JAARGANG 12 NO. 1 FEBRUARI 1979

POLITIEKE PARTIJ DEMOCRATEN '66

EERSTECONGRESDEMOCRAAT

van industrievesti~ingen, een ploeq 0'66 AKTIVITEITEN die de NAVO z~ ~auw rnanelijk bewapend wil zien met een overdaad aan tacti­ ADVIESRAAD, sche atoomwapens, met inbe9rip van Trianon, 10.30 uur 10 febr. de neutronenbom. CAMPAGNEBIJEENKOMST EUROPESE Verkiezingen, Den Haag En toch slaagt het kabinet er in deze Amicitia, 20.00 uur 16 febr. karikatuur bij de mensen op te roepen. CAMPAGNEBIJEENKOMST EUROPESE Natuurlijk wordt het daarin bereid­ Verkiezingen, t1eppel willig geholpen door de politieke Schouwburg Ogterop, 10.30 u.17 febr. partijen die het kabinet bestrijden, CAMPAGNEBIJEENKDt·1ST EUROPESE maar dat is niets onqewoons. In de Verkiezingen, Eindhoven, vorige kabinetsperio~e deelde Wiegel Cogagne, 14.30 uur 17 febr. J.ANITERIDUW keer op keer enthousiast mee dat het STUDIEDAG INNOVATIE,Amsterdam een puinhoop was en dat hij zich ge­ Krasnapolsky, 10.- uur 24 febr. reedmaakte voor puinruimen, nu doet STUDIEDAG BESTUURLIJKE RE- de PvdA dat met even 0rote stellig­ ORGANISATIE, Utrecht 3 maart heid. D'66 heeft een andere benade­ ADVIESRAAD, Utrecht EEN JAAR KABINETSBELEID ringswijze, maar Qaarover zo dadelijk Trianon, 10.30 uur 10 maart noq iets. Ik denk dat het kabinet een EUROPADAG, Amersfoort karikatuur oproept omdat het rust op Kobus a/d Poort, 17 maart een te smalle basis. In de Tweede VOORJAARSCONGRES, Amsterdam Het kabinet heeft er een jaar orzit­ Kamer steunen 76 van de 150 leden de Kras na pols ky, 23/24 maart ten, een jaar waarin het precies de Regering, waarvan een achttal niet uit echte overtuiging. De kleine ~oeilijkheden heeft ondervonden die rechtse partijen (SGP en GPV) qedogen VERHUIZING van verschillende kanten (vooral na­ het kabinet, maar bij een belangrijke tuurlijk van de kant van de opposi­ Het landelijk secretariaat, het We­ tie) zijn voorspeld. Het 0rootste kwestie als de abortus-provocatus zal daarvan weinig zijn te merken. tenschappelijk Bureau en het Politiek probleem is dat de voorstellen van de Binnen de arootste regerinnspartij, Scholings-en Vormingsinstituut zijn Reqerinq door de bevolkinq niet ~oed tot 17 februari a.s. nog te bereiken worden ontvannen. Men pruimt het niet. het CDA, zijn er heel wat mensen, zeker in het land, die veel liever op Javastraat 6, Den Haag, tel.070- Het kabinet is op gespannen voet ko­ een kabinet hadden qezien waarin ook 453271 en 467138. men te staan met de a~btena r'enbonden, 19 februari verhuizen we naar met de FNV en in zekere mate met het progressieve partijen zaten. Dat­ zelfde ~eldt voor, denk ik, alle or­ CNV. De waarderinn voor individuele BEZUIDENHOUTSEWEG 195 ministers en voor het kabinet als nnnisaties die zwakke araepen verte­ genwoordigen, of dat nu laag-betaal­ 2594 AJ DEN HAAG neheel is afgenomen, zoals blijkt uit den, gehandicapten of werklozen zijn. straatonderzoeken en uit enluêtes. Ook veel natuurbescherminasornanisa­ TELEFOON: 070- 858303 Politiek is niet een puur rationeel ties, degenen die zich qrbte iorqen gebeuren. De daden van een politieke maken over de bewapeninaswedloop, partij, of van een Renerinq, of van degenen die de opmars van de kern­ de oppositie, worden ~iet puur ratio­ eneroie willen stoppen of minstens neel beoordeeld. Verschillende minis­ vertragen, ze zouden alle~aal liever ters, niet in de laatste plaats de een prorressiever kabinet zien. · INHOUD -president, eraeren zich daar Een kabinet dat steunt op een zo gruwelijk aan. "Men zent dat wij de smalle basis kan niet rekenen op een laagst betaalden pakken en dat is gewillise ontvannst van zijn voor­ CONGRESAGENDA blz. 3 niet wáár," zeggen ze. "t1en denkt dat stellen. Het moet rekenen op Arqus­ DE PARTIJGANGER 6 wij uitsluitend heil zien in verster­ onen, ar een zeke1·e achterdocht, op DE GOEDE, D' 6"6 EUROPEAAN 8 kino van de marktsector en dat is HET HOOFDOESTUUR 12 onzin," zenqen ze. Forneel hebben ze een instellin~ bij velen dat de plannen die worden gepresenteerd ONZE GAST 13 ' gelijk. Het C')aat inderdaad te ver o~ v1aarschijnlijk 1.iet deu0en. Dat ADV I ES RAAD 15 het kabinet Van AntiWienel af te DEMOCRATIE 79 19 schilderen als een ploen die, qe­ heeft het kabinet kunnen weten toen het op basis van zo smalle steun van CAMPAGNE NIEUWS 22 speend van iedere sociale bewooen­ KANDIDATEN GEVRAAGD 23 heid, wars van iedere solidariteit, start ginq: Misschien heeft de ploeg zich ten doel stelt de rijken rijker van Van Aqt in de overmoed van die te maken en de armen armer, een ploen snelle tweede for~atie nemeend met die zo kordaat rnanelijk alle natuur­ zulke brillante plannen ~ te kunnen oebieden wil omspitten ten behoeve .te.v., vvr.dvz. blz. 2 2

ve4volg van blz. 1 komen dat de achterdocht zou ver­ dwijnen, dat de aanvankelijke, uit bestaande probl ~en, inzichten en moeheid voortkomende aanvaarding van VOORJAARSCONGRES 1979 oplossingen afgerond. Het resultaat dit kabinet zou standhoudeJJ. r·1aar de hiervan is inmiddels aan de (sub)re­ plannen bleken niet brillant te zijn, Elders in deze Democraat is de uitno· giobesturen voor commentaar aangebo­ ze waren mager en zonder overtuigi ngs diging voor de 24ste Algemene Leden­ den. Op basis van deze inventarisati kracht zoals we zien uit Bestek '81. vergadering en de concept-agenda is de commissie momenteel bezig een Waddenzeebeschermers en neutronen­ voor dit voorjaarscongres afgedrukt. structuurmodel voor de landelijke Het hoofdbestuur is van mening, dat organisatie te ontwerpen. Dit voor­ bombestrijders vrezen dat hun ban9e stel zal in de 2e Congresdemocraat vermoedens bewaarheid zullen worden: op dit congres uite~aard aandacht De affaire Aantjes is pover behan­ moet worden besteed aan de Europese worden gepubliceerd. deld, de nota kernbewapening wordt verkiezingen, waarvoor de kampagne e. Financiën. Op de congresagenda ook in CDA-kring scherp bekritiseerd, dan eigenlijk start. Daarnaast bevat zijn d1verse. financiele onderwerpen het industriebeleid bestaat nog de agenda enkele onderwerpen, die vermeld. Hierbij is ook het finan­ steeds voornamelijk uit brandjes een nadere toelichting vergen: cieel jaarverslag 1978 genoemd. Tot blussen. a. BesluitvorminS. Reeds enige tijd op heden werd het financieel jaar­ Politiek is niet een puur r.at.ioneel wordt b1nnen 0'6 , zowel in de Ad­ verslag pas op het najaarscongres be gebeuren. De mensen, het volk, be­ viesraad als in de (sub) regio's en handeld. De penningmeesters van het oorde~en het kabinet op grond van afdelingen, gediscussieerd over het HB streven er naar dit verslag tijdi een gevoelen, een gevoelen over de besluitvormingsproces binnen de par­ beschikbaar te krijgen, zodat de koers die het kabinet vaart, niet tij. Zeker nu D'66 meer leden telt resultaten in het Congresboek kunnen op grond van alle grote en kleine dan ooit te voren is het zaak om worden opgenomen. beslissingen die een Regerinq neemt. een werkelijk democratische besluit­ Mocht dit onverhoopt niet lukken, Dat gevoelen is natuurlijk wel ~e­ vorming te waarborgen. Op verzoek dan zal dit punt alsnog van de con­ grond op de som van al die beslls­ van het HB heeft een adviescommissie gresagenda worden afgevoerd. singen, maar een bewust rationeel zich over dit onderwerp gebogen en Dit voorjaarscongres zal over een proces is dat niet. Het nieuwe ka­ rapport uitgebracht. Dit resultaat aantal belangrijke onderwerpen moe­ binet is er in zijn eerste jaar niet werd gepubliceerd in de Democraat ten beslissen en het is daarom te in geslaagd enthousiasme bij de be­ 8/78 met het verzoek dit onderwerp hopen, dat de leden in groten getale volking te weeg te brengen en dat in brede lagen van de partij ter deze ALV zullen bijwonen en hun rech was toch eigenlijk een eerste eis discussie te stellen. In de 2e Con­ ten zullen uitoefenen door aan de voor een kabinet dat beqint met zo'n gresdemocraat, die op 1 maart a.s. discussies en stemmingen deel te ne­ wankele meerderheid. · verschijnt, zal het HB een concreet men. Daar het najaarscongres 1978 voorstel hierover publiceren. een financieel tekort heeft opgele­ In de praktijk van het Kamerwerk verd, beraadt het hoofdbestuur zich haakt de fractie van D'66 zo min b. Jongerenorganisatie. Op het na­ nog over de toegangsprijs van tlit mogelijk in op de fundamentele zwak­ jaarscongres hebben de jongeren bin­ congres. Enerzijds moet namelijk te van het kabinet, veroorzaakt door nen D'66 de opdracht gekregen om naar een sluitende congresexploita­ ontstaansoeschiedenis en smalle ba­ voorstellen uit te werken voor een tie worden gestreefd en anderzijds sis. Deze-'Regering zit ~r nu een­ organisatievorm, die voldoet aan de moet zo veel mogelijk worden voorko­ maal, het land moet geregeerd worden, wensen, d.ie onder de jongeren leven. men, dat de toegangsprijs een be­ er. zijn moeilijkheden te over. Doet Nadere gegevens zullen in de 2e Con­ letsel vormt voor deelname. de Regering iets goed, dan krijgt ze gresdemocraat en het congresboek worden verstrekt. In de 2e Congr?emocraat zal de toe· onze steun. Vooral maken we daar een gangsprijs~den vermeld. punt van als het inpopulaire maatre­ c. Adviescommissie kandidaatstelling. gelen betreft. Die zijn voor ieder Op het najaarscongres 1978 1s een D'66-ers: reserveer nu reeds 23 en kabinet ~oeilijk; hoe bredere 24 maart 1979 voor dit belangrijke wijziging van het HR aanvaard, die en hopelijk ook gezellige congres!! steun ze krijgen in de voTksvertegen­ de ALV de mogelijkheid biedt een woordiginq, des te aanvaardbaarder adviescommissie in te stellen, die Frans Rogier worden-ze-bij de bevolking. Maar het de kiesgerechtigde leden aanbeve­ vice-voorzitter moeten dan wel rechtvaardige maatre­ lingen doet voor de interne kandi­ organisatie gelen zijn. Een voorbeeld d~arvan daatstelling voor vertegenwoordigen­ zijn de plannen met betrekk1ng tot de lichamen (art. 108). Het hoofdbe­ de ambtenarensalarissen. Df66 is stuur dient volgens dit artikel echter een oppositiepartij. We heb­ hieromtrent voorstellen aan de ALV ben er bewust voor gekozen niet mee te doen. Dit onderwer'p werd reeds te doen met dit kabinet. De reden eerder in de Adviesraad en op de daarvoor is dat we menen een verwe­ vorige ALV besproken. Een dergelijke zenlijkbaar alternatief te hebben. commissie heeft een moeilijke maar Er is een beter beleid mogelijk, essentiele taak, omdat hun aanbeve­ juist in de moeilij~e economisch~ ling aan de leden van D'66 van groot omstandigheden waar1n we ons bev1nden gewicht voor de uitslag van de ver­ Het jaar 1979 wordt het jaar van de kiezingen kan zijn. In verband hier­ Europese verkiezingen. Ik hoop en mede dient een dergelijke adviespro­ vertrouw dat D'66 daar goed uit zal cedure met de nodige waarborgen te VERHUIZING komen, zó qoed dat we met gezag kun­ worden omkleed. In de 2e Congres­ nen werken-aan de oprichting van een democraat zal een HB voorstel over Wij verzoeken u vriendelijk doch wel Europese partij ä la D'66, waarop we dit onderwerp worden gepubliceerd. héél dringend om uw telefoontjes tus· de voloende keer Kunnen stemmen bij d. Landelijke organisatiestruktuur. sen 15 februari en 21 februari tot Europese verkiezingen. Zoals reeds in eerdere Democraten een minimum te beperken. Daarna zijn En wat het functioneren van D'66 werd vermeld, heeft het HB een ad~ we weer tot veel berei.d. landelijk betreft, zijn organisatie, viescommissie landelijke organisatie Medewerkers secretariaat, zijn grondslagendiscussie, zijn ingesteld. Deze commissie heeft in­ SWB en PSVI D'66. politieke opstelling, zou ik willen middels de inventarisatie van de .zeggen: recht zo die gaat. regionale organisaties en de daar

-rI 3

Cong!tugangeJt, Ik. wcv.. daalt in het be.ûge. ge.zwc.hap van me.nóe.n, aange.go!td tot het veJtbouwe.n de.Jt 4ame.nle.ving, e.n ik zag he.n doende., boULUne.Ute.M, mw el.aa!t4 e.n timmeJr.lie.de.n e.n boog het hoo6d e.n zoc.ht de. 6undame.nte.n, nie.uv~gie.!t.-Lg e.n be.zongd; ik vond alle.e.n mijn bude. 4c.hoe.ne.n die. daalt e.e.nzaam .6tonde.n e.Jtge.Yl.6 op aaltde., ik veJtnam a1.6 wind het !te.ppe.n van de. vel.e. voeten, VOORJAARSCONGRES ge.utd!t.-l6tig naait de. toe.kom4t ondeJtWe.g. Ik. wou wel. me.e.gaan, ik ge1.oo6de. ook in monge.Yl.6tonde.n met veJtgulde. monden e.n aJtme.n die. e.e.n bnug van l.-le.6de. .6laan. maalt toe.n ik opk.e.e.k W{L6 het al te. laat: ik. had e.e.n ogenblik niet me.e.ge1.e.e.6d e.n ne.e.d-6 wcv.. ik e.e.n e.e.uwighud te.n ac.hteJt. CONGRESSTUK E C D 1 MaU!tU-6 Mak.

(Uil: "Met twe.e. mate.n~ veJtzamel.bundel. van Paul Rode.nko, u.-Ltge.ve.!t.-Lj Bakk.eJt) U I T N 0 D I G I N G voor de 24ste Algemene Ledenvergadering van de Politieke Partij Democraten '66 op 23 en 24 maart 1979 in KRASNAPOLSKY STEMRECHT te ArHERDAM concept agenda Alle leden van D'66 hebben op vrijdag 23 maart 1979 Algemene Ledenvergaderingen het recht hun stem uit te brengen, wan­ 20.00 uur 1. Opening door de partijvoorzitter en voorstellen van neer zij tenminste aan hun contri­ de congresleiding butieverplichtingen hebben voldaan. Deze verplichting geldt volgens het 2. Benoeming van notulen en stemcommi.ssie Huishoudelijk Reglement eerst op 3. Goedkeuring congresreglement 1 juli van het lopende jaar. Op het voorjaarscongres hebben dus ook le­ 20.10 uur 4. Financiën den stemrecht, die nog niet over a. overzi~ht financiële situatie 1979 1979, ~aar wel over 1978 hebben be­ b. goedkeuring financieel jaarverslag 1978 taald. c. vaststelling contributieregeling 1980 STEMKAARTEN WORDEN DUS ALLEEN UIT­ d. vaststelling bijdrageregeling regio's GEREIKT Jl.AN LEDEN DIE HUN LID~1AAT­ e. meerjarenraming 1980-1984 SCHAPSKAART 1978 OF 1979 TONEN. 20.45 uur 5. Jongerenorganisatie D'66 Sommige leden hebben heftig gepro­ 21.30 uur 6. Toespraak partijvoorzitter testeerd dat op het najaarscongres 1978 deze regel strak is gehanteerd. 22.15 uur 7. Beleidsprogramma- Ruimtelijke Ordening Wij beseffen dat het een harde maat­ 22.45 uur 8. Schorsing van de vergadering regel is, maar het is nu eenmaal in een partij met circa 12000 leden niet meer mogelijk is ieder lid van zaterdag 24 maart 1979 gezicht en naam te kennen en ook nog 10.30 uur 9. Heropening van de vergadering te weten of hij of zij contributie heeft betaald. 10. Algemene politieke moties (nationaal) Bovendien i? het nagenoeg onmogelijk 11.15uur 11. Presentatie kandidaten voor Dagelijks Bestuur en de volledige financiële ledenadmini­ Bestuur Stichting Wetenschappelijk Bureau D'66 stratie van 12000 leden mee te sle­ pen naar een congres en niet doen­ OPENING STEMBUSSEN lijk vier tot vijf congresmedewer­ 11.30 uur 12. Besluitvorming binnen D'66 kers met de controle op de leden­ administratie te belasten. Over de 12.15 uur 13. Toespraak Europese lijsttrekker rij van wachtenden zullen wij maar 13.00 uur LUNCH niet spreken. Daarom moeten wij de leden vragen 14.00 uur 14. Europese politieke moties hun LIDMAATSCHAPSKAART of hun 14.45 uur 15. Verkiezingscampagne Europees Parlement BETAALBEWIJS mee te brengen. 15.00 uur 16. Toespraak fraktievoorzitter Leden die nog geen contributie hebben betaald worden verzocht dit SLUITING STEMBUSSEN vóór 1 maart a.s. te doen. Het 15.45 uur 17. Adviescommissie interne kandidaatstelling secretariaat streeft er dan naar nog tijdig voor het congres de lid­ 16.00 uur 18. Landelijke organisatiestruktuur maatschapskaarten toe te zenden. 16.35 uur 19. Uitslag stemmingen Frans Rogier 16.45 uur 20. Sluiting door de partijvoorzitter vice-voorzitter organisatie Hieronder volgen enkele motiveringen van de vakbeweging durft te trot­ die misschien nog aardiger zijn dan seren. de uitslag. - Deze aardige man met in de politiek twee linkerhanden verdient van mij de troostprijs. -~QQe_~~~-~ll (no.2) - Vastberaden, soepel, maa( met mate. - Hij is gebleven nadat anderen heb- ben afgehaakt en hij blijft zich, !Q~~~-~~~Q~r~=~~~g~~Q~r~ (no.7) ondanks grote teleurstellingen voor - Wegens haar uithoudingsvermogen om POLITI~VAN HET JAAR de publieke zaak beschikbaar houden telkens weer met goed gedocumen­ - Knokt met vele winden tegen onver­ teerde en beargumenteer9e inter­ droten voort. ventiei te komen, terwijl v~ijwel Ieder jaar houdt Rob Vermaas van het - Omdat-ie zo taai is als een reptiel, niemand in de politiek doet wat weekblad De Tijd een ènquête onder de een blok beton. zou moeten: haar betoog niet alleen parlementaire redacteuren van dag- en - En eeuwig zingt hij zijn lied der op waarde schatten, maar er ook weekbladen en actualiteiten-rubrieken frustraties. nog wat mee doen. - Een voortreffel ijk, uitermate hard· van radio en televisie. ~~~-I~rl2~~ (no.3) werkend kamerlid, dat de contröl~ De vraag die aan de journal is.ten qie - Weet glashelder een eigen onafhan­ taak van het parlement nog enige dag in dag uit (of: nacht in nacht kelijk geluid over het voetlicht inhoud geeft. Charmant bovendien. uit) werd gesteld was dezelfde als de te krijgen. - Omdat zij als nieuw kamerlid zich voorgaande jaren: "Het gaat om de man -Heeft er het afgelopen jaar blijk zeer snel in moeilijke problemen of vrouw die volgens jou om welke re­ van gegeven de voorstellen van het heeft ingewerkt en haar standpun­ den dan ook in aanmerking komt voor kabinet zakelijk te kunnen beoor­ ten uitstekend verdedigt. het predicaat "politicus van het jaar delen. 1978". Het kan een kamerlid zijn, een - Omdat hij op het juiste moment de ~~~-Y~~-~Q~~~!i~g~~ (met Lub bers e)n minister of staatssecretaris, een juiste dingen zegt. Onder andere Schake 1 8-10 partij-functionaris of iemand die op in het Aantjes-debat en over de -Zijn kinderlijk geloof- beleden een andere plaats een rol in de bin­ oppositie van de PvdA. in de Almelo-debatten - in de on­ nenlandse politiek speelt." 6~ jour­ -Omdat hij in woord en daad de poli· doorgrondelijke ethiek van het nalisten hebben er aan meegedaan. tiek een beter aanzien tracht te CDA. (Onder hen wah~n er een paar die von­ geven; omdat hij leiding geeft aan den dat niemarid voor de titel "poli­ een fractie die zakelijk en effec­ ~~~~-~~QQ~!:'~ ticus van het jaar 1978" in aanmer­ tief oppositie voert; vanwege zijn - Omdat hij snel heeft geleerd waar­ king kwam.) voortreffelijke-analyse bij de Al­ in een KVP-politicus groot moet gemene Beschouwingen. zijn: verhullend taalgebruik, Een ieder kon drie namen op zijn of verhulde belastingpraktijken, haar lijstje invullen. De eerste keus - r1aakte een flinke 1 iberale partij van D'66. schaamteloze nevenverdiensten. kreeg drie punten, nummers twee twee - Kenmerk van deze tijd. punten en nummer drie kreeg één punt. - Hij zorgde er het meest voor dat Het leverde het volgende resultaat op; rechts de meerderheid in feite kwijt is. ~~~rt~~-~~~~~~l totaal aan· - Een van de weinige CDA-ers die het tal punten: gri~~-Y~~-8gt (no.4) "wolmerk" niet draagt. 1. Aantjes 62 - Omdat hij langzamerhand een beetje 2. Den Uyl 55 8~~~!i~~-~~ee~l~~-Y~~-~~_ÇQee~ll2 ) 3. Terlouw 41 boven zichzelf aan het uitgroeien (no.ll 4. Van Agt 30 is. Hij houdt de club goed bij el­ - Vanwege haar moedige - want tegen 5. Boersma 23 kaar en begint bepaald aan politiek eigen partij- en fractieleiding 6. Albeda 17 gezag te winnen. in - pleidooien voor nieuwe partij­ 7. Lambers-Hacquebard 11 - Niet van beton alleen, maar inmid­ politieke verhoudingen in ons land. 8-10. Van Houwelingen 10 dels van gewapend beton. - Het treffendste voorbeeld van on­ ~im_Q~i~~QQ~!:'9 (met Vondeling, Lubbers 10 Wiegel, De Ruiter, Anctriessen Schakel 10 kruid dat niet vergaat. - 1. De man die bleef zitten, waar en Van der Klaauw 12-151 11. Kappeyne v.d. Coppello 7 -Nooit meer een vleesloze dag als 12-15. Duisenberg, Vondeling, het om hem heen steeds leger wordt. schildknaap van het Roomse en Wiegel, De Ruiter 6 Groene Front. 16-17. Andriessen, d.Klaauw 5 2. Om de arrogantie, waarmee hij 18-23. Brinkhorst, Jan Blokker, op vrijdag de pers tegemoet ~~~~-YQ~~~!i~g Müller-van Ast, Voogd, treedt. - Is onovertroffen in het toebrengen - Voor zijn verstandige besluit zijn Molleman, van Thijn 3 politieke carrière eervol in het 24. van schade aan de politiek en lijkt 2~ het zelf niet eens te beseffen. buitenland af te sluiten en niet 25-.29. Kremers, Nijpels, Opland, langer in het Nederlandse parle­ W. Scholten, v.d.Spek, ~~~e_êQ~r~~~ (no.5) ment de verkeerde mensen te hoeven Goudzwaard verdedigen. 31-42 Marcus Bakker, Max v.d. -Lekker links praten, rechts lekker Berg, ~1arcel van Dam, verdienen. • 8QQ_~~-8~it~r - Omdat hij als ARP-man in hart en Arie de Graaf, Hermes, - Omdat hij er als minister in een W.Kok, Kruisinga, nieren de consequentie trok uit het feit dat je met evangelische radi­ rechts kabinet in lijkt te slagen Peijnenburg, P.Pippel, "linkser" te zijn dan zijn voor­ Jan Publiek, Rietkerk, caliteit binnen het grijze CDA niets kunt bereiken. · ganger die dezelfde post bekleedde Van der Stee 1 in een links kabinet. Zoals u ziet komt D'66 er met een ~il_8!~~~~ (no.6) derde plaats voor en een - Zijn taaie vasthouden aan recht­ ~r~~~-8~~ri~~~~~ zevende voor Ineke Lambers in deze vaardigheid in de verdel.ing van - Omdat hij zich zonder grote kennis politieke 'Top-Tien' niet slecht af. lusten en lasten, waarbij hij van zaken op een sleutelpost hand­ Ineke Lambers-Hacquébard werd hier­ problemen in het kabinet en con­ haaft. door "Politica van het iaar". flicten met een onredeliik deel 5

~~ri~-Y~Q_9~r-~l~~~~ van het jaar". Eén van de motive­ Nadere mededelingen o~er inleiders, - Het beste bewijs dat iedereen te­ ringen was: - "Voor het laatst; en terecht:" aanvangstijd enz. staan in de vol­ genwoordig minister kan worden (en gende Democraat, blij ven). Zou deze motivering er een aanwij­ zing voor zijn dat de keuze van de Ook deze studiebijeenkomst staat (met Jan Blok­ parlementaire journalisten een post­ open voor all~ leden van D'66 en is --~~~:-I~i-RDTT~~=~i~-Ast, Molleman, huum eerbewijs is voor de vele stof gratis. Opgave vóór 6 maart a.s. bij en Joop Voogd 18-23) die Aantjes hen om over te schrij­ het D'66-secretar1aat: - Omdat hij vaak de meest scherpzin­ ven heeft gegeven? Zo ja, dan (tot 15 februari) Javastraat 6, nige peelnemer aan de kamerdebat­ wordt het belang van zo'n onderzoek Den Haag, tlf.0?0-467188 1 453271; ten is. toch weer relatief. (na 15 februari) Bezuidenhoutseweg - Omdat hij erin slaagt naar buiten Ernst Bakker 195, Den Haag, tlf.0?0-858303. toe de indruk te wekken dat hij de persmedewerker eerste man in de D'66-fractie is. D'66 fraktie Herman Schaper secretaris buitenland ~ç.LY~Q_I~ÜQ - Een mens, zoals ik zou willen zijn. H!Q~-Q~_êQ!r (nö.24) - Zijn kinderlijk geloof - beleden in de neutronenbomdiscussie - in de vredelievendheid van het CDA. Er~Q_Y~Q_Q~r-~Q~~ (met Kremers, Nü~els, Opland en Scholten 25-29) - Enige die normaal deed in Aantjes­ debat. D I 6 6 E N E U R 0 P A êQ~_§Q~Q~~~~r9 (no.30) - Zou een partij kunnen maken. Op zaterdag 13 januari j.l. vond de - Ex aequo met Hans de Boer: voor de eerste van twee D'66-Europadagen knappe wijze waarop dit duo in de plaats in Utrecht. De ongeveer zestiio. opvolgingskwestie van Aantjes dui­ aanwezigen verdeelden zich 's och- - delijk maakte dat het KVP-primaat tends en 's middags in twee discus­ binnen het CDA niet deugt om tege­ siegroepen. Vier onderwerpen k~Jamen lijk aan KVP-er Lubbers de eer te zodoende aan de orde: democratise­ laten binnenkprt het kabinet te ring, ontwikkelingssamenwerking, fusilleren. landbouw en steun aan bedrijven in moeilijkheden. ~!Q_~~~li~~ (met Marcus Bakker, Max v.d.Berg, t·1arcel van Dam, A, de Per onderwerp was één inleider aan­ Graaf, Hermes, Kok, Kruisinga, gezocht. Deze had stellingen opge­ Peynenburg, P.Pippel, Rietkerk steld die tevoren, tezamen met enige en v.d.Stee(no.31-42, die allen informatieve brochures, aan de deel- 1 punt kregen) . nemers waren opgestuurd. Nadat de Mr. H.J.Zeevalking - Laat alle politieke onverstaan­ inleiders hun stellingen hadden toe­ Burgemeester van baarheid over zich heen gaan. gelicht, ontstonden er steeds leven­ Uit zijn installatierede: dige discussies over vragen als: Juist als D'66-er heb ik begrip voor M-~~rl!!~~ Moet hiervoor een Europese of natio­ de teleurstelling die mijn benoeming - De perfecte wijze waarop deze nale oplossing worden gevonden? in sommige.rijen moet hebben veroor­ Staatssecretaris van Onderwijs Ts zo'n Europese politiek wel moge­ zaakt, want hoe vaak werden wij De­ er in slaagde een jaar niets lijk, gezien het verzet daartegen mocraten wat dat betreft in het- ver­ van zich te laten horen. van bepaalde landen? leden teleurgesteld als het ging om Hoe kan zo'n politiek democratisch burgemeestersbenoemingen elders? E:._EiQQ~l bestuurd worden? E.a. - Prachtige vertaling van het ge­ Van de inleidingen en discussies zijn Frans Rogier, sprekend namens de beuren anno 1978 in het licht van verslagen gemaakt die over enige tijd partij, zei onder meer: Onze achter­ 2002. als brochure zullen worden gepubli­ stand in de verdeling van burgemees­ ceerd, tezamen met de verslagen van tersposten is iets ingelopen. Het EQQ§_Y~Q_Q~r-~!~~ de tweede discussiedag. aantal Nederlanders dat een D'66- - Zijn vermogen met veel onverstaan· burgemeester heeft is van 0,1%~tot bare woorden ook niets van enig TWEEDE EUROPA-DAG 0,5% gestegen. Dat is nog geen tien­ belang te kunnen zeggen. Op 17 maart a.s. zal een tweede dis­ de gedeelte van ons stemmenpercenta­ cussiedag over vraagstukken van Eu­ ge. Er zijn dus nog wel enkele bur­ ~QQL8i~!~~r~ ropese samenwerking plaatsvinden te gemeestersposten waar D'66 recht op - De man die altijd staat te juichen Amersfoort in "Kobus aan de Poort". heeft. als iedereen boe roept: Van Agts De onderwerpen zijn: eigen ja-knikker. Wat kan Europa doen om de emanci­ De redaktie van de Democraat sluit patie te bevorderen? zich gaarne aan bij de vele geluk­ Blijft over no.l, ~ill~~-8!Q!j~~: - Het Europese milieubeleid. wensen die de nieuwe magistraat bij ~1et de beste wil van de wereld - De noodzaak van Europese samenwer- de aanvaarding van zijn ambt heeft begrijp ik niet dat Aantjes "met king voor de werkloosheidsbe­ ontvangen. De ambtsketen moge hem inachtneming van al zijn politieke strijding. niet verhinderen van tijd tot tijd kwaliteiten die hij bewezen heeft, - Moet Europa één culturele eenheid~ zijn pen te hanteren voor een bij­ gekozen kon worden tot "politicus worst worden? drage aan ons partijblad. 6

DE DEMOCRAAT toen ik hoorde dat ze op Buitenlandse Zaken werkte: ~at heeft haar vader 'Ik geloof dat wij ons niet teveel keurig geregeld. Een voor de hand op Europa moeten verkijken. Europa liggende gedachte. is een heel naar binnen gericht IN GESPREK MET 'Ik heb me hier echt ïn.moeten vech­ conservatief·bureaucratisch geheel ten. Toen ik in 1973 terugkwam wilde in de wereld. Juist IJ '66 moet dat hardop durven zeggen. Ik denk ook ik iets doen aan ontwik~elingssamen­ SUZANNE BISCHOFF dat we Eur.opa niet helpen door te werking en-Tk begreep dat dat hier 11 moest gebeuren en niet daar. Op roepen: '~ight or wrong, my Europe ' projecten ginds kon je wel koken en vegen en mensen versjouwen. Maar je deed eigenlijk nooit iets wat de mensen daar zelf ook niet zouden 'Toen ik in 1973 terugkwam heb ik Suzanne Bischöff, kunnen doen. Ik moest het zoeken in lang geaarzeld tussen PvdA en D'66. meer structurele ontwikkelingssamen­ Behalve het centralisme van de werking: zorgen dat de Europese Partij van de Arbeid - ik lees -geboren 31 juli 1950, landbouwpolitiek niet negatief werkt net die redevoeringen van Den Uyl, -na kleuter-, lager en voortgezet voor de arme landen; zorgen dat we en daar komt het weer aan alle kan­ onderwijs te l~ass(:!naar in 1968 naar onze grenzen niet dichtgooien, juist ten op je af - viel me ook de manier, Utrecht, op het moment waarop die landen iets waarop ze met elkaar omgaan, niet -studeerde daar in vier jaar af aan · naar ons gaan exporteren. Zo kwam ik mee. Je kunt veel hooggestemde idea­ de internationale richting van de terug uit Bombay. Gepakt door de len ver weg hebben, er moet i~ de staatkundige afdeling (een soort sfeer in Azië, geschokt door het praktijk van alledag iets van te 7e faculteit die al niet meer mechanisch leven hier. Ik herinner proeven zijn en ik kijk altijd erg bestaat) van de juridische facul­ me nog dat mijn eerste indruk hier goed naar mensen in hun werksfeer. teit, was: wat zijn ze hier rijk in het Bij D'66 kwam ik op het absolute -zwierf een jaar door Azië en werkt dieptepunt in 1975 op het congres in sinds 1973 op Buitenlandse Zaken, Leiden. Ik voelde me er meteen thuis -stapte· in 1976 over naar het Direc­ en werd lid. Ik ben mee gaan draaien toraat Generaal Internationale 4n de werkgroep Buitenland. Die Samenwerking, werkgroepen, dat is helemaal D'66. Er was niets en toch ging iedereen -is gehuwd met Arie Rijke~ maar wil weer praten, afspraken maken, stuk­ uit emancipatorische overwegingen ken produceren en uitwisselen ... haar eigen naam blijven dragen. toen ging' het vuurtje weer branden. -is woensdag 24 januari beëdigd als Handtekeningenactie, democraten op lid van de Tweede Kamer en volgt straat, nieuwe leden stromen toe. daarin mr. H.J. Zeevalking op, die En het besef alom: "Er moet zo'n onlangs burgemeester van Rijswijk partij zijn!" In die partij ben ik werd. uit wat je de 'school van Hans' zou kunnen noemen. Ik zou het jammer vinden als we door recente ontwikke­ lingen zijn critische prikken in de 'Ik ben van jongsaf een ontwikkelings­ partij zouden moeten missen. Zijn freak. Mijn geschiedenisleraar heeft waarschuwing indertijd voor het me op dat spoor gezet. Hij was een "links inslapen, rechts wakker sociale man, wat misschien wel moedig vaneen worden" in D'66 heb ik me erg aan­ was in Wassenaar. In Utrecht raakte getrokken. Ik geloof ook erg in die ik, het was midden in de universitai-" onderlinge correctie van links op re revolutie, politiek geïnteres• partljganger links. Wel betwijfel ik of je- wat seerd. Toch bleef dat ontwikkelings­ pleegt te doen - werk me niet loslaten en in 1972 trok voor het meten van de progresslvl­ ik als quasi-hippie naar Azië. Ik teit de PvdA als maatstaf moet ge­ wilde de ontwikkelingsprojecten van Westen. En kort daarna besefte ik: bruiken. Je kunt toch niet zeggen dichtbij zien, meemaken hoe het in wat zijn we eigenlijk arm in het ".Socialisten zijn per definitie het veld toegaat. Die Europese en Westen. progressief"? Kijk maar eens. rond Amerikaanse hippies vond ik bar ver­ Ik wilde dus aan de slaq. Kwam wel in Europa. Die jongens in Eng(:!land velend. Ze zaten de hele dag te roken op Buitenlandse Zaken, maar voor­ en Duitsland, dat heeft met progres­ op het strand en, met de travellers­ lopig nog niet op ontwikkelingshulp. sief, zoals ik het bedoel, weinig te cheques in hun rugzak, aten ze heeft me later eens ver­ maken. Je zult het nog meemaken - 's avonds van de gastvrijheid va~ teld dat hij ook dacht: wat moet dat ook hier in Nederland - dat socia­ zeer arme inlanders. mens hier, enfin, hetzelfde wat jij listen, tuk als zij zijn op korte Suzanne Bischoff kijkt een beetje dacht, maar blijkbaar zijn vooroor­ termijn successen vanwege hun boos als ik zeg dat ze zelf ook niet delen op den duur toch weg te werken, achterban, veel conservatiever blij­ onbemiddeld was. Ze staat op het want ik heb nu al een paar jaar een ken te zijn dan ze zich graag voor­ punt om echt verontwaardigd te wor­ dagtaak in de handelspolitieke en doen bij de aanpa~ van economische den als ik haar vertel wat ik dacht grondstoffensector van het Directo­ problemen. ' raat Generaal Internationale Samen­ werking op het ministerie van Bui­ 'Ik moet altijd lachen als Westerse tenlandse Zaken. mensen, die in hun eigen systeem Zoonslavernij en dat soort dingen heel gewoon vinden, met omfloerste ~i~~LQ~JEQ~!::~~t stem over de rechten van de mens Maar dat ruil je nu voor het Binnen­ gaan praten ' hof. Wanneer werd je lid van de partij en waarom? 7

Yr§§f.DQ_y~r~i.H Je weet toch totaal niet voor welke politiek je kiest al·s je daarover nG 'Ik moet daarom ook wel een beetje een uitspraak doet. D'66 kiest voor lachen, als Vondeling in de Gast­ zijn eigen links-liberale Europese rubriek van de Democraat schrijft politiek.' dat er geen economen zijn in D'66. Wij gaan intussen wel in discussie Laat hem de ledenlijst nog maar eens over de grondslagen van de partij. nalopen. Zo uit mijn hoofd noem ik Wat vind je daarvan? De Beer, Labohm, Chin, maar er zijn 'Daarin vertegenwoordig ik helemaal er meer, misschien niet zo bekend het D'66-standpunt: veel discussië­ als Tinbergen, niettemin economen. ren, weinig opschrijven en over dat En dat wij geen duidelijk antwoord weinige weer onmiddellijk in de zouden hebben op vragen die de discussie.' . economische ontwikkeling nns stelt, Denk je niet dat een partij waarin kan Vondeling eenvoudig niet menen. alle leden een eigen politiek gewe­ ! Terwijl wij tenminste nog een poging ten hebben beter is dan een partij doen om enkele echt structurele met een partijgeweten? oplossingen te geven, zegt hij, dat 'Jij bent typisch zo'n democraat van wij ons daar niet over durven uit­ het eerste uur, toen de mensen elkaar spreken, terwijl de PvdA dat juist nog kenden en niemand behoefte had niet doet. Zij kan dat waarschijn­ aan structuur. Maar die.tijd is voor­ lijk ook niet vanwege haar achter­ bij. Je kunt dat vervelend vinden, ban, maar het is vreemd om dat maar je moet echt beseffen dat er ook dan D'66 te verwijten. Misschien binnen D'66 nu veel mensen zijn die dragen we niet altijd de goede op­ lossing aan·- en iedereen mag daar critiek op hebben - maar wij durven het wil afstaan. Verder handelspoli­ tenminste een aanzet voor oplossin­ tiek, wat ik een heel gelukkige 'De heilsstaat van Marx is een gen te geven. stilstaand feit. lJ aar is nooit over Even vreemd vind ik het als hij combinatie vind met het eerste. Rond de idee~n over een nieuwe internatio­ nagedacht hoe die zich bij gewijzig­ zegt dat D'66 niets doet voor de nale economische orde, kun je van de omstandigheden zou kunnen ont­ "gewone man". Hij heeft wellicht daaruit denk ik, in uitwisseling met wikkelen' gelijk als hij bedoe)t dat we in ons Maarten Engwirda, je nationale en politiek handelen te weinig uit zijn internationale economische politiek, op electoraal suctes. Als hij dat ook ten opzichte van de ontwikke­ bedoelt met zijn uitspraak dat poli­ lingslanden, op elkaar afstemmen. behoefte hebben aan geborgenheid, tieke strijd niet alleen een intel­ Verder krijg ik de M van CRM. Dat aan aanwijsbare herkenbaarheid. En lectuele bezigheid is, maar ook een betekent onder meer de vrouweneman­ die de heftige discussie die daaraan gevecht om de doodgewone, onzinde­ cipatie, waar ik erg blij mee ben. vooraf moet gaan graag aan anderen lijke, vulgaire macht, dan is dat overlaten. We zijn geen loslopende misschien wel waar. Hoewel ik me D'66 doet naar buiten wel heel ge~mancipeerd, maar er is op aller­ club meer, we zijn een partij binnen afvraag of niet veel van die zoge­ lei terreinen toch nog wel een en het systeem. Maar je hoeft je er niet naamde "doodgewone" mensen het zo druk over te maken, want zolang langzamerhand doorhebben dat oppo­ ander te doen. Elida Wessel heeft in haar eentje al erg veel gedaan. Ik er nog mensen in de partij zitten sitie voeren iets méér is dan aan­ - en die zijn er gelukkig -die houdend roepen dat de gevolgen van geloof dat we vooral de vrouwen zelf extra moeten blijven stimuleren om direct klaar staan om alle heilige Bestek '81 uitsluitend op de ruggen huisjes weer omver te trappen, kun­ van de minst bedeelden drukken.' echt die doorbreking van dat rollen­ patroon te bereiken. Daar wil ik nen we best een oaar van die huisjes samen met de emancipatiecommissie bouwen.' ' ~i~b~i~9~~9i~~~~~i~ hard aan gaan werken in de partij en in de Kamer.' Ik neem aan dat door het uittreden Je manifesteert een tamelijk onaf­ Stijn Verbeeck van en jouw komst hankelijk geluid. Ben je niet bang er een zekere herindeling van taken dat je je straks op het Binnenhof *Zie voor een herindeling van taken moet komen. Wat ga je precies doen regelmatig zult moeten conformeren in de fractie? * in de Kamerfractie de volgende aan het fractiestandpunt? Democraat. 'Er komt inderdaad een herindeling 'Ach nee, democraten kunnen toch Ik krijg ontwikkelingssamenwerking. alles uitpraten. Daar ben ik niet zo Dat ligt misschien voor de hand, bang voor. Bovendien heb ik wat er­ maar ik ben erg blij dat Jan Terlouw varing met delegatieberaad op een aantal internationale conferenties als UNCTAD en dergelijke. Ik hecht wel waarde aan een goed fractiestand­ punt. Laat de anderen maar proberen onze partij de richtingendiscussie 'Wij hebben in onze burgerlijke in de maag te splitsen. Als je 't mij democratie een zekere mate van wel­ vraagt denk ik dat die discussie vaart gekregen. Wij zijn er nog lang eerder moet plaatsvinden binnen het niet, maar relatief gesproken zijn CDA, de PvdA en de VVD. Bij alle drie we erg ver. Als ik het vergeli/k met eerder dan bij ons. En kijk eens in alle andere landen dan zijn we mis­ Europa. Iedereen vraagt zich af waar­ schien alleen wat opvoeding betreft om die drie D'66ers zo onduidelijk nog wat achter. Zo'n stelsel van zijn dat ze niet ronduit zeggen bij permanente educatie, dat komt hier welke fractie zij zich wensen aan te niet zo gemakkelijk van de grond' sluiten. Maar dat is het probleem niet. Die fracties zijn onduidelijk. - 8

"r.Jijn tweede zorg is wel hoe je met het heeft geen zin te denken dat deze gatalsverhoudingen voor ogen, we ons kleine stukje Europa, dat en op zo'n grote afstand van de NederTand heet, veilig kunnen hou­ thuismarkt, de band met de partij, den door hier geen kerncentrales met de leden en met de kiezers kunt meer te bouwen, terwijl vlak over ·onderhouden. Want naast.het eigen­ onze grenzen, bij.,Antwerpen, bij lijke parlementaire wer.k zie ik dat Luik, bij Kalkar, en langs de Rijn, als het tweede belangrijke aan­ de atoominstallaties verrijzen. dachtsgebied. Een geweldige opgave Zonder enige Europese coördinatie zeker voor een partij als de onze. overigens op dit moment. Europees Ik hoop dat we er als PARTIJ in zul­ moet dat worden besproken en gere­ len slagen aan dat v~aagstuk alles geld. te doen wat nodig is en dat is veel! - het is zinloos Nederland te over­ Dames en heren, wie kennis neemt dekken met waterzuiveringsinstalla­ van de geplande voorlichtingsactivi­ ties als we ook niet - en opnieuw: teiten - landelijk - voor de verkie­ in Europees verband - ervoor zor­ zingen van 7 juni, ontkomt niet aan gen dat onze grote riveren,de zee­ de indruk dat we in vijf maanden heb­ en die ons omringen, de stranden ben in te halen wat gedurende twin­ waar we recreëren, beveiligd gaan tig jaar volstrekt verwaarloosd is: worden tegen de grote bedreigingen de burgers duidelijk te ,maken dat de die weizelf hebben geschapen. EEG iets anders is dan het Euro­ Ik geef slechts een paar voorbeel­ visie-songfestival. den; ze zijn nog met vele aan te vullen." D~t de EEG, juist onderstreept door Uit de vijf kernthema's die De Goede d1e komende verkiezingen, omgevormd in de komende maanden en later in ~~I-~~~-B~Q~_Y6~_668_Q~_§Q~Q~ moet .gaan worden tot een echte ge­ Straatsburg van belang acht: lijsttrekker Europese meenschap van Europese burgers. Dat verkiezingen er een Europese Gemeenschap moet ko­ men, die meer is dan het bureaucra­ "Een Democratisch Europa. "Twaalf jaar geleden - het was op tische, niet-democratische gecontro­ 27 decembe~ 1966 - congresseerde leerde, ondoorzichtige en overmach­ In de eerste plaats zullen we er al­ D'66 in Krasnapolsky, Amsterdam". tige, ver van de burgers afstaande les aan moeten doen dat de landen van de Gemeenschap, met alle onderlinge Zo begon Aar d.e Goede de toespraak apparaat, dat zetelt in torenhoge ge­ bouwen in het moderne Babylon." verschillen, parlementaire democra­ op 13 januari jl. in Utrecht bij tieën zullen zijn en blijven. Dat is zijn verkiezing tot 1ijsttrekker van Ook al krijgt het Europese parlement echt niet zo'n vanzelfsprekende zaak p'66 voor de verkiezingen van het slechts wei~ig bevoegdheden: "D'66 als het ~1el lijkt. Europees Parlement. . ziet een verdere groei naar Europe­ - heeft Frankrijk niet meermalen - Hij ging daarna. voort met een terug­ se samenwerking als wenselijk en on­ laatstelijk nog in 1968 - gewankeld blik van het werk in de partij, in vermijdelijk. Voor die zaken die een op de rand van een echt Generaals­ de. Tweede Kamerfractie en als Staats­ bovennationale dimensie hebben. De bewind? secretaris van Financiën. ' Nederlandse samenleving, onze wel­ - wordt de democratie in de Bondsre­ "Dames en heren, voordat ik wat ge­ vaart en welzijn, onze hanaëT en in­ publiek niet van tijd tot tijd be­ dachten aan u ga voorleggen over dustrie, ons milieu, landbouw en laagd door opkomende nationaal­ enkele kernthema's, die hopelijk. vervoer, en noemt u maar op, zijn in socialistische en fascistische een bijdrage vormen voor· verdere een belangenverstr.engeling met die stromingen? discussie, in de partij, in de cam­ van onze buren in Europa tot lotsver­ - is er in Italië niet meermalen pagne en straks in het Europees Par­ bondenheid veroordeeld. Eén Europa sprake geweest van dreigende staat~ lement, nog twee verzuchtingen. of geen Europa. Onze veiligheid kan grepen? r1ijn eerste probleem is hoe je in alleen bestaan bij een Europese vei­ En hebben de Rode Brigades er de dat grote gezelschap politiek gespro­ ligheid. Ieder Europees land op zich­ jongste periode geen blijk van ge­ ken op de been blijft, dat je niet zelf biedt een te beperkt kader voor geven dat geweld en terreur ook ondersneeuwt. Natuurlijk zorgt u er­ de grote problemen van onze tijd. als middel wordt gezien en gehan­ voor dat die tweede zetel er komt. Ik noem u een paar voorbeelden: teerd om gelijk te krijgen? Maar dan nog. Zeker, we - u merkt - de oplossing van het werkgelegen­ - en staan er op dit moment niet nu dat ik in het meervoud spreek - heidsprobleem, uan de economische drie Zuid-Europese landen in de zullen niet bij elk onderv1erp het inzinking die structurele kenmer­ wachtkamer van de EG, die tot voor woord .voeren, De "Verordening tot ken vertoont, ligt niet in "Be­ kort - alle drie - door dictaturen vaststelling van het maximale vocht­ stek '81" - dat wist u trouwens al werden geregeerd? In Griekenland gehalte in ananasvezels""zullen we - maar in een gemeenschappelijke werden de kolonels verdreven. In onbesproken laten, evenals de "Rege­ aanpak, door de ~uropese Gemeen­ Portugal verdween Salazar. Spanje len betreffende het gebruik van stem­ schap, en dan nog in samenwerking zag - eindelijk - Franco verdwij­ pelinkt bij de uitvoer van eende­ met andere grote economische mach­ nen. eieren" - ik noem maar iets -. Het ten als de Verenigde Staten, Japan In alle drie deze landen balan­ probleem wordt een stuk dringender e.d. ceert de parlementaire democratie met een zeer beperkte spreektijd van - de aanpak van het energie-vraag­ nog tussen een afschuwelijk verle­ zeg 5 minuten bij een echt belangrijk stuk ligt voor Nederland niet al­ den en een onzekere toekomst. Tus­ ·onderwerp zoals de behandeling van leen in Den Haag; de energie-cri­ sen hoop en vrees. Griekenland de gemeenschapsbegroting en de daar­ sis van 1973 - en wie weet of iets worstert met grote economische pro­ mee gepaard gaande botsing tussen dergelijke zich niet binnenkort blemen, gezinnen worden uiteenge­ Parlement;, Mini sterraad en Commis­ herhaalt, zie Iran - heeft dui~e­ scheurd: er moet immers brood op s ie, zoals die·zich .. onlangs voor­ lijk gemaakt dat Europa~kwetsbaar de plank zijn en dat is alleen in deed in Luxemburg. "Net voldoende is. Alleen een Europese energie­ het Westen te verdienen. voor een stemverklaring" hoor ik een politiek kan voorkomen dat we in Portugal sleept zich van de ene tweede Kamerlid zeggen." het slop raken. regeringscrisis naar de andere en 9

ook daar: zonder ingrijpende eco­ Een Veilig Europa zullen ZlJn voor de uitkomst. Maar mische nulp van IMF en EEG fs·er naast welbegrepen Europese belangen nauwelijks kans op,overleving. Dames en heren, een Europa dat moet een belangrijk oogmerk zijn dat En ih Spanje blijven generaals de slechts veiligheid voor zichzelf be­ het levenspeil van vele miljarden in jonge democratische samenleving dingt is een onveilig Europa. Europa de Derde l~ereld wordt verbeterd, een slapeloze nachten bezorgen. Be­ moet veel meer een stimulerende fak­ levenspeil dat ook dan nog zeer be­ dreigingen te over ! tor worden in de procesgang naar be­ scheiden zal zijn in vergelijking houd en. versterking van de wereld­ met dat van ons. Europa moet daarin Dames en heren, ik geloof dat een vrede. One world or none ! Democratisch~Europa niet vanzelf ont­ zijn eigen rol spelen. Nieuwe ar­ staat en voortbestaat. De·democratie Ik vind dat er toenemende mogelijk­ beidsverdelingen tussen rijke en wordt altijd weer en overal bedreigd. heden moeten komen dat Europa via een arme landen mogen niet worden tegen­ Die moet bewaakt worden en er moet toekomstige gemeenschappelijke buiten­ gewerkt. Protectionistische tenden­ vóór gewaakt worden. Ik ge 1oof dat landse politiek zichzelf actiever be­ sen moeten bestreden worden, èn uit een Europees Parlement een forum moet trekt bij eigen en andermans lot. lijfsbehoud, maar vooral uit solida­ zijn waar voor het behoud en de ver­ De zaken niet teveel overlaat aan de rHei t. sterking van de parlementaire demo­ twee grootmachten die elkaar zozeer Een Schoon Europa cratie in - straks - 12 aangesloten wantrouwen en die, als het erop aan­ landen bij voortduring moet worden komt, eerst en vooral het eigen be­ De ontwikkeling van de industriële gewaakt en zonodig fel moet worden lang zullen dienen. Het Europa van samenleving na de laatste wereldoor­ gestreden. de 9 - straks van de 12 - mag er log heeft in een hoog tempo en in Niet dat een parlementaire democra­ voorts niet in berusten dat Europese grote omvang plaats gehad; Dat heeft tie op zichzelf een garantie zou landen in het Oosten, Rusland zelf grote wel vaart gebracht. llij hebben zijn voor een democratische samen­ inbegrepen, blijvend tot een andere er ook onheilspellende nevenver­ levlng in zijn geheel. Daarvoor is wereld behoren. Waarom zou een gene­ schijnselen mee opgeroepen. De laatste meer nodig en daarmee kom ik op een reus aanbod van de Europese Gemeen­ tien jaren pas zijn we ons dat bewust tweede runt. schap aan Oost-Europa om tot een stel geworden. Toen de Tweede-Kamerfraktie selmatige uitbreiding van de betrek­ van D'66 - het was in 1968 - bij de kingen op velerlei gebied te komen begroting van Economische Zaken vroeg In een democratisch Europa kan een de ongekende expansie van dat ogenblik mentaliteitsvorming, het kweken en niet tot wederzijds voordeel kunnen strekken? Zou een fundamentele dis­ voortaan vergezeld te laten gaan van versterken van een democratische ge­ ecologische studies, van inschakeling zindheid niet worden gemist. Democra­ cussie in het Europees Parlement, in van milieu-deskundigen, greep.de toe~­ tie is niet slechts een systeem, aanwezigheid van parlementaire dele­ het is ook een houding!" gaties uit het Oostblok, over een malige Minister de Block de interrup~ Europese vredespolitiek niet een bij­ tie-microfoon en vroeg: "U spreekt drage, ja wellicht een doorbraak ~un­ over ecologen, wat zijn dat voor din­ 'D'66 streeft - het is al vaker ge­ nen betekenen? Het moet op zijn minst gen?" Het Was D'66 dat het initiatief zegd - naar een maatschappijmodel - geprobeerd worden ! nam tot de formatie van de Commissie ook op het Europese vlak - dat leidt Europa heeft een taak met betrekking ~~ansholt die de problematiek van de tot handhaving en vergroting van in­ tot de wereldvrede, heeft een taak op Club van Rome politiek heeft trachten dividuele ontplooiingsmogelijkheden. het vlak van de mensenrechten maar te vertalen. Gelukkig is er het nodige Deze ontplooiing moet geschieden in ook met betrekking tot verheffing van op gang gekomen. Het besef dat er · vrijheid en verantwoordelijkheid, het levenspeil in die vele gebieden grenzen aan de groei zijn wordt even­ naar eigen inzicht en overtuiging, op de wereld waar zozeer geleden wel opnieuw bedreigd nu er economische in solidariteit met de medemens en wordt.dat voor velennog slechts de problemen zijn. Eerst werkgelegenheid, zonder politieke, sociale en econo­ dood in ellende de verlossing bete­ dan pas het mili~u. dreigt het nieu~e mische discriminatie van anderen. kent. devies te worden. Ik voeg hier gaarne aan toe dat ex­ Onze opdracht zal moeten zijn veel tra aandacht moet worden gegeven - En hiermee, dames en heren, kom i.k aandacht te geven en te vragen voor ook in Europees verband - aan eman­ aan mijn derde thema: een goed ruimtelijk ordeningsbeleid, cipatievraagstukken. Een met de Derde Wereld Solidair te waarschuwen tegen verdere super­ concentraties als Rijnmond en Ruhr­ Een derde punt dat bij een democra­ Europa gebied, afspraken te bevorderen over tisch Europa uiteraard niet mag ont­ \·Ie v1eten dat de Oost-~lest-tegenstel­ maxima waarmee het milieu kan worden breken is de democratisering van de ling de afgelopen dertig jaar de in­ belast, vestigingseisen van industrie­ instellingen van de Gemeenschap zelf. ternationale politiek heeft beheerst. en die vervuiling teweeg brengen, Met de verkiezingen van l juni komt Ik denk dat de komende periode - veel routes van olietankers, behoud van er een echte politieke dimensie bij sterker dan nu reeds het geval is - onvervangbare natuurgebieden in Euro­ in het Europese proces, die ·van gro­ beheerst gaat worden door de Noord­ pa, het schoonmaken en houden van on­ te betekenis kan worden. De politieke Zuid-problematiek, de verhouding ze rivieren en zeeën, het bevorderen stromingen in Europa, geworteld in rijk-arm. van een veel zuiniger aanwending van na ti on a 1e onts taansprocesse r) ,v/Orden Uit puur eigenbelang en uit solidari­ grondstoffen, een goede energiepoli­ gedwongen op Europees niveau, en dat teit met de Derde Wereld zal Europa tiek die verspilling tegengaat en van dag tot dag, kleur te bekennen niet meer kunnen blijven volstaan grote gevaren - kernenergie - onder­ in zaken die niet langer meer natio­ met geldinjecties en incidentele kent en daar wat aan doet. naal kunnen en mogen worden opgelost hulpacties in de ergste noodgebieden. Een Welvarend Europa doch om gemeenschappelijke Europese Er is zeker al het een en ander ge­ oplossingen vragen. Ik gaf daar reeds beurd, de samenwerkingsaccoorden Dames en heren, het zou in dit bestek aanduidingen van. Versterking van de van Lomé zijn daar een voorbeeld van. te ver voeren de zeer vele facetten die aan dit thema verbonden zijn te Gemeenschap mag niet betekenen een ~1aar funda­ overtrokken centralistisch geza~, menteler zal zijn dat na vier half of gaan belichten. Ik vermoed dat de bin­ maar moet stoelen op een zo open mo­ heel mislukte Unctad-conferenties nenkort te houden tweede Europadag gelijke besluitvorming, echte con­ de komende in mei a.s. in Manilla daar meer gelegenheid voor zal bieden. trole- en mede-wetgevingstaken door slaagt. Slaagi in die zin dat niet Puntsgewijs wil ik nu volstaan te ver­ het'Europees Parlement en een beleid alleen onze grondstoffenschaarste, melden waaraan 0'66 naar mijn mening dat het veelkleurige palet van lan­ onze strategische afhankelijkheid, aandacht zal moeten besteden. den en regio's respecteert. ons beperkt territóir allesbepalend 10

- Het grootste vraagstuk is momenteel conservatieven zullen bevatten natio­ VAN DE' FRACTIEVOORZITTER de werkgèlegenheid. Ik denk dat, nalistisch denkenden en Europees den­ mochten we het vraagstuk van de kenden, een regelmatig appèl op mede­ Ofschoon in de vorige Democraat uit­ werkgelegenheid in Europa niet gron­ werking aan een progressief Europees voerig verslag is gedaan over de pro­ dig aanpakken, dat een levensgrote beleid, middels stemgedrag tot uit­ cedures rond de kandidaatstelling bedreiging kan gaan vormen voor de drukking komend, op den duur produc­ voor de Europese verkiezingen, kom politieke, democratische en maat­ tiever zal zijn, scheidslijnen zullen ik daar toch nog even op terug. Naar schappelijke stabiliteit in Europa. opleveren die een basis zouden kunnen ik hoor doet namelijk in de partij De burgers willen zekerheid, veilig­ gaan vormen voor heroriëntaties; wel­ het gerucht de ronde dat ik me tegen heid en een toekomstbeeld dat niet licht later voor nieuwe partijforma­ de kandidatuur van Hans van Mierlo al te somber is. Als die dingen ties, Europees georiënteerd. Laten zou hebben verzet. Dat is onzin. gaan wegvallen, ontstaan allerhande we ons niet overgeven aan mateloze De werkelijkheid is als volgt. stromingen, die het proces van on~ overmoedigheid dat wij wel eens even­ zekerheid, onveiligheid en onmaat­ tjes de bezem door het politiek Euro­ Tot het congres in november wist ik schappelijkheid zullen versnellen. pa van vandaag zullen halen. Mijn niet beter of zowel Brinkhorst als De onaanvaardbaar hoge jeugdwerk­ idee is dat zeker de eerste twee à Van Mierlo zouden zich kandidaat loosheid is zo'n probleem waarvan drie jaar nodig zullen zijn als een stellen. Ik vond beiden zeer ge~ de mogelijke gevolgen worden onder- fase van oriëntering dáár en van rap­ schikt als lijsttrekker, al zag ik schat. ' portering naar hier. Een goede dis­ Brinkhorst niet graag vertrekken uit -De veel te grote ongelijkheden in èussie op een daaraan te wijden Euro­ de fractie. Tijdens het congres hield inkomen en bestaansmogelijkheden pa-congres te zijner tijd zal on~ dan Van Mierlo een toespraakje dat enige tussen de verschillende landen en verder de weg moeten wijzen. beroering wekte en waar velen me over regio's in de Gemeenschap moeten hebben aangesproken en beluisterde 2. Mijn tweede opmerking betreft de Brinkhorst dat nogal wat mensen in versneld worden gereduceerd. Har­ komende campagne. monisatie van belasting-systemen, de partij vonden dat hij in de frac­ De verkiezingen gaan ove.r Europa. Het tie hoorde te blijven. van belastingdruk, van sociale ver­ slagen daarvan wordt op zijn minst zekeringen, het zal op den duur door twee factoren bedreigd. De eer­ Het gevolg van dat laatste was dat onontkoombaar blijken. ste is de onverschilligheid bij de Brinkhorst in de daarop volgende - Contr6le op de economische macht burgers waarover ik reeds sprak. week mededeelde te overwegen af te moet worden versterkt. De multina­ Het tweede wat dreigt is dat nationa­ zien van een kandidatuur. Ik heb er tionale ondernemingen dienen niet le verhoudingen, tegenstellingen zo toen bij hem op aangedrongen dat te kunnen domineren in economische u wilt, en het partijpolitieke gehar­ niet te doen, ondanks het nadeel processen en ontwikkelingen. Grote­ rewar, de aandacht van de Europese voor de fractie dat zijn eventuele re doorzichtigheid, betere contröl~ zaken zal afleiden. Zeker, Den Uyl, vertrek zou betekenen. Ik vond het democratisering binnen de bedrij­ Terlouw, Lubbers, Rietkerk, ook zij namelijk een eis van democratie in ven. maatregelen - internationaal - zullen zich hopelijk inzetten, maar eigen kring dat de partijleden echt tegen belastingontwijking zijn no­ dan wel terzake van de onderwerpen moesten kunnen kiezen tussen gelijk­ dig. waarover het nu gaat, moet gaan!· En waardige kandidaten (in de zin van - Grote aandacht moet worden gegeven dat is Europa. even algemeen bekend), nu op het aan de achtergestelden in Europa, congres die kandidatuur zo'n poli­ de gastarbeiders, etnische minder­ Dames en heren, deze Europa-dag was tieke lading had gekregen. Ik vond heden. ons startschot voor de komend~ Euro­ onverminderd dat beide kandidaten - Technologische vernieuwing en in­ pese verkiezingen. De strijd om zeer geschikt waren voor de functie, dustriële herstructurering moeten Straatsburg is begonnen, voor mij als op voorwaarde dat de partij voor hen worden bevorderd. De economische lijsttrekker, maar ook voor U, alle­ koos. Behalve het innemen van dit mogelijkheden van de lidstaten maal ! standpunt, dat ik voor niemand ge­ hangen immers af van posities op (~amenv~ng doo~ P~et .van Ba~el) heim heb proberen te houden, heb ik de wereldmarkt, van concurrentie­ geen acties ondernomen ten aanzien ~ verhoudingen, van kwaliteit en hoe­ van deze zaak. danigheden van nieuwe producten." Tenslotte verheug ik me er over dat De Goede rondde zijn betoog af met we intussen in een twee opmerkingen: 1&~ ~ JJ J iJ~ JJ I prima lijsttrekker hebben. 'i. Op het congres in Breda - 4/5 no­ Jan Terlouw. vember jl. - is gesproken' over onze oriëntering op de verschillende stro­ RADIO&TV mingen in het Europees Parlement. Ik constateer dat grote eensgezind­ heid is gebleken over de voorlopige HILVERSUM I 18.19-18.29 uur onafhankelijke opstelling. Ik heb vrijdag 2 februari 1979 aan die discussie deelgenomen en vrij dag 16 februari 1979 daaruit mag gebleken zijn dat ik daar vrijdag 2 maart 1979 geheel achter sta. De aangenomen re­ vrijdag 16 maart 1979 solutie terzake is voor mij geheel vrijdag 30 maart 1979 STEMRECHT en al aanvaardbaar. Wel wil ik mijn scepsis tot uitdrukking brengen ten opzichte van diegenen die spreken over een vierde stroming in Europa, NEDERLAND I 19.50-20.00 uur ALS U WILT STEMMEN Qp die tot stand zou moeten komen door HET CONGRES ...... •••. samenwerking van partijen die niet woensdag 28 maart 1979 LEES BLZ. 3. tot de drie hoofdstromingen willen woensdag 6 juni 1979 behoren zoals - voorlopig ~ D'66. Die basis - het niet behoren tot - lijkt mij ondeugdelijk. Veel meer ge­ loof ik dat waar de hoofdstromingen - alle drie - zowel progressieven als 1 1

va~.D'~~ zou kunnen zijn, indien ZlJ Parlement en Tweede Kamer, zou kie­ vrlJellJk werd erkend in plaats van zen voor Europa, was het niet onbe­ we~gestopt in de voorlopig nogal grijpelijk dat men vanuit de fractie na1eve droomcontructie van een vier­ pogingen ondernam om tijdelijk een de stroming. In augustus schreef dubbel mandaat mogelijk te maken. Brinkhorst mij een brief, waarin nij Dit bleek echter statutair niet ma­ mededeelde dat hij een gesprek met gel ijk. mlJ wilde omdat hij ·zelf in de laat­ ste maanden belangstelling had ge­ Zo was ongeveer de situatie tot aan kregen voor het lidmaatschap van het congres. Toen ik daar een hart­ het Europees Parlement. Voor mij verwarmend applaus kreeg vooraf, was dat een nieuw gegeven. Aan de voelde ik extra de plicht om te zeg­ ene kant was het een opluchting te gen wat ik op het hart had, met alle weten dat- wat ik ook zou beslis­ risico's van dien. Ik was het eens met de uitgestippelde tactische s~~ - er in ieder ~eval een prima llJSttrekker zou z1jn. Aan de koers, maar wees erop dat je -op weg naar je doel om een nieuwe frac.­ undere kant zag ik er - gezien onze tie te vormen, toch tijdelijk aange­ v~orgeschiedenis - tegenop om in de wezen bent op het samenwerken met e1gen partij met hem in competitie een van de grote fracties. En waar, te gaan. Bovendien vreesde ik dat volgens de HB-resolutie, het plan een keuze tussen hem en mij ten on­ bestond om bij de Liberale Fractie rechte zou kunnen worden ervaren als in te breken, om met elementen daar­ v~ora~ een keuze voor een politieke ncht1ng van de partij. Dit i·mmers uit een nieuwe fractie -~e vormen, 1 eek het me noga 1 inconsequent en w~s niet "het geval, en het geval was n1et aan de orde. irreëel om daar tijdel ijk onderdak te vragen, waar je van zins bent de ~it was echter niet meer dan een be- WAAROM NIET NAAR HET 9enking.·Van groter betekenis was de zaak leeg te stelen. Geafficheerd vraag of in het geval van een ticket en wel. Mocht dus de consequentie EUROPEES PARLEMENT? Brinkhorst-van Mierlo, of omgekeerd, van onze doelstelling zijn, dat we hetgeen door een ieder als sterk eerder aangewezen waren op een tij­ werd ervaren, beide personen bereid delijke samenwerking met sociaal­ Het laatste jaar heb ik steeds reke­ democraten, dan moesten we ons niet ning gehouden met de mogelijkheid waren genoegen te nemen met een tweede plaats, indien de verkiezings· laten weerhouden door Een koudwater­ dat ik mij kandidaat zou willen stel­ vrees voor socialisten, die ik in len voor het Europees Parlement. uitslag dit zou uitwijzen. In een toenemende mate in onze partij be­ Voor- en nadelen daarvan - zowel in gesprek in september stelde Brink­ speur. politiek als persoonlijk vlak lig­ horst mij die vraag. Ik antwoordde gend - hielden elkaar ·vaak zozeer in hierop dat ik - hoewel ik als tweede Ik geloof dat dit alles niet zo best evenwicht, dat ik besloot mijn be­ aanzienlijk meer risico's liep dan viel, althans bij een deel van het slissing daarover zo laat mogelijk hij - in principe hiertoe bereid gehoor. te nemen en in ieder geval na het was, mits ik niet het gevoel had dat Die avond hebben Brinkhorst en ik een congres. Het Dagelijks Bestuur­ ik van de partijleden en de organen van de partij vanwege mijn politieke aantal dingen uitgepraat die ons bei­ waarmede ik hierover gedurende de ge­ d~ndwars zaten. De volgende dag meld­ hele periode een prettig en vruoht­ instelling, of -verleden, geen eer­ de hij dat hij besloten had om te baar contact heb gehad - was hiervan s~~ mócht worden. Als ik eerste mág kiezen voor het nationaal parlement op de hoogtè. Zo kon het gebeuren ZlJn, zo stelde ik, dan wil ik ook en uit te spreken dat hij vertrouwen dat velen op het congres doo~ mijn best tweede worderr, als het zo uit­ valt. Natuurlijk een nogal onhan­ had in mij als lijsttrekker, indien interventie de indruk kregen dat ik i~ daarvoor zou kiezen. Hij voegde mijzelf reeds kandidaat had gesteld teerbaar richtsnoer, want hoe kom je h1er echter aan toe dat hij wel vond hetgeen niet het geval was. Het on-' erachter waarom je tweedè wordt ge­ dat in ieder geval een van ons twee­ derstaande is niet geschreven uit plaatst. Maar het was dan ook niet en de lijst zou moeten aanvoeren. een behoefte aan rechtvaardiging, meer dan een uitdrukking van een ge­ klacht of beschuldiging. Het is een voel, en, gezien het verleden, een In de Kamerfractie was inmiddels zo feitelijk mogelijke uiteenzetting behoefte aan uitdrukking van ver­ hevige schrik ontstaan over hetgeen - op verzoek van de Democraat - van trouwen. Mijn wedervraag aan Brink­ ik op het congres had gezegd. Men e~ke~e gebeurtenissen en overweginge~ horst of hij eveneens bereid was vreesde dat grote schade zou worden d~e 1nvloed hebben gehad op mij~ uit­ tweede te zijn, beantwoordde hii in aangericht aan het imago van zelf­ elndelijke beslissing me niet kandi­ dat gesprek eigenlijk met nee. lVIaar standigheid van de partij, als ik daat te stellen. al~ i~ bi~nen 1 à 2 weken mijn be­ straks de enige kandidaat-lijsttrek­ Net Laurens Jan Brinkhorst heb ik in sllSSlng 1n pfincipe zou nemen, in ker zou zijn en als zodanig in het de kleine geschiedenis van de partij plaats van nà het congres, dan zou Europees Parlement zou functioneren. veel en prettig samengewerkt. Onze het bespreekbaar zijn. Ik zei hem Toen Brinkhorst zijn besluit, of 'Vnzichteninzake Europa kwamen en ko­ mijn beslissing niet te kunnen ver­ voornemen in de fractie bekend maak­ men in grote mate overeen. Ook t.a.v. v~o~gen en deze ongelijkheid in po- te om niet op te gaan voor het Euro­ de rol die D'66 de komende jaren Sltle onaanvaardbaar te vinden. · pees Parlement, werd door de rest Later (nà het congres) liet Brink­ van de fractie op één na hem dringend in het Europees Parlement zou moeten horst dit standpunt varen en was hij verzocht hierop terug te komen. Het spelen (alsmede in de verkiezings­ eventueel ook bereid een tweede fractiebelang om hem in Den Haag te campagne) waren we het in grote lij­ plaats te accepteren, mocht de ver­ houden werd overschaduwd door het nen eens. Qua politieke geaardheid kiezing dit uitwijzen. was er, als het dan moet, hoogstens partijbelang om iemand naast mij te het verschil, dat hij zich binnen In de fractie werd terecht grote hebben voor de keuzemogelijkheid de doelstellingen van D'66 meer libe­ waarde gehecht aan het behoud van en het politieke evenwicht, indien raal voelt en ik meer sociaal-demo­ Brinkhorst in het nationaal parle­ ik mijzelf kandidaat zou stellen. craat. Een mixture overigens die door ment. Toen de laatste liet weten Brinkhorst verklaarde zich bereid de hele partij loopt en juist een dat hij, wanneer hij voor een keuze dit offer voor de partij te brengen, krachtig element in de identiteit zou worden gesteld tussen Europees lev.. veJuiVt ee;v.,te kolom ondVtaan blz. 12 12

- de ver enq1ng van de zittln~ster­ In de maand januari zullen alle mijn va.n leden van de Adviesraad regio's en afdelingen uitgenodigd tot twee jaar, worden om geïnformeerd te worden UIT DE HOBFDBESTUURSVERGADtRING - het verkiezen van de leden via de over de opzet van de campagne en het VAN DONDERDAG 21 DECEMBER 1978 Democraat en aandeel van deze regio's, àfdelingen - de afhandelin0 van de ~ehele pro­ en individuele leden hierin. cedure· door de Landelijke Verkie­ door Jan Veldhuizen. -In 1979 bestaat D'66 12~ jaar. zingscommissie. Het HB is unaniem van mening dat In de december-Democraat heb ik aan­ De vice-voorzitter meldt dat het eer­ zo'n gelegenheid aanleiding zou moe­ gekondigd dat m.i.v. deze Democraat ste punt reglementair onmogelijk is. ten zijn voor de organisatie van een verslag zal worden gedaan van een Hiervoor is een wijziging in het symposium waarin bijv. de rol van de i aantal discussies en besluiten uit Huishoudelijk Reglement nodig en be­ politiek- van D'66- in de beant­ de Hoofdbestuursvergaderingen. In hoeft derhalve een congresbeslissing. woording van de problemen en mo~e- dit stukje staat een storende fout Verkiezen van de leden via de Demo­ lijkheden in de toekomst. · er wordt gesproken over alle dingen craat is technisch mogelijk, mits Besloten wordt dat de publiciteits­ die zich tussen half acht en acht alle regio's deelnemen. coördinator een voorstel zal doen uur voordoen. Hier had moeten staan: '!J'ëafhandeling van de procedure be­ voor de samenstelling van een com­ tussen half acht en 11 uur. hoort niet tot de bevoegdheden van missie die zich met de inhoudelijke Dit om te voorkomen dat u denkt dat de landelijke verkiezingscommissie. en organisatorische kant van deze zaak zal bezig houden. er slechts een half uur vergaderd -De vergaderfrequentie van DB/HB is wordt. (als dat zou kunnen~).of dat -Hetzelfde feit (12~jaar D'66) is juist de dingen in dat ene halfuur­ een ander agendapunt. Het DB verga­ dert een keer per twee weken; na aanleidino voor een terunblik en tje een speciaal karakter zouden uiteraard blikken vooruit en de dragen en er daarvan dan geen infor­ elke 2de DB-vergadering (per 4 weke~ volgt de HB-vergaderin0. hieraan te koppelen verwachtinnen. matie ov~r gegeven zou moeten worden. Gebleken is dat een groot aantal Het HB vindt - aan de hand van een -Het actiepunt 'ledenwerving' krijgt HB-leden een lage aanwezigheidsscore tweetal voorstellen van de publici­ prioriteit, temeer omdat de begro­ op hun naam hebben staan. Het aan­ teits-coördinator - dat dit een ting taakstellend is en uitgaai van wezigheidspercentage loopt van 25 fraai onderwerp kan zijn voor een een ledental van 14.000. Besloten tot 94% met als zeer qunstine uit­ D'66-boekwerk. wordt om de TV-uitzending van 17 zondering het HB-liÇ voor Noord­ jan. '79 te begeleiden met een aan- Holland, Loebas Oosterbeek, die Een eenvoudine rekensom oeeft aan tal advertenties. · dat dit boekwerk vrij makkelijk kos­ tussen 1 december 1977 en 30 novemb~ tendekkend zal zijn. Hoe groot de op­ -De liquiditeitsplanning komt. tijdens 1978 alle HB-vergaderingen heeft bij­ brengst zal zijn blijft een open vroag de volgende HB-vergadering wee~ aan gewoond. Het aanwezigheidspercentage Deze kun­ de orde, omdat vooral de mechanise­ van DB-leden variëert van 71 tot 93%. nen door u beïnvloed worden als het ring van de ledenadministratie Aldus het resultaat van het speur­ HR u straks zal vraoen uw bijdrage hoogst noodzakelijk wordt. werk van de secretaris-organisatie. aan te passen, omdat de baten van Een lage aa~wezigheidsscore heeft tot -Een aantal notities van een drietal het boekwprk aangewend zullen worden gevolg dat men niet geïnformeerd is voor een van de partijzaken met hoge leden van de Adviesraad met betrek­ over eerder behandelde agendapunten king tot: prioriteit. · • en de daaraanvolgende besluiten Van de rondvraag wordt neen nebruik door HB of DB. T~vens beïnvloedt oemaakt. tlede daarom sluit de voor­ dit de inbreng van HB-leden in nega­ zitter ~e vernadering om tien voor ------·1 tieve zin. veJtvo.tg va.n b.e.z. 11 elf. Een ander probleem is iedere keer doch inderdaad alleen als ook ik weer de overvolle agenda, resulte­ rend in een afhandelin~ van bepaal­ DE DEMOCRAAT IN GANGBAAR NEDERLANDS~ kandidaat was. de punten als een groot deel van de Hoewel ik personen noch fractie het aanwezi~en al.op we~ is naar het recht ontzeg om er zo tegenaan te station of in het alwêêr opschuiven Is het mogelijk dat de Democraat in:// kijken en ik ervan overtuigd ben van agendapunten omdat het quorum gangbaar Nederlands wordt geschreve~, dat vanuit een eigen verantwoorde] ijk· niet aanwezig is. vragen ondergetekenden. heictsgevoel werd gehandeld, werd me "Ondanks een HAVO-opleiding is het dit toch iets te gortig. Ik wilde Besloten wordt een vergaderprocedure ons namelijk niet mogelijk de gehele eventueel best met Brinkhorst naar te hanteren die het toelaat dat inhoud van de Democraat te begrijpen. het Europees Parlement, maar niet om normale DB-zaken niet meer op de HB­ 0~6 is naar onze mening een partij, die reden. agenda behoeven voor te komen. bestemd voor alle Nederlanders, of is waarom moest er wel een alternatief Is een HB-lid toch geïnteresseerd het soms :ènkeTeë"n partij voor intel­ V??r mij zijn en niet noodzakelijker­ in bepaalde punten, dan kan hij/zij lectuelen (dit laatste n.a.v. de op­ WlJS een alternatief voor Brinkhorst! aan de hand van de agenda en de merking van J.Wessel in de Democraat Waarom waren de andere candidaten stukken hierover vragen stellen. no.9 dat veel leden behoren tot de dan geen goed alternatief voor mij? De HB-vergaderingen kunnen dan met groep van jonge intellectuelen met Omdat zij kansloos werden geacht? een beperkt aantal agendapunten meer maatschappelijke ambities). Ik had het gevoel dat ik terwifle ·· betrokkenheid van alle aanwezi0en Jat slot êên voorbeeld (Democraat verwachten, hetgeen zijn uitwe~king no. 9): "Grondslagen hebben allereerst van het imago onder een soort poli­ een interne samenbindende communica­ tieke curatele werd gesteld, en hoe zal hebben op de besluitvormino. respectabel de overweging daarvoor -Een bij een aantal betrokkenen cir­ tiefunctie en een externe identiteit ook geweest moge zijn, toen het be­ culerend discussiestuk over de opzet bevestigen de onderscheidende functie." slissingsmoment daar was, was mijn van de Europese verkiezingscampagne, Begrijpt D'66 deze zin zelf wel of animo om mijn verkiezingscampagne opgesteld door de publiciteits-coör• zijn wij soms zeer simpele Nederlan­ te gaan houden, gedaald beneden het dinator, wordt zonder nadere aanvul­ ders met een beperkte woordenschat daarvoor vereiste minimum. lingen goedgekeurd met de opdracht en weinig kennis van.zinsbouw?" aan hem dit verder uit te werken tot R. Ootjers en F.C. Ootjers, HANS VAN MIERLO een definitieve campagneopzet. Semsstraat 9, Eexterveenschekanaal. 13

keling tegen te gaan en een mammoet te staan. in het politieke krachtenveld in Het nochtans geroepen ZlJn naar alle stand te houden. geboden van God te leven geeft ons Zulk een benadering, verbonden als een otiafwijsbare opdracht in handen. zij is met een minder nadruk leggen Het is deze opdracht, en de hoop die op het christelijk uitgangs~unt, wij op grond van het Evangelie voor moet leiden tot een uitholling van de mensheid blijven koesteren, waar­ de beginselpartij. En opnieuw is er in wij inspiratie vinden voor het dan, naar mijn wijze van zien, van politiek handelen. winst geen sprake. Effekt-norm Korrektie In de ~1es ters e wereld wint de prag­ Waarom krijgt het pragmatisme zulke matische levenshouding veld. kansen? Omdat er. ruimte voor gemaakt Steeds minder vragen mensen zich af is door een te dogmatische benade­ of een bepaalde handeling moreel of ring, zoals die zich met name in ethisch juist is. De eerste vraag is: het oude partijenbestel uitte~ Prag­ wat is het praktische effekt van die matisme is daarop een reaktie en een handeling. Is dat een gewenst effekt, korrektie. Het waarheidselement in dan is daarmee die handeling tot het pragmatisme niet verdoezelend, een juiste verklaard. blijf ik van oordeel dat zulk een Waarom dit hele vertoog? GAST levenshouding, indien zij de over­ Niet om wat ik over pragmatisme op­ hand krijgt, grote gevaren in .zich merkte allemaal in de schoenen van houdt en een einde maakt aan begin­ D'66 te schuiven. Maar D'66 is wel selpolitiek. met het begrip pragmatisme geboren. De PvdA en 0'66 doen het soms voor­ Later heeft men ervaren dat blijven­ rubriek komen a 1sof zij aan e 1 kaar verv1ant de motieven en beginselen van waar­ zijn vanuit het begrip 'vooruitstre­ uit men werkt eveneens van belang vendheid'. De socialisten doen er zijn. Wanneer men een gastenrubriek vult naar mijn mening goed aan de tegen­ De toekomst zal leren ·of men tege­ kan men de gelegenheid te baat nemen stellingen in het ideële vlak tussen lijkertijd èn praktisch handelen, fei­ iets over de gastheer te schrijven. hen en pragmatisten niet te verslui­ telijke standpunten èn een zich la­ Men kan ook de ruimte benutten om de eren. ten leiden door een mensvisié, een schijnwerper te riçhten op wat men Wie principiële uitgangspunten af­ overtuiging, kan kombineren op een primair van belang acht vanuit de wijst loopt het gevaar de volkswil manier die de politieke feitelijk eigen politieke benadering. tot absolute norm te verheffen. Op niet overlevert aan de terreur van de Kiezend voor een mengvorm wil ik iets den duur zal blijken dat vanuit een praktische doeleinden. opmerken over pragmatisme en daarmee pragmatische levenshouding geen tegelijkertijd iets over christelijke kracht geput kan worden om in een partij formatie. samenhangend beleid op lange termijn Het woord "pragmatisme" kan duiden maatschappelijke vernieuwingen tot op een levenshouding die wij op bij­ stand te brengen. na elk terrein waarnemen. Een houding Kracht KANDIDATENLIJST EUROPEES PARLEMENT die met vooroordelen afrekent, voor­ zover ze ons het zicht op de werke­ Pragmatisme als dominante levenshou­ lijkheid ontnemen. ding ervaar ik als een gevaar voor Op vrijdag 5 januari 1979 heeft de christelijke partijformatie. Natuur- Landelijke Verkiezingscommissie de HANS DE BOER uitslag van de interne verkiezingen voor het Europese Parlement vast­ LID VAN DE TWEEDE KAMER VOOR HET C.D.A. gesteld. De lijstvolgorde werd op zaterdag Vandaag, zo stelt men, zijn vooral lijk bezitten wij niet .het monopolie 13 januari j.l. door de Landelijke feiten van belang. De feiten zoals te weten wat goed is voor ons land, Verkiezingscommissie bekend gemaakt. ze zijn en niet zoals ze vanuit voor­ onze burgers. Niettemin geloven wij De lijst luidt als volgt: ingenomenheid worden geïnterpreteerd. dat de Boodschap van het Evange­ Het pragmatisme is bang dat die voor­ lie een boven alles te waarderen 1. Aar de Goede ingenomenheid tot verstarring, angst kracht is, ook voor een partij. 2. Suzanne Dekker voor het nieuwe leidt. Het pragmatis­ Een kracht om onze ogen te opènen 3. Herman Schaper me neemt, de aandacht richtend op de en ons geweten wakker te houden voor 4. Doeke Eisma konkrete situatie, afstand van begin­ de gerechtigheid die God op deze 5. Werner Uerz selen als samenbindend element van wereld door mensenhanden doorgevoerd 6. Anton de ~1an een groep, een partij. wil zien worden. Open ogen voor soli­ 7. Arend Meerburg Vaak gaat pragmatisme dan ook samen dariteit die Hij eist. Bereidheid 8. Arie Manten met een pleido~ voor deconfessiona­ ook om handen en voeten aan vrijheid 9. Nico Wegter lisering. en vrede te geven, als een geluksbe­ 10. Jan Fokko Jansen van Tuikwerd Verlies leving, die God aan mensen toebedeeld 11. Hein van Oorschot wîl zien. 12. Albert van Wijk De levenshouding waarop ik doel valt Onder dit gezichtspunt beziet de 13. Arjen Meij ook binnen christelijke partijen te christen-demokratie de overheid en 14. Emar Vogelaar signaleren. Vaak leidt dat tot een wil ze invloed uitoefenen. 15. Henk Potman grotere nadruk op het programma en Welslagen van zulk een beginselpoli­ 16. Frank Baas het beleid en tot minder aandacht tiek vindt grenzen in harten en ge­ 17. J.B. Caorengel voor achterliggende visies. Ik acht zindheid van mensen. Vanuit het zo 18. F.Ph. Kuethe dat geen winst. Pragmatisme in chris­ vaak falen van mensen vraagt men zich 19. Jan van Berkom telijke kring is het ook wanneer men wellicht af waar iemand de moed van­ 20. Henk de Goede de totstandkoming van het GJt ~enst daan haalt partijvorming op grond 21. Arnold Balfoort om uitsluitend langs die we~ afbrak- van christelijke uitgangspunten voor 22. Johan Juurlink 14

Een ieder die zich enig inzicht vorming, een democratie die geba­ heeft verschaft van de loon- en seerd is op persoonlijke verantwoor­ inkomstenopbouw van Nederland zal delijkheid en persoonlijke aanspra­ dit rapport 'in de prull emand doen kelijkheid reeds lang vergeten zijn. belanden, als onvolledig en eenzij­ En om die idealen te bereiken stree~ dig. Ik wil dit nalaten, hoe inte­ den de oprichters van D1 66 naar maat­ ressant ook om een Democraat te· schappelijke spelregels, zoals het vullen. Het gaat mij om het principe. mondig maken van diverse groeperin­ Namelijk als democraat een politiek gen, het geven van voorlichting en oordeel vellen zonder de partijen vrije scholing met gelijke kansen, te horen, waarom de ene (anti)kant met beslissingsbevoegdheid voor die INGEZONDEN BRIEF, MAAR NU VAN wel gehoord en .niet de andere (pro)­ organen waarin die groeperingenleven DE REDAKTIE kant. Niet.alleen is dit een poli­ en werken. Het bewijst dat die ide­ t'iek oordeel, maar men heeft het alen vergeten zijn en men ze zelfs ook over de inkomens win 920.000 niet wil of kan realiseren binnen De r~daktieraad worstelt al enige ambtenaren, en gaat men als politi­ haar eigen orgaan, de partij. maanden mét een groot probleem: cus ook op de werkgeversstoel zitten r4en houdt· zi eh 1i ever vast aan het de stroom van ingekomen brieven wordt Voor het gemak scheert men deze als maar groter en de lengte van deze voortbrengen van populaire figuren ambten a ren ove.r één kam, net zoa 1s zoa 1s Hans van Mierlo en Jan Ter louw, stukken neemt ook toe. Op zich is het het publiek dit.doet, toch zijn er een verheugend verschijnsel'. dat zo­ . want hoe men het ook keert of wendt, meer dan 420.000 ambtenaren die hun persoonlijk optreden bepaalt het veel lezers/lezeressen hun betrokken­ minder dan f 30.000.- per jaar ver­ heid bi.j D'66 omzetten in een bijdra­ gezicht en· het aanta 1 ze te 1s van dienen, toch zijn er 150.000 ambte­ D1 66, ~iet een politiek ideaal. ge.voor de Democràat. De keerzijde naren die het minimum· loon·verdie­ van de meda i 11 e is echter. dat de Juist omdat dit ideaal dat als rode nen, en dat is per 1-1~'79 f 1619,80 draad door een partij behoort te redaktieraad al deze brieven in hun· per maand bruto. volledige omvang niet in de Democraat lopen, ontstaat het feit dat vele kwijt kan. Als wij alles onverkort Het is onbegrijpelijk voor kiezers handige figuren zich binnen D1 66 moeten plaatsen. moeten wij iedere . van D'66 dat men als democraat na­ ontplooien, niet omdat zij een ide­ Democraat· minstens 40 pag. laten tel­ laat die groepen te horen die daar­ aal hebben dat evenwiJdig loopt met len. Financie.el. gezien is dat onmoge­ bij betrokken zijn. Het is onbe­ de partij, maar omdat zij zelf zich lijk. grijpelijk dat als de fractie stelt belangrijk achten en men zich liever Daarom deze noodkreet.aan de schrij­ dat de sterkste schouders de zwaar­ bezig houdt met politiek gekonkel in vers: bdper~ de 1engte van ju 11 ie s te 1as'ten moeten dragen, zonder plaats van met de opbouw van een ingezon en rieven en schrijf alleen daarmee hun beleid in overeenstem­ maatschappelijk ideaal. een stuk als het onderwerp voor het ming te brengen. Het is ongebrijpe­ Het zou· D1 66 sieren als zij terug merendeel van de D'66 leden van be­ lijk voor een partij als D1 66 te ging naar haar oorsprong van ont::. lang is. stellen dat wij ALLEN samen een te staan, namelijk het proberen van Andermans scheppingen bekorten of af­ grote claim hebben hebben gelegd het opvullen van een maatschappel ijk wijzen is voor ons geen prettige op de huidige economie. hiaat in onze democratie, met gelijke taak! Toch zijn er in Nederland 110.000 maatschappelijke rechten voor ieder, . jeugdwerklozen die minder dan het niet geremd door een wetgeving die de minimumloon krijgen; toch zijn er sterkste voorop plaatst. Men zou als REACTIE OP "UIT· DE FRACTIE" 500.000 minimumloners, waarvan via kamerlid hieraan kunnen meewerken ontduiking er 10à.OOO nog minder door, voor men een oordeel velt, die door A.L.Goossens, Hellevoetsluis. krijgen; toch-zijn er 420.000 WAOers groeperingen te vragen naar hun me­ waarvan slechts 6% meer krijgen dan ning en gedachten; men zou als partij · A1 s denioc ra:a t van het eerste uur het minimumloon; toch zijn er mil­ kunnen proberen een inbreng te vinden volg ik met grote aandacht de poli­ joenen bejaarden die f 1345,- per voor hen die niet zo van de tongriem tieke opstelling van de fractie van maand krijgen·bruto, enz.enz. gesneden zijn. En men zou het na moe­ 0'66 in de Tweede Kamer, evenzo de En als allen schuldig zijn dan houdt ten laten zulke zware beslissingen te .gesprekken die b.v. via de E.O.radio dit ook in dat men vindt dat deze laten afhangen van rapporten, waarvan werden uitgezonden met . groepen die van het sociaal minimum "De ambtenaar en zijn trend" een Met grote aandacht las ik het arti- leven te veel krijgen. Helke welden­ slecht voorbeeld is. ..kel in de laatste Democraat over de kende democraat wil deze opvattinn overeind houden? · Bewust stel ik de vraag aan aile de­ fractie; duidelijk werd uit dit ar­ mocraten: Mag D1 66 een populaire fi­ tike1, waar het grootste deel gaat De oj:lste 111ng van D1 66 over deze guur gebruiken·als basis voor haar over de ambtenaren, dat de opstel· groepen laat duidelijk blijken dat bestaan als politieke partij? Of 1.i ng van ,D' 66 in nauw verband moet binnen D1 66 geen plaats is voor die 1 concretiseren wij het ideaal van de worden gezien met een rapport over groepen; ook is duidelijk dat D 66 oprichting van D1 66? "De ambtenaren en zijn trend" van mee doet om die groeperingen mond­ Of zal men met een afscheid van Jan Erwin Nypels. dood te maken, door hen niet aan te Terlouw ook afscheid moeten nemen Als men· als partij een rapport laat horen, door hun geen bes 1i ss ingsbe­ van D1 66 als belangrijke partij, of samenstellen waarvan'zu1ke belang­ voegdheid te geven en hen uit te wachten wij op een derde kans?? rijke uitspraken het gevolg zijn,· sluiten van beslissingsbevoegdheid verwacht men dat men hier bij~ondere en van invloed op organen van partij aandacht aan besteedt. Als betrokke- tot gemeenteraad en Tweede Kamer. . ne en als democraat vraag ik mij af, Nee de beter geleerden .en beter be­ mag men van zo'n slecht ·samengesteld taalden weten wat goed voor hen is. rapport, vergaard uit-krantenartike­ en, ik weet dat dit cru klinkt, door len en opmerkingen of constateringen eerst hun eigen zakken ~e vullen, van de heren Halberstadt, van Her­ want ook voor vele D1 66er's is het waarden en de Kam zo'n politiek oor­ hemd nader dan de rok. deel vélleil. zou men dit ook doen Het bewijst ook eens te meer dat het als men dit had laten samenstellen oprichtingsideaal van D1 66, .namelijk door de ambtenarencentrale. een democratische maatschappij- 15

betreffende regiobestuur met zijn . de t.v.ploeg legde de kabels uit, de besluit de bedoeling heeft gehad de spanning steeg ten top: wie wordt de ADVIESRAAD ander.e regio's voor.de voeten te D' 66-er in. Europa? lopen. Het NOS-journaal heeft er uitgebreid Het verslag van de fractie hield in verslag van gedaan; dat.het Aar de De Adviesraad is 13 januari weer bij­ dat Henk Zeevalking in de dubbelrol Goede is ge~10rden ts geen geheim meer eengeweest. Deze keer een vergadering, van burgemeester en Tweede Kamerlid dat verklapt is door (tot 26 januari a.s.) op>trad. Hij gebonden aan een strak tijdschema. Kitty Warburg Maar ook dezè barrière bleek niet op­ blikte terug op zijn bijna 2 jaar gewassen tegen hetgeen de AR-leden kamerlidmaatschap. Hij liet er geen te berde brachten. De vergadering twijfel over bestaan dat hij liever VERKIEZINGEN LEDEN ~DVIESRAAD 1 ieo weer. uit. achter dan vóór 'Der Grüne Tisch' Een brandende vraag kwam boven: hoe zit. Gevoelens van teleurstelling en moeten nu precies notulen van een machteloosheid kon hij moeilijk on­ Volgel)s het Huishoudeli.ik Reglement vergadering er uit zien. De uitvoer­ derdrukken als het zaken betreffen van Justitie en van Verkeer en Water­ moeten jaarlijks de leden van de ders - maar die hebben geen stem in Adviesraad opnieuw worden gekozen. het kapittel - zouden ze bij voor­ staat; als hij keek naar de wijze waarop de huidige Minister van Ver­ Deze verkiezingen moeten per regio keur b~knopt houden, een deel van de plaatsvinden en de zetelverdeli-ng Adviesraad wil graag nog eens kunnen keer en Waterstaat (welke post·hem wellicht· zou zijn toebedeeld zo er per regio geschiedt op basis van een lezen wie nou precies wat gezegd verdeelsleutel die volgens de regels heeft, en een ander deel wil zo wel ooit een tweede.Kabinet Den Uyl zou zijn geweest) de problemen aanpakt van het HR jaarlijks door het HB het een als het ander. En de notu­ wordt bepaald. list ..... hij schrijve voort. (zoals bevordering van het openbaar vervoer) en ook als hij ziet wat zijn Begin januari heeft een ledentelling Het Reglement van Orde prijkte weer· opvolgster op Justitie van de door plaatsgevonden, die heeft uitgewezen op de agenda. hem op gang gebrachte ombuigingen dat D'66 op dat moment 11508 in Ne­ Wederom werden een paar artikelen ' terecht brengt. Overigens heeft Henk derland woonachtige leden telde. Dit doorgesproken en goedgekeurd. Slechts Zeevalking veel waardering voor de aantal is lager dan verwacht, omdat één artikel is terugverwezen naar de wijze waarop in de fractie wordt sa­ per 1 januari jl. circa 630 leden commissie. Bij een volgende vergade­ mengewerkt; een ieder krijgt de voorlopig uit het bestand zijn ver­ ring zal dan het Reglement van Orde ruimte die hij nodig heeft. Henk wijderdw omdat zij noch over 1977 in werking kunnen gaan treden. kennende, heeft hij die wel nodig. noch over 1978 aan hun. contributie­ De Adviesraad vraagt· zich bij tijd Jan Terlouw liet een aantal politieke ver~lichtingen hadden voldaan .. en ·wijle af waar ze nu precies· advies toppers van de afgelopen tijd de re­ Bovendien zijn er nog 37 leden die over moet uitbrengen. In een vorig vue passeren. De zaak Aantjes, het in het buitenland wonen en zijn er jaar is daar al eens een inventarisa­ LNG-debat, waarbij Ineke Larobers .veel nog 94 leden, waarvan het juiste tie van gemaakt eh mevrouw Jaspers lof kreeg toegezwaaid, en de vervolg­ adres ontbreekt; had voor deze vergadering het nog debatten op Bestek '81. Hij maakte Voor de verdeelslethel van de 50 eens op een rijtje gezet. nogmaals duidelijk dat de fractie Adviesraadszetels tellen dus slechts Het presidium - dat is de voorzitter ·een onafhankelijke oppositie voert, 11508 leden mee. Iedere regio heeft· en de beide vice-voorzitters - gaat waarbij het ook kan voorkomen dat recht op een vaste zetel, zodat nog binnenkort eens· praten met het Hoofd­ D'66 d~ Regering op bepaalde onder­ 38 zetels op basis van het ledenaan­ bestuur, met de fraktie en met de . delen steunt. Dat regeringspartijen tal per regio worden verdeeld. De SIJB om een soort urgentiel ijst voor hierop onmiddellijk met liefdesbe­ verdeling van de zetels is als volgt de Adviesraad bijeen te garen waar tuigingen reageren, is iets waar de geworden: de Raad dan de komende tijd mee uit fractie niet koud of .warm van wordt. Groningen 3 .Noord:...Holl and 9 de voeten kan. Vanuit de Adviesraad kwamen de nodige Friesland 2 Zuid-Holland 11 In portefeuille lag al enige tijd ·een vragen/opmerkin,gen. Uiteraard over Drenthe 2 Zeeland 2 motie van Van den Berg over het Inko­ de abortus waar de Adviesraad zelf Overijssel 4 Noord-Brabant 4 mensbeleid. De Adv·iesraad was het in­ een advies over heeft gegeven. De 5 Limburg 2 houdelijk met de motie eens maar het fractie is van mening dat de vrucht Utrecht 5 IJsselroeer- leek haar toch beter het stuk door van dit kabinet nog niet voldragen polders 1 te spelen naar de sociaal-economische is; eerst moet worden afgewacht wat In vergelijking met de huidige ver~ werkgroep van het SWB, die dan de aan de Kamer als boreling zal worden deling .verliest Noord-Holland een praktische uitvoering hiervan weer voorgelegd. Over de zaak Menten is · .zetel en wint Overijssel een zetel. door kan geven aan de fraktie. Aldus de fractie van oordeel dat uitspraken Deze leden te ll i rig heeft uitgewezen besloten. van de rechterlijke macht wel geres­ dat de spreiding vah ans ledental Aan de orde kwam voorts een notitie pecteerd en uitgevoerd behoren te wat beter wordt. De overheersing van mevrouw Oldenzi-el e.a. over de worden, maar dat kritiek vanuit de van het Westen en Midden *an het mogelijkheid om via De Democraat lan­ de volksvertegenwoordiging bepaald land begint iets af te nemen, het­ delijk per post te stemmen voor de mogelijk moet zijn. De heilige koe geen op zich een verheugend ver­ nieuwe leden van de Adviesraad, die van de rechterl i .i ke macht maq ook schijnsel mag worden genoemd. rond 1 april zal moeten gaa,n optreden. wel eens bij de horens worden gevat. In de volgende Democraat hoop ik Een voorwaarde hierbij is echter - om Met betrekking tot de wederom enkele statistische gegevens praktische redenen -dat alle regio's Urenco zaak blijft de fractie van over ons ledenbestand te .verstrekken. besluiten de verkiezing van-Kun Act­ mening dat er geen haast moet worden viesraadleden op die wijze per post­ gemaakt met het bouwen van kerncen­ De verkiezing van de Adviesraad­ stemming te laten gebeuren. trales. De'energievoorziening moet leden wordt door de regiobesturen op korte termijn in zijn algemeenheiid georganiseerd. Hoe dit geschiedt Ter vergadering bleek dat één regio worden bekeken·. En zo passeerden in zal door deze besturen aan de leden voorkeur geeft aan stemming tijdens hoog tempo nog een aantal zaken de worden bekend gemaakt en in de een Algemene Regiovergadering. De Adviesraad, zoals de ambtenaren, de volgende Democraat zullen wij hier­ anderen bleken het met die voorkeur casino's, de drie van Breda, CRM en over zo nodig nadere informatie nogal moeilijk. te hebben. ~Je hebben Schöf~er. vers_t rekken. overigens niet de indruk dat het de commissie Maar de tijd drong, de Europeanen dromden binnen, Frans Rog i er. 16

dus tot de conclusie moeten komen houden. Is echter zeggenschap van de PARTIJDEMOCRATIE dat dergel.ijke organisaties onbe­ partij over geestverwante volksverte­ staanbaar zijn. oenwoordigers en bewindslieden aan­ EN HAAR EXTERNE WERKING vaardbaar en zo ja, in welke mate? De politicoloo(J Robert" A.Dahl reser­ veert de term democratie dan ook voor Vanaf de vestiging van onze vorm van door P.J.Boukema en H.Daudt. een onbereikbaar, ideaal systeem, representatieve democratie is de ver­ waarin de macht vrijwel gelijk is houdinCl tussen kiezers en volksverte­ Vrij algemeen worden politieke par­ verdeeld over de leden, terWlJl hij genwoordigers in discussie. Aanvanke­ tijen omschreven als organisaties de term polyarchie {heerschappij door lijk - vooral in de tijd dat van par­ die kandidaten stellen voor bestuur­ ~elen) gebruikt voor organisaties tijvorming nog nauwelijks sprake was­ lijke· en vertegenwoordigende functies waarin alle leden enigerlei invloed overheerste de opvatting dat de volks­ met als doel om het overheidsbeleid kunnen uitoefenen. Het zal duidelijk vertegenwoordiger, eenmaal gekozen, op alle terreinen te beïnvloeden op zijn dat in dergelijke organisaties in volkomen vrijheid zijn standpunt basis van een programma dat enigerlei grote ongelijkheid van invloed kan moet kunnen bepalen. Ook door stem­ samenhang bezit door een visie op de en zal voorkomen; naarmate deze on­ busafspraken mocht een volksvertegen­ maatschappij. gelijkheden minder groot zijn, woordiger niet gebonden worden anders Deze beide functies, kandidaatstel­ spreekt men dan van een meer democra­ te handelen dan waartoe hij zich in ling en programmaformulering, vindt tische organisatie zonder overigens geweten verplicht achtte. Reeds in de men niet alleen in meerpartijenstel­ de illusie te koesteren dat het ge­ Grondwet van 1814 vindt deze gedachte sels maar ook ·in éénpartijstelsels, lijkheidsideaal ooit' bereikt kan wor­ haar neerslag in artikel 62 (nu: 96) waarin slechts één partij kandidaten den en dat de ongelijke invloedsver­ dat voorschrijft dat de Kamerleden voordraagt en de maatschappijvisie delingen geheel zullen verdwijnen. stemmen "zonder last van of rugge­ en het daaruit afgeleide politieke Maar - en dat is het probleem in de spraak met hen die benoemen." programma voor de samenleving mono­ praktijk - sommige ongelijkheden Inmiddels is ons politieke bestel poliseert. Eveneens vindt men in zijn vermijdbaar, andere daarentegen ingrijpend gewijzigd. Politieke par­ meerpartijenstelsels deze beide func­ onontkoombaar door de grootte van tijen zijn in het leven geroepen en ties terug bij zogenaamde belangen­ organisaties, de verschillende be­ het kiezersvolk is sterk uitgebreid. partijen, bijvoorbeeld een boeren­ kwaamheden van de leden en de eisen Voorts leidt ons kiesstelsel ertoe partij of een middenstandspartij die, van doeltreffend functioneren van dat de verkiezingsstrijd niet aller­ ofschoon opgericht ter accentuerinq or(Janisaties. eerst gaat tussen personen alswel van een specifiek deelbelang, in de Uit het voorgaande volgt dat, wanneer tussen partijen. De verkiezingsuit­ praktijk er niet aan ontkomen zich er sprake is van partijdemocratie, slag wordt dan ook uitgelegd als een een oordeel te vormen over de meest men het alleen kan hebben over de uitspraak over de mate waarin partij­ uiteenlopende aspecten van het over­ mate waarin alle leden invloed kunnen en en hun programma's door de kiezers heidsbeleid. hebben en niet over de Clelijke in­ worden gesteund. Omschrijvingen van democratie vinden vloed van alle leden. Pàrtijen immers Sommigen, zoals de Duitse staatsrecht­ minder algemeen instemming. Veelal zijn massaorganisaties, met duizenden, geleerde G.Leibholz in zijn 'Das Wesen wordt aan het begrip een zodanige tienduizenden of honderdluizenden le­ der Repräsentation und der Gestalt­ inhoud gegeven, dat men een organi­ den, verspreid over het gehele land, wandel der Demokratie in 20. Jahr­ satie democratisch noemt, wanneer met onvermijdelijk plaatselijke, re­ hundert' ( 1966) trekken hieruit de alle leden, of alle burgers wanneer gionale en landelijke raden, besturen conclusie, dat de representatieve het een staat betreft, invloed kunnen en partijbureau's die wel als centra democratie zich heeft ontwikkeld tot uitoe(enen op het besturen van de or­ van ongelijke invloedsconcentraties een partijenstaat. Dat wil zeggen ganisatie, met andere woorden wanneer moeten fungeren. een staat, waarin de volkswil gevormd alle leden of burgers in dit opzicht De vragen waar het bij partijdemocra­ wordt door de politieke partijen en in principe als gelijkwaardig worden tie om gaat, betreffen welke regelin­ het parlement de plaats is waar de beschouwd. Anderen daarentegen vinden gen er nodig zijn om alle leden in­ gemachtigden van de partij de in de deze omschrijving wel een aardige vloed te kunnen laten uitoefenen op partijkantoren genomen beslissingen stap op de goede weg, maar menen dat de organisatorische leidino van de komen meedelen. In een dergelijke men pas van democratie behoort te partij, op de programmaformulering gedachtengang is er voor een verbod spreken \•lanneer a 11 e 1eden of burClers en op de kandidaatstelling en vervol­ van last en ruggespraak geen plaats gelijke invloed op het besturen kun­ Clens hoe de relaties moeten worden en gedijen het imperatief mandaat nen u1toefenen. De vraag rijst dan of 9eregeld tussen kiezers, partijleden {bevoegdheid politieke partij 'eigen' dit ooit mogelijk is. Wanneer in een en vol.ksvertegenwoordioers. volksvertegenwoordigers -ook tijdens organisatie enigerlei leiding is ge­ de rit - instructies te geven) en het kozen, dan zal deze altijd meer in­ ~2!i!i~~~-~~~!ij_~~-~2!~~~~~!~~~~= terugroepingsrecht {dit is recht vloed hebben hoezeer de leden de lei­ ~22~919~~ politieke partij 'haar' volksverte­ dinCl ook onder curatele stellen. En genwoordigers te dWingen hun zetels wanneer men om die reden geen leiding Politieke partijen trachten niet zo­ ter beschikking te stellen). wil kiezen maar als algemene vergade­ zeer via hun bestuursorganen het ove~ ring zichzelf wil besturen als direc­ heidsbeleid te sturen, alswel door de Erkenning van de opgetreden verande­ te democratie, dan beperkt men de mo­ activiteiten van geestverwante volks­ ringen in het politieke bestel be­ gelijkheden tot organisaties van en­ vertegenwoordigers en bewindslieden. hoeft echter nog niet te leiden tot kele tientallen leden; in grotere or­ Hun inzet, bekwaamheid, stemoedrao en aanvaarding van de consequenties die ganisaties is een dergelijk stelsel dergelijke zullen mede bepalënd zijn Leibholz daaraan verbindt. Vooral immers praktisch onuitvoerbaar. voor de mate waarin het programma moet bezwaar worden gemaakt tegen Maar ook dan - zelfs bij een groep van de politieke partij, waartoe zij zijn opvatting over de relatie tussen behoren, wordt gerealiseerd. politieke partij en volksvertegen­ van hooguit tien leden - zullen er woordiger. Allereerst moet bedacht, altijd enkelen zijn die door welke Dit maakt het begrijpelijk dat partij­ bekwaamheden dan ook meer invloed dat de kiezer - meestal geen lid van leden niet slechts het partijprogram­ een politieke partij - zich formeel uitoefenen dan anderen. Wanneer de­ ma en de kandidatenlijst willen vast­ slechts uitspreekt over de samenstel­ mocratie wordt omschreven als een or­ steller, maar ook - via de partijbe­ ganisatievorm met gelijke invloed van ling van een vertegenwoordigend sturen - ~e volksvertegenwoordigers lichaam. Het stemmen op een bepaalde alle leden of burg~rs, dan zal men en bewindslieden aan de lijn willen EUROPEES

I PROGRAMMA 1979

Politieke Partjj Democraten '66 2

INHOUD blz.

1. INLEIDING 3 1.1. Waarom en tot hoever Europese samenwerking? 3 1.2. Welk soort Europa wil D'66? 3 1.3. Is D'66 tevre~en met de Europese samenwerking? 3 1.4. Het belang van de Europese verkiezingen 3 1.5. Welke prioriteiten ziet D'66 binnen Europa? 4

11 HET DEMOKRATISCH EUROPA 5 2.1. Inleiding 5 2.2 .. Demokratisering van de Ge'!'eenschap 5 2.3. Rechtsbescherming en mensenrechten in de Gemeenschap 6 2.4. Europa voor de burgers 6 2.5. Emancipatie van vrouwen en mannen 7 2.6. Ethnische en kulturele minderheden 7

. 111 EKONOMISCH EN SOCIAAL BELEID 8 3.1. Inleiding 8 3.2. Ekonomische orde 8 3.3. Ekonomische en monetaire eenwording 8 3.4. Werkgelegenheid 9 3.5. Industriële herstrukturering 9 3.6. Regionaal beleid 10 3.7. Demokratisering arbeidsverhoudingen 10 3.8. Konsumentenbeleid 11 3.9. Mededingingsbeleid 11 3.10. Milieubeheer en Ruimtelijke Ordening 11 3.11. Energie 13 3.12. Verkeer 13 3.13. Landbouw 14

IV KUL TUUR, EDUCATIE EN ZORG 17 4.1. Inleiding 17 4.2. Kultuur 17 4.3. Edukatie ·17 4.4. Zorg 17

V HET BUITENLANDS EN DEFENSIE- BELEID VAN DE GEMEENSCHAP 19 5.1. Inleiding 19 5.2. Ontwikkelingsbeleid 19 5.3. De verhouding tot Oost-Europa 20 5.4. De mensenrechten 20 5.5. Defensie en Wapenbeheersing 20 5.6. De Europese Politieke Samenwerking 22

VI DE UITBREIDING VAN DE EG 23 6.1. Algemeen 23 6.2. Toetreding 23 3

I. INLEIDING technologische vernuft en. zijn menselijke, maatschappelijke orde. Wij dienen o·nze samenwerking niet te richten op de versterking 1.1. Waarom en tot hoever Europese samenwerking? van militaire macht, maar op andere 'civiele' en menselijke Uitgangspunt voor D'66 in dit Europese programma is de waarden, zoals bestrijding van armoede in de wereld, bijdrage wenselijkheid van verdere Europese eenwording. Tussen tot vrede en meer stabiliteit. Aandacht voor de Europese de lidstaten van de EG is in de loop van de jaren een belangen­ veiligheid moet steeds worden geplaatst in het vooruitzicht van verstrengeling ontstaan, die geleid heeft tot een feitelijke wapenbeheersing en ontwapening. Europese lotsverbondenheid. Juist in Europa wordt steeds Wat betreft de staatkundige inrichting van het demokratische duidelijker dat nationale souvereine staten, zoals Nederland, verenigd Europa, heeft D'66 geen dogmatische opvattingen. in vele opzichten een te beperkt kader zijn geworden om de De nieuwe instellingen en procedures van de EG zullen geen problemen van de huidige tijd op te lossen. Dit betekent dat letterlijke afspiegeling kunnen zijn van de afzonderlijke natio­ een progressief beleid, zoals D'66 zich dat voorstelt, ook op nale grondwetten en praktijken. Een synthese moet worden het binnenlandse vlak niet mogelijk is zonder de totstand­ gevonden die zowel rekening houdt met de uitgangspunten koming van een demokratisch, verenigd Europa. van de verschillende demokratieën en rechtsstaten binnen de Natuurlijk betekent dat niet, dat wij met alle ontwikkelingen Gemeenschap, als met de eigen struktuur. meegaan als ze maar in Europees verband plaatsvinden. Zoals uit dit programma blijkt heeft D'66 duidelijke opvattingen 1.3. Is 0'66 tevreden met de Europese samenwerking? over de richting waarin de samenleving zich moet begeven. Zij zal daar ook in het Europees Parlement voor strijden. D'66 streeft naar verdere Europese samenwerking, zoals hier­ Een uitgebreide en versterkte Gemeenschap zou natuurlijk boven reeds gesteld is. Dat betekent echter niet dat wij tevreden alleen daar de u itoefen ing van bevoegdheden moeten over­ zijn met de huidige Europese samenwerking en dat wij beplei­ nemen van de nationale staten waar een louter nationaal ten dat de ontwikkeling van de laatste jaren simpelweg door­ getrokken moet worden. beleid onvoldoende is. In de Europese Gemeenschap gaat het er in de eerste plaats om, de samenwerking op het gebied van Integendeel. In de afgelopen twintig jaar is het accent bijna de ekonomische, sociale en monetaire aangelegenheden te uitsluitend gelegd op schaalvergroting, ekonomische groei en versterken. Alleen dan kunnen de inflatie en de steeds toe­ uitbouw van het Europese bedrijfsleven. Het is hoog tijd dat de Europese samenwer~ing zich meer gaat bezighouden met nemende werkloosheid worden bestreden en kan een recht- de mensen die hier wonen. en . vaardige internationale arbeidsverdeling tot stand worden Vrijheid, gelijkheid solidariteit vormen de grondslagen van de EG-verdragen. Maar men moet gebracht. helaas vaststellen dat de Gemeenschap in haar beleid in het Daarbij dienen ook met betrekking tot milieu en energie verleden teveel is uitgegaan van de wettelijke gelijkheid van bevoegdheden aan de Europese Gemeenschap te worden haar burgers. In werkelijkheid bestaat er nog zoveel ongelijk­ toegekend: een louter nationaal beleid is op deze gebieden heid. Zeker in een uitgebreide Gemeenschap zal die ongelijk­ een illusie. Vuil water en vuile lucht houden niet op vuil te heid alleen maar toenemen. Om de vrijheidsbeginselen (goede­ zijn als ze een nationale grens passeren. Wel dient bij de uit­ ren, personen, diensten enz.) te kunnen handhaven moet het voering van het Europese beleid rekening te worden gehouden beleid daarori'r getuigen van met de sociaal met speciale nationale posities, zoals bevolkingsdichtheid en meer solidariteit en ekonomisch zwakken. In aktieve maatregelen ter bestrij­ geografische Iigging. D'66 hecht zeer aan de handhaving van de Nederlandse kul­ ding van de werkloosheid en ter bevordering van een recht­ vaardiger welvaartsverdeling ook tussen de regio's van de turele identiteit. Juist in een sterkere Europese Gemeenschap Gemeenschap moet dit tot uiting komen. Teveel is de Euro­ is de behoefte aan nationale kulturele identiteit sterker, zoals wij dat nu al zien met betrekking tot de behoefte aan nieuwe pese gedachte gekoppeld aan de opbouw van een systeem van regionale identiteit (Schotland, Basken, Bretons, etc). Hiermee ekonomisch liberalisme. Dit heeft er toe geleid dat de burgers hangt samen dat D '66 pleit voor een decentral isa tie naar het hun aandacht voor de Europese eenwording verloren hebben regionaal niveau, naast een centralisatie op Europees niveau. en, mede daardoor, dat het de Gemeenschap tot nog toe Uit deze opvatting vloeit voort dat in dit programma de slechts met uiterste moeite - of geheel niet - lukt om tot een nadruk vooral ligt op de onderwerpen: "het demokratische gemeenschappelijk ekonomisch en buitenlands beleid te Europa", "het ekonomisch en .sociaal beleid", en "Europa komen. en de wereld". Een tweede wezenlijk bezwaar tegen het huidige Europa is het grote gebrek aan. demokratische kontrole op het gevoerde 1.2. Welk soort Europa wil 0'66? beleid. Noch het Europese parlement, noch de nationale parlementen slagen erin een effektieve kontrole uit te oefenen. D'66 streeft naar een Europees maatschappijmodel dat leidt Dit is onaanvaardbaar. Voor het demokratisch gehalte van de tot een handhaving en vergroting van de individuele ontplooi­ Europese samenwerking is het van wezensbelang dat het Euro­ ingsmogelijkheden. Deze ontplooiing moet geschieden in vrij­ pees parlement daar een grotere greep op krijgt. heid en verantwoordelijkheid, naar eigen inzicht en over­ tuiging, in solidariteit met de medemens en zonder politieke, 1.4. Het belang van de Europese verkiezingen sociale en ekonomische diskrimi natie van anderen. Ook in Europees verband geldt dat de verscheidenheid van mensen en Door de di rekteverkiezingen voor het Europese parlement kan opvattingen als een positief tè waarderen goed te beschouwen een eerste begin worden gemaakt met de oplossing van deze is. D '66 ziet deze verscheidenheid tevens als de voornaamste beide problemen. De verkiezingskampagnes zullen de kiezers bron van maatschappelijke vernieuwing. Daarom moet de ont­ meer bewust maken van het belang van een Europese aanpak wikkeling van onze samenleving gericht zijn op een orde die van veel problemen. De nationale politieke partijen zullen meer oog heeft voor de vrijheid van de mens dan in Oost­ gedwongen worden stelling te nemen en de gevolgen daarvan europese landen het geval is, en die meer oog heeft voor de voor het nationale beleid door te denken. Het integratie­ gelijkheid dan in het Amerikaanse maatschappelijke systeem. proces zal hierdoor voor het eerst een werkelijke politieke D'66 streeft naar een Europa dat de onderlinge band met dimensie krijgen. Uiteindelijk zal dit tot de vorming van andere delen van de wereld , industrielanden, maar met name werkelijk Europese partijen moeten leiden. ook ontwikkelingslanden - wil versterken. Als kontinent zijn Bovendien zullen de direkt verkozen Europese parlemen­ wij sterk afhankelijk van de samenwerking met anderen door tariërs geen genoegen meer kunnen nemen met de onmacht onze grondstoffenschaarste en onze strategische positie als­ van het huidige Europese parlement. Zij zullen hun deel mede door ons beperkt gebied. Als Europa een bijdrage heeft moeten vragen in de wetgeving van de EG, zoals parle­ te leveren aan de stabiliteit in de wereld, dan is het door zijn mentariërs dat in hun n~tionale bestel vragen. Om hun 4

pos1t1e te versterken zullen zij daarbij proberen de kiezers binnen het kader van een zorgvuldig beheer van het bedreigde achter zich te krijgen: het Parlement zal de publieke opinie milieu. D'66 bepleit een aanzienlijke versterking van de ekono­ niet alleen moeten verklanken, maar ook moeten mobili­ mische en monetaire samenwerking. De ervaringen van de seren. Natuurlijk vormen de rechtstreekse verkiezingen geen laatste jaren hebben aangetoond dat dit noodzakelijk is, alleen oplossing voor alle kwalen. Wèl zijn zij een voorwaarde om al om de bereikte samenwerking en de daaruit voortgevloeide Europa een werkelijk demokratische grondslag te geven. welvaart niet in gevaar te brengen. Deze noodzaak zal nog Zonder de Europese verkiezingen zullen de Gemeenschappen groter worden door de toetreding van Griekenland, Spanje en steeds minder in staat zijn hun groeiende verantwoordelijk­ Portugal tot de EG, een toetreding die D'66 ondersteunt. De heden naar behoren te vervullen. ekonomische verschillen zullen tengevolge van die toetreding Ook leiden verkiezingen niet automatisch tot meer bevoegd­ echter toenemen. Daardoor wordt het onmogelijk dat alle heden voor het Europese Parlement. Maar zij zullen wel een landen van de EG in gelijke mate en op het gelijke moment aanzet zijn tot een ontwikkeling in de goede richting. Gebrek verder gaan met de ekonomische en monetaire eenwording. aan hoop is hierbij even gevaarlijk als goedgelovigheid. D'66 aanvaardt daarom dat de eenwording voortgang vindt Een direkt verkozen en versterkt Europees Parlement is niet via een systeem van "tw!le snelheden", d.w.z. dat binnen een voldoende om de Europese Gemeenschap een breed draagvlak gemeenschappelijk aanvaard aktieprogramma sommige landen te geven. Daarvoor is evenzeer noodzakelijk dat de nationale sneller zullen voortgaan met de eenwording dan andere. maatschappelijke organisaties steeds meer op Europees niveau Daarbij is noodzakelijk dat de zwakkere landen steun krijgen gaan samenwerken. Pas dan kan een werkelijk publieke dialoog die hen de mogelijkheid biedt de ekonomisch sterkere landen over de toekomst van de Europese samenleving ontstaan. in te halen, omdat D'66 de gedachte van een blijvende twee­ deling van de Gemeenschap in rijke en arme landen verwerpt. 1.5. Welke prioriteiten ziet 0'66 binnen Europa? D'66 aanvaardt ook dat de ontwikkelingen in de Europese ekonomie steeds meer met zich mee brengen dat de arbeids­ De eis tot versterking van de demokratie en het respekt voor intensieve industrieën naar de ontwikkelingslanden zullen gaan de mensenrechten zullen als basis moeten dienen voor de en dat wij ons in West-Europa vooral zullen moeten toeleggen inrichting van een samenleving die ruimte geeft aan de indivi­ op kapitaal- en kennisintensieve industrieën. In dit kader past duele ontplooiingsmogelijkheden: de opvatting van D'66 over het Europese industriebeleid en de Dit betekent dat D'66 als eerste hoofdthema een Europees ontwikkelingssamenwerking met de Derde Wereld. Want ook beleid bepleit dat als grondgedachte heeft de emancipatie van voor de mensen van de Derde Wereld zal Europa een belang­ achtergestelden en de beëindiging van eenzijdige afhankelijk­ rijke rol moeten spelen bij het verschaffen van een bestaans­ heidsrelaties. Uitgebreide aandacht schenken wij daarom in dit zekerheid van waaruit zij hun verdere levensloop kunnen programma aan de emancipatie van vrouwen en mannen, de bepalen. Het streven naar demokratisering, de ekonomische positie van ethnische en kulturele minderheden, de bescher­ problemen en de toetreding van de nieuwe leden zullen van de ming van de konsumentenbelangen, de hulp aan de achter­ EG geen naar binnen gekeerde gemeenschap mogen maken. gebleven regio's binnen de Gemeenschap en de ontwikkelings­ Bij het streven naar ontspanning tussen Oost en West dient samenwerking met landen buiten de Gemeenschap. Europa tevens een rol te spelen. Voorwaarde voor zo'n rol is Een tweede hoofdthema van het programma is de vraag hoe een voldoende mate van Europese samenwerking zowel op het tot een oplossing van de werkloosheid en de inflatie te komen, gebied van de buitenlandse politiek als van de defensie. 5

11 HET DEMOKRATISCH EUROPA Parlement een effèktieve kontrole uitoefenen op het doen en laten van de Europese Commissie. Het Europees Parlement 2.1. Inleiding heeft nu volstrekt onvoldoende wetgevende en kontrolerende bevoegdheden. 2.1A. D'66 heeft zich vanaf zijn oprichting ingezet voor meer D'66 wil dan ook met kracht streven naar uitbreiding van de openheid en demokratisering van de besluitvorming. Ook op invloed van het Europees Parlement. Een verdere overdracht het Europese niveau zal het deze traditie voortzetten. Veel van nationale bevoegdheden aan de Europese Gemeenschap zal beslissingen in de Europese Gemeenschap worden nu genomen slechts kunnen plaatsvinden als de demokratische kontrole op in lange nachtelijke vergaderingen achter gesloten deuren. de uitoefening daarvan is verzekerd. Demokratisch gekozen volksvertegenwoordigers kunnen daar· Het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement heeft op onvoldoende kontrole uitoefenen. D'66 wil zich keren allereerst betrekking op alle besluiten die de "grondwet" van tegen een verdere ontwikkeling in die richting. de Gemeenschap raken (verdragswijziging, uitbreiding van de Het rechtstreeks verkozen Europee_s Parlement moet een Gemeenschap, internationale akkoorden). Verder vallen daar werkelijk medebeslissingsrecht krijgen. De Europese Commis­ ook onder alle besluiten die de grondslag vormen voor het sie moet opnieuw als een politiek kollege gaan funktioneren. door de Gemeenschap op de verschillende terreinen te voeren De Raad van Ministers moet slagvaardiger kunnen besluiten. beleid. Zolang een formele bevoegdheidsuitbreiding uitblijft, Alleen zo is te voorkomen dat samenwerking in Europa leidt moet de bestaande overlegprocedure tussen Raad, Europees tot versterking van de bureaukratie en tot verschraling van de Parlement en Commissie (die nu alleen geldt voor besluiten demokratie. met financiële gevolgen) op al deze gevallen worden toegepast. 2.18. De Europese Gemeenschap moet ook e.en rechtsorde Het rechtstreeks gekozen parlement dient alle middelen te zijn. De rol van het Hof van Justitie is essentieel voor de benutten die het ter beschikking staan om het politieke debat rechtsbescherming van de Europese burgers. Besluiten van de in Europa vorm te geven. Hiertoe behoren .ook het ontwikke­ instellingen moeten steeds zorgvuldig op hun rechtsgehalte len van eigen initiatieven en het houden van hoorzittingen en kul!nen worden getoetst. Voortdurende waakzaamheid over onderzoeken. de mensenrechten - zowel de klassieke vrijheidsrechten als de De leden van het Europees Parlement dienen in de opvatting sociale grondrechten - is in de Europese Gemeenschap onont­ van D'66 niet tevens lid te zijn van een nationaal parlement. beerlijk. Maar men moet wel voorkomen dat de Europese parlemen· Behalve een demokratisch Europa wil D'66 ook een menselijk tariërs geïsoleerd raken van de nationale werkellijkheid en het Europa. De Europese samenwerking moet een werkelijke kontakt met de meningen in eigen land verliezen. Omgekeerd inhoud hebben voor de Europese burger. Alleen dan zal is het van belang dat de nationale parlementen de Europese Europa voor hem herkenbaar zijn. Dat is nu ·helemaal niet het dimensie van alle mogelijke vraagstukken in het oog houden. geval. Om te benadrukken dat Europa er is voor de burgers Daarom moeten passende vormen van samenwerking tussen moeten in. de Europese Gemeenschap maatregelen worden het Europees Parlement en de nationale parlementen worden bevorderd die onder meer leiden tót: ontwikkeld (in Nederland b.v. gemeenschappelijke vergade­ 1. waar mogelijk decentralisering van bevoegdheden; ringen van Europese parlementariërs met kommissies van het 2. solidariteit met de sociaal en ekonomisch zwakken; parlement, gezamenlijk fraktieoverleg e.d.). D'66 zal hiertoe 3. wegnemen van onnodige grenzen in Europa; het voorbeeld geven. 4. meer aandacht voor de kwaliteit van het bestaan; 2.2C. De besluitvorming in de Raad van Ministers is steeds 5. ondersteuning van de emancipatie van vrouwen en mannen; meer verlamd geraakt, omdat besluiten ·vrijwel alleen met 6. ruimte voor de eigen ontwikkeling van nationale minder­ unanimiteit kunnen worden genomen. Om deze situatie te heden; doorbreken dient de toepassing van meerderheidsbesluiten 7. het opheffen van diskriminatie in welke vorm dan ook; zoveel mogelijk te worden bevorderd. Zeker wanneer de hierbij verdienen homofielen bijzondere aandacht. Europese Gemeenschap is uitgebreid met nog eens drie leden tot twaalf lid-staten is besluitvorming bij meerderheid onont­ 2.2. Demókratisering van de Gemeenschap beerlijk. De slagvaardigheid van de Gemeenschap kan worden vergroot 2.2A .. In deze paragraaf wordt vooral ingegaan op de demo­ door de voorzitter van de Raad meer speelruimte in zijn kratisering van de instellingen van de Europese Gemeenschap interne en externe optreden te geven. In dit verband valt ook zelf. Uit de Inleiding blijkt echter al dat D'66 het tevens te denken aan de instelling van een Europese bewindsman/ noodzakelijk vindt dat de maatschappelijke organisaties vrouw, zetelend in Brussel als hoofd van de permanente (vakcentrales, werkgevers, kansurnenten enz.) op Europees vertegenwoordiging, maar tevens lid van zijn/haar nationale niveau ook aan de besluitvorming deelnemen. Pas dan zal de regering. Europese Gemeenschap een werkelijk demokratisch draagvlak De besluitvorming in de Raad van Ministers dient doorzichtiger krijgen. te worden. De Raad dient het Europees Parlement gemoti­ In het belang van demokratische kontrole en doelmatigheid veerd te berichten welk gevolg aan zijn adviezen wordt gege­ moeten de besluitvormende insteil ingen in één plaats worden ven. Naast de voorlichting aan de pers door individuele minis­ bijeengebracht. D'66 kiest Brussel als zetel voor het Europese ters, moet de Gemeenschapsvoorlichting over de standpunten Parlement, de Raad van Ministers en de Europese Commissie. van nationale delegaties in de Raad worden verbeterd. Onder­ 2.2B. D'66 is ervan overtuigd dat de rechtstreekse verkiezing zocht moet worden over welke onderdelen van de wetgevende van het Europees Parlement wezenlijk belangrijk is voor de taak van de Raad in het openbaar kan worden vergaderd. totstandkoming van een demokratisch Europa. Het gekozen De Europese Raad, bestaande uit de regeringsleiders van de Europees Parlement moet het centrum van de politieke menings­ lid-staten, valt niet meer uit het besluitvormingsproces van de vorming worden op Europees vlak .. Alleen door de steun van Gemeenschap weg te denken. Om dit orgaan zoveel mogelijk de Europese burger zal het zich als zodanig kunnen ontwik­ in de struktuur van de Gemeenschappen in te bedden, dient kelen. Het gaat bij de beleidskeuzen in Europa tenslotte om ook deze Raad de gemeenschapsspelregels onverkort toe te de belangen van de Europese burgers. Deze moeten zich kun­ passen wanneer Gemeenschapszaken aan de orde zijn. Daarom nen vereenzelvigen met hun rechtstreeks verkozen vertegen­ ook moet de Europese Raad niet zozeer de besluitvorming woordigers. van de andere Raden overnemen als een soort "beroeps­ De demokratisering van de Europese besluitvorming heeft dan instantie", maar dient hij zich vooral toe te leggen op het ook tot doel dat het Europees Parlement de beslissingsbevoegd­ geven .van impulsen aan het Europese eenwordingsproces. heid met de Raad van Ministers zal delen zowel ten aanzien De parlementaire kontrole, zowel nationaal als Europees, van de wetgeving als de begroting. Verder moet het Europees op het funktioneren van de Europese Raad moet worden 6

versterkt. In Nederland dient dit te geschieden door onder lijk te maken voor individuele burgers die menen dat hun meer de minister-president over het gebeuren in de Europese fundamentele rechten worden geschonden door besluiten van Raad verslag te laten doen aan het parlement. de Gemeenschapsinstellingen. De band tussen de Europese Politieke Samenwer-king en de De ontwikkeling van de grondrechtenbescherming in de Europese Gemeenschappen moet worden versterkt. · Gemeenschap moet als onderdeel van de gemeenschappelijke (Zie ook onder 5.6.) Europese traditie worden ingepast in het bredere kader van de 2.20. De voorzitter van de Europese Commissie wordt be­ Europese Conventie voor de Rechten van de Mens en het Euro­ noemd door de lidstaten uit een bindénde voordracht van pees Sociaal Handvest. De erkenning van het individuele klacht­ het Europees Parlement van niet meer dan .drie personen. recht· is een vanzelfsprekend onderdeel van een effektleve Een klein aantal Commissieleden met behoortelijke porte­ grondrechtenbescherming (bijv. tegen de toepassing . van feuilles kan efficiënter werken en hopelijk een grotere eenheid beroepsverboden). Ook de Gemeenschap als zodanig dient bereiken. Daarom is het gewenst de Commissie - afgezien van - met erkenning van het individuele klachtrecht - partij te 'de voorzitter- te beperken tot één lid per lidstaat. worden bij deze Europese Conventie. Daarmee wordt be­ Het inspraakrecht van de voorzitter bij de benoeming van de reikt dat niet alleen klachten tegen de nationale overheid, leden van de Commissie dient te worden versterkt. maar ook klachten tegen het optreden van de Gemeenschaps­ De Commissie dient meer ruimte te krijgen zich als een werke­ instellingen voor de organen van de Conventie (Commissie en lijk Europese uitvoerder van gemeenschapsbesluiten op· te Hof voor de Rechten van de Mens, Comité van Ministers) stellen. Daarom is de overdracht van de uitvoering van be­ kunnen worden gebracht. · sluiten aan de Commissie nodig. In een uitgebreide Gemeen· 2.3C. Bij het zoeken naar passende middelen ter handhaving schap dient de uitvoerende bevoegdheid bij de Commissie te van de rechtsstaat (bijv. bestrijding van het terrorisme) mag berusten. de rechtsstaat zelf niet bedreigd worden. Daarom moet een Het in de EG-verdragen voorziene exklusieve recht van initia­ eerlijk proces onder alle omstandigheden gewaarborgd blijven, tief van de Commissie tegenover de Raad dient te worden hoe ernstig de verdenking tegen een van misdrijf verdachte geaccentueerd om het politieke prestige en gezag van de Euro­ persoon ook is en hoe zwaar het feit waarvan hij wordt ver­ pese Commissie weer te herstellen. dacht ook mag zijn. Tot een eerlijk proces behoort de moge­ Ook dienen de leden van de Commissie zich onafhankelijk lijkheid van een vrije verdediging en van een onbelemmerd op te kunnen stellen ten opzichte van hun regeringen. Een kontakt tussen raadsman en kliënt. Uitsluiting van een advo­ individuele verantwoordelijkheid van het Europees Parlement kaat mag alleen plaatsvinden onder zéér stringente voor­ naast de bestaande kollektleve karl daartoe bijdragen. waarden en in buitengewoon ernstige gevallen, waarin er sprake van is dat de advokaat zelf beschuldigd wordt van 2.3. Rechtsbescherming en mensenrechten in de Gemeenschap feiten, die het toepassen van strafrechte Iijke sankties beteke­ nen. Geen uitsluiting mag worden overwogen vooraleer er ten 2.3A. Het behoud van demokratische staatsinstellingen en de opzichte van de advokaat een redelijk vermoeden. bestaat dat bescherming van de fundamentele nichten van de mens in de hij zijn kliënt(en) op onwettige wijze steunt. Voorts dient de aangesloten staten zijn essentiële vereisten voor het lidmaat­ werking van het strafrechtelijk nationaliteitsbeginsel ten aan­ schap van de Europese Gemeenschap. zien van in sommige lidstaten wel, in andere lidstaten niet Deze eisen gelden evenzeer voor de Gemeenschap zelf. De strafbare medische en sociale hulpverlening tussen de lid- waa~borging van de rechten van de individuele burger is een ' staten van de EG te worden beperkt. wezenlijk bestanddeel van de' moderne demokratische rechts· orde die de Europese Gemeenschap behoort te zijn. Het Hof 2.30. Abortus behoort uitsluitend te zijn onderworpen aan de van Justitie vervult een centrale rol in de opbouw van de EG vrije beslissing van de vrouw. Dit D'66-standpunt brengt onder tot een rechtsgemeenschap. De bevoegdheden van het Hof van veel meer ook met zich mee dat krachtig stelling genomen Justitie moeten bij ·de verdere ontwikkel in gen van de EG ook moet worden tegen in Europa bestaande stromingen om het steeds worden aangepast. De eenheid van rechtsbedeling in de Iega! iseren van abortus mede af te wijzen wegens een ge­ Gemeenschap dient nog te worden versterkt door de bestaande wenste bevolkingsgroei. D'66 zal haar opvattingen in deze, procedure voor prejudiciële beslissingen aan te vullen met een waar mogelijk, internationaal vertolken. procedure die de rechtseenheid verzekert in gevallen waarin een nationale rechter nalaat het Hof van Justitie om een pre· 2.4. Europa voor de burgers judiciële beslissing te verzoeken. De onafhankelijke positie van het Hof van Justitie kan met 2.4A. Niet alleen is de demokratie in de Gemeenschap onvol­ meer waarborgen worden omgeven. Het verdient aanbeveling doende ontwikkeld. Ook is tot dusver te veel verontachtzaamd de rechters te benoemen voor hetzij een langere periode dan dat Europa er is voor de burgers -voor alle burgers. D '66 vindt de huidige zes jaar zonder herbenoeming hetzij voor het leven, dat daarin verandering moet komen. Waar mogelijk moet waaronder wordt verstaan het bereiken van de pensioen­ decentralisatie van gezag worden bevorderd. Hoewel bepaalde gerechtigde leeftijd. De huidige benoemingsprocedure leidt bevoegdheden kollektief op Europees niveau moeten worden ertoe dat in de praktijk elke lidstaat een rechter levert. In uitgeoefend, zullen niet meer bevoegdheden aan de EG moeten aansluiting daarop moet worden overwogen de benoeming worden overgedragen dan nood zake! ijk zijn. Nationale bevoegd­ van de rechters op te dragen aan de Raad, besluitend op voor­ heden zullen via de Gemeenschap zelfs moeten worden over­ dracht van het hoogste rechter! ijk kollege van de betrokken gedragen aan regionale organen. Het Europees beleid zal daar­ lidstaat en na raadpleging van het Europees Parlement en het door dichter bij de burgers komen te staan. D'66 voelt niets Hof van Justitie: zelf. voor b.v. een gecentraliseerd regionaal-, volksgezondheids-of milieubeleid behoudens algemene richtlijnen. Rekening moet 2.38. De eerbiediging van de rechten van de mens dient een worden gehouden met nationale en regionale bijzondere konstant element van de Europese Gemeenschap te zijn, die posities. immers niet alleen een ekonomische en politieke, maar vooral ook een sociale en rechts-gemeenschap dient te zijn. Alleen op 2.48. Hoewel de gemeenschappelijke markt in Europa reeds die grondslag kan de strijd voor de mensenrechtenbescherming bijna 10 jaar een feit is, lopen de burgers nog steeds tegen in andere delen van de wereld met succes in EG- en EPS­ talloze onnodige grenzen op. D '66 vindt dat deze grenspelem­ verband worden voortgezet. Toe te juichen valt dat het Hof meringen zo spoedig mogelijk moeten verdwijnen. van Justitie zich het respekt voor de klassieke vrijheidsrechten Konkrete maatregeleQ die wij voorstaan zijn o.a.: reeds heeft aangetrokken. De EG-instellingen dienen evenzeer 1. afschaffing van de fysieke kontrölé aan de grens op het oog te hebben voor de sociale grondrechten. Het verdient over­ goederenverkeer; weging een rechtstreeks beroep op het Hof van Justitie moge- 2. invoering van een vrij verkeer voor alle EG-onderdanen, 7

ook voor hen die geen ekonomische aktiviteit verrichten; Binnen het streven naar een algemeen Europees werkgelegen­ 3. invoering van een Europees paspoort voor alle EG-onder­ heidspolitiek moet vrouwenwerkgelegenheid speciale aandacht danen; krijgen. Ook moeten de mogelijkheden voor deeltijdarbeid 4. afschaffing van de tijdsverschiller) in Europa door een uni­ sterk gestimuleerd worden. forme regeling van de zomertijd; De E.G. zou hierin binnen het eigen ambtenarenapparaat een 5. toekenning van het aktief en passief kiesrecht voor lokale goed voorbeeld kunnen geven, ook wat betreft een tijdelijke en regionale vertegenwcwrdigende lichamen aan alle ingec voorkeursbehandeling van vrouwen in middelbare en hogere zetenen, ook niet-onderdanen. funkties. Speciale scholingskursussen moeten worden opgezet om de doorstroming van vrouwen uit lagere naar hogere 2.4C. D'66 is een voorstander van de eenmaking in Europa funkties mogelijk te maken. van het vreemdelingenbeleid t.a.v. niet-EG-onderdanen. Dit De wettelijke gelijkstelling ván vrouwen en mannen moet door beleid mag echter niet leiden tot een verslechtering van de positie van vreemdelingen in Nederland en zal speciale aan­ Europese regelingen snel verc;ler worden doorgevoerd. dacht moeten besteden aan de positie van de vrouwen. De te nemen Europese richtlijnen, vooral die op ekonomisch, De Gemeenschap moet in haar beleid rekening houden met sociaal en fiskaal terrein, moeten uitgaan van de onafhankelijk­ de bestaande ongelijkheid van haar burgers. Het beleid moet heid van de partners ten opzichte van elkaar. ·Alle overheidsmaatregelen die direkt of indirekt het huwelijk daarom de solidariteit met de sociaal en ekonomisch zwakken als enige (samen)leefvorm bevoordelen, moeten omgebogen veel meer dan in het verleden benadrukken. worden zodat zij de individuele keuzevrijheid van de leef­ (zie onder hoofdstuk lil) vormen onverlet laten. Met name op het gebied van de sociale Orri Europa een duidelijk gezicht te geven voor de burger en fiskale wetgeving. moeten ook maatregelen worden genomen ter verbetering van de kwaliteit van het bestaan. Een open oog voor .de immate­ 2.5C. Onderzoek naar knelpunten m.b.t. emancipatie moet riële waarden van het leven is hierbij essentieel. Alleen dan gestimuleerd en waar nodig opgezet worden. Wij denken hier­ kunnen bijvoorbeeld een milieu- en. energiebeleid in samenhang bij ook aan samenwerking en uitwisseling van gegevens van met selektieve ekonomische groei tot stand komen (zie verder eventueel nationaal bestaande emancipatie-instituten. hoofdstuk 111). De massa-media moeten worden ingeschakeld bij de eman­ cipatie-voorlichting, met name over de mogelijkheden die de 2.5. Emancipatie van vrouwen en mannen vrouw reeds heeft en krijgt met de bestaande en toekomstige Europese regelingen. 2.5A. De Europese Gemeenschap dient een bijdrage te leveren aan een vernieuwende maatschappij waarin een optimale ont­ 2.6. Ethnischeen kulturele minderheden plooiing is gegarandeerd van mannen en vrouwen. Een belang­ rijk instrument hiertoe is het op gang zetten van een verande­ In een samenleving waarin ieder zich zo goed mogelijk kan rings- en bewustwordingsproces, dat leidt tot een andere rol en ontplooiien - zonder de medemens te schaden en levend in taakverdeling van mannen en vrouwen. solidariteit met die medemens -dient het mogelijk te zijn dat Wat betreft het doorbreken van het geijkte rolpatroon van de ieder individu, maar ook iedere groep, de eigen identiteit kan man moeten mogelijkheden en omstandigheden geschapen ervaren. Bij de opbouw van het nieuwe Europa moet het moge­ worden, die hem in staat stellen af te komen van de dwang tot lijk zijn dat ethnische en kulturele minderheden die zich het leveren van prestaties, die vaak zijn kracl}ten te boven gaan binnen de grenzen van de lidstaten van de Europese Gemeen­ en die hem geen tijd laten voor eigen welzijn en dat van schap bevinden, en die zich door de nationale overheid be­ anderen (gezin en omgeving). kneld voelen, meer ruimte voor zelfbestuur gegeven wordt. De stoerheid en het zich steeds weer waar willen maken t.o.v. Evenzeer als er door de nationale overheden bevoegdheden de vrouw dienen te veranderen in een open houding van overgedragen dienen te worden naar het Europese niveau, kan gelijkwaardige mensen met wec;lerzijds respekt. het gewenst zijn dat er bevoegdheden naar beneden worden Emancipatie draagt bij tot onafhankelijkheid van man en afgestaan. In dit verband moeten tevens mogelijkheden ge­ vrouw. Zolang echter vooral de maatschappelijke positie van boden worden voor samenwerking van nationale minderheden de vrouw een achterstand vertoont, zijn speciale maatregelen over de grenzen heen, b.v. in het kader van een regio die zich nodig om deze achterstand op te heffen. over meerdere landen uitstrekt. Een dergelijk beleid past in 2.58. Bovengeschetste emancipatie-ontwikkeling kan in hoge een konceptie die ervan uitgaat dat de souvereine ·nationale mate bevorderd worden door een betere verdeling van be­ staat in vele opzichten niet meer een staatkundig juist kader taalde arbeid tussen man en vrouw. biedt. 8

111 EKONOMISCH EN SOCIAAL BELEID worden tegengegaan (zie verder 3.1o.:~Milieubeleid). Het vraagstuk van de verdeling van de groei in de diverse natio­ 3.1. Inleiding nale inkomens tussen de privé-inkomens, belasting en in het bedrijf te houden winst zou volgens D'66 op basis van meer­ D'66 aanvaardt de industriële samenleving als een gegeven, jarenafspraken tussen dé sociale partners en op basis van door maar is tevens van oordeel dat de ontwikkeling van deze de EG-commissie geadopteerde richtlijnen tot stand moeten samenleving onheilspellende nevenverschijnselen heeft opge­ komen. roepen, die een verdere ontwikkeling van de mens en zijn ontplooiingsmogelijkheden ernstig bedreigen. 3.3. Ekonomische en monetaire eenwording. Tot deze verschijnselen rekent D'66 allereerst het dreigende uit elkaar groeien van mensen en groepen door het afnemen 3.3A. Hoewel het bereiken van een ekonomischeen monetaire van de mogelijkheden om aan het traditionele arbeidsproces unie op korte termijn niet te verwezenlijken lijkt, moet zij als deel te nemen en door de toenemende verstarring en ver­ doelstelling volledig gehandhaafd blijven. De laatste jaren is vreemding in samenwerkingsverbanden. Daardoor wordt het duidelijk gebleken dat noch via nationale oplossingen, noch de . voor steeds meer mensen moeilijk om sociaal te funktioneren. vrijblijvende bijeenkomsten van de grote industriële mogend­ Van gelijke orde is de technologische en industriële wildgroei, heden (Rambouillet, Bonn etc.) de internationale ekonomische waardoor het natuurlijk milieu wordt afgebroken en de levens­ teruggang effektief bestreden kan worden. De recessie leek in kansen voor toekomstige generaties ernstig gevaar lopen. eerste instantie de ekonom.ische en monetaire unie op de lange Bestrijding van deze verschijnselen door het scheppen van baan te hebben geschoven, maar verdere voortgang naar een sociaal gunstige voorwaarden en een zorgvuldig beheer van het dergelijke unie blijkt nu des te noodzakelijker. Aan de ene bedreigde milieu hebben daarom voor Ö'66 een prioriteit kant omdat de gemeenschappelijke markt (nog steeds het waaraan produktiviteitsstijging en vergroting van de materiële fundament voor de Europese samenwerking) ten gevolge van welvaart dienstbaar moeten worden gemaakt. Ekonomische de nationale maatregelen in gevaar komt. Aan de andere kant groei dient in dit licht teworden bezien. kan verdere eenwording leiden tot: Daarom wil D'66 streven naar een Europees beleid op het een impuls tot ekonomische opleving, aangezien de voor­ ekonomischeen sociale vlak dat onder meer gericht is op: delen van de gemeenschappelijke markt vollediger benut 1. bestrijding van de werkloosheid en beteugeling van de kunnen worden; inflatie; een grotere monetaire stabiliteit, en mede daardoor tot 2. het voorkomen van verdere achteruitgang van het milieu; een lagere inflatie en werkloosheid. 3. een rechtvaardige internationale herverdeling vàn arbeid en Hiertoe is het noodzakelijk dat op Europees niveau bevoegd­ welvaart; heden geschapen worden die het voeren van een geïntegreerd 4. een rechtvaardige verdeling van inkomens in de lidstaten en ekonomisch, monetair en sociaal beleid mogelijk maken. Op ook tussen de regio's binnen de Gemeenschap; zichzelf is dit nog geen garantie voor een succesvol ekono­ 5. industriële vernieuwing. misch herstel: van groot belang blijft natuur Iijk het beleid dat met de gemeenschappelijke instrumenten gevoerd wordt; 3.2. Ekonomische orde wel is dit geïntegreerd beleid een voorwaarde voor dit herstel. 3.3B. In het kader van het bovenstaande: 3.2A. D'66 aanvaardt het principe van de ondernemings­ 1. zullen de lidstaten bindende verplichtingen moeten aangaan gewijze produktie. Deze hee~t de voordelen dat de drang naar m.b.t. beleidselementen die hun makro-ekonomische vernieuwing en innovatie blijft bestaan en dat de industriële situatie beïnvloeden, zoals de begrotingstekorten en de bedrijvigheid blijft streven naar een zo goed mogelijk aange­ financiering daarvan, het stijgingstempo van de kollektleve past blijven aan veranderende marktomstandigheden. Zoals lasten, de liquiditeitskreatie, reglementering van het kapi­ hierboven aangegeven onderkent D'66 echter dat dit onder­ taalverkeer binnen de Gemeenschap en het externe mone­ nemen nevenverschijnselen heeft opgeroepen - en waarschijn­ taire beleid; lijk zal blijven oproepen -die de ontplooiingsmogelijkheden 2. moet een begin worden gemaakt met de "pooling" van de van de mens beperken. Daarom is D'66 voorstander van een valutareserves van de lidstaten; kan naast de nationale Europees beleid waarin de overheden gemeenschappelijk het munten een "parallelle" Europese munt ingevoegd worden· wettelijk kader uitbreiden dat aangeeft binnen welke grenzen dienen de bevoegdheden van het Europse Fonds voor mone: de vrijheden van dit ondernemen zich mogen bewegen. taire samenwerking uitgebreid te worden. D'66 erkent dat vele van onze kollektleve voorzieningen mede In het Europese monetaire systeem dat na de Europese top in mogelijk werden door het welvaartsscheppend vermogen van Bremen (juli 1978) in opbouw is, wordt een aantal van de industriële bedrijvigheid. Omgekeerd is het echter ook zo dat stappen die D'66 aanbeveelt, genomen. D'66 ondersteunt dan deze kollektleve voorzieningen (men denke bijvoorbeeld aan ook de opbouw van dit systeem. het onderwijs) het de industrie moge Iijk maken efficiënt te Naast deze monetaire samenwerking dient het nauwer samen­ produceren. gaan van het ekonomisch beleid van de lidstaten bevorderd te In het licht van het bovenstaande streeft D'66 naar een demo­ worden, o.m. door middel van: kratische markt-ekonomie waarin de produktie plaatsvindt in gedemokratiseerde partikuliere bedrijven. De essentie van de 1. koördinatie in de E.G. van het inkomensbeleid, de direkte bedrijfsdemokratisering is dat de werknemersgroep (inklusief belastingheffing en de konjunktuurpolitiek; de werknemer-direkteur) de ondernemersfunktie voor een 2. vermindering van de onderlinge struktuurverschillen d.m.v. groot deel overneemt en op grond daarvan het medebeslis­ inkomensoverdrachten, welke aan duidelijke ekonomische singsrecht verkrijgt ten aanzien van alle belangrijke onder­ en monetaire voorwaarden zijn gebonden; delen van het bedrijfsbeleid (fusies, sluitingen, verplaatsingen, 3. uitbreiding van de eigen middelen van de EG t.b.v. het regionaal, het sociaal, het industrie- en het energiebeleid; investeringen, direktiebenoemingen (Zie verder onder 3.7. Demokratisering arbeidsverhoudingen). 4. harmonisatie van indirekte belastingen. Hierbij is o.m. De produktie wordt hiermee meer afgestemd op de koosurnen­ nodig: tenvoorkeur door het tegengaan van de huidige overheersende a. een nieuw BTW-tarief op luxe-goederen en milieu­ positie van de producent in een verbeterd marktmèchanisme vervuilende produkten; (zie onder 3.8. en 3.9.: Konsumentenbeleid en Mededingings­ b. een laag BTW-tarief voor de primaire levensbehoeften beleid). In de prijzen moeten zoveel mogelijk de totale maat­ en aktiviteiten c.q. produkten in dienst van het milieu. schappelijke kosten worden opgenomen, inklusief de effekten 3.3C. De negen dienen een aktieprogramma overeen te komen t.a.v. de vervuiling en de uitputting. Hierdoor zullen produkten op basis van een gemeenschappelijk idee van de ekonomisch~ en produktieprocessen die vuil zijn en tot uitputting leiden en monetaire unie, waarin bovenstaande elementen zijn opge- 9

nomen. Uit dit programma moet tevens blijken dat de ekono­ geschikte ambachtelijkheid. mische en monetaire unie o.m. een bijdrage moet leveren aan Bij de uitvoering van bovenomschreven programma zullen de ten behoeve van wederkerend onderwijs voor de jongeren. nationale staten de hoofdrol spelen. Daarnaast zal echter Ook meer in het algemeen zal in toenemende mate rekening ook het Europees Sociaal Fonds een belangrijke positieve rol moeten worden gehouden met stijgende en snel veranderende dienen te spelen. Daarbij zal speciale nadruk dienen te vallen eisen t.a.v. scholing en vooropleiding. Eén beleid van "gelijke op de werkloosheid onder jongeren en vrouwen. kansen" gaat dan ook uit van veel intensievere begeleiding van Hiertoe zullen naast bovenstaande punten ook nieuwe vormen werknemers op dit gebied, het scheppen van mogelijkheden van gemeenschappelijke steun ontworpen moeten worden ter tot om- en bijscholing voor jong en oud, en volledig gelijke bevordering van de schepping van nieuwe arbeidsplaatsen, kansen, ook t.a.v. bijscholing, voor vrouwen en mannen. met name door middel van werkgelegenheidspremies. Tevens Tenslotte: ook al zullen de lidstaten een grote mate van zelf­ is een uitbreiding noodzakelijk van de bijdragen van de EG standigheid behouden t.a.v. hun arbeidsmarktbeleid, toch zal op Europees niveau een betere koördinatie bereikt moeten 3.5. Industriële herstrukturering worden. 3.5A. De ekonomische mogelijkheden van de lidstaten van de de vermindering van de welvaartsverschillen binnen de Gemeen­ EG hangen in sterke mate af van hun konkurrentiepositie op schap en aan de sociale zekerheid. Tevens moet de demokrati­ de wereldmarkt en dus van de mate waarin het industrie- en sche kontröle gewaarborgd zijn. technologiebeleid wordt afgestemd op de verhoudingsgewijze Wat betreft de uitvoering van bovengenoemd aktieprogramma voordelen van de Westeuropese landen. Voor de ontwikkeling zal men moeten accepteren, zoals de Belgische premier Tinde­ van dit beleid zijn goede stuurmechanismen nodig, zowel op mans reeds in 1975 in zijn rapport over de Europese Unie Europees als op regionaal niveau, maar ook rendabele bedrij­ stelde, dat de ekonomische en financiële situaties van de lid­ ven en ondernemingen. De besturing van onze industrie mag staten zozeer van elkaar verschillen dat een gelijktijdige uitvoe­ daarom haar winstgevendheid en haar konkurrentiemogelijk­ ring onmogelijk is, wil men enige vooruitgang boeken. De heden op de wereldmarkt niet aantasten. staten die de mogelijkheid hebben vorderingen te rnaken De versterking van de Westeuropese konkurrentiepositie op de dienen deze door te zetten. De staten die redenen hebben wereldmarkt moet tevens passen in een beleid dat gericht is op - welke door de Raad op voorstel van de Commissie geldig een betere internationale arbeidsverdeling. Op die wereldmarkt worden geacht - om dit niet te doen, krijgen uitstel zonder zullen naar het zich laat aanzien, een aantal verschuivingen dat echter het gemeenschappelijk einddoel wordt opgeheven. optreden, die liggen in het verlengde van de al optredende Zij krijgen daarbij hulp van de andere staten om hen in staat te prijsstijgingen van de grondstoffenprijzen. stellen de anderen in te halen. Ook in het licht van de uitbrei­ West-Europa, dat arm is aan grondstoffen, is in zijn ekonomie ding van de EG met Griekenland, Spanje en Portugallijkt deze bijzonder kwetsbaar voor deze verschuivingen. benadering de enige mogelijkheid tot vooruitgang te bieden De stijging van de grondstoffenprijzen zal de ontwikkelings­ (zie ook VI: Uitbreiding van de EG). landen in staat stellen te investeren ten behoeve van hun eigen industrialisatie. Deze landen zullen zich ongetwijfeld toeleggen 3.4. Werkgelegenheid op de veredeling van de grondstoffen waarover zij beschikken. Dit zal een verdere verbetering van hun "terms of trade" met 3.4A. Eén van de grote opdrachten van de EG in de komende de al in vergaande mate geïndustrialiseerde landen mogelijk jaren zal zijn een bijdrage te leveren aan de oplossing van het maken. werkloosheidsprobleem. Wezenlijke onderdelen van deze op­ Het feit, dat de arbeidskosten in de ontwikkelingslanden lossing zijn verdere voortgang bij de ekonomische en mone­ lager zijn dan in de al sterk geïndustrialiseerde landen zal er taire eenwording (zoals hierboven omschreven en bij de ont­ eveneens toe bijdragen dat een aantal industriële aktiviteiten wikkeling van een industriepolitiek in de Gemeenschap (zie vanuit de dichtbevolkte geindustrial iseerde landen verplaatst verder 3.5.: Industriële herstrukturering). zal worden naar de ontwikkelingslanden. Over het algemeen De werkloosheid is een struktureel probleem geworden, dat komen produktieprocessen die veel ongeschoolde arbeid en strukturele, diep ingrijpende maatregelen vereist om tot een in verhouding geringe kapitaal sinvesteringen vereisen het meest oplossing gebracht te worden. Daarbij zal ook de betekenis in aanmerking voor vestiging in ontwikkelingslanden, kapitaal­ van de arbeid aan een herwaardering onderworpen dienen te intensieve en hooggeschoolde arbeid vereisende processen het worden. Tot deze ~trukturele maatregelen rekent D'66 een minst. De vervaardiging van traditionele produkten als kon­ herverdeling van de werkgelegenheid die zowel mannen als fektie, schoenen, handschoenen e.d. en eenvoudige assemblage­ vrouwen en zowel het "schone" als het "vuile" werk omvat. processen kunnen zonder veel moeilijkheden met de inzet van Arbeidstijdverkorting, vervroeging van de pensioenleeftijd, een beperkt aantal specialisten in die landen ter hand worden duolonen, invoering van vijfploegendienst en flexibele werk­ genomen (zie hiervoor ook het hoofdstuk "Europa naar buiten tijden zijn geschikte instrumenten om hiermee een eerste Hfdst. V .2 Ontwikkelingsbeleid"). begin te maken. Daarnaast dienen de mogelijkheden voor het Uit het bovenstaande volgt dat de beste ontwikkelingskansen verrichten van deeltijdarbeid belangrijk te worden vergroot. voor de Westeuropese export zeker voor die uit het hoog 3.4B. Een tweede strukturele maatregel is het scheppen van geïndustrialiseerde noord-westen van de EG, liggen in de zoge­ nieuwe werkgelegenheid in de sociaal-kulturele sektor ter naamde wetenschapsintensieve produktieprocessen die een kompensatie van het in verhouding dalend aantal arbeids­ hoog geschoolde en gespecialiseerde arbeidsinzet, verhoudings­ plaatsen in de produktiesektor. Het lijkt alsof dit soms in gewijs hoge kapitaalinvesteringen en een hoog ontwikkelde strijd komt met de ~venzeer geldende eis naar produktiviteits­ sociaal-kulturele sektor vereisen. Daarnaast zullen er mogelijk­ verbetering te streven. D'66 is van mening dat dit een schijn­ heden zijn voor industrieën die op grond van vernieuwingen konflikt is. Het streven naar produktiviteitsverbetering is en produktie-ontwikkeling goederen voortbrengen die de juist en het gaat niet aan onnodig werk te blijven doen als konkurrentie op de wereldmarkt kunnen doorstaan. andere hulpmiddelen voorhanden zijn. Anderzijds zal het De onvermijdelijke en noodzakelijke toepassing van arbeids­ mogelijk en nodig zijn veel te doen aan het onderhoud en besparende technieken en produktiviteitsverhogende ver­ behoud van wat in het verleden is opgebouwd. Veelal is dit nieuwingen zal ook in de toekomst tot omschakelingsproble­ arbeidsintensief en eist het een speciaal vakmanschap (b.v. men leiden, die echter niet slechts voor rekening van de direkt onderhoud van steden, woningen, landschap enz.). betrokkenen mogen komen, maar als opdracht en uitdaging Naast het stimuleren van een toekomstgerichte industrie zal voor de samenleving als geheel dienen te gelden. Daarnaast het arbeidsmarktbeleid ook gericht moeten zijn op het schep­ moet produktiviteitsverhoging in de produktiesektor worden pen van arbeidsplaatsen door zorgvuldig onderhoud van het beschouwd als· moge Iijkheid en voorwaarde om in het sociaal­ bestaande en het ontwikkelen van een moderne hiervoor kulturele veld tot nieuwe ontplooiingsmogelijkheden te 10

komen. van groot belang. Uitbreiding van de Gemeenschap zal op het Voor dit laatste zullen vooral op nationaal en regionaal niveau regionale vlak voornamelijk twee konsequenties hebben. Ten oplossingen gevonden moeten worden. (Zie hiervoor het eerste zullen nogmaals de ontwikkelde, geïndustrialiseerde D'66 Beleidsprogramma 1977-1981). gebieden in de Gemeenschap profiteren van deze uitbreiding 3.58. De problemen op het gebied van industriebeleid dienen dankzij o.a. hun aanpassingsmogelijkheden. Ten tweede be­ veel meer dan tot nu toe op gemeenschapsniveau te worden vinden zich de achtergebleven gebieden van het Middellandse­ aangepakt. Nationaal gerichte maatregelen zijn doorgaans zeebekken wat betreft hun belangrijkste produkten in direkte ineffektief en leiden er bovendien vaak toe dat probl.emen konkurrentie met de nieuwe lidstaten. naar andere landen worden verschoven. Gaan in een snel 3.68. Sociaal gezien zijn de voortbestaande verschillen in de groeiende ekonomie struktuurveranderingen in het algemeen levensstandaard tussen rijke en arme gebieden niet langer aan­ met betrekkelijk weinig ekonomische en sociale spanningen vaardbaar; deze toestand leidt tot een vermindering van de gepaard, anders wordt dit wanneer de ekonomische groei bereidheid tot eenwording, aangezien de betrokken lidstaten stokt. In de huidige minder gunstige omstandigheden wordt de de gevolgen van de eenwording tegenover hun bevolking niet weerstand tegen elk aanpassingsproces dan ook steeds groter langer kunnen rechtvaardigen; dat verklaart de neiging tot en daarmee de beleidsruimte telkens kleiner. Tegelijkertijd ekonomische afscherming van het eigen gebied. wordt evenwel de noodzaak om tot een Europees georiën­ Een herverdeling op grotere schaal tussen de regio's is daarom teerde struktuurpolitiek te komen des te sterker. Het is daarbij onontbeerlijk. Op het ogenblik vervult alleen het Regionaal zeker dat het voor een groot gedeelte van de vindingrijkheid Ontwikkelingsfonds een dergelijke funktie. Dit Fonds dient van het partikulier initiatief zal afhangen of de huidige proble­ dus te worden versterkt en uitgebreid. Eveneens is echter men kunnen worden opgelost. Anderzijds mogen partikuliere noodzakelijk te komen tot een werkelijk Europees Regionaal initiatieven en belangen een gemeenschappelijke aanpak zeker Beleid dat er o.a. op gericht is de sociaal-ekonomische toestand niet in de weg staan. in de verschillende regio's op vergelijkbare wijze te kenschetsen Bij strukturele aanpassingsproblemen dient gekoördineerd te om overdracht van inkomen naar de meest behoeftigen te ver­ worden gereageerd hetzij via gerichte uitbreiding, via kapaci­ zekeren; voorts is een afstemming van de nationale politieken teitsbeheersing of, indien noodzakelijk, via de afbouw van op dit gebied noodzakelijk teneinde aan deze overdracht de bepaalde kapaciteiten. Voor een dergelijke sektarsgewijze te grootst mogelijke doelmatigheid te kunnen geven en tenslotte effektueren aanpak kan gedacht worden aan het gebruik van dient dit Regionaal Beleid ervoor te zorgen dat alle andere de bestaande financieringsinstrumenten van de Gemeenschap, gemeenschapsaktiviteiten - industrie- en handelspolitiek b.v. - zonodig dienen nieuwe aangepaste instrumenten te word~n met de regionale gevolgen ervan voldoende rekening houden. geschapen. Het Europese industriebeleid dient er op gericht te blijven het 3.7. Demokratisering arbeidsverhoudingen de ondernemingen in de Gemeenschap mogelijk te maken zich aan de veranderende markt- en produktieomstandigheden aan 3.7 A. Er moet een demokratisering van de arbeidsverhou­ te passen. Daarnaast wil D'66 vooral wijzen op de mogelijk­ dingen plaats vinden waarbij de traditionele scheidingen tussen arbeid en kapitaal wordt doorbroken. De vitaal-belangheb­ heden voqr de Gemeenschap het jui~te klimaat te scheppen en instrumenten aan te dragen voor de binnen een industrie­ bende groeperingen moeten middels demokratische spelregels beleid benodigde versterkte ontwikkelings- en vernieuwings­ tot gezamenlijke besluitvorming en maatschappelijke verant­ aktiviteiten van het bedrijfsleven. woordelijkheid komen en het traditionele beginsel van onder­ Daarbij zal juist voor de interne evenwichtige ontwikkeling geschiktheid in de arbeidsverhoudingen moet worden afge­ van de EEG een afgestemd vernieuwingsbeleid nodig zijn. schaft. Anders dreigt het gevaar dat de groteekonomischeen techno­ De EG is bij deze probleçnatiek betrokken door het streven logische voorsprong van bepaalde landen (vooral Duitsland) naar harmonisatie van de wetgevingen in de diverse lidstaten en een desintegrerend effekt zal hebben. de opstelling van het gemeenschappelijk vennootschapsrecht, Bij steunverlening aan bedrijven in het algemeen zal minstens waar-in het statuut van de ~uropese vennootschap is opgeno­ aan de volgende voorwaarden moeten worden voldaan: men. 1. de steun moet doelgericht, tijdel ijk van aard en voor ieder- In dit kader is D'66 voorstander van een medebeslissingsrecht een duidelijk zijn; (vetorecht) in middelgrote en grote bedrijven van het orgaan 2. mag niét leiden tot konkurrentievervalsing. dat het personeel vertegenwoordigt binnen het bedrij(op alle ingrijpende besluiten met betrekking tot het bedrijfsbeleid; 3.5C. Het nemen van protektionistische maatregelen door de eventuele uitoefening van de medezeggenschapsrechten van het lidstaten moet ten stelligste worden afgewezen. Dergelijke personeel via een ander medezeggenschapsmodel (b.v. via ver­ maatregelen lokken uit dat andere landen, ook buiten de tegenwoordigers in de raad van kommissarissen) als hierover Gemeenschap, hetzelfde gaan doen. Indien er.een sneeuwbal­ overeenstemming bestaat tussen de leiding en de gekozen effekt optreedt zal Europa daar zelf in de eerste plaats het personeelsvertegenwoordiging; beperking van het recht regel­ slachtoffer van zijn. Bovendien belemmeren invoerbeperkingen matig invloed uit te kunnen oefenen op de besturing van de de technologische vernieuwing. onderneming tot alleen die aandeelhouders die Zich met een financieel b~lang gedurende langere tijd kontraktueel aan de 3.6. Regionaal beleid onderneming verbinden; lidmaatschap van de raad van kom­ missarissen (of het daarmee vergelijkbare orgaan) van deskun­ 3.6A .. De tot nu toe verwezenlijkte Europese eenwording is vooral ten goede gekÓmen aan de meest ontwikkelde gebieden digen die in het bijzonder toezien op algemeen maatschappe­ van de Gemeenschap. De onevenwichtigheden tussen de ver­ lijke belangen (konsumenten, publiek, overheid) naast ver­ schillende regio's zijn relatief groter geworden ook al is de tegenwoordigers van de werknemers en de aandeelhouders. levensstandaard in de hele Gemeenschap aanmerkel ijk ge­ In de kleine bedrijven zal een wettelijk kader voor aangepaste groeid. Verdere integratie is dringend vereist, niet alleen om vormen van bedrijfsdemokratie tot stand moeten komen. de gemeenschappelijke markt te verwezenlijken, maar even­ 3.78. D'66 is voorstander van de invoering van een gekozen eens om het ekonomisch beleid van de lidstaten op één lijn te personeelsvertegenwoordiging en bij de overheidsdiensten en brengen. Het geëigende kader daarvoor is de Ekonomische en -bedrijven, met aan de overheidstaken aangepaste bevoegd­ Monetaire Unie. Deze Unie is echter niet te verwezenlijken heden. Ook binnen de instellingen van de EG dienen derge­ zolang tegenwoordige regionale verschillen blijven bestaan: lijke personeelsvertegenwoordigingen ingevoerd te worden. de lidstaten met achtergebleven gebieden moeten te veel van Daarnaast b'epleit D'66 de bevordering van experimenten met hun middelen wijden aan de ontwikkeling. alternatieve werkorganisatievormen op basis van zo groot Voor het regionaal beleid is de op handen zijnde uitbreiding mogelijke individuele en groepszelfstandigheid, zowel in het 11

bedrijfsleven als bij de overheid. trouwen; ook moet het zich richten op de e~onomische macht Een taak die speciaal weggelegd is voor de EG is de bevorde· van ondernemingen. In de Gem'eenschap heeft dit wantrouwen ring van de medezeggenschap bij multinationals. Regelingen gestalte gekregen in een krachtig anti-kartelbeleid, dat trachtte moeten ontwikkeld worden waardoor er sprake. kan zijn van de voorwaarden voor een daadwerkelijke konkurrentie tussen personeelsvertegenwoordigingen over de grenzen heen. Hiertoe ondernemingen te scheppen door het bestrijden van konkur­ dienen ook de mogelijkheden van overleg tussen de verschil­ rentie-beperkende afspraken. Voortzetting en waar nodig ver­ lende nationale ondernemingsraden in koncernverband ver­ scherping van dit beleid acht D'66 gewenst. sterkt te worden. 3.98. Nieuwe ekonomische problemen stellen nieuwe priori­ Gestreefd moet worden naar een aanvulling van het Europees teiten voor een gemeenschappelijk mededingingsbeleid, dat Sociaal Handvest waardoor naast de vrijheid van vakvereniging streeft naar een. gedecentraliseerde ekonomische orde, waar ook de vrijheid om zich niet te organiseren, zoals erkend in de de marktdeelnemers door elkaars konkurrentievermogen universele verklaring van de Rechten van de Mens, wordt ge­ liever dan door de overheid in evenwicht worden gehouden. garandeerd en een verplicht lidmaatschap (zoals in Nederland De expansie van met name de multinationale ondernemingen in de grafische bedrijfstak bestaat) wordt afgewezen. toont aan dat dit evenwicht verstoord is. Door fusies en andere koncentraties is steeds meer macht bij steeds minder 3.8. Konsumentenbeleid ondernemingen terecht gekomen. Deze machtsposities schep­ 3.8A. Voorziening van de Gemeenschap van goederen en pen het gevaar van te hoge prijzen en andere ongerechtvaardig­ diensten waarvan hoeveelheid, samenstelling en produktie­ de voordelen. wijze zoveel mogelijk aansluiten bij de wensen van de burgers D'66 beschouwt het optreden tegen deze machtsvorming als is alleen mogelijk als de verlangens van de kansurnenten zo hoofddoel Vqn een nieuw mededingingsbeleid. Noodzakelijk goed mogelijk tot uiting worden gebracht. Zij moéten dan ook zijn de volgende maatregelen: daadwerkelijk invloed kunnen uitoefenen op wat en hoe er 1. Om de koncentratiegolf een halt toe te roepen dient ten wordt geproduceerd. spoedigste te worden voorzien in o.a. een koncentratie­ Daartoe is versterking nodig van de positie van de konsument, kontrole vooraf, zoals deze is uitgewerkt in het voorstel die nog té zeer in de situatie verkeert dat er wordt beslist dat al sinds 1973 op goedkeuring van de Raad wacht. vóór hem, over hem en zonder hem. De positie van de konsu­ 2. Tegen reeds gevormde koncentraties die een gedecentrali­ ment en zijn organisaties is ook in EEG-verband sterk ten seerde ekonomische orde bedreigen en niet uit anderen achter gebleven bij die van producenten (werkgevers, werk­ hoofde gerechtvaardigd kunnen worden, wordt opgetreden, nemers) en overheid. Er dient duidelijk gestalte gegeven te ook in de vorm van de-koncentraties, zoals in de VS. worden aan een Europees konsumentenbeleid. Dit dient een 3. De middelen van de Europese Commissie worden uitge­ raamwerk te vormen voor nationale stelsels van konsumenten­ breid in de mate die voor de vervulling van bovengenoemde bescherming, aangepast aan de omstandigheden, noodzakelijk­ taken nodig is. heden en mogelijkheden. Voorkomen dient te worden dat de 3.9C. Het mededingingsbeleid zelf dient geplàats te worden Europese konsument bureaukratisch wordt gelijkgeschakeld. in het kader van de totale ekonomische doelstellingen. 3.88. D'66 acht onder meer de realisatie nodig van: De uitvoering van nieuwe doelstellingen, b.v. in het kader de Resolutie over het konsumentenbeleid van de Gemeen­ van het milieu, industrie- of regionaal beleid kan tot situaties schap, aangenomen door het Europese Parlement in novem­ leiden die in strijd zijn met de medediogingspolitieke beginse­ ber 1977; len van de Gemeenschap. In dergelijke situaties zullen de het eerste programma van de EEG voor een beleid inzake mededingingsaspekten niet steeds doorslaggevend kunnen bescherming en voorlichting van de konsument d.d. ·14 zijn. april 1975, dat maatregelen eist ter waarborging van de vijf fundamentele rechten van de konsument, n.l.: 3.10. Milieubeheer en Ruimtelijke Ordening 1 . recht op bescherming van zijn gezondheid en vei Iigheid; 3.10A. Hoewel de milieubescherming en de ruimtelijke orde­ 2. recht op bescherming van zijn ekonomische belangen; ning niet in het Verdrag van Rome zijn voorzien, is een Euro­ 3. recht op schadevergoeding; pees beleid op deze terreinen strikt noodzakelijk. 4. recht op voorlichting en vorming; Milieubeheer en ruimtelijke ordening zijn niet alleen geboden 5. recht op vertegenwoordiging (recht om te worden ge- omwille van het veilig stellen van de positie van de mens op hoord). zich, maar ook omwille van de instandhouding van het totale D'66 kent bij de in deze stukken genoemde onde-rwerpen ekosysteem waarvan de mens niet minder maar ook niet meer prioriteit toe aan de invoer van de volgende punten: dan een onderdeel uitmaakt. Daarom is een krachtig milieu­ 1. verplichte vermelding van de samenstelling van voorver­ beleid van belang, ook in het Europese vlak, waarbij niet het pakte produkten met inachtneming van de EEG-richt­ hoofdaksent alleen ligt bij de konsequenties van dat beleid lijnen; voor de internationale konkurrentieverhoudingen en voor 2. raadpleging en vertegenwoordiging 'van de konsument bij het handelsverkeer, maar waarbij evenzeer een beheer van het de voorbereiding van publiekrechtelijke beslissingen die milieu in brede zin centraal staat. hem betreffen; De bescherming van het milieu zal naar het oordeel van D'66 3. bevordering van een kritische instelling van de konsument dan ook als eer;1 volwaardige doelstelling van het EG-beleid in onder meer door een daarop gerichte voorlichting en het verdrag moeten worden vastgelegd, met een adequate ervaring op scholen; parlementaire kontrole. Het Europese beleid dient ook organi­ 4. een voor de konsument gemakkelijke rechtsgang. satorisch meer op deze doelstelling in te spelen, o.a. 'door de Bovendien wil D'66 een konsumptiebeleid (gericht op een bestaande milieuafdeling uit te breiden en grotere bevoegd­ konsurnptiepatroon, -verdeling en -niveau, dat verantwoord is heden te geven. Dit zal met zich meebrengen, dat de rand­ uit het oogpunt van gezondheid, milieu, grondstoffen en derde voorwaarden die vanuit het milieubeleid moeten worden ge­ wereld), dat onverantwoorde produktie tegengaat. formuleerd moeten doorwerken in het overige Europese 3.9. Mededingingsbeleid beleid. Dit is vooral van belang voor het gewenste ekono­ misch beleid, waarin het streven naar groter welzijn leidt tot 3.9A. Aan de basis van elk demokratisch denken ligt het wan­ het ondergeschikt maken van de welvaartsantwikkeling aan de trouwen tegen ongekontroleerde macht. Vandaar het streven kwaliteit van de omgeving. (De gevolgen voor het EG-land­ naar een rechtsstaat, opdat de overheidsmacht niet onbeperkt bouwbeleid zijn weergegeven in paragraaf 3.13 elders in dit en zonder toezicht kan worden uitgeoefend. programma). · Maar niet alleen de macht van overheden verdient ons wan- Ondanks het ontbreken van een verdragsrechtelijke grondslag 12

heeft zich weliswaar de laatste jaren een niet onbelangrijke ziet D'66 (in aansluiting op het bovenstaande) de volgende harmonisatie van milieubeleid voltrokken, vooral op milieu­ prioriteiten in het Europees milieubeleid: hygiënisch gebied. Als basis hiervoor fungeerde het milieu­ 1. Een verdere beperking van luchtverontreiniging in het alge­ aktieprogramma 1977-1981. Verdere uitbouw hiervan is ge­ meen en speciaal van de uitstoot van zwaveldioxyde (S02). wenst. Hierbij dienen vooral de maatschappelijke aspekten Daarbij dient te worden geanticipeerd op het toenemend ge­ van milieubeheer de nadruk te krijgen. In dit verband wordt bruik van fossiele brandstoffen, onder andere door het gedacht aan het bevorderen van milieubesef, stimuleren van verder ontwikkelen en verplicht toepassen van goede ont­ maatschappelijke diskussie, demokratische kontröle van voor­ zwavel ingstechnieken en door het terugdringen van de gestelde beleidsmaatregelen. Met name dient ook de beleving emissie door auto's en andere transportmiddelen. door de burgers van zijn leefmilieu in de besluitvorming te 2. Beperkende maatregelen m.b.t. de bedreiging van de ozon­ worden betrokken. Tevens dient grote aandacht te worden Jaag (drijfgassen in spuitbussen); besteed aan een snelle en toereikende uitvoering van Euro­ 3. Verplichting tot het opstellen van een milieueffekt-rappor­ pese richtlijnen in het kader van de nationale wetgeving. tage voor aktiviteiten van overheid en bedrijfsleven, die een 3.108. De algemene beleidslijn van 0'66 m.b.t. milieubeheer grotere mate van milieubelasting inhouden; is neergelegd in het Bereidsprogramma 1977-1981. Meer speci­ 4. Een internationale konsultatieregeling voor vestiging van fiek voor het EG-beleid kunnen de volgende uitgangspunten energiecentrales en aanverwante aktiviteiten in grens­ worden genoemd: gebieden, alsmede voor industriële aktiviteiten op grotere 1. Het terugdringen van schaarste dient zich, ook in Europees schaal; uitwerking van een Europees industrievestigings­ verband, uit te strekken tot de schaarste aan grondstoffen, beleid voor de meest verontreinigende kategorieën van be­ natuur, en zuiverheid van het water, lucht en bodem. Bij drijven, gekoppeld aan milieu-effektrapportage; alle huidige en toekomstige aktiviteiten mag niet worden 5. Een aktief beleid inzake bescherming van bedreigde dier­ volstaan met symptoombestrijding of herstel van de aan te soorten; een verbod tot het vangen, doden of consumeren richten schade, maar dienen het voorkomen van verdere van trekvogels; stringente richtlijnen om overbevissing te milieuaantasting en het verbeteren van reeds aangetaste voorkomen; verbod tot im- en export en handel in be­ kwaliteit voorop te staan; dreigde diersoorten (en onderdelen daarvan als bont); 2. Er dient overeenstemming te komen omtrent het financieel 6. Vergrote inspanning ter bestrijding van zeeverontreiniging instrumentarium (o.a. milieuheffingen) en omtrent normen. (speciaal van de Middellandse Zee); met het oog daarop op De problematiek van milieuheffingen en het instellen van het nemen van preventieve maatregelen t.a.v. zeetransport milieuschadefondsen moet in het kader van de EG met . van olie en andere verontreinigende stoffen; uitbreiding van spoed tot een oplossing worden gebracht; de territoriale wateren tot 12 mijl en een toelatingsbeleid 3. De kosten van de milieumaatregelen zijn i.h.a. voor de voor tankerschepen voor alle _Europese havens; rekening van de (ekonomische) veroorzaker van de "ver· 7. Er dient een betere afweging plaats te vinden t.a.v. het vuiling" (principe: de vervuiler betaalt); onder "vervuiling" Europees transportbeleid, waarbij een groter gewicht moet wordt in dit verband ook dreigende vervuiling verstaan, worden toegekend aan milieu- en energieaspekten, alsmede waarvoor preventieve· maatregelen moeten worden getrof­ aan veiligheid, vooral bij het transport van gevaarlijke stof­ fen. In geen geval mag het principe "de vervuiler betaalt" fen. Te denken valt aan vervanging van luchtvervoer door ertoe leiden dat de plicht om milieu-aantasting waar moge­ railvervoer, bevordering van openbaar vervoer e.d. lijk te voorkomen afgekocht wordt; 8. Tegengaan van het dumpen van afval (in het bijzonder van 4. EG-milieumaatregelen vormen doorgaans minimum-afspra· chemische afvalstoffen); ontwikkelen van betere methoden ken. De lidstaten dienen daarom steeds de vrijheid te be· van afvalverwerking, waarbij vooral gewerkt wordt aan houden verdergaande maatregelen (normen, vergunnings­ recycling (mede met het oog op een verantwoord grond­ voorwaarden) te nemen. Het nog niet gereed zijn van inter· stoffenbeleid); nationale afspraken mag geen exkuus zijn voor het uitstel­ 9. Betere koördinatie van onderzoek en onderwijs t.a.v. len van de maatregelen iri eigen land. milieuproblemen - ook t.a.v. eventuele klimaatverstoring 5. Er dient te worden gestreefd naar een internationaal milieu­ door kooldioxyde drijfgassen uit spuitbussen, uitlaatgassen besef en milieubeleid. Niet alleen moet export van ver­ van straalvliegtuigen; oprichting van een onafhankelijk vuiling naar buurlanden worden vermeden, maar ook ver­ Europees instituut voor milieuproblemen; vergelijkend plaatsing van sterk vervuilende processen naar derde landen onderzoek naar de milieuaspekten van de verschillende buiten de EG of naar gebieden buiten iedere nationale vormen van energieproduktie; rechtsmacht; 10. Betere bescherming van grensoverschrijdende rivieren en 6. De. EG-milieurichtlijnen dienen gefaseerd aangescherpt te internationaal belangrijke natuurgebieden; internationale kunnen worden d.m.v. een proces van dynamische aanpas· beheersvormen voor gebieden als het Waddengebied; sing aan vooruitgang van techniek en wetenschap, en tevens strenge emissienormen voor natuurgebieden in het kader aan gewijzigde inzichten; hierbij moet steeds gestreerd wor­ van aanwijzing van beschermde Europese natuurgebieden den naar toepassing van de "best technica! means" en met bijbehorende beperkingen voor het gebruik en de be­ stringente toepassing van het "stand-still" -beginsel. ïnvloeding van die gebieden; 3.10C. In het licht van deze uitgangspunten ziet D'66 op korte 11. Het milieubeleid moet tevens gericht worden op een termijn de volledige uitvoering van de Europese aktieprogram· goede bescherming van werknemers en omwonenden van ma's als eerste taak. Dit houdt in dat de verschillende ter tafel industrieën en dient de veiligheid in het bedrijf en bij om­ liggende richtlijnvoorstellen door de Raad zullen moeten wonenden optimaal te waarborgen; worden goedgekeurd en de uitvoering van reeds aanvaarde 12. Betere rechtsmogelijkheden voor burgers van de Europese richtlijnen met kracht ter hand moet worden genomen. Dit Gemeenschap, waarbij een burger uit het ene land moge­ lijke vervuilers uit een ander land gerechtelijk kan aanspre­ laatste is met name van belang omdat de door de EG vastge­ ken. stelde milieumaatregelen veelal kaderrichtlijnen zijn en pas dan "tanden" krijgen wanneer over de nadere invulling is besloten. 3.100. Hiermee is voor de ruimtelijke ordening feitelijk al veel Als voorbeeld kan de bekende richtlijn over de lozing van vastgelegd. Ruimtelijke ordening en milieubeheer zullen op gevaarlijke stoffen in open water worden aangehaald. Er zal Europees niveau dan ook in sterke mate samenhangen. Voor met priotiteit aan moeten worden gewerkt om de vele honder­ het slagen van het milieubeheer en voor het scheppen van den stoffen van de zg. zwarte en grijze lijsten (waarover in de optimale leefomstandigheden voor bewoners van het EG­ Richtlijn beginselafspraken zijn gemaakt) daadwerkelijk te grondgebied is e~n verantwoorde afstemming van de grens­ reglementeren en daarmee de bestaande (vaak grensoverschrij· overschrijdende ruimtelijke effekten hoog nodig. Het in· dendel waterverontreiniging terug te dringen. Meer konkreet richten en uitbreiden van omvangrijke stedelijke gebieden en 13

industriegebieden, de aantasting van grote in natuurlijk op­ In ieder geval zal de uitstoot van de schadelijke zwaveldioxyde zicht waardevolle gebieden zijn zaken die thans volledig (S02l (die bijdraagt aan de verzuring van bossen en meren in behoren tot de bevoegdheden van afzonderlijke staten. Tege­ Scandinavië) op Europees niveau aangepakt moeten worden. lijk is duidelijk dat deze zaken dikwijls direkte belangen van De kosten van dergelijke maatregelen zullen binnen de EG nabuurlanden raken en ook dáár nogal eens bovenuit gaan. op evenredige basis verdeeld moeten worden. D'66 zal bezien op welke wijze het Europese Parlement op een 3.11 C. Met kracht zal voorts gestreefd moeten worden naar aantal essentiële punten van ruimtelijke ordening invloed kan het ontwikkelen van alternatieve energiebronnen, al kan daar­ gaan uitoefenen en zo mogelijk bevoegdheden kan krijgen. van pas op een wat langere termin een belangrijke bijdrage aan 3.11. Energie de nationale en Europese energievoorziening verwacht worden. Een Europese prijspofitiek voor energiedragers kan een belang­ 3.11A. Sinds de oliekrisis van 1973/1974 is duidelijk aan het rijke faktor zijn om besparingen te stimuleren en het gebruik licht getreden dat aan de overvloedige beschikbaarheid van van alternatieve energiebronnen aan te moedigen. goedkope energie binnen afzienbare tijd een einde zal komen. Een Europese prijspolitiek is bovendien van belang om een Met name zal bij een toenemende vraag naar olie en gas spoedig einde te maken aan de huidige konkurrentievervalsing tussen een schaarste-situatie ontstaan met als gevolg verdere prijs­ de lidstaten, voorzover deze het gevolg is van nationaal van stijgingen. Het vooruitzicht van schaarste aan energiedragers elkaar afwijkende energieprijzen. en stijgende prijzen kan aanleiding zijn tot internationale Gestuurde innovatie-aktiviteiten op het terrein van het rende­ spanningen die indirekt en in sommige gevallen zelfs een ment van energie-opwekkers, energie-omvormers en energie­ rechtstreekse bedreiging vormen voor vrede en veiligheid. verbruikers dienen voorts sterk gestimuleerd te worden. Het beleid zal dan ook zowel nationaal als internationaal gericht moeten worden op een geleidelijke overgang naar 3.11 D. Wat de kernenergie betreft, gaat D'66 voor de Neder­ energiesystemen die gebaseerd zijn op een meer gespreide limdse situatie uit van de stellingname dat, zolang verdere voorziening en een zuiniger gebruik van energiebronnen, dit praktische toepassing van kernenergie niet nodig is (dankzij laatste door middel van energiebesparende maatregelen. effektief en zuinig energieverbruik) en zolang de problemen Er dient een op de lange termijn gericht energiebeleid te rond veiligheid en radioaktief afval niet volstrekt toereikend worden geëntameerd dat zich koncentreert op het veilig zijn opgelost, dient te worden afgezien zowel van verdere in­ stellen van de voorziening voor de toekomst en op het be­ voering als van aktiviteiten die, verdergaand dan strikte research, perken van schade aan het milieu door matiging nu. Hiertoe rechtstreeks kunnen leiden tot spoedige toepassing op grotere dient te worden gestreefd naar drastische afremming van het praktische schaal. verbruik, zeker waar dat met geringe nadelige effekten voor In EG-verband moeten op het terrein van de kernenergie twee onze ekonomie mogelijk is, door onder meer: isolatie en wezenlijke belangen zorgvuldig tegenover elkaar worden afge­ rendementsverhoging niet alleen in partikuliere huishoudens wogen, te weten: maar ook in bedrijven; sterk progressieve tarieven boven basis­ 1. het belang van een restriktief beleid zolang de problemen hoeveelheid voor huishoudelijk gebruik; verbod overtollige rond veiligheid en radio-aktief afval niet toereikend zijn verlichting e.d.; vergunningenstelsel voor energie-intensieve opgelost; luxe-apparaten; meer toepassing van total energy systemen. 2. het belang om te vermijden dat spanningen ontstaan op de Het operabel maken van alternatieve energiebronnen verdient internationale energiemarkten die een bedreiging voor hoge prioriteit. vrede en veiligheid kunnen vormen. Het is in het bijzonder ongewenst dat kerncentrales in de 3.11 8. Aangezien het energieprobleem een wereldomvattend meest dichtbevolkte gebieden worden gebouwd. probleem is, kan dit noch nationaal noch in EG-verband Gezien bovenstaande punten zal in ieder geval in Europees opgelost worden. Zowel nationale als EG-maatregelen zijn verband prioriteit moeten worden gegeven aan de energie­ rechtstreeks van invloed op de wereldenergiesituatie en omge­ besparing, -rendementsverbetering, alternatieve energiebronnen keerd is de wereldenergiesituatie bepalend voor de EG en en betere kolentechnologie, alsmede het onderzoek op deze nationale energiesituatie. Het is van groot belang dat de EG gebieden. streeft naar de totstandkoming van internationaal wereldwijd De Gemeenschap dient geen hinderpalen in de weg te leggen energieoverleg tussen olieproducerende en -konsumerende aan geloofwaardige kontrole op de nukleaire materialen in de landen, zowel geïndustrialiseerde als ontwikkelingslanden. Gemeenschap door de Internationale Atoomorganisatie Een EG-energiebeleid is noodzakelijk, gelet op de grote plaats (IAEA) in Wenen. van de energievoorziening in de ekonomieën van de lidstaten. De EG zal tenslotte ook voorschriften dienen uit te vaardigen Helaas moet worden gekonstateerd dat het energiebeleid in de voor energiebesparing, en bovenal de mensen binnen de EG EG nog maar nauwelijks tot ontwikkeling is gekomen. Zelfs bewust moeten laten worden van de zin van het tegengaan over het definiëren van de doelstellingen van een energie­ van energieverspilling. politiek voor de hele Gemeenschap bestaat nog geen eenstem­ migheid. Er is slechts een mechanisme uitgewerkt voor een 3.12. Verkeer spreiding van het tekort in geval van een krisis. De EG is in zijn energievoorziening sterk afhankelijk van de 3.12A. Binnen de ontwikkelingen in de EEG is de verkeers­ olie-importen uit landen van de OPEC. Ter vermindering van en verveerspolitiek een achtergebleven gebied. Het heeft veel deze ongewenste afhankelijkheid zal met kracht gestreefd tijd gekost vanuit de verschillende nationale filosofieën tot moeten worden naar het realiseren van de doelstelling van het gemeenschappelijke politieke uitgangspunten te komen. De IEA (Internationaal Energie Agentschap) om in 1985 de kleine stappen in de richting van een gemeenschappelijke ver­ import van ruwe olie te beperken tot 26 miljoen vaten per dag. veerspolitiek waren onvoldoende om de ingrijpende sociaal/ Daarnaast zal gewerkt moeten worden aan een Europees ekonomische ontwikkelingen van de jaren '70 bij te houden. beleid t.a.v. de invoer van andere energiedragers, zoals aardgas. Stijging arbeidskosten, energiekrisis en ekonomische teruggang Hierbij valt te denken aan een beperking van het aantal LNG­ hebben alle drie de vervoerstechnieken, rail, weg en water in terminals en verder transport van het gas via een Europees net grote moeilijkheden gebracht. van pijpleidingen. Vrije konkurrentie op een open Europese vervoermarkt is Het gebruik van kolen zal moeten worden gestimuleerd, op verder weg dan ooit en gezien de overkapaciteit is het vervoer voorwaarde dat ontzwaveling van rookgassen wordt toegepast alleen voor de verladers aantrekkelijk. In deze situatie wordt volgens de "best technica! means". Tevens is een strikte voor­ ook de afgesproken onderlinge afstemming van de konkurrentie­ waarde dat technologiën worden ontwikkeld om de winning, voorwaarden (b.v. kontrole op de rij- en rusttijden) slechts aanvoer en opslag van kolen op voor mens en milieu acceptabele zeer moeizaam werkelijkheid. wijze te laten gebeuren. In de jaren '70 hebben overwegingen van energietekorten, 14

milieu en verkeersveiligheid een veel grotere geldingskracht De doelstelling om te komen tot het stabiliseren van de markt gekregen dan in de periode daarvoor. De overbelasting van de voor agrarische produkten is dan ook slechts ten dele bereikt. intrastruktuur van de centraal gelegen landen Duitsland, .Door het stagneren van de ekonomie en mede door het toe­ Oostenrijk, Zwitserland door het zware vrachtvervoer over de treden van nieuwe leden tot de EG stokt een verdere een­ weg, heeft de gedachte aan transitheffingen doen ontstaan. wording op landbouwgebied en wordt de drang sterker een De EEG-bepalingen staan een dergelijke heffing in de weg. nationale landbouwpolitiek te bedrijven. 'Een heffingstelsel voor het gebruik van de infrastrukturen 3.13C. Het huidige EG-marktbeleid heeft in de meeste sektq­ staat wel op het programma. ren redelijk gewerkt. Hoewel dit beleid in grote lijnen kan wor­ Een probleem dat zich pas de laatste jaren nadn,tkkelijk heeft den voortgezet zal de produktie beter moeten worden afge­ aangediend, is de konkurrentie van het Oost-Europese scheep­ stemd op de afzetmogelijkheden en zal meer aandacht dienen vaartvervoer tegen excessief lage prijzen. Nu nog voornamelijk te worden geschonken aan het beter op elkaar afstemmen van in kustvoervoer, maar als de Donau-Rijn verbinding volledig is, marktbeleid en struktuurbeleid. ook in de binnenscheepvaart. Binnen de EEG zal per produkt moeten worden bezien of Het Europese spoorwegnet moet weer op peil worden ge­ evenwicht tussen vraag en aanbod kan worden bereikt door bracht. De nationale dienstregelingen moeten op elkaar wor­ vastleggen van de te produceren en te verhandelen hoeveel­ den afgestemd en grenzen geopend; het belachelijke opont­ heden, markt- en prijsbeleid, subsididiebeleid of een kombi­ houd aan de grens vanwege lokomotiefwisseling (andere natio­ natie daarvan. De landbouwer dient echter de mogelijkheid naliteit!) moet verdwijnen, de intercityplus moet niet natio­ tot het verwerven van een passend inkomen te hebben. Het naal, maar internationaal rijden. Het streven op langere termijn vastleggen van de te produceren en te verhandelen hoeveel­ is gericht op één Europese spoorwegmaatschappij, wetlicht te heden moet evenwel worden vermeden waar dit verstarrend verwezenlijken als Europese N.V. werkt en het streven naar een rationele taakverdeling binnen 3.128. Voor het toekomstige EEG-vervoersbeleid zou vooral de gemeenschap belet. Steeds terugkerende overschotten in de moeten worden gezocht naar een ondersteuning van de groei­ landbouwproduktie kunnen mede om sociale redenen pas op ende tendens in de richting van gekombineerd vervoer (lading langere termijn worden opgeheven. Lage prijzen werken, wordt als eenheid van rail naar weg overgebracht). Het voor­ indien in de landbouw modernisering op gang is gekomen en deel van huis-huis vervoer blijft bestaàn, de overbelasting op de investeringen zijn gedaan, zeker gedurende de eerste jaren wegen neemt af, of neemt in ieder geval niet toe, de tekorten produktieverhogend. Bij voortdurende overschotten zal even­ van de spoorwegen zullen verminderen. Een dergelijke ontwik· wel niet aan lage prijzen kunnen worden ontkomen. Nationale keling zal vnl. in Europees verband kunnen worden bevorderd steunmaatregelen als aanvulling op het gemeenschappelijk en eist afgestemde maatregelen op verschillend gebied. prijsbeleid, dienen slechts in uitzonderlijke gevallen te worden Andere maatregelen ter gezondmaking van het vervoer kunnen toegepast, zodat de voorlll(aarden van konkurrentie niet wor­ deels op nationaal. niveau deels op EG-niveau, deels door den aangetast. De landbouwbedrijven met een verhoudings­ spoorwegmaatschappijen gezamenlijk worden ontwikkeld, b.v.: gewijs hoge rentabiliteit, dienen door het landbouwbeleid niet 1. financiële sanering van de spoorwegmaatschappijen; te worden bevoordeeld, met als gevolg dat de inkomens­ 2. "opleg"-regeling in het goederenvervoer op de weg; verschillen binnen de landbouw toenemen. Voor een beter 3. opheffing van knelpunten in de spoorweginfrastrukturen; inzicht in de werkelijke inkomensverhoudingen in de land­ 4. maatregelen tegen het goedkope Oost-Europese vervoer. bouw zijn .bindende voorschriften op . het niveau van de Gemeenschap vereist, die voldoende inzicht in de rentabiliteits­ 3.13. Landbouw antwikkeling van de individuele bedrijven mogelijk maken. Subsidies dienen niet te worden verstrekt voor tot produktie­ 3.13A. Voor de landbouw worden de volgende doelen gesteld: verhoging leidende· investeringen in richtingen waar reeds 1. veilig stellen van de voedselvoorziening; een produktieoverschot bestaat. ·Minimumprijzen bij onder­ 2. harmonisatie van de landbouw in de EG. Harmonisatie van ling ,verkeer, penetratiepremies en dergelijke dienen konfarm de landbouw houdt onder meer in dat het zwaartepunt van het verdrag van Rome te worden afgewezen. Harmonisatie een produktie in die streken moet liggen daar waar deze het van voorschriften op het gebied van kwaliteit en gezondheid doelmatigst is; van kultuurgewassen en veestapel is op korte termijn nood­ 3. de agrariërs moeten op hetzelfde niveau kunnen deelnemen zakelijk. Slechts dan is vrijhandelsverkeer met het oog op aan het maatschappelijk gebeuren als andere bevolkings­ volksgezondheid en milieuhygiëne mogelijk. Uitwassen in de groepen; hiervoor is een voldoend inkomen en voldoende intensieve veehouderij dienen in EG-verband te worden tegen­ vrije tijd een voorwaarde. gegaan. 4. het behoud van zoveel mogelijk werkgelegenheid. De EG-landbouwpolitiek ten opzichte van landen buiten de De landbouw heeft daarnaast de volgende funkties; rekening Europese Gemeenschap dient in haar ontwikkeling te zijn inge­ houdend met aspekten van milieubehoud: bed in een mondiaal kader waarbij op grond van ethische 1. een doeltreffende agrarische produktie als grondslag van (solidariteitsgedachte) en ekonomische (welvaartsbevordering betaalbare prijzen voor de konsument. elders schept ook voor ons nieuwe mogelijkheden) motieven 2. het in stand houden en verwerkelijken van een aantrekke- voorrang dient te worden gegeven aan een evenwichtige uit­ lijk landschap. bouw van de landbouw in de derde wereld. Het principe van de 3.13B. Van de doelstellingen vastgelegd in het verdrag van voorkeursregeling voor EEG-produkten mag en kan daarom Rome zijn die van het veilig stellen van de voedselvoorziening geen einddoel zijn, en dient als zodanig in het landbouwbeleid en van het verzekeren van een redelijk prijsniveau voor de kon­ slechts te worden toegepast als een tijdelijke maatregel, die sument bereikt. De produktieprijzen van landbouwprodukten een ontwikkeling op lange termijn zoals hierboven aange­ zijn achtergebleven bij de gemiddelde prijsstijging. De verwer· geven, niet in de weg mag staan. De EG dien't deel te nemen kings- en distributiekos~en zijn sterk gestegen. Het aandeel van aan internationale overeenkomsten ter stabilisering van pro­ de boer in de konsumentenprijs neemt voortdurend af. Bij ver­ duktie en prijzen voor landbouwprodukten. gelijking van de EG-Iandbouwprijzen met de wereldmarkt­ Er dient te worden medegewerkt aan het vormen van buffer­ prijzen dient te worden bedacht, dat, indien de EG-landbouw. voorraden. Strukturele overschotten in de EG dienen met produktie geringer was, de wereldmarktprijzen ongetwijfeld zorgvuldigheid te worden ingepast in internationale hulp­ op een hoger niveau zouden liggen. Een andere doelstelling verleningsprogramma's en niet te worden gedumpt op de vrije van het verdrag van Rome, het verzekeren van een redelijke markt. levensstandaard voor de agrarische bevolking, is gemiddeld De thans bestaande akkoorden van de Gemeenschap met genomen niet bereikt. De bedrijfsuitkomsten lopen van jaar arme landen dienen te worden uitgebreid en verdiept, waarbij tot jaar, van regio tot regio, van bedrijf tot bedrijf, sterk u iteen. met name mogelijkheden voor de importen uit de Derde 15

Wereld van landbouwprodukten moet worden verbeterd. echter de voor Europa zo kenmerkende verscheidenheid van het landschap te worden aangetast. Vele landschappen ver­ 3.13D. In het rapport over de eerste vijf jaren van het EG­ loederen. De oorzaken hiervan zijn o.a.: 1. schaalvergroting en intensivering in de landbouw; struktuurbeleid stelt de Europese Commissie dat het markt­ 2. urbanisatie, industrialisatie, rekreatie, wegenaanleg; en prijsbeleid niet voldoende is om de inkomensproblemen 3. ontvolking van het platteland. Verlaten van landbouw- van het overgrote deel van de landbouwers op betrekkelijk gronden. kleine bedrijven op te lossen. Daarvoor is een wezenlijke De aandacht die de nationale overheden schenken aan het struktuurverandering in de landbouw noodzakelijk, welke landschap en aan de noodzaak van een gezonde plattelands­ moet worden gesteund door de gemeenschappelijke socio­ samenleving lopen sterk uiteen. Het is onontkoombaar dat strukturele politiek. Het EG·struktuurbeleid is echter tot op de EG zich hiermee meer gaat bemoeien. Plattelandssamen­ heden ingebed in de volgende doelstelling van het EG-verdrag: leving en landschap zijn een onmisbaar onderdeel van een "het doen toenemen van de produktiviteit van de landbouw algeheel landbouwbeleid. Veel jongeren verlaten de land­ door bevordering van de technische vooruitgang en door bouw o.a. omdat de verdiensten laag zijn, omdat er moeilijk­ rationalisatie van de produktie, als ook een optimaal gebruik heden zijn met de financiering, vooral bij bedrijfsovername, van produktiefaktoren, met name van arbeidskrachten en zo omdat de algemene voorzieningen onvoldoende zijn. Dit kan een redelijke levensstandaard te verzekeren aan de agrarische op de volgende wijze worden tegengegaan: bevolking met name door het individueel inkomen te ver­ 1. boeren wier bedrijf hen wel een volledige dagtaak verschaft hogen van hen die in de landbouw werken". Konsequente doorvoering van deze doelsteil ing zou betekenen maar die wegens ongunstige natuurlijke omstandigheden dat op zeker niet meer dan de helft van de huidige oppervlakte daaruit een onvoldoende inkomen kunnen halen, dienen kultuurgrond een produktie gehaald zou worden gelijk aan de inkomenstoeslagen te ontvangen; huidige. De helft van de landbouwgrond zou dus uit produktie 2. gronden die. beschikbaar komen bijv. door bedrijfsbeëindi­ genomen kunnen worden. Dit zouden dan de "slechtere" ging dienen ook te.n goede te kunnen komen aan kleinere gronden zijn dikwerf liggend onder minder gunstige natuur­ bedrijven, zodat deze voldoende inkomsten kunnen geven; lijke omstandigheden, vaak een onmisbaar onderdeel vormend 3. kleine bedrijven die geen volledige dagtaak kunnen geven van een aantrekkelijk landschap. Dit is niet aanvaardbaar. en daardoor een onvoldoend inkomen leveren moeten, De eerste 55.000 ontwikkelingsplannen die door de EG zijn indien de boer dit wenst, goed begeleid worden tot afbouw gesubsidieerd zijn voor 80% ten goede gekomen aan middel­ naar een grond gebonden nevenbedrijf. Grondgebonden grote en grote bedrijven, hoofdzakelijk gelegen in gebieden nevenbedrijven zijn in vele plattelandssamenlevingen op waar reeds een moderne landbouw bestaat en voor 70% in pro­ hun plaats en kunnen de volgende voordelen geven: duktieinrichtingen die reeds een struktureel produktieover· 1. extensievere bedrijfsvoering. Daardoor produktiebeper- schot hebben. Om betere resultaten te bereiken op het gebied king; van de verbetering van de landbouwstrukturen, zal een meer 2. bestrijding werkloosheid; genuanceerde. aanpak vanwege de EG noodzakelijk zijn. Dit 3. nevenbedrijven passen vaak in een kleinschalig landschap; betekent dat, meer dan tdt nu toe het geval is geweest, reke­ 4. nevenbedrijven zijn gunstig voor een gezonde plattelands­ ning zal dienen te worden gehouden met de specifieke moeilijk­ samenleving; heden waarmee bepaalde regio's en/of bedrijven in meerdere 5. meer mogelijkheden tot welvaart, arbeidsvreugde, indivi­ landen van de EG te kampen hebben. Deze moeilijkheden, die duele ontplooiing en daardoor tot welzijn. de betrokken landbouwers bij voorbaat een achterstand be­ De landinrichting zal in dit kader moeten worden geplaatst. zorgen in vergelijking met de andere boeren in de EG, kunnen Nevenbedrijven nopen ook tot deeltijderbied buiten het samenhangen met natuurlijke omstandigheden, dan wel met bedrijf. Bij doelgericht beleid zijn er veel meer mogelijk­ de demografische ontwikkeling in de betrokken regio. De heden op het platteland dan vaak wordt verondersteld. Land­ thans bestaande riéhtlijnen van deEG-struktuurpolitiek zullen schapsverzorging, bosbouw, wegenaanleg en -onderhoud, moeten worden aangepast en uitgebreid, om de genoemde rekreatie, ambachtelijke industrieën. specifieke moeilijkheden het hoofd te bieden. De thans door Ook het kleinere bedrijf kan goed profiteren van technische de Commissie reeds ingediende voorstellen in het kader van de ontwikkelingen, waardoor mede de arbeidsomstandigheden struktuurpolitiek voor gebieden aan de Middellandse Zee en worden verbeterd. Aan het kleinere bedrijf aangepaste techni­ voor Ierland, kunnen daarbij als eerste aanzet worden be­ sche ontwikkelingen, samenwerking tussen bedrijven, loon­ schouwd. In de nabije toekomst zullen echter nog veel grotere werkbedrijven en dergelijke bieden vele mogelijkheden. financiële inspanningen van de zijde der EG en van die van de Om een gezonde plattelandssamenleving in stand te houden is betrokken lidstaten nodig zijn om de bepleite fundamentele in de meeste streken verbetering van de leefomstandigheden op verbeteringen in de landbouwstrukturen mogelijk te maken: het platteland noodzakelijk. Openbare voorzieningen als onder­ Het is duidelijk dat dergelijke inspanningen o.a. met name wijs, elektriciteit, waterleiding, vervoer. Verder goede wonin­ ten koste zullen gaan van bepaalde uitgaven die samenhangen gen, ontspanning. met het prijsgarantiebeleid van het E.O .G .F. L. (Europese Men moet bedenken dat, indien de jongeren wegtrekken, Oriëntatie· en Garantiefonds voor de Landbouw), welke op het dit een onomkeerbaar proces is. Het is niet slechts uit sociale ogenblik immers vooral de betrekkelijk "rijke" regio's van de en landschappelijke overwegingen van belang om een gezonde EG ten goede komen. plattelandssamenleving met een voldoend grote agrarische Het struktuurbeleid van de EG zal meer aandacht aan de bevolking in stand te houden. Het is immers goed mogelijk dat extensivering moeten schenken, waardoor produktieverhoging over één à twee generaties de landbouw zal zijn aangewezen op wordt tegengegaan, de afhankelijkheid van grondstoffen (vee­ andere, mogelijk arbeidsintensievere methoden, als de hulp­ voeder, chemische produkten, .... ) wordt verminderd en de middelen met als basis fossiele brandstoffen schaars worden. kans op aantasting van het milieu wordt verkleind. Op vele Het is trouwens niet denkbeeldig dat de EG in de nabije toe­ bedrijven leveren aangepaste investeringen de boer tenminste komst voor langere of kortere periodes niet zal kunnen rekenen evenveel inkomen op als wanneer hij hoge investeringen doet op de ongelimiteerde aanvoer van de talrijke grondstoffen die onvermijdelijk leiden tot opvoering van de produktie. waarop zijn overvloedige produktie stoelt. Een van de meest zichtbare uitingen van de Europese kultuur Meer nadruk zal moeten worden gelegd op de kwaliteit van de is het landschap. Dit landschap is sterk afhankelijk van een landbouwprodukten. Vooral ook voor het kleine bedrijf kun­ gezonde · plattelandssamenleving waarvoor de landbouw een nen hier mogelijkheden liggen. De Gemeenschap zal de ontwik­ belangrijke pijler is. Een landschap is een dynamisch gegeven keling van milieuvriendelijke produktiemethoden moeten en ook nieuwe ontwikkelingen kunnen leiden tot een aantrek· stimuleren. keiijk landschap. In vele streken binnen de gemeenschap dreigt Harmonisatie van de levensmiddelenwetgeving in de EG is 16

noodzakelijk. de Middellandse Zee in de huidige Gemeenschap, dienen bij de 3.13E. Een van de ernstigste bedreigingen voor een gemeen· uitvoering van de thans beoogde landbouwpolitiek in rekening schappelijke landbouwmarkt zijn de monetair kompenserende te worden gebracht, zonder dat dit de t0etredingsvoorwaarden bedragen. voor genoemde landen mag verzwaren. Dit vraagt financiële De pogingen om door middel van een afbraakschema tot af­ offers. schaffing hiervan te komen dienen krachtig te worden onder­ 3.13F. Er dient door de EG een gezamenlijk bosbouwbeleid te steund. worden ontwikkeld. De bosbouw zou gebracht kunnen worden Het zal echter zeer moeilijk zijn de MCB kwijt te raken indien onder het Verdrag van Rome. Een qosbouwbeleid dat geïnte• er geen Ekonomische Monetaire Unie tot stand komt. greerd dient te worden in het algehele landbouwbeleid. Met Fiskale harmonisatie tussen de EG-landen is noodzakelijk daar kracht dient gestreefd te worden naar herbebossing van ver­ de uiteenlopende wijzen van belastingheffing konkurrentie­ laten en/of gedegenereerde (bijv. geërodeerde) gronden. Hier· vervalsend werken. Nationale belastingpolitiek kan de EG­ voor dienen uit de EG-middelen gelden beschikbaar te worden landbouwpolitiek doorkruisen. gesteld. Een wederzijdse afstemming van het struktuurbeleid in de 3.13G. Het visserijbeleid zal, tenminste voor zover het de EG­ landbouw met sociaal en regionaal beleid is noodzakelijk. wateren betreft, uitsluitend de bevoegdheid van de Gemeen­ Een daartoe vereiste globale konceptie van de sociaal-ekono­ schap dienen te zijn. Vangstregelingen in de vorm van quota mische ontwikkeling kan slechts op het niveau van de EG tot of anderszins zijn onvermijdelijk. Een rechtvaardige toe­ uitdrukking worden gebracht. Binnen EG raamregelingen wijzing van quota zal rekening dienen te houden met histo­ moeten de regio's zelf kunnen beslissen welke ontwikkeling rische, ekonomischeen sociale belangen. gewenst is. De vissers en reders zullen gedurende een overgangsperiode De verdere verwerkelijking van de gemeenschappelijke land· schadeloos gesteld moeten worden. Bestrijding van vervuiling bouwpolitiek mag een uitbreiding van de Gemeenschap door en het voorkomen daarvan, zowel in de zee als in de binnen­ toetreding van nieuwe leden niet in de weg staan. Dit geldt met wateren, is een onmisbaar onderdeel van een visserijbeleid. name waar het de aanvraag tot toetreding van Griekenland, Een gezonde zeevisserij heeft als basis schoon kustwater, de Portugal en Spanje betreft. kinderkamer voor het leven der zee. Integratie van de landbouw van deze landen in het gemeen­ Elk visserijbeleid dient als grondslag te hebben kennis ge­ schappelijk landbouwbeleid zal vooral hoge eisten stellen aan baseerd op o'nderzoek. Onderzocht dient te worden welke het EG-struktuurbeleid. De te verwachten gevolgen van een mogelijkheden er zijn om ook te komen tot een (kunstmatige) dergelijke uitbreiding, met name voor de gebieden rondom visteelt van zeevis. 17

IV KULTUUR, EDUKATIE EN ZORG van auteursrechtelijke- en sociale regelingen, dient er vooral op toegezien te worden dat steeds gekozen wordt voor de beste, 4, 1. Inleiding in enige lidstaat reeds bestaande regeling, als uitgangspunt voor Europese regeling. Nederland heeft geen reden om zich binnen Een samenhangend beleid met betrekking tot kultuur, edukatie de EG op de borst te slaan. Van alle hierna te noemen auteurs­ en zorg is in Europa noodzakelijk. Dit kan tot uitdrukking rechtelijke en sociale kategorieën is er niet één waarvoor in komen in onderlinge afstemming van het beleid der lidstaten Nederland reeds een bevredigende regeling bestaat. en/of het ontwikkelen van een gemeenschapsbeleid. Goede gemeenschappelijke regeling zou dus ook betekenen dat Het hiernavolgende dient daarbij uitgangspunt te zijn. Hierbij de positie van onze eigen kunstenaar aanzienlijk wordt ver­ dient vooral de verhouding tussen EEG en de Raad van Europa sterkt. D'66 maakt zich sterk voor voortvarende regeling van in het oog te worden gehouden. De Raad van Europa met de volgende punten: 21 lidstaten koncentreert zich in een minder verplichtende Het volgrecht voor beeldende en plastische kunstenaars, sfeer vooral op de mensenrechten, samenwerking op het gebied waardoor deze een aandeel verwerven in de waardestijging van het recht, sociale problemen, gezondheids- en natuur­ van hun werken bij doorverkoop. bescherming, onderwijs en kultuur. Doublures in deze sektoren · Het leenrecht voor alle uitleningen in biblio-, arto- en media­ dienen tussen beide instellingen vermeden te worden. theken (niet te verwarren met het in Nederland bestaande "Leengeld" - geen recht - dat slechts aan literaire auteurs 4.2. Kultuur wordt uitgekeerd). Het reprorecht ter bescherming van de makers tegen het 4.2A. Bij Europese samenwerking op kultureel gebied staat ongelimiteerd fotokopiëren uit hun werken. voor D'66 het behoud van de eigen kulturele identiteit van alle Het betalend publiek domein als een mogelijkheid tot fonds­ lidstaten voorop. Daarmee is geenszins in tegenspraak dat vorming t.b.v. sociale uitkeringen aan levende auteurs. Vijftig D'66 de kulturele uitwisseling bevorderd wil zien. Bij verlies (of zestig) jaar na het overlijden van de auteur zijn nu geen van identiteit zou er op den duur niets meer uit te wisselen auteursrechten meer op zijn werk verschuldigd. Zijn werken zijn. Kulturele samenwerking dient te leiden tot wederzijdse worden dan "publiek eigendom", maar daarvan profiteert op verrijking, niet tot kulturele nivellering. Samenwerking en uit­ dit moment alleen de uitgever. Genoemde fondsvorming speelt wisseling binnen de EG mogen niet voeren tot isolationisme; de voordelen door naar de levende auteurs en dus naar het de kanalen naar en van landen buiten de EG dienen voldoende publiek. diepgang te behouden. Eensluidende beschermingsduur auteursrecht. In verband met Het levenspeil van zeer vele kunstenaars binnen de EG is het betalend publiek domein is het van belang dat de bescher­ bedroevend laag en hun sociale positie uiterst wankel. Op het mingsduur van het auteursrecht binnen de EG geharmoniseerd gebied van betere rechtsbescherming van de kunstenaar, een wordt. van de middelen tot verbetering van zijn sociale positie, kun­ Heffing op geluids- en beeldkopiëren. Door eenmalige hef­ nen door harmonisatie van de diverse in de onderscheidene fingen op hardware en/of software voor geluids- en beeld­ lidstaten· geldende auteursrechtelijke en sociale regelingen, opnamen kunnen de auteurs gekompenseerd worden voor de positieve resultaten bereikt worden. D'66 streeft dan ook naar gederfde auteursrechten ten gevolge van partikulier kopiëren. snelle aanpak van die harmonisaties. Gelijke grondslag voor de berekening van dramatische rechten. D'66 onderkent het gevaar dat Europese landen met een sterk De subsidiepolitiek in de vele EG-landen leidt tot kunstmatige verbreide taal alleen al door de ruime toegankelijkheid van hun verlaging van de kassa-opbrengsten. Deze opbrengsten (box­ kulturele produkten een kulturele suprematie gaan uitoefenen . office) zijn de enige grondslag voor de berekening van het over landen met een geringer taalgebied. In Europees verband · auteursrecht. Verstrekte subsidies dienen mee te wegen in de dienen daarom de vertaling en uitwisseling van dramatische grondslag, aangezien subsidieverstrekking anders tot verlaging kunsten en literatuur bevorderd te worden, door stimulering van auteursrechten voert. van vertalingen uit de "kleinere" talen en van de verspreiding Invoering van een uniform sociaal statuut, zodat zelfstandige daarvan. Gedacht kan daarbij worden aan een Europees cen­ kunstenaars binnen de werkingssfeer van de sociale wetten trum voor de Vertalingen, te financieren uit een kleine heffing vallen. op de export van kulturele produkten, met als gunstig demo­ kratisch bijverschijnsel dat dan de grootste "kultuurexpor­ 4.3. Edukatie teurs" het meeste bijdragen aan de stimulering van import uit de kleinere kultuurgebieden. In het edukatiebeleid zal een gezamenlijke aanpak steeds nood­ 4.2B. Op de TV-markt is de overheersing van één land over zakelijker worden t.a.v. "opvang"onderwijs voor buitenlandse alle andere lidstaten al een feit. Er is sprake van éénrichtings­ werknemers en andere minderheidsgroeperingen afkomstig verkeer uit het engeistalige gebied. D'66 is voorstander van van binnen en buiten de Gemeenschap. maatregelen op Europees niveau om de uitwisseling van TV­ Er dient te worden gestreefd naar onderlinge afstemming en programma's te stimuleren en het eenrichtingsverkeer terug erkenning van diploma's en onderwijsfaciliteiten in de aange­ te dringen. De uitwisseling binnen Europa wordt ook ge­ sloten landen. hinderd door het naast elkaar bestaan van verschillende techni­ Het onderwijs in vreemde talen zal meer de aandacht in de lid­ sche TV-systemen. Bij het steeds meer algemeen worden van staten moeten hebben. beeldbandapparatuur, zowel voor professioneel als voor privé­ Gestreefd zal moeten worden naar gelijke kansen en volledige gebruik, dient voortvarend. gestreefd te worden naar gelijk­ toegang tot alle onderwijsvormen, dus ook voor de gastarbei­ schakeling en gelijkvormigheid. ders en hun families. De uitwisseling van belangrijke tentoonstellingen wordt vaak De permanente vorming van volwassenen zal in Europees ver­ geremd door hoge transport- en verzekeringskosten. Waar band meer aandacht moeten krijgen. mogelijk dienen bestaande financiële drempels weggenomen te worden. 4.4. Zorg Naast uitwisseling acht D'66 ook samenwerking (ka-produktie) 4.4A. De mens in geestelijke, lichamelijke of sociale nood m bij de produktie van audio-visueel materiaal t.b.v. bioscopen, moet aanspraak kunnen maken op zodanige hulp (niet meer televisie en edukatieve doeleinden, van groot belang. Binnen maar ook niet minder), dat hij in staat is zich zo mogelijk in de EG dienen aanzetten te worden gegeven tot internationale eigen verantwoordelijkheid, maatschappelijk als volwaardig 'dwarsverbindingen m.b.t. techniek, talent, faciliteiten, loka­ burger te handhaven met alle rechten en plichten daaraan ver­ ties, produktie, distributie en financiering. bonden. De rechten van de hulpvrager dienen wettelijk op 4.2C. Bij het hiervoor al genoemde streven naar harmonisering een in de EG-landen afgestemde wijze te worden vastgelegd. 18

Dit nicht houdt in: recht·op hulp, recht op informatie, recht toekomstonderzoek in de zorg tot taak krijgt. Daarbij dient op zelfbeschikking, recht op privacy, recht op vrije keuze hulp­ het zich niet te beperken tot Europa, maar zal met name verlener, recht op klachtenbehandeling en recht op bescher- ook 9it onderzoek voor en samen met de ontwikkelings­ ming bij research. - landen dienen uit te voeren. Er moet een op elkaar afgestemd netwerk van gezondheids~ De opleidingen voor diverse funkties dienen zoveel mogelijk voorzieningen·worden geschapen, in nauwe samenhang met de op elkaar te worden afgestemd, zodat er een goede uitwissel­ maatschappelijke dienstverlening, dat de positieve en preven­ . baarheid van beroepsbeoefenaren in de zorg ontstaat. De tieve zorg versterkt en daardoor bijdraagt tot de ontlasting van basisopleiding van medisch personeel dient te worden gehar­ de kuratieve zorg. Hiertoe moeten in de eerste plaats goed moniseerd. De specifieke opleiding tot huisarts in de deel­ geïntegreerde eerste- en tweedelijnsvoorzieningen worden op­ nemende landen moet gelijkwaardig worden met een mini­ gebouwd. De taak van de EEG zal zich moetèn beperken tot mum duur van twee jaren. Paramedisch en dienstverlenende het opstellen van een voorwaardenscheppend beleid. opleidingen dienen eveneens te worden geharmoniseerd en Garanties dienen aanwezig te zijn dat binnen de kringen van een gelijkwaardige bescherming te genieten. Een voortdurende artsen en andere beroepsoefenaren op het terrein van de nascholing en herscholing van alle werkers in de zorg is nood­ gezondheidszorg op effektieve wijze de kwaliteit van de zakelijk en dient een verplichting te zijn. beroepsarbeid wordt bewaakt, zowel voor wat betreft het Wederkerend onderwijsprogramma's voor alle beroepsoefena­ wetenschappelijk niveau, het evenwicht tussen zorgverlening ren, managers en opleiders dienen te worden ontwikkeld. en zorgbehoefte als het gebruik van de middelen in de meest 4.4D. Het aantal geneesmiddelen in de verschillende EEG­ uitgebreide zin. landen loopt sterk uiteen (van 1.500 - 30.000), hetgeen meer Een systeem van "medical audit" of interkollegiale toetsing de kommercie dient dan de volksgezondheid. Gestreefd moet dient ingang te vinden in alle EEG-landen. Gestreefd dient te worden naar een geneesmiddelenpakket van hoogstens 4.000 worden naar een beroepskode en beroepsgeheim voor alle preparaten, inklusief alle afleveringsvormen. werkers in de sektor zorg. Gestreefd dient te worden naar een Europees minimum­ 4.48. Het verzamelen, opslaan en bewerken van alle gegevens verstrekkingenpakket m.b.t. de verzekering van de ziekte­ m.b.t. de geestelijke, lichamelijke en sociale situatie van de kosten. bevolking en de voorzieningen die daarop betrekking hebben Het beleid op het gebied van het druggebruik dient uit de wordt nu veelal onvolkomen uitgevoerd door teveel instituten justitiële en medische sfeer te worden gehaald. In het beleid waarvan de werkzaamheden niet op elkaar zijn betrokken. dient het hoofdaccent te liggen op het terugdringen van het Dit zou moeten worden samengebracht in nationale insti­ gebruik van harddrugs. De bestrijding dient in de eerste plaats tuten; deze nationale- instituten zouden de wijze van verza­ te worden gericht op de omgeving van betrokken·en. Preventie, melen, opslaan en bewerken van bedoelde gegevens op elkaar bijvoorbeeld door een goede voorlichting, is een harde nood­ dienen af te stemmen, zodat deze gegevens kunnen dienen zaak. voor de opzet van een planning in Europees verband. Hierbij 4.4E. De intramurale geestelijke gezondheidszorg is, zeker dient steeds dè privacy van de patiënt/kl,iënt volledig ge­ waar het het psychiatrisch ziekenhuis betreft, nog steeds een waarborgd te zijn. sterk achtergebleven gebied, een zwarte plek in de samen­ Aan planning ligt onderzoek ter grondslag. Het onderzoeks­ leving. Iedereen, die deze hulp nodig heeft, heeft recht op een beleid voor de zorg moet worden versterkt. Het in verhouding goede en zorgvuldige begeleiding bij het oplossen van zijn tot het zuiver medisch onderzoek sterk verwaarloosde onder­ problemen, als ook op een menswaardig leefklimaat. Demo­ zoek naar organisatie- en managementsvraagstukken in de kratisering van de machtsverhoudingen in het ziekenhuis en zorg moet in het bijzonder ter hand worden genomen. Er een verbetering van de rechtspositie van de kliënt, thans nog moet daarbij een onderzoekinstituut komen, dat zich bezig veelal machteloos, kan hierin verbetering brengen en moet houdt met vraagstukken op het gebied van: organisatie, plan­ dan ook met kracht worden nagestreefd. Betere en daarop ning;· evaluatie, personeelsvoorziening, financiering, manage­ gerichte opleiding en begeleiding van medewerkers is hiertoe ment en daarmee samenhangende problemen in de zorg. eveneens dringend .gewenst. Er dient een Europees instituut te worden opgericht dat het 19

V HET BUITENLANDS EN DEFENSIEBELEID ki ngsgroepen te verbeteren. VAN DE GEMEENSCHAP Omdat de EG een van de grootste handelsblokken ter wenild is, zou juist deze gemeenschap een positieve en doorslag­ 5.1. Inleiding gevende rol moeten spelen op het gebied van de strukturele ontwikkelingssamenwerking. In het verleden is er van deze rol 5.1A. De Europese samenwerking mag niet tot een gerichtheid niet veel terecht gekomen als gevolg van interne strubbelingen. naar binnen leiden, maar .dient ju ist een bijdrage te leveren aan De EG zal de handen ineen moeten slaan en een werkelijke de oplossing. van de op wereldschaal spelende problemen. start moeten ·maken met het gestalte geven aan de nieuwe Europa kan een bijzondere rol spelen bij de ontwikkeling van internationale ekonomische orde. Daartoe zal de EG allereerst de Derde Wereld, al was het maar tengevolge van de nauwe de huidige protektionistische tendenzen met kracht terug ekonomische band tussen de West-Europese landen en de moeten dringen. Daartoe zullen de lidstaten eraan mede moe­ ontwikkelingslanden, die van elkaar afhankelijk zijn voor ten werken dat het door de Europese Commissie voorgestelde afzetmarkten en grondstoffen. herstruktureringsbeleid voor de :textiel, staal en de scheeps­ De EG zal in toenemende mate gestalte dienen te gaan geven bouw ten spoedigste gestalte krijgt. Bovendien moet snel aan een struktureel Europees ontwikkelingsbeleid, o.m. in het worden begonnen met een beleid inzake schoenen, leder­ kader van de handels- en landbouwpolitiek. Dit beleid dient waren, elektronika, chemische preparaten en bepaalde land­ bij te dragen tot het bereiken van een Nieuwe Internationale en tuinb0 uwprodukten (zie ook hoofdstuk 111.3.). Ekonomische Orde. · Aangezien de EG heeft toegezegd het. in eerste aanleg voor tien jaar geldende Stelsel van Algemene Tarief Preferenties 5.1 B. Europa dient tevens een rol te spelen bij het streven naar voor produkten uit ontwikkelingslanden ook na 1981 te zul­ ontspanning tussen Oost en West. Zij kan een belangrijke len voortzetten, zal in de komende twee jaar binnen de EG. funktie vervullen bij het bevorderen van de stabiliteit en de een diskussie op gang moeten komen over de gewenste vorm kwaliteit van de relatie tussen deze twee machtsblokken en bij waarin het nieuwe stelsel moet worden gegoten. de bescherming van de rechten van de mens in totalitair D'66 stelt zich op het standpunt dat het nieuwe stelsel in geregeerde staten. Voorwaarde voor zo'n (aktieve) rol is een ieder geval moet voldoen aan de volgende vereisten: voldoende mate van Europese samenwerking, met name in de 1. Europese Politieke Samenwerking. Wil een Europese Unie een het moet doorzichtiger en eenvoudiger zijn dan het huidige eigen beleid kunnen voeren, dan moet zij zorgen dat zij ook stelsel; 2. er moet een zekere mate van differentiatie tussen de begun­ door de supermachten ernstig wordt genomen; met andere stigde ontwikkelingslanden in het stelsel worden aange­ woorden dat zij. hoewel zelf geen supermacht, voldoende bracht, opdat die ontwikkelingslanden die qua toeneming kracht bezit om als ~utonome grootheid te worden beschouwd. van de exportopbrengsten, de mate van industralisering en Hoewel deze kracht niet in de eerste plaats is te vatten in ekonomische ontwikkeling zijn achtergebleven, meer dan termen van militair potentieel -ook geografische, ekonomische tot nu toe van het stelsel kunnen gaan profiteren; en organisatorische elementen spelen een rol - is het militaire 3. het moet in een dusdanige vorm worden gegoten dat geen element hier niet zonder belang. Er wordt nader op ingegaan bijdrage geleverd wordt aan een ve'rsterking van de protek­ in de paragraaf Defensie en Wapenbeheersing (5.5.). tionistische tendenzen binnen de EG. Voor de verdere uitbouw van een gemeenschappelijk optreden naar buiten kunnen die terreinen dienen die het dichtst aanlig­ 5.2C. De EG zal een positieve rol moeten spelen bij de tot­ gen tegen de huidige aktiviteiten van de Gemeenschap. In standkoming van het Gemeenschappelijk Fonds voor Grond­ territoriaal opzicht betekent dit dat die gebieden prioriteit stoffen. D'66 is van mening dat het Gemeenschappelijk Fonds krijgen die in de geografische nabijheid van de Gemeenschap moet dienen als stimulans voor de totstandkoming van een liggen (Oost-Europa, Midden-Oosten bijv. in het kader van de serie internationale grondstoffenovereenkomsten gericht op Euro-Arabische Dialoog) en landen die een groot belang voor het stabiliseren van de grondstoffenmarkten. Teneinde het Europa vertegenwoordigen (zoals de V.S.). Fonds in staat te stellen een dergelijke stimulerende rol te spelen, zal het dienen te beschikken over een aanzienlijke 5.2. Ontwikkelingsbeleid hoeveelheid eigen middelen die verkregen worden uit recht­ streekse overheidsbijdragen van zowel producenten- als konsu­ 5.2A. De EG moet eraan medewerken dat ook aan de mensen mentenlanden. D'66 is voorts van mening dat het Fonds zich in de Derde Wereld een bestaanszekerheid wordt verschaft, niet alleen moet bezighouden met de financiering van buffer­ van waaruit zij hun verdere levensloop kunnen bepalen. Hoek­ voorraden waartoe in het kader van international~ grondstof­ stenen van het EG-beleid hierbij moeten zijn: de herstrukture­ fenovereenkomsten is besloten, maar tevens met de financie­ ring van de wereldekonomie en de handelspolitiek en het ver­ ring van andere maatregelen die bijdragen tot marktstabilisatie strekken van financiële en technische hulp. De financiële en en waarover producenten- en konsumentenlanden het zijn technische hulp aan ontwikkelingslanden zal mede gericht eens geworden. Hiermee is uiteraard niet alles gezegd: er moet moeten zijn op het bevredigen van de basisbehoeften van alle ruimte worden geschapen voor de verwerking van grond­ mensen in ontwikkelingslanden. Onder basisbehoeften wordt stoffen 'ter plaatse', hetgeen gevolgen heeft voor een industrie­ verstaan: recht ·op voedsel, onderdak, diensten, edukatie en beleid van de EG. participatie in het besluitvormingsproces. 5.20. De EG zal moeten komen met kreatieve oplossingen 5.28. D'66 stelt hiermee geen goedkoop programma voor.· voor het proQieem van de schuldenlast van de ontwikkelings­ Bij een beleid, gericht op het bevredigen van basisbehoeften landen. Deze oplossingen moeten rekening houden met de hebben de ontwikkelingslanden behoefte aan vele en weder­ ontwikkelingsfacetten van dit probleem. kerende fondsen. De EG-lidstaten moeten elk. afzonderlijk haast maken met het in de praktijk brengen van hun belofte, 5.2E. De stimulering van voedselproduktie in de ontwikke­ om minimaal 0.7% van hun bruto nationaal produkt voor lingslanden kan niet los worden gezien van maatregelen op ontwikkelingssamenwerking uit te trekken en te besteden in wereldmarktniveau (zoals een stabiele prijs). De EG zal daarom bilateraal of multilateraal verband. (Deze ontwikkelingshulp een flexibele landbouwpolitiek moeten voeren, die kan worden moet dan wel voldoen aan de door de DAC gestelde normen aangepast aan mondiale overeenkomsten. Allereerst zal de EG voor officiële ontwikkelingshulp). obstakels moeten overwinnen teneinde toe te treden tot de De EG zal het aandeel in de totale financiële en technische huidige suiker- en graanovereenkomst. hulp dat bestemd' is voor niet-geassocieerde landen blijven 5.2F. Bij de herziening van de Lomé-konventie zal gezocht uitbreiden, waarbij met name steun zal worden verleend aan worden naar verbetering van de maatregelen, weike een struk­ landen wier behoefte aan hulp het grootst is en waar het turele verbetering van de positie van de Lomé-partners tot doel nationaal beleid erop is gericht het lot van de armste bevol- hebben. Tevens zal nauwkeurig worden nagegaan waarom 20

bepaalde onderdelen van het Lomé-verdrag niet tot stand zijn deze rechten optimaal in eigen huis verwezenlijken zullen zij gekomen. Bij herziening van de Lomé-konventie wordt de samen sterk staan ten aanzien van het kritisch volgen van de mogelijkheid onderzocht om de armste landen en masse toe te desbetreffende ontwikkelingen in Oost·Europa en elders ter laten treden tot de nieuwe konventie. Het voorafgaande wereld. Waar deze ontwikkelingen daartoe aanleiding geven betekent dat 0'66 nu reeds de door de Fransen geopperde, nog dient D'66 Europees optreden te bevorderen. niet geheel uitgekristalliseerde gedachte van een Europees­ 5.48. Bij optreden in Oost-Europa dient voor ogen te staan Afrikaans solidariteitspakt afwijst. Oe kracht van Europa ligt dat een werkelijke ontspanning in Europa op den duur alleen in openheid tegenover alle landen. tot stand kan komen als de mensenrechten worden gerespek­ 5.2G. Oe financiële injekties ten behoeve van de- nieuwe toe­ teerd. De grens van westelijke "inmenging" wordt echter be­ treders tot de EG {Spanje, Griekenland en Portugal) dienen paald door het punt waarop deze het ontspanningsproces zelf niet te worden gefinancierd uit het ontwikkelingsplafond. wezenlijk. zou gaan bedreigen. Achteruitgang van de ontspan­ Er kan daartoe b.v. een speciaal fonds worden gekreëerd dat ning kan immers de zaak van de mensenrechten in nadelige leningen kan afsluiten. op de kapitaalmarkt. Bovendien kan een zin beiiwloeden. Terughoudendheid is derhalve geboden deel van de eigen middelen van de Gemeenschap voor de toe­ wanneer de bevordering van de rechten van de mens voor de treders worden aangewend: De nieuwe toetreders zijn op een regimes in Oost-Europa een reëel gevaar voor het eigen voort­ aantal terreinen konkurrenten van de ontwikkelingslanden. bestaan gaat opleveren. Binnen deze grenzen dienen de Negen Om de toetreding op handelspolitiek gebied niet te schoks­ de aandacht te richten op de uitvoering van hetgeen is over­ gewijs te doen verlopen voor de ontwikkelingslanden dient eengekomen in de slotakte van Helsinki. (vooral in de overgangsperiode) gedacht te worden aan groei­ 5.4C. Ook in de Derde Wereld zullen de Negen een mensen­ ende quota, afzetgaranties e.d. Deze maatregelen zullen uiter­ rechtenbeleid moeten voeren dat zowel overtuigend als realis­ aard gevolgen hebben voor de produktie binnen de E.G. tisch is. Ekonomische hulp aan regimes die konsequent op 5.2H. Op basis van een door de Commissie gepresenteerde grove wijze de burgerlijke en politieke Rechten van de Mens kwantificering zal halfjaar! ijks een beschouwing moeten schenden moet worden stopgezet. Bij minder grove schendin­ plaatsvinden in het Europees Parlement over het Europees gen zal van geval tot geval moeten worden vastgesteld wat het struktureel en financieel-technisch ontwikkelingsbeleid van de effekt is van zo'n maatregel. Soms zal het mogelijk zijn be­ EG. paalde hulpinspanningen door te laten gaan zonder dat dit steun betekent voor het desbetreffende regime. Een zekere 5.3. De verhouding tot Oost-Europa terughoudendheid bij het uitoefenen van druk is geboden, omdat moet worden erkend dat op grond van verschillende Verbetering en uiteindelijke normalisering van de verhouding tradities en geschiedenis mensenrechten in verschillende tussen Oost en West blijft een van de voornaamste doelstel­ landen een verschillende inhoud heeft gekregen, welke pas op lingen van de Westeuropese landen. Aan het verwezenlijken lange termijn wereldwijd kan worden gelijkgetrokken. daarvan moet door middel van een oprechte doch geduldige D '66 vindt dat in de betrekkingen tussen de Lomé-partners en ontspanningspolitiek worden gewerkt. TiJdelijke stagnering de EEG-landen een dialoog over de handhaving van de mensen­ van de ontspanning mag niet leiden tot herziening van het rechten op gang dient te worden gebracht. Daarbij behoren de doel. · industrielanden ook de sociaal-ekonomische rechten te erken­ Een essentieel onderdeel van het ontspanningsbeleid vormt nen, de uitoefening ervan te bevorderen en deze mogelijk te het bevorderen en onderhouden van kontakten, zowel indivi­ maken. Een snellere sociaal-ekonomische evolutie kan de dueel als tussen organisaties en regeringen; een openheid die erkenning van sommige burgerlijke en politieke rechten van kan worden toegepast zowel op gebieden van kultuur en eko­ de mens dichterbij brengen of de mogelijkheid die na te leven nomie als ook, via vertrouwensbevorderende maatregelen, op vergroten. militair terrein. Op ideologisch gebied moeten de Negen een tolerant beleid 5.5. Defensie en Wapenbeheersing voeren, gebaseerd op vertrouwen in de kracht van de demo­ kratie. Invloed van een kommunistische partij op of deelname 5.5A. D'66 streeft uiteindelijk naar een wereld, waarin de daarvan aan een der Europese regeringen wijzen wij niet af, mens zich vrij kan ontplooiien met voor ieder gelijke rechten mits deze op demokratische wijze tot stand komt en de demo­ en gelijke kansen. Voor zo'n situatie is de afwezigheid van kratischespelregels gerespekteerd blijven. oorlog en konflikt een eerste vereiste. Een redelijke wedijver tussen de oostelijke en westelijke opvat­ Het veiligheidsbeleid in ruime zin dient in de eerste plaats te tingen over struktuur en inrichting van de maatschappij kan zijn gericht op het zo dicht mogelijk aan de wortel bestrijden bijdragen tot het vinden van antwoorden op de grote vragen van de mogelijke oorzaken van konflikten. Dat betekent, dat waarmee Europa en de wereld .zich gekonfronteerd zien. Dat het veiligheidsbeleid ook omvat het verminderen van wel­ deze antwoorden slechts zinvol zullen kunnen zijn als zij de vaartsongelijkheid, het bestrijden van misbruik van macht, het Rechten van de Mens veilig stellen, staat voor D'66 buiten verbeteren van wederzijds begrip en vertrouwen, en ontspan­ diskussie. ning. Daarnaast moet het voorkomen van oorlog vooral worden 5.4. De mensenrechten nagestreefd door het bereiken van een evenwichtige situatie op militair gebied. Dat wil niet zeggen dat op elk terrein van 5.4A. Bij de beoordeling van de naleving van de algemeen aan­ de defensie een 1:1 verhouding dient te bestaan, maar dat een vaarde beginselen van de Rechten van de Mens kan mem niet situatie wordt bereikt waarin naar het gevoelen van beide selektief zijn. Wel kunnen uit praktische overwegingen de te partijen de één niet sterker of zwakker is dan de ander. nemen stappen verschillen, want de effektiviteit van die stap­ Voor het bereiken van zo'n ongeveer gelijke verhouding staan pen moet voorop staan. ons twee middelen ten dienste: defensie en wapenbeheersing. Aan de Europese partners kan en moet men ook in de praktijk Steeds zal elke maatregel van wapenbeheersing moeten worden de hoogste eisen stellen met betrekking tot de eerbiediging van getoetst op de mogelijkheden die de militaire situatie daartoe de Rechten van de Mens, aangezien deze zich alle uitdrukkelijk geeft, terwijl anderzijds elke militaire aktiviteit uiterst kritisch hebben vastgelegd deze te respekteren (Europees Verdrag moet worden bezien tegen de achtergrond vari de uit wapen­ inzake de Bescherming van de Rechten van de Mens en de beheersingsoogpunt zo noodzakelijke terughoudendheid. Fundamentele Vrijheden van 1950, Europees Sociaal Hand­ vest). 0'66 dient ervoor te waken dat de in het geding zijnde 5.5B. Op het gebied van de veiligheid neemt Europa een burgerlijke en politieke rechten en sociale en ekonomische bijzondere plaats in, met name in de Oost-West verhouding. rechten in alle partnerlanden ten volle genoten kunnen wor­ In de eerste plaats omdat Europa zich in geografisch opzicht den. Slechts indien de Europese partnerlanden het genot van tussen de beide supermachten in bevindt en een eventueel 21

konflikt zich naar alle waarschijnlijkheid op ons grondgebied slaggevende faktor waarom aan de beheersing van kernwapens zal afspelen. In de tweede plaats komt in de militaire krachts­ de voorrang moet worden gegeven is het feit dat de afschuwe­ verhouding tussen Oost en West het accent de laatste tijd lijke gevolgen van een nukleaire explosie ook in de volgende steeds meer te liggen op het Europese grondgebied, zowel generaties merkbaar zullen zijn. door het bereiken van een strategisch nukleair evenwicht De extra dimensie van dreiging met totale wederzijdse ver­ tussen de Verenigde Staten en de USSR en door de konven­ nietiging die kernwapens aan een moderne oorlog toevoegen, tionere overmacht van het Warschau Pact, alsmede door de maakt zo'n oorlog zedelijk volstrekt onaanvaardbaar en ont­ verdere ontwikkeling vanop Europa gerichteen/of in Europa neemt hem tevens elk mogelijk lonend doel. Erkend dient opgestelde nukleaire wapensystemen. echter te worden, met afgrijzen, dat juist deze extra dimensie Ten derde beschikt Europa, in tegenstelling tot de super­ de grondslag is van de afschrikking die tot het gewenste doel machten, niet in een georganiseerde vorm over kernwapens, - voorkoming van oorlog - moet leiden. Zowel de oorlog als en met name deze situatie, waarin zo enigszins mogelijk de afschrikking ter voorkoming daarvan verminderen de nimmer verandering moet komen, noodzaakt Europa bij geloofwaardigheid van die menselijke waarden waarvoor wij uitstek om initiatieven te ontwikkelen tot de zo noodzake­ staan, en die wij maximaal in de samenleving tot gelding wil­ lijke vermindering van de kernwapens. Zulke initiatieven, len brengen. De hoogste prioriteit moet daarom gegeven zowel op het gebied van de wapenbeheersing in het algemeen worden aan het vinden van niet gewelddadige middelen en als op dat van de vermindering van de kernwapens in het bij­ procedures voor konfliktbeheersing en oplossing ter vervan­ zonder, dienen nauw te worden afgestemd op de vereisten die ging van de militaire afschrikkingsstrategie. Tegelijkertijd de veiligheidssituatie stelt op het gebied van defensie: als twee dienen die maatregelen genomen te worden, die kunnen zijden van dezelfde medaille kunnen defensie en wapenbeheer­ leiden tot vermindering van de omvang van de bewapening, sing alleen in onderlinge samenhang worden bezien en bespro­ omdat een hoog bewapeningsniveau op zich al een konflikt­ ken. Beide terreinen vormen een logisch onderdeel van de bestendigende werking heeft. Europese eenwording, die. zich niet zal kunnen beperken tot Er moet met de grootste inspanning en verbeeldingskracht ekonomische, monetaire en politieke aspekten. Met Europese worden gestreefd naar afspraken over ontwapening die een samenwerking op defensie- en wapenbeheersingsgebied hoeft stabiele en kontroleerbare evenwichtstoestand teweegbrengen niet te worden gewacht tot een gemeenschappelijke buiten­ en waarin de rol van het kernwapen in de defensie uiteindelijk landse politiek tot stand is gekomen. Naarmate de Europese wordt afgebouwd. Zo zou men niet moeten terugschrikken eenwording voortschrijdt zal behoefte ontstaan aan een voor het uitwerken van die voorwaarden waardoor het - bij nauwer samengaan ook op het gebied van de veiligheid, dat aanvaarding door het Oostblok - mogelijk wordt de kern­ op zijn beurt de politieke eenwording zal stimuleren. wapens uit centraal Europa, eventueel in fasen, te verwijderen. 5.5C. Europese samenwerking moet erop gericht zijn om, In ieder geval is het van belang dat de nukleaire systemen in zonder afbreuk te doen aan de bondgenootschappelijke Europa, die nog geen onderwerp van besprekingen vormen, samenwerking met de Verenigde Staten en Canada, de Euro­ daarbij worden betrokken: in SALT, MBFR en eventueel een pese komponent in de NAVO te versterken en met groter zelf­ nieuw forum. Vooroverleg binnen EPS-verband zou in be­ vertrouwen eigen ideeën te kunnen ontwikkelen over het brede paalde gevallen een nuttige rol kunnen spelen. terrein van de veiligheid, waarvan defensie en ontwapening een Behalve door onderhandelingen met de USSR kan de rol van belangrijk onderdeel vormen. De bereidheid van de Verenigde het kernwapen worden teruggedrongen -en dus de zgn. nukle­ Staten om hun essentiële bijdrage te blijven leveren aan de aire drempel verhoogd - door betere konventionere anti-tank veiligheid van Europa kan door een effektieve, gezamenlijke wapens etc. De Europese defensie-industrie zou in deze rich­ Europese defensieinspanning slechts worden vergroot. ting gestimuleerd moeten worden. De invoering van het zgn. In de eerste plaats zal Europa ervoor moe.ten zorgen dat het neutronenwapen is tegenstrijdig met bovenstaande gedachte. over voldoende konventieel-militaire kracht beschikt om de 5.5E. Bij de verkoop van militair materieel aan anderen en met theoretische mogelijkheid van een succesvolle konventionere name aan de Derde Wereld, waarmede grote belangen van eigen aanval, en daarmee de realiteit van politieke druk, zoveel industrie en werkgelegenheid gemoeid kunnen zijn, moet mogelijk te beperken. Konventioneel evenwicht is vooralsnog steeds zeer zorgvuldig worden afgewogen of deze verkoop uit ook de beste basis waarop het terugdringen van de rol van een oogpunt van de bescherming van de v.eiligheid van de be­ kernwapens kan worden ter hand genomen. trokken staat wel beslist noodzakelijk is. De middelen die Zolang er van een konventioneel overwicht aan Warschau­ deze landen aan hun bewapening besteden worden, meer nog Pact-zijde sprake is, zal eenzijdige ontwapening niet verant­ dan in ons deel van de wereld, onttrokken aan de vervulling woord zijn. Indien dat overwicht toeneemt, kan een zekere van de levensbehoeften van de bevolking, nog afgezien van mate van versterking van de eigen bewapening noodzakelijk het oproepen van lokale bewapeningswedlopen die, eenmaal worden. Europa zal waar het om macht gaat in termen van begonnen, moeilijk meer te stuiten zijn, en de betrokken lan­ evenwicht denken, en niet van overwicht. Voor de Oost­ den kunnen meeslepen in de grotere konfrontatie tussen Oost Westverhouding houdt dit in dat wij niet terug verlangen naar en West. de tijd dat de NAVO dankzij een nukleair monopolie duidelijk Europa kan de wapenverkopen aan de Derde Wereld tegengaan de meerdere was van het Warschau-Pact. Het betekent ook dat door het voeren van een breder gebaseerd veiligheidsbeleid, de omgekeerde situatie onaanvaardbaar zou zijn. gericht op het bevorderen van een rechtvaardige situatie Verdergaande samenwerking op defensiegebied tussen de Euro­ binnen die landen en op het voorkomen en in de hand houden pese NAVO-landen is ook van belang in verband met de poten­ van konflikten tussen hen. Hierdoor zal, op de langere termijn, tieel sterk kostenbesparende effekten. Met name op de ge­ de behoefte aan wapenaankopen kunnen verminderen. bieden van meer konkrete projekten, zoals de aanschaf en Daarnaast moet erop worden toegezien dat niet regio's of produktie van materieel, onderzoek en ontwikkeling, logistiek bedrijfstakken voor hun werkgelegenheid te zeer afhankelijk en dergelijke, liggen voor een specifiek Europese benadering, worden van de wapenproduktie en dus -verkoop. Een effek­ ingebed in het industriebeleid van de EG, goede mogelijkheden. tieve parlementaire kontrole op wapenhandel en wapen­ Resultaten op dit gebied kunnen bijdragen tot een politieke produktie is ook hiervoor een vereiste. Hier ligt ook voor het sfeer waarin op openhartige wijze kan worden gesproken over Europese Parlement een belangrijke taak. een mogelijke ruil van defensieve taken, leidend tot specialisa­ 5.5F. Het idee van gelijkstelling van het militaire personeel tie op bepaalde terreinen tussen· Europese landen. met andere beroepsgroepen in de samenleving is een hoeksteen 5.5D. Het vraagstuk van de kernwapens vraagt speciale aan­ van het personeelsbeleid iri de krijgsmacht. dacht, omdat een konflikt waarbij van deze wapens gebruik Een krijgsmacht moet geworteld zijn in de maatschappij en wordt gemaakt meer dan een konventionere oorlog het risiko daarmee de nauwste voeling onderhouden. De gevaren van in zich draagt van een algehele vernietiging. Een tweede door- het maatschappelijk isolement dat door een krijgsmacht met 22

slechts vrijwillig dienenden kan ontstaan, moet niet worden Politieke_ Samenwerking (EPS) bepaalde onderdelen van het onderschat. buitenlands beleid van de respektieve EG-lidstaten op elkaar Op lange termijn beveelt D'66 de invoering van een algemene af te stemmen. sociale dienstplicht aan, waarin vervulling van militaire dienst­ D'66 staat in beginsel positief tegenover dit idee, omdat de plicht als keuzemogelijkheid wordt gegeven. Gemeenschap als eenheid op veel gebieden meer kan bereiken Hoewel D'66 vindt dat in Nederland de huidige situatie niet in dan de negen landen afzonderlijk zouden kunnen. Te denken alle opzichten voldoet, kan worden gesteld dat de positie van valt bijvoorbeeld aan de konterenties van Helsinki en Belgrado de dienstplichtige in Nederland op vrijwel alle gebieden toon­ waar het gezamenlijk optreden- van de EG-landen bijzonder aangevend is in Europa. Daarom i~ D'66 van mening dat gunstig heeft gewerkt. Een ander voorbeeld is het opstellen Nederland bij iedere gelegenheid die zich daarvoor leent de van een gedragskode voor de bedrijven uit EG-landen die in positie van de dienstplichtige aan de orde moet stellen. Het Zuid-Afrika vestigingen hebben. belang hiervan wordt onderstreept door de rechteloosheid, Al jaren wordt met de gedachte gespeeld een sekretariaat willekeur en ekonomische uitbuiting waaraan dienstplichtigen te stichten waar de EPS-werkzaamheden kunnen worden in diverse Europese landen ten prooi zijn. voorbereid. Om praktische redenen zou dit zeker toe te Europa heeft in de 19e eeuw definitief een punt gezet achter juichen zijn. Toch wil 0'66, vóórdat zij ins,emt met een de huurlegers en is overgegaan naar moderne militielegers. Dit dergelijke institutionalisering van de EPS, de volgende twee betekent echter wel dat op iedere Europese staat de plicht rust kwesties afgehandeld zien: haar miliciens naar behoren te behandelen. Energiek moet De demokratische kontrole op de EPS moet geregeld. worden gepoogd een einde te maken aan de door verscheidene Ook op het terrein van de buitenlandse politiek dient Europese regeringen toegepaste onderdrukking van pogingen het Europees Parlement ruimere bevoegdheden te krijgen. van dienstplichtigen, zich in belangenverenigingen te groeperen. Het gemeenschapsaspekt van buitenlands politieke .be­ sluiten moet veilig worden gesteld. Hiervoor is het nood­ 5.6. De Europese Politieke Samenwerking zakelijk dat de positie van de Commissie op het terrein van de EPS versterkt wordt en dat zij op zijn minst het Hoewel hierover in het EG-verdrag niets is geregelcli, wordt recht krijgt zelf initiatieven op dit gebied te ontplooiien. sinds 1970 geprobeerd binnen het kader van de zg. ,~uropese 23

VI DE UITBREIDING VAN DE EG altijd onverkort vast te houden aan de regels welke voor het Europa van de Negen zijn vastgesteld. Overwogen kan worden voor achtergebleven kandidaat-leden en lidstaten 6.1. Algemeen speciale uitzonderingen toe te staan op regelingen waarvan de last voor de betrokken landen te zwaar blijkt te zijn. Zowel uit het oogpunt van de ondersteuning van de demo­ D'66 wil benadrukken dat de overgangsperiode bij de vorige kratie als uit solidariteit moeten de Negen bereid zijn om uitbreiding uitdrukkelijk strekte tot voordeel van de nieuwe de Gemeenschap te delen met andere demokratische Euro­ leden. Ook ditmaal moet worden uitgegaan van de grond­ pese landen, ook als deze in ekonomisch, kultureel of ander gedachte dat in een aanpassingsperiode in eerste instantie ten opzicht niet geheel vergelijkbaar zijn met de doorsnee,lidstaat behoeve van de kandidaatlanden wordt voorzien. Een feit van dit ogenblik. blijft echter dat de strukturele verschillen in ontwikkeling De toetreding van de kandidaatlanden Griekenland, Spanje binnen een Gemeenschap van Twaalf niet geheel zullen kunnen en Portugal zal voor deze landen zelf en voor de huidige worden afgebroken door lange overgangsperiodes of door Gemeenschap een ingrijpend gebeuren zijn. Wij zullen de aanzienlijke financiële steun. nodige tijd moeten nemen om het proces van geleidelijke Door de kandidaatlanden op een veelheid van terreinen tege­ toenadering van de oude en nieuwe lidstaten harmonisch moet te komen vermindert de noodzaak öm uitsluitend te laten verlopen. Voorkomen zal moeten worden, enerzijds met financiële steun en het tijdsverloop van een overgangs­ dat de Gemeenschap door de nieuwe uitbreiding verwatert periode de ekonomische positie van die landen te verbeteren. en de kapaciteit tot verdere eenwording verliest en anderzijds Afgezien van de suksesveilere kansen op toetreding verkleint dat de nieuwe landen de lasten van het lidmaatschap uit­ een brede aanpak het risiko van massale besteding van ont­ eindelijk niet kunnen dragen. wikkelingsgelden aan de kandidaatleden. D'66 meent immers <;lat interne solidariteit niet moet worden afgewenteld op 6,2. Toetreding de ontwikkelingslanden. De konkrete vraagstukken van de uitbreiding zullen zo spoedig Ter voorbereiding op de Gemeenschap van Twaalf moet de mogelijk geanalyseerd en gekwantificeerd moeten worden. EG zich zo spoedig mogelijk bezinnen op de verworvenheden Nu al kan worden verwacht dat zich vooral problemen zullen en de tekortkomingen van de Europese eenwording tot dus­ voordoen door de verschillen in konkurrentiekracht in de verre. Door het bewust aanvaarden van de uitdaging, welke landbouw en industrie, door de grote werkloosheid in sommige de uitbreiding stelt aan de Gemeenschap, kan deze versterkt kandidaat-landen, door het verschil in (konsumptie) prijs­ uit de uitbreidingsfase tevoorschijn komen. niveau in oude en nieuwe lidstaten, door het ootbreken Bij het streven naar verdere eenwording, waaraan ook de toe­ van een adequate administratieve intrastruktuur en door tredende landen deelnemen, kan het gewenst zijn om niet verschillen in ekonomische groei en inflatiegraad.

17

dergelijk optreden ZlJn van denzelfflen kandidaat mag wel worden uitgelegd en overeenkomstig de partijbeginselen als steun voor het door die kandidaat zal handelen. Hem zal echter de vrij­ aard als boven is vermeld." (blz.123) onderschreven programma, maar niet heid moeten worden gelaten om - bij­ Delicaat is de verhouding tussen par­ als een machtiging aan de betrokken voorbeeld bij veranderde inzichten of tij en fractie bij de kabinetsformatie politieke partij om pedurende de ko­ omstandigheden - van het pronramma af Moet de fractie vrij zijn te beslissen mende zittingsperiode het beleid te te wijken. Hij is immers geen partij-, over deelname aan een kabinet? Erkend bepalen. Partijbesturen zijn daartoe maar volksvertegenwoordiger. En het moet worden dat juist bij de kabinets­ trouwens ook niet geschikt. De leden is allereerst zijn taak, niet om het formatie getracht wordt de kiezers­ ervan zijn niet gekozen om het land, partijprogramma uit te voeren, maar uitspraak tot uitdrukking te brengen maar om de partij te besturen. Niet om het landsbelanq te dienen. Alleen en dat de afloop van de formatie voor zelden werden zij aan0ewezen op grond diegene die voorzien is van partij­ de erbij betrokken partijen van ver­ van andere kwaliteiten dan vereist politieke oogkleppen, attributen strekkende betekenis kan zijn. Toch zijn voor het nemen van politieke be­ waarvan het dragen niet aan mode on­ zal in beginsel de verhouding tussen slissinoen van het soort waarmee derhevig lijkt te zijn, kan volhouden partij en fractie geen andere mogen volksvertegenwoordigers en bewinds­ dat het partijbelang steeds met het zijn dan hierboven beschreven. De lieden zitten opgescheept. Mag men landsbelang samenvalt. partij zal zich derhalve moeten be­ verwachten dat partijbesturen - perken tot het vooraf aangeven van de amateurs als zij zijn - in staat zijn grenzen waarbinnen onderhandeld kan te beoordelen: of de LNG-terminal op EQli~i~~~-~~r~ij_~Q_fr~ç~i~ worden en tot het achteraf beoordelen de Maasvlakte of in de Eemshaven moet De eigen verantwoordelijkheid van van het resultaat. Het meeformeren komen, welke vliegmachine de Neptune de afgevaardigde voor het nemen van door partijbesturen betekent een motie moet opvoloen of onder welke voor­ de beslissingen die het algemeen be­ van wantrouwen in de fracties, een waarden woningwetwoningen mogen wor­ lang naar zijn oordeel eist, dient beperking van de onderhandelingsruimte den verkocht? Is de kans niet groot, derhalve gerespecteerd. Wat geldt voor de onderhandelaars, kans op een dat binnen een partijbestuur de stem voor de individuele volksvertegen­ te sterke oriëntatie op het partijbe­ van enkele deskundigen de uitslag woordiger, geldt ook voor de fractie. lang en - veelal - vertraging van het van de discussie bepaalt? n hoe moet Alleen dan, wanneer de volksvertegen­ formatieproces. Tot welke noodlottige de kiezer - nog eens: meestal geen woordiger zich niet meer gebonden gevolgen ongebreidelde bemoeizucht lid van een politieke partij - het acht aan het verkiezingsprogram als van partijbesturen met de formatie besluitvormingsproces controleren? zodanig, heeft hij de morele plicht kan leiden, leert ons de kabinetsfor­ W.A.Bonger heeft zich in 1934 in zijn zijn zetel ter beschikking te stellen. matie van 1977. 'Problemen der Demokratie' al verzet De politieke partij staat intussen Hetgeen hierboven is opgemerkt over tegen het imperatief mandaat: niet geheel machteloos. Standpunten de relatie tussen partij en volksver­ " ... het imperatief mandaat te willen kunnen ter kennis van de fractie tegenwoordiger, geldt in versterkte invoeren, is een stap terug naar de worden gebracht en overleg met de mate voor de relatie partij - bewinds· directe demokratie en brenot een on­ fractie is geboden, teneinde deze lieden (wethouders, gedeputeerden, selectionistisch element in de wet­ ter verantwoording te roepen voor het ministers). Het is een miskenning van geving - daargelaten dat de prakti­ tot dusverre gevoerde beleid. En de eigen functie en verantwoordelijk­ sche uitvoering van dit denkbeeld in mocht de partij ontevreden zijn over heid van bewindslieden in ons bestel het staatsrecht nauwelijks denkbaar het optreden van 'haar volksverteoen­ om zeggenschap van de partij te aan­ is. De bevoegdheid aan een politieke woordiger', dan kan dat bij de kandi­ vaarden over de bij haar aangesloten partij te geven de afgevaardigden te daatstelling blijken. Een terugroe­ bewindslieden. Een terugroepingsrecht instrueren is half werk in den ge­ pingsrecht tijdens de zit is echter of instructiebevoegdheid ten aanzien dachtengang der directe demokratie. een onaanvaardbare inbreuk op de po­ van wethouders en gedeputeerden kan Bovendien zijn de gekozenen afge­ sitie van de volksvertegenwoordiger. reeds hierom geen eis van partijdemo­ vaardigden van het volk en niet eener Slechts indien deze zich openlijk van cratie zijn, omdat genoemde bestuur­ partij, die hen slechts candidaat het pàrtijprogramma distantieert, is ders als zodanig niet gekozen zijn heeft gesteld. een oproep tot terugtreding aan­ door de partij alswel door de verte­ Het belangrijkste argument tegen het vaardbaar. genwoordigende lichamen zelf. Boven­ imperatieve mandaat ligt op karakter­ dien hebbe~ zij tot taak het gemeen­ gebied. Eèn persoonlijkheid, iemand Banger merkt over deze 'recall' op: telijk of provinciaal belang te die­ die in het leven getoond heeft iets "De argumenten hiertegen zijn dezelf­ nen en niet om slaafs de instructies te kunnen, laat zich niet door ande­ de als tegen het imperatief mandaat. van partijorganen uit te voeren. ren, die noch in kennis noch in be­ Men zou het instituut een kweekplaats Maar ook hier geldt, dat als een be­ kwaamheid zijn meerderen zijn, voor­ van demagogen kunnen noemen. stuurder de partij die hem kandideer­ schrijven wat hij in een situatie Min of meer verwant aan de 'recall' de de rug toekeert, hij er goed aan doen moet, die hij kent, maar de zijn moties van politieke partijen doet zijn ontslag te nemen. anderen niet. "His Master's Voice" is waarbij van afgevaardigden, welke goed voor het bekende hondje op de door haar gecandideerd zijn, wordt Bovenstaande leidt tot de slotsom, gramofoonplaat, maar voor karakter­ geëischt hun mandaat ter beschikking dat de partijdemocratie, voorzover volle personen is dit geen levensmot­ te stellen. Het komt den schrijver daaruit wensen met betrekking tot de to." (blz.122) dezer studie voor, dat hierbij een relatie tussen partij en volksverte­ scherp onderscheid dient gemaakt te genwoordiger voortvloeien, haar grens De staatsrechtelijke, ethische en worden. Indien een afgevaardigde het vindt in de eigen functie en verant­ praktische bezwaren die tegen het niet meer eens is met het program, woordelijkheid van de volksvertegen­ imperatief mandaat kunnen worden aan­ waarop hij gekozen is, bestaat er woordiger. Figuren als imperatief gevoerd, brengen overigens niet mee voor hem een moreele plicht te apdi­ mandaat en terugroepingsrecht passen dat de volksvertegenwoordiger naar ceeren en heeft een politieke partij bij een vorm van directe democratie, eigen goeddunken mag handelen. Hij ook het moreele recht dit te eischen. maar zijn niet te rijmen met ons op is gekozen op een door hem onder­ Wanneer een partij het niet eens is vertrouwen gebaseerde systeem van re­ schreven programma. De kiezers - èn met een concrete daad, die niet met presentatieve, indirecte democratie. de partij die hem kandideerde - moqen het program in strijd is van een af­ Zij bemoeilijken het doelmatig func­ verwachten dat de volksvertegenwoor­ gevaardigde, die haar candidaat was, tioneren van de vertegenwoordigende diger naar beste weten en kunnen zal heeft zij zich van iets dergelijks lichamen en zijn niet te beschouwen trachten dat programma uit te voeren te onthouden. De nadeelen van een als deugdelijke en aanvaardbare mid- ·l.~v., VeJui.Vt bl.z. 18 18

vvwo.f.g van 6-e.z. 77 delen om de nadelen van de indirecte vergeten bovendien, dat al moge het organen zo goed mogelijk moet€: democratie te corrigeren. z.g. parlementarisme van .betrekkelijk regelen. reeenten datum zijn, in iedere demo­ Een eerste stap zal dan moeten zijn !~!~r~~-~2r!ij9~mQ~r2!i~ kratie een executieve - zeker niet dat alle leden via schriftelijle minder belangrijk dan-de legislatie­ stemming op plaatselijken/of ·1dnde­ Dit alles zijn problemen waar iedere ve - bestaan moet en ook bestaan lijk niveau moeten kunnen deelr~men partij mee te maken heeft, maar het heeft, waarin eveneens een element is opvall~nd dat door de jaren heen aan periodieke bestuursverkiez·ngen, van vertegenwoordiging aanwezig is." die niet langer op afdelingsvei'·Jade­ in binnen- en buitenland dit vraag­ (blz.13-14) stuk vooral aan de orde is gesteld ringen en congressen met hun grillige door sociaal-democraten en dat er in Sinds 1934 is een hele generatie samenstelling moeten geschiedek sociaal-democratische partij~n her­ SOAPers en later PvdAers doordrenkt Dergelijke vergaderingen waarir de haaldelijk conflicten en uitbarstin­ met Bongers' hier enkele malen geci­ aanwezigen feitelijk niemand ve:te­ gen zijn geweest over de afbakening teerde opvattingen, die hun weerslag genwoordigen, dienen alleen eer van verantwoordelijkheden en bevoegd­ hebben gevonden in de regelen volgens consultatieve functie te hebber. en' heden met als inzet het intern­ welke de partij werd bestuurd. Maar als centra voor gedachtenwisse 1 ing democratische gehalte van de partij. een onberispelijke oplossing bleek te fungeren, maar zij behoren., De oorzaak hiervan is wellicht dat dit niet te zijn. Geleidelijk nam het principe geen besluit te kunner deze partijen vanuit hun underdog­ gemor in kracht toe tegen de 'be­ nemen. Tenzij men een dergelijl~ positie in de bestaande samenleving stuurderspartij' met de 'vervreemde' vergadert ng reorganiseert tot Fi~n nadrukkelijk de maatschappelijke on­ leden en in 'Tien over Rood', het raad waarvan de leden, evenals 1et gelijkheid willen ver~inderen, waar­ strijdschrift van Nieuw Links uit bestuur, bij schriftelijke stemning door een grote gevoeligheid ontstaat 1966, werd op de eerste bladzijde door de leden zijn gekozen. voor romantische, populistische ge­ o.a. de stelling verkondigd, dat "de Een dergel ijk systeem kan worde!l uit­ lijkheidsidealen, waarmee men zich grootste Nederlandse socialistische gewerkt op vele manieren waarVL1 wij verzet tegen alle elites van welke partij" "in haar doen en laten intern hier de uiteenlopende consequer::ies aard dan ook. Met een zekere allergie zowel als naar buiten de democratie niet kunnen overzien, mede omd1: constateert ~n dat in de eigen par­ onvoldoende recht doet wedervaren." veelal de doelmatige werking VL1 de tij nieuwe ongelijkheden en machtige Op zichzelf wekt het weinig verbazin~ organisatie in de overwegingen noet leiders opkomen in plaats van het dat in een organisatie na een aantal worden betrokken. Moeten bijvoc .. _ morgenrood van·de dageraad der volks­ jaren de leiders vervallen in een ze­ beeld alle leden alleen worden :nge­ bevrijding dat toch eerder volgende kere sleur en verstarring en is het schakeld bij afdelingsverkiezir•Jen week dan over honderd jaar wordt zeer verfrissend dat een politieke en moeten verkiezingen voor ho~!re verwacht. leidersgroep in een nieuwe generatie organen getrapt plaatsvinden? Dl zich aandient en steun zoekt voor de welk niveau moet kandidaatstel:·ng ambities door eigentijdse politieke voor vertegenwoordigende lichan~n Dit romantische protest leidde bij strijdpunten naar voren te brengen. geschieden en goedkeuring van [•lrtij• R.Michels in zijn 'Zur Soziologie programma 's? des Parteiwesens in der moderne De­ Dichtgeslibde communicatiekanalen kunnen daardoor worden uitgediept, de Uitgangspunt dient te blijven ê.1t mokratie' (1911) tot de formulering verstarde machtsposities van de lei­ van de 'ijzeren wet van de ol igar­ geen toevallig lid deelneemt aa· ders worden aangetast eh de belang­ een beslissing, maar dat een ie!er chie' volgens welke er van 'echte stelling en daarmee de invloed van démocratie' in organisaties geen met beslissingsbevoegdheid dire~t of sprake kan zijn omdat onvermijdelijk de leden worden vergroot. Maar ont­ indirect is gelegitimeerd door ëen de leiders zich niet meer om invloed moedigend is, dat een dergelijk pro­ verkiezing, die aan elk lid een re­ van de leden zouden bekommeren. test wederom wórdt gevoed met popu­ ele mogelijkheid tot deelneminp listische sentimenten en een beroep heeft geboden. In Nederland heeft Banger erop gewe­ op de enige, zuiver. , directe demo­ zen dat dergelijke beschouwingen cratie en dat met dezelfde woorden Uiteraard vereist een dergelijk steunen op het gelijkheidsideaal van als voorheen dezelfde ondeuodelijke stelsel een grote mate van commJli­ de di ree te demoera tie. Da.artegenover middelen worden aangeprezen-ter be­ catiemogelijkheden, openbaarhei: en toont hij aan dat democratie het al­ reiking van een onbereikbaar ideaal. waarborgen voor doorstroming var tijd moet hebben van vertegenwoordi­ De thema's zijn opnieuw een al of opvattingen van onderop, maar dat ging en 'selectionisme', dus moet re­ niet imperatief mandaat en 'reeall' is een algemene voorwaarde voor- het kenen,:met ongelijke invloed van de en de achtergrond wederom argwaan functioneren van een democratis:n leden: tegen vertegenwoordiging. systeem en is niet specifiek vo:r "Van Rousseau tot Miehels en Hasbach partijdemocratie. toe heeft men niet opgehouden te be­ weren: alleen directe demokratie, Overgenomen uit de syllabu: d.i. waar alle leden zelf de zaken §~~~-~~~l~i!YQr~i~g_9QQr_~i~!: voor het congres "Democrat··!" der gemeenschap behartigen, is de­ g~~Q~~~~~ op 27 april a.s. te Utrech1 mokratie. indirecte demokrat1e, d.i. Het resultaat is uiieraard niet een ter herdenking van de Unie •an 'via vertegenwoordiging is geen de­ situatie van gelijke invloed van alle Utrecht mokratie of hoogstens ontaarde demo- leden, maar grote invloed van een kratie, de z.g. parlementaire demo­ nieuwe generatie machthebbers die de kratie in haar zondeval." (blz.13) tijd en de ambitie hebben om bij dag "Had de demokratie niet den verteqen- en bij nacht te vergaderen. woordigden vorm aangenomen, dan zou Wanneér men werkelijk de mogelijke van haar in de praktijk reeds niets invloed van alle leden beter tot zijn meer over zijn. Hare een dergelijke recht wil laten komen, in het besef redeneering trouwens juist, dan zou dat die invloed nimmer voor allen zij eigenlijk tevens moeten gelden gelijk zal zijn, dan zal men zeer voor iedere arbeidsverdeeling, want bewust moeten uitgaan van de reali­ alleen van uit die gezichtshoek be­ teit dat bestuursorganen en vertegen­ zien, kan men alleen de representa­ woordigende organen ook binnen poli­ tie begrijpen. Zij, die Zoo neerzien tieke partijen onvermijdelijk zijn op het vertegenwoordigende .beginsel, en vervolgens de bezetting van die 19

17. Politieke demokratie: direkte zeggen­ VOORLOPIG PROGRAMMA DEMOKRATIE 79 schap of vertegenwoordiging. 18. Demokratie ad hoc? door Ruud Stam. Over demokratie en aktiegroepen e.d; a. de noodzaak van bestaan en optreden In 1979 zal het 400 jaar geleden zijn, dat de Unie van van aktiegroepen Utrecht werd gesloten. b. de representativiteit van aktie- Dit historische feit, dat zo'n markant moment vormt in groepen. de ontwikkeling van de Nederlandse Staat, wordt met een aantal aktiviteiten herdacht. Een ervan is Demokratie 79. 19. ~1inderheden en demokratie Demokratie 79 biedt gelegenheid om idee~n uit te wisselen 20. Partijdemokratie, bestaat die echt? over demokratie om zo te komen tot een verdere demokra­ tisering van onze samenleving. 21. Demokratisering van het leger. Individuele deelname,èn in groepsverband, is mogelijk. 22. De provincie, veraf of dichtbij? Het doel van Demokratie 79 is ongeveer 2000 mensen te­ zamen te brengen om na te denken en te praten over hun 23. De gemeente- binnengemeentelijke de­ erval"'irgen met demokratisering._ centralisatie in grote gemeenten. 24. Decentralisatie van bestuur in kleine ~rijQ~gmQrg~~-~Z-~~ril_±~Z~ gemeenten met het oog op behoud van de 9.. 00- 9.45 Uljr Ontvangst der deelnemers in de Beatrix­ eigenheid van de kleine kernen. hal van het Jaarbeurscongrescentrum. Aanmelding. 25. Ambtenaar en demokratie. 10.00-12.30 uur Korte 1nle1dingen door: 26. Demokratie en schijndemokratié in de - A. J. L. Vonhoff (burgemeester van Utrecht) internationale verhoudingen. over: "Demokratische gezindheid"· 0'66 levert vier inleiders, t.w. - Prof. Dr H. Daal der over: "Demokratie 1579 -1979" ELIDA WESSEL, inleidster voor 8. - Mevr.tk. A. Kappeyne van de Coppello over: DR. R.~. DE MELKER, inleider voor 8. "Demokratie en emancipatie anno 1979" LAURENS JAN BRINKHORST, inleider voor. 26. - Dr. J. van Putten over: EO SCHUYER, inleider voor 13. "Demo~ratie en belangenbehartiging" Yrijg~g~YQDg_gz_~eril_±~z~ ~rijQ~gmigg~g-~z-~~ril_±~z~ Ter gelegenheid van Demokratie 79 wordt 12.45-13.45 uur Lunch (gratis) een groot aantal culturele voorstell in­ 14.00-17.00 uur Sectiebijeenkomsten gen georganiseerd. De volgende secties worden georgani­ seerd: ~~!~rg~g~Qr9~D_g§_~~ril_±~Z~ 1. Medezeggenschap in het bestuur van de 10.00-12.30 uur Informatiemarkt onderneming. Allerlel 1nstellingen.die zich daarvoor hebben opgegeven geven aan belangstel­ 2. Demokratisering van besljssingen op de lenden informatie over de wijze waarop werkplaats. zij pogen hun werkterrein te demokrati­ 3. Demokratisering van beslissingen over seren. de produktie van (consumptie-)goederen 12.30-14.00 uur Beslissingsspel, een oefening in prak­ en over investeringen. tlsche demokratie, waaraan iedereen kan 4. Ruimtelijke ordening als voorbeeld van deelnemen. het inspraakwezen; inspraak en invloed. 14.00-14.30 uur Afsluitint met een optreden van het 5. Demokratisering van de beslissingen team van arce Majeur. over bouwen en wonen. l:OGIES 6. De beslissingen met betrekking tot het Vele deelnemers aan Demokratie 79 zullen van ver komen. 1eefmil i eu. Onderkomen bij burgers of hotels in Utrecht of omgeving. 7. Welzijn "van onderaf", demokratisering KOSTEN van het particulier initiatief. Deelneming aan Demokratie 79 en de culturele voorstellin~ 8. Demokratisering van de zorg voor de gen kost niets of nauwelijks iets. Vervoers-en verblijfs­ ,volksgezondheid. kosten zijn voor eigen rekening. Bonnen voor de lunch op zaterdag 28 april kunnen bij de 9. Demokratisering van het onderwijs, voor­ inschrijving worden gekocht. zover het de besluitvorming in het onderwijs betreft. CONGRESBOEK 10. Demokratisering van· de massacommunicatie Op 28 april 1979 zal een boek verschijnen. De titel van het boek, dat door de Staatsuitgeverij wordt uitgegeven 11. Cultuur, betrokkenheid en beleving. 1 uidt: "Demokratie 1579 -1979, Geschiedenis en toekomst 12. Vorming tot dernok raat: van de demokratie in Nederland". Als u in het bezit van dit boek wilt komen verwijzen wij u naar onderstaand De rol van het gezin (psychologische, adres. sociologische en pedagogische aspekten). 13. Vorming tot demokraat: INLICHTINGEN De rol van de school. Voor inlichtingen kunt u bellen of schrijven naar: 14. Vrijheidsrechten en demokratie. Demokratie 79 Els Rombouts-Laurense 15. De ker": demokratisch instituut en Stadhuis hoeester van de demokratie? Postbus 16200 16. Demokratisering van de rechtspraak. 3500 CE Utrecht tel. 030-328511 toestel 331 20

In de beschouwingen over mogelijke (Het woord "partner" heeft het voor­ grondslagen voor D'66 nemen de be­ deel dat het ongeslachtelijk is, grippen "vrijheid", "gelijkheid" en misschien kunnen we "broederschap" "broederschap" een centrale plaats beter door ''partnership" vervangen: in en, naar mijn mening, terecht. vrijheid, gelijkheid, partnership.) Deze begrippen vormen als het ware De gevolgen van het niet onderkennen .de wortels van de maatschappelijke v~de principiële onmogelijkheid om BRIEVEN ontwikkeling in Europa vanaf de Fran- opeenduidige wijze beloningen aan be­ se revolutie. Het bezwaar van deze paalde vormen van arbeid te verbinden begrippen is dat ze zich ten dele zien we bij het steeds meer vastlopen VRIJHEID, GELIJKHEID, PARTNERSHIP lijken tegen te sprekén, met name van de pogingen om tot "functieklas­ geldt dit voor "vrijheid" en "gel ijk­ sificatiesystemen" te komen. door W. t4icke. heid". 14et "broederschap" weet eigen­ Partnership in de economie houdt een lijk niemand goed raad. De tegenstrij­ bepaalde vorm van organisatie in. Als uitgangspunt voor een beschouwing digheid wordt echter veroorzaakt door­ D.w.z. organisatie van producenten, over grondslagen kies ik de relatie dat men de drie begrippen in een fflQ: consumenten en handel . Geen vrijheid van mensen ten opzichte van de wereld. ~i~!i~~Q§ maatschappijvisie wil Deze relatie zie ik als drievoudig plaatsen. In de eenheidsstaat zijn ze in de economie dus, zoals de VVD wil, van aard en valt uiteen in de rela­ inderdaad tegenstrijdig, bij een op­ en ook geen overheidsecanomie zoals tie tot: vatting van de samenleving als opge­ de PvdA wil. Deze te verwerkelijken a. geest, informatie, bouwd uit drie kernfuncties vervalt organisatievorm van de economie zou dit bezwaar~-Öit houdt dan in dat er men kunnen aanduiden als: associatie- b. materie, Y§_QQ~Q~~ van de economie.-Öat-wiï __ _ c. mensen. naar vrijheid moet worden gestreefd in het culturele leverr, naar gelijk­ zeggen: organisatie van Dez~ drie categorieën ZlJn fundamen­ consumenten, handel en producenten in teel en zijn principieel niet tot heid op sociaal gebied, en naar broe­ associaties per bedrijfstak (let wel: elkaar te herleiden. In dit kader 'd~rschap in de economie. geen corporatieve staat!) Een van de moet uiteraard worden afgezien van Dat er YrijQ§ÏQ moet zijn op het ge­ Derangrijkste taken van organen in een kentheoretische fundering. bied van onderwijs, kunst, wetenschap dergelijke associaties zal zijn om op Eventuele belangstellenden zal ik op en religie, is wellicht nog het meest basis van overleg te komen tot het dit punt desgewenst graag van verde­ vanzelfsprekend, alhoewel nog geen vaststellen van redelijke prijzen. re informatie voorZien. De hier ge­ werkelijkheid in absolute zin. Dit t1en zou het ook "overlegeconomie" geve~ drievoudige verhouding drukt beginsel lijkt me een van de belang­ kunnen noemen. zich uit in de indeling in alfa-, rijkste onderscheidingskenmerken van Naar mijn mening voldoet het hier be­ bêt&-,en gamma-wetenschappen en D'66 ten opzichte van de PvdA te schreven uitgangspunt aan de belang­ correspondeert tevens met een onder­ zijn. Gelijkheid moet niet op cultu­ rijkste eisen die men aan grondslagen scheiding van drie maatschappelijke reel gebied worden nagestreefd, dit voor een politieke partij kan stellen. functies: floreert het beste in verscheiden­ Het betreft geen willekeurige per­ a. de culturele of heid. soonlijke voorkeuren, maar hecht in communicatieve functie, Op sociaal gebied moet daarentegen de maatscnappelijke werkelijkheid ge­ b. de economische functie; gelijkheid worden nagestreefd. Wet­ wortelde sociale wetmatigheden. Ze c. de sociale functie. ten moeten zonder aanzien des per­ zijn zó specifiek dat ze de mogelijk­ Bij de culturele of communicatieve soons gelden en worden toegepast. heid bieden om D'66 duidelijk af te f11m::ti~- 9aaE-fieE-öiii-6eöëfen1ri9 -;:;ä;; Mensenrechtén moeten voor iedereen bakenen tegen de PvdA en de VVD en wetenschap, kunst, religie, onder­ op gelijke wijze gelden, onafhanke­ aan de andere kant zó ruim dat nie­ wij~enz. lijk van religie,huidskleur, geslacht, mand, die zich niet bij PvdA of VVD enz. Maar ook het recht op inkomen thuis voelt, er moeite mee hoeft te Bij de economische functie gaat het hoort in dit gebied thuis. Dat wil hebben. om de prÖdÜct1ë:-verdëi1ng en zeggen dat in principe iedereen consumptie van waren. Het lijkt mij bezwaarlijk om in recht op een gelijk inkomen heeft grondslagen "normenpatronen" op te Bij de ~QÇÏ~l~-f~~ç~i~ gaat het om en dat afwijkingen hiervan moeten nemen. Men kan m.i. geen vaste normen alles wat te maken heeft met relaties worden gemotiveerd op grond van bij­ voor de afweging van "welzijn" en tussen mensen. Het gaat hier in feite zondere omstandigheden, bv. overuren, "economie" geven. Elke concrete situ­ om een r§~Q!~fy~ç!i~: menselijke re­ smerig werk of permanente psychische atie vraagt m.i. om een nieuwe, ei­ laties worden geformaliseerd in het belasting. Hier staat tegenover de gen afweging van voor- en nadelen recht. Wij leven in een rechtsstaat, Q!iç~! om arbeid te verrichten ten van bepaalde beslissingen. Wèl kan hoe gebrekkig die op sommige-punten dienste van de samenleving, b.v. te D'66 naar mijn mening gezichtspunten misschien ook nog functioneert. Oók, concretiseren in de plicht tot in­ of juist het bedrijven van politiek schrijving bij een arbeidsbureau. ontwikkelen voor een wenselijke QrQ: is een vorm van uitvoering van de ç~g~r~ voor de afweging van voor- en Een ~rQ~Q~r!ij~~ economie betekent nadelen van bepaalde beslissingen. sociale functie. allereerst de strikte beperking van Die procedure zou naar mijn mening Het hoort niet tot de taak van de de economie tot de productie, verde­ van dien aard moeten zijn dat, in politiek om waren te produceren en ling en consumptie van waren en ver­ overeenstemming met het belang van het is ook geen taak voor de politiek wijdering van aan de economie vreem­ de te nemen beslissing, (a) een uit­ om wetenschap te bedrijven, kunstwer­ de functies daaruit. Met name geldt voerige studie en voorlichting over ken te scheppen of religieuze bewe­ dit voor het inkomen, dat een rechts­ de voor- en nadelen van een bepaalde gingen te organiseren. Het is met functie is en geen economische. beslissing plaats vindt door zo on­ name dit politieke, sociale, rechts­ Het is principieel onmogelijk om op afhankelijk mogelijke instanties gebied waarin een politieke partij rationele, eenduidige wijze een be­ (risico-analyses, milieu-effect (dus ook D'66) zijn activiteiten loning voor een bepaa 1de vorm van rapportages enzJ en (b) vervolgens moet ontplooien. De geschiedenis arbeid vast te stellen. Wat er in de door alle mensen uit het betreffende leert dat er door het grootste deel praktijk gebeurt is dat de vaststel­ gebied een stem wordt uitgebracht. van de mensen als onaanvaardbaar er­ ling van het inkomen voor het meren­ Een goed voorbeeld van een dergelijke varen situaties ontstaan wanneer de deel van de mensen op basis van macht procedure vind ik die welke is ge­ grenzen van de politieke plaats vindt, m.n. in de onderhande­ volgd in Oostenrijk m.b.t. de vraag functie worden overschreden. lingen tussen de "sociale partners". van de invoering van de kernenergie. 21

Het bovenstaande "heeft uiteraard niet -De tweede vraag luidde: "vlaarom be­ grondslag, dat de persoonlijke ver­ de pretentie tot de ideale samenle­ staat bij de politieke partijen en antwoordelijkheid voor individuele ving te leiden. Wèl ben ik van mening bij D'66 de behoefte om grondslagen deelname van partijleden aan het dat het de afbakening van een identi­ te hebben?" politieke proces niet meer wordt teit op zinvolle en adequate wijze Een beantwoording van deze vraag ervanen. mogelijk maakt en de basis kan zijn zou in zekere zin de status van een ( voor een strategie die er op is ge­ grondslagendiscussie kunnen aange­ Bij de beantwoording van de eerste richt oplossingen te geven voor de ven. Een opvallend verschijnsel is vragen is al gesteld dat grondslagen problemen waarin onze samenleving in dat de meeste partijen - in ieder uit normen en beschrijvingen kunnen toenemende mate verstrikt dreigt te geval de doetri n aJ re - met een bestaan. Deze worden geformuleerd raken. op basis van kennis en ervaringen soort grondslag of visie beginnen. die op het moment van formuleren D'66 is gewoon als partij begonnen vaak reeds tot het verleden behoren. en wil nu na vele jaren een grond­ Dit nu levert een paradox op. slag formuleren. Willen wij dat nu Immers, waar het po'l itieke proces omdat wij de grondslag al die jaren in zijn besluitvorming bij uitstek zo hebben gemist, of willen wij het toekomstqericht zal moeten zijn, omdat het naar buiten toe zo raar kunnen de grondslagen wqarop een par­ GRONDSLAGEN :staat geen grondslag te hebben? tij haar politieke handelen baseert, De behoefte is wellicht te splitsen in een externe en een interne behoef­ verouderd zijn. PRE-ADVIESGROEP GRONDSLAGEN Van een grondslag gaat daardoor poli­ te. Voor extern gebruik kan het de tiek gezien éen verstarrende werking behoefte aan een etiket zijn om bv, uit. Een voorbeeld hiervan is de Op verzoek van het afdelingsbestuur bij de verkiezingen te kunnen zeggen: spanning die bestaat tussen twee Amsterdam heeft een werkgroep een "Dit zijn wij." Deze behoefte kan, . centrale begri.ppen in de concept­ pre-advies uitgebracht over de evenals de behoefte aan grondslagen grondslag van D(66: Keuzevrijheid en grondslagenformulering D'66. voor intern gebruik, duiden op de Ontplooiingsvrijheid. Glastra van Dit pre-advies zal worden behandeld dwangmatigheid in onze cultuur van Loon zegt hierover in een notitie in de afdelingsvergadering Amsterdam. de gedachte, dat hetgeen niet onder aan het Hoofdbestuur: "Keuzes zijn woorden is gebracht niet bestaat. Pre-advies Grondslagen afd.Amsterdam: telkens momentane beslissingen. Ge­ Deze dwangmatigheid houdt ook ver­ geven een aantal keuzemogelijkheden, "HET BESTAANDE EN ZICH VOORTDUREND band met de behoefte aan zekerheid kan keuzevrijheid inderdaad genoeg­ WIJZIGENDE BElEIDSPROGRAt111A 1·1ET in onze maatschapij. Met betrekking zaam worden gedefiniëerd als afwe-' ACTIEBEGINSELEN MOET WORDEN BE­ tot die zekerheid in de maatschappij zigheid van dwang. SCHOUWD ALS DE FEITELIJKE GRONDSLAG bestaat de paradox, dat het politie­ VAN D'66. HET FORI1ULEREN VAN EEN ke proces erop gericht is aan zoveel Ontplooiingsvrijheid veronderstelt DERDE BESCHRIJVING VAN DE EIGEN mogelijk burgers zekerheid te ver­ (een zekere mate van) keuzevrijheid, POLITIEKE STELLINGNAt1E IS NIET NOOD­ schaffen, terwijl de uitkomsten van maar houdt meer in. Ontplooiing is ZAKELIJK. HET VOORLIGGENDE GROND­ het politieke proces zelf bij uit­ een in de tijd verlopend proces, bv. SLAGENVOORSTEL KAN ALS ~JERKDOCUMENT stek onzeker is omdat voortdurend van afhankelijkheid naar zelfstandig­ WORDEN AANVAARD VOOR DE VOORBEREI­ beslissingen moeten worden genomen, heid, van onbeholpen naar vaardig ge­ DING VAN HET NIEUWE BELEIDSPROGRAM­ die compromissen inhouden of zelfs drag, enz.". MA 1981. ALS ZODANIG VORt1T DE TEKST strijdig kunnen zijn. In tegenstelling tot de realisering EEN ONDERDEEL VAN DE VOORTDURENDE Er kan bij een partij de behoeft~ DISCUSSIE OVER HET LANGE TERI1IJN bestaan om deelname aan de onzekere van keuzevrijheid is de realisering DENKEN VAN D'66." maatschappelijke en politieke be­ van ontplooiingsvrijheid iets wat sluitvorming te legitimeren, intern vooral in de toekomst moet plaats­ Aan de hand van een aantal vragen is en extern, door een geformuleerd vinden. de werkgroep tot dit pre-advies ge­ uitgangspunt. Men kan zich afvragen Ontplooiingsvrijheid is als grond­ komen. Da~rbij is niet ingegaan op of de duidelijkheid en de zekerheid slag Vf'!!l mceil i.iker te vatten en de details van de concepttekst niet meer gediend zijn met een op te toetsen dan het begrip keuze­ Grondslagen (zie Democraat, mrt. '78). vrijheid. De neiging kan ontstaan om Wel is ingegaan op de meer algemene, besluitvorming gericht uitgevlerkt beleidsprogramma dat voor een be­ bij de interpreta~ie. van het begrip de formele en de partijhistorische paalde periode wordt vastgesteld. ontplooiingsvrijheid terug te grij­ context van de grondslagendiscussie. pen op het eenvoudiger begrip keuze­ -De eerste vraag luidde: "v/at zijn -De derde vraag: "Wat zijn de effec­ vrijheid. Willen wij nadrukkelijk grondslagen nu eigenlijk?" ten van een grondslagformulering?" de ontplooiingsvrijheid als doel De beantwoording van deze vraag kan ten grondslag kan als een geformuleer­ formuleren, dan ontstaat de nood.zaak bestaan uit een dubbelpaar type­ de mens.- of maatschappijvisie niets om in een beleidsprogramma voor een ringen. anders zijn dan een verregaande sim­ bepaalde periode duidelijk de mid­ Grondslagen van partijen kunnen plificatie. De neiging kan daarom delen daarvoor aan te geven. normstellend, of beschrijvend van ontstaan om in grondslagen de nadr~ aard zijn. Bij normstellende grond­ te leggen op eenvoudig te formuleren slagen kan men weer het onderscheid maar moeilijk te realiseren waarden De slotvraag: "Heeft D'66 een grond­ maken tussen grondslagen-doctrines of doctrines. Dit kan weer leiden slag nodig?" (men denkt dan vooral aan uitgangs~ tot een soort conditionering van Uit de beantwoording van de andere punten van wereldbeschouwelijke ge­ leden van een partij. Daaronder ver­ vragen blijkt dat de vraag hier ei­ oriënteerde partijen) en grondslage~ staat men dat de maatschappelijke · genlijk is: "Wat voor partij is beqinselen (meer ethisch georiënteer­ en politieke werkelijkheid niet aan D'66?" Is D'66 een doctrinepartij of de uitgangspunten). een zelfstandige en kritische beoo~ een beginselpartij? Een partij die deling wordt onderworpen, maar wordt met een grondslag begint en eindigt? geïnterpreteerd vanuit de grondslag. D'66 i? in 1966 als partij zonder Grondslagen op deze wijze onder­ Dit is zeker geen garantie voor een grondslag begonnen, met als doel scheiden en o~schreven worden over adequat~ beoordeling van en deelname zichzelf weer op te heffen na de po­ het al gemeen eindend geacht voor aan d,e politieke besluitvorming. litieke realisering van een aantal 1eden, organen en programma's Er kan zelfs zo'n grote waarde wor­ hervormingen. Wat bindt de partij van een partij. den gehecht aan de betekenis van de van 1966 met de partij van 1976-1978? 22

v~voig van blz. 21 Misschien het besef dat D'66 niet omNille van zichz_elf bestaat, maar overbodig zou zijn wanneer de 'ande­ ren' in de politiek het allemaal CAMPAGNENIEUWS goed zouden aanpakken. . In ieder geval is een versch1l van toen met nu de bestaande behoefte nu om de partij verder te instituti­ onaliseren en van een etiket te EUROPESE VERKIEZINGEN voorzien. De grondslagendiscussie is een bijdrage daaraan. De status van deze discussie is daarbij on­ duidelijk. Is D'66 een partij die. Op 7 juni 1979 wo~dt het Europees Spreekbeurten nog steeds trouw is aan de mentall­ Parlement voor het eerst rechtstreeks Het secretariaat wordt inmiddels teit om in het politieke handelen door de bevolking van de EEG-landen alles ter discussie te willen stel­ overstroomd met verzoeken om sprekers gekozen. over Europa. Het zal u niet verbaten len, of is D'q6 een partij die zich D'66 heeft haar kandidaten al aange­ vastlegt op enkele beginselen ver­ dat deze verzoeken vrijwel voorname­ wezen, het verkiezingspro~ramma vindt vat in fraaie woorden? lijk betrekking hebben op de lijst­ U in deze Democraat - en houdt u min­ trekker en nr. 2. De campagne-commis­ Samenvattend kan het volgende worden stens êên week-end aan huis gebonden sie heeft besloten om de spreekbeur­ en de campagne commissie loopt zich opgemerkt: ten tijdens de campagne ~ in overleg inmiddels warm aan de zijlijn. 1. De nu geformuleerde concept­ met de regiobesturen - per regio grondslag van D'66 bevat een SAMENSTELLING CAI1PAGNECO~H1I SS IE vast te stellen. Verzoeken om deze ------kandidaten en de partij-en fraktie­ aantal beschrijvende en norm­ Campagneleider: Jan Veldhuizen stellende elementen. Daarbij is voorzitter kunnen daarom beter di­ publiciteits-coördi• rekt gericht worden aan de regio­ sprake van zowel doctrine- als nator HB beginselgrondslagen. Actieb~gin­ besturen, opdat in wederzijds overleg Leden: , de sprekers verdeeld kunnen worden. selen zijn vermengd met eth1sche partijvoorzitter beginselen. Onduidelijk is of een Jan Terlouw Dit geldt voor de spreekbeurten die interne of externe (etiket-) fraktievoorzitter functie aan de grondslag moet gehouden worden vanaf het voorjaars­ Herman Schaper congres. worden toegekend. De verhouding secretaris buitenland met het beleidsprogramma is on­ Aar de Goede ~i!:~L1~QQQ~QQQ duidelijk omdat een aantal vage lijsttrekker programmatische·punten in de In de eerste helft van februari ont­ Suzanne Dekker vangt U een brief met het vrien?~~ concepttekst zijn opgenomen. tweede kandidate Onduidelijk is dan ook wat ver­ lijke en dringende verzoek Uw blJ­ Campagne team: drage te storten op het verkiezings­ staan moet worden onder grondsla~ D'66 als pre-ambule van het be+ Campagne assistent(e) fonds, omdat verkiezingscampagnes nu leidsprogramma (HB-resolutie ALV (Nog aan te stellen; zie de .eenmaal geld kosten~ Dit behoeft U 22-4-1978). oproep hieronder) er niet van te weerhouden óm reeds Co Patist nu de restanten van Uw kerstgratifi­ 2. Een grondslagformulering me~ een fraktie-voorlichter katie, Uw niet opgenomen wintersport­ onduidelijke statusformuler1ng Willem Wijermars budget, of dat wat U vindt dat U moet heeft een verstarrende invloed op hopfd secretariaat bijdragen, alvast over te maken. het toekomstgerichte politieke Dit maakt het mogelijk om al eerder handelen en op de voortdurende Informatiebijeenkomsten uitsluitsel te kunnen geven over de discussie die daar gevoerd moet Om alle leden te informeren, te in­ hoeveelheid campagnematerialen die worden. strueren en vooral ook ~e motiveren aangeschaft zullen worden. zuller er een drietal bijeenkomsten Geadviseerd wordt: ------GIRO 1.000.000 t.n.v. de -~------plaats vinden waar ieder lid welkom - habestaande en zich voortdurend is. _Q~~~i~9~~~~!~r_Q~§§1_g~~-~~~g wijzigende beleidsprogramma met De gehele campagnecommissie zal hier actiebeginselen te beschouwen als aanwezig zijn om U te informeren Oproep CAI1PAGNE-ASSISTENT(tl de feitelijke grondslag van D'66; over de opzet van de campagne, de In het campagne-team is nog plaats materialen, over de verwachtingen - het formuleren van een derde be­ voor een ~~~Q~9~~=~~~i~!~~!1~2· Dit die wij koesteren omtrent Uw inzet moet iemand zijn met een gezonde do- schrijving van de eigen politieke en natuurlijk ook om Uw vragen te stellingname is niet noodzakelijk; sis organisatorisch inzicht (rege­ beantwoorden. ling spreekbeurten, ve~deling materi­ - het voorliggende grondslagenvoor­ DE BIJEENKOMSTEN VINDEN PLAATS OP: alen, verzenden camp~gnebrieven en stel kan als werkdocument worden -instructie~bulletin, hij/zij dient aanvaard voor de voorbereiding van ------VRIJDAG 16 FEBRUARI in DEN HAAG derhalve een tweetal rappe handen het nieuwe beleidsprogramma 1981; AMICITIA, WESTEINDE 15 (eigenlijk drie) uit de mouwen ~e steken. Wie is gedurende de per1ode - als zodanig vormt de tekst een AANVANG 20.- uur EINDE 22.- uur onderdeel van de voortdurende van half februari tot half juni full­ time beschikbaar? De voldoening in discussie over het lange termijn ZATERDAG 17 FEBRUARI in MEPPEL denken van D'66. ------het werk zal waarschijnlijk iets ho­ SCHOUHBURG OGTEROP, Zuideinde. 7:0 ger uitvallen dan de honorering. Geïnteresseerden, snel aktie graag! AANVANG 10.30 uur EINDE 12.30 uur Een belletje naar het secretariaat ------ZATERDAG 17 FEBRU/\Rlirii EINDHOVEN voor meer informatie en het maken HOTEL DE COCAGNE, VESTDIJK 47 van een afspraak met ANVANG 14.30 uur EI~DE 16.30 uur JAN VELDHUIZEN publiciteits-coördinator 23 VOORJAARSCONGRES

Artikel 5 lijke communicatie met andere par­ CONGRESSTUK E C D 2 ------In gevallen betreffende de gang van tijorganen en is belast met orga­ zaken tijdens het congres waarin dit nisatorische correspondentie. Is ÇQ~ç~~I:ÇQ~~~~~-~~g~~~~~I verantwoordelijk voor secretari­ reglement niet voorziet, beslist de aat van HB en DB en de organisa­ Evenals op het najaarscongres congresleiding met inachtneming van torische voorbereiding van Advies­ bevat dit concept-congresreglement de Statuten en het Huishoudelijk Reglement. raad-vergaderingen. Vervangt~de ' alleen bepalingen die niet in het vic~ -voorzitter organisatie bij Huishoudelijk Reglement (art.? t/m afwezigheid. 18) zijn geregeld. KANDIDATEN GEVRAAGD Voor het Huishoudelijk Reglement BESTUUR S.W.B. D'66. v1ordt verwezen naar de Democraat De agenda voor het komende voorjaars­ Op deze ALV dienen te worden gekozen: 9/78. congres vermeldt onder meer de ver­ kiezing van leden van het Dagelijks a. voorzitter Artikel Bestuur en van het bestuur van de b. penningmeester Het op 23 en 24 maart 1979 te houden Stichting Wetenschappelijk Bureau Maarten Verwey en Ed Schuyer, die congres is een Algemene Ledenverga­ D'66. Deze besturen behoeven aanvul­ momenteel deze funkties vervullen, dering als bedoeld in art.? van het ling en hiervoor worden kandidaten treden af en stellen zich niet meer Huishoudelijk Reglement. gevraagd. herkiesbaar. DAGELIJKS BESTUUR Op het najaarscongres 1978 zijn de Artikel 2 Statuten van de SWB gewijzigd en op ------Op deze ALV komen de volgende funk­ grond hiervan dienen deze funktiona­ Aan de concept-agenda kunnen onder­ ties voor verkiezing in aanmerking: rissen in funktie te worden gekozen. werpen worden toegevoegd conform art. 13.2 van het Huishoudelijk ReglemenL a. vice-voorzitter politiek Nadere informatie. b. secretaris-organisatie Verzoeken hiertoe dienen schriftelijk Leden die overwegen zich voor een bij het Hoofdbestuur te worden inge­ Wim Dik en Wim de Jonge, die momen­ van de bovengenoemde funkties kandi­ diend vóór zaterdag 24 februari 1979. teel deze funkties vervullen, treden daat te ste:U.en. wordt aangeraden Deze toegevoegde agendapunten worden af en stellen zich niet meer herkies­ zich grondig te informeren over de gepubliceerd in het congresboek. baar. aard, inhoud en omvang van de vakante Sinds het najaarscongres 1978 worden funkties. Artikel------·- 3' alle DB-leden in funktie gekozen. Gegadigden voor een DB-funktie kunnen Moties en amendementen die betrek~ng Van alle DB-funkties bestaat een uit­ nadere informatie inwinnen bij de af­ hebben op onderwerpen, vermeld in de gebreide taakomschrijving, die op tredende bestuursleden of bij Frans concept-agenda en niet zijn goedge­ telefonische aanvraag door het lan­ Rogier, vice-voorzitter organisatie keurd door tenminste één Algemene delijk secretariaat worden toegezon­ (tel. 01829-3564). den. Regiovergadering, moeten uiterlijk Gegadigden voor het SWB-bestuur kun­ donderdag 15 maart om 17.00 uur op De vakant~ funkties kunnen alsvolgt worden gekalt'akte_ri seerd: nen zich voór nadere informatie wen­ het landelijk secretariaat ontvangen den tot de aftredende funktionarissen zijn. Deze moties en amendementen a. Vice-voorzitter politiek: verant­ of tot Ruud Stam, direkteur SWB. dienen door tenminste vijf leden van woordellJk voor de politiek-in­ D'66 ondertekend te zijn en worden houdelijke aktiviteiten van de KANDIDAATSTELLING in het congresboek gepubliceerd. partij, speciaal het politiek­ Kandidaatstelling voor bovengenoemde wetenschappelijk werk van de par­ funkties dient schriftelijk te ge­ ~rtH~L~ tij en de coördinatie van politie­ schieden door middel van het indienen De behandeling van amendementen en ke stellingname in alle geledingen van een ondertekende vragenlijst, die moties geschiedt als volgt: Plaatsvervanger van de voorzitter op telefonische aanvraag door het in diens politieke taken en eerste landelijk secretariaat wordt toege­ 1. De indiener of een door hem aan­ vice-voorzitter van het hoofdbe- zonden. gewezen lid van D'66 geeft desge­ stuur. · Indiening dient te geschieden vóór wenst een beknopte toelichting. 2. De fungerend voorzitter verleent b. Secretaris-organisatie: verant­ donderdag 15 maart 1979 om 17.00 uur woordelljk voor het organisato­ degenen, die zich volgens de bij bij het landelijk secretariaat. de congresleiding berustende risch apparaat van de partij, in sprekerslijst als spreker hebben het bijzonder het landelijk secre­ Frans Rogier aangemeld, in volgorde van aan­ tariaat. Onderhoudt de schrifte- vicP-voorzitter melding het woord. 3. Het Hoofdbestuur en de Rapportage­ commissie kunnen aan het congres IK GEEF EEN JAAR LANG een advies omtrent het voorstel geven. DE DEMOCRAAT WEG 4. De fungerend voorzitter brengt de amendementen in volgorde van in­ grijpendheid in stemming en daar­ aan: van: na het al dan niet geamendeerde voorstel. Naam: Naam: 5. De fungerend voorzitter brengt Adres: Adres: resoluties en moties over een be­ Plaats: Plaats: ...... paald agendapunt in stemming als Ik betaal daarvoor f 25,= na ontvangst van een acceptgirokaart. alle resoluties en moties over dat agendapunt zijn toegelicht. 0 De ontvanger van het abonnement is door mij geïnformeerd. De fungerend voorzitter bepaalt 0 U stuurt een begeleidend briefje met het eerste nummer. · de volgorde waarin de resoluties (Gewenst hokje zwart maken) en/of moties in stemming worden Bon opsturen in gefrankeerde enveloppe naar D'66, Javastraat gebracht. 2585 AN 's GRAVENHAGE U kunt ook bellen: 070 ~ 453271 of 070 - 467188. 24

CONTACT TUSSEN STATEN~ REGIO LIMRURG EN RAADSFRACTIES Nt:H~UWS In het kader van de reorganisatie binnen de regio Limburg heeft de De D'66 fractie van de Provinciale driedeling als volgt (voorheen:sub­ Staten in Utrecht streeft naar ver­ regio Zuid) plaats gevonden: uit de regio steviging van de contacten met de raadsfracties in de Utrechtse gemeen­ a) Sub-regio "Maastricht en Mergel­ ten. De verwachting is dat door regel­ land", adres secretariaat: SUBREGIO MIDDEN-BRABANT matige kortsluiting mogelijkebarriè­ Het Bat,5b, Maastricht res worden opgeruimd, de informatie voorzitter: Jan Halders In de subregio Midden-Brabant heeft naar beide kanten sneller doorstroom4 vice-voorzitter: Henk Wijkmans een bestuurswisseling plaatsgevonden. betere aansluiting bij de politieke secretaris: Cees Vlot Het nieuwe bestuur bestaat ö.m. uit: actualiteit wordt verkregen en het penningm.: Heleen Bedaux-Brokmeier statenwerk opener en doorzichtiger voorzitter: Nico Schoof, Hoogendse­ wordt gemaakt. b) Sub~regio "Oostelijke Mijnstreek" weg 5, Goirle adres secr.: Postbus 31066, De statenfractie denkt dit te berei- · Schaesberg Secretaris: Rik Hendriks, Ringbaan­ ken door periodiek overleg met de Oost 407, Tilpurg raadsfracties en het brengen van voorzitter:.Bert Jansen Penningmeester: Henk Kruuk, werkbezoeken aan de inmiddels tal­ vice-voorzitter: Wim Colin D.J.Jittastraat 135, rijke gemeenten waar D'66-ers in de secretaris: Wiel Smit Ti 1bui"g. raad zitten. Het periodiek overleg penningm.: Henk Gorissen Leden: Erik Jan Nederkoorn, is reeds op gang gekomen en door de c) Sub-regio "Westelijke ~1ijnstreek" Kennedylaan G8, Goirle; raadsfracties positief ontvangen. Jan Derwig, burg.Vogelslaan adres secr.: Hendrikstraat 1, Op 16 januari vond in dit kader on­ Beek 142, Oistérwijk; der andere een bijeenkomst plaats Theo Brants, Belgiëlaan 42, die was gewijd aan de gemeentelijke voorzitter: Paul Leinarts Dongen. herindeling. vice-voorzitter: John Wehrung Kan voortaan alles wat bestemd is secr.: Cita Gaikema-Wennink Ook met de werkbezoeken hoopt men penningm.: Jan Seulijn. voor ~-1idden-Brabant naar het nieuwe binnenkort een begin te maken. secretariaatsadres gestuurd worden? Daarvoor is de keus gevallen op de Wij wensen deze nieuwe bestuursleden Hiervoor alvast bedankt! jonge afdelino Zuidoost-Utrecht, veel succes toe! waarin een aantal ge~eenten aan de rand van het Utrechtse samenwerken. vier man/vrouw sterke statenfractie REGIO OVERIJSSEL komt op ~-f~~r~2ri_2~~~ naar Veenen­ REGIO GELDERLAND daal o~ aan de hand van het provin­ Onlan.gs is de afdeling Deventer opge­ ciale beleidsprogramma van nedachten richt: Het bestuur is als volgt sa­ te wisselen over een aantal vanuit ~9r~~~iJ~i9i!J9_r~9lQ~~~r~!2ri22! mengesteld: de afdeling aangedragen onderwerpen. Het adres van het regiosecretariaat is van nu af het adres van Theo Jur de Rook (voorzitter) De· globale agenda voor de avond ziet LJenti nk, Bakerwaardseweg 7, Henk Mus (secretaris), Postbus 800, er als volot uit: 7226 LR Bronkhorst. Deventer, tel .05700-15716 - werkgelegenheid Dick Schneider (penningmeester) - ruimtelijke ordening en huisvest mg Geke Bosch-May (lid, cöördinator - woonwagenkampenbeleid · ~~9iQ~Q!!9r~~ schaduwfraktie) - openheid van bestuur Het regiobestuur nodigt de leden in Gerard Onderstal (1 id, publ.rel.·) - wat verder ter tafel komt. Gelderland uit voor een Algemene Regiovergadering, die gehouden zal Het behoeft nauwelijks betoog dat de worden op zaterdag 10 maart 1979 in B2!J~Q!J~:!1gl!!9~ bijeenkomst openbaar zal zijn. Wij "Ri.che rJational" te Arnhem. Op 7 februari a.s. om 20.00 uur zal hopen dat behalve de raad~leden ook Aanvang 10.00 uur. er een overlegbijeenkomst plaats de overioe leden en belangstellenden Binnenkort krijgt u een editie van vinden in Hotel "Dalzicht" te Nij­ de gelegènheid te baat zullen nemen het Gelders Regionieuws, waarin u de verdal tussen het regiobestuur en de tot· een nadere kennismaking .met de agenda voor de ARV en andere informa­ subregiobesturen in Overijssel. statenfractie. tie vindt.

~2!!9l922!~!~lli!!9_~!!_Y2~2!~r~~ SUBREG I 0 TI~ENTE Voor het regiobestuur moeten op de ARV een secretaris, welke functie De fractie van D'66 in de Gewestraad AFDELING UTRECHT thans vacant is, en .een voorzitter a.i Twente houdt op maandag 19 februari worden ·gekozen. a.s. vanaf 19.30 uur fractievergade­ Werner Uerz wil i.v.m. de Europese ring in het gebouw van het Gewest LIJSTTREKKERS EUROPESE VERKIEZINGEN verkiezingen zijn voorzitterschap (M.H.Tromplaan 47 te Enschede). op open avond D'66 Utrecht, met voor een halfjaar neerleggen. Vondeling (PvdA), Berkhouwer (VVD) en De leden van de landelijke Adviesraad Belangstellenden voor het meewerken De Goede (D'66) over: moeten dit voorjaar door de regio in de steunfractie worden verzocht - bevoegdheden van het Europees worden gekozen, resp. herkozen. contact op te nemen.met Parlement en Voor alle genoemde functies kunt u Pieter Fokkink, - de rol van Nederland in de Europese zich kandidaat stellen bij het Klompmakersweg 9, economische eenwording, regiobestuur. ~larkel o, op ~rij929-~-f~~r~2rl om 20.00 uur tlf. 05737-384. in de Poort van Kleef, Mariaolaats, Utrecht. 25

reis- en verb 1ij fs kas ten te· vergoeder ROEP UIT FRIESLAND REGIO GELDERLAND Indien u van deze mogelijkheid geM bruik wenst te maken, wilt u dit dan Als redactie van het regionale com­ UITNODIGING voor EMANCIPATIEDAG bij de aanmelding vermelden? municatiemiddel "0'66 Friesland" Gelet op de beperkte capaciteit van willen wij erg graag in contact ko­ Gaarne nodigen wij u uit voor een de zaal verzoeken wij u zich zo men met redacties van andere regio­ Gelders/Noordrijn-Westfaalse spoedig mogelijk op te geven. bij: nale krantjes. E M A N C I P A T I E 0 A G Werner Uerz, Sandgat 26, 6903 WX Door middel van uitwisseling van de Zevenaar, tlf.08360-24055. te versch'i j nen nummers kunnen wij op zaterdag 10 februari 1979, eventueel ideeën van elkaar opdoen aanvang 10.00 uur, sluiting 16.00 uur voor leukere nieuwsgaring, uitwer­ in restaurant Schweizerhaus, king, financiering, manier van ver­ Materbornerallee 3, Kleve, Duitsland zending, etc. (met de auto: richting Goch/Geldern tot de afslag t~aterborn; GESCHIL '78/5 Hierbij nodigen wij dan ook andere vanaf het station Kleve met buslijn 5~ redacties uit zich bij ons te melde~ Entree: f 3,- per persoon~ Op grond van het hieronder weergege­ Wij sturen u dan maandelijks ons ven verzoek heeft de Geschillencom­ missie de navolgende uitspraak gedaan krantje "0'·66 Friesland" in ruil Pr29!:~!!1!!1~ voor uw regionale krant. houdende uitleg van de Statuten en 10.00- 10.30 uur: het Huishoudelijk Reglement van 0'66. Lammy Möll er, Aankomst en kennismaking. Ulla Sp'i thost, 1. De Commissie ontving van het Hoof~ uur: Opening. door Werner Uerz, Sini ~1ulder. 10.30 bestuur een brief d.d. 20 oktober Eikenstraat 27-9 regio-voorzitter Gelderland. 1978 met de vraag of het lidmaat­ Leeuwarden 10.40 uur: Inleiding doorRolf Gindorf, schap van het Europees Parlement directeur van het Institut für verenigbaar is met het lidmaat­ Lebens- und Sexual Beratung" schap van de Tweede Kamer der REGIO ZUIDELIJKE IJSSELMEER te Düsseldorf over Emandpatie- Staten~Generaal. ontwikkelingen in de B.R.D., 2. POLDERS Overeenkomstig artikel 52, lid 1, in het bijzonder met betrekking van het Huishoudelijk Reglement tot homosexuelen, vrouwen en van 0'66 is voor de behandeling "Bürgerrechtler". Vrijdag 16 maart houdt de regio ZIJP van dit verzoek een kamer van 5 haar algemene regiovergadering. 11.10 uur: Inleiding door Elida WesSEl, leden van de Commissie samenge­ Plaats van samenkomst lid 0'66 fractie Tweede Kamer steld, bestaande uit R.J.Akkerman, over ~inderheden in Nederland D. Eisma, J.Kohnstamm, M.van Oor­ AGORA te LELYSTAD en Europa - een lange weg tot schot-de Leeuw en G.Ringnalda. Aanvang 20.00 uur. Voor de pauze ko­ Emanci pa tie' . Het oudste lid G.Ringnalda trad op ~1s voorzitter van de kamer. men de huishoudelijke zaken aan de 11.45 uur: Lunchpauze met optreden orde. Na de pauze zal er een spreker van de cabaretgroep ODIKADT 3. Artikel 12 lid 2 van de Statuten zijn over "De Europese Verkiezingen". uit Nijmegen, die ook enkele luidt als volgt: . Nadere mededelingen volgen in de De­ nummers in het Duits zullen "Het lidmaatschap van de vertegen­ mocraat nr. 2. brengen. woordigende lichamen -met uit­ zondering van dat van de Eerste 12.45 uur: Forum Kamer der Staten Generaal - is Discussie met als forumleden: onderling onverenigbaar. SUBREGIO TWENTE - He 1en de Laat uit Nijmegen, HB-lid van de NVSH en bestuurs­ 4. De Kamer is van oordeel dat dit Het bestuur van de subregio Twente lid van COC Nijmegen artikel, nu dit algemeen is ge­ nodigt u uit voor het · - Gisela Frederking uit Essen, steld, gecombineerde lidmaatschap­ advocate en lid van de werk­ pen van het Europees Parlement en 2~Q!:'~9i2~2!J9!:'~~ groep "Frauen helfen Frauen" van de Tweede Kamer der Staten -Aad Bestman uit Baarn, Generaal - oo~ als overgangsmaat­ ter voorbereiding van de a.s. AL~ 0'66 statenlid Utrecht en regel - uitsluit. Deze bijeenkomst zal worden gehouden coördinator SWB-werkgroep 5. De in artikel 12 lid 2 genoemde op zaterdag 10 maart 1979 in Gehandicapten. uitzondering met betrekking tot Restaurant "Cosa", Markt 2 te -Viola Vogel uit Essen, de Eerste Kamer der Staten Gene­ Hengelo (0). Aanvang 13.00 uur. advocate en lid werkgroep raal is naar het oordeel van de N.B. U ontvangt géén persoonlijke "Frauen helfen Frauen" Kamer limitatief en niet van toe- uitnodiging en de agenda zal ter - een a fgevaa rdi gde van het passing. plaatse voor u klaar liggen. landelijk COC - Herqert Ne u uit Hünze, 6. De Kamer wijst er overigens op dat Het lijkt me niet zinvol om alle lid van de SOP-fractie in de de leden van de fractie van 0'66 Twentse leden een "echte" convocatie Landdag van Nordrhein-Westfalen in de Tweede Kamer z i eh conform voor deze bijeenkomst te sturen, - eeb dyutse fenubus te, · artikel 97 lid 4 van het Huishou­ omdat we de inhoud van de Congres­ delijk Reglement bereid verklaard Democrat~n nog niet kennen, zodat we Discussieleiding: Werner Uerz hebben het kamerlidmaatschap als nog geen agenda kunnen samenstellen. Talen: Nederlands, Duits en een volledige dagtaak te zullen Bovendien is de financiële uitgave -- koeterwaals. beschouw~n. daarvoor (480 x f 0,57 = f 259,20) wel erg hoog (en niet in kas!) 16.00 uur: sluiting. Deze uitspraak is vastgesteld in de Afhankelijk van lopende subsidie­ vergadering van de Kamer, gehouden Paula Veen, secretar~sse aanvragen zou het eventueel mogelijk op maandag 30 oktober 1978. Bentelosestraat 50 zijn deelnemers met een laag inkomen namens de kamer. Bentelo. Tel.05472-378 of zonder inkomen ~en gedeelte van w.g. G. Ringnalda 26

Een dergelijk marionettensysteem M.i. kunnen de onder (1) genoemde lijkt mij echter voor D'66 onaccep­ voorstellen door het Congres worden tabel. Niemand moet gedwongen worden bekrachtigd met een meerderheid van ergens tegen zijn geweten in voor of 50 plUS 1%. tegen te stemmen. Een-deel congressen­ systeem verMent dan ook de voorkeur. Voor de onder (2) genoemde voorstel­ :BRJEVEN Je~ h~b ik de grootste moeite de be­ Naast deze deelcongressen zou er dan sllSSlng van 50 plus 1% te aanvaar­ bijvoo~~eeld 1 keer ~er jaar nog een den en wel om de navolgende redenen: landellJk congres moeten zijn dat meer OP WEG NAAR EEN GEDECENTRA­ het karakter heeft van politieke Het is nu eenmaal een feit, dat de. LISEERDE BESLUITVORMINGSSTRUC­ manifestatie annex studiebijeenkomst. Congressen slechts door een betrek­ ' TUUR. kelijk klein aantal leden worden be­ De toekomst zal voor D'66 een sterk zocht. Ondanks een sterk groeiend Met interesse heb ik het voorstel groeiend ledenaantal te zien geven. ledenaantal neemt het aantal bezoe­ van de commissie gelezen om wat aan Het zal nog moeilijker worden omdeze kers in verhouding tot het ledenaan­ de problemen betreffende de congres­ l ~~en in één, danwel zeer grote, za a 1 tal niet of nauwelijks toe, nog ster­ sen te doen. Ik meen echter dat de blJ elkaar te krijgen. Het wordt hele­ ker, men kan stellen dat het steeds c?mmissie met haar oplossing toch maal onmogelijk om iedereen de kans dezelfde personen zijn, die de moei,te n1et helemaal op het juiste spoor te geven op een congres het woord te nemen de Congressen te bezoeken. voeren. Een partij die decentralisa­ zit. Eén maal per jaar een congres tie en participatie zo hoog in zijn Wel echter heb ik kunnen vaststellen, houden lijkt mij te weinig. Ik ben dat zeer veel leden van D'66 op voorstander van een goed vooroverlea vaandel heeft staan als D'66, doeter goed aan te proberen de participatie­ plaatselijk niveau optimaal actief tussen indieners en een coördinator~ zijn, maar desondanks niet tot de Dit vooroverleg zou de discussie die graad van de leden zo hoog mogelijk te doen worden. Een systeem van deel­ congresbezoekers behoren. Bovendien nu óp het congres tussen indieners heb ik kunnen vaststellen, dat ook en HB gevoerd wordt en vaak leidt congressen biedt daarvoor een veel betere mogelijkheid dan het systeem de kosten, verbonden aan een congres­ tot intrekking van een motie overbo­ van één landelijk congres. Het is bezoek, voor vele leden een te hoge dig moeten maken. Hierdoor ontstaat drempel is. een aanzienlijke tijdwinst.· Ik ben daarom dat ik vurig hoop dat men zal er echter op tegen om het HB te laten kiezen voor een systeem van congres­ Het gevolg is, dat ook de beslissin­ selecteren. Tevens ben ik van mening seren dat bij het ideaal van de radi­ gen met politieke strekking en ge­ dat Politieke Moties een belangrijke cale democratisering van D'66 past. volgen worden genomen door een be­ r?~ v~rvullen. Zij zijn een belang­ trekkelijk kleine groep leden met rlJk 1nstrument van de basis om te Roeland de Looff alle gevaren daaraan verbonden. Het laten merken wat in de partij leeft. Geldermalsen lijkt mij daarom zinvol dit probleem Zij di enen dan ook onverkort· gehand­ verder uit te spitten en ik spreek haafd te blijven. Selectie door HB de hoop uit dat velen hun reacties of fractie is juist bij dit type zullen inzenden. moties uit den boze. Ik stel het navolgende ter discussie: De oplossing die ik voor de proble­ Het "alle voorstellen met politieke con- men rond het congres zou willen geven Redelijk sequenties dienen door het Congres gaat meer in de richting van z.g. met een meerderheid van 75% te wor­ deelcongressen. In het voorstel van den bekrachtigd. Indien een voor­ de commissie staat dat deelcongres­ Alternatief. stel minder dan 40% van de stemmen sen a 11 een het geografische bezwaar behaalt, dan is het definitief af­ oplossen. Volgens mij worden echter gewezen. Alle stemverhoudingen tus­ meer bezwaren opgelost. ~~ sen 41 en 74% zullen inhouden, dat 1. In het geval van veel deelcongres­ het betreffende voorstel via de De­ sen, bijvoorbeeld in subregionaal mocraat aan alle leden zal worden of afdelingsverband, zullen veel meer voorgelegd met een beknopte lezing ' leden bij de besluitvorming kunnen van de voor- en tegenstanders. Ieder w~~den betrokken (percentages van 50% lid ontvangt een genummerd stembil­ ZlJn denkbaar (vgl. dit met de 7% COMMISSIE BESLUITVORMING BINNEN D'66 jet. De hiertoe aangewezen stemcom­ van Breda). missie zal de stemmen tellen. Het 2. Veel meer leden zullen de kans voorstel kan nu met een eenvoudige krijgen over de voorstellen op een In de Democraat nr.8, pagina 12 t/m meerderheid van 50 plus 1% worden congres waar stemming plaatsvindt te 15 staat het verslag van deze commis­ bekrachtigd, of, indien minder, dicussieëren. sie. M.i. is de conclusie "behoudend" ~lorden afgewezen." 3. Omdat er minder tijd verloren d.w.z. er wordt iri wezen geen o~los­ gaat aan reizen kan meer tijd aan sing van het probleem gegeven, Dit voorstel vermindert het gevaar, het congresseren besteed worden.De slechts randverschijnselen worden dat een kleine actieve groep binnen kleinere afstand heeft ook als ge­ bijgeslepen. D'66 beslissingen neemt met politieke volg dat deelcongressen zonder veel consequenties voor alle leden van Beslissingen worden op de Congressen D'66. bezwaar vaker en over meer dagen ge­ genomen met eenvoudige meerderheid houden kunnen worden. van stemmen, d.w.z. ·50 plus 1% neeft Tot slot nog dit: toen D'66 nog klein Van te voren zullen dan in een con­ het recht aan zijn kant. Dit is in w~s voldeed het huidige systeem enigs­ gresdemocraat nieuwe stijl alle mo­ Zlns, nu echter hoort men reqelmatig ties e.d. met een uitvoerige toelich­ wezen democratisch en theoretisch gez~en vrij van kritiek. kritiek op de gang van zaken; het ting van indieners en een eventueel systeem van gedelegeerden wordt ook standpunt van HB afgedrukt moeten ~Jij kunnen twee (2) soorten voor­ afgewezen, daar het het bestaande worden. De stemming dient dan op de stellen onderscheiden: euvel niet opheft, in tegendeel, deelcongressen plaats te vinden. In (1J zuiver organisatorische voor­ eerder bevordert. feite verschilt dit systeem niet zo stellen zonder politieke bete­ veel v.an het systeem van afgevaardig­ kenis en/of gevolgen; Reacties graag tegemoet ziende wens den <11~ door hunafdeling een bindende (2) voorstellen met politieke ik een ieder een voorspoedig 1979. stempl1cht opgelegd krijgen. consequenties. F.M.Dingemans, Muiderberg. 27

DE WAPENS VAN DE NATO brengen in dag~n van spanning een nig zin. Dan is er het idee dat de "verdedigings"-aanval te beginnen, Sovjets dezelfde wapens nu moeten hebben wij dan die alleen defensief gaan ontwikkelen. Zo ja, dan is het Er zijn veel instellingen in onze gerichte NATO. Langzamerhand niét offensief gebruik toch van minder maatschappij die in de marge werken. meer voldoende bewapend, vandaar de effect. Zo zij dit wapen toch een Het DEFENSIE STUDIE CENTRUM is er afspraak onlangs gemaakt van een 3% keer zouden toepassen, dan zu1~en er een van. Het belegde vorige maand verhoging. Dat merkt u nu in Neder­ weer minder slachtoffers bij de bur­ zijn vijftigste Oriënterings-Confe­ land als u hoort over aanschaf van gerbevolking vallen. Nu zijn al deze rentie. Toevallig was deze tweedaag­ nieuwe tanks en van enkele nieuwe afwegingen voor menigeen al zo weer­ se bijeenkomst nèt toen het zoveel­ marine vliegtuigen. zinwekkend dat men zegt: "schaf alles ste debat over de Neutronenbom in de Dit is eigenlijk ter vervanging van af." ~1aar dat willen wij nu niet zo Tweede Kamer zijn nachtelijk beslag heel erg oprecht, dat kost geld im­ kreeg. oude spullen. Als het zijn beslag . krijgt hebben wij redelijk tot goede mers? Het onderwerp van die Conferentie bewapening, en dat moet dan enige Dan, verlaagt dit alles nu de atoom­ zou. je kunnen omschrijven mét: hàe geruststelling bieden. drempel? Niet volgens de huidige af­ houden wij het hoofd boven water in Daarnaast is er de kwestie van de spraken. Geen enkele commandant te de jaren tachtig en ook graag daarna tactische kernwapens - velde aan de NATO-zijde mag ooit een op ons randje van het Euro-asiatisch der 17 atoomwapens in het gevecht Onderdeel van deze wereld? Iedereen weet al sinds jaar en dag gebruiken dan zonder absolute toe­ Als een groot aantal deskundigen de dat met de gewone conventionele be­ stemming van de President van de de Oost-West verhouding de bewape­ wapening de NATO-landen totaal en Verenigde Staten na overleg met alle ningswedloop toelicht, zou men van hopeloos te kort moeten schieten. betrokken regeringen. politiek Nederland enige belangstel­ Aangezien wij echter tot nu toe ons Ondertussen zitten wij nu al jaren ling kunnen verwachten? geld liever uitgeven aan auto's, met bijna twintig soorten kernwapens. Helaas, net als vóór 1940, weer is vacanties, welvaart en sociale zeker­ Künnen wij de tactische kernwapens in Nederland bij links "defensie" heid, hebben wij om geld te sparen in vervangen door goede conventionele? ongeveer identiek met reactfonair; de landen van West-Europa, die ge­ Het is een D'66 standpunt dat wij "generaals" het spuien van onheils­ vaarlijke tactische atoomwapens ook hier serieus naar moeten streven, voorspellingen; geld weggooien; maar in ieder wapen-onderdeel in on­ maa'r· dat wij wel alle consekwenties knechten van het kapitaal; enfin ze verdediging opgenomen .... Dat erg goed moeten weten: noem maar op, het kan niet op. weten wij allemaal, maar daar doen Hoe veel duurder wordt dat, welk tem­ Dus ter Conferentie geen pers van wij soms erg ethisch over en wij po van vervanging is mogelijk? betekenis, geen politici van enige luchten dan onze verontwaardiging De moderne afweerwapens zijn door betekenis en voorspelbaar na afloop ook daarover. toepassing van de nieuwste electro­ geen weerklank in de media. Niets Er gaan dan stemmen op dat wij er nu nica veel nauwkeuriger te maken en nieuws dus zo verre. van af moeten! Dat is alles tot je gezien de nu begonnen fabricage van Edoch in dit, uw medium toch maar een dienst, maar dan zitten onze politie­ micro-chips op grote schaal zullen paar opmerkingen over wat die deskun­ mannen-de militairen, wel erg ont­ nieuwere afweer-middelen in de komen­ digen er zoal van denken en wat zij hand. de tien jaar mogelijk zijn. vrezen. Twee lieden, bekend van Thans hebben zij, om zich nóg enigs­ zins geloofwaardig te maken bij "de t·1ijns inziens zal men ook bij 1 inks beroemde Think-tanks, de Zwitser en zeker gematigd links het nu eens Prof.Dr.Curt Gasteyger van het "Gra­ potentiële tegenstander", bij de he­ le defensie, zee, lucht, land, een serieus moeten aanpakken. Laat men duate Institute of International arsenaal van 17 verschillende tacti­ met de Think-tanks in é.ontact treden Studies" in Genève en Dr.Jaouet van sche atoomwapens. Deze zijn bij de en laat men alle mogelijkheden namens de Internationale Spectator, tevens meeste NATO-landen aanwezig. Zonder ons nagaan voor een werkelijk geloof­ jarenlang expert buitenlandse be­ dezelven is onze verdediging vandaag waardige conventionele defensie. trekkingen, wezen op de ombuiging in de dag een volkomen hersenschim. Per slot hebben wij enkel een NATO­ de laatste jaren van de Sovjet Schild nodig om ons de dictatuur van strijdkrachten naar een meer en meer Eén van die 17 wapens is een anti­ ner-Tljf te houden. Ook kan de Euro­ offensief wapen. Naar bekend: de nu tank granaat. In de zestiger jaren pese industrie worden ingeschakeld, vijf à zesvoudige overmacht aan werd bedacht dat een granaat met om eens practisch te worden. Scheelt eerste linie tanks in midden Europa; minder radioactieve straling en van nog arbeidsplaatsen. de offensief bedoelde jachtbommen­ minder explosieve kracht beter in het werpers; de overmacht aan middelaf­ gevecht zou helpen, bijvoorbeeld Waarom kunnen wij in ons land niet stand atoomraketten; het gevaar dat tegen tankconcentraties. Dit was de béter luisteren naar onverdachte chemische en biologische wapens di­ neutronengranaat. lieden zoals Egon Bahr, die je nu rect bij de eerste verrassingsaanval werkelijk niet halfslachtigheid kan in Europa worden ingezet; de sinds "Laat kapitalistische gebouwen staan, verwijten? Hij zegt dat men de neu­ 1966 opgebouwde vloot die nu alle vernietigt mensen door neutronen tronengranaat nu niet mag verwerpen, wereldzeeën actief bevolkt; de vier­ straling" -De slogan uit 1976 van het idee is van belang voor de onder­ jarige diensttijd, tjonge en hoè! de Amerikaanse journalist die zo handelingen bij SALT III. . Dit zijn maar enkele punten, het enorm bij de leek is aangeslagen en Nederland is momenteel erg ongeloof­ dat is ook begrijpelijk, als je de waardig aan het worden. lijstje is onvolledig. zaken vertekend voorstelt, gaat ie­ De deskundigen weten niet wat deze dereen natuurlijk walgen van die J.G. Keppler militaire politiek beduidt. Men wapens. houdt het er aarzelend maar op dat de Sovjets vóór alles uit zijn op De neutronengranaat is voor ons een "to play safe". Zo van àls het er defensief wapen waarbij men tankcon­ dan toch onverhoopt van komt in vlest­ centraties, dus een plotselinge op­ De partij die Europa, dan maken we er in één klap bouw voor een snèlle doorbraak, d~~ in een paar dagen een einde aan, hoopt tegen te ~ouden. Het veroor­ niet op ons grondgebied maar op dat zaakt veel minder sl achtöffe.rs dan van jullie. Edoch wij zullen zelf welke huidige tactische kerngranaat n1et, nooit beginnen. dan ook, want de actieradius is klein en er is minder explosieve kracht. Om hen toch niet in verte1d1ng te Het gebruik tegen gebouwen heeft wei- aan MORGEN denkt. 28

overleg met de bonden anders zou door een verdere verschraling van de TWEE NETELIGE KWESTIES worden beslist. al sterk aangepaste programma's, Hoe men hierover mag denken, die af­ minder begeleiding, minder onderzoek spraak bestaat nog steeds. Het is enz. Kortom de universiteiten en door Piet Bruinsma. dus op grond van deze afspraak te­ hogescholen worden door de Minister recht dat de ambtenaren eisen dat de opgezadeld met een onmogelijke 1~-Q~-~~~!~D~r~D toeslagen dte binnenkort in de cao opdracht. Het kabinet zit, min of meer tot zijn voor de bouwnijverheid in het uur- Ook over de Nota H.O.v.V. is weinig eigen verbazing~ al weer een jaar. 1oon ~wrden doorberekend ook worden goeds te zeggen. De Minister wil een· Velen beschouwen dit kabinet als doorberekend in de ambtenarensala­ grote toeloop van studenten naar de ·~neigenlijk' en zijn van mening dat rissen. Dit is de afgelopen jaren universiteit mogelijk maken, maar het er nooit had mogen komen. in vele ande~e. gevallen ook gebeurd. slechts 40% kan daarna doorstromen Ik hoor ook bij diegenen, maar ik Het beroep van de Regering op Bestek naar een universitaire beroepsoplei­ vind niet dat men daarom per defini­ 'Bl is dus ongegrond en het is on­ ding. De rest wordt afgescheept met tie tegen alle dingen moet zijn die juist van de Tweede Kamer in die af­ een diploma dat hen geen enkel reëel het kabinet wil of doet. Dit laatste spraak die er tussen partijen be .. beroepsperspectief biedt; een soort ·is, meen ik, het PvdA standpunt. stond, te treden. Weliswaar zijn de MAVO op hoog niveau. D'66 is van mening dat men het kabi­ partijen - terecht - weer naar de Het punt waar het mij eigenlijk om net op zijn daden moet beoordelen en onderhandelingstafel terug gestuurd, dit kan met zich meebrengen dat men ging is, dat door welk kabinet ook maar dat had op grond van de motie gemaakt, afspraken van groepen of soms meestemt met de regeringspar­ Van Thijn, dus zonder restricties tijen. Dit is een riskante zaak, instellingen met de Regering geres­ moeten gebeuren. Afspraken die ge­ pecteerd dienen te worden, ook al want dit laatste wordt al spoedig maakt zijn en jarenlang gefunctio­ zo opgevat dat de D'66 .fractie dicht komen er later kabinetten van een neerd hebben kunnen niet opeens ter­ andere politieke signatuur. bij de regeringspartijen zou·staan~ zijde worden gesteld omdat deze re­ maar dit risico moet men nu eenmaal Wanneer zulke kabinetten zulke af­ gering Bestek '81 heeft bedacht. · spraken ongedaan willen maken, is incalculeren als men een redelijke Wiegel had verstandig gedaan daar oppositie wil voeren. dit machtsmisbruik en het is de taak van tevoren eens met de bonden over van het parlement daarop toe te zien. In twee zaken stemde D'66 naar mijn te praten. mening ten onrechte mee met de rege­ ringspartijen. Helaas was ~r op de g~-g~TD2!~-~~29~r_QD9~~!J~-~22r laatste vergadering van de dviesraad Y~-~D~ geen gelegenheid meer daarover met ·Dit is een uitermate pijnlijke zaak. de fractievertegenwoordigers te Net hadden de universiteiten in STEMRECHT discussieren. jarenlange onderhandelingen met de Het ene geval betrof de behandeling vorige staatssecretaris Klein af­ ALS U WILT STEMMEN OP van de vastgelopen onderhandelingen spraken gemaakt over een 5-jarige HET CONGRES ...•.•...• met de ambtenaren. Het mislukken van studieduur in een groot aantal stu­ LEES BLZ. 3. dat overleg mocht naar mijn mening dierichtingen, en daar afspraken geen reden zijn de ~olksvertegen­ over gemaakt met de staatssecretaris, woordiging in te schakelen om één of daar komt het Manneke Pais dat van. de onderhandelende partijen allemaal weer ongedaan maken. Daar­ ond~r druk te zetten (nl. de ambte­ bij moet men bedenken dat de ontwor­ naren), zelfs al was de andere par­ pen studieprogramma's het resultaat DISCRIMINATIE? tij ~'Regering zelf. Dit was een zijn ge~1eest van moeizaam overleg oneigenlijk gebruik van de Kamer en tussen de verschillende geledingen de zaak waar het om ging hoorde op de universiteiten en hogescholen OPROEP feitelijk niet in de debatten over en tot stand zijn gekomen in demo­ In de vorige Democraat stonden weer Bestek'81 thuis. cratische besluitvormingsprocessen. Tevens is er jarenlang overleg ge­ diverse uitnodigingen voor bijeen­ Wat is namelijk het geval. Tussen weest over de zgn. 'herstructurering' komsten van werkgroepen en subwerk­ Regering en ambtenarenbonden werd in de Academische Raad. De herstruc­ groepen. Vele van deze bijeenkomsten in het begin-van de zestiger jaren turering van het W.O. is nu al weer werden echter gehouden op een door­ overeengekomen dat de loonsverhogin­ een jaar of tien aan de orde en ze­ deweekse avond en in Den Haag, zo­ gen voor de ambteriaren zouden worden ker vijf jaar onderwerp van ui tvoe­ dat het voor mij en waarschijnlijk berekend aan de hand van de gemid­ rig overleg. Tenslotte is er over­ vele anderen ondoenlijk, zo niet on­ delde loonstijgingen van de werkne­ mogelijk is om ze bij te wonen. eenstemming.bereiktm~t de vorige mers in het bedrijfsleven. De werk­ staatssecretaris en deze afspraken Is u dat ook overkomen? nemers in· het bedrijfsleven hadden moeten naar mijn mening ook als bin­ Doe dan net als ik en reageer toch. echter ook nog hun loóntoeslage~. dend worden beschouwd voor de huidi­ Vertel ie dat u wel wilde komen, tariefregelingen en bijzondere uit­ ge Regering. In ieder geval kan een maar niet kon vanwege de tijd en keringen die de ambtenaren niet had­ en ander niet zomaar even terugge­ plaats van de bijeenkomst. den en·waardoor hun loonstijgingen draaid worden aan de hand van een Vertel ze dat u vindt dat'dit soort achterbleven bij die uit het be­ nota die de Minister al voor de zo­ bijeenkomsten overdag, op een niet­ drijfsleven. Omdat het in die tijd mervacantie door de Kamer had willen werkdag, en in het midden van het erg moeilijk was al die extra voor­ jagen. land gehouden dienen te worden. delen uit het bedrijfsleven door te Vertel ze, dat u er genoeg van betekenen in de ambtenarensalarissen Niet iedereen weet dat aan de ge­ heeft om gediscrimineerd te worden ~ men wist toen nog niet van het noemde nota een andere nota ten op grond van uw woonplaats en uit­ toepassen van de computer - is toen grondslag ligt, de zgn. !TT-nota gesloten te worden omdat u geen overeengekomen, dat als door wijzi­ Met deze .nota wil de Minister be­ auto bezit. gingen in cao's toeslagen zouden op­ reiken dat van 1977-'83 30% meer Misschien dringt het dan eindelijk gaan in het gewone uurloon, deze studenten worden opgenomen met een tot ze door en-verandert er iets. zouden worden doorberekend in de gelijkblijvende personeelsbezetting. Gerdjan Hoekendijk ambtenarensalarissen, tenzij na Dit kan alleen maar worden bereikt afd. Groningen. 29

Het bovenstaande wat betreft de taal, Dat ZlJn bij elkaar 20 namen van TAALGEBRUIK IN DE POLITIEK zoals wij die kunnen gebruiken als slachtoffers. Maar er zijn leden van D 66. Ik meen echter, dat talrijke slachtoffers die ik niet Onze fraksieleider houdt zich al eni­ wij het daarbij niet moeten laten, met name noem: de mensen die tenonder ge jaren bezig met de schone kunst maar ons ook moeten bemoeien met het gaan door de nalatigheid van de amb­ der literatuur, maar ik meen dat wij taalgebruik van anderen, met name, telijke instanties die ik in de over­ dat van de wetgever. heid aanwijs, en door het falen van ons binnen de partij rank, file en de controlerende instanties waar de top, wat meer zouden moeten bezig Het gebruiken van ondoorzichtige taal mensen hun hoop hebben gevestigd. houden met de taalkunde dwz., ons in geschriften die voor iedere burger taalgebruik, en dat van anderen. van belang zijn (wetten, verordenin­ Ik beschrijf ook hoe de overheid en Partijgenoot Henk Nijmeijer wees daar gen, regelingen e.d.), is hoogst on­ de falende instanties kritiek en ver­ al eerder op in deze kolommen demokratisch. zet tegen misstanden uitschakelen. (Demokraat no. 7,blz 13) en merkte Het voorstel van Ineke Lambers­ Geen kreten maar bew·ijzen. Als mijn daarbij op, dat niet alleen ingewik­ Hacquebard (zie haar verslag in Demo­ materiaal - in een ambtelijk rapport kelde woorden vermeden moeten worden, craat 7, blz. 2) om in de Wet Geluid­ "boeiend en af en toe adembenemend" maar vooral ook, lange ingewikkelde hinder de verplichting op te nemen genoemd -op een D'6E Kamerlid niet zinnen. Streven naar een maksimaal bij alle stukken waar de burger mee de door mij gehoopte indruk maakt, aantal woorden per zin {bijv 10) vind te maken krijgt,een voor de leek te zal ik dit noo eens aanvullen. ik altijd een goede discipline, begrijpen samenvatting te voegen, is bovendien is het zeer karaktervor­ een stap in de goede richting. Maar Ik heb nu volstaan met het zenden mend, want je moet elke 10 woorden ook de andere fraksieleden zouden van een brief aan de besturen van de weer besluiten of er nu wel of niet meer aandacht voor dit punt kunnen politieke partijen, waarin ik vraaq een punt achter moet. vragen. Evenals de D 66-leden van de hoe zij denken over 55 punten die ik diverse gemeenteraden, en provinciale in mijn boek aan de orde heb ~esteld. Ik hoop van de besturen en ni~t van t1aar ik zou hier graag ~lijzen ~p een staten. ander aspekt van de taal, dat 1n po­ de Kamerfracties bericht te krijgen. litieke geschriften effektief kan Tenslotte nog een korte opmerking aan Dr.H.Rouman. zijn: De lezer konfronteren met be­ de redaksie van dit blad, over de paalde heersende opvattingen of spelling. Zoals elke lezer van dit situaties, door woordgebruik te ne­ stuk kan opmerken, ben ook ik daar 0 R G A N I S A T I E men als symptomen daarvan. Bekijk nog niet uit; de keuze tussen logika bijv. de volgende zinnen eens: (eenzelfde klank altijd weergeven door Jan Traag. (1) De minister president, mevrouw X, door eenzelfde letter) en kommunika­ heeft een zware taak; zij werkt tie {herkenbaarheid van het woord, D'66 is bezig om een grote partij te doorgaans 10 uur per dag. Haar vgl "kommunikaasie) vind ik altijd· worden! Dat feit op zichzelf is man werkt niet, hij doet de weer even moeilijk. Maar een K-klank reden tot juichen dan wel applaus, huishouding. soms weergeven door een c (Democraat) maar grote organisaties hebben de (2) t1evrou~J V, sekretaris van de is 1~el era' achter de feiten aanlopen. neiging om loq en ondoordringbaar werkgroep "hoe bestrijden wij het Of niet soms? te worden. Onlangs hebben enkele insluipend socialisme in de par­ nieuwe leden tijdens een vergadering tij", heeft een secretaresse in Pauline van Tets van onze afdeling opgemerkt dat het dienst genomen, omdat het admi­ 1\msterdam voor hen toch wel erg moeilijk is nistratieve werk haar teveel om we~wijs te worden in de wirwar werd. AMBTELIJKE WILLEKEUR van strukturen en organisaties die (3) Dhr. 0, direkteur van de S~IB, zijn ontstaan. heeft een kwieke moeder, zij is EN CORRUPTIE IN NtDERLAND direktrice van een bejaardente­ Het is daarom dat ik de redactie van huis. de Democraat wil oproepen om in het In de Democraat van oktober 1978 ver­ kort en in klare taal (eventueel met De lezer zal wel begrepen hebben, scheen een recensie, 0,eschreven door schema) daaraan i ets te doen. Ik dat bovenstaande zinnen iets zeggen het Kamerlid Zeevalkin~. van boven­ noteer met instemming, dat de Demo­ over de positie van de man en vrouv1 staand door mij ~epubliceerd boek. craat al heel wat ~o~t aan informa­ in de Nederlandse samenlevinq. Ik meen dat het mijn 00ed recht is 'tie naar de leden toe, maàr ook een Een ander effektief gebruik van de mij tegen enige kritische opmerkingen wezenlijke moeilijkheid als hier­ woordvorm is het vervangen van in­ te verweren. boven gesignaleerd moet niet worden stituten en organisaties door per­ De recensent stelt dat ik slechts op vergeten. Hier ligt een taak voor sonen. t1en vergelijke bijv.: het officiële orgaan van D'66. (4) De westerse technologie brengt acht gevallen die ik in concreto ver­ enorme hoeveelheden kapitaal meld een zware aanklacht jeqens ons ambtelijk apparaat b~seer. inderdaad en organisatie met zich mee. Naschrift van het HB (5) De westerse technologie brengt vermeld ik in het hoofdstuk "Ervarin­ enorme hoeveelheden kapitalisten gen van enige slachtoffers - een in­ Momenteel is de Commissie Landelijke en organisatoren met zich mee. leidino" de namen van Lamet, tliletic, Organisatie bezig met het ontwikke­ Daey Ouwens, Vrijlandt, van Uaas, len van struktuur voorstellen , wel­ Nog leuker wordt het als u bijv. Kok, van der t·1aal en Blijleven als ke binnenkort ter beschikking komen. werkzaam bent in de ontwikkelings­ slachtoffers. Maar dat oebeurde al­ samenwerking en u zegt: leen omdat ik van die m~nsen bijzon­ In de Adviesraad heb ik reeds toege­ (6) De we~terse technoloog brengt derheden vertelde die ik niet elke z~gd dat na goedkeuring van deze enorme hoeveelheden kapitalisten keer wi 1de her ha 1en, en di.e daarom in voorstellen door de ALV een voor en organisatoren met zich mee. een inleidinq samenbracht. ieder begrijpelijk schema met toe­ lichting zal worden opgesteld. Hier­ Dan blijkt zonneklaar waarom wester­ Als slachtoffer noemde ik voorts - mede hopen wij aao deze terecht ge­ se regeringen er altijd zo happig zie de index - Be~emann, Bosman, signaleerde behoefte tegemoet te op zijn om deskundologen uit te Briejêr, Br6ker,. èuitendijk, Drink­ komen. zenden naar ontwikkelingslanden, waard, Glastra van Loon, Hardenbroek, Frans Rogier en waarom de ontvangende landen daar Hendrikse, v.d.Putten, Stikkelorum, vice-voorzitter juist niets van mpeten hebben. en tenslotte mijzelf. · organisatie 30

ACTIEGROEP LEKKER DIER Van Aers~enstraat 200, Den Haag MENSENRECHTEN tel. 070-556226 PSVI D'66 Niet alleen mensen in nood, ook het dier kan het niet zo best treffen in P S V I D R E N T H E bijeengegaard door Kitt~ Warburg deze wereld. De actiegroep Lekkei Dier komt op voor betere leefomstan­ TULIPA VERMELHA digheden van het landbouwhuisdier. Het PSVI in de regio Drenthe organi­ Postbus 12039, Amsterdam De toestanden rond kistkalveren, seert in samenwerking met de Volks­ hogeschool "Overcinge" te Havelte Deze stièhting geeft voorlichting legbatterijen en slachtmethoden worden aan de kaak gesteld in het een aantal weekends (vrijdagavond - over de politieke, economische en so­ zaterdagmiddag) over een aantal ac­ ciale situatie in Portugal en onder­ tijdschrift dat de actiegroep uitgeeft.· tuele onderwerpen en de plaats van steunt de strijd van de anti-facsisten D'66 daarin. Hiervoor gee~t het o.m. het 'Portugal' GAST AAN TAFEL Het programma ziet er als volgt uit: bulletin uit. giro 100200, Den Haag ' 2/3 februari: ·"Bouwstenen voor een DE KLEINE AARDE De NOVIB wil met de actie "Gast aan toekomstig energiebeleid" m.m.v. Postbus 151, Boxtel Tafel" zich vooral gaan richten op Ineke Lambers-Haquebard. tel. 04116-Y6901 Peru. De armoede, gebrek aan scho­ ling, honger, is onvoorstelbaar 2/3 maart: "Democratisering van het De kleine aarde, een milieu-educatie­ bedrijfsleven, sociala vraagstukken en voorlichtingscentrum voor hoe het groot. Met het steunen van de actie Gast aan Tafel is er wellicht een en de visie van D'66 daarop" m.m.v. anders kan (en moet) heeft weer een Erwin Nypels. aantal brochures uitgegeven, o.a. kans dat ook Peruanen een menswaar­ "alternatieve landbouwmethoden": eeri diger bestaán kunnen opbouwen. 30/31 maart: "Het vraagstuk van de overzicht van 8 in West-Europa toege­ minderheden", o.l.v. Elida VJessel paste alternatieve landbouwmethoden NEDERLANDSE VERENIGING VRIJWILLIGE EUTHANASIE 20/21 april: Jan Glastra van Loon en het tommentaar daarop van deskun­ Van Eeghenstraat 86, Amsterdam (over thema wordt nog overleg ge­ digen. pleegd). Ook een boek over ecologische voeding: tel. 020-,793561 "eten wat de grond schaft". Deze vereniging stelt zich ten doel Kosten: f 35,- per persoon per Bij de Kleine Aarde is het cursus~ en op te komen voor diegenen die kiezen week-end. voorlichtingsprogramma '79 te bestel-· voor een menswaardige dood. Aanmeldingen voor deze studieconfe­ len. Door de Staatssecretaris van Volks­ renties kunnen geschieden bij: gezondheid is inmiddels een commissie Cor Bol, Eursingelaan 2, Havelte. KOMITE ZUIDELIJK AFRIKA ter bestudering van de euthanasie­ Da Costastraat 88, Amsterdam problematiek ingesteld, waarin het tel. 020-183598 D'66 Kamerlid Elida Wessel zitting heeft. Dit en alle activiteiten die Dit comité strijdt teg~n de apartheid P S V I - G E L D E R L A N D en het kolonialisme in Zuid-Afrika en de vereniging verder onderneemt kunt geeft steun aan al die groeperingen u lezen in het kwartaalblad dat de vereniging uitgeeft. De regio Gelderland organiseert in die opkomen voor vluchtelingen en 1979 in same~werking met het PSVI slachtoffers van terreur. Het comité een viertal weekends in het Dackhues. heeft dringend financi~le steun nodig_ ST! CHTI NG RO~I Giro 600657, Amsterdam. Postbus 5447, Amsterdam Het programma ziet er als volgt uit: Deze stichting is opgericht met als 2 weekends: discussie- en vergader- lANDELIJKE ORGANISATIE BELANGEN­ doelstelling o.m. techniek; GROEPEN HUISVESTING - het geven van voorlichting en het 1 themaweekend: solidariteit; Hernri .'l?oiàklaàn 10, Amsterdam verschaffen van informatie over de 1 themaweekend: emancipatie. "De dagen geteld" is een vlugschrift positie van de zigeuners Wil ieder die belangstelling heeft over de woningnood, samengesteld door - het behartigen van de materiele en nu al reageren, dan weet de regio een aantal organisaties die zich op immateri~le belangen van Nederland­ Gelderland hoeveel belangstelling diverse niveau's, zoals jongerenhuis­ se en Europese zigeuners. er is? vesting, huurdersorganisatie, ombuds­ Zij tracht deze doelstellingen (mede Arthie Schimmel, PSVI, team Stadsvernieuwing, met dit pro­ door uw financi~le steun) ~e verwe­ Javastraat 6, Den Haag, bleem bezig houden. Droef stemmende zenlijken door o.a. het verwerven van tlf.070-453271 of 467188. cijfers over de nog steeds heersende een stuk grond waarop een sociaal­ woningnood, het tekort aan betaal~are culturele ontmoetingsplaats kan wor­ woningen, de huurbescherming en de den gevestigd en het uitgeven van een klemmende· vraag: "Wat doet de over­ bulletin waarin alle problemen van de COMITE WAAKZAAt·1HEID PERSONEN heid?" Zigeuners aan de orde gesteld worden. ADr1INISTRATIE Postbus 711, Amsterdam NEDERLANDSE GEZINSRAAD Doel van dit comité : waakzaamheid Duinweg 1, Oen .Haag te bevorderen t.a.v. de invoering tel. 070-548500. CO~IITE HUURBESCHERMING A~1STERDAf·1 van een persoonsnummer en de instel­ DeNGRis gekomen tot instelling van ling van de centrale personenadminis­ een Nationaal Instituut Budgetvoor­ Rozengracht 105, Amsterda~ tratie en meer in het algemeen de be­ Hchting. Het nieuwe instituut hoopt Zaterdag 10 februari wordt een grote scherming te bevorderen van de per­ met haar werk te bereiken dat er een landelijke manifestatie georganiseerd soonlijke levenssfeer bij iedere verbetering komt in het uitgavenpa­ onder het motto "HANDHAAF-EN VERBETER vorm van registratie. troon van de particuliere huishoudens. DE HUURBESCHERt·1ING". Het comité geeft een kwartaalblad D.e overcreditering neemt hand over De demonstratie begint om 13.00 uur uit "privacy en persoonsregistratie", hand toe en wordt door ee NGR als een op het Museumplein. te bestellen bij bovenstaan~ adres groot maatschappelijk probleem gezien. ä f. 15,- per jaar. 31

STICHTING WE'l'ENSCHAPPELIJKBUBEAIJ COLOFON

mr.J.D.van K~twich Verschuur, burge­ STUDIEDAG INNOVATIE meester van Breukelen, mr.L.J.Brinkhorst, Tweede Kamerlid. De uitgave van de Democraat geschiedt De S~JB organiseert op 24 febr.uari a.s Opgave voor deze studiedag bij: onder verantwoordelijkheid van een de studiedag INNOVATIE.in SWB D'66, Javastraat 6, Den Haag, door het Hoofdbestuur benoemde Krasnapolski, Amsterdam. Voor deze tlf.070-453271 (tot 15 februari) en redactieraad die als volg~ is studiedag kunt u zich npgeven bij de na 19 februari: Bezuidenhroutseweg 195 samengesteld: ·SWB D'66 (tot 15 februari) Javastraat 259~ AJ Den Haag, tlf.070-858303. Piet van Baarsel 6, Den Haag, tlf.070-453271 en na Ernst Bakker 19 februari: Bezuidenhoutseweg 195, Geprobeerd zal worden om een korte Frans Rogier Den Haag, tlf.070-858303. tekst van de inleidingen vooraf aan Marie-Louise Tiesinga belangstellenden toe te zenden. Jan Veldhuizen Geeft u zich snel op als u erbij wilt Stijn Verbeeck. zijn; er zijn niet zoveel plaatsen Ruud Stam meer over. Als secretaresse is aan de redactie­ WERKGROEP STAATSRECHT Het programma voor die dag is: raad toegevoegd: EN BINNENLANDSE ZAKEN Kitty Warburg. 10.00 uur: Ontvangst met koffie. 10.30 uur: Opening door Jan Terlouw. Correspondentie, kopij e.d. richten 10.50 uur: W. Zegveld: Industriële De volgende vergadering is op maan­ aan het redactiesecretariaat van vernieuvting als noodzake­ dag 12 februari a.s. om 19.30 uur in De Democraat, lijk element van het so­ Hotel Holiday Inn, Jaarbeursplein 24 Javastraat 6, ciaal-economisch beleid. te Utrecht (nabij het centraal Den Haag. station). 10.20 uur: Koffie. VERANTWOORDELIJKHEID 11.50 uur: Elida Wessel: Innovatie en Op de agenda staan vier wetsontwer­ haar maatschappelijke pen inzake de algehele grondwetsher­ De redactieraad draagt de eindver­ voorwaarden. ziening en wel: antvloorde 1ijkhei d voor inhoud en op­ 12.20 uur: Opening van de sectie­ 15 046 codificatie-artikel, name van publicéties~iri de Democraat. bijeenkomsten. 15 047 wetten en andere voorschriften Het moet.duidelijk zijn dat deze ver­ 13.00 uur: Lunch in sectieverband. 15 048 ambtenaren en antwoordelijkheid zich niet uitstrekt 14.00 uur: Verdere discussie in 15 049 buitenlandse betrekkingen. tot bijdragen van het Hoofdbestuur, secties. fracties in vertegenwoordigende 15.30 uur: Thee. De werkgroep heeft nog steeds be~ lichamen, het SWB-bestuur, het PSVI­ 15.50 uur: Verslag van vijf secties. hoefte aan nieuwe leden. Deze kunnen bestuur, de Adviesraad en andere of­ 16.40 uur: W. Beek: Samenvattende zich opgeven bij ondergetekende: ficiële partijorganen. Al deze bij­ slottoespraak. Ronald L.M. Verhagen dragen zijn als zodanig herkenbaar 17.00 uur: Sluiting. secretaris aan het rubriekshoofd. Secties: Bleulandweg 134 Ook de inhoud van ingezonden brieven, ------2803 HH Gouda die steeds de naam van de schrijver 11. Co hen Jehoram

• PrincipieeJ prateq 11 wel moo•t maar 1• veranden er de samenleving niet mee•• !

Miljoenen Nederlanders willen een andere De ASN groeit gestaag. Maar om een vuist te samenleving. Een samenleving met vrede. kunnen maken is aanzienlijk meer nodig. En zonder discriminatie. Een samenleving met een schoner milieu. Met meer inspraak. Meer Wilt u meer weten over de ASN en haar vele democratie. En met meer kansen voor iedereen. spaarmogelijkheden? Stuur haar dan de hieronder afgedrukte bon ingevuld toe in een envelop met Dat vraagt verandering: Daarvoor is idealisme als adres: nodig. En strijd. Maarvooral macht. De macht van het aantal. De macht van het kapitaal. Het is dus Algemene Spaarbank voor Nederland, wel even belangrijk om na te gaan, aan wie u uw Antwoordnummer 1188, 2500 WB Den Haag (spaar)geld toevertrouwt. (een postzegel is dan niet nodig!) Ook kunt u bellen: 070-47 01 81 (31ijnen). Of bezoeken: De Algemene Spaarbank voor Nederland Rijnstraat 28 in Den Haag (van 8.30 uur tot (de ASN) is voortgekomen uit de kring van de 17 uur). moderne arbeidsbeweging. Opgericht met het doel een vinger te krijgen in de financiële pap. .r------Een vinger die zou kunnen en moeten uitgroeien ~ Naam en voorletter(s): tot een vuist in de strijd voor een betere samen- leving. . ------, Adrcs: ______~----c------De ASN, opgericht door het NVV en de 1 Centrale, verloochent haar afkomst niet. Zij belegt I Code en woonplaats: ______de haar toevertrouwde .180 miljoen gulden van zo'n 55.000 rekeninghouders binnen de daartoe I voorgeschreven richtlijnen, waarbij haar voorkeur uitgaat naar proiekten van algemeen en sociaal Wenst nadere inlichtingen over: J * 0 de ASN in het algemeen . belang. De ASN geeft dus rente zonder bijsmaak! 1 0 de ASN-spaarrekeningen, gekoppeld aan de postrekening . . 1 0 wenst tevens een formulier om een postrekening te openen 0 het giraal-sparen ( = sparen zonder boekje) I 0 de VROEG-BIJ-rekening (een unieke regeling voor jeugdigen van 0 t/m 17 jaar) 0 het jeugdsparen De Zilvervloot (een regeling voor . . "aarba.nk I jeugdigen van 15 t/m 20 jaar) Algetne!!e 0 het termijnsparen (met opzegtermijn) ... nd 0 het depositosparen (met een vaste looptijd) voor Nederl.... I 0 spaardeposito-bewijzen (met een va~te looptijd) Niet J2Yaten,maar doen ... uit J2rinciJ2e! *svp aankruisen hetgeen u wenst 06