Vier Jaar Balkenende Wbs Jaarboek 2006 Jaarboekwbs 06 Binnen Def 19-10-2006 15:03 Pagina 2 Jaarboekwbs 06 Binnen Def 19-10-2006 15:03 Pagina 3
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 1 vier jaar balkenende wbs jaarboek 2006 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 2 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 3 Vier jaar Balkenende wbs jaarboek 2006 Onder redactie van Frans Becker Wim van Hennekeler Menno Hurenkamp mets & schilt, amsterdam wiardi beckman stichting, amsterdam JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 4 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 5 Inhoud Redactie Jaarboek Inleiding 7 Jouke de Vries Balkenende en het onderbroken evenwicht in de Nederlandse politiek 24 Kees van Kersbergen en André Krouwel De veranderde beleidsfilosofie van het cda van Balkenende 38 Jaap Jansen Het linkse blok bestaat niet 54 Frans Leijnse Naar een definitieve uitschakeling van de linkse kerk? 78 Over de formatie van 2003 en die van na 22 november 2006 Liesbet van Zoonen Ster zonder stralen: Jan Peter Balkenende, minister-president 101 Menno Hurenkamp en Monique Kremer Eigen verantwoordelijkheid maakt al te lichte gemeenschappen 112 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 6 Hans Boutellier Het beschavingsdefensief 123 Balkenendes onmacht in de strijd tegen de individualisering Jan Rood Nederland na het nee: verandering of continuïteit? 133 Shervin Nekuee en Bart Top Nederlander worden: het examen voor nieuwkomers als oefening in spijtwraak 148 Heleen Mees Van vrouwen en gezinnen 157 Bart Nooteboom Innovatie: beter dan Balkenende 173 Paul Rusman De kabinetten-Balkenende op interventiemissie 187 Simon B. Kool Vier jaar Balkenende in beeld 210 Personalia 241 Personenregister 245 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 7 Inleiding Redactie Jaarboek In 2001 vroeg de redactie van dit jaarboek aan tien au- een gemakzuchtig oppositieboek te presenteren vol teurs de balans op te maken van zeven jaar Paars. Een Schadenfreude, maar om een serieuze analyse te maken van de auteurs was Jan Peter Balkenende, die ‘Groen van de achtergronden van de kabinetten-Balkenende, over paars. Over de heroriëntatie van het cda’ schreef.1 het gevoerde beleid, de gevolgen daarvan en de oppo- Hij toonde zich even optimistisch over de vernieuwing sitie ertegen. Een dergelijke analyse is te meer gewenst, van het christen-democratisch gedachtegoed als kri- omdat de deelnemende partijen aan de kabinetten- tisch over filosofie, beleid en bestuursstijl van Paars. De Balkenende bij de verkiezingen van 2006 geen grote agenda van Paars en die van de samenleving zijn meer drang hebben getoond zelf verantwoording af te leg- en meer uiteen gaan lopen, aldus Balkenende. Paars gen over de gevoerde politiek, maar liever direct voor- wordt gekenmerkt door een eenzijdig staat-marktden- uitblikken naar de volgende regeerperiode.3 Dat laatste ken, de paarse bestuursstijl vergroot de afstand tussen gebeurt hier onvermijdelijk ook, maar de nadruk ligt politiek en bevolking, in de samenleving is irritatie ont- daar duidelijk niet. staan over de stand van zaken in zorg en onderwijs, er Wij hebben de auteurs van dit jaarboek en onszelf heerst bezorgdheid over afnemende sociale binding en geen gemakkelijke opgave gesteld. Een analyse en be- door toenemende tijdstress staat het privé-leven onder oordeling van vier jaar Balkenende zijn alleen al lastig druk. Er is twijfel ontstaan aan de financiële bestaans- omdat we er in tijd zo dicht op zitten, te dicht om een voorwaarden van bepaalde groepen uitkeringsgerech- plaatsbepaling ervan te geven in een historisch per- tigden. De paarse beleidsoriëntaties kunnen niet een- spectief. Misschien zal later blijken dat de drie kabi- voudig worden voortgezet, meende Balkenende. Hij netten-Balkenende niet meer dan een korte periode zou het, zo meldde hij een jaar later in de aanloop naar van instabiliteit in de Nederlandse politiek vertegen- de verkiezingen van 2002, ‘anders en beter’gaan doen.2 woordigen, veroorzaakt door de enorme steen die Pim Nu, inmiddels vijf jaar verder, presenteren wij in dit Fortuyn in de Hofvijver heeft gegooid, en dat vanaf jaarboek een balans van vier jaar Balkenende. Niet om 2006 de politiek van gematigdheid en stabiliteit terug 7 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 8 is gekeerd. Maar het kan ook zijn dat de afgelopen ja- tieproces hun spankracht inmiddels te boven was ge- ren nog maar het begin waren van een veel langer tijd- gaan. Ze gaven ook uiting aan irritatie, wantrouwen perk van politieke instabiliteit, populistische grond- en onzekerheid: irritatie over het als plompverloren er- tonen, sterk wisselend kiezersgedrag, laag vertrouwen varen hervormingsbeleid van het kabinet, wantrouwen in publieke en politieke instituties en onrustige partij- ten opzichte van de politieke elite en onzekerheid over vorming. Hoe politieke elites nu reageren, is mede be- de toekomst van Nederland en Europa in een mondia- palend voor de uitkomst.4 liserende economie met krachtige nieuwe concurren- Balkenende trad aan in een turbulent tijdsgewricht. ten. Hij moest niet alleen positie kiezen in de internationa- Elke politieke formatie zou in de afgelopen jaren le War on Terror en de Amerikaanse interventieoorlog met deze lastige omstandigheden te maken hebben ge- in Irak, maar ook al eerder dicht bij huis in de coalitie- kregen. Dat relativeert makkelijke kritiek. Maar hoe vorming, toen de veenbrand in de multiculturele be- hebben de kabinetten-Balkenende op deze omstandig- trekkingen aan de oppervlakte was gekomen. In het heden gereageerd? In hoeverre is men erin geslaagd de grimmige politieke klimaat vlak na de moord op For- agenda van de regering op die van de samenleving af te tuyn werd een kabinet met de onstabiele lpf gevormd, stemmen? Hoe succesvol waren de hervormingen van een avontuur dat uitliep op een kleine politieke cata- de verzorgingsstaat, het normen-en-waardenoffensief, strofe. Met de moord op Theo van Gogh in november het stevige integratie- en immigratiebeleid, de innova- 2004 kregen de interculturele betrekkingen het karak- tie van economie en onderwijs? Is het Balkenende ge- ter van een uitslaande brand – uitlopend op een hefti- lukt met zijn regeringsploeg de belofte die school in ge confrontatie over integratie, fundamentalisme en zijn kritiek op Paars in te lossen, en een andere, aan de vrijheid. De ongeremdheid in de samenleving nam christen-democratische waarden beantwoordende po- toe, het vertrouwen in de politieke en publieke institu- litiek te voeren? ties verbrokkelde. De opstand der burgers was in 2002 niet ten einde Een christen-democratisch offensief maar net op gang gekomen, zo bleek bij het referen- Tussen 2002 en 2006 leidde Balkenende drie opeen- dum over de zogenaamde Europese grondwet medio volgende kabinetten. Het eerste, een coalitie van cda, 2005. De Nederlandse burgers stemden in onverwacht vvd en lpf, trad op 22 juli 2002 aan en viel op 16 okto- grote meerderheid tegen. Ze gaven daarmee niet alleen ber van dat jaar. Het was een waagstuk geweest om de te kennen dat de reikwijdte van het Europese integra- van zijn lijsttrekker beroofde lpf regeringsverantwoor- 8 JaarBoekWBS_06_Binnen_Def 19-10-2006 15:03 Pagina 9 delijkheid te geven. De prille populistische partij be- vloed op de richting van het regeringsbeleid uit te oe- zweek onder de last. fenen. d66 heeft het thema van ‘bestuurlijke ver- Een demissionair kabinet van cda en vvd schreef nieuwing’ het tweede kabinet-Balkenende ingedragen verkiezingen uit voor 22 januari 2003. Op basis van de en heeft de Europapolitiek van extra gewicht voorzien. uitslag behoorde een kabinet van cda en pvda tot de Het waren op zijn best accentverschillen en niet van mogelijkheden, maar de onderhandelingen over een wezenlijke invloed op de uitkomsten van het kabinets- dergelijke combinatie liepen stuk. Mogelijk was het beleid. voor beide partijen wat vroeg weer samen te gaan rege- De vaste juniorpartner in Nederlandse kabinetten is ren, maar vaststaat dat het cda beslist met de vvd sinds 1977 de vvd. Alleen van 1981 tot 1982 en van 1989 doorwilde. Op 23 mei trad het tweede kabinet-Balken- tot 1994 maakte de liberale partijformatie geen deel uit ende aan, mede mogelijk gemaakt door d66. Deze van de regering. Ondanks deze langdurige regerings- partij offerde zich op voor het landsbelang, met voor deelname weten de liberalen steeds de indruk te wek- zichzelf bijkans fatale afloop. Dit tweede kabinet viel ken dat het aan anderen ligt dat Nederland er nog niet op 29 juni 2006. Na een korte demissionaire periode helemaal goed voorstaat. Ze vertegenwoordigen met zonder d66-ministers trad op 7 juli 2006 het minder- hun sociaal-economische denkbeelden al een kwart heidskabinet Balkenende iii aan. Dit zag onderweg eeuw een harde internationaal-politieke onderstroom naar vervroegde verkiezingen op 22 november nog van marktwerking, deregulering en liberalisering. On- twee ministers aftreden. der Lubbers, Kok én Balkenende was het regerings- In dit jaarboek concentreren we ons hoofdzakelijk beleid doortrokken van deze liberale tijdgeest. Balken- op het christen-democratische program dat aan de ka- ende signaleerde in 2001: ‘In de pvda heeft tijdens de binetten-Balkenende ten grondslag lag. Het cda is de paarse periode een neoliberaal ordeningsdenken het partij die de macht overnam, ideologisch voorbereid feitelijk gewonnen van de sociaal-democratische tradi- en met een gedrevenheid die niet zonder gevolgen kon tie.’6 Heeft het cda onder vier jaar Balkenende niet blijven. In toonzetting en toonhoogte zijn de christen- met dezelfde besmettingsfactor te maken gehad? democratische ambities goed te herkennen in de rege- Ondertussen profiteerde