Janjatovi}. drasti~no menja, osim Srbije. Na ideo- Ipak se ne{to de{ava. U Beograd stiù strani bendovi lo{kom planu sve ide mikrokapilarno. od ugleda. Da li to moè da pomogne i na{oj muzici? Da li misli{ da postoji globalni problem u Nema vi{e velikih pri~a. Uostalom sve Koliko MTV nagrade pomaù na{im muzi~arima? vezi sa rokenrolom kao konceptom? Treba je to velika prevara. Nijedan muzi~ar Nikola: Nedavno sam pri~ao sa nekom od na{ih nov- li rokenrol da se prilagodi dvadeset prvom se ne budi pored dvadeset napaljenih inarki i sloìo sam se s njom - Srbija nikad nije imala veku i sajber svetu? klinki. Rokenrol je, u stvari, radno svetski dobar bend. âk ni na nivou tipa: "Ovaj bend je Nikola: Ve} postoje apeli da se ne kupuju vreme. Ja ustajem ujutru i pr~kam po jako dobar, ali ga niko nikada nije izgurao i zato nije diskovi. [ta }emo raditi sa tolikim diskovima? gitari, a uve~e, dok gledam neki film, uspeo u svetu". Nama su osamdesetih i devedesetih Treba to i reciklirati. To je globalni problem. opet sviram. U muzici sam ve} dvade- prodavali EKV koju ja ne volim, ali je po{tujem. Ipak, Verovatno }e slede}i stepenik u razvoju set godina. Neki ljudi su otpali, ali ja oni nisu bend koji moè da konkuri{e u svetu. Kaè se muzike biti da }emo skidati dvadese~etvoro- sam i dalje tu. Rad, red i disciplina. kao prvi album Brejkersa, ali i to je samo u okvirima bitnu muziku direktno sa neta u sopstveni Dana{nji klinci èle samo hit. @ele biv{e Jugoslavije. U svetu postoji gomila boljih bendova. studio. Mislim, ne znam {ta }e biti. Slede}i instant slavu. Sve je razvodnjeno i vi{e Ne{to se od etno-zvuka prodalo, ali i to se zna za{to. album pripremam za net. Svakih mesec dana nema intenziteta. Svi ho}e odmah sve, Ipak, niko na{ rokenrol ne gleda globalno. Mere se tri ili vi{e }u da ka~im novu pesmu pa kako se svet se nenormalno ubrzao. Jedna od benda i onda ko je bolji. Muzika je stvar koja moè da kome svidi. Da li da snimamo spot? To je najporaàvaju}ih stvari bila je kad sam preska~e granice, ali mi ostajemo skroz iza. [to se ti~e pitanje. Mora{ druga~ije da se organizuje{. otkrio da na CD plejeru postoji sken MTV nagrada, pa to je bar jasno. Srbi su najbrojniji i oni Ko }e uop{te da nas gleda? Za{to da dam diska i moè{ da ~uje{ pet sekundi od glasaju za svoje kandidate. U stvari, treba pogledati pare za spot kad vi{e to ne igra nikakvu svake pesme. Grozno!

94 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 76-81i90-95muzika_rez_07-08.qxp 6.1.2008 22:04 Page 95

REZONANCA Nikola RADI[I]

MIZAR dva albuma koja su u{la u anale eks-jugosloven- groznom francuskom, kao i "Po~esna strelba" koja skog andergraunda. Kao glavni vokal benda je progla{ena za najbolju makedonsku pesmu u "Pogled kon cvetnata ponovo se pojavljuje Goran poslednjih 15 godina, ali ovoga puta Tanevski, ~iji dubok i gotovo zas- na ni{ta gore akcentovanom gradina (A View To A tra{uju}i glas na specifi~an na~in nema~kom jeziku!! Me|utim, da nije Flower Garden)" karakteri{e zvuk Mizara. To se oseti sve oti{lo do |avola, pokazuju i ve} u prvoj pesmi "Sina soba". pesme kao {to su "Bog", "No`" ili (SJF Records, Dallas, 2007) Me|utim, njegov glas ne uspeva da pesma koja zatvara album "I Have a Kultni makedonski darkeri Mizar obradovali su upotpuni prozai~nu produkciju i Dream". Mizar i dalje ima {ta da vernu publiku novim, ~etvrtim albumom "Pogled manjak kreativnosti koji je primetan ponudi. Verni fanovi bi}e obradovani kon cvetnata gradina (A View to a Flower na ovom albumu. Dva najlo{ija, gotovo jeziva novim izdanjem, a posebno povratkom Gorana Garden)". Album nastavlja tamo gde je stao momenta na albumu ~ine obrada Joe Dassina "Et Tanevskog, dok }e oni manje zagri`eni darkeri prethodni "Kobna ubavina - Terrible Beauty Is si tu n'existais pas" koju je Goran otpevao na sigurno vi{e u`ivati u ranijim radovima. Born" (2003), ali predstavlja bledu senku prva

RADOST! ovom albumu u drugom planu i izgleda kao da "Radost! Osloba|a". samo povremeno sluì da se popuni ti{ina Kao gosti na albumu pojavljuju se i beogradski "Radost! osloba|a" izme|u stihova. Ovo je ujedno i najve}a zamerka muzi~ari Tobi} Tobi} i Sr|an iz în~a, sa kojima je (Slu{aj najglasnije, 2007) jednom od najzanimljivijih hrvatskih izdanja saradnja zapo~ela upravo u vreme realizacije Album zagreba~ke grupe Radost! po imenu 2007. godine. kompilacije "[ta treba maloj deci?". "Radost! osloba|a" nostalgi~no doziva neka Na albumu se nalazi i nekoliko potencijalnih Op{ta ocena je da Radost! ima {ansu da postane sre}nija vremena i muzi~ki podse}a hitova: "Crveno", "Gdje je vrijeme veliki bend. Kako pi{e u jednom od komentara na na ranu Azru ili Prljavo kazali{te, pa nestalo", "Svi su mrtvi", "Mikroskop" internetu: "Da su postojali 1981. godine, svrgnuli ~ak i Pips Chips and Videoclips. ili neobi~na obrada pesme Arsena bi Prljavo kazali{te i Bijelo dugme sa trona i bili Muzika grupe izloèna je retro utica- Dedi}a "Sve ono {to znam o sebi". bi u onoj kategoriji vedrijih i zabavnijih grupa jima bluza i hard roka, alternative i Bend je postao poznat van Hrvatske kao {to su Labaratorija zvuka ili Idoli." nju vejva, ali i {ansona i soul zahvaljuju}i srpskoj kompilaciji "[ta Detaljnije informacije o grupi Radost! moète pesama. Me|utim, svi ti uticaji su treba maloj deci?", a tri pesme sa te prona}i na adresi http://myspace.com/rrradost samo nagove{teni jer muzika je na kompilacije nalaze se i na albumu

PARTIBREJKERS Borojevi}, nekada{nji bubnjar benda. Na albumu odnosa sa ljudima". se nalazi 12 klasi~nih rok pesama. Pored Caneta i Antona, na novom albumu "Sloboda ili ni{ta" Ceo album je ujedna~en i nijedna pesma ne Brejkersa sviraju bubnjar Dejan Utvar (Kazna za (PGP RTS, 2007) odska~e od celine, pa ni potenci- u{i, Eyesburn) i basista Vladislav Rac Sedmi studijski album grupe Partibrejkers jalni radijski i koncertni hitovi (Kanda Kodà i Neboj{a, Presing). A na "Sloboda ili ni{ta" ne donosi skoro nikakav "Sloboda ili ni{ta", "Ni{ta ne albumu gostuju Branislav Petrovi} pomak u odnosu na dosada{nje albume ovog o~ekujem", "Lobotomija", "Dugo te Banana, Koja, Sa{a Lokner i Ritch kultnog beogradskog benda. Me|utim, za nema" ili "Koliko je sati". Bitch. Partibrejkerse to nije mana. Naprotiv, bazi~ni rok Povodom izlaska novog albuma Ina~e, novi album na{ao se u prodaji 2. i bluz zvuk koji su gajili vi{e od 20 godina Cane je izjavio: "'Sloboda ili ni{ta' novembra i bez ikakve medijske kam- dominiraju i novim albumom i upravo to pred- je u na{em fazonu. To je ono {to panje prvi tira` od 4.000 primeraka stavlja najve}u snagu benda. radimo ceo ìvot. Ljubavne pesme, komentari na prodat je za jedan dan. Novi album "Sloboda ili ni{ta" snimljen je u sada{njost, budu}nost i pro{lost, gledanje svog Detaljnije informacije o ovom izdanju i bendu studiju "Kod Bareta" a producirao ga je Igor ovog ìvota u nama i oko nas. Preispitivanje moète prona}i na adresi www.partibrejkers.net. 95 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 96

REZERVAT Tomislav MARKOVI] Spam svoj majstor

----- Original Message ----- pozvao je sekretaricu da mu prevede mejl na }irilicu. Bogu i KGB-u na svim dosada{njim From: deda.mraz#neverland.net Shvativ{i kakva ga je radost obasjala, Dodik je prosledio darovima kojima su ga {tedro obasi- To: rezervat; everyone#earth.com mejl svim svojim prijateljima u svetu, sa obe strane pali, a onda je prosledio mejl na Sent: Wednesday, December 12, 2007 12:17 PM Drine. Uskoro je kupio luksuznu vilu na Dedinju po{teno nekoliko proverenih adresa. Iz ~iste Subject: Fw: ~udotvorno pismo zara|enim novcem krajnje sumnjivog porekla. zajebancije mejl je forvardovao i Rambo Amadeus, svjetski megacar, najve}a crnogorska Dòrdù Bu{u, uz zluradi osmeh. Ovo je ~udotvorno pismo, {to i sam subject rok zvezda svih vremena, nakon obilnog boì}nog ru~ka Ubrzo su Putinovi protivnici po~eli da kaè. Nipo{to se ne hvatajte za tipku "delete", seo je za kompjuter da proveri po{tu. Kada je pro~itao ginu na ~udne i neobja{njive na~ine, ina~e }e vas strefiti zlo biblijskih razmera. ovaj mejl, doìveo je metanoju i odlu~io da se pokaje za a tajkuni koji su mu se opirali Pismo prosledite dalje u roku od 13 dana na subverzivnu delatnost usmerenu protiv politi~kog vol{ebno su zavr{avali iza re{etaka, a najmanje 20 adresa i doìve}ete veliko izne- establi{menta. Prihvatio je ponudu DSS-a da nastupi na zatim pred sudovima koji su nepris- na|enje! Ako ste mizantrop, sociopata i sled- proslavi srpske Nove godine ispred Skup{tine u Beogradu, trasno montirali procese. Policija je benik Emila Siorana, pa vam je adresar de- uz Cecu Nacionale i ostale nacionalne veli~ine, ~ime je zabranjivala opozicione skupove, setkovan, neka vam je Deda Mraz u pomo}i. izvr{io neku vrstu simboli~kog samoubistva. razbijala demonstrante koji traè Dòrd` Bu{ je primio ovo pismo i odmah ga Tomislav Nikoli}, ve~iti zamenik predsednika Srpske po{tovanje gra|anskih prava, a nji- obrisao, misle}i da se radi o jo{ jednom maslu Al Kaide. Neposredno nakon toga, pao je kao `rtva atentata u filmu "Smrt predsednika". U martu 2003. godine rukovodstvo DSS-a uspelo je, nakon dugogodi{njeg ube|ivanja, da nagovori Vojislava Ko{tunicu da, uprkos ga|enju prema modernim tehnologijama, po~ne da koristi kompjuter. Ko{tunica se brzo navukao na Internet, posebno na sajtove sa eksplicitnijim sadràjima kao {to su, na primer JSO, BIA, Jedinstvena Rusija, NSPM, Vidovdan, Dveri srpske, Obraz, Crna ruka, Stormfront. Kada je dobio ovaj mejl, Ko{tunica ga je protuma~io kao bo`ji znak i odmah prosledio svim nacionalno probu|enim Srbima. Ubrzo je ovaj pristalica nacionalizma sa ljudskim likom (Ratka Mladi}a) ovladao ~udotvornom ve{tinom da stoluje u premijer- skom kabinetu, bez obzira na to koliko je glasova osvojio na izborima. Zgroèn prete}im prisustvom ekavice u ovom mejlu, kao i alarmantnim odsustvom radikalne stranke, dobio je ovaj mejl i prosledio ga svim hove vo|e trpala u bajbok. Rusija je novoskovanih hrvatskih re~i, Franjo Tu|man ~lanovima stranke. Ubrzo se desilo ~udo. Siroma{niji ponovo zaplovila putem kojim se re|e je dohvatio pepeljaru i jednim udarcem slojevi u Srbiji zaboravili su {ta su radikalski maroderi ide, vo|ena ~vrstom rukom Vrhovnog razbio monitor "Sony Trinitron" od 17 in~a. radili susednim narodima tokom ratova, zaboravili su Kormilara. Ovaj istorijski doga|aj desio se na nasilje i teror koje su radikali sprovodili nad gra|anima Araki Yasusada, japanski pesnik koji bespu}ima povijesne zbiljnosti po~etkom Srbije, sve su zaboravili i uredno glasaju za SRS na svim je preìveo eksploziju nuklearne bom- 2001. godine. Nekoliko meseci kasnije, izborima, kopaju}i sami sebi grob, traè}i spas od zliko- be u Hiro{imi, okarakterisao je ovu Tu|man je preminuo, kako naiv~ine veruju, vaca koji su ih upropastili. poruku kao "junk mail" i poslao je u od posledica smrtonosne bolesti. Predsednika Rusije Vladimira Putina ovo pismo je nepovrat. Nakon toga je legao u kre- Kada je primio ovaj mejl, Milorad Dodik je prenulo iz slatkog dremeà: sanjao je kako otvara logor vet i usnuo snom pravednika. Slede- pola sata zbunjeno zurio u ekran za prevaspitavanje nepodobnih Rusa iz NGO sektora. Ba{ }eg jutra doìveo je kafkijanski preo- poku{avaju}i da de{ifruje zagonetnu poruku. u trenutku kad se dvoumio kako da nazove lager - Gulag braàj: probudio se u Americi, u telu îm je pao u isku{enje da klekne ispred II ili Arhipelag Putin, u njegovom Inboxu se pojavio Kenta Dònsona, pesnika kome je Ara- monitora i pomoli se ikonicama za pomo}, ~udotvorni mejl. Ba}u{ka Putin se prekrstio, zahvalio ki Yasusada jedan od heteronima.

96 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 97 Maja VESELINOVI] crta i pi{e STRIP

97 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 standard_rez_07-08.qxp 6.1.2008 19:22 Page 98

Smem li da razmontiram budilnik

dandellion KIMBAN nisam kupila budilnik, nego pravo da ga osnovu toga do|e do slede}eg, neko koristim, te da smo prvim navijanjem budil- tre}i isparavi gre{ku koja se potkrala Neke stvari radimo iz proste navike i zato {to "svi tako nika sklopili pravosna`ni ugovor. A ugovor prethodnicima, na osnovu toga rade", ne razmi{ljaju}i koliko imaju smisla. Ali kad samo kaè da je otvaranje budilnika krivi~no delo, ~etvrta generacija stvara isto to samo malo razmislimo, postaje jasno da je vreme da da budilnik ne smem ni na koji na~in da mnogo bolje. Verovali ili ne, na taj potraìmo alternativu. Na primer slobodni softver, menjam, da budilnik ne smem da koristim ni na~in smo pre{li put od glinenih nasuprot vlasni~kom ili komercijalnom softveru. [ta je u koje druge svrhe sem ugovorom plo~ica do miliona personalnih sad to? Pa, mo`da ne{to ovako… predvi|enih. [ta mi drugo preostaje nego da ra~unara povezanih u Internet. Ne se zahvalim gospodinu ~asovni~aru i odem u radi se, dakle, o tebi ili meni nego o Slu~aj 1: U|em u prodavnicu, kupim budilnik. Do|em drugu radnju? Neku gde je zdrav razum jo{ svima nama. ku}i sa novim budilnikom, ne svi|a mi se boja, prefar- uvek na ceni i gde se po{tuje èlja svakog Upravo neki od programa koji bam ga, usput zamenim onu plo~icu sa ispisanim broje- zdravog deteta da otvori budilnik i vidi {ta to povezuju sve te milione ra~unara u vima i zalepim plasti~nu figuricu na ku}i{te. Mo`da i ima unutra. Internet su zatvoreni tako da moè{ nije lepo, ali moj budilnik - moj problem. Nekoliko I ve} ~ujem prigovor svih korisnika kom- zavr{iti u zatvoru ako èli{ da zna{ meseci kasnije, dosadno mi je a i mu~i me neka pjutera koji nisu programeri, koji ionako ne kako rade. Korak protiv evolucije? Da, znatièlja (a ko to nije èleo da zna {ta se to u budil- bi otvarali programe, niti razumeju taj ~udan tako se ~ini. Na sre}u pa evolucija nije bila raspoloèna da se cenka sa SLOBODNI I BESPLATNI PROGRAMI, A LEGALNI!!! onima koji su je prodali za nekoliko (milijardi) dolara. Jednostavna logika Internet: Firefox (brauzer) i Thunderbird (e-mail) www.mozilla.org; Pidgin (instant mesindèr) kaè da }e se slobodni softver na www.pidgin.im. Obrada teksta, prezentacije i ostale kancelarijske drangulije: Open Office kome paralelno rade hiljade volon- www.openoffice.org/ AbiWord www.abisource.com. Grafika: GIMP (crtanje i obrada fotografija) tera, koji je otvoren za sve koje zani- www.gimp.org; Inkscape (vektorska grafika) www.inkscape.org; Blender (3D modelovanje, ren- ma, koji nasle|uje znanje prethodih i derovanje i animacija) www.blender.org. Audio/video plejeri: Amarok www.amarok.kde.org; VLC daje svoja iskustva naslednicima, www.videolan.org/vlc; Operativni sistemi: Bezbroj razli~itih Gnu/Linux i BSD distribucija, za razvijati brè i bolje od polutajnih po~etnike preporu~ujemo Ubuntu www.ubuntu.com. Mnogo op{irniji spisak softvera za sve projekata namenjenih isklju~ivo pro- mogu}e namene nalazi se na en.wikipedia.org/wiki/List_of_open_source_software_packages. daji. Upravo zbog toga, ja koja ne pro- niku krije?), uzmem {rafciger i otvorim budilnik. îsto da jezik unutra niti mogu, niti èle bilo {ta gramiram i ne bavim se razvojem vidim {ta unutra ima i kako to radi. Treba mi malo sre}e unutra da promene. Sa njihove ta~ke ra~unara, ve} ih samo koristim imam da vratim sve te zup~anike i opruge na svoje mesto, gledi{ta, potpuno je svejedno da li je softver interes da softver koji koristim bude znam. Ali, moj budilnik - moji zup~anici. Valjda smem koji koristimo otvoren ili ne. otvorenog koda i dostupan svima. da pokvarim sopstveno vlasni{tvo. Da li je ba{ svejedno? Nije. Zatvaranje koda i stavljanje patenata Slu~aj 2: U|em u prodavnicu, kupim softver; do|em Ne razumem se ni u ekonomiju, ni u pravo, na softver pogoduje jedino onima ku}i, instaliram... next, next, ok, next, I agree, serijski ali ipak èlim da javni ugovori budu javni. koji èle da odrè monopol nad onim broj, next, finish installation. I nedugo zatim, ba{ kao i Mo`da ja ne mogu da ih proverim, ali neki {to svi koristimo. Na kraju, slobodan sa budilnikom, mo`da bih ne{to promenila, mo`da bih moji prijatelji mogu. Ali pored tog li~nog softver je ne uvek, ali u najve}em samo da vidim kako radi, mo`da sam paranoi~na pa prava i interesa, postoji ne{to mnogo broju slu~ajeva besplatan. Najve}i mislim da ne{to {pijunira gde se sve kre}em po va`nije. Razmena znanja je jedan od bitni- broj programa je mogu}e besplatno a Internetu. U svakom slu~aju, otvorim program da vidim jih faktora u razvoju ~ove~anstva. Neko do|e legalno skinuti sa Interneta i {ta ima unutra... Moj program, onaj koji sam uredno do nekog otkri}a, zatim neko drugi na pokrenuti instalaciju. kupila pre ~etiri re~enice, mogu da otvorim i zvirnem unutra. I po~inim krivi~no delo. Molim?! OSLOBO\EN OD OGRANIÊNJA Tamo negde pri instalaciji, izma|u klika na tre}e next i I Slobodni softver, kako ga defini{e Zadu`bina za slobodni softver, moè se agree, onaj tekst koji nikada ne ~itam je zapravo ugovor. koristiti, umnoàvati, prou~avati, menjati i distribuirati dalje bez ograni~enja. Ugovor izma|u mene i proizvo|a~a softvera po kome ja Sloboda od takvih ograni~enja je u sredi{tu koncepta "slobodnog softvera", zapravo nisam kupila program nego samo pravo da ga tako da suprotnost slobodnom softveru ~ini vlasni~ki softver, a ne softver koji koristim. I to pod uslovima navedenim u ostatku ugovo- se prodaje radi zarade, kao {to je komercijalni softver. ra. Tako je to sa komercijalnim softverima. Postoji grani- Ve}ina slobodnog softvera se distribuira bilo besplatno na Internetu ili van ca slobode. njega za marginalnu cenu distribucije, ali to nije obavezno pa ljudi mogu da Zami{ljam ~asovni~ara koji mi saop{tava da zapravo prodaju kopije po kojoj god ceni èle.

98 007/8 /decembar/januar/2007/2008.godine/ korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:16 Page 3

GOST DIZAJNER REZA: JAKOV PONJAVI] Striktno sofisticirano

Naslovnicu Reza ovog puta dizajnirao je Jakov Ponjavi}, mladi beogradski grafi~ki dizajner ~ija nas grafi~ka re{enja svakodnevno gledaju sa velikog broja bilborda i plakata po Beogradu. Jakov je grafi~ki dizajner Doma omladine u Beogradu, ali je pored toga poslednjih nekoliko godina radio vizuelne identitete Beogradskog Jazz Festivala, Festivala autorskog filma, Festivala novih vizuelnih tendencija kao i flajere i plakate za beogradske klubove Plastic i [ipra`je. Njegov stil lako prepoznaju svi koji prate grafi~ko-dizajnersku scenu. Sofisticirano iznad svega - op{ta je ocena njegovih radova.

Svoje radove potpisuje punim imenom, a pod nadimkom Grasshoper (namerna gre{ka u spelingu) ne pojavljuje se u svetu dizajna. Grasshoper strana Jakovove li~nosti je aktuelna kada iza mix pulta nastupa kao deo DJ kolektiva Testera Crew - legendarnog beogradskog DJ tria koji je nedavno dobio i `enski vokal. Sa Testerom je pro{log meseca radio kao podr{ka za Coldcut, a pored toga nastupali su sa imenima poput Jamie Lidella, John Stapletona, Afu Ra...

Pa, kakav bi to bio dizajner da nije i DJ istovremeno - kombinacija koja je poslednjih nekoliko godina pun pogodak za mnoge mlade i talentovane dizajnere i DJ-eve. 99 /decembar/januar/2007/2008.godine/ 007/8 korice_rez_07-08.qxp 7.1.2008 0:09 Page 4