Szlak Orlich Gniazd

Przewodnik

Guidebook Związek Gmin Jurajskich

Związek Gmin Jurajskich jest dobrowolnym stowarzyszeniem gmin z województwa małopolskiego i śląskiego, leżących na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Związek działa od końca 1991 r., a jego założycielami było 15 gmin (obecnie do Z.G.J. należy 37 gmin). Są to: Alwernia, Bolesław, Bukowno, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gołcza, Iwanowice, Ja- nów, Jerzmanowice-Przeginia, Lelów, Klucze, Koziegłowy, Kraków, Kroczyce, Krzeszowice, Łazy, Mstów, Niegowa, Ogrodzieniec, Olsztyn, Pilica, Poraj, Poręba, Przyrów, Siewierz, Skała, Sławków, Sułoszowa, Trzebinia, Trzyciąż, Wielka Wieś, Włodowice, Zabierzów, Zawiercie, Zielonki, Żarki, Żarnowiec. Siedzibą Związku jest miasto Ogrodzieniec. Podstawowymi celami Związku są: – promocja turystyczna Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej poprzez różnego typu wydawnictwa; – akcje promocyjne w środkach masowego przekazu, uczestnictwo w targach turystycznych; – pomoc w nawiązywaniu kontaktów z partnerami krajowymi i zagranicznymi, chcącymi inwestować na terenie Wyżyny; – rozwój turystyki wiejskiej; – ochrona walorów przyrodniczych i kulturowych Jury; – dążenie do gospodarczej i kulturalnej integracji gmin; – współpraca i wymiana doświadczeń z zakresu funkcjonowania samorządów lokalnych; – popularyzacja budownictwa dostosowanego do krajobrazu Jury. Związek Gmin Jurajskich powstał nie tylko po to, by pomagać gminom w promowaniu ich turystycznych terenów i obiektów, ale również, aby pokazywać Wyżynę Krakowsko-Częstochowską jako jednolity i spójny obszar turystyczny. Region, w którym niewidoczne są granice administracyjne – czy to międzygminne, czy to międzywojewódzkie. Przy- należność do ZGJ w wielu przypadkach wzmaga aktywność poszczególnych gmin do działań związanych z turystyką. Pozwala czerpać z doświadczeń gmin, które mają lepiej rozwiniętą sferę turystyczną. Daje możliwość (szczególnie małym gminom) profesjonalnej promocji, na którą w sposób indywidualny gmina nie mogłaby sobie pozwolić.

Associacion of Jura Municipalities The Association of Jura Municipalities is a voluntary society of municipalities from the Lesser Poland and Silesian Voivodeships, located on the Kraków-Częstochowa Upland. The association has been functioning since late 1991 and had 15. municipalities as founder members (currently 37 municipalities belong to the A.J.M.). They are: Alwernia, Bolesław, Bukowno, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gołcza, Iwanowice, Janów, Jerzmanowice-Przeginia, Lelów, Klucze, Koziegłowy, Kraków, Kroczyce, Krzeszowice, Łazy, Mstów, Niegowa, Ogrodzieniec, Olsztyn, Pilica, Poraj, Poręba, Przyrów, Siewierz, Skała, Sławków, Sułoszowa, Trzebinia, Trzyciąż, Wielka Wieś, Włodowice, Zabierzów, Zawiercie, Zielonki, Żarki, Żarnowiec. The Association has its headquarters in the town of Ogrodzieniec. The fundamental aims of the Association are: – the promotion of tourism in the Kraków-Częstochowa Upland through different types of publication; – promotional activities in the mass media, taking part in tourist fairs; – to help in developing contacts with national and international partners wishing to invest in the Upland; – the development of rural tourism; – the conservation of the natural and cultural qualities of the Jura Upland; – striving for the economic and cultural integration of the municipalities; – cooperation and swapping of experiences in the functioning of local authorities; – developing and popularising construction projects suited to the landscape. The Association of Jura Municipalities was not only set up in order to help municipalities in the promotion of their tourist areas and buildings, but also in orderto representthe Kraków-Częstochowa Upland as a uniform and coher- ent tourist area. It is a region in which administrative boundaries are invisible – whether between municipalities or voivodeships. Belonging to the AJM in many cases supports the activity of particular municipalities in different types of activities connected with tourism. It allows them to gain experience from municipalities who have a more developedtourist sector. It provides an opportunity (particularly for small municipalities) for professional promotion, something which individually might be beyond the resources of a municipality. Wstęp

dowiskiem. W odległej przeszłości na terenie Śląska i Małopolski powstawały pierwsze osady ludzkie. Na początku drugiego ty- siąclecia wzniesiono tutaj pierwsze grody obronne, które chronić miały szlaki handlo- we w tworzącym się państwie piastowskim. W XIV wieku za czasów panowania Kazimie- rza Wielkiego na pograniczu polsko-czeskim, często w miejscu drewnianych grodów, wy- budowano szereg warownych zamków m.in. w Ojcowie, Olsztynie, Lelowie, Bobolicach i Mirowie, w celu zabezpieczenia ówczesnej stolicy – Krakowa i ochrony granic państwa. Powstał w ten sposób system obronny zam- Zamek w Olsztynie • The Castle in Olsztyn ków, uzupełniony niewielkimi strażnicami, ufortyfikowanymi klasztorami i kościołami. Teren leżący pomiędzy Krakowem i Duży wkład w utworzenie takiego systemu Częstochową, zwany Wyżyną Kra- wniosły również możne rody szlacheckie, któ- kowsko-Częstochowską, to jedno z najpięk- re wybudowały na tym terenie swe warowne niejszych miejsc w Polsce. Kolebka naszej siedziby m.in. w Ogrodzieńcu, Smoleniu, kultury, gdzie o zabytki łatwiej niż w każdej Bydlinie, Pilicy, Morsku, Udorzu, Rabsztynie, innej części kraju, położona jest pośród prze- Pieskowej Skale, Korzkwi, Lipowcu i Rudnie. pięknych pagórków porośniętych lasami, Jurajskie zamki budowane były najczęściej wśród malowniczych wapiennych ostańców, na szczytach wzniesień, pośród trudno do- stwarzając wrażenie niezwykłej harmonii stępnych skał wapiennych, stąd wzięła się występującej pomiędzy człowiekiem i śro- ich nazwa – „Orle Gniazda”.

Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu • The Castle Ogrodzienieniec in Podzamcze 3 Zamek w Mirowie • The Castle in Mirów

Niestety, dziś większość tych wspaniałych mierz the Great rule on the Polish-Czech bor- budowli możemy oglądać tylko jako ru- der, the wooden forts were frequently chan- iny. Przyczyniły się do tego głównie wojny ged and replaced by a number of fortified szwedzkie, w czasie których ograbiono i castles such as e.g. Ojców, Olsztyn, Lelów, zniszczono większość zamków, a później roz- Bobolice and Mirów, in order to protect Cra- biory i restrykcyjna polityka zaborców. Na cow, the capital city of that time, and secure szczęście w ostatnim czasie ponowione zo- the state borders. In this way, the defense stały próby rekonstrukcji tych historycznych system of castles completed by some smal- budowli i zostały odbudowane z ruin zamki ler watchtowers, fortified monasteries and w Bobolicach i Korzkwi. churches, was created. Considerable contri- Wybierzmy się więc wspólnie do zwiedzenia bution into such system was also the sup- tych niezwykłych miejsc. Podróż naszą histo- port of the wealthy gentry families of the re- rycznym Szlakiem Orlich Gniazd rozpoczyna- gion, which built their fortified residences in my od Częstochowy. e.g. Ogrodzieniec, Smoleń, Bydlina, Pilica, Morsko, Udórz, Rabsztyn, Pieskowa Skała, Introduction. The area in between Korzkiwe, Lipowiec and Rudno. The Jurassic Cracow and Częstochowa, called the castles were most frequently erected on tops Kraków-Częstochowa Jurassic Highland of tops of the hills, among the hardly acces- Chain (or the Jura Chain) is one of the most sible limestone rocks, which brought them beautiful sites in Poland. It is the cradle of the name: the Eagle’s Nests (Orle Gniazda). our culture where monuments can be found Unfortunately, most of those magnificent much easier than anywhere in any other re- constructions are ruins today mainly due to gion of the whole country, and it is located the Swedish Wars during which the majority among beautiful forest-covered hills and of castles were plundered and destroyed. La- picturesque limestone monadnocks giving ter, the partitions and restrictive policies of the impression of unique harmony between the partitioners did the rest. Fortunately, re- man and environment. The very first settle- cently the trials to reconstruct theses historic ments appeared on the area of Silesia and buildings have been taken, and the castles Lesser Poland in the distant past. In the in Bobolice and Korzkiew are rebuilt. beginning of the 2nd millennium, the first Let’s therefore take a trip together to see fortified towns were erected here to protect theses extraordinary sites. Our journey the trade routes in the raising Piast country. along the historical trail of the Eagle’s Nests In the XIVth c., in the times of the King Kazi- begins in Częstochowa. 4 Częstochowa Klasztor na Jasnej Górze

Początki miasta Częstochowa sięga- Starej Częstochowy”. Nazwa – Jasna Góra ją czasów wczesnego średniowiecza. pochodzi od macierzystej siedziby Ojców Nazwa pochodzi od staropolskiego imienia Paulinów – klasztoru Św. Wawrzyńca na Ja- Częstoch, który według legendy był założy- snej Górze w Budzie, choć bywa też wiązana cielem osady. Pierwsze wzmianki o Często- z barwą wapiennego wzgórza, na którym chowie znajdują się w dokumencie z 1220 wzniesiono świątynię. W roku 1384 książę roku pisanym przez biskupa krakowskiego podarował nowo utworzonemu klasztorowi Iwo Odrowąża. Z kolei dokumenty księcia obraz przedstawiający Matkę Bożą. Święta Władysława Opolczyka z roku 1377 mówią ikona zaczęła przyciągać licznych wiernych, już o Częstochowie jako o mieście. Tak szybki zmieniając klasztorne wzgórze w ośrodek rozwój osady umożliwiły umiejscowione w pielgrzymkowy. W wieku XV „sława” Matki okolicy płytko zalegające rudy żelaza oraz Boskiej Częstochowskiej docierała już daleko położenie w miejscu przeprawy szlaku han- poza granice Polski, a do miasta przybywali dlowego przez rzekę Wartę. Jednak Często- pielgrzymi z całej chrześcijańskiej Europy. chowa najczęściej kojarzona jest z klaszto- W XVI i XVII wieku ze względu na strategicz- rem jasnogórskim. ne położenie i częste napady rabunkowe Początki jego historii sięgają roku 1382, kie- dokonano poważnej rozbudowy istnieją- dy to książę Władysław Opolczyk sprowa- cych zabudowań klasztoru, wzbogacając je dził z Węgier Ojców Paulinów i oddał im w o system fortyfikacji bastionowych. W roku posiadanie drewniany kościółek na „Górze 1655 klasztor obronił się przed wojskami

Klasztor na Jasnej Górze • Jasna Góra Monastery 5 Autostrady Zamki, strażnice lub ich ruiny Jasna Góra Drogi główne Jaskinie Drogi inne Skały Koleje Inne obiekty zabytkowe Luborcza Szlak Warowni SzlakZarębic Orliche CZĘSTOCHOWA Jurajskich Gniazd

Kusięta Turów Zalesice

Kamieniczka Julianka Przymiłowice Podlesie KONIECPOL Wrzosowa OLSZTYN

Piasek a Wiercica Pilic Szlak Orlic h Gniaz Białk d Pabianice JANÓW Drochlin a a Zrębice Stawy Poczesna rt Bielskie Złoty Wa Bystrzanowice Potok Biskupice Osiny Siedlec PORAJ Lelów Biała Wlk. Autostrady Zawada Ludwinów Kamienica Ostrężnik Staromieście Polska Suliszowice Dąbrowno Drogi główne Zawada Trzebniów Przybynów Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne Wysoka Czatachowa Tomiszowice Witów Zbiornik Masłońskie Lelowska Przewodziszowice Poraj Koleje Leśniów NIEGOWA Sadowie Żarki . Sokolniki Siedlec Letnisko Irządze ŻARKI Łutowiec Bliżyce Grabiec Mirów Bodziejowice Biała Nowa Wieś Błotna Lgota Jaworznik Bobolice Żdów Szlak Warowni Jurajskich Żarecka Białka Koziegłowy Kotowice Koziegłówki Kostkowice Szlak Orlich Gniazd MYSZKÓW Osiek Pradła Zamki, strażnice lub ich ruiny Wa Podlesice Rzędkowice Tarnawa rt Jaskinie Markowice Pilic Cynków a WŁODOWICE KROCZYCE Nw.Obłudza Zebrówk. Pińczyce Będusz Morsko Skałya Lgota Krztynia Mrzygłód Murowana a MaloszyceInne obiekty zabytkowe a Skarżyce Piaseczno Szyce Mstyczów Sierbowice Siadcza Brynic Żelisławice Blanowice Otola Żerkowice Łany Wlk. Klimontów Brudzowice Kidów Poręba Karlin Kiełkowice ZAWIERCIE Kromołów Giebło Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC Bzów PILICA Przysieka Siewierz Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń Czarna Kępie Boguchwałowice Turza Podzamcze Sławniów Kocikowa Udórz Ciągowice Przemsza Kamionka Zbiornik OGRODZIENIEC Mierzęcice Rokitno Przeczyce Smoleń Chlina Jelcza Pogwizdów Trzebiesławice Szlach. Złożeniec Kąpiele Tunel Przeczyce Wysoka Wlk. Łazy Chruszczobród ŁAZY Ryczów Strzegowa Tczyca Dąbie Wojkowice Poręba Dzierżna Dłużec Krzywopłoty Rodaki Ujejsce Niegowonice Grabowa Łobzów Charsznica Ryczówek Zapustka Psary Tucznawa Bydlin WOLBROM Przybysławice Sarnów Kwaśniów Zagórzyce Wierzchowisko Strzeżów Chechło Cieślin Maków Łęka Kolbark Łosień Centuria Szreniawa Błędów Biała Przemsza Golczowice Chełm Gołaczewy Biskupice Okradzionów Pustynia MIECHÓW BĘDZIN Błędowska Gołcza Pazurek Sucha DĄBROWA GÓRN. Jaroszowiec Mostek KLUCZE Jaksice Krzykawka Glanów Krzykawa Braciejówka Jangrot Trzyciąż Bolesław Pomorzany Ściborzyce Sławice Sławków Rabsztyn Imbramowice Dłubnia Wodąca Zadroże OLKUSZ Wysocice Wężerów SOSNOWIEC Smroków Sztoła Starczynów SUŁOSZOWA Grzegorzowice Sieniczno Bukowno Żurada Wielmoża Pieskowa Witeradów Zederman Skała Minoga Sieciechowice 6 szwedzkimi, choć wiele budynków klasztor- nych mocno ucierpiało. Przez kolejne lata twierdza jasnogórska była systematycznie rozbudowywana i fortyfikowana. W roku 1809 klasztor wytrzymał oblężenie austriac- kie. Jednak w roku 1813 został zdobyty przez wojska rosyjskie. Na polecenie cara Aleksan- dra I zostały wyburzone mury forteczne, któ- re powstały na nowo za zgodą cara Mikołaja I i stoją do dzisiaj. Podczas zaborów sank- tuarium częstochowskie pełniło szczególną rolę, było miejscem pielgrzymek i modlitw, które zaborcom kojarzyły się z akcjami kon- spiracyjnymi. W 1864 r. car Aleksander II zlikwidował ukazem większość klasztorów, oszczędził jednak jasnogórski. Dzisiaj klasztor jest miejscem licznych piel- grzymek, świąt, uroczystości i nabożeństw, które gromadzą w sanktuarium niezliczone tłumy wiernych. A my udajemy się w dalszą podróż po juraj- skich warowniach. Klasztor na Jasnej Górze • Jasna Góra Monastery

The beginnings of the town of Czę- stochowska, reached far beyond the borders stochowa go back to the times of of Poland and the town was visited by pil- the early Middle Ages. The name of the city grims from the whole Christian Europe. comes from Old Polish name, Częstoch, who In the XVIth and XVIIth cc. the place suffe- – as the legend says – founded the settle- red due to its strategic location and frequent ment. The first mentions on Częstochowa are robberies so a serious extension was done to be found in a document of 1220 written to the already existing monastery buildings by the Bishop of Cracow, Ivo Odrowąż. Next, enforcing them with the bastion fortification the Duke Władysław Opolczyk’s documents system. In 1655, the monastery successfully of 1377 speak of Częstochowa as of the town defended itself from the Swedish troops yet already. Such immediate growth of the set- many buildings were damaged. For the next tlement was possible thanks to the nearby years the Jasnogórska Fortress was systema- iron ore layers and the location in the spot of tically extended and re-fortified. In the year the trade trail crossing through the Warta Ri- 1809 the monastery survived the Austrian ver. However, Częstochowa is most frequently siege. However, in 1813 it was captured associated with its Monastery on Jasna Góra. by the Russian soldiers. On the order of the The beginnings of its history go back to 1382 Tsar Alexander I, the fortress walls were de- when the Duke Władysław Opolczyk brough molished to be Re-constructed following the the Pauline fathers from Hungary and gave consent of the Tsar Nikolas I, to remain till them the little wooden church standing on today. During the partitions, the Czestocho- the “Old Częstochowa Mountain”. The name: wa’s sanctuary Server a very special purpo- Jasna Góra, comes from the mother-seat of se being the pilgrimage and prayers center the Pauline order i.e. the monastery of Saint associated by the partitioners with conspi- Laurence on the Clear Mount in Buda though racy actions. In 1864, the Tsar Alexander II it is also associated with the color of the lime- ukased to liquidate most of the monasteries, stone hill that the temple is erected on. In the still saving the one on Jasna Góra. Today, the year 1384, the Duke presented the newly fo- monastery still is a busy pilgrimage center, unded monastery with the portrait of the Mo- place of celebrations, holidays and services ther of changing the monastery’s hill into the which gather countless faithfully crowds in pilgrimage center. In the XVth c. the “fame” the sanctuary. And now we go on along the of the Mother of God – the Matka Boska Czę- Jura Chain’s stronghold. 7 Olsztyn Zamek

Wiodąca z Częstochowy w kierunku Kielc droga zaprowadzi nas na sam rynek miasteczka, będącego niegdyś osadą rzemieślniczą. W roku 1448 Olsztyn stał się miastem z prawem organizowania targów i jarmarków, które miały miejsce na rynku w centrum miasta. Zbliżając się do Olsztyna już z odległości kilku kilometrów widać wapienne wzgórze z ma- lowniczo wkomponowaną weń bryłą zamku. Pierwsze wzmianki o olsztyńskiej warow- ni pochodzą z roku 1349. W tym czasie król Kazimierz Wielki poddał gruntownej prze- budowie niegdyś drewniany gród i na jego miejscu powstała murowana twierdza. Zamek Zamek w Olsztynie • The Castle in Olsztyn miał ochraniać zachodnie granice Królestwa Polskiego przed najazdem od strony Śląska i W XVIII wieku powoli rozbierane mury sta- Czech, lecz pełnił także funkcję więzienia kró- nowiły źródło budulca na odbudowywany lewskiego. W jego lochach został osadzony i w tym czasie po pożarze kościół. Do dziś z skazany na śmierć głodową w roku 1358 wo- zamku zachowały się mury części mieszkal- jewoda poznański Maciej Borkowic za przy- nej, wieże: cylindryczna (stołp) i kwadratowa wództwo w buncie przeciwko władzy królew- (Starościańska), fragmenty murów budynków skiej. Według legendy duch wojewody straszy gospodarczych, częściowo także piwnice oraz do dziś w okolicy zamku, przeciągle jęcząc i odkryte w czasie badań archeologicznych brzękając kajdanami. fundamenty kuźnicy i ślady dymarek. W połowie XV wieku rozbudowa twierdzy poszła w kierunku południowo-zachodnim. The route from Częstochowa to Kielce Kolejnego jej etapu dokonał Piotr Opaliński shall take us to the very market square w latach 1540-51. W 1587 roku zamek zaata- of a town that used to be an artisan settle- kowany został przez wojska austriackie arcy- ment. In 1448, Olsztyn became a city entitled księcia Maksymiliana, pretendenta do tronu to organize fairs which were held on the cen- polskiego. Dramatyczna obrona powiodła tral town-market place. Approaching Olsztyn, się, lecz sama budowla mocno ucierpiała. W you can already see the limestone hill with the roku 1655 zamek został zdobyty i zniszczony bulky mass of the castle which is a picture- przez Szwedów. Od tej pory popadał w ruinę. sque component of the landscape from a few

CZĘSTOCHOWA Luborcza Jasna Góra Brzyszów Zarębice

Żuraw Str. Koniecpol Kusięta Turów Zalesice Julianka Przymiłowice Podlesie KONIECPOL Wrzosowa OLSZTYN

Piasek a Wiercica Pilic

Warta Pabianice Białk JANÓW Drochlin a Zrębice Stawy Poczesna Bielskie Złoty Bystrzanowice Potok Biskupice Osiny Siedlec PORAJ Biała Wlk. Autostrady Ludwinów Ostrężnik Kamienica Staromieście Lelów Polska Suliszowice Dąbrowno Drogi główne Trzebniów Zamek w Olsztynie • The Castle in Olsztyn Śl 8 kilometers. The first mentions on the Olsztyn stle was attacked by the Austrian troops of the stronghold date back to 1349. In those times, Archduke Maximilian, a claimant to the Polish the King Kazimierz the Great decided about throne. The dramatic defensive fight was suc- the thorough conversion of the former wooden cessful but the building itself was suffered qu- grad to replace it with a stone fortress. The ite a damage. In 1655, the castle was captu- castle was supposed to protect the western red and destroyed by the Swedish. Since then, borders of the Kingdom of Poland against it was gradually collapsing. In the XVIIIth c., invasions from Silesia and Czechs but also it successively deconstructed, the walls became served as a royal prison. In 1358, in its dunge- the source of building material for the church ons, Maciej Borkowic, the voivode of Poznań, that was then restored from fire and had to be was kept to be sentenced to death by starva- reconstructed. What has remained till this day tion for leading the mutiny against the King. is the wall of residential part of the castle and According to the legend, the voivode’s ghost the towers remain: the cylindrical one (the cy- haunts the castle vicinity, moaning lengthily lindrical one (the keep) and the rectangular and jingling with the fetters. one (the Starościańska tower), fragments of In the other half of the XVth c., the extension of the walls of the utility buildings and, partially, the fortress was continued towards south-west the cellars, and the foundations of a smithy and its next stage was finished by Piotr Opa- and traces of bloomeries discovered by arche- liński, in the years 1540-51. In 1587, the ca- ologists’ doing their researches.

Ostrężnik Zamek

królowie trzymali bez sądu swych przeciwni- ków politycznych. W skład kompleksu obron- nego wchodził zamek górny mieszczący się na stromej skale i przedzamcze, pełniące funkcje gospodarcze. Do dziś z tajemniczej strażnicy, o której nie ma żadnej wzmianki w kronikach, przetrwały tylko niewielkie frag- menty murów o wysokości nie przekraczają- cej jednego metra.

Driving south-east through Janów and Złoty Potok, we reach the Ostrężnik Reserve. Surrounded by thick forest, the rock hides the 90 m. long cave, and the remains of the medieval stronghold are visible on the Ruiny w Ostrężniku • The ruins in Ostrężnik top of this mountain. The castle in Ostrężnik is commonly thought to have been erected in Jadąc w kierunku południowo- the initiative of the King Kazimierz the Gre- -wschodnim przez Janów i Złoty Potok at. The construction might have never been docieramy do Rezerwatu Ostrężnik. Otoczona even finished, and nobody knows who live gęstym lasem skała ukrywa w swym wnętrzu there. Some sources say that a band of a few długą na 90 metrów jaskinię, a na szczycie thieves and robbers had their seat or prison góry widoczne są resztki średniowiecznej where kings kept their political opponents warowni. Powszechnie uważa się, że zamek without trials. The fortified complex consisted w Ostrężniku wzniesiono z inicjatywy króla of a castle located on a step rock, and the Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. utility buildings outside the castle walls. Till Być może budowla nigdy nie została ukoń- today, only small fragments of walls just up czona i nikt w niej nie mieszkał. Niektóre źró- to about 1 meter high have remained from dła mówią, że mogła się w niej mieścić sie- the secret stronghold that no mentions were dziba rozbójników albo więzienie, w którym ever made of in any chronicles. 9 Suliszowice Strażnica

Spod Ostrężnika udajemy się do Su- liszowic. Tu, na szczycie samotnego ostańca, widać ruiny byłej warowni. Została wzniesiona prawdopodobnie pod koniec XIV wieku za panowania króla Kazimierza Wiel- kiego przez ówczesnego wójta suliszowiec- kiego. Dostęp do budowli w kształcie wieży był możliwy tylko przy użyciu drabin. Poza wysoką, okrągłą basztą istniał tu budynek mieszkalny dla załogi, oraz wieża bramna. Brak przekazów o strażnicy w Suliszowicach może sugerować, że była krótko użytkowana Strażnica w Suliszowicach • The tower in Suliszowice i szybko opuszczona. U podnóża skały wid- nieją tylko słabo zachowane resztki zabu- alderman of Suliszowice. The tower-shaped dowań gospodarczych i muru okalającego building was accessible with ladders only. majdan. Apart from the high, round keep, there was also a residential building for the crew and From under Ostrężnik, we move to Su- the gateway-tower. Lack of any remarks on liszowice. Here, at the top of the lonely the Suliszowice watchtower may imply that it monadnock, the ruins of the ex-stronghold are had been used only for a short period of time seen. It was probably erected at the end of the and abandoned quite fast. At the foot of the XIVth c., in the times of the reign of the King rock there are poorly preserved remains of the Kazimierz the Great, by the contemporary outbuildings and the ward surrounding wall.

Przewodziszowice Strażnica

Po wizycie w Suliszowicach wraca- my znów w okolice Ostrężnika i polną drogą przez wieś Czatachowa udajemy się w kierunku Przewodziszowic. Tutaj natrafimy na samotną skałę, na krawędzi której widoczny jest duży fragment kamiennego muru wtapia- jącego się w nierówności skalne. Fortyfikacja, która niegdyś tu istniała, miała charakter wie- Strażnica w Przewodziszowicach • The tower in Przewodziszowice ży obronnej, do której dostęp był możliwy przy użyciu długich drabin. Wokół skały widoczne rzekomo jako jedną z baz dla swych łupież- są ślady umocnień ziemnych, które otaczały czych wypraw. Strażnica popadła w ruinę u istniejący tu majdan. Trudno jest określić czas schyłku XV lub na początku XVI wieku. powstania warowni. Jedne źródła podają, że Przewodziszowice stanowią dziś dzielnicę zbudowano ją w połowie XIV wieku na polece- miasta Żarki. Stąd udajemy się na drogę pro- nie Kazimierza Wielkiego. Niektórzy historycy wadzącą do Niegowej, lecz zanim tam dotrze- sądzą natomiast, iż zamek wzniósł w latach my, skręcimy w prawo w kierunku Łutowca. 1370-91 książę Władysław Opolczyk, który w tym czasie był właścicielem wsi. Najsłyn- Having visited Suliszowice, we come niejszym mieszkańcem skalnej twierdzy był back to the vicinity of Ostrężnik, and ta- rycerz Mikołaj Kornicz, zwany Siestrzeńcem. king a dirt road, through the village of Czata- W latach 1424-44 wieś była własnością tego chowa, we head for Przewodziszowice. Here we sławnego rozbójnika, a zamek wykorzystywał come across a lonely rock whose edge presents 10 a big fragment of a stone wall which seems to village then. The most famous resident of the blended with its bumps. The fortification that rock fortress was the knight, Mikołaj Kornicz used to be here had a character of a defensive called the Siestrzeniec. In the years 1424-44, tower accessible by means of long ladders only. the village belonged to the famous robber and Around the rock there are still traces of earth the castle was said to be one of the bases for his fortifications which used to surround its ward. It plundering raids. The stronghold was ruined at is difficult to define the time of the stronghold’s the close of the XVth c. or the beginning of the origin. Some sources quote the XIVth c. as the XVIth c. time of its construction on the King’s Kazimierz Today, Przewodziszowice are a quarter of the the Great order. Still, some historians claim that town of Żarki where from we go to the road that the castle was erected in the years 1370-91 by lead to Niegowa. Before we get there, however, the Duke, Władysław Opolczyk, who owned the let’s turn right to Łutowiec.

Łutowiec Strażnica

Łutowiec is a little village the first re- marks about which date from the year 1424. However, it originated much earlier around the stronghold erected on the rock that looms over the area. There are hardly any tra- ces of the fortification today. The residential- -fortified tower was built here, most probably, at the turn of the XIIIth and the XIVth cc. but it was destroyed in the beginning of the XVIth c., to be soon abandoned. The watchtower was not mentioned in any documents so there is no certainty as its actual erection time: was it in Strażnica w Łutowcu • The tower in Łutowiec the times of the reign of Kazimierz the Great, or was it built later, by Prince Władysław Opol- Łutowiec to niewielka wieś, o której czyk. But Łutowiec is worth seeing for some

pierwsze wzmianki pochodzą z roku other reason: apart from the said rock, there Luborcza 1424, jednak powstał znacznie wcześniej zyszóarew a few other heights here. One of them of- Zarębice wokół warowni wzniesionej na górującej po- fers the most beautifulŻuraw panorama we can see Str. Koniecpol sięta nad terenem skale. Po fortyfikacji pozostały on the wholeTurów Jura Chain area for it givesZalesic thee bardzo nikłe ślady. Wieża mieszkalno-obron- view on the castles in Mirów andJuliank Bobolice,a Podlesie KONIECPOL na wzniesiona tu najprawdopodobniej na and thePrzymiłowic verticale rock-ridge that links both tho-

Piasek a przełomie XIII i XIV wieku uległa zniszczeniu se strongholds. Wiercica Pilic

Białk na początku wieku XVI, a następnie została Pabianice JANÓW Drochlin a Zrębice Stawy opuszczona. Strażnica nie była wzmian- Złoty Bielskie kowana w żadnych dokumentach i nie ma Potok Biskupice Bystrzanowice Siedlec pewności, czy została zbudowana za pano- Biała Wlk. Autostrady Ludwinów wania Kazimierza Wielkiego, czy później, Ostrężnik Staromieście Lelów przez księcia Władysława Opolczyka. Ale Suliszowice Dąbrowno Drogi główne Przybynów Zawada Trzebniów Łutowiec warto odwiedzić z innego powodu. Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne Wysoka Czatachowa Tomiszowice Witów Poza wspomnianą skałą jest tu jeszcze kilka Przewodziszowice Lelowska Koleje innych wzniesień. Z jednego z nich roztacza Leśniów NIEGOWA Sokolniki Sadowie . Irządze się najpiękniejsza panorama z tych, które ŻARKIŁutowiec Bliżyce Grabiec możemy ujrzeć na obszarze całej Jury. Wi- Mirów Nowa Wieś Jaworznik Bobolice Biała Błotna Szlak Warowni Jurajskich doczne są bowiem zamki w Mirowie i Bobo- Żarecka Żdów Białka Kotowice licach oraz pionowy grzebień skalny łączący Kostkowice Szlak Orlich Gniazd obie warownie. MYSZKÓW Zamki, strażnice lub ich ruiny 11 Bobolice Zamek

Malownicza, leżąca z dala od głównych The picturesque, and located far from dróg wieś Bobolice, zdominowana jest the main roads, village of Bobolice, is lo- sylwetką wznoszącego się na skalnym wzgó- omed over by the silhouette of the medieval ca- rzu średniowiecznego zamku. Zamek powstał stle erected on a rocky hill. The castle was built za Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. in the times of the King Kazimierz the Great, Prawdopodobnie wcześniej istniał tu drewniany in the other half of the XIVth c. Most probably, gród. W 1370 roku z rąk Ludwika Węgierskiego a wooden fort had been erected there before. otrzymał go Władysław Opolczyk, lecz w 1396 In 1370, Louis I of Hungary presented it to roku Władysław Jagiełło zbrojnie mu go ode- Władysław Opolczyk, but in 1396 Władysław brał. W XV i XVI wieku zamek poddany został Jagiełło took the castle away with arms. In the przebudowie przez kolejnych właścicieli, który- XVth and the XVIth cc. the castle was rebuilt by mi byli między innymi Myszkowscy i Męcińscy. subsequent owners, the Myszkowskis and the W wyniku „potopu szwedzkiego” w roku 1657 Męcińskis, and others. As a result of the „Swe- zamek legł w gruzach i przez kilkaset lat, mimo dish Deluge” in 1657 the castle fell apart and podejmowanych prób, nie został odbudowany. for the next few hundreds years, despite many Ostatecznie opuszczony w drugiej połowie XVIII attempts, it has not been restored. Finally, it be- wieku popadł w ruinę. W wyniku parcelacji came a total ruin when abandoned in the other przeprowadzonej pod koniec XIX wieku teren half of the XVIIIth c. Due to parceling towards z ruinami zamku przypadł rodzinie Baryłów, the end of the XIXth c. the area of the castle w rękach której pozostał do końca wieku XX. ruins was ascribed to the Baryłas family and Kolejnymi właścicielami zamku zostali bracia stayed with them until the end of the XXth c. Laseccy, którzy po przeprowadzeniu badań The next owners were the Lasecki brothers who, archeologicznych w roku 2001 rozpoczęli od- having done the archeological researches, star- budowę obiektu. W chwili obecnej zamek jest ted to rebuild the site in 2001. Now, the castle odbudowany, a jego część została udostępnio- is under reconstruction and one of its parts is na turystom. available for tourists.

Zamek Bobolice • The Castle Bobolice 12 Luborcza Zarębice raw Str. Koniecpol Zalesice Julianka Podlesie KONIECPOL

Piasek a Wiercica Pilic

Białk JANÓW Drochlin a Stawy Bielskie Złoty Bystrzanowice Potok dlec Biała Wlk. Autostrady Ludwinów nik Staromieście Dąbrowno Lelów Drogi główne Trzebniów Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne atachowa Tomiszowice Witów Przewodziszowice Koleje w NIEGOWASokolniki Sadowie Irządze

Mirów Bliżyce Grabiec Bodziejowice Bobolice Żdów Biała Szlak Warowni Jurajskich Jaworznik Białka Błotna Mirów Zamek Kotowice Kostkowice Szlak Orlich Gniazd From the Bobolice castle, the road leads Pradła Zamki, strażnice lub ich ruiny Rzędkowice Podlesice us to the town of Mirów located just two Jaskinie Tarnawa WŁODOWICE KROCZYCE kilometersNw.Obłudz a away.Zebrówk. We recommendPilic all walkers a

Morsko more interesting route to takeSkały a along the already Lgota Krztynia Murowana mentioned rock ridge.a From MaloszycetheInne top obiektyof the Bobozabytkowe- Skarżyce Piaseczno Sierbowice lice castle the bulk of Mirów stronghold is visible Mstyczów Siadcza Blanowice Żerkowice with its characteristicOtola round tower. The castle in Łany Wlk. Klimontów Dzwonowice MirówKidów and its Bobolice located twin brother were Karlin Kiełkowice ZAWIERCIE Kromołów erected simultaneously. Originally it was the pro- Giebło Kozłów perty of the Lis family ŻARNOWIEfrom KoziegłowyC and then PILICA Wierbka Pilica Bzów it belonged to Władysław Opolczyk. In 1396, Przysieka Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń Czarna Kępie Podzamcze Sławniówaccused of collaboration with the Czechs, Wła- Kocikowa Udórz Przemsza OGRODZIENIEC dysław Jagiełło deprived Władysław Opolczyk Kamionka ofSmoleń his whole property. AfterChli the armedJelc attacka andP i dó Spod zamku w Bobolicach droga pro- capturing the castle, it was then transferred un- wadzi nas do odległego niespełna dwa der the management of Cristin from Koziegłowy, kilometry Mirowa. Piechurom polecamy jednak and for some time the castle served as residen- dużo ciekawszą trasę, wiodącą wzdłuż wspomi- tial-defensive nights’ seat. In the years to come, nanego skalnego grzbietu. Już z góry bobolickie- the castle owners changed a few times. Towards go zamku widoczna była bryła warowni w Mi- the end of the XVth c. it became the property of rowie z charakterystyczną okrągłą wieżą. Zamek the Myszkowski family, with whom it stayed for w Mirowie powstał w tym samym czasie, co jego 144 years. In that period, the castle was conver- bobolicki bliźniak. Początkowo był własnością Li- ted and reached the peak of its splendor. When, sów z Koziegłów, potem należał do Władysława however, the further extension of the seat was Opolczyka. W roku 1396 oskarżony o współpracę impossible, the castle was sold to Jan Koryciń- z Czechami Władysław Opolczyk został pozba- ski, and later – to the Męciński family. During the wiony swych dóbr przez Władysława Jagiełłę. Po “Swedish Deluge” the castle was considerably zbrojnym przejęciu zamku został on przekazany damaged. Despite the reconstruction works un- pod zarząd Krystyna z Koziegłów i przez pewien dertaken by the Męcińskis, it was still collapsing czas pełnił rolę mieszkalno-obronnej siedziby ry- to be abandoned in the year 1787 for good. The cerskiej. W kolejnych latach zamek kilkakrotnie Mirów castle is an exceptionally good example zmieniał właścicieli, pod koniec XV stulecia prze- of matching the walls of the constructions to the szedł w ręce Myszkowskich, pod panowaniem limestone rocks it stands on. Practically, there are których pozostał przez 144 lata. W tym czasie zo- no straight fragments of walls and the characteri- stał przebudowany i osiągnął szczyt swej świet- stic corner resembles the bow of the ship directed ności. Gdy jednak dalsza rozbudowa siedziby along the hill slope. Nowadays, since not long stała się niemożliwa, zamek odsprzedano Janowi ago, the castle is the property of the Lasecki bro- Korycińskiemu, a później rodzinie Męcińskich. W thers and, just like the Bobolice castle, it is under czasie „potopu szwedzkiego” zamek został moc- reconstruction. no zniszczony. Mimo iż Męcińscy podejmowali prace remontowe, dalej popadał w ruinę i w roku 1787 został ostatecznie opuszczony. Zamek mirowski jest wyjątkowo dobrym przykładem dopasowania murów budowli do skały wapiennej, na której stanął. Brak tu praktycznie prostych odcinków muru, a charakterystyczne naroże w kierunku spadu wzgórza przypomina dziób statku. Obecnie zamek znajdujący się od niedawna w rękach braci Laseckich, podobnie jak zamek w Bobo- licach, poddawany jest rekonstrukcji. Zamek Mirów • The Castle Mirów 13 Morsko Zamek „Bąkowiec”

Z Mirowa udajemy się na południowy From Mirów, we go to the south-west zachód w stronę Kotowic. Następnie po- towards Kotowice. Next we head for dążamy w kierunku Kroczyc, by w Podlesiach Kroczyce to turn right in Podlesice, to get skręcić w prawo i udać się w kierunku Morska. to Morsko. Taking a sandy road, we reach Piaszczystą drogą docieramy do wzgórza, na a hill where, among the thicket, the Bąko- którym wśród gęstwiny drzew ukryte są mury wiec caste ruins in Morsko are hidden. The zamku Bąkowiec w Morsku. Warownia ta po- stronghold was build, most probably, at the wstała prawdopodobnie na przełomie XIV i XV turn of the XIVth and XVth cc. as a knights’ wieku jako zamek rycerski. Zamek górny po- castle. The upper castle had its walls fixed siadał mury dopasowane do skały wapiennej, to the limestone rock with a gentle eastern a od wschodniej, łagodnie opadającej strony slope at the foot of which the settlement wzgórza, istniało podzamcze z zabudowaniami with utility buildings was located. At the gospodarczymi. U podnóża pionowo spadającej foot of the vertical ridge of the rock, there skały była wykuta głęboka studnia. Wstęp na was a deep well. The castle was accessible zamek możliwy był tylko przy użyciu długich with long ladders only. In 1327, the villa- drabin. Wieś Morsko w 1327 roku przekazana ge of Morsko was transferred by Władysław została przez Władysława Łokietka zakonni- Łokietek to the monks of Mstów. The first re- kom z Mstowa. Pierwsza wzmianka o Bąkowcu mark on Bąkowiec and its owner, Nicolaus i jego właścicielu Mikołaju Strzale pochodzą z Strzała, date from 1390. For centuries, it roku 1390. Przez wieki był własnością Jana z was the property of Jan from Sieciechowi- Sieciechowic, rodziny Zborowskich, Brzeskich ce, the Zborowski family, the Brzeski fami- i Giebułtowskich. Zamek, który w swoich zało- ly, the Giebułtowskis. The castle, which did żeniach obronnych nie uwzględniał możliwości not assumed defensive use of fire weapons, użycia broni palnej, w XVII wieku został opusz- was abandoned in the XVIIth c. In 1927, the czony. W 1927 roku teren zakupił architekt Wi- area was bought by an architect, Witold told Czeczott i dobudował do istniejących ruin Czeczott, who added a stone house to the kamienny dom. Obecnie wokół zamku mieści existing ruins. Today, the all year resort is się całoroczny ośrodek wypoczynkowy z działa- located around the castle, offering a ski-lift jącym zimą wyciągiem narciarskim. Zanim uda- in winter. Before we move on along the Trail my się w dalszą drogę Szlakiem Orlich Gniazd w of the Eagle’s Nests towards Ogrodzieniec, kierunku Ogrodzieńca, poznajmy jeszcze dwie let’s see two more strongholds which are strażnice znajdujące się w kierunku zachodnim located westwards and situated a little bit i leżące nieco poza wyznaczonym przed laty beyond the route as delineated years ago. szlakiem. Są to strażnica w Koziegłowach oraz Those are the Koziegłowy stronghold and zamek biskupi w Siewierzu. the castle of Bishops in Siewierz.

Zamek Bąkowiec w Morsku • The Castle Bąkowiec in Morsko 14 Luborcza STOCHOWABrzyszów Zarębice

Żuraw Str. Koniecpol Kusięta Turów Zalesice Julianka Przymiłowice Podlesie KONIECPOL wa OLSZTYN

Piasek a Wiercica Pilic

Pabianice Białk JANÓW Drochlin a a Zrębice Stawy na rt Bielskie Złoty Wa Bystrzanowice Potok Biskupice Osiny Siedlec PORAJ Biała Wlk. Autostrady Ludwinów Ostrężnik Kamienica Staromieście Lelów Polska Suliszowice Dąbrowno Drogi główne Zawada Trzebniów Przybynów Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne Wysoka Czatachowa Tomiszowice Witów Zbiornik Masłońskie Lelowska Przewodziszowice Poraj Koleje Leśniów NIEGOWA Żarki . Sokolniki Sadowie Letnisko Irządze ŻARKI Łutowiec Bliżyce Grabiec Mirów Bodziejowice Nowa Wieś Biała Błotna Lgota Jaworznik Bobolice Żdów Szlak Warowni Jurajskich Żarecka Białka Koziegłowy Zamek Koziegłówki Koziegłowy Kostkowic e Szlak Orlich Gniazd MYSZKÓW Osiek Zamki, strażnice lub ich ruiny Wa Podlesice Pradła Rzędkowice Tarnawa rt Jaskinie Markowice a Pilic KROCZYCE Nw.Obłudza Zebrówk. Będusz Morsko Skałya Pińczyce Lgota Krztynia Mrzygłód Murowana a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Skarżyce Piaseczno Sierbowice Szyce Mstyczów Siadcza Żelisławice ZAWIERCIE Otola Żerkowice Łany Wlk. Klimontów Brudzowice Dzwonowice Kidów Poręba Karlin Kiełkowice Kromołów Giebło Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC Bzów PILICA Przysieka Siewierz Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń msza Kępie e Zamek w KoziegłowachP d • The Castle in KoziegłowySł ió

W przeciwieństwie do innych zamków Unlike other Jura Chain castles, the na Jurze zamek w Koziegłowach nie był one in Koziegłowy was not located on usytuowany na wzniesieniu. Wybudowany zo- a hill. Situated on boggy lands, it was for- stał na terenach bagiennych a jego umocnienie tified with two lines of embankments and a stanowiły dwie linie wałów oraz głęboka fosa. deep moat. The castle consisted in the ga- Zamek składał się z wieży bramnej, budynku teway-tower, a residential part and a small mieszkalnego i niewielkiego dziedzińca, a courtyard, while its entry led along the cau- wjazd do niego prowadził przez groblę usypa- seway across the marsh. The stone castle was ną na bagnach. Murowany zamek powstał w built in the XIVth c., replacing the wooden- XIV wieku na miejscu drewniano-ziemnej XIII- -earth XIIIth c. construction. It was the most -wiecznej konstrukcji. Był najbardziej na za- western-ward watchtower of the Kingdom of chód wysuniętą strażnicą Królestwa Polskiego, Poland and it owned such a location to the a swe położenie zawdzięczał przechodzącemu Cracow-Opole/Lelów trade trail. In 1519, the tędy szlakowi handlowemu z Krakowa do Opo- castle was purchased from the Koziegłow- la i Lelowa. W 1519 roku zamek został odku- ski family by the Bishop Jan Konarski, since piony od Koziegłowskich przez biskupa Jana then remaining the property of the Bishops Konarskiego i od tej pory stanowił własność bi- of Cracow. According to the archive sources skupów krakowskich. Jak podają źródła jeszcze say, it was as early as in the XVIth c. that the w XVI wieku popadł w ruinę i został opuszczo- castle fell apart and was abandoned. In the ny. W XVIII wieku został całkowicie rozebrany XVIIIth c., it was completely demolished and a kamienny budulec wykorzystano do budowy the stone building material was used to build pobliskiej drogi. the nearby road.

Siewierz Zamek

Zamek siewierski wzniesiono najpraw- dopodobniej w XIV wieku pośród ba- gien na usypanej sztucznej wyspie o wysoko- ści około 10 metrów i średnicy liczącej prawie 80 metrów. Od roku 1443 miasto Siewierz, a z nim i zamek, stało się własnością biskupów krakowskich. Pierwotnie wzniesiony na nie- regularnym planie, na przestrzeni od XV do XVIII wieku był wielokrotnie przebudowywa- ny, tak, że całkowicie zatracił swój pierwotny kształt. Największej rozbudowy dokonano Zamek w Siewierzu • The Castle in Siewierz w latach 1553-1574 tworząc zabudowania 15 mieszkalne. W roku 1657 został spalony came the property of the Bishops of Cracow. przez Szwedów, jednak wkrótce odbudowa- Originally constructed on the irregular plan, ny był użytkowany do końca wieku XVIII. in the period from the XVth to XVIIIth cc. it was Zamek w Siewierzu posiadał bardzo dobrze frequently re-built so it completely lost its ori- przemyślany system obronny. Otaczające go ginal shape. The largest extension was done in bagna były naturalną barierą, wzmocnioną the years 1553-1574 to create the residential dodatkowo przez fosę. Od północy dostę- buildings. In 1657, the place was burnt by the pu do zamku bronił barbakan oraz wieża z Swedish but restored soon and used until the szeregiem otworów strzelniczych. Po roku end of the XVIIIth c. The castle in Siewierz had 1789, gdy Księstwo Siewierskie należące do a very well conceived defense system. The biskupów krakowskich przeszło na własność boggy lands around were the natural barrier, skarbu państwa, zamek w Siewierzu zaczął additionally enforced by the moat. The access popadać w ruinę. Przez wiele lat opuszczo- into the castle from the north was guarded ny obiekt był zamknięty, jednak w ostatnim by a barbican and a tower with a number czasie rozpoczęto prace adaptacyjne, zre- of embrasures. After 1789, when the Duchy konstruowano most zwodzony a na wieży of Siewierz owned by the Bishops of Cracow zamkowej udostępniona została platforma became the property of the state and the Sie- widokowa dla turystów. wierz castle started to fall apart. Abandoned Teraz powracamy na Szlak Orlich Gniazd i for many years, the unit was closed. However, udajemy się do Podzamcza, by podziwiać recently the adopting works have been com- monumentalne ruiny zamku Ogrodzieniec. menced and the drawbridge is reconstructed. The castle tower is now open for the vantage The castle in Siewierz was most pro- platform for tourists. bably erected in the XIVth c. on boggy And now we come back to the Trail of the lands, on the artificial island of 10 meters Eagle’s to head for Podzamcze and admire high and 80 meters in diameter. Since 1443, the monumental ruins of the castle of Ogro- the town of Siewierz along with the castle be- dzieniec. Podzamcze Zamek „Ogrodzieniec” Ruiny zamku, widoczne już z daleka, za- chwycają i pobudzają fantazję. Zapewne 400 lat temu, gdy lśnił w całej swej okazałości, dodawał splendoru właścicielom, budząc jed- nocześnie respekt u nieprzyjaciół. Zamek ogrodzieniecki, położony na najwyż- szym wzniesieniu w środkowej Jurze, powstał w XIV wieku. Pierwsze wzmianki w dokumen- tach wymieniają jako właścicieli Włodka z Ogrodzieńca i rodzinę Sulimczyków. W tym czasie, jak ustaliły badania archeologiczne, powstała budowla w centralnej części obec- nego zamku. W 1523 roku stał się własnością rodziny Bonerów, którzy podjęli się dzieła prze- budowy. Wcześniej istniejąca budowla została całkowicie rozebrana, a odbudowę wspaniałej renesansowej siedziby magnackiej ostatecznie ukończono w 1545 roku. Kolejni właściciele Zamek Ogrodzieniec • The Castle Ogrodzieniec – Firlejowie kontynuowali rozbudowę zamku aż do roku 1655, do najazdu przez wojska szwedz- w znacznym stopniu. Wkrótce jednak zostali kie. Mimo zmyślnie skonstruowanych systemów wyparci przez kasztelana krakowskiego Stani- obronnych Szwedzi zdobyli zamek i przez jakiś sława Warszyckiego, który zamek odbudował. czas urzędowali w nim ograbiając go i niszcząc W czasie kolejnej wojny polsko-szwedzkiej w 16 Luborcza Zarębice

Str. Koniecpol alesice

Podlesie KONIECPOL

a

Pilic

Białk Drochlin a Stawy Bielskie Bystrzanowice

Biała Wlk. Autostrady

Staromieście browno Lelów Drogi główne

owice Ślęzany Nakło Drogi inne miszowice Witów Koleje EGOWASokolniki Sadowie Irządze Bliżyce Grabiec Bodziejowice Żdów Biała Błotna Szlak Warowni Jurajskich Białka

Kostkowice Szlak Orlich Gniazd Zamki, strażnice lub ich ruiny sice Pradła Jaskinie Tarnawa Pilic KROCZYCE Nw.Obłudza Zebrówk. Skałya Lgota Krztynia Murowana a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Piaseczno Sierbowice Szyce Mstyczów Siadcza Otola Łany Wlk. Klimontów Kidów 1702 roku zamek ponownie został zdobyty i Dzwonowice Karlin Kiełkowice podpalony. Od tej pory nieodwracalnie popa- Giebło Kozłów dał w ruinę. Ostatnia mieszkanka, ze względu Wierbka Pilica ŻARNOWIEC PILICA Przysieka na niebezpieczeństwo zarwania stropów, opu- Góra Birów Bryzdzyń Kępie Podzamcze Sławniów ściła zamek około roku 1810. Powoli rozbierany Kocikowa Udórz Kamionka na materiał budowlany, dopiero po II wojnie OGRODZIENIEC Smoleń Chlina Jelcza Pogwizdów światowej poddany został pracom remontowo- Kąpiele Poręba Wlk. Dzierżna Tunel -zabezpieczającym. Obecnie jako trwała ruina Złożeniec Łazy Ryczów Strzegowa udostępniony jest do zwiedzania turystom, a na Tczyca Krzywopłoty Dłużec terenie dziedzińca organizowane są liczne im- Charsznica Ryczówek Łobzów Zapustka prezy plenerowe, m.in. turnieje rycerskie. Rodaki WOLBROM Przybysławice Kwaśniów Bydlin Zagórzyce Strzeżów Seen from the distance, the ruins of the Cieślin Kolbark Maków Chełm castle encapture and catch one’s imagi- Zarzecze Szreniawa nation. 400 years ago, when it shone with all Swedish troops’ descent. In spite of many art- its grandeur, it must have added to the splen- fully designed systems of defense the Swedish dor of its owners and aroused the enemies’ re- took the castle and manager it for some time, spect. The castle of Ogrodzieniec, located on plundering and destroying it largely. Soon, the the highest hill of the central Jura Chain, was were pushed away by castellan of Cracow, erected in the XIVth c. The first documented Stanisław Warszycki, who reconstructed the remarks mention two owners: Włodko from castle. During the next Polish-Swedish war in Ogrodzieniec, and then the Sulimczyk family. 1702, the castle was captured again and set During that period, as it has been stated by ar- on fire. Since that time, it was turning into ru- cheological researches, the building in the cen- ins. Its last woman resident, due to the danger tral part of the castle was created. In 1523, the of collapsing ceilings, left the castle in 1810. castle became the property of the Boner family Slowly deconstructed for the building material, who undertook its conversion. The earlier con- as late as after the Second World War, the castle struction was completely demolished, and the underwent repair-protection works. Nowadays, reconstruction of the magnificent renaissance as a permanent ruin, it is available for touri- aristocratic mansion was finally completed in sts to see. The courtyard serves as a venue for 1545. The next owners - the Firlej family, conti- various open-air events such as e.g. knight’s nued the extension of the castle until 1655, the tournaments.

Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu • The Castle Ogrodzieniec in Podzamcze 17 Podzamcze Gród na Górze Birów

Spod ruin zamku ruszamy w kierunku From the foot of the ruins of the castle, we sąsiedniego wzgórza zwanego Górą head for the nearby hill called the Birow Birów, na którym już z daleka widać współ- Mountain - Góra Birów, which presents, from czesną rekonstrukcję murów istniejącego tu the distance, the modern reconstruction of the przed wiekami drewnianego grodziska. walls of the wooden settlement that existed here Odkryte początki bytności człowieka na Gó- centuries ago. The Romains discovered here im- rze Birów sięgają 30 tysięcy lat wstecz. W tym ply the beginnings of man’s occupation of this czasie w tutejszych jaskiniach były zakłada- the Birow Mountain 30 thousand years ago. In ne obozowiska przez łowców niedźwiedzi i that time, the caves of this region were used as reniferów. W II i III tysiącleciu p.n.e. istniały camps by bear and reindeer hunters. In the IInd tu pracownie wykonujące narzędzia z pozy- and IIIrd millenium B.C. there existed workshops skiwanego ze skał krzemienia. Znaleziska ar- which produced tools from the flint from taken cheologiczne mówią również o istnieniu tutaj the rocks. The archeological finds also speak of w VI–V wieku p.n.e. osady kultury łużyckiej, the Lusatian culture settlements in the VIth and po której pozostały naczynia oraz żelazne i Vth cc. B.C., whose only remains are dishes and brązowe ozdoby. W wieku IV-V n.e. Górę Bi- iron and brown decorations. In the IVth-Vth A.D. rów zamieszkiwały plemiona germańskie. the Birow Mountain was inhabited by the Ger- Ostatnią osadą na Górze Birów była od VIII man tribes. The last settlement on the Birow Mo- wieku osada słowiańska. untain was the Slavic settlement, from the VIIIth W XIII wieku, lub jak niektórzy podają, na c. In the XIIIth c., or as some say, at the begin- początku wieku XIV, szczyt góry został ufor- ning of the XIVth c., the top of the mountain was tyfikowany. Wzniesiono wał o konstrukcji fortified. The stone-wooden embankment was kamienno-drewnianej, co wskazuje, że była erected there too, which indicate the existence to strażnica wojskowa. Świadczą o tym zna- of the military stronghold which is proved by the leziska – strzały, bełty, topory i inne militaria. findings such as arrows, bolts, axes and other Gród został zniszczony przez pożar w czasie military objects. The town was destroyed by fire walk polsko-czeskich w I połowie XIV wieku. during the Polish-Czech fights in the first help of Nigdy nie został odbudowany, natomiast the XIVth c. It has never been reconstructed but wkrótce na sąsiednim wzgórzu wybudowano soon, on the nearby hill, the already described opisany wcześniej zamek „Ogrodzieniec”. Ogrodzieniec castle was built. Moving on along Dalej asfaltową drogą udajemy się do Pilicy. the asphalt road we go to Pilica.

Góra Birów • Birów Mountain 18 Pilica Zamek

the center can take you to the castle which stands in the old park. In 1577, Pilica was bought by Wojciech Pad- niewski who started the castle construction works in 1602. The castle remained the property Zamek w Pilicy • The castle in Pilica of the Padniewski family only until 1611 when W centrum Pilicy znajduje się ładny, od- Wojciech’s son, Stanisław, died, and the bene- remontowany rynek otoczony niską za- ficiaries sold it to the Duke Jerzy Zbaraski. The budową. Jedną z odchodzących od rynku dróg Duke finished the building and renovated the dotrzeć możemy pod znajdujący się w starym already existing rooms, furnishing them richly. parku zamek. After Zbaraski’s death, Pilica was inherited by W 1577 roku Pilica została zakupiona przez his relative, Duke Konstanty Wiśniowiecki, and Wojciecha Padniewskiego, który w 1602 roku the next owner was his son-in-law, Stanisław rozpoczął budowę zamku. W rękach rodziny Warszycki. In his time, yet another extension of Padniewskich zamek pozostał tylko do roku the castle was done and the magnificent fortifi- 1611, kiedy to zmarł syn Wojciecha – Stanisław, cations were erected with six bastions. In 1655, a spadkobiercy sprzedali majątek księciu Je- the Swedish captured the castle and robbed the rzemu Zbaraskiemu. Książę ukończył budowę, major part of the possessions but, after a co- wyremontował istniejące pomieszczenia oraz uple of month, Warszycki’s soldiers recaptured bogato je wyposażył. Po śmierci Zbaraskiego it. Another Swedish attack in 1705 resulted in Pilicę odziedziczył jego krewny książę Konstan- the castle seizure, its robbery and destruction. ty Wiśniowiecki, a kolejnym właścicielem został In 1730 Maria Józefa Sobieska became the jego zięć – Stanisław Warszycki. Za jego pa- owner of Pilica. The new owner reconstructed nowania nastąpiła kolejna rozbudowa zamku the castle turning it into a great residence but oraz budowa okazałych fortyfikacji z sześcioma her heirs indebted the property and, for the next bastionami. W 1655 roku zamek zajęli Szwedzi years, the building was frequently changing i zrabowali dużą część majątku, lecz po kilku the owners and turning into a ruin. Again, it miesiącach został odbity przez wojska Warszyc- regained its splendor in the years 1874-1887, kiego. Kolejny napad Szwedów w 1705 roku when the property owner, Leon Epstein, ordered ponownie zakończył się zajęciem zamku, jego the major renovation. In 1908, the castle was zrabowaniem i zniszczeniem. W 1730 roku wła- bought by Kazimierz Arkuszewski who owned ścicielką Pilicy została Maria Józefa Sobieska. it until the outbreak of the Second World Was. Nowa właścicielka odbudowała zamek czyniąc After the war, the property was nationalized go wspaniałą rezydencją, lecz jej spadkobiercy and today, in spite of the fact that it has been zadłużyli majątek i przez kolejne lata budowla bought by Barbara Piasecka-Johnson and some często zmieniała właścicieli i popadała w ruinę. initial restoration works were done there, the Ponownie do świetności zamek powrócił w la- castle is deteriorating due to some ownership- tach 1874-1887, kiedy to właściciel majątku -related problems. – Leon Epstein dokonał gruntownego remontu. W 1908 roku zamek kupił Kazimierz Arkuszew- ski i był właścicielem aż do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie majątek upaństwowiono, a dziś, mimo iż został zakupiony przez Barba- rę Piasecką-Johnson i przeprowadzono w nim wstępne prace remontowe, niszczeje z przyczy- ny nieporozumień własnościowych.

In the center of Pilica, there is a nice and renovated market-square circled Fortyfikacja •The fortyfication with low buildings. One of the road from 19 Smoleń Zamek

Z Pilicy wyruszamy w kierunku Wolbro- mia. Wspinająca się w górę droga prowa- dzi tuż obok ruin zamku w Smoleniu. Zamek w Smoleniu od XIII wieku był siedzibą rodu Toporczyków, którzy z czasem przyjęli na- zwisko Pileckich. Już w XIII wieku wznosiła się tu drewniano-ziemna fortyfikacja, która uległa Zamek w Smoleniu • The Castle in Smoleń spaleniu w czasie walk Władysława Łokietka Obecnie obejrzeć można dobrze zachowane z Wacławem II. Z pożogi uratowała się jedynie grube mury obwodowe obydwu zamków, śla- wysoka okrągła kamienna wieża, do której do- dy po pomieszczeniach gospodarczych, otwór budowano z czasem dom mieszkalny oraz mury bramny oraz charakterystyczną górującą nad otaczające dziedziniec wschodni. Wkrótce też wzgórzem wspaniałą basztę. powstał po przeciwnej stronie wzgórza drugi dziedziniec z zabudowaniami gospodarczymi i From Pilica we head for Wolbromia. Clim- głęboką na ponad 200 metrów studnią. W roku bing up, the road leads us just near the 1590, po śmierci ostatniego z rodu Pileckich, ruins of the Smoleń castle. The castle in Smo- smoleński zamek przeszedł w ręce rodziny Pad- leń was the residence of the Toporczyk family niewskich. Kiedy Padniewscy wybudowali w from the XIIIth c.. With time, they adopted the Pilicy nową siedzibę, został opuszczony. W 1655 surname: Pilecki. It was already in the XIIIth c. roku zamek spalili Szwedzi i tak dotrwał on do that the wooden-earth fortification existed here naszych czasów. but it was consumed by fire during the fights of Władysław Łokietek with Wacław II. The confla- gration was survived by the high, round, stone tower which a residential house was added to, and the walls surrounding the eastern yard. Soon, on the opposite side of the hill another yard was created with utility buildings and more than 200 meters deep well. In 1590, after the death of the last member of the Pilecki family, the castle in Smoleń became the property of the Padniewskis. When the Padniewski family built a new residence in Pilica, the castle was aban- doned. In 1655, the Swedish burnt it down and so its ruins survived till this day. Today one can see the well preserved, trick sur- rounding walls of both castles, the traces of the utility buildings, the gateway opening, and the characteristic keep which overlooks the area Zamek w Smoleniu • The Castle in Smoleń from the top of the hill.

Udórz Fortyfikacja

Z Pilicy możemy również pojechać w kierunku Żarnowca, a tam mniej więcej w połowie drogi, skręcając w prawo, udać się do mało znanego miejsca, nieco oddalonego od wytyczonego Szlaku Orlich Gniazd, gdzie przed laty wznosił się zamek w Udorzu. Zamek w Udorzu • The Castle in Udórz 20 Wieś Udórz była wspominana w źródłach pisa- is a bit off from the actual Trail of the Eagle- nych już w roku 1232, lecz nigdy nie pojawiła ’s Nests and where the Udórz castle used to się informacja o istnieniu zamku. Jedyny doku- stand. ment wspominający o „śladach ruin zameczku” The village of Udórz was mentioned in the pochodzi z XVIII wieku. Na tej podstawie histo- written files as early as in 1232 but no remark rycy wnioskują, że budowę zamku mógł rozpo- on the castle was ever made there. The only cząć na przełomie XIV i XV wieku Iwo z Obie- document to recall the “traces of the ruins of chowa herbu Wieniawa, który w owym czasie a little castle” comes from the XVIIIth c, based był właścicielem wsi. Nie wiadomo natomiast, on which, historians conclude that the castle z jakich powodów budowy nie ukończono i za- construction could have been started at the mek nie został zamieszkany. turn of the XIVth and the XVth cc. by Ivo from Obiechów, Wieniawa clansman, who was then From Pilica, we can also head for Żar- the owner of the village. Yet no one knows why nowiec, and there, turning right in the the construction Works were never finished half-way, go to a hardy known place which and why the castle was not inhabited.

Ryczów Strażnica

zacznie większe jej fragmenty, jednak wraz z częścią skały runęły w dół i zapewne posłużyły do budowy pobliskich gospodarstw. Z Ryczowa udajemy się do Rodak, a stamtąd przez Ryczówek i Kwaśniów docieramy do ko- lejnego punktu naszej wędrówki – Bydlina.

Another item on our sightseeing tour is the is the watchtower in Ryczów. One can get there starting from Ogrodzieniec castle and heading south-east. There is not much knowledge on the past of Ry- Strażnica w Ryczowie • The tower in Ryczów czów. In the XIVth c., a forest estate was here. Later, it belonged to Jan from Kwaśniów in the Kolejnym punktem naszej wędrówki bę- beginning of the XVth c. Near the main cros- dzie strażnica w Ryczowie. Można do niej sroads, there is a monadnock called Grodzisko, dotrzeć udając się spod zamku w Ogrodzieńcu with the remains of a small medieval fortified w kierunku południowo-wschodnim. watchtower. It was a typical lone-standing, high O przeszłości Ryczowa wiadomo niewiele. W tower surrounded by a moat and a stockade. XIV wieku istniała tu osada leśna, która na po- The watchtower was accessible with ropes and czątku XV wieku należała do Jana z Kwaśnio- ladders only. At the foot of the building there wa. Nieopodal głównego skrzyżowania dróg were settlement utility buildings. One day, such znajduje się ostaniec Grodzisko z pozostałościa- a type of watchtowers lost the military and, as mi małej średniowiecznej strażnicy warownej. buildings, they were not representative enough, Była to typowa samotnie stojąca, wysoka wieża as well as difficult for any re-construction and otoczona fosą i ostrokołem. Do strażnicy dostać expansion. The tower was therefore abando- się można było tylko po linach lub drabinach. ned. Today, only a small fragment of the wall U podnóża budowli znajdowało się podzamcze remains alone on the top of the rock. It was in z zabudowaniami gospodarczymi. Tego typu the beginning of the XXth c. that the remaining strażnice w pewnym momencie straciły swe fragments were larger but they fell down with a znaczenie militarne, a jako budowla mało re- fragment of the rock and must have been used prezentacyjna, nie nadająca się do rozbudowy, as building material for the nearby farm esta- została opuszczona. Dziś po strażnicy pozostał tes. From Ryczów we go to Rodak, and from niewielki fragment muru na szczycie skały. there, through Ryczówek and Kwaśniów, we get Jeszcze na początku XX wieku zachowały się to another point on our itinerary – Bydlin. 21 Bydlin Zamek

Wieś Bydlin po raz pierwszy wzmian- kowana była w roku 1120. W roku 1388 Bydlin uzyskał prawa miejskie, które utracił następnie w roku 1540. Na szczycie znajdującego się tutaj wzgórza, w gęstym lesie odnajdziemy duże fragmenty murów budowli, która na przestrzeni wie- Ruiny w Bydlinie • The ruins in Bydlin ków przechodziła burzliwe dzieje. Powstała prawdopodobnie w XIV wieku jako strażnica ległych tu żołnierzy. Z Bydlina udajemy się w ramach umacniania granic ze Śląskiem. w dalszą drogę. Przez Kolbark i Jaroszowiec Składała się z wieży, budynku mieszkalnego i docieramy do drogi Wolbrom-Olkusz i podą- przylegającego do nich dziedzińca. W pierw- żając nią zbliżamy się do Rabsztyna. szej połowie XVI wieku Bydlin przeszedł na własność Bonerów, a budowlę, która utraciła The village of Bydlin was first mentio- swoje walory obronne, zamieniono na ko- ned in the year 1120. In 1388, Bydlin ściół. W dobie reformacji, około roku 1570, received the town charter to lose it in 1540. nowy właściciel – Jan Firlej, zamienił kościół On the top of the local hill, in the trick forest, na zbór ariański. W 1594 roku Mikołaj Firlej, we can find large fragments of walls of a con- syn Jana, przywrócił poprzedni charakter ko- struction whose history was turbulent over the ściołowi, nadając mu nazwę Świętego Krzy- centuries. Most probably, it was created in the ża. W 1655 roku kościół zniszczyli Szwedzi. XIVth c. as a watchtower within the frames 80 lat później został odbudowany, ale wciąż of strengthening the borders with Silesia. It ograbiany przez panoszące się po Polsce consisted of a tower, a residential building, obce wojska, został definitywnie opuszczo- and the adjacent yard. In the first half of the ny pod koniec XVII wieku. Popadał w ruinę, XVIth c. Bydlin became the Boners’ property co przyspieszyła jeszcze rozbiórka muru ob- and the building which had lost its defensive wodowego, z którego kamień posłużył jako value was changed into a church. In the era of materiał budowlany. Poza wspomnianymi Reformation, around the year 1570, the new ruinami na terenie wzgórza znajdziemy licz- owner, Jan Firlej, turned the church into an ne ślady okopów, pochodzących z okresu Arian congregation. In 1594, Nicolas Firlej, son I wojny światowej. Tutaj Legioniści w 1914 of Ian, brought the church back to its former roku stoczyli bitwę, która przeszła do histo- character and gave it the name of the Church rii pod nazwą bitwy pod Krzywopłotami. Na of the Holy Cross. In 1655, it was destroyed by pobliskim cmentarzu znajdują się groby po- the Swedish and restored80 year later, it was still robbed and plundered by foreign armies still roaming around Poland, to be ultimately abandoned towards the end of the XVIIth c. Its turning into ruin was even made faster by the deconstruction of the encompassing wall who- se stone was used as building material. Apart from the said ruins, the area of the hill let’s us find many traces of trenches from the First World War. Here, in 1914, the legionnaires fo- ught the battle known in history as the battle of Krzywopłoty. In the nearby cemetery, there are graves of the soldiers who died here. From Bylidlin we move on. Through Kolbark and Jaroszowiec, we reach the Wolbrom-Ol- kusz Road and, moving along, we approach Ruiny w Bydlinie • The ruins in Bydlin Rabsztyn. 22 Luborcza Zarębice

Żuraw Str. Koniecpol Zalesice Julianka wice Podlesie KONIECPOL

Piasek a Wiercica Pilic

anice Białk JANÓW Drochlin a Stawy Bielskie Złoty Bystrzanowice Potok Siedlec Biała Wlk. Autostrady Ludwinów Ostrężnik Staromieście Dąbrowno Lelów Drogi główne wada Trzebniów Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne Czatachowa Tomiszowice Witów Przewodziszowice a Koleje Leśniów NIEGOWASokolniki Sadowie . Irządze ŻARKI Łutowiec Bliżyce Grabiec Mirów Bodziejowice Jaworznik Bobolice Żdów Biała Błotna Szlak Warowni Jurajskich Białka Kotowice Kostkowice Szlak Orlich Gniazd YSZKÓW Zamki, strażnice lub ich ruiny Podlesice Pradła Rzędkowice Jaskinie Tarnawa Pilic WŁODOWICE KROCZYCE Nw.Obłudza Zebrówk. Morsko Skałya Lgota Krztynia Murowana a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Skarżyce Piaseczno Sierbowice Szyce Mstyczów Siadcza Blanowice Otola Żerkowice Łany Wlk. Klimontów Dzwonowice Kidów a Karlin Kiełkowice ZAWIERCIE Kromołów Giebło Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC Bzów PILICA Przysieka Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń Czarna Kępie Turza Podzamcze Sławniów Kocikowa Udórz Przemsza OGRODZIENIEC Kamionka Smoleń Chlina Jelcza Pogwizdów Rokitno Kąpiele Tunel ŁAZY Szlach. Wlk. Łazy Strzegowa Ryczów Poręba Tczyca Rabsztyn Dzierżn a Zamek Dłużec Rodaki Niegowonice Grabowa Łobzów Charsznica Ryczówek Zapustka Przybysławice Kwaśniów ściowoWOLBRO odbudowanyM ze zniszczeń. Na początku Bydlin Zagórzyce XVIII wieku wybudowanoWierzchowisko u podnóża zamku Strzeżów Chechło Cieślin Kolbark Maków Zarzecze Centuria Golczowice dwór starościński i folwark, a sam zamekSzreniawa po- Błędów Biała Przemsza Chełm padał Gołaczewy w coraz większą ruinę. W połowie XIX Biskupice Okradzionów Pustynia MIECHÓW Błędowska Gołcza wieku zniszczenia dopełniłaSucha miejscowaMostek ludność Jaroszowiec Pazurek KLUCZE rozbierając zamkowe mury dla odzyskania bu- Jaksice Krzykawka Glanów Krzykawa dulca,Braciejówk a wa 1901Jangrot poszukiwaczeTrzyciąż skarbów wysa- Pomorzany Rabsztyn Ściborzyce Sławice Bolesław dzili w powietrze wysoką cylindryczną wieżę. W Imbramowice Dłubnia Sławków takim stanie zamek przetrwał do dziś. Jednak Wodąca OLKUSZ Zadroże od kilku lat prowadzone są tam prace zabezpie- Wysocice Wężerów Rabsztyńskie wzgórze wapienne to ide- czające, odbudowano część murów, dwa mosty alne miejsce na wzniesienie warowni. oraz zrekonstruowano bramę wjazdową. Chyba właśnie tak myśleli nasi przodkowie, którzy w połowie XIV wieku na tutejszej skale The Rabsztyn limestone hill is an ideal postawili warownię z wysoką okrągłą wieżą. place for a stronghold to be erected on. Średniowieczny zamek rycerski, który powstał That was what our ancestors must have tho- w czasach Kazimierza Wielkiego, wielokrotnie ught when, in the middle of the XIVth c., they zmieniał właścicieli. Byli nimi: Spytko z Melsz- constructed a stronghold with a high keep on tyna, rodzina Toporczyków zwana Rabsztyński- the rock. The medieval knights’ castle which mi, później m.in. Bonerowie, aż na początku appeared in the times of the King Kazimierz the XVII wieku przeszedł w ręce Zygmunta Mysz- Great changed its owners very often, and those kowskiego. Jeszcze przed rokiem 1615 powstał were: Spytko from Melsztyn, the Toporczyk fa- tu zamek dolny, przyklejony do skały, na której mily linked with the Rabsztyńskis, and later, the stała stara twierdza. Barokowy pałac, będący Boners and others, until the beginning of the typową rezydencją magnacką, przetrwał do XVIIth c. when it became the property of Zyg- 1657 roku, kiedy to został spalony przez Szwe- munt Myszkowski. Even before 1615, the lower dów. Po „potopie szwedzkim” został tylko czę- castle was built here and stuck to the rock that

Zamek w Rabsztynie • The Castle inRabsztyn 23 Swedish. After the “Swedish Deluge” the castle was partially restored from the ruins. In the be- ginning of the XVIIIth c., the Starosty manor ho- use and the home farm was constructed at the foot of the castle and the castle itself was slowly, yet consequently, collapsing. In the middle of the XIXth c. the damage was completed by the local people who deconstructed the castle walls to recycle the building material and in the year 1901, the treasure hunters blew the high cylin- drical tower up. In such a condition, the castle Zamek w Rabsztynie • The Castle inRabsztyn has remained till now. However, for the last few the old fortress was already standing on. The years the protection works are carried out the- baroque palace, a typical aristocratic mansion, re: fragments of the walls were rebuilt, and two survived until 1657 when it was burnt by the bridges and the entry gate were reconstructed.

Sławków Zamek

Nieco dalej na zachód od Olkusza mo- A bit more to the west from Olkusz, we żemy napotkać kolejne ślady strażnicy can find the traces of yet another watch- jurajskiej, jaką niewątpliwie był zamek w tower of the Jura Chain: the castle in Sławków Sławkowie. Zamek zbudowany został około was one, undoubtfully. The castle was built in ca. roku 1280 przez biskupa krakowskiego Paw- 1280 by the Bishop of Cracow, Paweł from Przy- ła z Przymankowa, a pierwsze wzmianki pi- mankowo, and the first written remarks on the sane o nim pochodzą z roku 1289, kiedy to castle come from the year 1289, when Henry IV - Henryk IV Probus zajął zamki w Sławkowie Probus took the castles in Sławków and Pieskowa i Pieskowej Skale, i oddał w zarząd burgra- Skała, to transfer them under the management biemu Henrykowi z Woszowa. Następcą bi- of burgrave Henry from Woszów. Jan Muskat skupa Pawła był Jan Muskata, który rozbu- was the Bishop (Paul’s) successor. He expanded dował zamek, otaczając go wałem ziemnym the castle and he enclosed it with an earth-em- i fosą. W 1455 roku zamek został zniszczony bankment and a moat. In 1455, the castle was przez zaciężne polsko-morawskie oddziały, destroyed by the regular Polish-Moravian troops walczące u boku Kazimierza Jagiellończyka fighting at the side of Kazimierz Jagiellończyk przeciwko Krzyżakom. Zamek nie został już against the Knights of the Cross. The castle has odbudowany. Do dziś zachowały się jedynie never been restored since that time. Today, there mury przyziemia wieży mieszkalnej wraz z remained fragments of the ground level walls of tajnym przejściem. the residence tower and the secret passage.

Ruiny w Sławkowie • The ruins in Sławków 24 Luborcza Zarębice

Str. Koniecpol Zalesice Julianka Podlesie KONIECPOL ca rci a

Pilic

Białk ÓW Drochlin a Stawy Bielskie Bystrzanowice

Biała Wlk. w Staromieście Dąbrowno Lelów w Postaszowice Ślęzany Nakło Tomiszowice Witów

NIEGOWASokolniki Sadowie Irządze Bliżyce Grabiec Bodziejowice obolice Żdów Biała Błotna Białka

Kostkowice

Pradła Zamki, strażnice Podlesice Autostrady Tarnawa

Pilic lub ich ruiny KROCZYCE Nw.Obłudza ZebrówkDrogi. główne Jaskinie Morsko a Drogi inne Skały Lgota Krztynia Murowana a Maloszyce Koleje Inne obiekty zabytkowe Piaseczno Sierbowice Mstyczów Skarżyce Siadcza Szlak Warowni Szlak Orlich Szyce JurajskichOtola Gniazd Żerkowice Łany Wlk. Dzwonowice Kidów Karlin Kiełkowice Kromołów Giebło Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC Bzów PILICA Przysieka Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń Kępie Kamionka Podzamcze Sławniów Kocikowa Udórz

OGRODZIENIEC Smoleń Chlina Jelcza Pogwizdów Kąpiele Tunel Złożeniec Wlk. Łazy Strzegowa Ryczów Poręba Tczyca Dzierżna Krzywopłoty Dłużec Rodaki Łobzów Charsznica a Ryczówek WOLBROM Przybysławice Kwaśniów Bydlin Zagórzyce Strzeżów Wierzchowisko Maków

Centuria Chechło Cieślin Kolbark Zarzecze Przemsza Szreniawa Biała Golczowice Chełm Gołaczewy Biskupice Pustynia Błędowska Gołcza MIECHÓW Sucha Jaroszowiec Pazurek Mostek KLUCZE Jaksice Glanów Braciejówka Jangrot Trzyciąż Pomorzany Ściborzyce Sławice Rabsztyn Imbramowice Dłubnia Zadroże OLKUSZ Szlak Orlic Wysocice Wężerów

h Smroków Starczynów Kosmołów Gniazd SUŁOSZOWA Grzegorzowice Sieniczno Żurada Wielmoża Pieskowa Witeradów Zederman Skała Minoga Sieciechowice PRZEGINIA SKAŁA Sąspów, Niesułowice Grodzisko OJCOWSKI Przybysławice PARK Iwanowice Płoki Lgota Gorenice JERZMANOWICE Ojców NARODOWYCianowice Widoma Racławice a Smardzowice Maszków

Paczółtowice Szklarka Łazy Bebło Psary Racławk Goszcza Nowa Góra Michałowice Więcławice Czerna Biały Czatkowice Kościół Karniowice Dębnik Korzkiew Przybysławice Młoszowa Kobylany Dulowa Bolechowice Wola Szyce Filipowska KRZESZOWICE Giebułtów Modlnica Bibice Tenczynek Rudawa Pękowice Zastów Rudno Nawojowa Modlniczka Góra Zabierzów ZIELONKI Brzoskwinia Balice Aleksandrowice ALWERNIA Zalas Mydlniki KRAKÓW Morawica

Poręba Wawel Żegoty Mników Rybna Sanka Kryspinów Brodła Kaszów

Liszki Przewóz Przeginia Piekary Tyniec Rusocice Swoszowice Skawina Czernichów Rajsko 25 Pieskowa Skała Zamek

Zamek w Pieskowej Skale • The Castle in Pieskowa Skała Ze Sławkowa asfaltową drogą udajemy Zamek w Pieskowej Skale powstał w czasach się w stronę Krakowa. Mijamy Olkusz, Kazimierza Wielkiego jako gotycka strażnica w Sienicznie skręcamy w lewo i udajemy i był usytuowany nieco wyżej na skale zwa- się do Sułoszowej. Kręta droga w pewnym nej Dorotką. W 1377 roku Ludwik Węgierski momencie zaczyna biec dołem doliny, która nadał zamek rodzinie Szafrańców, której był od potoku biorącego tu początek przyjmuje siedzibą do roku 1608. W tym czasie został nazwę Doliny Prądnika. Wkrótce pojawiają rozbudowany i stał się typową renesansową się pierwsze skały wapienne, które z czasem siedzibą magnacką. Nowa budowla powsta- przybiorą cechę stałego elementu krajobra- ła w miejscu dawnego podzamcza. W roku zu, a na szczycie jednej z nich już z daleka 1640 zamek stał się własnością Michała widać zamek. Zebrzydowskiego, który go ufortyfikował. W 1718 roku pożar zniszczył budowlę, która jednak została odbudowana 60 lat później przez Hieronima Wielopolskiego. W II po- łowie XIX wieku był własnością Mieroszew- skich i to oni odremontowali go po kolejnym pożarze w roku 1850. Po 1905 roku zamek wykupiono w celu zorganizowania pensjona- tu. Dopiero po II wojnie światowej w latach 1948-64 przeprowadzono dokładne prace badawcze, a następnie budowlane. W ten sposób przywrócono mu wygląd z czasów

Dziedziniec zamkowy • Castle courtyard Dziedziniec arkadowy • Arcaded courtyard 26 KONIECPOL

a

Pilic

Białk a Stawy Bielskie

Biała Wlk. Autostrady Drogi główne

Nakło Drogi inne Witów Koleje wie Irządze Grabiec Błotna Szlak Warowni Jurajskich Szlak Orlich Gniazd Zamki, strażnice lub ich ruiny radła Jaskinie Tarnawa Nw.Obłudza Zebrówk. Pilic

Skałya a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Szyce Mstyczów Siadcza Otola Łany Wlk. Klimontów Kidów

Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC PILICA Przysieka Bryzdzyń Kępie Sławniów Udórz Kamionka

Smoleń Chlina Jelcza Pogwizdów Kąpiele Tunel Wlk. Łazy Strzegowa Poręba Tczyca Dzierżna Dłużec Łobzów Charsznica Zapustka WOLBROM Przybysławice dlin Zagórzyce Strzeżów bark Wierzchowisko Maków arzecze Szreniawa Chełm Gołaczewy Biskupice Gołcza MIECHÓW zurek Sucha Mostek Jaksice Glanów Braciejówka Jangrot Trzyciąż Ściborzyce Sławice Imbramowice Dłubnia Zadroże Wysocice Wężerów Smroków SUŁOSZOWA Grzegorzowice Wielmoża Pieskowa Zederman Skała Minoga Sieciechowice PRZEGINIA SKAŁA Sąspów, SŁOMNIKI Grodzisko OJCOWSKI Przybysławice PARK JERZMANOWICE Ojców NARODOWYCianowice Widoma Racławice Smardzowice Maszków Łazy Bebło Goszcza Więcławice Dębnik Biały Kościół Korzkiew Kobylany Szklarka Bolechowice Przybysławice Szyce Giebułtów Modlnica największej jego świetności. Zamek otoczony jest malowniczym parkiem, u jego podnóża roztaczają się stawy założone jeszcze w XVI wieku. Obecnie jest siedzibą filii Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu. Minąwszy stawy ukazuje się nam najbardziej Zamek w Pieskowej Skale • The Castle in Pieskowa Skała charakterystyczna skała na terenie całej Jury of a boarding house. Only after the Second – Maczuga Herkulesa. A my podążamy dalej World War, in the years 1948-64 the thorough krętą drogą w kierunku Ojcowa. researches were carried out to be followed by the construction and building works. In this From Sławków, with the asphalt Road, way, the castle regained its former look from we head for Cracow. We pass Olkusz, the times of its best. It is surrounded by a pic- turn left in Sieniczno and go to Sułoszowa. turesque park and, at its foot, there are ponds The winding road suddenly starts to run that date back to the XVIth c. Nowadays, it along a valley which takes its name from the is the seat of the branch of the Royal Castle brook that has its spring here, i.e. the Prąd- Museum in Wawel. Having passed by the nik Valley - Dolina Prądnika. Soon, the first ponds, we see the most characteristic rock of limestone rocks appear to turn into a feature the whole area of Jura area – Hercules’ club of ths lasting element of this landscape. On (Maczuga Herkulesa.) We move on along the the top of one of them, a castle is seen from winding road heading for Ojców. the distance. The castle in Pieskowa Skała was built in the times of Kazimierza the Great as a gothic watchtower and it was situated a little bit higher on the rock called Dorothy. In 1377, Loius of Hungary granted the castle to the Szafraniec family who had their seat there until 1608. In that period, it was expanded to become a typical renaissance aristocratic manor house. The new construction appeared on the area of the former settlement located outside the castle walls. In 1640, the castle became the property of Michał Zebrzydow- ski, who fortified it. In 1718, the fire destroy- ed the building which was, however, restored 60 years later by Hieronymus Wielopolski. In the other half of the XIXth c. the place be- longed to the Mieroszewskis, who repaired it after another fire in 1850. After 1905, the castle was bought from them for the purpose Maczuga Herkulesa • Maczuga Herkulesa 27 Ojców Zamek

Wjeżdżając do Ojcowa już z daleka wi- dać ruiny zamku położone na wysokiej skale z prawej strony drogi. Zamek w Ojcowie wzniósł Kazimierz Wielki. Leżąca przy drodze handlowej Kraków-Wro- cław fortyfikacja była istotnym punktem kon- troli szlaku handlowego. Do końca istnienia Rzeczypospolitej był siedzibą starostwa. W XVI wieku m.in. urzędował tu Jan Boner, a w XVIII wieku rodziny Łubieńskich i Załuskich. Pierwotnie zamek składał się z dwóch części. Pierwszą z nich był budynek mieszkalny i dziedziniec z głęboką, wykutą w skale stud- nią. Druga, nieregularna w swej formie część zamku z charakterystyczną wieżą, spoczy- wała na nieco wyżej położonej niewielkiej skale. W połowie XVII wieku wybudowano trzeci element – budynek mieszkalny, usy- tuowany na południowej skale wychodzącej Zamek w Ojcowie• The Castle in Ojców daleko poza obrys muru obronnego. Ponad zamkiem górowała wysoka kamienna basz- samej rekonstrukcji nie doprowadzono do ta, która w wyniku przebudowy w XIX wieku końca. Poza wcześniej wspomnianą basztą, uległa znacznemu obniżeniu. Wejście odby- jedyną zachowaną częścią jest wieża bram- wało się przez pomost oparty na widocznych na wybudowana w stylu neogotyckim pod do dziś filarach, oraz wyposażoną w dębowe koniec XIX wieku. wrota wieżę bramną. W połowie XIX wieku U podnóża romantycznej góry zamkowej, zamek rozebrano w celu przebudowy jednak oraz wzdłuż całej Doliny Prądnika w XIX

Zamek w Ojcowie • The Castle in Ojców

28 KONIECPOL

a

Pilic

Białk a Stawy Bielskie

Biała Wlk. Autostrady Drogi główne

Nakło Drogi inne Witów Koleje wie Irządze Grabiec Błotna Szlak Warowni Jurajskich Szlak Orlich Gniazd Zamki, strażnice lub ich ruiny radła Jaskinie Tarnawa Nw.Obłudza Zebrówk. Pilic

Skałya a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Szyce Mstyczów Siadcza Otola Widok Ojcowa • ViewŁany ofWlk. Ojców Klimontów Kidów wieku powstało modne uzdrowisko goszczą- The entrance led through the open bridge Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC ce wiele znakomitości. Warto zatrzymać się PILIClyingA on still visible pillars, and the gateway Przysieka Bryzdzyń tu na dłużej, aby móc dokładnie przedeptać tower equipped with the oak gate. In the Kępie Sławniów Udórz wszystkie udostępnione turystom ścieżki i middle of the XIXth c. the castle was demo- Kamionka zwiedzić inne atrakcje turystyczne, między lishedSmoleń to alter it but the alterationChlina itselfJelcza was Pogwizdów innymi tutejsze jaskinie. My z kolei udajemy never completed.Kąpiele Apart from the already Tunel Wlk. Łazy się w kierunku południowym do Prądnika mentionedStrzegowa keep, the only remaining part is Poręba Tczyca Dzierżna Korzkiewskiego i zamku w Korzkwi. the neo-gothicDłużec gateway tower built towards the end of the XIXthŁobzów c. At the foot of theCharsznic ro- a Zapustka Driving into Ojców, you can see the ru- mantic castle hill and all along the Prądnik WOLBROM Przybysławice ins of the castle located on a high rock dlinValley, in the XIXth c., a fashionable resort Zagórzyce Wierzchowisko Strzeżów to the right side of the road. The castle in barwask founded to welcome many celebrities.Maków arzecze Szreniawa Ojców was erected by Kazimierz the Great. It is worth to stopChełm here for a longer while, Gołaczewy Biskupice The fortification, lying on Cracow -Wrocław at least just to be able to walk around eachGołcza MIECHÓW zurek Sucha Mostek trade route used to be an important check- and every tourist path and see other tourist Jaksice -point of the whole trade trail. Until the end attractions, such as e.g. localGlanów caves. We, in Braciejówka Jangrot Trzyciąż of existence of the Republic of Poland, it was turn, set sails southwards to KorzkiewskiŚciborzyce Sławice the seat of the Starosty. For instance, in the Prądnika and the castleImbramowic in Korzkiew.e Dłubnia Zadroże XVIth c. Jan Boner had his office here, and Wysocice Wężerów in the XVIIIth c. – there sat the families of Smroków SUŁOSZOWA Grzegorzowice Łubieńskis and Załuskis. Originally, the ca- Wielmoża Pieskowa stle consisted of two counterparts. The first Zederman Skała Minoga Sieciechowice one was the residential building and the PRZEGINIA SKAŁA SŁOMNIKI courtyard with a deep rock well. The other Sąspów, Grodzisko OJCOWSKI part of the castle, of irregular shape with the Przybysławice PARK characteristic tower, rested on a little rock JERZMANOWICE Ojców NARODOWYCianowice Widoma located a bit higher. In the middle of the Racławice XVIIth c. the third element was constructed Smardzowice Maszków Łazy Bebło – a residential building situated on the so- Goszcza Dębnik Więcławice uthern rock protruding far from the outline Biały Kościół Korzkiew of the fortification wall. Above the castle, Kobylany Szklarka Bolechowice Przybysławice there stood a high stone keep which got Szyce Giebułtów much shorter due to alteration in the XIXth c. Modlnica 29 Korzkiew Zamek

Pierwsze dokumenty z 1352 roku mó- wią o górze Korzkiew, na której znajdo- wał się zamek wzniesiony tu przez ród herbu Syrokomla. W XV wieku był on własnością mieszczanina Piotra Krupka, następnie zna- lazł się w rękach rodziny Ługowskich. W XVI wieku został przebudowany i zatracił cechy zamku średniowiecznego. Nowo wzniesiona Zamek w Korzkwi • The Castle in Korzkiew budowla miała kształt murów idealnie dopa- sowany do form skał. Nieregularny piętrowy prace trwają. Docelowo planowane jest zago- budynek, posiadający wykute w skale piwni- spodarowanie całego wzgórza zamkowego i ce, okalał mur z budynkiem bramnym. W cza- jego okolicy. Zanim podążymy dalej Szlakiem sie „potopu szwedzkiego” zamek zapewne zo- Orlich Gniazd do Krakowa warto jeszcze od- stał zniszczony, skoro dokumenty wspominają wiedzić i poznać historię zamków Lipowiec i o jego odbudowie w II połowie XVII wieku. W Tenczyn, znajdujących się na zachód od na- latach następnych był własnością Wodzickich, szej pradawnej stolicy. Dębowskich i Czackich. Od 1720 roku do końca XIX wieku służył jako rezydencja myśliwska. The first documents date back to 1352 Po II wojnie światowej zamek był czynny, jed- and mention the Korzkiew mountain, nak z czasem popadł w ruinę. Pod koniec lat with a castle built by the Syrokomla clansmen. 90. stał się własnością prywatną. Nowy wła- In the XVth c. it belonged to a townsman, Piotr ściciel rozpoczął odbudowę warowni. Obecnie Krupek, to move to the hands of the Ługowski w częściowo odrestaurowanym obiekcie znaj- family. In the XVIth c. it was altered and lost the duje się hotel, oraz sale konferencyjne. Dalsze features of a medieval castle. The shape of the walls of the newly erected building matched the forms of the rock perfectly. The irregular, few-storey building with the rock-cut cellars was surrounded by a wall with a gateway building. During the “Swedish Deluge” the castle must have been destroyed as the docu- ments mention its building works in the other half of the XVIth c. In the subsequent years, it belonged to the Wodzickis, the Dębowskis and the Czackis. From 1720 till the end of the XIXth c. it served as a hunting residence. After the Second World War, the castle was open but slowly turning into the ruin. Towards the end of the 1990’s it became private property. The new owner started the reconstruction with the stronghold. Today, in the partially renovated unit, there is a hotel and conference halls. Fur- ther works are still on. Ultimately, the whole castle hill and the adjoining area are meant for development. Before we move on along the Trail of the Eagle’s Nests to Cracow, it is worth to see the castles in Lipowiec and Tenczyn to find out about their history. The two castles are loca- Zamek w Korzkwi • The Castle in Korzkiew ted westwards from our ancient capital city.

30 Luborcza Zarębice w Str. Koniecpol Zalesice Julianka Podlesie KONIECPOL

Piasek a Wiercica Pilic

Białk JANÓW Drochlin a Stawy Bielskie Złoty Bystrzanowice Potok ec Biała Wlk. Autostrady Ludwinów k Staromieście Dąbrowno Lelów Drogi główne Trzebniów Postaszowice Ślęzany Nakło Drogi inne achowa Tomiszowice Witów Przewodziszowice Koleje NIEGOWASokolniki Sadowie Irządze RKI Łutowiec Bliżyce Grabiec Mirów Bodziejowice k Bobolice Żdów Biała Błotna Szlak Warowni Jurajskich Białka Kotowice Kostkowice Szlak Orlich Gniazd W Zamki, strażnice lub ich ruiny Podlesice Pradła Rzędkowice Jaskinie Tarnawa Pilic OWICE KROCZYCE Nw.Obłudza Zebrówk. Morsko Skałya Lgota Krztynia Murowana a MaloszyceInne obiekty zabytkowe Skarżyce Piaseczno Sierbowice Szyce Mstyczów Siadcza Blanowice Otola Żerkowice Łany Wlk. Klimontów Dzwonowice Kidów Karlin Kiełkowice ZAWIERCIE Kromołów Giebło Kozłów Wierbka PilicaŻARNOWIEC Bzów PILICA Przysieka Fugasówka Góra Birów Bryzdzyń Cz Kępie arna Podzamcze Sławniów Kocikowa Udórz Przemsza OGRODZIENIEC Kamionka Rokitno Smoleń Jelcza Szlach. Chlina Pogwizdów Kąpiele Tunel ŁAZY Złożeniec Wlk. Łazy Strzegowa Ryczów Poręba Tczyca Dzierżna Krzywopłoty Dłużec Rodaki nice Grabowa Łobzów Charsznica Ryczówek Zapustka WOLBROM Przybysławice Kwaśniów Bydlin Zagórzyce Wierzchowisko Strzeżów Chechło Cieślin Kolbark Maków Zarzecze Centuria Golczowice Szreniawa Błędów Biała Przemsza Chełm Gołaczewy Biskupice zionów Pustynia MIECHÓW Błędowska Gołcza Sucha Jaroszowiec Pazurek Mostek KLUCZE Jaksice Krzykawka Glanów Krzykawa Braciejówka Jangrot Trzyciąż Bolesław Pomorzany Ściborzyce Sławice Rabsztyn Imbramowice Dłubnia Wodąca Zadroże OLKUSZ Wysocice Wężerów Smroków Starczynów Kosmołów SUŁOSZOWA Grzegorzowice Sieniczno Bukowno Żurada Wielmoża Pieskowa Witeradów Zederman Skała Minoga Bór Biskupi Sieciechowice PRZEGINIA SKAŁA Sąspów, SŁOMNIKI Niesułowice Grodzisko OJCOWSKI Przybysławice PARK Iwanowice Płoki Lgota Gaj Gorenice Ojców NARODOWYCianowice Siersza Racławice Widoma Myślachowice Babice ZamekSmardzowic Lipowiece Maszków

Szklarka Łazy Psary Paczółtowice Bebło Goszcza Nowa Góra Obecnie jest udostępniony turystom, a roztaczającyMichałowic e Więcławice Czerna Dębnik Biały TRZEBINIA Czatkowice Kościół Karniowice się widok z wieży zamkowej jestKorzkiew godny polecenia. Przybysławice Młoszowa Kobylany Dulowa U podnóża zamkuBolechowic znajdujee się skansen, w którym KRZESZOWICE Szyce CHRZANÓW Wola schronienie znalazły liczne drewniane Giebułtówbudowle z Filipowska okolicznych miejscowości.Modlnica Bibice Tenczynek Rudawa Pękowice Zastów Bolęcin Modlniczka Rudno Nawojowa ZIELONKI Góra The Zabierzó Lipowiecw castle in Wygiełzów was Płaza Brzoskwiniaerected in the XIIIth c. as a wooden, forti- fied manor house,Balice and until 1789 it remained the Zalas Aleksandrowice Babice ALWERNIA Mydlniki KRAKÓW property ofMorawic the Bishopsa of Cracow. Around the year 1295, the castle was expanded by the Bishop Jan Zamek Lipowiec w Wygiełzowie wzniesio- Muskat. It is that period that the surviving round, ny został w XIII wieku jako drewniany dwór stone tower dates from. In the XVth c. the castle obronny i aż do roku 1789 pozostawał własnością was expanded again. For almost whole time of its biskupów krakowskich. Około roku 1295 zamek existence until the end of the XVIIIth c. the building został rozbudowany przez biskupa Jana Muska- served as clergymen prison. In the XVIth c., the Re- tę. Z tamtego okresu pochodzi do dziś zachowa- formation advocates were put there; in the XVIIIth na okrągła kamienna wieża. W XV wieku zamek c. it was a prison for the priests who did not obey uległ kolejnej rozbudowie. Prawie przez cały czas the moral rules. In the year 1657, the castle was swego istnienia, aż do końca XVIII wieku spełniał burnt by the Swedish. It was 75 years later that it rolę więzienia dla duchownych. W XVI wieku osa- was rebuilt. After 1789, the building was occupied dzani w nim byli zwolennicy reformacji, a w wieku by the Austrian army and in 1800, it was partially XVIII księża nie przestrzegający zasad moralnych. damaged by fire. In spite of those damages, the W roku 1657 zamek spalili Szwedzi. Dopiero po 75 building was lived-in until 1849. Later, it was ru- latach został on odbudowany. Po roku 1789 budy- ined and the Works carried out after the Second nek został zajęty przez wojska austriackie. W roku World War preserved the construction from further 1800 w zamku wybuchł pożar, który go częściowo decay. Nowadays, it is open for tourist, and the zniszczył. Pomimo uszkodzeń był zamieszkiwany view from its tower is worth recommending. At the do roku 1849. Później popadł w ruinę i dopiero foot of the castle there is an open-air ethnographic prace przeprowadzone po II wojnie światowej museum where many wooden constructions from zabezpieczyły budowlę przed dalszym rozpadem. the local area found they shelter.

Zamek Lipowiec • The Castle Lipowiec 31 Autostrady Drogi główne Drogi inne Koleje

Rudno Zamek Tenczyn Szlak Warowni Jurajskich Szlak Orlich Gniazd Najstarsze informacje o zamku Tenczyn Zamki, strażnice lub ich ruiny Jaskinie Tarnawa w Rudnie pochodzą z roku 1319. Wzniósł Pilic Ze . b go prawdopodobnie Andrzej z Morawicy, który rówk Skałya od nazwy zamku przyjął nazwisko Tenczyński. a MaloszyceInneZamekobiekty Tenczynzabytkowe • The Castle Tenczyn Gotycka budowla posiadała trzy wieże okrągłe Mstyczów i jedną kwadratową. Dostępu do zamku broniły nieśćOtola budowlę z ruin, jednak pożar w roku 1768 mury obronne oraz wieża przedbramna w for- strawił go doszczętnie.Łany Wlk. Do II wojny światowej Klimontów mie rondla. Około roku 1570 został rozbudowa- pozostający w ruinie zamek należał do rodziny ny przez Jana Tenczyńskiego, stając się wspa- Potockich. Po wojnie podjęto próby zabezpieKozłów- PilicaŻARNOWIEC niałą rezydencją renesansową. W roku 1610 czenia ruin, jednak zamku nie odbudowano.Przysieka Bryzdzyń umocniono go pięciobocznymi bastionami i Kępie Udórz barbakanem. Podczas „potopu szwedzkiego” The oldest remarks on the Tenczyn castleKamionk a po długim oblężeniu zamek został poddany, in Rudno come from the year 1319. It is Chlina Jelcza Pogwizdów co jednak nie uchroniło go przed złupieniem i supposed to have been built by AndrewT unelfrom Łazy podpaleniem. W roku 1683 po śmierci ostatnie- Morawica who adopted the castle’s name to be Poręba Tczyca go właściciela z rodu Tenczyńskich, zamek, jako calledDzierżn Tenczyński.a The gothic construction used wiano jego córki, stał się własnością rodziny Łobzówto have three round onesCharsznic anda one rectangular Zapustka Opalińskich. Na przestrzeni lat próbowano pod- tower. Ramparts and a roundel-shaped, pre- Przybysławice -gateway tower watched the access intoZagórzyce the Strzeżów Wierzchowiskocastle. Around 1570,Makó it wasw expanded by Jan Szreniawa ełmTenczyński, to become a wonderful renaissance Biskupice residence. In 1610 the castleGołcza was strengthened MIECHÓW Suchwitha pentagonalMostek bastions, and a barbican. Du- Jaksice ring the “SwedishGlanów Deluge”, after a long siege, Trzyciąż the castle was surrenderedŚciborzyce which did not save Sławice it fromImbramowic robberye Dłubnia and fire. In 1683, following Zadroże the death of the last owner,Wysocice the member of Wężerów the Tenczyński family, the castle becameSmrokó thew OSZOWA Grzegorzowice propertyWielmoż of thea Opaliński family, as his daugh- Pieskowater’s dowry. Over the years, there have been Skała Minoga attempts to restore the building fromSieciechowic ruinse A SKAŁA but, in 1768, it was totally consumed by SŁOMNIKIfire. UntilGrodzisko the SecondOJCOWSKI WorldPrzybysławic War, estill ruined, the PARK Iwanowice CEcastleOjcó belongedw to the Potocki family. After NARODOWYCianowice Zamek Tenczyn • The Castle Tenczyn war, there were some attempts to secure theWidom a ruins yet theSmardzowic castle hase not Maszkó beenw restored. Goszcza Michałowice Więcławice Biały Kraków Kościół Korzkiew Przybysławice Zamek Królewski na Wawelu Bolechowice Szyce Giebułtów Modlnica Bibice Na koniec naszej wędrówki udajemy Pękowice Modlniczka się do Krakowa. Górujący nad miastem ZIELONKI Zastów na wzgórzu nieopodal Wisły zamek Wawel Zabierzów jest bez wątpienia najważniejszym z zamków Balice znajdujących się na Wyżynie Krakowsko-Czę- Mydlniki KRAKÓW stochowskiej. Był siedzibą książęcą jeszcze na Wawel długo przed powstaniem państwa polskiego, a pierwsi Piastowie osiedlili się tu już na począt- Kryspinów ku X wieku. Początkowo posiadał konstrukcję z 32 drewna. Pierwsze budowle kamienne powstały chowa Jurassic Highland Chain. It had used to w XI wieku, jednak dopiero Władysław Łokie- be the seat of the dukes long before the country tek oraz jego syn Kazimierz Wielki stworzyli of Poland originated, and the first Piasts had tu prawdziwą królewską siedzibę. W czasach settled here as early as in the beginnings of the Zygmunta Starego i królowej Bony zamek na- Xth c. Originally, it had a wooden structure. The brał charakteru renesansowej rezydencji. Wraz first stone constructions originated in the XIth c. z przeniesieniem stolicy do Warszawy Wawel but it was Władysław Łokietek, and his son, Ca- stracił swoje znaczenie. Po opanowaniu Kra- simir the Great, who created the real royal resi- kowa przez Austriaków w połowie XIX wieku dence here. In the times of the King Sigismund zamieniony został na koszary wojskowe. W I the Old, and Queen Bona, the castle received celu ratowania zamku przed degradacją, pod its character of a renaissance residence. Along pretekstem podarowania go Franciszkowi Józe- with moving the capital of Poland to Warsaw, fowi jeszcze przed I wojną światową poddano the Wawel castle lost its significance. After Au- go remontowi. Obecnie jest siedzibą muzeum i strians having taken control of Cracow in the skarbnicą pamiątek narodowych. middle of the XIXth c., the castle was turned into soldiers’ barracks. To save the castle for further We finish our journey in Cracow. The Wa- degradation, using the excuse of granting it to wel castle that overlooks the city from the Frantz Joseph before the First World War, the ca- hill at the Vistula River is, no doubt, the most stle was renovated. Today it is the seat of a mu- important castle of the whole Cracow-Często- seum and a treasury of national mementoes.

Zamek Królewski na Wawelu • The Wawel Royal Castle

I tak oto dotarliśmy do końca naszej And so our walking tour along the wspólnej wędrówki po zamkach i Trail of the Eagle’s Nests’ castles and strażnicach „Szlaku Orlich Gniazd”. Za- strongholds comes to the end. We enco- chęcamy jednak wszystkich do dalszego urage everybody for further visiting and zwiedzania Jury Krakowsko-Częstochow- sightseeing cross Cracow-Częstochowa Ju- skiej, aby poznać również inne zabytki, a rassic Highland Chain to see other monu- przede wszystkim malownicze formy natu- ments and picturesque natural forms – the ralne – skały i jaskinie, których tak wiele, caves and the rocks especially, as no other jak tutaj, nie znajdziemy w żadnym innym corner of Poland has as many of them as zakątku Polski. you can find here. 33 Wybrana baza noclegowa

Agroturystyka i pokoje gościnne Alwernia Mirów gm. Niegowa • Pokoje Gościnne „Soc –Al”, ul Kulawki 4, • PHU Noclegi „Orlik”, Mirów 38, tel. 12/2831478, www.kulawki4.noclegiw.pl, tel. 34/3154180, 512178549, email: [email protected] www.jura.turist.pl/mirow38

Bobolice gm. Niegowa Ojców gm. Skała • „Jurajska Chata” Julia Kuban, ul Bobolice 13, • Dom Wycieczkowy PTTK „Zosia” Schronisko, tel. 516174888, www.jurajskachata.w.interia.pl, ul. Złota Góra 4, tel. 12/3892008; email: [email protected] www.dwzosia.prv.pl • Agroturystyka „Zawiszówka”, Ojców 19, Bydlin gm. Klucze tel. 12/3892034; • Dom Turystyczny „Zacisze”, ul. Turystyczna 86, • Pokoje Gościnne, Ojców 35, tel. 12/3892198, tel. 32/6426133, www.zacisze.dl.pl www.pokoje.ojcow.pl • Willa „Pod Bocianem”, Ojców 33, Częstochowa tel. 12/3892063, www.bocianowka.ojcow.pl • Camping „Oleńka”, ul. Oleńki 22/30, • Agroturystyka „W Młynie”, Ojców Grodzisko 20A, tel. 34/3606066, www.mosir.pl tel. 12/3892084, www.tur.pl/knapik • Dom Pielgrzyma, ul. Wyszyńskiego 1/31, tel. 34/3777564, www.jasnagora.pl Olsztyn • Dom Rekolekcyjno-Wypoczynkowy Janów „Dworek Św. Antoniego”, ul. Kuhna 46, • Ośrodek ZHP Dąbrowa, ul. Przyrowska, tel. 34/3285059, www.olsztyn.honoratki.pl tel. 34/3278066 • Agroturystyka, Jadczyk Wiesława, Pieskowa Skała gm. Sułoszowa ul. Żurawska 24, tel. 34/3278469 • Agroturystyka „U Basi”, Pieskowa Skała-Młyny 1A, tel. 12/3896090, www.krzemien.tur.pl Jaworznik gm. Żarki • Agroturystyka, Podzamcze 2, • Agroturystyka „W zaciszu”, ul. Wschodnia 53, tel. 12/3896212, www.jura.tur.pl/glanowski tel. 34/3149355, 517693850, www.agroturystykawzaciszu.cba.pl Pilica • Dom Pielgrzyma, Klasztor o. Franciszkanów, Kiełkowice gm. Ogrodzieniec Biskupice 47, tel. 32/6735008, www.klasztor-pilica.pl • Ferma Strusi Afrykańskich, ul. Łąki 90, tel. 32/6775752, 604366886, Podlesice gm. Kroczyce www.fermastrusi.pl; www.wszystkozestrusia.pl • Agro-Jura, Podlesice 80, • Zajazd Agroturystyczny „KA-JA”, Łąki 77, tel. 34/3152080, 507045342, www.jurajska.org.pl tel. 32/6775735, 32/6732001, • Zajazd Gościniec Jurajski, Podlesice 81 www.jura.turist.pl/kaja tel. 34/3152048, www.gosciniecjurajski.pl

Korzkiew gm. Zielonki Podzamcze gm. Ogrodzieniec • Ośrodek Rekreacyjno Wypoczynkowy BOTOJA, • Agroturystyka, ul Partyzantów 6, Korzkiew 49, tel. 12/4194492, www.botoja.pl tel. 32/6733027, www.jura.turist.pl/partyzantow6 • Fundacja Kształcenia Wypoczynku • Agroturystyka, ul Szkolna 5, tel. 32/6733122, i Rekreacji OKWiR w Korzkwi, Przybysławice, • Agroturystyka „BAJM”, ul. Wojska Polskiego 41a, tel. 12/4194232, www.korzkiew.zhp.pl tel. 505101989, www.jura.tur.pl/bajm • Zajazd-Restauracja „Polesie pod Ojcowem”, • Karczma „Jurajska”, Plac Jurajski 1, Januszowie 75, 12/4194643, tel. 32/6732079, 501172273, www.karczmajurajska.com www.zajazd-polesie.eu • Pokoje gościnne, ul. Szkolna 7, tel. 32/6733205 34 • Pokoje Gościnne „BONER”, ul. Wojska Polskiego 21, Kraków tel. 32/6732145, www.zamek-ogrodzieniec.pl • Crown Piast Hotel & Park, ul. Radzikowskiego 109, • Pokoje gościnne „Skalny”, ul. Partyzantów 8, tel. 12/6832600, www. hotelpiast.pl tel. 32/6733317, 782322501, www.jura.turist.pl/skalny • Hotel Apis , Al. 29 Listopada 137, tel. 12/6176500, www.hotelapis.pl Ryczówek gm. Klucze • Hotel System PREMIUM, Al. 29 Listopada 189, • Ośrodek Rekreacji „Mustang”, ul. Rodacka 2a, tel. 12/6144800, www.krakow.hotelsystem.pl tel. 601407140, www.jur.tur.pl/mustang Kroczyce Skała • „Jura Hotel”***, ul. Batalionów Chłopskich 8, • Szkolne Schronisko Młodzieżowe w Zespole tel. 34/3152014; www.jurahotel.pl Szkół i Placówek Oświatowych w Skale, • Zajazd „Magda”, ul Armii Ludowej 75, ul. Połetka 30, tel. 12/3891024, www.lo-skala.edu.pl tel. 605038905; www.zajazd-magda.pl

Sławków Morsko gm. Włodowice • Szkolne Schronisko Młodzieżowe w Sławkowie, • Ośrodek Rekreacyjny „Morsko”, ul. Niwa 45, tel. 32/2931100, www.schronisko.com.pl tel. 32/6737631, www.morsko.pl

Smoleń gm. Pilica Ogrodzieniec • Agroturystyka, Smoleń 13, tel. 509276177, • Centrum Rozrywki JURA, Kościuszki 107, www.smolen.prv.pl tel. 32/6735124, www.jura-centrum.pl • Ośrodek Edukacyjno-Naukowy ZPK, (Brda) • Centuria Hotel Welles & SPA***, Centuria 1, Smoleń, tel. 32/6736079, www.zpk.com.pl tel. 32/6783500, www.hotelcenturia.pl Hotele • Oberża „Czarny Pies”, ul. Kościuszki 4a/1, tel. 32/6735703, www.czarnypies.pl Częstochowa • Hotel „Etap”, Al. Wojska Polskiego 281/291, Olsztyn tel. 34 366 90 75, www.etaphotel.com • Pokoje Gościnne „Mały Dworek”, ul. Kuhna 22, • Hotel „Grand”, ul. Drogowców 8, tel. 34/3285019, 784254875, tel. 34/3683022, www.grandhotel.com.pl www.malydworek.com.pl • Hotel „Ibis”, ul. Jaskrowska 22, tel. 34/3774500, www.ibishotel.com Pieskowa Skała gm. Sułoszowa • Hotel „Scout”, ul. Drogowców 12, tel. 34/ • Zajazd Wernyhora, Pieskowa Skała 9, 3615899, www.scout.pl tel. 12/3896103, www.zajazd-wernyhora.pl

Hucisko gm. Włodowice Podlesice gm. Kroczyce Ośrodek Wypoczynkowy „Orle Gniazdo” • Hotel „Ostaniec”***, Podlesice 82, tel. 34/ ul. Orle Gniazdo 20 3155001, www.ostaniec.com.pl tel. 34/3217377, www.orlegniazdo.pl Siewierz Jerzmanowice • Gościniec Siewierski, ul. Sportowa 11, • Hotel Green, Sąspów 122, tel.12/3890900, tel. 32/6743026, www.gosciniecsiweierski.pl www.greenhotel.krakow.pl • Hotel Oberża „Złota Gęś”, ul. Warszawska 46, tel. 32/6741846, www.zlotages.pl Korzkiew gm. Zielonki • Hotel „Prestige”**, ul. 11 Listopada 17, • Zamek Korzkiew, Przybysławice, tel. 32/6742723, www.hotel-prestige.com.pl tel. 12/4195590, www.donimirski.com, www.korzkiew.pl • Hotel Restauracja „PODKOWA”*, ul. Sucha 4, tel. 32/6741395, www.podkowa.pl Koziegłowy • Zajazd „Leśny”, ul. Sucha 5, • Hotel i Restauracja „Czardasz”, tel. 32/6742720, www.zajazdlesny.pl ul. Częstochowska, tel. 34/3150100, www.dworkasztelana.eu Sławków • Hotel „Stary Młyn”, ul Częstochowska 66, • Zajazd „Pasja”, ul. Wrocławska 68, tel. 34/3150280, www.stary-mlyn.cze.pl tel. 32/2609980, www.zajazdpasja.com.pl 35 Informacja turystyczna

Centrala Jurajskiej Informacji Turystycznej Punkt JIT Siewierz Zawiercie, ul. Piastowska 1 • Recepcja Hotelu Podkowa, (budynek MOK, wejście od ul. Leśnej), ul. Sucha 4, 42-470 Siewierz; 42-400 Zawiercie, tel./fax 32 672 43 31; tel. 32 674 13 95-96, fax 32 678 15 60; e-mail: [email protected]; www.jura-it.pl www.podkowa.pl, e-mail: [email protected] Punkt JIT Sławków Biuro Związku Gmin Jurajskich • Muzeum, ul. Rynek 9, 41-260 Sławków 42-440 Ogrodzieniec, pl. Wolności 42, tel. 32 293 13 96; www.slawkow.pl tel. 32 673 33 64, fax 32 673 37 98; Punkt JIT Żarki e-mail: [email protected]; www.jura.info.pl • Gospodarstwo Agroturystyczne „Miądzy Zamkami” WYBRANE PUNKTY INFORMACJI TURYSTYCZNEJ Kotowice, ul. Zamkowa 48, 42-310 Żarki, Punkt JIT Koziegłowy tel. 34 321 68 66, • Gminne Centrum Informacji, ul. Żarecka 28; e-mail: [email protected]; 42-350 Koziegłowy; tel./fax 34 314 12 61 www.miedzyzamkami.com e-mail: [email protected], [email protected] INFORMACJA TURYSTYCZNA CZĘSTOCHOWA Punkt JIT Niegowa • Miejskie Centrum Informacji • Gospodarstwo Agrotur. B. Noszczyk, al.NMP 65, tel. 34 368 22 50, fax 34 368 22 60 Brzeziny 1, 42-320 Niegowa, e-mail: [email protected] tel. 34 315 42 21, 503 546 261, www.czestochowa.um.gov.pl e-mail: [email protected], www.jura.turist.pl/brzeziny1 • Jasnogórskie Centrum Informacji Punkt JIT Ogrodzieniec ul. ks. A. Kordeckiego 2, • Firma Handl.-Usł. „New Standard”, tel. 34 365 38 88,fax 34 365 43 43; ul. Kościuszki 11, 42-440 Ogrodzieniec, tel. 32 673 2914; e-mail: [email protected]; www.jasnagora.pl e-mail:[email protected] Punkt JIT Olsztyn KRAKÓW - PUNKTY INFORCJI MIEJSKIEJ Punkt IT „OL-TUR-2”, ul. Zamkowa 13, • Wieża Ratuszowa, 42-256 Olsztyn; tel. 693 118 341 Rynek Główny 1, tel. 12 433 73 10 Punkt JIT Pilica • Pawilon Wyspiańskiego 2000, • P.U.H.TREMI”, pl. Mickiewicza 34 pl. Wszystkich Świętych 2, tel. 12 616 18 86 (Rynek – agencja pocztowa), • Kazimierz 42-436 Pilica tel./fax 32 673 62 64, 502 719 777 ul. Józefa 7, tel. 12 422 04 71 e-mail: [email protected] • Międzynarodowy Port Lotniczy Balice, Punkt JIT Podlesice tel. 12 285 53 41 • „Gościniec Jurajski”, 42-345 Podlesice k/Kroczyc, tel. 34 315 20 48/49, www.gosciniecjurajski.pl; INTERNETOWA INFORMACJA AGROTURYSTYCZNA e-mail: [email protected] www.jura.turist.pl Punkty JIT Podzamcze • Punkt IT – kiosk z pamiątkami (galeria) OJCOWSKI PARK NARODOWY ul. Zamkowa 19 ,42-440 Podzamcze; 32-047 Ojców 9, tel. 123892005; tel. 501 107 203 e-mail: [email protected]; www.opn.pan.krakow.pl • Punkt IT – kasa zamku w Podzamczu, 42-440 Podzamcze; tel. 32 673 22 85, GOPR GRUPA JURAJSKA e-mail: [email protected]; CENTRALNA STACJA RATUNKOWA www.zamek-ogrodzieniec.pl WYŻYNY KRAKOWSKO-CZĘSTOCHOWSKIEJ • Pokoje Gościnne Boner, ul. Wojska Polskiego 21; 42-440 Podzamcze 42-345 Kroczyce, Podlesice 5 tel. 32 673 21 45; 32 673 22 20; TELEFONY ALARMOWE 601 100 300, 985 www.zamek-ogrodzieniec.pl; tel. centrala: 34 315 20 00, 34 315 20 99 e-mail: [email protected] 36