YÛNUS EMRE KİTABI | 1 “Yûnus der eşkere nihân” YÛNUS EMRE KİTABI 2 | YÛNUS EMRE KİTABI T.C AKSARAY VALİLİĞİ İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ KÜLTÜR YAYINLARI - 15 YAYIN KOMİSYONU Mustafa DOĞAN: İl Kültür ve Turizm Müdürü Mümin BERK: Müdür Yardımcısı Mahmut YILMAZ: Şube Müdürü Çağatay VAN: İl Halk Kütüphanesi Müdürü Ebru SERT: Folklor Araştırmacısı EDİTÖR: Orhan Kemâl TAVUKÇU KAPAK TASARIM: Ömer OK/Ar-Ge Sorumlusu BASKI: Akçağ Yayınevi Tuna Cad. No:8/1 Kızılay/Ankara 1. Baskı Aralık 2017 Kitapta yer alan yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlarına aittir. ISBN : 978-605-149-932-1 Kültür Bakanlığı Sertifika No: 11382 Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Taşpazar Mah. Kadıoğlu Sok. No:1 68100 AKSARAY Tel: 0 382 213 24 74 Fax: 0 382 212 35 63 e-mail: [email protected] www.aksaraykulturturizm.com Bu yayın Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından bastırılmıştır. Kitabın, telif ve dağıtım hakları İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’ne aittir. YÛNUS EMRE KİTABI | 3 “Yûnus der eşkere nihân” YÛNUS EMRE KİTABI Editör Prof. Dr. Orhan Kemâl Tavukçu 4 | YÛNUS EMRE KİTABI YÛNUS EMRE KİTABI | 5 İÇİNDEKİLER TAKDİM ........................................................................................................................... 7 Aykut PEKMEZ Aksaray Valisi TAKDİM ........................................................................................................................... 9 Haluk Şahin YAZGI Aksaray Belediye Başkanı TAKDİM .......................................................................................................................... 11 Prof. Dr. Yusuf ŞAHİN Aksaray Üniversitesi Rektörü SUNUŞ ............................................................................................................................. 13 Mustafa DOĞAN İl Kültür ve Turizm Müdürü “Ol Bizümdür Biz Anun” ................................................................................................ 15 Orhan Kemâl Tavukçu Niçin Herkesin Yunus’u Kendine Göre ....................................................................... 19 Beşir AYVAZOĞLU Yunus Emre’nin Yaşadığı Zamanda Türk Edebiyatına Genel Bir Bakış .................... 25 Kemal YAVUZ Yunus Şiirinin Coğrafyası: Fiziksel ve Ruhsal Mekânlar ............................................ 37 Seadet ŞIHIYEVA Yunus Emre’nin Aksaray’daki Mezarı Üzerine Düşünceler ....................................... 55 Nevzat TOPAL Karaöyük’e Taze Alıç Nereden Gelir? .......................................................................... 83 Bünyamin TAŞ Yunus Emre’nin Üslubunun Dil Bilimsel/Dil Bilgisel Temelleri .............................. 101 Muharrem DAŞDEMİR 6 | YÛNUS EMRE KİTABI ‘Bana Seni Gerek Seni’ Yapısı Üzerine ........................................................................ 109 Funda KARA Yûnus Emre Mektebi: Kurucu Nesil ........................................................................... 139 Orhan Kemâl TAVUKÇU Şiir Mecmûaları ve Cönklerde Yûnus ......................................................................... 163 M. Fatih KÖKSAL Yunus Emre Divanı’nın Karaman Nüshası ................................................................. 211 İdris Nebi Uysal Yeni Vesikalara Göre Yunus Emre’nin Ahi Evran, Hacı Bektaş ve Şeyh Ede Balı İle İlişkisi .................................................................... 229 Baki Yaşa ALTINOK Türk Dilinin İnkişâfında Önemli Bir Yeri Olan Şâir: Yûnus Emre.......................... 243 Ahmet KARTAL Geleneksel Mevlid İcraları ve Yunus Emre İlahileri (Değişim ve Dönüşüm: Kırşehir İli Örneği) ............................................................... 251 Salahaddin BEKKİ YÛNUS EMRE KİTABI | 7 TAKDİM Üzerinde yaşadığımız Anadolu coğrafyası içerisinde toplumu şekillen- diren, medeniyet değerlerimizin oluşumuna katkı sağlayarak gönül dün- yamızı aydınlatan çok büyük mütefekkirlerimiz olmuştur. Bunlardan biri de aşkın yolcusu Yunus Emre'dir. Yunus Emre, özünü ve ömrünü yaradana adamış hakikat yolcularının en önde gelenlerindendir. O, Anadolu insanı- nın sevgi, hoşgörü ve âlicenaplığının ete kemiğe bürünmüş halidir. Anadolu'nun Moğol akınlarıyla toz duman olduğu, bedenlerin cansız yerlere devrildiği bir ortamda nice Anadolu ereni karanlık günlerin üzeri- ne bir güneş gibi doğuyor, yerle bir olmuş duyguları manevi saiklerle ayağa kaldırıyordu. Şüphesiz bunların en büyüklerinden biri; söz ve şiiri, aşk ve muhabbetiyle, Anadolu insanının gönlünde yaşayan Yunus Emre'dir. Yunus Emre geçmişten günümüze ulaşan sesiyle, bütün insanlığa hitap eden bir şair olmaktan çok daha fazlasıdır. Onun söylemleri evrensel sevgi ve hoşgörünün en veciz hallerini oluşturmaktadır. Yunus Emre'nin sevgi dili ve aşk söylemi tamamen Yüce Mevla'ya odaklı olup, o, canlı ve cansız bütün varlıkların sevgisini yaradana bağlamaktadır. Nitekim onun şu söz- leri bunu en güzel şekilde ifade etmektedir: “Nazar eyle itiri, bazar eyle götürü, Yaradılanı hoş gör,Yaradan’dan ötürü.” Yunus’a göre Allah’a kulluk etmenin asıl amacı, O’na, doğduğu gibi ter- temiz ulaşmaktır. Bu da gönülleri kırmamakla, onları onarmakla mümkün olabilir. İnsana gösterilen saygı ve sevgi bir bakıma Allah’a gösterilmiş demektir. “Ben gelmedim davi için, benim işim sevi için Dost'un evi gönüllerdir, gönüller yapmaya geldim.’’ mısraları, bu konudaki düşüncelerini ne de güzel ifade etmektedir. 8 | YÛNUS EMRE KİTABI Yunus Emre, İslam tasavvuf geleneğiyle yetişmiş, tasavvuf dünyasının yıldızı makamına erişmiştir. O, tasavvuf yolunda çıktığı aşk yolculuğunda daima Hakk'ı aramanın, O’na layık bir kul olmanın gailesini gütmüştür. Bu yolculuğun nihayetinde aradığını bulmuş, zaman ve mekâna mahkûm olmadan, çağları aşan bir ses olmuştur. Bugün Yunus Emre'nin evrensel mesajları tüm dünyaya ulaşmış, o, sevgi dilinin ortak adı olmuştur. Yunus Emre'nin dünyasında kavgaya, nefrete, kin ve öfkeye, kıskançlık ve zulme yer yoktur. Bir gönlün kırılmasını, bir ruhun incitilmesini ibadet- lerin boşa gidişinin sebebi olarak görmektedir. Bu yönüyle o, sevgi ve hoş- görünün en büyük mimarlarından biri ve insanlığın manevi birleştiricisi olması hasebiyle de övünç kaynağımızdır. Yunus Emre'nin bir başka temel özelliği de kullandığı dildir. O, öz Türkçeyi şiirlerinde yalın ve en veciz haliyle kullanarak, milli birlik ve be- raberliğimizin harcı olmuştur. Türk-İslam Dünyasının yetiştirdiği en büyük mutasavvıflardan biri olan Yunus Emre ile ilgili Valiliğimiz, Aksaray Belediyemiz, Üniversitemiz ve İl Kültür ve Turizm Müdürlüğümüzce gerçekleştirilen Yunus Emre Sempoz- yumu sonrasında yayına hazırlanan bu çalışmada Yunus Emre'nin hayatı, kişiliği, memleketi ve şiirlerine dair çok önemli bilgiler bulunmaktadır. Yunus Emre'ye dair kıymetli bilgiler içeren bu kitabın kültür hayatımı- za faydalı olmasını temenni ediyor, makaleleri ile katkı sağlayan hocaları- mıza ve kitabın hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Aykut PEKMEZ Aksaray Valisi YÛNUS EMRE KİTABI | 9 TAKDİM “Bir zaman dünyaya bir adam gelmiş; Ölüm dedikleri perdeyi delmiş... Bizim Yunus, Bizim Yunus...” Necip Fazıl Kısakürek Yunus Emre için yalnızca bir şair demek elbette haksızlık olur. O şairli- ğin ötesinde sözün de sultanıdır. Yunus Emre’nin bizde yerinin büyük olması bizim gibi konuşması, bizim kullandığımız dili kullanarak şiirler yazmasıydı. “Bizim Yunus” oluşuyla herkesten daha fazla zamanımıza yol bularak geldi. Yunus Emre, kültür ve medeniyet tarihimizin bir mihenk taşı olmuştur. Yunus Emre büyük mutasavvıf olmasının yanı sıra, şiirlerini büyük bir hoşgörü ve insan sevgisi ile kaleme almıştır. Ondaki sevgi ufacık bir toz parçacığından okyanuslara, yaratılandan da yaratana ulaşır. O, sadece yaşadığı dönemin değil, çağımız ve gelecek yüzyılların da ışık kaynağıdır. Yaşadığı yıllarda Anadolu’da Moğol istilasının etkisiyle iç kavgalar, si- yasi kargaşalar, kıtlık, kuraklık gibi çok zor günler yaşanmaktaydı. Yunus Emre böyle bir ortamda Allah sevgisini, dini ve ahlaki değerleri yaymaya çalışarak Türk – İslam Medeniyetinin teşekkülünde büyük bir rol oynamış- tır. Onun fikir ve sözleri Anadolu'nun dört bir yanında yankılanmış, mille- timizin gönlünde ayrı bir yer edinmiştir. Yunus Emre'nin amacı, sevgi yoluyla dünyada yaşayan tüm insanların hem kendileriyle hem de evrenle barışık olmalarını sağlamak, dünyanın geçici hallerinden sıyrılarak ebedi olan hayata hazır olmalarını sağlamak- tır. Yunus Emre toplumun öz değerlerine sahip çıkarak, bir olmayı diri olmayı aşılamış, yaşadığımız sorunların pek çoğunun benlik duygusundan kaynaklandığını vurgulamıştır. Yunus Emre’yi tanımak aslında kendi öz benliğimizde kaybettiğimiz birçok değeri yeniden gün yüzüne çıkarmak demektir. Elinize ulaşan bu 10 | YÛNUS EMRE KİTABI kitabı okumaya başladığınızda bizim Yunus’u daha yakından tanımaya başlayacaksınız. Bu vesileyle öncelikle Belediyemiz, Valiliğimiz, Üniversitemiz ve İl Kül- tür Turizm Müdürlüğümüz işbirliğinde gerçekleştirilen ve ilimizin kültürel hayatına önemli katkılar sağlayan Yunus Emre Sempozyumuna destek olan tüm kurumlarımıza ve emeği geçen herkese teşekkür ederim. Ayrıca yine yayına hazırlanan bu esere makaleleri ile katkı sağlayan ve hemşehrimiz Yunus Emre'nin hayatını belgeler ışığında anlatan tüm hoca- larımıza ve başta Prof. Dr. Orhan Kemâl Tavukçu hocamız olmak üzere Yunus Emre kitabının oluşumuna katkı sağlayan herkese ayrı ayrı teşekkür ederim. Haluk Şahin YAZGI Aksaray Belediye Başkanı YÛNUS EMRE KİTABI | 11 TAKDİM Yunus Emre, “Sohbetlerde Yûnus'ı hergiz unutmayalar” dizesini söyler- ken yüzyıllar boyu dost sohbetlerinin baş konuğu olacağını bilemezdi el- bet. Bu dizeyi bir dua cümlesi olarak okursak, dizeye Yunus Emre’nin