Szlak Orlich Gniazd Przewodnik Guidebook Związek Gmin Jurajskich Związek Gmin Jurajskich jest dobrowolnym stowarzyszeniem gmin z województwa małopolskiego i śląskiego, leżących na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Związek działa od końca 1991 r., a jego założycielami było 15 gmin (obecnie do Z.G.J. należy 37 gmin). Są to: Alwernia, Bolesław, Bukowno, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gołcza, Iwanowice, Ja- nów, Jerzmanowice-Przeginia, Lelów, Klucze, Koziegłowy, Kraków, Kroczyce, Krzeszowice, Łazy, Mstów, Niegowa, Ogrodzieniec, Olsztyn, Pilica, Poraj, Poręba, Przyrów, Siewierz, Skała, Sławków, Sułoszowa, Trzebinia, Trzyciąż, Wielka Wieś, Włodowice, Zabierzów, Zawiercie, Zielonki, Żarki, Żarnowiec. Siedzibą Związku jest miasto Ogrodzieniec. Podstawowymi celami Związku są: – promocja turystyczna Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej poprzez różnego typu wydawnictwa; – akcje promocyjne w środkach masowego przekazu, uczestnictwo w targach turystycznych; – pomoc w nawiązywaniu kontaktów z partnerami krajowymi i zagranicznymi, chcącymi inwestować na terenie Wyżyny; – rozwój turystyki wiejskiej; – ochrona walorów przyrodniczych i kulturowych Jury; – dążenie do gospodarczej i kulturalnej integracji gmin; – współpraca i wymiana doświadczeń z zakresu funkcjonowania samorządów lokalnych; – popularyzacja budownictwa dostosowanego do krajobrazu Jury. Związek Gmin Jurajskich powstał nie tylko po to, by pomagać gminom w promowaniu ich turystycznych terenów i obiektów, ale również, aby pokazywać Wyżynę Krakowsko-Częstochowską jako jednolity i spójny obszar turystyczny. Region, w którym niewidoczne są granice administracyjne – czy to międzygminne, czy to międzywojewódzkie. Przy- należność do ZGJ w wielu przypadkach wzmaga aktywność poszczególnych gmin do działań związanych z turystyką. Pozwala czerpać z doświadczeń gmin, które mają lepiej rozwiniętą sferę turystyczną. Daje możliwość (szczególnie małym gminom) profesjonalnej promocji, na którą w sposób indywidualny gmina nie mogłaby sobie pozwolić. Associacion of Jura Municipalities The Association of Jura Municipalities is a voluntary society of municipalities from the Lesser Poland and Silesian Voivodeships, located on the Kraków-Częstochowa Upland. The association has been functioning since late 1991 and had 15. municipalities as founder members (currently 37 municipalities belong to the A.J.M.). They are: Alwernia, Bolesław, Bukowno, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza, Gołcza, Iwanowice, Janów, Jerzmanowice-Przeginia, Lelów, Klucze, Koziegłowy, Kraków, Kroczyce, Krzeszowice, Łazy, Mstów, Niegowa, Ogrodzieniec, Olsztyn, Pilica, Poraj, Poręba, Przyrów, Siewierz, Skała, Sławków, Sułoszowa, Trzebinia, Trzyciąż, Wielka Wieś, Włodowice, Zabierzów, Zawiercie, Zielonki, Żarki, Żarnowiec. The Association has its headquarters in the town of Ogrodzieniec. The fundamental aims of the Association are: – the promotion of tourism in the Kraków-Częstochowa Upland through different types of publication; – promotional activities in the mass media, taking part in tourist fairs; – to help in developing contacts with national and international partners wishing to invest in the Upland; – the development of rural tourism; – the conservation of the natural and cultural qualities of the Jura Upland; – striving for the economic and cultural integration of the municipalities; – cooperation and swapping of experiences in the functioning of local authorities; – developing and popularising construction projects suited to the landscape. The Association of Jura Municipalities was not only set up in order to help municipalities in the promotion of their tourist areas and buildings, but also in orderto representthe Kraków-Częstochowa Upland as a uniform and coher- ent tourist area. It is a region in which administrative boundaries are invisible – whether between municipalities or voivodeships. Belonging to the AJM in many cases supports the activity of particular municipalities in different types of activities connected with tourism. It allows them to gain experience from municipalities who have a more developedtourist sector. It provides an opportunity (particularly for small municipalities) for professional promotion, something which individually might be beyond the resources of a municipality. Wstęp dowiskiem. W odległej przeszłości na terenie Śląska i Małopolski powstawały pierwsze osady ludzkie. Na początku drugiego ty- siąclecia wzniesiono tutaj pierwsze grody obronne, które chronić miały szlaki handlo- we w tworzącym się państwie piastowskim. W XIV wieku za czasów panowania Kazimie- rza Wielkiego na pograniczu polsko-czeskim, często w miejscu drewnianych grodów, wy- budowano szereg warownych zamków m.in. w Ojcowie, Olsztynie, Lelowie, Bobolicach i Mirowie, w celu zabezpieczenia ówczesnej stolicy – Krakowa i ochrony granic państwa. Powstał w ten sposób system obronny zam- Zamek w Olsztynie • The Castle in Olsztyn ków, uzupełniony niewielkimi strażnicami, ufortyfikowanymi klasztorami i kościołami. Teren leżący pomiędzy Krakowem i Duży wkład w utworzenie takiego systemu Częstochową, zwany Wyżyną Kra- wniosły również możne rody szlacheckie, któ- kowsko-Częstochowską, to jedno z najpięk- re wybudowały na tym terenie swe warowne niejszych miejsc w Polsce. Kolebka naszej siedziby m.in. w Ogrodzieńcu, Smoleniu, kultury, gdzie o zabytki łatwiej niż w każdej Bydlinie, Pilicy, Morsku, Udorzu, Rabsztynie, innej części kraju, położona jest pośród prze- Pieskowej Skale, Korzkwi, Lipowcu i Rudnie. pięknych pagórków porośniętych lasami, Jurajskie zamki budowane były najczęściej wśród malowniczych wapiennych ostańców, na szczytach wzniesień, pośród trudno do- stwarzając wrażenie niezwykłej harmonii stępnych skał wapiennych, stąd wzięła się występującej pomiędzy człowiekiem i śro- ich nazwa – „Orle Gniazda”. Zamek Ogrodzieniec w Podzamczu • The Castle Ogrodzienieniec in Podzamcze 3 Zamek w Mirowie • The Castle in Mirów Niestety, dziś większość tych wspaniałych mierz the Great rule on the Polish-Czech bor- budowli możemy oglądać tylko jako ru- der, the wooden forts were frequently chan- iny. Przyczyniły się do tego głównie wojny ged and replaced by a number of fortified szwedzkie, w czasie których ograbiono i castles such as e.g. Ojców, Olsztyn, Lelów, zniszczono większość zamków, a później roz- Bobolice and Mirów, in order to protect Cra- biory i restrykcyjna polityka zaborców. Na cow, the capital city of that time, and secure szczęście w ostatnim czasie ponowione zo- the state borders. In this way, the defense stały próby rekonstrukcji tych historycznych system of castles completed by some smal- budowli i zostały odbudowane z ruin zamki ler watchtowers, fortified monasteries and w Bobolicach i Korzkwi. churches, was created. Considerable contri- Wybierzmy się więc wspólnie do zwiedzenia bution into such system was also the sup- tych niezwykłych miejsc. Podróż naszą histo- port of the wealthy gentry families of the re- rycznym Szlakiem Orlich Gniazd rozpoczyna- gion, which built their fortified residences in my od Częstochowy. e.g. Ogrodzieniec, Smoleń, Bydlina, Pilica, Morsko, Udórz, Rabsztyn, Pieskowa Skała, Introduction. The area in between Korzkiwe, Lipowiec and Rudno. The Jurassic Cracow and Częstochowa, called the castles were most frequently erected on tops Kraków-Częstochowa Jurassic Highland of tops of the hills, among the hardly acces- Chain (or the Jura Chain) is one of the most sible limestone rocks, which brought them beautiful sites in Poland. It is the cradle of the name: the Eagle’s Nests (Orle Gniazda). our culture where monuments can be found Unfortunately, most of those magnificent much easier than anywhere in any other re- constructions are ruins today mainly due to gion of the whole country, and it is located the Swedish Wars during which the majority among beautiful forest-covered hills and of castles were plundered and destroyed. La- picturesque limestone monadnocks giving ter, the partitions and restrictive policies of the impression of unique harmony between the partitioners did the rest. Fortunately, re- man and environment. The very first settle- cently the trials to reconstruct theses historic ments appeared on the area of Silesia and buildings have been taken, and the castles Lesser Poland in the distant past. In the in Bobolice and Korzkiew are rebuilt. beginning of the 2nd millennium, the first Let’s therefore take a trip together to see fortified towns were erected here to protect theses extraordinary sites. Our journey the trade routes in the raising Piast country. along the historical trail of the Eagle’s Nests In the XIVth c., in the times of the King Kazi- begins in Częstochowa. 4 Częstochowa Klasztor na Jasnej Górze Początki miasta Częstochowa sięga- Starej Częstochowy”. Nazwa – Jasna Góra ją czasów wczesnego średniowiecza. pochodzi od macierzystej siedziby Ojców Nazwa pochodzi od staropolskiego imienia Paulinów – klasztoru Św. Wawrzyńca na Ja- Częstoch, który według legendy był założy- snej Górze w Budzie, choć bywa też wiązana cielem osady. Pierwsze wzmianki o Często- z barwą wapiennego wzgórza, na którym chowie znajdują się w dokumencie z 1220 wzniesiono świątynię. W roku 1384 książę roku pisanym przez biskupa krakowskiego podarował nowo utworzonemu klasztorowi Iwo Odrowąża. Z kolei dokumenty księcia obraz przedstawiający Matkę Bożą. Święta Władysława Opolczyka z roku 1377 mówią ikona zaczęła przyciągać licznych wiernych, już o Częstochowie jako o mieście. Tak szybki zmieniając klasztorne wzgórze w ośrodek rozwój osady umożliwiły umiejscowione w pielgrzymkowy. W wieku XV „sława” Matki okolicy płytko