Naar zeventien zetels en terug Politiek dagboek 9 maart 1981 - 5 november 1982 Jan Terlouw bron Jan Terlouw, Naar zeventien zetels en terug. Politiek dagboek 9 maart 1981 - 5 november 1982. Veen, Utrecht / Antwerpen 1983 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/terl002naar01_01/colofon.php © 2007 dbnl / Jan Terlouw 7 Voorwoord Van 9 maart 1981 tot 5 november 1982 heb ik geregeld iets opgeschreven van wat ik op politiek gebied meemaakte. Dat was heel wat. In die periode vielen twee campagnes, twee kabinetscrises, twee formaties en een geslaagde lijmpoging. Ik boekte eenmaal als lijsttrekker een opmerkelijke winst en eenmaal een opmerkelijk verlies. Tussen de bedrijven door was ik minister van Economische Zaken in twee kabinetten, in een tijd waarin de economische situatie slechter was dan ooit sinds de Tweede Wereldoorlog. De aantekeningen moesten haastig worden neergeschreven, soms ver na het middernachtelijk uur. Ik moest een keuze maken uit de veelheid van voorvallen per dag en per week. Het zijn vooral de partijpolitieke confrontaties die ik aan het papier toevertrouwde; over het werk op EZ heb ik naar verhouding minder genoteerd. In het algemeen wordt officieel meegedeeld wat in de ministerraad is besloten. Voor het overige zijn vergaderingen van de ministerraad geheim. Ik heb dan ook de opvattingen van individuele bewindslieden, en zelfs van ministersfracties, voor zover die in de MR tot uitdrukking zijn gekomen, uit mijn aantekeningen weggelaten, tenzij de betrokkenen die standpunten zelf nadrukkelijk naar buiten hebben gebracht. Het meeste van wat zich in de MR heeft voltrokken is, al dan niet verminkt, in diverse bladen verschenen. In Den Haag blijft weinig geheim. Ik heb die berichten niet ‘gelegitimeerd’, bevestigd of ontkend, door uit de MR te citeren. Mijn daden zijn door velen en op vele manieren belicht en beoordeeld. In dit boek staat hoe ik dit alles zelf heb ervaren, heet van de naald geschreven. Ik publiceer het omdat het voor de politiek geïnteresseerden in ons land wellicht iets verduidelijkt. JCT Amersfoort, november 1982 Jan Terlouw, Naar zeventien zetels en terug 9 I De campagne (9 maart 1981-26 mei 1981) Maandag 9 maart 1981 De dag na Tweede Kamerverkiezingen zijn de acties van politici alweer gericht op de volgende verkiezingen. De verkiezingsstrijd is dus eigenlijk op 26 mei 1977 begonnen. Officieel niet. De officiële campagnestart van D'66 is bijv. op 25 april a.s. Maar natuurlijk mag iedereen zelf uitmaken wanneer hij zijn persoonlijke campagne begint. Ik besluit dat voor mij 9 maart de eerste dag van de campagne is, een dag zonder opmerkelijke hoogte- of dieptepunten. Ik hou van lage, oneven getallen; 9/3, dat bevalt me wel. Mijn campagnestart bestaat uit het beschrijven van een globaal scenario voor een poppenkast. Hanneke Gelderblom, onze fractievoorzitster in de Haagse gemeenteraad, heeft me daar om gevraagd voor de Haagse evenementen. Jan Klaassen en zijn vrouw Katrijn stemmen natuurlijk D'66, daar hoef ik verder geen woorden aan vuil te maken. We zullen een paar puur slechte lieden laten opdraven die daar anders over denken. Het verhaal moet voor kinderen spannend zijn en voor hun ouders op de achtergrond genoeg dubbele bodem hebben om ook hen te boeien. Ik hou van die formule. Ze inspireert me. Het gevraagde stuk komt dan ook snel tot stand. Meer tijd kost het lezen van de drukproeven van een boek dat Laurens ten Cate, columnist voor de Leeuwarder Courant, me heeft gestuurd. Hij wil graag een commentaartje voor op de flap, positief of negatief. Het boek heet De mensen mogen niet meedoen in Nederland. Uitgever: Friese Pers Boekerij b.v. Een van de weinige keren tot nu toe dat ik dagboekaantekeningen heb gemaakt was op 16 mei 1969. Ik had die dag een politiek debat bijgewoond tussen Hans Moerkerk (D'66) en Laurens ten Cate (toen Nieuw Links in de PvdA). ‘Ten Cate,’ schreef ik, ‘is een opmerkelijke persoonlijkheid. Hij spreekt gemakkelijk en zit vol feitenkennis, waaraan hij met kwistige en geestige hand voorbeelden ontleent. Er is echter geen samenhang in zijn betoog. Enerzijds wil hij de maatschappelijke structuren veranderen, anderzijds kún je die niet veranderen,’ zegt hij. ‘Enerzijds constateert hij verheugen- Jan Terlouw, Naar zeventien zetels en terug 10 de verschijnselen als de bezetting van de Tilburgse Hogeschool, anderzijds ziet hij deze tekenen des tijds niet als voorbeelden van een wezenlijke maatschappelijke ontwikkeling. Hij verdedigt een elitestandpunt op cultureel gebied, terwijl hij economische elite afwijst. Hij begrijpt dat het voortschrijden van economische ontwikkeling noodzakelijk is, maar verwerpt de welvaart omdat die de mensen indolent maakt. Je kunt niet zeggen dat hij geen visie heeft, maar zijn visie is fragmentarisch, hinkt op twee gedachten. Zeer sterk vond ik dat Ten Cate niet eenmaal probeerde iets slechts over zijn eigen partij te verbloemen of iets goeds van D'66 te verdoezelen.’ In het boek herken ik nog heel wat van deze twaalf jaar oude observatie. Hij heeft het belerende wat ook Anne Vondeling had. Welke Fries eigenlijk niet? Zelf ben ik ook gedeeltelijk van Friesen bloede. Ik heb een paar positieve en een paar negatieve zinnen als commentaar geschreven. Benieuwd wat er uit zal worden gekozen voor de flap. Als Laurens het van zijn uitgever zelf mag doen, gok ik op de negatieve. De avond van deze eerste campagnedag, waarin geen kiezer me heeft gezien, is voor een bespreking met Elida Wessel en Suzanne Bischoff en hun adviseurs. De kaderwet specifiek welzijn en de wet voorzieningen gezondheidszorg staan voor volgende week op de agenda. Suzanne en haar welzijnsmensen willen tegen de klippen op decentraliseren en hebben daarbij de D'66-ideologie aan hun zijde. Elida en haar medici vinden dat gezondheidsvoorzieningen o.a door de kostenstructuur niet in die mate kunnen worden gedecentraliseerd en hebben daarbij de praktische kant van de D'66-benadering aan hun zijde. Met enkele compromissen, de scharnierassen van de parlementaire democratie, wordt de zaak soepel geregeld. Dinsdag 10 maart Mijn hemel, de motie-Duinker. Er stond in dat Brox niet handelt in het belang van de volkshuisvesting. Met hulp van een aantal CDA'ers, waaronder Ruud Lubbers, is de PvdA-motie aangenomen. Is het een motie van afkeuring? Natuurlijk is het dat. Als wordt vastgesteld dat een staatssecretaris niet handelt in het belang dat hij moet dienen, dan houdt die vaststelling een afkeuring in. Is het ook een motie van afkeuring in politieke zin? Nee natuurlijk. Het CDA piekert er niet over om twee en een halve maand voor de Jan Terlouw, Naar zeventien zetels en terug 11 verkiezingen een eigen staatssecretaris (en feitelijk dus ook een eigen minister, die immers verantwoordelijk is voor de daden van zijn staatssecretaris) naar huis te sturen. De VVD is het hartelijk met het beleid van Brox eens. Een ordedebat erover in de Kamer. Het merendeel van de vaderlandse columnschrijvers en commentatoren dagenlang in de weer. Stom van het CDA om vóór de motie te stemmen. Stom van de VVD om dat in een persbericht af te keuren. Een lang, lang ordedebat om de fouten uit te pakken, in te pakken, uit te pakken, in te pakken. Ik heb niet aan het debat meegedaan. Fout waarschijnlijk, de verkiezingen naderen. Maar aan zoiets meedoen, daar pas ik voor. Vrijdag 13 maart Gistermiddag heb ik een paar uur gebrainstormed met Walter Zegveld, Hans Weyers en Jaap Schwarz. In ons programma, en intussen ook in dat van de VVD, wordt deeltijdarbeid opgevoerd als één van de remedies voor de werkloosheid. Een paar honderdduizend deeltijdbanen, is dat onzin? Nee, dat is het niet. Zweden, met z'n 7,5 miljoen inwoners, heeft 1,7 miljoen deeltijdbanen. Belangrijker is dat de samenleving sterk is veranderd: korter werken krijgt zin, we zijn op weg naar de self-service samenleving. De economen hebben daar nog weinig greep op. Het is gewenst er een begrijpelijk en leesbaar stuk over te schrijven, zo mogelijk vóór 15 april. Dan kan het nog een rol spelen in de campagne. In het gesprek zijn een aantal concrete suggesties gedaan voor het scheppen van arbeidsplaatsen, waarbij ook de lokale overheden een rol kunnen spelen. Dat kon ik mooi meenemen op mijn spreekbeurt in Boxmeer, gisteravond. Vandaag melden de landelijke dagbladen er vrijwel niets over. Ach, het ging ook maar over werkgelegenheid. Ik had moeten zeggen dat Den Uyl en Van Agt in één kabinet het ziekteverzuim nog verder zou doen toenemen. Dat zou voorpaginanieuws zijn geweest. Zaterdag 14 maart Fractieweekend bij Ineke en Kees Lambers, in Opende, Groningen. De bedoeling is dat de fractieleden me onder vuur nemen om te kijken of mijn kennis van het programma, met alles wat erop en eraan zit, up to date is. We werken niet erg intensief, het is te gezellig. Jan Terlouw, Naar zeventien zetels en terug 12 Voordat het grote doorzakken begint kijken we naar de Brandpunt-special over Hans Wiegel. Hij blijft rustig en beleefd, zijn grote kracht. Volgens het publiek is zijn beste eigenschap ‘kennis van zaken’. Dat moet zijn oorzaak vinden in de resolute manier waarop hij alles zegt, of het juist is of niet. Een man die de twijfel van de intellectueel niet kent. Maurice de Hondt voorspelt in De Rooie Haan winst voor klein links: CPN en PSP, beide 5 zetels. De PPR mist de boot, zakt naar 2. Arme Ria, Leo en Henk, het zijn zulke harde werkers. Het zogenaamde bandwagoneffect kan hen nog verder doen dalen. CDA (47) en VVD (24) liggen vóór op respectievelijk PvdA (43) en D'66 (20). Onze (geringe) daling t.o.v. eerdere enquêtes is er natuurlijk aan te wijten dat intussen bekend is geworden dat we weigeren een kabinet met CDA en VVD te vormen. Wie ons een goed hart toedraagt maar zo'n combinatie wil, haakt nu af.