Lârende/Karaman Kenti Osmanli Klasik Eğitim Kurumlarinin Analizi (1600-1839)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T. C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ BİLİM DALI LÂRENDE/KARAMAN KENTİ OSMANLI KLASİK EĞİTİM KURUMLARININ ANALİZİ (1600-1839) İBRAHİM HAKKI AKMAN DOKTORA TEZİ Danışman Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ KONYA 2018 T. C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANABİLİM DALI SOSYAL BİLGİLER EĞİTİMİ BİLİM DALI LÂRENDE/KARAMAN KENTİ OSMANLI KLASİK EĞİTİM KURUMLARININ ANALİZİ (1600-1839) İBRAHİM HAKKI AKMAN DOKTORA TEZİ Danışman Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAĞ Bu çalışma Necmettin Erbakan Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projeleri tarafından 14141001 nolu Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir. KONYA 2018 iii ÖN SÖZ/TEŞEKKÜR Köklü bir tarihî geçmişe dayanan Karaman, İlk Çağlardan itibaren birçok medeniyetin yaşadığı bir yerleşim yeri olmuştur. Bizans idaresinin zayıflamasıyla birlikte Türklerin kontrolüne giren Lârende ve çevresi, XIV. yüzyılın başlarında Karamanoğullarına başkentlik yapmış, bu dönemde yeni abidevi eserler yapılmış, böylelikle Karaman bir eğitim kültür merkezi hâline gelmiştir. Bu özelliğini Osmanlı Dönemi’nde de korumuş, vakıfların hukuki statüleri vakfiyeleri esas alınarak devam ettirilmiş ve yenileri ilave edilerek mamur hâle getirilmiştir. Çok geniş bir coğrafyada hüküm süren; birçok ayrı dil, din ve ırktan toplulukları uzun süre bir arada tutabilen Osmanlı Devleti’ndeki dinamikler sadece askerî harekâtla açıklanamaz. Bu bağlamda toplumun eğitim-öğretim, sosyal ve kültürel yapısı öne çıkmaktadır. Bu durum, Karaman şehri için de geçerlidir. Tez yazımında Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Yazım Kılavuzu esas alınmıştır. Belgelerde geçen hicri tarihlerin yanına miladi tarih karşılıkları da verilmiştir. Çalışmada şehrin orijinal ismi olan Lârende ismine sadık kalınmakla birlikte yer yer Karaman ismi de kullanılmıştır. Bu doktora çalışması; ön söz, içindekiler ve girişten sonra gelen üç bölüm ile sonuç, bibliyografya ve eklerden meydana gelmektedir. Giriş bölümünde Lârende/Karaman’ın tarihçesi ile tezin hazırlanması esnasında yararlanılan kaynaklardan bahsedilmiştir. Birinci bölümde şehre ait yaygın eğitim kurumları, ikinci bölümde örgün eğitim kurumları, üçüncü bölümde ise örgün ve yaygın eğitim kurumlarının çalışanları arşiv belgeleri çerçevesinde incelenmiştir. Bu çalışmada desteğini gördüğüm Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Kerim Sarıçelik ve Prof. Dr. Güngör Karauğuz’a, kaynak desteği sağlayan Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Karaman Kadastro Müdürlüğü, Karaman Belediyesi İmar Müdürlüğü ve Konya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu yetkililerine; beni yönlendirip yol gösteren başından sonuna kadar sabırla çalışmalarımı takip eden değerli hocam Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ’a şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim. İbrahim Hakkı AKMAN KONYA, 2018 vi İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI ii TEZ KABUL FORMU iii ÖN SÖZ/TEŞEKKÜR iv ÖZET v SUMMARY vi İÇİNDEKİLER vii KISALTMALAR xiv GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM KARAMAN ŞEHRİ YAYGIN EĞİTİM KURUMLARI 20 1. CAMİLER 20 1.1. Eğitim-Öğretim Mekânı Olarak Cami ve Mescitler 20 2. KARAMAN ŞEHRİ CAMİLERİ 24 2.1. Alaca Mescit Camii 25 2.2. Alaettin/Şeyh Alaettin Rumi/Karabaş/Siyahser Camii 26 2.3. Ali Dede Camii 30 2.4. Arapzade Camii 30 2.5. Baklazade Camii 33 2.6. Bey Camii 35 2.7. Bostancı/Bostaniye/Arasta/Seyit Ahmet Efendi Camii 36 2.8. Boyalı Kadı Pir Ahmet Efendi/Ahmet Bey/Hisar/Kale/ Yılanlı Camii 41 2.9. Çeltek Mahalle/Meydan Camii 41 2.10. Debbağhane Camii 42 2.11. Fakçızade Camii 44 2.12. Fasih/Dikbasan Camii 45 2.13. Gedik Ahmet Paşa Camii 49 2.14. Hacı Ahmet/Aktarlar/Attarlar/Attariye/Pazar Camii 50 2.15. Hacı Ali Camii 52 2.16. Hacı Bekir/Bekir Efendi Camii 53 2.17. Hacı Beyler/Nizamettin Camii 54 2.18. Hacı Hüseyin Efendi/Yukarı Mescit Camii 57 2.19. Hacı İshak Medrese Mescidi/Camii 59 2.20. Hacı Yahya Camii 60 2.21. Hatip Mahalle Camii 61 2.22. İdemit Mahalle/Cuma Camii 62 2.23. Karamanoğlu İbrahim Bey İmaret Camii 62 2.24. Kirişçi Baba/Yunus Emre Zaviye ve Camii 64 2.25. Külahçılar Camii 70 2.26. Lâl Paşa Camii 71 2.27. Maderimevlâna/Aktekke/Valide Sultan Camii/Kalemiye Camii 72 2.28. Mansur Dede Mahalle Camii 79 2.29. Molla Fenari Camii 80 2.30. Nasuh Bey Camii 82 2.31. Nuh Paşa/Paşa Camii 83 2.32. Recep/Hacı Recep/Seyit Hacı Recep Camii 87 2.33. Şaban Çavuş/Şabaniye Camii 88 2.34. Şeyh Ali Semerkandî Zaviye Camii 89 2.35. Şeyhler Mahalle Camii 91 2.36. Yeni/Camiicedit/Yeni Minareli Camii 92 2.37. Zaviye/Zaviye Mahalle/Karagöz Mehmet Efendi Camii 94 2.38. Zeynel Ağa/Çavuşzade/Ağa Camii 95 vii 3. KARAMAN ŞEHRİ MESCİTLERİ 97 3.1. Abbasoğlu/Abbas Mahallesi/Abbas Bey/Abbas Mescidi 99 3.2. Abdülgani Mescidi 101 3.3. Alacasuluk Mahalle Mescidi 102 3.4. Ali Baba/Şeyh Ali Baba Mescidi 103 3.5. Ali Şahne Mahalle Mescidi 103 3.6. Arap Efendi/Molla Arap Mescidi 104 3.7. Arslancı/Arslancıoğlu/Hacı İdris Mescidi 105 3.8. Azrailoğlu/Azrail/Azrail Ağa Mescidi 106 3.9. Baloğlu/Ahi Osman Mescidi 107 3.10. Buğdaylı/Kaya Halil Efendi Mescidi 108 3.11. Çelebi/Şeyhî Çelebi Mescidi 110 3.12. Çukurçeşme Mescidi 111 3.13. Dahhak Mescidi 112 3.14. Demirciler/Beşir Efendi Mescidi 113 3.15. Dipi Bey Mescidi 115 3.16. Ebülfeth/Sadettin Ali Bey/Kesikbaş Mescidi 116 3.17. Emir Musa Medrese Mescidi 117 3.18. Emir Şah Zaviye Mescidi 119 3.19. Emmi Hoca Mahalle Mescidi 120 3.20. Fakih Ahmet/Ahmet Fakih/Ahmet Efendi Mescidi 121 3.21. Gazialp/Gazaliye Mescidi 122 3.22. Gazzaz Hoca Mescidi 123 3.23. Gözlüoğlu Mescidi 124 3.24. Hacı Halil/Gazzazzade Hacı Halil Mescidi 124 3.25. Hacı Hasan Mescidi 125 3.26. Hacı İlyas Mescidi 126 3.27. Hacı Abdullah Mescidi 127 3.28. Hacı Alaettin Medrese Mescidi 127 3.29. Hacı Ali Mescidi 128 3.30. Hacı Celal Mahalle Mescidi 129 3.31. Hacı Celal Mescidi 131 3.32. Hacı İbrahim Mescidi 131 3.33. Sirkecizade/Hacı Mahmut Mescidi 133 3.34. Hacı Muharrem/Tapucak Mescidi 133 3.35. Hacı Osman Mescidi 135 3.36. Hacı Resuloğlu Hacı Hüseyin Mescidi 136 3.37. Hacı Yusuf/Yusuf Bey Mescidi 137 3.38. Hanoğlu Mescidi 137 3.39. Hoca Abdülhannan/Hannan Hoca Mescidi 138 3.40. Çaşnigir Mahmut oğlu Recep/Hoca Mahmut Mescidi 139 3.41. Hoca Mescidi 143 3.42. Hoca Veli/Hoca Veliyyüttin Mescidi 143 3.43. Ibrıklı/İbrikli Mahalle Mescidi 144 3.44. İdemit Mescidi 146 3.45. İshak Çelebi Mescidi 147 3.46. İshakzade Seyit Hafız Ömer Efendi Mescidi 148 3.47. Kale/Hisar Mahalle Mescidi 149 3.48. Karamanoğlu Mescidi 150 3.49. Kavşıt Mahalle Mescidi 151 3.50. Kethüda Mescidi 152 3.51. Koyuncu Baba Mescidi 153 3.52. Köhnebedesten Mahalle/Bezzazistan Mescidi 154 3.53. Kulak Mescidi 155 3.54. Kutbettin Mescidi 156 viii 3.55. Küçük Dede/Koçak Dede Mescidi 157 3.56. Küçük Dede Zaviye/Ahmet Şeybani Zaviye/Erdoğdu Bey/ Eminüttin Mescidi 158 3.57. Külhan Mahalle Mescidi 159 3.58. Leben Kadı Mescidi 160 3.59. Lutar/Lutarzade Mescidi 161 3.60. Mansur Dede Mescidi 162 3.61. Muslu Ağa/Musluoğlu Mescidi 164 3.62. Nakip/Nakip Çelebi Mescidi 165 3.63. Ramazan Çavuş Mescidi 166 3.64. Sadıkoğlu Mescidi 167 3.65. Say Mahalle Mescidi 168 3.66. Sekiz Çeşme/Sekiçeşme Mahalle Mescidi 169 3.67. Seydi Bey Mescidi 170 3.68. Seyit Hüseyin Zaviye Mescidi 171 3.69. Sinanüttin/Sinan Bey Mescidi 171 3.70. Sofular Mescidi 173 3.71. Şahruh Mahalle Mescidi 173 3.72. Şam Pazarı Mahalle Mescidi 174 3.73. Taş Mescit 175 3.74. Türkoğlu Mescidi 176 3.75. Veli Bey Mescidi 176 4. DİĞER CAMİ VE MESCİTLER 178 4.1. Abdürrezzak Camii 178 4.2. Derelioğlu Mescidi 178 4.3. Fenari Hamamı Mescidi 178 4.4. Hacı Derviş Mescidi 179 4.5. Hacı Eyüp Mescidi 179 4.6. Hacı Mehmet Mescidi 179 4.7. Hacı Ramazan Camii 179 4.8. Hatuniye Medrese Mescidi 180 4.9. İzzet Efendi Mescidi 180 4.10. Kasap Kerim Mescidi 180 4.11. Kocabaş Camii 180 4.12. Nalıncı Mescidi 181 4.13. Seyit Abdurrahman Efendi Mescidi 181 4.14. Süleyman Han Camii 181 4.15. Toraman Mescidi 182 4.16. Yeni Kapı Mescidi 182 5. MUSALLA 182 5.1. KARAMAN ŞEHRİ MUSALLASI 183 6. KARAMAN’DA TASAVVUF 184 6.1. TASAVVUF 184 6.1.1. Yesevilik 185 6.1.2. Haydarilik 186 6.1.3. Mevlevilik 186 6.1.4. Bektaşilik 187 6.1.5. Kadirilik 188 6.1.6. Nakşibendilik 189 6.1.7. Halvetilik 190 7. KARAMAN ŞEHRİ TEKKE, ZAVİYE DERGÂH VE BUK’ALARI 191 7.1. Açıkbaş/Kadirihane Tekkesi 196 7.2. Aktekke/Mevlevihane/Kalemiye Zaviyesi/Maderimevlâna/ Valide Sultan Tekkesi 197 7.3. Alaettin/Şeyh Alaettin Rumi/Karabaş/Siyahser Zaviyesi 201 ix 7.4. Alaettin/Hacı Alaettin Buk’ası 204 7.5. Divanzade Zaviyesi 205 7.6. Ebubekir Efendi Zaviyesi 206 7.7. Emir Şah Zaviyesi 207 7.8. Hacı İsa Zaviyesi 208 7.9. Hacı İsmail/Şeyh Hacı İsmail/İsmail Hacı Zaviyesi 209 7.10. Hacı Şemsettin Dergâhı 210 7.11. Hatun Zaviyesi 210 7.12. Küçük Dede/Emünittin/Erdoğdu Zaviyesi 212 7.13. Ketenci Baba Zaviyesi 213 7.14. Mansur Dede Zaviyesi 217 7.15. Musa Paşa Zaviyesi 229 7.16. Rahime Hatun Hânkahı/Zaviyesi 229 7.17. Rüknettin Zaviyesi 220 7.18. Seyit Hüseyin Zaviyesi 222 7.19. Seyit Şeyh Hacı Musa Zaviyesi 223 7.20. Şah Mekki Zaviyesi 224 7.21. Şeyh Ali Semerkandî Zaviyesi 225 7.22. Şeyh Hacı Ahmet Efendi Zaviyesi 227 7.23. Şeyh Şehabettin Zaviyesi 228 7.24. Tıraşçı Baba Zaviyesi 229 7.25. Yunus Emre/Kirişçi Baba Zaviyesi 230 8. KARAMAN ŞEHRİ TÜRBELERİ 233 8.1. Cambazzade Kadı Abdurrahman Türbesi 234 8.2. Cem Sultan Türbesi 234 8.3. Eminüttinzade Ahmet Bey/Erdoğdu Türbesi 235 8.4. Fındıklı Sultan Türbesi 236 8.5. Hacım Sultan Türbesi 236 8.6. Kandilli Türbesi 236 8.7.