Beylikler Devri Mimarisi Ve Sanatı
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BEYLİKLER DEVRİ MİMARİSİ VE SANATI KÜLTÜREL MİRAS VE TURİZM ÖN LİSANS PROGRAMI PROF. DR. M.BAHA TANMAN- DOÇ.DR. SEVGİ PARLAK İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ KÜLTÜREL MİRAS VE TURİZM ÖN LİSANS PROGRAMI BEYLİKLER DEVRİ MİMARİSİ VE SANATI PROF. DR. M.BAHA TANMAN- DOÇ. DR. SEVGİ PARLAK ÖNSÖZ Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflamasına parelel olarak Anadolu topraklarında kurulmaya başlayan Türk Beylikleri, mimari ve el sanatları alanlarında, bazen Selçuklu geleneğine bağlı bazen ise bulunduğu konumdan kaynaklanan, çevre kültürleri süzüp yeni bir sentez ortaya koyan bir yorum sunmuştur. Selçuklu’dan Osmanlı’ya giden yolda özellikle de Batı Anadolu’da tesis edilmiş olan Beylikler ile Osmanlı mimarisinin olgun örneklerine giden yolda temel ilkeler belirlenmiş ve bu alanda öncü olacak uygulamalar ortaya konumuştur. Bu açıdan Anadolu Beylikleri’ni Selçuklu ile Osmanlı arasında kültürel bağ kuran bir “köprü” olarak tanımlamak yanlış olmaz. Selçuklular ve ilk Türk Beylikleri ile başlayan Anadolu’nun Türkleşme ve İslamlaşma süreci, bu dönemde büyük bir yol katetmiştir. 11-12. yy.larda Anadolu’da kullanılan ve üretilen edebi eserlerin diline baktığımızda, Arapça ve Farsça ile karşılaşırken Beylikler döneminde giderek Türkçe’ye önem verildiği ve Türkçe’nin kullanımının arttığı görülür. 1277 yılında Karamanoğlu Mehmed Bey, Türkçe’nin kullanılmasını istediğini bir fermanla duyurmuştur. Dil alanındaki gelişmelerin yanında, Selçuklu döneminde, Anadolu’da merakla gerçekleştirilen astronomi v.b. alanlardaki çalışmaların bu dönemde de devam ettiğini, Germiyanoğlu Beyliği tarafından Kütahya’da kurulan Vacidiye Medresesi’nde gözlem çalışmalarının yapıldığını ayrıca buranın bir rasathane olarak hizmet verdiğini görmekteyiz. Denizcilik alanında da bu dönemde gerçekleşen ilerlemeler kayda değerdir. Batı Anadolu Beylikleri deniz ticaretine önem vererek, buradan kendilerine önemlibir gelir kaynağı temin etmişlerdir. Ayrıca Osmanlı’dan yaklaşık çeyrek asır önce Rumeli’de fetihler gerçekleşmiştir. Doğu Akdeniz coğrafyası ile deniz ticareti sayesinde kurulan bağlar özellikle de Batı Anadolu bölgesindeki Beyliklerin sanatını zenginleştirmiştir. Diğer taraftan da özellikle Memluklar gibi güçlü bir devletle kurulan ilişkiler ayrıca Memlukların bazı beyliklerin sınır komşusu olması Beylikler dönemi mimarisinin bu koldan da beslenmesine olanak sağlamıştır. Beylikler dönemi olarak isimlendirilen bu dönemin sanatı ve mimarisi ise tüm bu özetlediğimiz unsurların sentezi sonucu ortaya çıkan yeni bir yorumdur. Bu kitapta tüm bu beylikler, Türk mimarisine kazandırdıkları değerler açısından incelenerek, katkıları ön plana çıkarılarak tek tek tanıtılmaktadır. Ele alacağımız Beylikler arasında Eşrefoğlu, Karamanoğlu, Eretnaoğlu, Hamidoğlu, Tekeoğlu, Menteoğlu, Aydınoğlu, Saruhanoğlu, Germiyanoğlu, Candaroğlu (İsfendiyaroğlu), Ramazanoğlu ve Dulkadiroğlu Beylikleri yer almaktadır. Beyliklere ait mimari eserler dışında, bu döneme ait el sanatları örnekleri olan ahşap, alçı, kalem işi, sırlı tuğla-çini gibi bezeme kolları da ele alınarak incelenecektir. Bu kitabın amacı, Beylikler dönemi mimarisinin ve sanatının Ortaçağ ve Türk Sanatı ve Mimarisi içerisindeki yerini ve önemini ortaya koyabilmektir. Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi’nde, Kültürel Miras ve Turizm programının açılmasına öncülük eden herkese teşekkürlerimizi sunuyor, bu çalışmanın Türkiye kültür mirası ve turizmine katkıda bulunmasını diliyoruz. Prof. Dr. M.Baha TANMAN-.Doç.Dr. Sevgi PARLAK 06.02.2018, İstanbul. I İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ......................................................................................................................................... I KISALTMALAR ....................................................................................................................... V YAZAR NOTU ......................................................................................................................... VI 1. BEYLİKLER DÖNEMİ EL SANATLARI .......................................................................... 1 1.1. Beylikler Dönemi El Sanatlarına Genel Bakış ................................................................... 7 1.2. Beylikler Dönemi Genel Üslup Özellikleri ve Bezeme Anlayışı ...................................... 7 1.3. Beylikler Dönemi El Sanatları ........................................................................................... 7 1.3.1. Seramik-Çini Bezeme ................................................................................................. 7 1.3.2. Alçı Bezeme ................................................................................................................ 9 1.3.3. Kalem İşi Bezeme ..................................................................................................... 10 1.3.4. Ahşap Sanatı .............................................................................................................. 10 2. EŞREFOĞULLARI BEYLİĞİ (1280-1326) ...................................................................... 19 2.1. Tarihçe ............................................................................................................................. 25 2.2. Eşrefoğlu Beyliğine Ait Mimari Eserlerin Genel Özellikleri .......................................... 25 2.3. Eşrefoğlu Beyliğine Ait Mimari Eserler .......................................................................... 25 2.3.1. Beyşehir’deki Eşrefoğlu Külliyesi (Cami, Medrese, Kümbet ve Sebil) ................... 25 3.KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİ 1 (1250 civ.-1487) ..................................................... 38 3.1. Tarihçe ............................................................................................................................. 44 3.2. Karamanoğulları Beyliğine Ait Mimari Eserlerin Genel Özellikleri ............................... 46 3.3. Karamanoğulları Beyliğinine Ait Mimari Eserler ........................................................... 47 3.3.1. Genel Olarak Karamanoğulları Beyliği Camileri ...................................................... 47 3.3.2. Karamanoğulları Beyliğine Ait Camiler ve Mescitler ............................................. 48 4. KARAMANOĞULLARI BEYLİĞİ 2 (1250 civ.-1487) .................................................... 68 4.1. Medreseler ........................................................................................................................ 74 4.2. İmaretler ........................................................................................................................... 75 4.3. Dârülhuffâzlar (Dârülkurralar) ......................................................................................... 75 4.4. Mezar yapıları .................................................................................................................. 76 4.5. Hamamlar ......................................................................................................................... 76 4.6. Askerî Mimari .................................................................................................................. 76 4.7. Mimari Öğeler .................................................................................................................. 77 4.7.1. Payeler, Sütunlar ve Başlıklar ....................................................................................... 77 4.7.2. Kemerler ....................................................................................................................... 77 4.7.3. Tonozlor ........................................................................................................................ 77 4.7.4. Kubbeler ve kubbeye Geçiş Öğeleri ............................................................................. 77 4.7.5. Kapılar ve Pencereler .................................................................................................... 78 4.8. Süsleme ............................................................................................................................ 78 4.8.1. Motifler ......................................................................................................................... 78 4.8.2. Teknikler ....................................................................................................................... 79 II 5. ERETNAOĞULLARI DEVLETİ (1344 - 1381) VE KADI BURHANEDDİN DEVLETİ (1381-1398) ................................................................................................................................ 86 5.1. Tarihçe ............................................................................................................................. 92 5.2. Eretnaoğlu Mimarisinin Genel Özellikleri ....................................................................... 93 5.3. Eretnaoğlu Devletine Ait Mimari Eserler ........................................................................ 94 5.3.1. Camiler ...................................................................................................................... 94 5.3.2. Tarikat Yapıları ......................................................................................................... 98 5.3.3. Mezar Yapıları ......................................................................................................... 100 6. HAMİDOĞULLARI BEYLİĞİ (1280-1391) ................................................................... 114 6.1. Tarihçe ..........................................................................................................................