Kok Joop steekt banaan in de fik Pagina 32

Jaargang 1, nummer 20 12 december 2017

Verschijnt tweewekelijks Losse nummers € 3, –

Joop den Uyl, staatsman Dertig jaar na zijn dood komt Joop den Uyl tot leven in een speciale uitneembare bijlage. Socialist die de utopie niet kon missen. De constante in zijn politieke denken. Maar ook: de grootvader, de wanhopige, de ontroerende, de rechtlijnige, de lompe, de onbevangen figuur. Minister Bram Stemerdink over Joops afschuwelijkste momenten. Fotografen kiezen hun meest l e z veelzeggende plaat. t n e De gesneefde biograaf doet een boekje m t open. En nog veel meer. n e c n i v De volgende Argus verschijnt op 9 januari. o t

o Vandaar dit extra dikke nummer. f

2017, alvast een terugblik:

Rutte misleidt met belasting- voordeel. Leeuwarden koketteert met met beroemdheden die hun heil elders zochten. Oudere werknemers vertrouwen de zaak niet meer. Pagina 2-4

Belastingdeal Verkeerde onderzoekers vonden niks. Pagina 5 Zimbabwe: Wat Sally deed, liet Grace na. Pagina 6 Cyaankali Toneelstukje Praljak houdt conflict levend. Pagina 7 Philipp Blom Gaan! Alarm waar geen speld De niet te missen film. De tussen te krijgen is. overtuigende expo. Het Pagina 28 meest kersterige concert. Het verrassende boek. Word abonnee: Voortaan: Argus-tips. www.argusvrienden.nl Pagina 29 2017 12 december 2017 / 2 12 december 2017 / 3 Zes vaste medewerkers van Argus’ De dode mus van Rutte III binnenlandpagina’s kregen de Think global, vraag: Wat vind jij het meest door FLIP DE KAM hele begrotingsoverschot uit het act local basispad te ‘verjubelen’. opmerkelijke van 2017? et is domweg onmogelijk op het basispad stijgen de col - door NICO HAASBROEK donut - één gebeurtenis te noemen lectieve lasten in de komende kabi - model for - Hdie economie en over - netsperiode met vijf miljard euro. ls je Argus leest en je gaat muleert ze elf basisvoorzieningen heidsfinanciën dit jaar domineerde. Het kabinet zet daar 6,5 miljard Cognitieve op zoek naar mijn gebied, waarop ieder mens recht heeft, plus De gang van zaken achter de dij - aan lastenverlichting tegenover. Adan is dat de stad Rommel - de vervanging van de industriële ken hangt voor een groot deel af Per saldo resteert in de komende dam, maar in het bijzonder Rotter - door een circulaire vorm van eco - van de bedrijvigheid in de rest van kabinetsperiode een beperkte las - dissonantiereductie dam-West. De plek waar ik woon. nomie. Raworth vindt dat de neo - de wereld. De wereldeconomie zit tenverlichting van anderhalf mil - Als de journalistieke rat Argus klassieke economische theorie nog op dit moment in de lift en neder - jard. De voorgenomen afschaffing deed ik onderzoek in mijn buurt en te veel het onderwijs domineert. land profiteert volop mee. ook van de dividendbelasting kost an - door TOM PAUKA en kritiek wordt door de narcist schreef daarover het onlangs ver - ik ben al een dagje ouder, maar wetgeving in andere landen legt derhalf miljard en komt volledig steevast ervaren als onrechtvaar - schenen boek De Middellandman . ik leef in het heden en de toekomst gewicht in de schaal. lage arbeids - ten goede aan buitenlandse beleg - n het afgelopen jaar ben ik ver - dig. De politiek leider vraagt on - Het meest opmerkelijk was te doet me meer dan het verleden. kosten, nultarieven in belastingpa - gers. voor de binnenlandse belas - slaafd geraakt aan nieuws over voorwaardelijke loyaliteit van zijn ontdekken dat veel meer mensen Blom, van Reybrouck en Raworth radijzen en soepele milieuregels tingbetalers zit er dus ten opzichte IDonald trump. ik kan niet entourage en aanhang, maar tege - dan ik dacht wel zo’n beetje klaar inspireren mij en ik probeer de op - elders kunnen bedrijven en financi - van hun positie in 2017 helemaal langs een tv-toestel lopen zonder lijkertijd heeft hij maar een matig zijn met de oude politiek en econo - roep van Blom te beantwoorden eel kapitaal weglokken. Daar staat geen lastenverlichting in. zij beta - even aan de knoppen te zitten, vertrouwen in zijn medewerkers en mie, en daarom hebben besloten om aan een nieuw verhaal te wer - tegenover dat het nationale vesti - len over vier jaar evenveel belas - want het is denkbaar dat cnn net achterban. en de werkelijkheid ziet het heft in eigen hand te nemen. ken. in 2018 ga ik namens de bur - gingsklimaat hoog op allerlei lijst - ting als nu. op dat moment iets te melden heeft de leider opvallend vaak als mate - iets wat ook de Haagse politici en gerbeweging Wij Delfshaven jes prijkt. over de Amerikaanse president. ik riaal dat herformulering behoeft, de traditionele media nog onvol - meedoen aan de verkiezingen in ondanks de nauwe verweven - ezinnen en bedrijven had - heb me begin dit jaar geabonneerd zodat het overeenkomt met wat de doende in de gaten hebben. mijn wijk (qua aantal inwoners zo heid van onze economie met wat er den twee miljard euro las - op twee Amerikaanse kranten, leider al meende, heeft gezegd of over de hele wereld zijn gaan - groot als Gouda). met tientallen in de rest van de wereld gebeurt, is Gtenverlichting kunnen waarin ik alle artikelen oversla be - van plan was. deweg ontzettend veel mensen van buurtbewoners zijn we bezig een het geen uiting van provincialisme krijgen. met dat bedrag blijven de halve die over trump, zijn gezin en Dat de politiek leider zo in elkaar twee opvattingen doordrongen: de toekomstvisie te ontwikkelen. We om het regeerakkoord voor de peri - vaste premie van de zorgverzeke - familie, de mensen die hij benoemt zit, mogen wij van hem of haar toekomst loopt gevaar en daarom verdiepen ons serieus in de onder - ode 2018-2021 als een mijlpaal aan raars en eigen betalingen van zorg - en ontslaat, het Witte Huis, de Re - normaal gesproken niet weten. We moeten we ons gedrag veranderen kant van onze woonomgeving, we te wijzen. De plannen van het kabi - gebruikers – opnieuw afgezet tegen publikeinse Partij, fox news, moeten denken dat we eigenlijk te en niet terugdeinzen voor radicale ontvangen en helpen vluchtelingen, net-Rutte iii zijn op 68 dichtbe - de ontwikkeling volgens het basis - Breitbart, belastinghervorming, maken hebben met iemand die ge - maatregelen. en: omdat de kloof we ontwikkelen initiatieven die in - drukte bladzijden tot achter de pad – achter, als gevolg van de be - opiniepeilingen, de kerstdecoraties woon is, gewoon zoals wij. trump tussen rijk en arm alleen maar gro - komsten voor middelland genere - komma uitgestippeld. niet verwon - oogde matiging van de collectief in het Witte Huis en het gerucht dat is een uitzondering. Hij zegt ter wordt, moeten we op zoek naar ren, we zijn actief met publiek delijk, want de vier coalitiepartijen gefinancierde zorguitgaven. Deze melania de kerstballen niet zelf hardop dat hij excellent is in alle een nieuwe economie. vastgoed en wat dies meer zij. Pas vertrouwen elkaar voor geen meter. meevaller merken gezinnen in hun aan het publiek toont maar is ver - opzichten, dat kritiek op hem eerst schudde David van nu pas ik de slogan Think global, naarmate er meer partijen nodig portemonnee, maar de schatkist vangen door een dubbelganger ge - daarom altijd onterecht is, want Reybrouck ons wakker met zijn act local echt letterlijk toe en dat zijn voor een meerderheid in het wordt er niet wijzer van. Daarom naamd Gina Rodriguez, omdat niemand kan iets, wat dan ook, pamflet Tegen verkiezingen , waarin bevalt uitstekend. parlement, lopen de kosten op. wordt de veronderstelde meevaller melania het spuugzat is. Wat ze beter dan hij. hij alternatieven schetst ter bestrij - elke partij heeft geldkostende ver - bij de zorgkosten bij gezinnen precies spuugzat is houdt men nog ik volg natuurlijk ook de opinie - ding van de representatieve demo - ls ik iets niet mis, dan is het langens – extra uitgaven, lastenver - weggehaald via een verhoging van geheim, maar de onthulling is aan - peilingen en het is duidelijk dat de cratie. Dit najaar trokken andere de coalitiepolitiek van lichting – en die moeten voor een het tarief van de loonbelasting en staande. meerderheid van de Amerikanen critici aan de bel. in Wat op het spel ARutte, Buma & Pechtold of deel worden gehonoreerd. Het re - de inkomstenbelasting. Het is door ik heb de volgende verontschuldi - meer dan genoeg heeft van trump. staat verzucht de historicus Philipp het rechtse lokale gehakketak van geerakkoord draagt er de sporen niemand opgemerkt.Het kabinet en ging voor deze verslaving. ik heb maar hij blijft stevig in het zadel Blom: ‘De mensheid vreet door, leefbaar, Pvv en Denk; dan zijn van. zijn succesvolle spin doctors heb - een aantal jaren doorgebracht in zolang de harde kern van zijn aan - bij hen de trouw aan trump eerder bare ervaringen wordt geconfron - gevangen in haar eeuwigdurend het de mainstream media en de in - Het kabinet-Rutte iii verhoogt ben belastingbetalers blij gemaakt het gevolg van politieke leiders, en hang hem trouw blijft: witte men - toenemen dan afbrokkelen. Wat teerd. Bijvoorbeeld: verslaafd zijn heden.’ Blom noemt zichzelf een cest van de publieke omroep; dan de overheidsuitgaven met acht mil - met een dode mus. ik ben altijd nieuwsgierig gebleven sen die hun levensomstandigheden merkwaardig is, want trump en aan roken en tegelijkertijd weten vrolijke pessimist en hij roept ons zijn het de marketingtypes die jard euro en verlicht de lastendruk De twee miljard die gezinnen naar wat ze gemeen hebben. nar - sinds de jaren zeventig niet hebben zijn partij doen niets voor deze dat je er longkanker van kunt krij - op om een nieuw verhaal te maken. overal rondfladderen en de schijn - met meer dan zes miljard euro. door de neus is geboord, zijn klein cisme – vroeger heette dat ijdel - zien verbeteren. ze stemden de vo - mensen. misschien is de verkla - gen. De cd-reductie is dan: “ik ge - verder vindt hij dat de markt voor communicatie via het internet. ik Alles ten opzichte van de situatie bier in vergelijking met de totale heid– is bijvoorbeeld een vast rige twee keren voor Barack ring, zeggen sommige commenta - loof dat kankeronderzoek niet.” de maatschappij moet gaan werken heb steeds minder met hebzucht en waarin politici alleen op de winkel opbrengst van belastingen en soci - bestanddeel van leiderschap, wat obama, maar de kloof tussen arm toren in de vS, dat we hier te Als iets dergelijks de trouw van de in plaats van andersom. oxfordon - lach iedereen die daar wel op uit is zouden passen (het zogeheten ba - ale premies (270 miljard) en de helemaal niet zo vreemd is, want en rijk is toen, met een Democraat maken met een geval van cogni - trumpaanhangers verklaart, is er derzoeker Kate Raworth schreef vierkant in zijn of haar gezicht uit. sispad). in de Argus van 17 oktober omvang van de economie (730 ook gewone mensen zijn vaak in het Witte Huis, alleen maar gro - tieve dissonantiereductie. Dat is weinig reden om te hopen dat we het boek Dougnut Economics . ze ik combineer het actieve bewoner - liet ik zien dat het kabinet hiervoor miljard). misschien was dit voor - enigszins narcistisch, maar een po - ter geworden. Journalisten die deze een theorie over hoe men de span - binnen een redelijke termijn van bepleit de transitie van oud naar schap met de heerlijke wereld van budgettaire ruimte heeft gevonden beeld van misleidende overheidsin - litiek leider trekt altijd kritiek aan trump-stemmers interviewen, zien ning oplost als men met onverenig - hem af zullen zijn. nieuw economisch denken. in haar het boek. door in eerste aanleg méér dan het formatie het puntje van 2017. De controle van de uitvoerende macht door PIERRE VAN ENK daan; D66 mag worden geprezen kiezing van de uitvoerende macht haal: veRBooD, de aftrek van de zeden. tot mijn ergernis, die na zo werkt. De kiezers rekenden zich weer zouden voordoen. voor het aanleveren van vrouwen een soort gewoonterecht te wor - hypotheekrente zelfs maar ter veel jaren nog steeds niet is ver - op niet mis te verstane onder Rutte iii hoeven we e geboorte van het kabinet- als Kajsa ollongren, Sigrid Kaag den. De ware inzet van de Kamer - sprake te brengen. Dat was destijds teerd, nam niemand daar destijds wijze met zijn partij af, zij daarvoor nu niet bang te zijn, al - Rutte iii is natuurlijk voor en ingrid van engelshoven. verkiezingen is, of behoort te zijn, een heikel punt en Balkenende aanstoot aan. Hier lieten leden van het waarschijnlijk niet thans voor wat betreft Pechtold, Dde binnenlandse politiek dé maar wat mij nog interessanter de aanwijzing van volksvertegen - wilde niet dat er twijfel zou rijzen de volksvertegenwoordiging die omdat zij zich in hun Buma en Segers. Als Kamerlid en gebeurtenis van het jaar 2017. lijkt, is vast te stellen wie er niet in woordigers belast met de controle over de vaste wil van zijn partij om hadden gezworen zonder last en staatsrechtelijke geweten fractieleider vervullen zij de func - Door lang, smartelijk persen en het kabinet zitten, namelijk de frac - van die uitvoerende macht. die aftrek te handhaven. Hij ruggen- spraak hun werk te doen, gekwetst wisten. zij had - tie waarvoor ze zijn verkozen: het duwen is de bevalling ten slotte tieleiders van cDA, D66 en chris - Hoezeer de zaken in dit opzicht vreesde dat dit bij verkiezingen ze - zich knechten door een lid van het den in het algemeen ge - controleren van het kabinetsbeleid. doorgebroken. Het was niet altijd tenUnie, Sybrand Buma, Alexan- in de war waren geraakt, bleek een tels zou kosten. kabinet dat zij geacht werden noeg van zijn kabinet en Hier zijn verhoudingen rechtge - heel verheffend om te zien, maar der Pechtold en Gert-Jan Segers. tiental jaren geleden onder het zo - streng op de vingers te zien! en zijn partij. Het doorschui - trokken. Jammer alleen dat Rutte gezegd moet toch worden dat het Dat is een doorbraak in de jaren - veelste kabinet-Balkenende, toen it dictaat van de toenmalige niemand uit die kongsi van poli - ven van partijleiders naar er ook niet toe heeft kunnen of wil - resultaat niet tegenvalt. Het is een lang gegroeide gewoonte om geko - de premier, tevens leider van het premier impliceerde een tiek, partijen en pers die het vinger - ministerszetels ging ge - len besluiten de vvD-fractie in verjongd kabinet geworden, met zen lijsttrekkers een plek in het cDA, het de leden van zijn partij, Dperverse omkering van de tje ophief om te protesteren. woon door, met telkens het plaats van het kabinet te leiden. nieuw talent. De deelnemende par - kabinet te geven. op die manier inclusief degenen die in de tweede staatsrechtelijke verhoudingen en Gelukkig heeft de opzet van de Balkende tekent de stukken voor de over - risico dat aberraties als die Dan was de rectificatie compleet tijen hebben gedurfde keuzes ge - begon gaandeweg de directe ver - Kamer zetelden, verbood, ik her - een fataal bederf van politieke toenmalige cDA-leider niet ge - dracht. foto RvD van Jan Peter Balkenende geweest. 2017 12 december 2017 / 4 Binnenland 12 december 2017 / 5 Franeker wil academische Een nutteloos onderzoek allure terug door GERARD AALDERS hoek weten niet hoe ze een inge - opvolger en zijn voorganger (inclu - stellingen. De RvD had het beter door PIETER DE GROOT niet levensvatbaar te zijn; het ver - wikkelde geheime deal moeten sief echtgenotes) geregeld in vaste andersom kunnen formuleren, na - huisde naar leeuwarden. ondanks en jaar geleden stelde pre - ontrafelen. en variabele kosten: de A- en B- melijk dat het Koninklijk Huis, een oen eduard van zuijlen in de samenwerking met de techni - mier mark Rutte een com - Het was logischer geweest de componenten. Het koninklijke in - paar uitzonderingen daargelaten, 2015 waarnemend burge - sche universiteiten van Delft, eind - Emissie in om een Algemene Rekenkamer, accoun - komen heet in die wet heel zielig vrijgesteld is van belastingbetaling. Tmeester werd van franeke - hoven en twente sneefde het daar belastingdeal te onderzoeken die in tants of fiscalisten op deze klus te een uitkering, hoewel het om mil - Het commissierapport kreeg radeel, ontdekte hij dat de in 2010 alsnog. Dat heeft vooral de jaren zeventig met de oranjes zetten. Allemaal veel te gevaarlijk, joenen gaat. op zo’n onderzoeks - een fraaie titel mee: Het inkomen hoofdplaats eens universiteitsstad ook te maken met het saaie imago zou zijn gemaakt op aandringen moet minister-president mark rapport zat niemand te wachten, van de koning . Het suggereert dat was. nu spant hij zich in om fra - dat de friese steden aankleeft. van prins Bernhard. Dat laatste Rutte hebben gedacht: stel je voor want er is al ruimschoots literatuur alle ins en outs hiermee in kaart neker, een stadje van 13.000 zielen leeuwarden, volgend jaar cul - maakt het bestaan van die deal dat ze wat vinden. maar zelfs ex - over de Wet financieel Statuut zijn gebracht (behalve dan die be - dat met zijn Planetarium en andere turele Hoofdstad van europa, is meteen geloofwaardig, want leer perts zouden voor een schier on - voorhanden. lastingdeal). monumenten teert op oude roem, druk bezig dat van zich af te mij Bernhard kennen; voor geld mogelijke taak hebben gestaan. er is destijds jaren over de wet ik kan natuurlijk niet bewijzen weer academische allure te geven. schudden. De stad doet dat opmer - deed hij alles. niettemin luidt nu Want hoe ontwar je een geheime gesteggeld, maar vrijwel geen Ka - dat er wél geheime afspraken zijn een opmerkelijke ambitie. Hij wil kelijk genoeg met beroemdheden De tentoonstelling ‘Mata Hari, de mythe en het meisje’ is t/m 2 april het eindoordeel van de commissie- belastingafspraak als je niet eens merlid durfde er uiteindelijk zijn gemaakt. net zo min als de com - graag een dependance van de die hun roem elders hebben ver - 2018 te zien in het Fries Museum in Leeuwarden. van Baalen: geen spoor van een weet waar je moet beginnen? ver - vingers aan te branden. Het is missie kan concluderen dat ze niet leeuwarder nevenvestiging van de worven. zowel de schilder Alma deal. gelijk het met de Panama of Para - daarom een wet geworden die het zijn gemaakt. ze heeft alleen niets Rijksuniversiteit Groningen tadema als de danseres-spionne leon opgeheven bij gebrek aan stu - pret. De stad moest het uiteindelijk in die commissie had ik nooit dise Papers . zonder tipgever of lek koningshuis in vrijwel alles ter gevonden. (RUG). Gaat hem dat lukken? mata Hari, aan wie succesvolle denten: in het nietige franeker viel doen met drie hbo-opleidingen. vertrouwen. niet omdat ze als we - ben je nergens. wille is. volgens de RvD betalen er ligt inmiddels een door hem tentoonstellingen zijn gewijd, ver - er buiten de studie niets te beleven. maar kijk eens: nu de universi - tenschappers niet deugen; het pro - De commissie komt nu met een de leden van het Koninklijk Huis In april verschijnt van Gerard en de RUG ondertekende intentie - lieten de stad al op hun vijftiende. vervolgens kreeg Groningen de eer teit Groningen aan haar grens zit, bleem was dat ze niet de kennis rapport over de geschiedenis van sinds 1972 ‘de belastingen die ook Aalders het boek Wilhelmina, verklaring. De gemeente gaat 1 ja - en grafisch kunstenaar maurits en viste leeuwarden achter het net. ‘gunt’ zij leeuwarden zomaar een hadden voor dit specifieke onder - de Wet financieel Statuut Konink - voor andere burgers van toepassing werkelijkheid en fictie . Daarin nuari op in groter verband, de escher, wiens werk in 2018 te zien in 1976 kwam er na jarenlang elfde faculteit. op 3 november zoek. Hoogleraren uit de histori - lijk Huis uit 1972. Daarin wordt zijn’. Afgezien dan van een aantal ook aandacht voor de gemeente Waadhoeke, en het zou zal zijn, was pas vijf toen zijn ou - fries gelobby een universitaire ne - werd de aankoop bezegeld van de sche, juridische en bestuurskundige het inkomen van de koning, zijn bij wet geregelde specifieke vrij - geldstromen van de Oranjes. van zuijlen veel waard zijn het ders naar Arnhem verhuisden. venvestiging. Deze subfaculteit So - monumentale, uit 1880 daterende karwei af te maken. De franeker Het is de eeuwige kwaal waar - ciale Wetenschappen is snel weer Beurs, waarin ruimte komt voor ondernemers steunen hem alvast en aan leeuwarden en heel fryslân ter ziele gegaan, niet alleen ten ge - duizend studenten. en nu hengelt bezorgden een petitie bij commis - lijdt: het wegtrekken van talenten volge van bezuinigingen, maar ook franeker naar een dependance. Die Het pessimisme van Wolfgang Mattheuer saris van de Koning Arno Brok. die iets voor de lokale cultuur en van de slechte naam, haar bezorgd zou dan in de leegstaande histori - Het is niet de eerste keer dat economie kunnen betekenen. nog door scripties van een allerbelab - sche Botnia-stins kunnen. maar franeker zijn academische verle - altijd wordt het verlies van de fra - berdst niveau. nadat martin van nog steeds datzelfde euvel: in fra - door GUUS GONGGRIJP vallen is dat zeker terecht. De fi - den wil doen herleven. in 2006 neker universiteit betreurd, die na Amerongen in Vrij Nederland had neker is niets te beleven. op die guur die dat brandende atelier in bleek na acht jaar zieltogen het leiden in 1585 de tweede universi - afgerekend met ‘het potteus be - ene vijfde woensdag in juli na dan, useum De fundatie in leipzig door het raam verlaat, bij - cartesius instituut, een kenniscen - teit in de noordelijke nederlanden wustzijn in een lesbisch-feminis - wanneer de grote Pc-kaatspartij zwolle heeft al een aan - voorbeeld. mattheuer heeft dat mo - trum voor duurzame innovaties, werd. in 1811 werd zij door napo - tisch denkkader’ was het uit met de wordt gehouden. Mtal tentoonstellingen ge - tief vaker gebruikt, en in De organiseerd rond de voormalige fundatie hangt daar nog een voor - wereld van het socialisme. Rood beeld van. had als thema de heilstaatverwach - een ander veel voorkomend tingen in de Sovjet-Unie, daarna thema is icarus, de mytho- logische Langer doorwerken? Wie? Ik? was de oost-Duitse schilder Wer - figuur die met zijn vleugels te dicht ner tübke aan de beurt en nu Wolf - bij de zon komt en neerstort, een door JEROEN SPRENGER maar wat willen mensen zelf? ze leeftijd gaan samen,’ vat Delta ook in de relatie met hun werkge - gang mattheuer, eveneens uit de klassiek symbool van de mense - zitten er niet op te wachten, blijkt lloyd de conclusies van een eigen ver. DDR. Daar in zwolle stond ik lijke hybris. zo hangt er een schil - et kabinetsbeleid is gericht uit Bert Breij’s proefschrift Eerder studie samen. Beide rapporten De wens vervroegd uit te tre - opeens weer tegenover mattheuers derij waarop de inzittenden van op langer doorwerken. De weg om gezond te blijven. gaan uit van de politieke wens den, zoals die uiteindelijk in zijn hierbij afgebeelde Binnen, buiten een autobus naar een neergestorte Hverhoging van de AoW- Het kabinet zet in op een ‘cul - mensen langer te laten werken. promotieonderzoek naar voren en ik , dat ik kende van de tiende icarus kijken. ‘Ramptoeristen’ vol - leeftijd moet dat ‘stimuleren’. tuuromslag’ op de arbeidsmarkt om in de jongste serie Zomergasten komt, vat Breij samen in: “Het is (en laatste) kunsttentoonstelling gens een recensie in NRC Handels - ouderen langer aan het werk te heeft primatoloog frans de Waal genoeg geweest; ik voel dat ik op van de DDR in Dresden die ik een blad . Je moet in het oude houden. Sociale partners worden zijn onderzoeksmethodes vergele - tijd – nu ik nog goed gezond ben, paar maal heb bezocht. oost-europa hebben gewoond om gemaand afspraken in cao’s te ken met die van sociaalweten - en niet écht oud – bij deze baas volgens de destijds heersende te zien dat die bus van het Hon - maken over ‘scholing, zicht op schappers. Die proberen via weg moet.” opvatting weerspiegelde kunst de gaarse merk ikarus is, hét merk in minder belastend werk en speci - vragenlijsten opvattingen van men - maatschappelijke werkelijkheid, het hele socialistische kamp. vaag fieke voorzieningen voor ouderen’. sen te achterhalen en op basis daar - et arbeidsmarktbeleid lijkt maar dat was wel een kwestie van is voorop het vleugelembleem van Argus Dreigend wordt daaraan in het re - van voorspellingen te doen. De een jojo. Berichten over perspectief. zo was er een schilde - de fabriek te zien. voeg daarbij dat Verschijnt tweewekelijks geerakkoord toegevoegd ‘dat niet Waal lacht erom. Hij kan apen Hrobotisering en vernieti - rij van een geasfalteerde weg die de bus op het schilderij een helling Hoofdredactie Jan Haasbroek en zal worden geaarzeld daaraan con - moeilijk schriftelijk vragen stellen. ging van banen worden afgewis - opeens overging in een modderig afraast, en de boodschap lijkt dui - Rudie Kagie sequenties te verbinden’. Hij observeert hun gedrag: uren, seld met die van tekorten op de pad. West-Duitse bezoekers zagen delijk. Eindredactie Ingrid Brouwer en tegen ieders verwachting in be - maanden, soms jaren achtereen. arbeidsmarkt. overheidsmaatrege - daarin de bedreigde natuur, oost- Paul Westink Redactie Paul Arnoldussen, sloot minister Wouter Koolmees len waarom wordt gevraagd, heb - Duitsers gaven als commentaar: Wolfgang Mattheuer: Binnen, buiten en ik (1986) . n 1988 is mattheuer uit de par - Mark Blaisse en kort na zijn aantreden een verdere ert Breij heeft de zaak om - ben vaak pas effect als de jojo Het asfalt was weer eens op. matt - tij gestapt. Dat hij kritisch John Jansen van Galen verhoging van die leeftijd voorals - gedraaid. zijn vertrekpunt is alweer het keerpunt heeft bereikt. heuers ijzersterke beeld Der Ibleef over wat er na de Wende [email protected] nog te laten voor wat die is. Wordt Bniet de wens van de politiek, eén ding is zeker: de bevolking Jahrhundertschritt , waarvan nu een Honecker mochten sommigen ex - kunst, met bijbehorende exposities, kwam, maken zijn latere schilde - Vormgeving Lucy Prijs daarmee tegemoetgekomen aan de maar die van de – oudere – werk - vergrijst. exemplaar in De fundatie staat, poseren in het Westen, en er waren maar nauwelijks was die staat in - rijen duidelijk. Hij had altijd al ge - Letter logo Richard Keijzer wens om tijdig gezond het arbeids - nemers. voorafgaand heeft hij hen Breij laat weten dat ouderen leidde destijds tot heftige discus - er zelfs met contacten in de hoog - gestort of kunstenaars als matt - zegd dat zijn pessimisme niet een proces te kunnen verlaten? intensief en diepgaand geïnter - niet vanzelfsprekend bereid zijn sies. er viel echt wat te beleven. ste partijkringen. met deze collega heuer lagen er helemaal uit. vooral bepaald maatschappelijk stelsel Uitgever Stichting Arguspers Keizersgracht 337, Werknemers hebben al vaak de viewd. Het is weliswaar geen ob - aan de oplossing van de spannin - De politiek redacteur van de heb ik de catalogus van de tentoon - schilders die eerder het land had - gold, maar de mensheid in het al - 1016EG Amsterdam vraag voorgelegd gekregen of ze serveren à la De Waal, maar komt gen op de arbeidsmarkt mee te DDR-Revue , waar ik destijds stelling doorgenomen. Bij Binnen, den verlaten, voerden campagne gemeen. De kwaliteit van zijn werk [email protected] langer willen doorwerken. Uit - er wel dichtbij. De uitkomst laat werken. ze zullen moeten worden werkte, koesterde een diep wan - buiten en ik sloeg hij meteen aan: tegen hen met kwalificaties als is gebleven, alleen dat spannende komst: daartoe zijn ze onder voor - zien hoezeer werknemers zich er - verleid, nadat eerst het wantrou - trouwen tegen kunstenaars en “Die wil er tussenuit knijpen!” Hij ‘Staatskunst’ en ‘ Arschlöcher ’. van toen, dat komt niet meer terug. Druk APG Diemen waarden bereid. ‘Gezonde werk- geren aan de overheid, die ze onbe - wen in overheid en ondernemers vroeg achterdochtig wat ik toch had tenslotte – maar dat heeft hij De laatste tijd vindt er een her - evengoed een fascinerende ten - Jaarabonnement: € 50, – (24 nummers) nemers denken langer door te kun - trouwbaar noemen als het gaat om dat sinds de economische crisis steeds op die tentoonstelling te pas later opgebiecht – bij de Staats - waardering plaats, waarbij dan toonstelling. Abonneren kan via de site nen werken,’ zetten cBS en tno het moment van de uitkering en van 2008 is opgebouwd, is wegge - zoeken had. volgens hem stopten sicherheit gewerkt. vooral wordt gewezen op de kritiek www.argusvrienden.nl Abonnenmentenservice tel.: 088-1102043 boven een rapport van begin dit de hoogte ervan. ook blijkt hoe nomen. Het besluit van minister die lui allemaal verborgen bood - in de jaren vóór 1989 was er in die ze in hun werk tot uitdrukking Wolfgang Mattheuer (1927- Volg ons op jaar. ‘Hoger rapportcijfer huidige diep daardoor onzekerheid ingrijpt Koolmees gaat in de goede rich - schappen in hun werk. Suspect het Westen een groeiende belang - brachten. Daarop ligt ook de na - 2004) – Retrospectief . Tot 7 www.facebook.com/argusopiniekrant/ baan en hogere gewenste pensioen - in hun persoonlijk leven, maar ting. waren ze sowieso. onder erich stelling voor de DDR-schilder - druk in zwolle, en in een aantal ge - januari in De Fundatie in Zwolle. Buite nla nd 12 december 2017 / 6 12 december 2017 / 7 voor Sally mugabe Kroatië en de Haagse gi fbeker door ALIDA MEURSING Het is een bekend verhaal: brug voor terug. en wat de burger - bak om de eindjes aan elkaar te vaardige veroordeling’ door buiten - een veroordeelde man krijgt slachtoffers betreft, dat was duide - kunnen knopen. Dit beeld is zo ge - landse mogendheden. Als zij ge - et zou me niets verbazen als Sally de keuze tussen exil en de lijk een geval van groepssuïcide, woon geworden, dat de meesten vangen worden gezet, wordt dat mugabe ligt te schuddebuiken in iedereen weet toch dat Bosniërs van ons niet eens meer reageren. gezien als een nationale ramp. in haar graf op Heroes Acre in Ha - dood, en kiest het laatste. aan melancholie lijden? zoals onze Bij gebrek aan oplossingen om beide gevallen zijn deze mannen rare. ‘Gucci Grace’, de voormalige Het is een vertelling van eerste vrouwelijke president zo de burgers een kwalitatief betere helden die ‘dapper hebben gestre - secretaresse die de tweede me - martelaarschap, moed en treffend zei: dit was een opstandige bestaan te bezorgen, verzinnen den’ om de eer van Kroatië te red - Hvrouw mugabe werd, kreeg weliswaar een op - daad van een oprecht mens tegen onze politici mooie nationalistische den, lang nadat het laatste schot zelfopoffering. Dat is althans rotpremie van 10 miljoen dollar, toch is het voor een moreel failliete uitspraak. sprookjes. en hierbij hebben zij heeft geklonken. haar uit met de pret nu zij niet langer troonop - wat de Kroatische elite ons Het klinkt misschien morbide, een onverwachte bondgenoot ge - Dit betekent niet dat ik het icc volger is. wil doen geloven. maar opnieuw rijst de vraag welke vonden in het icc. Het hof helpt verwijt dat het niet zijn best heeft Sarah francesca, roepnaam Sally, was Gha - rol het icc speelt in het voeden bij het openhouden van de wonden, gedaan om het publiek uit te leg - nese en de eerste vrouw van Robert mugabe. ik door ANON HORVAT van nationalisme in de landen die het voedt het drama van ‘wij tegen gen wat de principes, doelstellin - vond haar een heerlijk mens. ik leerde haar ken - eens bekend stonden als Joegosla - de rest’ en dient als voortdurende gen en uitkomsten zijn geweest nen in de jaren dat ik in zimbabwe woonde, tus - it verhaal gaat niet vië. Was het niet de bedoeling van herinnering dat ‘zij’ achter ons aan van de processen die in Den Haag sen 1982 en 1985. We scheurden in haar over Socrates, maar het hof om niet alleen recht te doen zitten. op dit vlak levert het icc hebben plaatsgevonden. op een konvooi van gebutste oude Peugeots door het over de Bosnisch- gelden, maar ook een laatste woord altijd. paar uitzonderingen na heeft het land om projecten te bezoeken die waren ge - Kroatische generaal te spreken over wat er precies is hof alles gedaan wat onder de ge - adopteerd door de Diplomats’ Wives Club , erg Slobodan Praljak, die gebeurd tijdens de burgeroorlog, en et toneelstukje van gene - geven omstandigheden mogelijk bekwaam in fondswerving. Deind vorige maand door het inter - waarom, zodat wij allen weer ons raal Praljak is slechts de was. ik leg de schuld eerder bij Het ging plankgas op weg naar een leprako - nationale criminele Gerechtshof leven kunnen oppikken? Hzoveelste in een lange rij onze collectieve verwachtingen. lonie, of een mozambikaans vluchtelingen - voor voormalig Joegoslavië (icc) er zijn 22 jaar verstreken sinds gebeurtenissen die het conflict Geheel smetteloze, twijfelvrije kamp, of een revalidatiecentrum voor kinderen tot twintig jaar celstraf werd ver - het einde van de oorlog. meer dan wakker houden en ervoor zorgen rechtspraak vind je alleen in strip - die op mijnen waren gelopen. De first lady bij - oordeeld wegens oorlogsmisdaden twee decennia van onafhankelijk - dat de ‘nationale helden’ niet wor - verhalen. Gerechtshoven zijn nu houden was nauwelijks te doen. ik herinner me in Bosnië en Herzegovina. Uit pro - heid hebben de meeste Kroaten be - den vergeten. Want de strijd gaat eenmaal menselijke uitvindingen, nog een bijzonder reisje, toen mijn Portugese test tegen de uitspraak dronk Pral - wezen dat de droom van door, niet met kalasjnikovs, maar waar met juridische en politieke vriendin fernanda en ik nogal zenuwachtig wer - jak in de rechtszaal dodelijk gif. onafhankelijkheid inderdaad niets met woorden. De video waarop is beperkingen wordt gewerkt en den bij het zien van het bord lilongwe: nog De beelden van zijn zelfmoord zijn anders was dan een droom. De te zien hoe Praljak gif inneemt ter - waar de rechters soms vele jaren even wat doorrijden en we zouden in malawi de hele wereld overgegaan. zure economische realiteit herin - wijl de ‘kleine buitenlandse’ rech - nodig hebben om tot een oordeel te belanden. na wat angstige momenten bij weg - Het officiële Kroatische verhaal nert ons er dagelijks aan hoe wei - ter (zoals hij in onze media is komen. in het geval van oorlogs - versperringen vonden we Sally en haar begelei - luidt: de officier heeft niets ver - nig wij opgeschoten zijn. Daar genoemd) bijna stikt in verwarring, misdaden worden de veroordelin - ders geparkeerd langs de weg, lachend van oor Sally en Robert Mugabe, 1980. keerd gedaan en de brug in mostar hoef je geen dikke rapporten voor zal voortdurend worden afge - gen sowieso nooit door alle tot oor. Uit de kofferruimte van haar auto (vol die hij heeft verwoest, was toch al te lezen. Wie door onze steden speeld. Het icc heeft betrekkelijk betrokken partijen aanvaardbaar machinegeweren) toverde ze flessen fanta. van maatpakken naar lachwekkende outfits: in 1985 werd mijn beste vriendin michelle faul, over de houdbaarheidsdatum heen: wandelt, zal al gauw een oudere onbekende lieden tot sterren ge - geacht. De uitkomst is altijd een Sally was, ondanks een nieraandoening en mugabe werd, zoals de BBc berichtte, een unli - geboren en getogen in zimbabwe en journalist ‘we’ hebben ze eigenlijk een ple - bewoner, die een heel leven hard bombardeerd, die door trossen aan - win-verlies scenario. Daardoor wekelijkse dialyse, onstuitbaar en altijd goed kely fashion icon . en Gucci Grace deed maar al voor Associated Press, door mugabe het land uit zier gedaan door hem op te blazen. heeft gewerkt als leraar of ambte - hangers worden bejubeld wanneer kunnen zij niet de snelle en schone geluimd. ze was wat mij betreft de belichaming te graag mee. geknikkerd. mijn favoriete nieuwslezer op de tenslotte kregen ze er een mooiere naar, zien wroeten in een vuilnis - zij terugkeren van hun ‘onrecht - afronding bieden waarop wij alle - van African Laughter , de titel van een mooi kort zimbabwaanse televisie, Godfrey majonge, liep maal zo hopen. verhaal van Doris lessing. ze hield van dansen, e gevolgen van dit narcisme zijn desas - een dwarslaesie op toen hij uit een raam sprong, van omhelzen, van lachen. treus. van de graanschuur van zuidelijk om erger te voorkomen. openbaar aanklager Ri - aar waar staan wij dan? Dat kon je van Robert niet zeggen. Hij was DAfrika, rijk aan grondstoffen, gezegend chard Acton kon zijn werk niet meer naar beho - Hoe moet de gemiddelde stijfjes, altijd keurig in het pak, keek je nooit met een ongekende veestapel en goede infra - ren uitvoeren en vertrok naar engeland, waar hij MKroaat, die de oorlog en recht in de ogen en gaf een slap handje. ‘er is structuur ging het in een paar decennia naar een tot zijn dood actief was in de House of lords. het held/schurkverhaal achter zich geen Britser politicus in Afrika te vinden dan bankroet land, waar een mensenleven en eigen - zimbabwe kon de belofte niet waarmaken en wil laten, zich voelen als hij een re - Robert mugabe. zijn engels is even foutloos als dom niets meer waard zijn. en dat terwijl de be - werd toch het corrupte land dat waarnemers gelmatige stroom tot helden omge - dat van een BBc-nieuwslezer en klinkt ietwat volking, als gevolg van jarenlange vreesden. toverde oorlogsmisdadigers uit negentiende-eeuws,’ schrijft de Britse journalist internationale boycot, erg goed was geworden Als ik denk aan zimbabwe, dan ruik ik een Den Haag ziet komen? Die kan David Blair in Degrees in Violence (2002), een in zelfvoorziening. mengelmoes van geuren: de rode aarde, hout - toch niet anders dan gefrustreerd biografie van mugabe. ik herinner me de viering van de onafhanke - vuurtjes, geroosterde sorghum, jasmijn en fran - raken doordat het icc onze politici mijn veronderstelling is dat Sally haar man lijkheid in 1982. Het stadion met vele tiendui - gipane. en dan denk ik aan een uitzonderlijke voortdurend handvatten biedt om in toom hield en dat pas na haar dood in 1992 zenden mensen; het gejuich dat losbarstte toen gemeenschap van mensen die goed wilden. hun vluchtige retoriek te blijven de megalomanie ruim baan kreeg, niet in de een groepje kinderen een krijgsdans uitvoerde: Sally mugabe voorop. volhouden? laatste plaats vanwege de ongebreidelde ambitie het enige blanke jongetje was de ster. Het leek We kunnen nog zo kwaad zijn van Grace. van gebutste oude auto’s ging het al een belofte: wit en zwart zouden samen de toe - Alida Meursing woonde tussen 1982 en 1985 op Den Haag, maar we moeten wel gauw naar een bespottelijke Rolls-Royce lan - komst bepalen. in Zimbabwe. Ze was getrouwd met een de hamvraag stellen: wie hebben daulette en een mercedes S600 Pullman Guard, maar die toekomst werd almaar somberder. diplomaat. een president gekozen die een staatsbezoek aan iJsland afbreekt om naar huis te vliegen en daar te kapitaliseren op de jongste propa - gandagelegenheid? en welke men - sen hebben een parlement gekozen dat de zelfmoord van generaal Praljak met een minuut plechtige Wie het kleine niet eert… een abonnement op Argus stilte herdenkt? zoals het vaak gaat in het leven: als we echt een zondebok zoeken, moeten we gewoon in de Argus hoeft niet zo nodig de grootste krant Maar liefst een derde goedkoper dan wat u in spiegel kijken. van Nederland te worden. Klein is mooi, de losse verkoop voor Argus zou betalen. al zou iets groter dan nu nog mooier zijn. Bovendien weet u dan zeker dat u niets mist. Anon Horvat is een Kroatische Voor slechts € 50 ploft Argus 24 keer per jaar Neem een abonnement (snel en efficiënt) via intellectueel en activist die moet op uw deurmat. www.argusvrienden.nl vrezen voor represailles. Zijn echte naam is bij de redactie Slobodan Praljak (midden) in de rechtszaal, 2013. foto vn-tRiBUnAAl bekend. Achte rwaar ts ! 12 december 2017 / 8 12 december 2017 / 1 In de rubriek Achterwaarts! (de naam is ontleend aan de memoires van journalist Max Nord) kijken bekende en minder bekende mensen terug op episodes uit hun leven. Een oplossing voor al het gelieg door MONICA METZ omdat wij niet de reactie vertoon - goudletterige woord kleding, wees geld kwijt wilde, beseffend hoe on - den die hij verwachtte, maar hem op mijn oudste broer en zei: handig het was om, telkens wanneer mdat onze vader verlost ongeïnteresseerd en dommig bleven “Dit is jouw spaarpot: kleding .” je een duppie nodig had, te moeten wilde worden van de einde - aanstaren, verklaarde hij zich nader: We hoorden de munt op het me - wachten totdat de veelal uithuizige Oloze beschuldigingen van “Dit is de oplossing voor al jullie ge - taal neerkomen. bankdirecteur thuis was, zijn stem - broertje-zus dat broertje-zo met de lieg en oneerlijkheid.” Door die op - “Dank u,” zei mijn broer. ming te moeten peilen en als die punt van een mes uit de gleuf van merking daalde onze belangstelling “nee, dit is maar een voor - gunstig uitviel, te moeten vragen of het op de kop gehouden spaarvarken nog verder onder nul. Bovendien: beeld.” hij misschien na het eten, of na het van zusje-zus of -zo een gulden had hoe kon dat metalen ding gelieg en vader opende de spaarpot, pakte lezen van de krant, als het niet teveel vrij gekregen, en omdat hij ook het oneerlijkheid voorkomen? het kwartje uit het eerste vakje, sloot gevraagd was, even heel misschien geruzie over het toevallig kapot val - van binnen was het kistje door de deksel en wierp de munt door tijd had om… en natuurlijk zou hij len van zo’n spaarvarken niet meer schotjes verdeeld in zeven naast el - gleuf twee, die de woorden gas/licht dan uitroepen: “Alleen voor een wilde aanhoren, noch het gekrakeel kaar liggende vakjes van gelijke droeg. dubbeltje?” vanwege het geheimzinnige ver - grootte. corresponderend daarmee Hetzelfde geluid. Want voor hem telde slechts de dwijnen van een onder een matras zaten in de deksel zeven spaargleu - “Jij spaart in gas/licht,” zei hij rust die hij zich met de aanschaf van verstopt kwartje of een uit een ven, één boven elk vakje. naast elke tegen mijn zus. de spaarpot meende te hebben ge - schooltas gepikte stuiver, kwam hij gleuf stond in goudkleurige letters ik, als nummer drie in het gezin, kocht. Hij was er rotsvast van over - op een keer thuis met een in papier een woord dat aangaf voor welk kreeg brandstof . nummer vier kreeg tuigd dat wij ons voelden als verpakt voorwerp dat de vorm had doel in het betreffende vakje ge - huishoud. art. , nummer vijf verzeke - miljonairs bij een betrouwbare bank. van een langwerpige, iets te groot spaard moest worden. ring , nummer zes vakantie en num - een bank die vanwege dat slot niet uitgevallen koektrommel. “een spaarpot voor de oudste mer zeven diversen . te beroven was en dus ook op een met een gewichtig gezicht zette zeven,” zei vader. Dat er voor de allerjongsten geen gewone, voor iedereen zichtbare hij het ding op tafel, scheurde het Waar de man zich al niet druk vakjes over waren, vonden wij geen plaats gezet kon worden. papier eraf en onthulde daarmee een over maakte. Dat er wel eens geld probleem: voor recht op een spaar - op de schoorsteen? Het dres - metalen kistje met een deksel en een van eigenaar wisselde, was toch pot moest je natuurlijk wel tot tien soir? De piano? slotje. Hij deed een stap achteruit, geen reden om je zo’n officiële kunnen tellen. Het dressoir! zei ‘voila’ en spreidde zijn handen spaarpot aan te schaffen? zonde van vader deed de doos op slot en De bank verstrekte geen rente, alsof met het onthullen van het kistje de poen! stak tevreden de sleutel in zijn zak. maar verrijkte ons wel met nieuwe aan alle problemen in het leven nu Hij sloot de doos, gooide een om hem te plezieren stopte iedereen namen. toen Gas/licht ’s avonds echt een eind was gekomen. kwartje in de eerste gleuf met het in zijn eigen gleuf wat hij aan spaar - een wind liet, merkte verzekering Probeer het eens met

door PETER SMIT den voor doorstromen naar hogere functies. voor mij had dit tot gevolg egin jaren zeventig was ik dat ik naar het uitzendbureau werd uitzendkracht. Als langharige teruggestuurd. Bstond ik onderaan in rang, Door het uitzendbureau werd ik wat niet betekende dat anderen hun naar Boot Kehrer Korthals Altes ge - werk beter deden. een collega bij stuurd, ook een verzekeraar. Daar vzvz (veilig zeilen voorkomt zor - kreeg ik als taak om het archief met gen) schreef bij het opnemen van te - scheepsladingen op orde te brengen, lefonische klachten niets op. Hij dat door toedoen van twee her - vertrouwde op zijn geheugen, met plaatste middenstanders in wanorde als resultaat het stopwoord: “Hè, was geraakt. ik kreeg al snel door hoe heette die vent ook weer?” Je wat er aan de hand was. De twee kon er beter niks van zeggen, want hadden de lidwoorden van bedrijfs - dan kreeg je de wind van voren. “Ja namen in hun archivering meegeno - zeg, ik werk hier al veertig jaar! ik men. Man kan toch wel een naam onthouden!” Het dossier van the ocean Het ging in die tijd goed met de Group was daardoor onder de t ge - economie, maar moeizaam met de plaatst, terwijl het onder de o thuis - middenstand, tal van winkels moes - hoorde. Bovendien was er geen ten hun deuren sluiten. Het was zoe - archivering op tweede letter toege - ken naar nieuwe banen voor de past, zodat je alles onder de A moest met winkeliers en hun personeel. doorzoeken als je naar Atlas Ship - in 1972 dacht vzvz qua perso - ping zocht. Waarbij het een geluk neel een goede slag te slaan. een was dat het bedrijf niet the Atlas restrictie die in de jaren vijftig aan Shipping company heette, want dan R

supermarkten was opgelegd, werd zou het weer bij de t hebben ge - e o B

geschrapt: supermarkten mochten staan. een e D

voortaan melkproducten verkopen, toen het werk na een maand A

iets wat daarvoor alleen aan melk - klaar was, vroeg ik aan de afdeling - m U

boeren was toegestaan. in Amster - schef wat voor middenstanders dit H t S

dam legden honderden melkzaken op hun geweten hadden. “Waren het o P

het loodje en vzvz sprak met het koekenbakkers?” De chef schudde y D

Arbeidsbureau af dat het twintig ex- zijn hoofd. “Het waren gewone bak - D e hart

melkboeren in dienst zou nemen. in kers,” zei hij. “ik denk dat koek te o t

Vrouwen massaal aan het werk aan het Oosterdok. foto AnP de postkamer, maar met mogelijkhe - moeilijk voor ze was.” o f Joop den Uyl 12 december 2017 / 2 12 december 2017 / 3 Het volle gewicht van het koninkrijk Staatsman / Bert nienhuis door PIERRE VAN ENK verbeeldde zich dat het kleine volk waaraan hij het consumeren van wat ze bij de sociale dienst het hart had verpand, groot onrecht was aange - hadden opgestreken. Het geloof van links kon l drie decennia is oud-premier Joop daan en trok altijd onvervaard ten strijde om tegen een stootje, maar deze verhalen bleven den Uyl niet meer in ons midden; wraak te nemen. Als het aan hem lag, kon niets toch haken. zijn enige kabinet is veertig jaar zonder strijd worden verricht; gemakkelijke ver - Hebben Den Uyl en zijn doelgroep elkaar geleden gevallen en heeft behalve worvenheden wantrouwde hij. Had hij bijvoor - helemaal begrepen? niet alleen om hun materi - Jan Schaefer en de oosterschelde - beeld bij formatieonderhandelingen ’s avonds ële voorspoed wilde hun voorman zich druk Adam (zie Argus nr 19) niets nagelaten dan de een of ander deelakkoord bereikt, dan hield ’s maken, maar vooral ook om hun culturele ver - herinnering van veel rumoer. zijn tweede kabi - nachts zijn geweten hem voor dat er meer in had heffing. maar zelf wilden zij eerst allemaal een net is er nooit gekomen en van zijn politieke na - gezeten en deed hij de volgende ochtend dood - auto kopen. “nederland heeft er nu eentje,” latenschap is zo goed als niets over. en toch is leuk of er niets was afgesproken en begon hij stelde Den Uyl eens vast, alsof hij het eind van Joop den Uyl uit het rijtje van naoorlogse pre - opnieuw. nachtenlang putte hij zijn gespreks - het speelkwartier had afgekondigd en nu ieder - miers degene die in ons collectieve geheugen de partners tot gek wordens toe uit om ook de al - een in bibliotheek of volksuniversiteit wilde meest solide plek heeft verworven, een referen - lerlaatste punten en komma’s nog naar zich toe zien. in plaats daarvan spoedden ze zich naar de tie is geworden, met een kleur van lichte nostal - te trekken. Spaanse costa’s om daar hun frietjes met may - gie. constant was hij in de weer om de welge - onaise te smikkelen een referentie? maar van wat? Dat is niet stelde, gezeten burger iets van zijn welvaart af na het vierjarige kabaal van het kabinet-Den makkelijk te zeggen. Wat geen navolging heeft te snoepen ten gunste van de minderbedeelden. Uyl ging de onderkant nog enthousiast in op gekregen, is zijn drammen en toornen, zijn slo - Bekend is zijn uitval naar die ‘ clean-shaven zijn uitnodiging op de minister-president te ven en slaven, zijn ontferming over elk denk - technocraten, gespeend van elk cultuurbesef’. stemmen: tien zetels winst! maar de minister- baar detail, zijn besef (of illusie) dat de Wat was dat cultuurbesef? voor Den Uyl het be - president werd bang dat de linkervleugel van toekomst van het land en het lot van de kleine grip voor de aspiraties van de kleine mensen zijn partij zou afknappen op een coalitie met het mensen die hij dacht te vertegenwoordigen (hij van de onderklasse, Jan met de pet, die hij met cDA. Drees sr en jr, Jan Berger, Geert van oor - duidde hen graag aan als ‘de onderkant’) van groot erbarmen voortdurend in gedachten hield: schot en Arnold Heertje konden worden gemist, zijn drijven afhankelijk was. Den Uyl had een de arbeider die zich na een dag hard werken af - maar als André van der louw en de zijnen loodzware opvatting van zijn taak; hij torste zo gedraaid thuis aan zijn mager maaltje zette, de waren vertrokken, was dat voor Den Uyl een niet de ganse wereld, dan toch het volle gewicht werkloze of invalide die van een uitkering onoverkomelijke ramp geweest. Daarom liet hij van het koninkrijk op zijn schouders. Geen van moest rondkomen. voorstellingen, soms op het de formatie van 1977 lopen en zijn kiezers bar - zijn opvolgers heeft zelfs maar geprobeerd hem randje van het larmoyante, waarvan je je toen al sten. Het is onvriendelijk gezegd, maar daar dat na te doen. kon afvragen of die niet tot een voorbije wereld kwam het toch op neer. behoorden. De ex-premier ging weer in de oppositie en Het is niet eenvoudig je in deze tijd van glo - maar voor het linkse geloof waren dit de uit - toornde als nooit tevoren tegen centrumrechts. balisering en vervagende grenzen de computer - verkorenen die niets kwaads konden doen. een zijn vervloekingen waren vooral bedoeld om loze wereld van de nerveuze jaren zeventig voor geloei van verontwaardiging ging op toen Hans zijn aanhang opnieuw te mobiliseren. maar bij te stellen. in de politiek brak links ineens met Wiegel het misbruik van de sociale uitkeringen de volgende ronde toonden de kiezers zich scep - het coalitiemodel dat tot dan toe gangbaar was aan de orde stelde. Het wilde er bij de PvdA niet tisch. Wel won hij een paar zetels, maar toch geweest bij kabinetsformaties. Het stelde zich in in dat hun clientèle tot zoiets laags in staat kon werd het de befaamde overwinningsnederlaag. een vechthouding compromisloos op en Den zijn. maar anders dan Den Uyl kwam Wiegel Den Uyl zou er niet meer aan te pas komen. Uyl, die in een andere traditie was opgegroeid, wel eens in een kroeg en daar vertelde men hem zijn politieke gestalte is overleefd. Wat liet zich daarin meeslepen. van schilderachtige, langharige jongelui die ’s blijft, is de herinnering aan een hartstochtelijk De nieuwe vechthouding van links paste ochtends, weer of geen weer, rond elf uur geeu - levend mens. een vechtersbaas met een groot, trouwens uitstekend bij zijn temperament; hij wend hun bed verlieten met geen ander doel dan warm hart.

In december 1980 reisde Parool- correspondent Mark Blaisse vanuit op zijn borst prijkte een teddybeertje Bonn in het kielzog van Willy Brandt naar Washington om de vergadering De voormannen van de Socialistische interna - in Washington viel hij mij op als een socialist Haar man zat in een donkerbruine badstoffen rookte een sigaartje en leek erg ontspannen. “In Holland, we like to smoke our cigars till the van de Socialistische Internationale te tionale (Si) zaten in hemdsmouwen slechte van de oude stempel, die geen aandacht had pyjama op de rand van zijn bed te telefoneren. toen hij aan de beurt was, hoorde hij de oproep end. We are a very greedy people, you know,” verslaan. Joop den Uyl mocht daar Amerikaanse koffie te drinken in het cafetaria voor gestoomde pakken of behoorlijke strop- op zijn borst prijkte een teddybeertje. De leider niet en moest een van zijn medewerkers hem kreeg Den Uyl er nog uit, waarop hij tevergeefs uitleggen wat er toch zo aantrekkelijk van het congresgebouw en reageerden opgewekt dassen en zelfs zijn schoenen niet poetste. Het van de sociaaldemocraten kende geen enkele erop wijzen dat hij naar de zaal moest. Hij wachtte op applaus. Hij draaide vervolgens zijn was aan een systeem dat probeerde als een journalist met een vraag kwam. Het was was honderd procent inhoud, de show bestond schaamte; het was niet eens dat hij mij ver - doofde de sigaar en deed het stompje terug in de verhaal keurig af en maakte indruk door de be - bijna Kerstmis en de hoofden waren al een uit de manier waarop Den Uyl die inhoud over trouwde, wij kenden elkaar niet, maar hij stond kartonnen Willem ii-doos, die hij in zijn binnen - zetenheid waarmee hij hamerde op het oneer - voor iedereen op te komen en niet beetje op vakantie gericht. De hele opzet van de het voetlicht bracht: goede timing, uitstekend er gewoon niet bij stil dat dit niet kon. Het ge - zak stopte. lijke systeem in de vS. alleen voor de getalenteerde geluks- bijeenkomst was Amerikaanse vooroordelen gebruikmaken van zijn handen en armen om sprek verliep verder uitstekend, hij vertelde wat Den Uyl kreeg een ovatie bij binnenkomst, Al met al waren de aanwezige nederlandse vogels, zoals in Amerika. Het verslag weg te nemen ten aanzien van links europa. Het de aandacht vast te houden, scherpe uithalen hij de volgende dag tegen zijn gehoor zou zeg - brabbelde wat dankwoorden en zocht intussen diplomaten en journalisten blij toen het afgelo - zou Het Parool niet ongecensureerd was er met name Den Uyl en Palme aan gelegen naar tegenstanders. Hij verstond het retorische gen, bood mij water aan in een tandenborstel - in zijn achterzak naar de benodigde aantekenin - pen was. De Amerikanen vonden het allemaal halen. iets aan het imago van de socialisten te doen en vak beter dan wie ook in nederland. Den Uyl glas vol aanslag, en om half elf zei hij dat hij gen. Hij kon zijn publiek niet langer laten wach - wel grappig en zo ‘leuk links amateuristisch’. het ‘marxistische’ stempel weg te nemen. miste misschien de charme van Brandt en de wilde gaan slapen. ten. “The three most important points for the Desondanks verschenen er artikelen over de “zij zijn hier niet gewend aan een meerpar - Spaanse socialist González, maar bij hem ont - social democratic party in The Netherlands are... serieuze bedoelingen van de europese socialis - door MARK BLAISSE tijenstelsel en delen alles wat zij niet goed ken - brak in elk geval de arrogantie van zijn franse p de valreep gaf hij bij de deur nog een they are...” ten als het neerkwam op het afremmen van de nen graag in extremistische hokjes in,” zei Den tegenspelers of de saaie kant van de Scandinavi - kort college over de gevaren van kruisra - Hij had de punten niet onthouden en het leek wapenwedloop en trans-Atlantische samenwer - ankzij de kameraadschappelijke Uyl tegen de zes meegereisde nederlandse jour - sche collega’s. men verheugde zich daarom te - oketten en de verantwoordelijkheid die minuten te duren voordat hij eindelijk de spiek - king. Den Uyl had bewezen dat intellect in com - sfeer die op het congres heerste, nalisten die aan zijn lippen hingen. Den Uyl was recht op het optreden van de nederlandse links op zich moest nemen om een betere we - briefjes uit zijn broek had getrokken en nu echt binatie met passie geen krans behoeft. was het voor de media niet moei - nog steeds een charismatische leider, klein, een politicus. reld te creëren. De professorale toppoliticus aan de lezing kon beginnen, in het steenkolen- lijk om in contact te komen met in - beetje krom, maar gezegend met een snel brein Den Uyl zelf had het druk en hij had geen stond met een leesbril op de gang te oreren in engels dat hem zo kenmerkte. ook voor deze e chef opinie van Het Parool, Harry van ternationale coryfeeën. De en pientere oogjes. Hij kon als geen ander met tijd om mij overdag te woord te staan. Hij no - zijn pyjama terwijl liesbeth al tussen de lakens handicap kende hij geen enkele schaamte. ter - Wijnen, weigerde vriendelijk maar kor - zDweedse premier olof Palme, de Spaanse socia - sjeu doceren, een integere onderwijzer die be - digde me uit om ’s avonds op zijn hotelkamer te was gekropen. Dit was huiselijke authenticiteit wijl hij sprak kronkelde de rook van de niet ge - Ddaat de sappige details te plaatsen. “Als listenleider felipe González en de West-Duitse grip had voor de domheid van zijn leerlingen. komen, waar ik om negen uur aan de deur op zijn best. ik was die avond te ontroerd om heel gedoofde sigaar uit zijn jasje. een het waar is, en dat betwijfel ik, dan kunnen wij ex-kanselier Willy Brandt waren vaak aan - Hij had er plezier in om journalisten in de val te klopte. zijn vrouw liesbeth deed open in een een letter op papier te zetten. medewerkster wilde de kan water die onder de dit niet aan onze lezers voorleggen. Bovendien spreekbaar, evenals Joop den Uyl, die de mee - laten lopen, maar stond tegelijk principieel open peignoir. zij had net krullers ingezet, veront - De volgende dag trof ik Den Uyl in het cafe - katheder stond over Den Uyl heen gieten, maar zou het jouw einde betekenen,” zei hij dreigend. gereisde journalisten op de voet konden volgen. voor de media. schuldigde zich, en verdween in de badkamer. taria van het congrescentrum. Hij dronk koffie, hij gebaarde dat dat niet hoefde. Dat risico neem ik nu dan maar. Joop den Uyl 12 december 2017 / 4 12 december 2017 / 5 tussen dromen en daden door NICO HAASBROEK gedaan zijn. Je moet toch dealen door BRAM STEMERDINK met de vvD. Dat is je opdracht.” Zoon e PvdA-beginselen van 1977 op ander Den Uyl (64) Toch denk ik niet dat uw vader, net het gebied van vrede en veiligheid is net terug uit new Xander den Uyl als Kok, na zijn politieke carrière waren Joop den Uyl op het lijf ge - york, waar hij was voor een groot bedrijf of een bank schreven. Kort samengevat: niet- als lid van de beleg - • op een na oudste zoon zou zijn gaan werken. militaire middelen tot belangenbe - gingscommissie van “Ja, de ambities van mijn vader hDartiging, overleg, politieke en economische • woont in Haarlem Xhet ABP. “tachtig miljard van het • leeftijd: 64 lagen op een heel ander vlak. Hij actie verder ontwikkelen, wederzijdse militaire vermogen van het ABP wordt van - was net benoemd in een internatio - afschrikking vervangen door ander systeem en • beroep: uit ons kantoor in new york be - nale functie voor de vn. Daar had de ontbinding van militaire machtsblokken. een legd. met een aantal bestuursleden pensioenfondsbestuurder hij ontzettend veel zin in. Hij had droombeeld? Den Uyl vond dat je een utopie zijn we vier dagen bezig geweest • getrouwd met: Jeannet van niets met het bedrijfsleven. Kok nodig had bij het maken van politieke keuzes, om daar helemaal in te duiken. ik der Knaap kwam juist wel veel meer uit het dat je dankzij een droombeeld helder voor ogen heb een lange geschiedenis met het • kinderen: Bart, David en bedrijfsleven. in commissariaten is kon houden wat je wilde, en vooral ook wat je ABP, dus ik weet er best veel van, Jurriaan hij veelal voorgedragen door de niet wilde. maar dit heeft toch wel heel erg ge - ondernemingsraad of de vakbond. Den Uyl had grote moeite met de rol die

H • PvdA-lid n /

holpen. A ik heb hem nooit kwalijk genomen krijgsmachten speelden in de internationale po - D

v dat hij dat deed. Het zou toch heel litiek. Hij kon geen enkele krijgsmacht, ook de P

o

Heeft u in die beleggingswereld nog t erg zijn als uitsluitend oude rechtse nederlandse niet, los zien van de rol die de o iets van president Donald Trump ge - f politici in de top van het bedrijfsle - Pruisisch georiënteerde Duitse krijgsmacht had merkt? ven terechtkomen? Dat zou ik pas gespeeld in de eerste en tweede Wereldoorlog. “Weinig. Hoewel trump tower een schande vinden.” Hij voelde zich onwennig, onzeker in de buurt in new york ligt, voelen de men - van vertegenwoordigers van die krijgsmacht en sen uit de hoek van de vakbewe - ‘Hij kon tot symbool Wie van de familie lijkt het meeste op opereerde in hun gezelschap dan ook vaak wat ging met wie ik heb gesproken, uw vader? onhandig. Daarin deed hij niet onder voor zijn zich allemaal een beetje gegeneerd. “Dat vind ik lastig om te zeg - minister van Defensie tot en met 1976, Henk ABP heeft een beleid van verant - uitgroeien, dat is niet gen. mijn zus Saskia heeft natuur - vredeling. woord beleggen met accenten op lijk qua loopbaan het meeste Deze instelling kwam de besluitvorming niet duurzaamheid en ‘sociaal’, en vol - gemeen met wat hij deed. We vin - ten goede toen het erop aankwam, om het voor - 6 september 1977: Zuid-Molukkers demonstreren bij het proces tegen de treinkapers en schoolbe - gens mij zat trump een beetje in iedereen gegeven’ den het wel ontzettend lastig om zichtig uit te drukken. Dat bleek mij voor het zetters. foto BeRt veRHoeff de marge.” goed te plannen. We zijn heel erg eerst bij de eerste molukse treinkaping bij Wijs - van dingen op het laatste moment ter, december 1975. Kort na het begin van de We zitten in zijn Haarlemse huis wel zorgen over de bond. De factor In hoeverre denk of handelt u in zijn laten aankomen. ik denk dat ik en kaping belde Den Uyl mij op met een merk - vertrok ik. toen ik in mijn hotel annex confe - met een prachtig uitzicht op een arbeid heeft het moeilijk. niet al - geest? anderen dat wel hebben meegekre - waardige mededeling. Hij zei, ik was toen Welk besluit ook zou rentiegebouw aankwam, bleek Den Uyl een per - bocht in het Spaarne. Xander ver - leen in nederland, maar wereld - “ik heb mijzelf genesteld in de gen.” staatssecretaris van Defensie, dat de minister vallen, militair moest manente verbinding met Den Haag te hebben telt dat hij op dit moment naast be - wijd. ik vind dat de vakbeweging traditie van de PvdA, de sociaalde - niet in het crisisteam zou worden gevraagd om geregeld. stuurslid van twee pensioen- te veel de neiging heeft om terug te mocratie en de rode familie. mijn Bent u wel eens tegen dingen aange - twee redenen: gebrek aan kennis van het functi - alles tot in de puntjes Dat heb ik geweten: een stroom van tele - fondsen fractievoorzitter van de kijken en te weinig om vooruit te vader had natuurlijk wel een wat lopen waarvan u dacht: goed dat oneren van een krijgsmacht en onvoorspelbaar - foontjes volgde. een wanhopige Den Uyl aan de PvdA in de Provinciale Staten van zien.” andere achtergrond: het gerefor - mijn vader dat niet meer heeft mee - heid van gedrag. Hij voegde eraan toe dat als de worden voorbereid telefoon, een minister-president die eigenlijk noord Holland is. Daarvoor werkte meerde gezin. Dat heb ik niet. ik gemaakt? Waarbij hij zich bij wijze krijgsmacht zou moeten ingrijpen, hij mij zou wel weet dat militair ingrijpen onontkoombaar hij dertig jaar bij de fnv, vooral U zit ook in de Provinciale Staten zit wel in dezelfde stroom, zonder van spreken in zijn graf zou om - raadplegen en hij verzocht mij dit telefoonge - is, maar dat niet wil en niet kan accepteren, je als bestuurslid van de Abvakabo. van Noord-Holland. dat ik ooit het gevoel heb gehad draaien? sprek niet te bespreken met de minister van De - stel: “Het ministerie van Defensie ligt naast dat wordt er niet vrolijk van. Kort voordat het be - zijn stem klinkt soms net als de “Ja, ik heb altijd een zwak voor dat ik iets heb gedaan of gelaten “niet direct, nee. ik moet wel fensie. Daar zit je dan, als eenvoudige van Justitie, als ik je bel hoef je alleen maar sluit werd genomen, belde hij weer op. “ik ga stem van Joop, vooral als hij aarze - de provincie gehad. noord-Holland vanwege mijn vader. mijn vader denken aan de samenleving die van staatssecretaris. over te steken, tussendoor kun je dan op eigen het verliezen, Bram,” was zijn enige medede - lende geluiden laat horen. concentreert zich heel erg op de fy - was natuurlijk in allerlei opzichten karakter veranderd is. Daarbij De kaping bij Wijster ontaardde in een initiatief langskomen om te kijken hoe de vlag ling. Kort nadat het besluit was genomen, kreeg sieke infrastructuur en op dat ge - een bijzonder mens: slim, betrok - vraag ik me ook af hoe hij op men - moordpartij van de kant van de molukkers. De ervoor staat.” ik Den Uyl nogmaals aan de telefoon met de Werd u in uw keuze voor de vakbewe - bied doen we volgens mij goede ken, maar ook in staat om voor sen als Pim fortuyn had gerea - machinist van de trein werd neergeschoten, zo gezegd, zo gedaan. mededeling dat een meerderheid van de betrok - ging geïnspireerd door uw vader? dingen.” mensen tot een symbool uit te geerd. De vreselijke dingen die wij twee passagiers werden geëxecuteerd. er moest Al snel bleek mij dat de afkeer van militair ken ministers had besloten tot militair ingrijpen. “Dat weet ik niet. ik heb na - groeien. Dat is vrij uniek. Dat is allemaal in dit land normaal zijn wat gebeuren van de kant van de regering, er geweld om de tweede gijzeling te beëindigen bij Resultaat: gijzelingsactie beëindigd, kinderen en tuurlijk wel bagage meegenomen Wat is uw eerste herinnering aan niet iedereen gegeven. ik herken gaan vinden. zoals de manier klonk, mag ik zeggen, wel enige wanhoop door Den Uyl zo mogelijk nog groter was dan bij de onderwijzers vrij, twee treinpassagiers en zes van mijn ouderlijk huis. ik ben Joop? sommige dingen van mijn vader waarop Geert Wilders over mede - in de stem van Den Uyl als hij belde over de mi - eerste. Dit in volstrekte tegenstelling tot Dries kapers omgekomen. meer dan veertig jaar lid van de “Dat weet ik niet precies. mijn wel, maar ik heb toch ook veel van bewoners spreekt. Abject. Daar zou litaire opties. zonder minister vredeling op de van Agt, de minister van Justitie, die ten koste Partij van de Arbeid. nadat ik in oudere broer marten, die vorige mijn moeder. Dat was een heel an - hij zich tegen gekeerd hebben.” hoogte te stellen van deze telefoontjes overlegde van alles wilde voorkomen dat er weer execu - en paar uur na mijn terugkeer uit canada, 1978 in Amsterdam was afgestu - jaar is overleden, en ik hadden dere persoon.” ik veel met hem over de militaire mogelijkhe - ties zouden plaatsvinden. Hoe dan ook, welk be - 13 juni, vond ik op mijn bureau twee me - deerd, kostte het mij moeite om onze ledikantjes in de studeerka - Hoe wilt u dat hij herinnerd wordt? den een eind te maken aan de gijzelingsactie. zo sluit ook zou vallen, militair moest alles tot in ededelingen: onmiddellijk Den Uyl bellen, werk te vinden en kon ik uiteinde - mer van mijn vader in het huis aan Hoe zou uw vader tegen de wereld “Hij is dertig jaar terug overle - was hij op een indirecte manier toch bij de be - de puntjes worden voorbereid – en dat ge - en om 16.30 uur naar koningin Juliana. Den Uyl lijk kiezen tussen de bond en de af - de James Rosskade in Bos en lom - van nu aan kijken? den. Dat is al zo lang geleden. Heb sluitvorming betrokken, zullen we maar zeggen! beurde. De militaire medewerkers deden hun had een dringend verzoek: “Wil jij de relevante deling mededinging op het mer. ik denk dat ik toen ongeveer “Geen idee. volgens mij heeft je het afscheidsfilmpje gezien dat Uiteindelijk was militair ingrijpen niet nodig, de werk voortreffelijk. Den Uyl had geen interesse geluidsopnames van de gijzelingsactie beluiste - ministerie van economische een jaar oud was, en ik herinner me de PvdA na het overlijden van mijn lodewijk Asscher heeft gemaakt kapers gaven zich over. in de militaire kant van de zaak. Hij geloofde ren en mij zo snel mogelijk berichten of alles zaken. ik heb toen voor de bond dat marten toen al uit zijn ledikant vader twee mooie periodes gekend: toen hij afscheid nam van zijn mi - graag dat het allemaal goed voorbereid zou wor - naar jouw mening correct is verlopen?” Het ge - gekozen en daar heb ik nooit spijt kon komen en ik nog niet.” eerst in de jaren negentig met Kok nisterie? Aan het eind daarvan zet ij de tweede kaping, 23 mei 1977, was ik den. Bij hem ging het maar om één vraag: hoe sprek bij de koningin ging over nucleaire bewa - van gehad.” en de paarse coalitie en daarna de hij achter het bureau een zwartwit - minister. negen molukkers uit Boven - lang kun je doorgaan met het trainen van solda - pening en de afloop van de gijzelingsactie, Denkt u nog vaak aan uw vader? periode met Bos. ik heb wel het portret van mijn vader, die ook ooit Bsmilde en Assen namen bij De Punt de ten voor zo’n gevaarlijke actie met telkens weer inclusief de suggestie de geluidsbanden te be - Zou u nu ook nog voor de vakbond “Ja. Dat komt ook doordat ik er idee dat hij op een aantal dingen minister van Sociale zaken was, inzittenden van een trein in gijzeling, terwijl de boodschap dat er op politiek niveau was luisteren. Dat heb ik gedaan. ik heb er vele uren kiezen? nog regelmatig mee geconfron - trots zou zijn geweest. Uiteraard waarbij hij zegt: ‘Hou het in de vier kompanen de leerlingen en onderwijzers besloten de geplande militaire actie uit te stel - aan besteed en mijn conclusie kon gelukkig zijn “De wereld is ondertussen be - teerd word. mensen praten over niet op de nederlaag van de partij gaten, hè.’ Heel mooi. zo wil je van een school in Bovensmilde gijzelden. Den len? dat alles binnen redelijke grenzen was afgewik - hoorlijk veranderd. ik maak me mijn vader. Dat hebben ze altijd nu, maar wel op de verantwoorde - wel herinnerd worden.” Uyl belde kort na het begin van de gijzelingsac - Den Uyl wilde blijven praten, blijven probe - keld. Den Uyl was duidelijk blij met deze con - gedaan. ik vind het leuk als men - lijkheid die we tijdens de vorige re - tie op en zei dat hij hetzelfde crisisteam van mi - ren zonder de inzet van militairen tot een oplos - clusie. sen warme of dierbare herinnerin - gering op ons hebben genomen. nisters bijeen wilde roepen als bij de eerste sing te komen. Het toeval wilde dat ik uitge- Binnen redelijke grenzen, jazeker, maar gen hebben. Als ze zeggen dat mijn Dat is ons door de kiezers niet in gijzelingsactie, maar dat hij graag regelmatig rekend in deze periode naar een belangrijke ver - zoals Den Uyl later noteerde: ‘Gewelddadige vader of moeder idolen voor hen dank afgenomen, maar ik vind nog contact met mij wilde hebben over eventueel gadering van de nucleaire Planning Groep van acties zijn nederlagen voor een democratie. voel waren.” steeds dat daar heel goede dingen militair ingrijpen. Hij deed een Uyliaans voor - de navo moest in ottawa, canada. op 7 juni dat ook persoonlijk zo.’ Joop den Uyl 12 december 2017 / 6 12 december 2017 / 7 om de kwaliteit van de politiek Klankbord / Bert verhoeff door FRANS BECKER en PAUL KALMA merfractie inzake de nieuw-Guineakwestie had rijk. volgens hem bleef er, ondanks de sociale de openheid van de samenleving vergroten – in al een eerste verzet uitgelokt – en er vormde vooruitgang die er sinds de oorlog geboekt was, vergaande democratisering. Waar macht wordt e naam van Joop den Uyl is in de zich de zogenoemde ‘anti-partijgroep’, waar sterke ongelijkheid bestaan in bezitsverhoudin - uitgeoefend, moet macht gecontroleerd worden. nederlandse politieke geschiedenis Den Uyl maar enige afstand toe hield vanwege gen, macht en onderwijskansen. om deze gebre - Dat heeft bij hem niet alleen betrekking op het vooral verbonden met het kabinet zijn lidmaatschap van het partijbestuur. De staf - ken aan te pakken zouden de politieke systeem in engere zijn (doorzichtig - waarvan hij premier was. en met leden verwierpen de gedachte dat er met de overheidsinvesteringen sterk moeten worden heid van bestuur en verantwoordingsplicht voor de tragiek van het tweede kabinet- komst van de welvaartsstaat geen maatschappe - verhoogd. en daar, schrijft hij in 1957, wringt bestuurders; een heldere keuze tussen een rege - Den Uyl dat er (na een daverende verkiezings - lijke tegenstellingen meer zouden zijn, onder het: ‘overziet men de periode sinds de bevrij - rings- en een oppositieblok; het verkleinen van overwinning van de PvdA in 1977 en eindeloze meer geïnspireerd door het artikel De Veenbrand ding, dan is het onmiskenbaar, dat de collectieve de afstand tussen kiezer en gekozene; directe onderhandelingen) toch niet kwam. veel minder van politicoloog Andries Hoogerwerf. zo werd bestedingen achter zijn gelopen bij de particu - participatiemogelijkheden voor burgers), maar aandacht is uitgegaan naar het politieke denk- de sociaaldemocratische denktank de aanjager liere en in de private sfeer veel is verspild van ook op ‘het doortrekken van een nog onvol - en schrijfwerk van Den Uyl. Het vond zijn neer - van een nieuwe koers, in de vorm van genoemd wat de collectieve sector te kort kwam.’ tooide democratie in andere sectoren van de sa - slag in tal van artikelen, redevoeringen en rap - rapport Om de kwaliteit van het bestaan . Het zou Het is deze gedachtegang die zes jaar later menleving’ – niet in de laatste plaats de porten, waarvan de fundamenten werden gelegd de grondslag vormen voor de koers van de partij centraal zal staan in het WBS-rapport Om de ondernemingen in ons land. toen hij directeur was van de Wiardi Beckman in daaropvolgende decennia. kwaliteit van het bestaan . ‘in de geduldige cij - Hij gebruikt het begrip democratie ook in Stichting, het wetenschappelijk bureau van de De rol die Den Uyl in dat proces speelde, fers van het nationale inkomen’, aldus het rap - een bredere betekenis, namelijk waar sociale Partij van de Arbeid. Daarin betoonde ‘de doc - was groot. “een van de eerste discussies die ik port, ‘telt de elektrische tandenborstel evenzeer mobiliteit en zeggenschap samenkomen: daar torandus uit Buitenveldert’ zich de programma - me herinner,” vertelde toenmalig staflid ed van als de verpleeghulp, de reclame-uitgaven voor waar het lukt om ‘doorstroming en democrati - tische expeditieleider die de nederlandse thijn later aan John Jansen van Galen en Bert het definitieve kalmeringsmiddel evenzeer als sche wisselwerking [...] in onze geïnstitutionali - sociaaldemocratie de weg wees, nadat het na - vuijsje, “ging over het onderwerp reclame. Den de entreeprijzen voor de schouwburg, het com - seerde maatschappij’ te versterken. oorlogse bestand van rooms-rode samenwerking Uyl ging de meest reactionaire taal uitslaan en missarissentantième evenzeer als de blinden - ‘fundamentele democratisering’, noemt hij dat, in een gedisciplineerde samenleving was uitge - bracht de staf tot razernij, echt tot razernij. Dat rente.’ verdergaande groei, zou luidt de in navolging van de Duits-Amerikaanse socio - werkt. ging een uur door. en de volgende dag lazen we strekking, zal de gebreken van ons type samen - loog Karl mannheim. toch wijken Den Uyls Het is een verspreid oeuvre, maar kent sa - in de krant dat hij die maandagavond in een leving niet oplossen. enerzijds is een herschik - menhang en consistentie. Het vormde decennia - forum van het Genootschap voor Reclame had king nodig van de internationale verhoudingen lang de ideologische ruggengraat van de PvdA – gezeten, en daar breeduit onze argumenten had om de kloof tussen minder en meer ontwikkelde Het ontmaskeren van al moet je bij Den Uyl altijd oppassen om het zitten uitventen. Die werkwijze is hij nooit hele - landen te dichten. Anderzijds zal op nationaal begrip ‘ideologie’ te gebruiken. vrijheid en ge - maal kwijtgeraakt.” niveau voorrang moeten worden gegeven aan particuliere belangen lijkwaardigheid spelen er een centrale rol in, collectieve voorzieningen. zo kan – op het ge - die achter verheven evenals democratisering en economische orde - Om de kwaliteit van het bestaan bied van wonen, gezondheidszorg, sport en re - ning. Het culmineerde in het WBS-rapport Om creatie, openbaar vervoer, cultuur – de kloof idealen schuilgaan de kwaliteit van het bestaan (1963). Als een rode en Uyl was getekend door zijn afkeer tussen private rijkdom en publieke armoede draad door dit alles loopt zijn visie op wat de van totalitaire politiek. Hij hield bepaald worden gedicht. essentie van politiek is. Wij menen dat zijn op - Dniet van ideologisch socialisme, wel van Den Uyl, die zich bij zijn stellingname onder vattingen en zijn werkwijze nog steeds een bron maatschappijanalyse. niet van utopieën, wel meer liet inspireren door de econoom John Ken - opvattingen in veel opzichten van die van van inspiratie kunnen zijn, zeker voor de hui - van pragmatisch reformisme, geleid door een neth Galbraith, kreeg er in de PvdA niet direct mannheim af. De laatste hanteert een elitair dige, ontredderde sociaaldemocratie. er is geen politieke visie. ‘Het doen wat de hand vindt om de handen voor op elkaar. Kritisch waren onder planningsbegrip en betoont zich huiverig voor reden om het tijdperk-Den Uyl te romantiseren, te doen, zonder te geloven in de heilstaat of meer vader en zoon Drees. De laatste bezorgde de ‘massademocratie’. voor de nederlandse so - maar een klein beetje heimwee is wel op zijn “het” socialisme, met een diepe bevrediging in hem de bijnaam ‘Uylbraith’ – en dat was niet ciaaldemocraat is planning eerst en vooral in - plaats – naar Den Uyl. het geluk de kleine taken te kunnen volvoeren is positief bedoeld. Desondanks klonk het rapport strument ten dienste van democratische politiek, een winst van de bezettingsjaren,’ schreef hij in ruimschoots door in het verkiezingsprogramma waar de ontwikkeling én overbrugging van Een politiek-wetenschappelijke broedplaats 1956. Daarbij golden voor hem de begrippen van 1963 – dat er zijn naam aan ontleende – en maatschappelijke conflicten centraal staat. vrijheid en gelijkwaardigheid als belangrijkste kreeg Den Uyl de gelegenheid het uitgebreid toe in de jaren tachtig omschrijft hij politiek als p 23 september 1987, drie maanden voor ijkpunten voor een andere samenleving. te lichten op het congres van de PvdA van dat de sfeer waarin ‘belangen [worden] aangevoch - zijn overlijden, vond een van de laatste niet voor niets heet het rapport uit 1951 jaar. Dat dit programma ook de grondslag voor ten, vaak met fatsoenlijke, soms met onfatsoen - ooptredens van Den Uyl plaats: een le - waarop hij grote invloed uitoefende De weg de koers van de PvdA kon worden kwam in niet lijke middelen. Daarin wordt onrecht aangericht zing in het PvdA-kantoor aan de Amsterdamse naar vrijheid. Het gaat hem om ‘een vrijheid geringe mate door het feit dat de opsteller ervan en recht gedaan. Daarin wordt strijd geleverd, nicolaas Witsenkade voor de gesprekskring so - voor allen en een vrijheid in gemeenschap en ook de politieke leidsman van de nederlandse gewonnen en verloren […] en gelden ‘links’ en ciaaldemocratische geschiedenis van de Wiardi verantwoordelijkheid’. in de huidige samenle - sociaaldemocratie werd. ‘rechts’ als herkenningspunten waar massa’s Beckman Stichting. onderwerp: Om de kwaliteit ving is er juist ‘een pijnlijk gebrek aan individu - zich verzamelen. Politiek draait niet alleen om van het bestaan – het laatste rapport uit zijn alisme, aan mensen, die het leven volgens eigen Democratische politiek fraai geformuleerde (partij)politieke visies, WBS-periode, dat hij daar krachtig, als een poli - keuze vorm geven’. en ontplooiingskansen heb - maar ‘ook en vooral [om] die momenten in de tieke geloofsbelijdenis, verdedigde. ben voor Den Uyl niet alleen betrekking op ar - en tweede hoofdlijn in het denken en toekomst waarin de koppeling van belang en onder zijn leiding had de denktank van de beid, politiek burgerschap en onderwijs, maar doen van Den Uyl, naast de kwaliteit van idee, van verwachting en teleurstelling mensen PvdA zich in de tweede helft van de jaren vijftig ehet bestaan, betreft de democratisering in beweging zet, revoluties ontketent en de PvdA-congres, Amsterdam, 1982. Voor zover ik weet was Liesbeth de enige echtgenote van een tot een broedplaats voor nieuwe ideeën ontwik - van overheid, politiek en maatschappij. Hij maatschappij verandert.’ politicus die ook zelf politiek actief was. De Rooie Vrouwen, abortus, Argentijnse moeders. keld, in de schaduw – en geregeld tegen het zere Hij keerde zich ook wilde de samenleving verregaand hervormen Politiek was voor de Den Uyl: het ontmaske - En natuurlijk zeer kritisch klankbord van Ome Joop. Ze pikt het niet als Bibikov de toespraak been – van een weinig avontuurlijke partijlei - langs democratische weg, met de overheid in ren van particuliere belangen die achter verhe - van haar man komt verstoren. Ze krijgt hem zowaar stil, de regelmatig met een klappertjespistool ding. er was alle aanleiding om nieuwe wegen tegen de achter- een belangrijke, sturende rol. maar hij was be - ven idealen schuilgaan. Het vermogen om een zwaaiende lijsttrekker van de Reagering die leuzen roept als ‘Wij beloven niets - en daar houden in te slaan. De democratie functioneerde, ook in kamertjespolitiek van paald geen volbloed étatist. zijn sturingsdrift sociaal- of cultuurkritische gezindheid om te we ons aan’ en ‘Den Haag het land uit, te beginnen uit Amsterdam’. partijverband, niet goed meer. op de dag vóór werd in toom gehouden door zijn streven naar zetten in concrete idee- en machtsvorming. in - de partijraad, vertelde Den Uyl toen, werd er bij verzuild Nederland betrokkenheid van burgers, naar wat later derdaad: ‘in de politiek, dus in het proces van de WBS ‘rondgebeld naar de burgemeesters van ‘spreiding van macht’ zou gaan heten. zoals hij machtsvorming [dient] zij vertaald te worden in ondernemingsleiding in één verband te bren - Bleich vatten de ondernemers zijn ‘als intellec - een aantal plaatsen in het land of zij in gods - zich ook krachtig keerde tegen de achterkamer - termen van omvorming van maatschappelijke gen? Hij deed er al in 1957 in een belangrijk tuele uitdaging bedoelde rede op als een soort naam een vraag wisten te bedenken om de vol - tjespolitiek van verzuild nederland. Den Uyl instellingen en van bestuurlijke ordening om re - rapport over het ondernemingsbestuur voorstel - oorlogsverklaring.’ gende dag te stellen’. maar ook programmatisch nadrukkelijk ook op de cultuur. in een in 1953 sprak van een politiek systeem van belangenver - levant te zijn.’ len voor – en hij kwam erop terug toen hij als Daarmee deden zij zijn voordracht tekort. was de PvdA verbleekt. op de golf van econo - gehouden discussie over dat thema zegt hij: strengeling, waar beginselen nauwelijks enige minister-president het politieke debat (over de Het was de tijd van de oliecrisis, de opmars van mische groei was de welvaart toegenomen en “zoals het socialisme in de vorige eeuw tot taak kans kregen. “er is geen ritselmaatschappij ge - Tot slot: de economische orde ter discussie nieuwe schaarste, over zeggenschap over inves - multinationale bedrijven, dreigende grondstof - waren de grondslagen van een verzorgingsstaat heeft gehad, onrust en ‘begeerte’ te wekken [...] weest als in de jaren vijftig.” teringen, over de structuur van de onderneming) fenschaarste en milieuvernietiging. Het vno gelegd. Welke rol moest de sociaaldemocratie op het vlak van het sociale en economische, zo Het antwoord op de beslotenheid van de elite emocratie en de ondernemingsgewijze aanging in een lezing die hij in 1974 hield voor had het onderwerp zelf geagendeerd. Den Uyl nog spelen? geldt dit thans voor het culturele.” en de beperkte mogelijkheden tot participatie productie: het was een kernthema voor werkgeversverbond vno, getiteld ‘Socialisme in dit klimaat gooide de WBS-staf de kont Het maakte sociaaleconomische hervormin - zoekt Den Uyl – behalve in investeringen in pu - DDen Uyl. Hoe het gemeenschapsbelang en ondernemingsgewijze productie’. ze deed tegen de krib. De houding van de tweede Ka - gen voor Den Uyl overigens niet minder belang - blieke voorzieningen, het onderwijs voorop, die en dat van de werknemers samen met dat van de veel stof opwaaien. volgens biograaf Anet vervolg op pagina 16 Joop den Uyl 12 december 2017 / 8 12 december 2017 / 9 Bril poetsen uit verveling ‘voor visie Kleinzoon Mijn relatie met Joop den Uyl was Gillis gecompliceerd. Dat is een open deur, moet je naar Kersting want de relatie tussen een politiek leider en zijn adviseur is nooit eenvoudig. de oogarts’ • kleinzoon, zoon van Barbara den Uyl • woont in Amsterdam door TOM PAUKA (West) vervolg van pagina 15 at Joop den Uyl prettig vond, • leeftijd: 35 was dat ik hem zag als de, betoogde dat, waar de ruimte voor inkomensgroei als • beroep: historisch voor dat moment, enig denk - gevolg van het milieuvraagstuk beperkt zou zijn, klei - onderzoeker bare leider van de sociaalde - nere inkomensverschillen dan wel prioriteit zouden • vriendin mocraten. Wat hij nuttig vond, moeten krijgen. zoals de internationalisering van de wWas dat ik de golfbewegingen in de publieke economie – inclusief investeringsbeslissingen – de opinie leek te begrijpen en ze ook redelijk goed f medezeggenschap van werknemers des te belangrijker kon voorspellen. Wat hij onaangenaam vond, f e maakte. en zou lagere groei, met meer werkloosheid was dat ik reacties op zijn optreden soms ver - o H R

als gevolg, niet moeten leiden tot een zekere beper - klaarde uit zijn gedrag. e v king van het arbeidsaanbod (bijvoorbeeld via vrijwil - ‘Dat sfinxachtige schijn ik Prettig, nuttig en onaangenaam. t R lige vervroegde pensionering)? ik ben nooit anders dan met gemengde ge - e B

S

“mij staat,” zo rondde Den Uyl zijn betoog af, “een voelens begonnen aan een klusje voor hem. ik ’ o economische orde voor ogen waarin zij, die in ver - ga verder niet in detail beschrijven wat zich tus - t o

van hem te hebben’ f schillende geledingen van het productieproces werk - sen Den Uyl en mij heeft afgespeeld, want dat zaam zijn, gezamenlijk het kapitaal organiseren en de hoort een adviseur niet te doen, ook niet als we van eenvoudig. De arbeidersaanhang was vooral toe momenten, meestal in de kleine uurtjes, tegenstelling tussen gevers en nemers overwonnen is. door NICO HAAASBROEK Dat je soms niks zegt, en dat mensen dan intussen meer dan een halve eeuw verder zijn. geïnteresseerd in behoud en verdere uitbouw waarop we onze ervaringen vergeleken. en dan maar ik weet dat dit een inzicht is dat wellicht door niet weten wat ze met je aan moeten.” maar Den Uyl zelf heeft ooit een kleine, maar van de verzorgingsstaat en als Den Uyl daar bleken we vaak dezelfde dingen mee te maken. weinigen van u wordt gedeeld. ik zeg er bij: het hoeft kenmerkende uitlating gedaan over onze relatie voldoende werk van maakte, namen de arbei - ieder van ons was in het begin getest met een ook niet te betekenen dat we […] niet tot overeen - p zijn website stelt Gillis Doe je dat bewust, dat zwijgen? en die komt men nog steeds tegen. Kort geleden ders de partijstandpunten op gebied van ontwik - onmogelijke opdracht of er later nog eens mee stemming zouden kunnen komen over de aanpak van Kersting zich voor als histo - “nee, dat is gewoon een genetische af - nog een keer in margriet van liths biografie van kelingshulp en cultuur op de koop toe. maar het gestraft als we iets hadden gezegd in de geest de concrete noden van vandaag: werkloosheid, infla - ricus en journalist die artike - wijking.” Wim meijer: ik zou Den Uyl erop hebben gewe - was dus wel altijd schipperen, en voor Den Uyl, van: dat kun je beter zo niet doen want daar ben tie, het ongeremde beslag op schaarse hulpbronnen.” len over militaire (Gelach) zen dat hij bij een debat niet steeds zijn bril een onversneden intellectueel, was het niet min - je niet zo goed in. niemand van de adviseurs Waarna de premier vno-voorzitter chris van veen, geschiedenis schrijft. ‘Ge - moest op- en afzetten. der dan een heksentoer. Hij was geen volksmen - had een baas die kritiek kon incasseren. maar die zich in zijn inleiding had afgevraagd of ‘wij onder - Oweld gerelateerde onderwerpen zijn van Saskia vertelde dat ze met het beheren van het Dit is wat er gebeurde. ner zoals Koos vorrink en geen vaderfiguur geen van de bazen zou instemmen met het oor - nemers niet te vriendelijk voor de overheid zijn’, mijn gading,’ staat er. archief van Joop en Liesbeth wil stoppen. Heb in januari 1968 organiseerden marcel van zoals Willem Drees. deel dat hij (alle partijleiders waren een hij in grijnzend meedeelde dat ‘u althans ten opzichte van Bij onze kennismaking op een rustige plek jij er al over nagedacht of je die taak samen Dam en ik een serie debatten tussen steeds één De opkomst van nieuw links had het er niet die tijd) niet tegen kritiek kon. iemand vertelde deze regering van dit zelfverwijt ontslagen bent’. in het voormalige filmmuseum in het von - met Bart (zoon van Xander) wilt overnemen? politicus en een proefpubliek dat na afloop van gemakkelijker op gemaakt. Want hoewel zich me eens dat hij een noodkreet had ontvangen uit er zijn, zo schreef historicus maarten van Rossem, delpark voegt hij daaraan toe dat hij secre - “Ja, dat wil ik wel doen, al heb ik mij het debat uitgebreid ondervraagd werd. een van onder de nieuw linksers weinig arbeiders be - zijn partijgelederen; men vond dat de partijlei - ten minste enkele politici nodig, zoals Den Uyl, die de tarieel medewerker van Artsen zonder nog niet in het familiedossier verdiept. ik de uitkomsten was dat Den Uyl hoog scoorde, vonden en hun standpunten een beetje elitair en der steeds ontoegankelijker werd en geen kritiek grote vragen des tijds relateren aan de politiek van al - Grenzen is. Gillis is de zoon van filmregis - houd wel van onderzoek. Als iemand naar hoger dan een van de andere deelnemende poli - futuristisch waren, had nieuw links opvallend of suggestie meer accepteerde. Daar moest de ledag. ‘zouden dergelijke politici ontbreken, dan zou seur Barbara den Uyl. mij toe komt met een goede onderzoeks - tici, op de uitspraak: “Heeft geen belangstelling veel aanhang onder de oudere, trouwe partijle - adviseur eens met zijn baas over praten. “Wat ik de politiek het al spoedig moeten stellen zonder in - vraag, wil ik hem of haar wel helpen. Als ik voor andermans mening.” den. Die zagen nieuwe gezichten op de afde - toen tegen hem gezegd heb, lach niet, was: ik zicht in de problemen van het moment en uitzicht op Hoe ken jij Joop? na lezing zou stuiten op feiten die het wel van Dam en ik bespraken dit met Den Uyl lingsvergaderingen. opeens was het geen hoor dat jij de laatste tijd duidelijk soepeler om - de problemen van de toekomst.’ misschien is het ont - “toen hij overleed, was ik vijf. ik weet verdienen om openbaar te worden gemaakt, en hij kon zich er niets bij voorstellen. probleem meer om iemand te vinden voor de gaat met geluiden uit de partij. is dat een voor - breken daarvan wel het grootste tekort van de huidige nog wel dat toen wij aan het voetballen zou ik dat zelf doen en dat niet aan iemand ik zei: “Als iemand uit het publiek tegen je kascontrolecommissie of voor het maken van nemen van je? Heb je besloten om meer open te politiek. “voor visie moet je naar de oogarts,” pleegt waren in de gang van zijn huis in Buiten - anders overlaten. maar misschien word ik praat, ga je steeds met je bril in de weer, vertel het verslag. De partij leefde op. en nou ja, die staan voor kritiek? in ieder geval, het valt goed de huidige premier Rutte gekscherend te zeggen. la - veldert, hij daar vrij chagrijnig naar keek. in de loop der jaren in mijn denken daar - eens, wat denk je op zo’n moment?” jongens hadden hun wilde haren nog, daar ging hoor, zo’n open houding, daar gaan we van pro - chen! Dat vond hij niet leuk. maar uit de manier over wel milder. Historisch onderzoek dient Den Uyl antwoordde dat hij na de eerste men voorlopig even niet over zeuren. maar Den fiteren.” waarop mensen over hem spraken, met veel een algemeen belang, maar als het gaat om twee woorden gehoord te hebben al wist wat de Uyl maakte zich zorgen. ik vroeg of het werkte. De citaten zijn ontleend aan: ‘Socialistische bewondering, begreep ik wel dat hij heel informatie die mijn familie in verlegenheid betrokkene ging zeggen. Dit was het gesternte waaronder zich die “Jazeker. ik ga het niet standaard doen, maar cultuurpolitiek, een discussie tussen prof. Dr W. veel voor mensen heeft betekend. Als men - zou kunnen brengen, verstrek ik die infor - “Ja ja,” zei ik, “dus je verveelt je een kleine gebeurtenis in januari 1968 afspeelde. ik ik heb wel gemerkt dat je kritiek beter kunt ver - Banning, J.J. Buskes, J. de Kadt, prof. Dr Fred L. sen erachter komen dat ik een kleinzoon matie niet.” beetje.” werkte bij de vara en mijn advieswerk voor Den pakken als compliment als je wilt dat de bood - Polak, prof. Ir W. Schermerhorn en drs J.M. den Uyl’, van Joop den Uyl ben, dan benaderen ze Hij haalde zijn schouders op. Uyl was een vorm van vrijwilligerswerk. ik schap aankomt.” in: Socialisme & Democratie (1953) nr. 9; J. Bank en me altijd heel voorzichtig. toen ik in dienst Ken jij nog mooie verhalen over Joop? “en als je knikt, bedoel je niet dat je het met weet eigenlijk niet, realiseer ik me nu, of hij er S. Temming (red.), Van brede visie tot smalle marge. trad bij De Telegraaf en ik werd voorge - “nou, ik weet wel dat Xander in een de spreker eens bent, maar dat hij moet opschie - zelf behoefte aan had of dat anderen in zijn om - ehalve in dat ene geval waarin Joop den Acht prominenten over de SDAP en de PvdA steld als kleinzoon van Joop den Uyl, werd bandje zat en als ze dan thuis bij Joop aan ten.” geving het nodig vonden. Hoe dan ook, hij Uyl zelf vertelde over het briladvies, voel (Alphen aan den Rijn 1981); J. Jansen van Galen & B. daar door de redactie smakelijk om gela - het spelen waren en Joop binnenkwam na “zoiets ja.” vroeg om adviezen, maar hield ze tegelijk op af - Bik me niet gerechtigd om het te hebben Vuijsje, Joop den Uyl. Politiek als hartstocht. Een chen. zo van: je opa moest eens weten dat een lange ministerraad, dan zei hij niks en “en dan ga je je bril poetsen.” stand. “Wat krijgt u na een optreden te horen over specifieke situaties. Want op die momenten portret in twintig interviews (Weesp 1985); J.M. den je hier zat. Dat beschouwden ze als een ging hij erbij zitten. Als ze dan klaar waren “Kennelijk, ja.” van uw adviseur, meneer Den Uyl?” was Den Uyl vaak kwetsbaar en soms zelfs een Uyl, Inzicht en uitzicht. Opstellen over economie en soort overwinning. Het valt me altijd heel met muziek maken, ging hij weer weg. Al “nou... bijvoorbeeld dat ik tijdens een dis - beetje open. Dus hij vertrouwde me en dat ver - politiek. Met een inleiding van M. van Rossem erg mee hoeveel mensen hem nog blijken te die tijd zei hij geen woord. misschien deed at Den Uyl geen belangstelling zou heb - cussie mijn bril niet mag poetsen.” trouwen ga ik niet postuum beschamen. maar (Amsterdam 1988); J.M. den Uyl, De toekomst onder kennen, ook veel oudere allochtonen, die hij dat om gewoon even tussen mensen te ben voor de mening van gewone men - voor wie echt nieuwsgierig is naar de kunst van ogen. Beschouwingen over socialisme, economie en met hem weglopen.” zijn, mensen die niet bezig waren om hem Dsen, was voor hem onverteerbaar. De ijf jaar later, in mei 1973, verliet ik de het adviseren en de enigszins verknipte relatie economische politiek (Amsterdam 1986); J.M. den een loer te draaien of zo.” PvdA was toen nog de partij waarin de linkse vara en werd fulltime adviseur van ed. waarin dit vaak gebeurt, heb ik een verhaal ge - Uyl, ‘Om de kwaliteit van het bestaan. Een postume Heb je iets van hem? elite (‘cultuurgevoeligen’ in de terminologie van vvan thijn, toen fractievoorzitter van de schreven, geheel verzonnen dus, met verzonnen voordracht’, Socialisme & Democratie 52 (1995) nr. 2; “Ja, ik heb begrepen dat ik de neus van Heb jij ooit de behoefte gehad om op enige destijds) samen optrok met de ‘traditionele ar - PvdA. Dat was meteen het einde van mijn ad - figuren en een verzonnen plot. Daaruit kan de A. Bleich, Joop den Uyl 1919-1987. Dromer en hem heb. Dat wipneusje. Alleen staat mijn manier in zijn voetsporen te treden? beidersaanhang’. De belangen en voorkeuren vieswerk voor Den Uyl, want een persoonlijk lezer net zo veel werkelijkheid opdiepen als hij doordouwer (Amsterdam 2008). neus nu scheef. ik ben vechtsporter. Als ik “Dat hij een symbool is geworden van van die twee categorieën liepen niet bepaald pa - adviseur kan maar één heer dienen. in mijn of zij wil. of aan kan. weer klaar ben met dat vechten, dan is die links nederland is zeker iets dat mij aan - rallel, maar van de partijleider werd verwacht nieuwe functie was de tweede Kamer mijn Frans Becker en Paul Kalma hebben beiden enige weer helemaal zoals Joop. Dat sfinxach - spreekt, maar het beroep van politicus is, dat hij ze beide in gelijke mate kon vertegen - werkplek en daar leerde ik de adviseurs van de www.argusvrienden.nl. tijd bij de WBS gewerkt. tige, dat schijn ik ook van hem te hebben. denk ik, niet voor mij weggelegd.” woordigen en enthousiasmeren. Dat was verre andere fractievoorzitters kennen. er waren af en Titel: Foutje van de adviseur. Joop den Uyl 12 december 2017 / 10 12 december 2017 / 11 Liesbeth / eddy Posthuma de Boer

door NICO HAASBROEK Mocht Anet Bleich, die de biografie over Joop schreef, wel bij afdeling Dochter C? an het eind van een Saskia Noorman- “Bij sommige stukken heb ik lang middaggesprek haar toegelaten. ik heb bij haar in hotel Schiller aan Den Uyl boek waarschijnlijk net iets te veel het Rembrandtplein goed gevonden. Daar heb ik nog zegt Saskia, de oudste • oudste dochter wel een beetje spijt van gehad. dAochter van Joop Den Uyl: “Hui - • woont in Heemstede Haar biografie is een fractie van ver bekruipt mij als ik over Joop en • leeftijd: 71 wat er in het archief over mijn liesbeth praat. ik ben het niet, het vader te vinden is. ik kan niet van • getrouwd met: zijn mijn ouders. Wie ben ik om een afstand naar haar biografie kij - daar weer over te beginnen? Wie Th. Noorman ken. Daarvoor zit ik er zelf te zij waren en wat zij deden, dat was • kinderen: Anne Weike, dichtbij.” zo de moeite waard dat het dood - Merel, Hernan en Marlèn, zonde zou zijn om ze te vergeten. tien kleinkinderen Dat u haar misschien iets te veel in - Joop was een familieman. om de • PvdA-lid formatie hebt gegeven, zal zij op veertien dagen kwamen de familie - prijs hebben gesteld. R

leden op zondag naar Buitenvel - e “nee. Je wilt de geschiedenis J i

dert. Als je er niet was, werd je A niet vervalsen en je wilt ook niet R D

opgebeld: waar blijf je? Dan kwam dat er dingen helemaal worden X

je en dan zei ie ‘grom grom’ en dan e weggemoffeld. Het gaat toch l /

was hij stiekem bezig in zijn stu - A vooral over mensen en wat die ge - D

deerkamer. v daan hebben, en daar zit spanning P

onze zoon Hernan uit colom - o tussen.” t o

bia zat dan op de poef onder zijn f bureau. tegen de tijd dat we weg - Wie gaat er over het archief? gingen, hield hij je staande en ging “Het archief blijft eigendom hij nog van alles met je bespreken. van de familie. ik beheer het nu. vaak zaten we dan al met de kin- Soms mogen mensen het wel deren in de auto en dan hield hij ‘We waren een lezen, maar niet gebruiken, maar de deur zo vast dat die niet dicht als je iets weet, zijn er ook andere kon. We waren een kleverige fami - manieren om meer informatie te lie.” vergaren en dan kom je er heus niet lang voor de dood van kleverige familie’ wel. Soms zijn de archieven geslo - Joop den Uyl had de familie een ten. mijn vader hield een soort za - huis in de franse Alpen gevonden kelijk dagboek bij. Daar zat van om met elkaar de vakanties door te een steen met de naam van mijn datum, niet op gevoeligheid. Het alles tussen, zoals kleine gespreks - brengen. “Alleen mijn vader was vader en de naam van mijn moeder grootste deel is toegankelijk voor verslagen in een soort ordners. ik daar in de zomer van 1987, want en zeven vierkante rode steentjes.” iedereen. Dat is afdeling A. voor heb iemand wel eens een serieus mijn moeder was een boek aan het sommige archieven moet je wel geholpen die wilde weten wat er op schrijven. ik liep daar met hem op Het archief speciaal toestemming hebben. Daar een bepaalde datum was gebeurd, een pad en toen zei hij dat het hem “mijn vader en moeder hadden mogen serieuze onderzoekers in. maar daar kun je natuurlijk geen tegenviel dat hij niet meer kon samen besproken dat ze hun ar - Dat is dus B. Afdeling c is en blijft dagtaak van maken. toch is het ar - ‘twee dingen!’ voetballen, omdat hij heel gauw chieven, in elk geval dat van mijn gesloten. Daar zitten alle gesprek - chief op zichzelf een rijkdom, heel moe was. Hij trapte altijd graag vader, niet in het Rijksarchief, ken van mijn vader met de konin - goed gedocumenteerd, en we zijn een balletje.” maar in het internationaal instituut gin in. Dat blijft potdicht, tot in niet kinderachtig geweest.” door RUDIE KAGIE – terwijl hij intussen bliksemsnel nadacht over niet dat er geen parlementaire enquête zou moe - “toen we in de herfstvakantie voor Sociale Geschiedenis hier in lengte van dagen.” de twee aspecten die hij te berde zou kunnen ten zijn’). Uit het onderzoek kwam Den Uyl met de kinderen in de Alpen aan - Amsterdam wilden onderbrengen. Toch een pikant idee dat u, die zo’n an Joseph luns, minister van Bui - brengen. zo wist hij de suggestie te wekken dat naar voren als een ethisch politicus, iemand die kwamen, lag er een briefje op tafel ed van thijn ook. zij hebben mij In die tijd had je ook de Lockheed - beetje het hele dossier heeft gele - tenlandse zaken, is bekend dat hij hij de materie tot in de toppen van de vingers het voortdurend heeft over bereidheid tot sa - met de mededeling: ‘Papa is ziek toen tot twee keer toe meegenomen affaire, waarbij prins Bernhard be - zen, de enige bent die veel bijzon - eind jaren vijftig Jan Gerritsen, een beheerste. Als kijker wist je: deze man zou oe - menwerken, die maant tot voorzichtigheid in geworden, dus ik ga nu terug.’ We naar eric fischer, die toen direc - trokken was. Speelde voor u bij de derheden over Joop den Uyl weet, van de eerste verslaggevers van het verloos over dit onderwerp kunnen doorpraten, oordelen en wijst op solidariteit met zwakkeren zijn toen vlak daarna weer terug teur was, op dat moment zat het beslissing om dat deel van het ar - maar daar verder niks mee doet. nederlandse televisiejournaal, een maar als pragmaticus beperkt hij zich tot de es - in de samenleving en de zorg voor ‘de kleine naar huis gegaan en toen we aan - iiSG nog tijdelijk in het Westelijk chief niet open te stellen ook mee “Ja.” pvapiertje overhandigde en zei: “Dit zijn de drie sentie. mensen’. kwamen, was hij net geopereerd in Havengebied in Amsterdam. ik dat dat een controversieel onder - vragen die u mij mag stellen.” vervolgens ant - toch was ook Den Uyl een meester in ver - Aldus werd wetenschappelijk aangetoond de vU – dat was bijna in de achter - werd voorgesteld en mijn ouders werp was? Heeft u nog archiefinformatie thuis, woordde de bewindsman behoedzaam, in sluierd taalgebruik, de hyperbool, het eufe - dat hij overkwam als een slimme prater die han - tuin – en toen bleek dat hij kanker vertelden wat ze wilden. Dat was “nee. ik probeer daarin een zo die u bewust thuis houdt? plechtstatige stadhuiszinnen, zodat hij zeker misme, de retorische vraag en de omkering om dig gebruikmaakte van de ontsnappingsmoge - had in de hersenen en dat daar niks het.” waardevrij mogelijke positie in te “nee. Anders zadel ik mijn na - wist dat slechts een enkeling zou snappen waar aan te tonen dat hij gelijk had. een groep gevor - lijkheden die interviewers hem boden. in plaats meer aan te doen was. Het zat op nemen. Die zware verantwoorde - zaten daarmee op. zo open als dit het over ging. derde studenten taalbeheersing uit Groningen van een duidelijke vraag werd hem veelal een plek waar men niet bij kon, of Waarom wilden ze naar het IISG? lijkheid is op mijn bord geschoven archief is bijna niets, dus moet men De democratiseringsgolf van de jaren zestig analyseerde in 1978 onder aanvoering van do - slechts verwachtingsvol een stelling voorgelegd in ieder geval toen niet. Dus heb - “omdat ze niet wilden dat hun in de korte periode tussen zijn ziek blij zijn met wat men krijgt.” rekende af met de gezagsgetrouwe slippendra - cent Peter van lint tientallen ‘wekelijkse inter - (‘Het waren dolle toestanden deze week in het ben we hem mee naar huis geno - archief in een rijksarchief terecht - worden en zijn dood, een tijd gersjournalistiek. Politici kwamen niet langer views met minister-president drs. J.m. den Uyl’ kabinet’) en dan was het de bedoeling dat hij men en hem thuis verpleegd. Dat kwam waar eigenlijk niemand er waarin hij niet zoveel meer kon.” Politiek en PvdA weg met vage verklaringen of wollige gemeen - (en schreven daar een boekje over met de titel daarop reageerde. De onderzoekers gaven een was best een heel mooie, soms ook meer over ging. Het ging om din - Hoe kijkt u terug op uw tijd als plaatsen. ondervragen betekende voortaan Ja kijk, mag ik dit zeggen… ). ze ontdekten een fictief voorbeeld van een dialoog die kenmer - in verdrietige periode.” gen als beheer en toegankelijkheid. Ik neem aan dat u in zijn geest pro - Tweede Kamerlid? dóórvragen. stijl van spreken die aan elkaar hing van paral - kend was voor de tactiek die strategisch woord - “Hij is de dag voor kerst thuis Het heeft vijf jaar geduurd eer het beert te handelen. “ik vond het bijzonder en ook Joop den Uyl sloeg onder alle omstandighe - lellismen (‘nederland heeft het moeilijk, ook voerder Den Uyl tot de zijne had gemaakt. overleden. De uitvaartdienst in de materiaal helemaal was gerubri - “Ja. Dat is soms wel lastig, een soort voorrecht. ik heb er heel den een rustige, bedaarde toon aan, stak een si - ondernemingen hebben het moeilijk’), zelfcor - vraag: “meneer Den Uyl, vindt u dat de rege - nieuwe Kerk was heel mooi, maar ceerd en ontsloten. Dat kwam want aan de ene kant was hij ie - bewust voor gekozen me bezig te gaar op en staarde met toegeknepen oogjes in de recties (‘Het is een principiële zaak, althans ring door moet blijven regeren?” Antwoord: wat ik nooit zal vergeten, was dat doordat ze nooit wat weggooiden. mand die best open was, maar te - houden met mensen aan de onder - wolken die hij uitblies. De camera hield van voor mij, althans voor de regering’), correctie “Regeren, die term is van u, niet van mij, maar op weg naar de begraafplaats op Het archief bestaat uit 1400 num - gelijkertijd heeft hij over zijn kant van de samenleving. tegelij - hem, hij kwam vertrouwenwekkend over op het van de interviewer (‘Die term is van u, ik zou ik begrijp wat u bedoelt en ik zie, althans de re - elk kruispunt een motoragent mers. eén nummer kan uit een dik gesprekken met de koningin nooit kertijd vond ik het ook moeilijk en kijkbuisvolk. De beantwoording van een vraag het anders noemen’) en de dubbele ontkenning gering ziet, geen reden om te veronderstellen stond, als een soort saluut. op pak bestaan, een ander uit iets veel iets willen zeggen. Dat respecteer placht hij veelal in te luiden met: “twee dingen” om de eigen mening te maskeren (‘ik zeg ook dat het anders zou gaan.” Westerveld staat ter herinnering dunners. Alles is geordend op ik ook.” vervolg op pagina 20 Joop den Uyl 12 december 2017 / 12 12 december 2017 / 13 ‘De PvdA is Die biografie lag als van mij’ intens betrokken bij chili door JAN VAN DER PUTTEN Pinochet zijn staatsgreep. Joop den een steen op de maag vervolg van pagina 19 Uyl, kort tevoren premier gewor - spijkerhard. mij werd lang niet al - ij werden in onze den, was er volgens zijn minister door GERARD MULDER was terechtgekomen, benauwde leven kwam, had ik met Paul Koe - tijd veel gegund, terwijl de Kamer straat in Santiago van ontwikkelingssamenwerking, mij. dijk – weer hij research, ik schrij - ook gaat over gunnen. Dus dat was ‘los Rusos’ ge - Jan Pronk, helemaal kapot van, n 1997 vroeg Wilfried Uitter - ven – besteed aan het metselen van best lastig.” noemd, de Rus - schrijven John Jansen van Galen hoeve van SUn (Socialisti - 4) Mijn verstandhouding een lijvige geschiedenis van dag - sen. Het was een en Bert vuijsje in hun boek Joop sche Uitgeverij nijmegen) met zijn dochter Saskia blad Het Parool . Wéér had ik toen Was het theoretisch mogelijk ge - Wstraat in een gribus op maar een den Uyl: politiek als hartstocht . mij of ik een biografie van was rampzalig. eindeloos in een kamertje gezeten. weest om Kamerlid te zijn onder uw paar blokken van het centrum, met Haast direct na de coup schortte Joop den Uyl wilde schrij - Saskia noorman-Den Uyl be - eigenlijk had ik daarna zeker twee vader, zoals kinderen hun vader als op elke hoek een café waar de Pronk de nederlandse ontwikke - vien. Waarom hij juist mij dat waakte de toegang tot haar vaders jaar moeten uitwaaien alvorens aan leraar kunnen hebben? rotos zich aan inferieure rode wijn lingshulp aan chili op. minister vroeg, weet ik niet meer. vermoe - archief, dat in het internationaal iets anders te beginnen. “Dat had ik nooit gedaan. toen zat zaten te zuipen. chileense rotos van Buitenlandse zaken max van delijk was hij op het idee gekomen Archief voor Sociale Geschiedenis mijn vader was overleden, waren zijn geboren losers, armoedzaaiers der Stoel gaf de nederlandse diplo - doordat ik ruim tien jaar daarvoor, wordt bewaard. Haar medewerking 7) Mijn maag wilde er vrij snel daarna verkiezingen en met altijd dezelfde versleten, vet - maten in Santiago instructie om de met historicus Paul Koedijk als re - had ik dus dringend nodig, maar deze biografie niet. werd mij gevraagd of ik ook op de tige kleren aan. in het chili van ambassade ruim open te zetten searcher, de biografie had geschre - we bleken niet voor elkaar bestemd om de door Saskia’s (zo heb ik lijst wilde. ik was toen wethouder Salvador Allende konden wij als voor vluchtelingen. ven van Henk van Randwijk, een te zijn. meteen bij de kennisma - haar trouwens nooit mogen noe - in Heemstede. ik heb nee gezegd. buitenlanders – het was volop ander progressief boegbeeld. ik zei king begon ze over een voorganger men) ongeïnteresseerdheid telkens Dat was te vlug. ik wilde het wel Koude oorlog – alleen maar Rus - mbassaderaad Hoytink ja, en dat was een van de vele van mij in het rijtje van biografen vallende gaten in mijn geplande ar - een keer, maar niet gelijk.” sen zijn. Wij, dat waren tv-journa - weerde zich als een leeuw, slechte beslissingen in mijn leven. in spe, de historicus Dik verkuil. chiefbezoek te vullen, maakte ik zo list Koos Koster (later in el Aambassadeur Goedhart niet. Waarom? Hij had haar aan het schrikken ge - veel mogelijk afspraken met tijdge - U had ook kunnen zeggen dat het Salvador vermoord) en zijn mexi - Hij vond dat de nieuwe neder - bracht door haar een proefhoofd - noten uit de omgeving van Den een mooie gedachte is om voort te caanse vriendin Ana maría, de landse regering uit verkapte com - 1) Ik had niets met Den Uyls stuk op te sturen van de biografie Uyl. Dat wordt mijn redding, dacht zetten waarmee hij ooit is begon - Britse Wendy, de mexicaanse luz munisten bestond en dat de politiek. zoals hij die in zijn hoofd had. ik, want dan ontmoet ik interes - nen. maría, het Uruguayaanse vrienden - chileense militairen, ik hoor het Al kom ik uit een democratisch-so - Daarin kwam onder andere het feit sante mensen, en ben ik ook eens “maar ik was toch al wethou - paar De cucos, hun landgenoot de hem nóg zeggen, het goed hadden cialistisch nest, op de PvdA stemde voor dat Joop bijna geen Den Uijl buiten. zo leek het ook te werken. der. Bij mijn beëdiging of mijn eer - architect Hugo, mijn toenmalige gedaan. mijn vrouw en ik hadden ik niet meer sinds die partij zich (later Uyl) had geheten doordat een ik herinner mij bijzonder inte - ste speech heeft hij nog op de tri- vrouw en ikzelf, destijds tijd la - naar zijn ambtswoning moeten begin jaren tachtig keerde tegen de van zijn voorouders uit de negen - ressante gesprekken met bijvoor - bune gezeten. maar verder mocht tijns-Amerikacorrespondent van vluchten omdat we ons leven niet mogelijkheid de navo-kruisraket - tiende eeuw een bastaardkind was beeld journalist Kees tamboer, die hij niet komen. ik was streng.” NRC Handelsblad. meer zeker waren: we waren door ten in nederland te laten statione - geweest. Saskia vond vermelding als redacteur van de Haagse Post Rond die vaste kern van journa - kogels uit onze flat gejaagd, mijn ren. De gedachte dat links het vrije van dit detail ‘schandalige sensa - met zijn collega frans nypels de in Bent u nog steeds lid van de PvdA? listen, sociale activisten, politieke naam bleek op een zwarte lijst van Westen ging uitleveren aan de Rus - tiezucht’. 1973 net premier geworden Den “Ja.” vluchtelingen en zwarte kakkerlak - de junta te staan, vrienden waren sen om maar jonge kiezers zonder nu was het mijn beurt om te Uyl intensief had gevolgd. oud- ken werd onze bedompte pijpenla opgepakt, en ‘de Russen’, onze hersens te trekken, vond ik onver - schrikken, en naar bleek terecht. minister marcel van Dam stond me Wat vindt u ervan dat de partij zo in de calle Aldunate – inmiddels vroegere huisgenoten van de calle draaglijk. Het feit dat ik kwam van het blad twee keer uren te woord. Wat de gemarginaliseerd is? allang opgeofferd aan de stadssa - Aldunate, waren opgesloten in het waarvoor haar vader ook had ge - behoefte aan buitenlucht betreft: ik “Dan zeg ik: L’état, c’est moi. nering – wisselend bevolkt door nationale Stadion dat dienst deed 2) Ik had niets met Den Uyl werkt, legde bij haar qua welwil - bediende me zo veel mogelijk. zo ik bedoel: de PvdA is van mij. Het politieke toeristen, activisten, jour - Joop den Uyl spreekt demonstranten tegen het bewind Augusto Pinochet als concentratiekamp en martelcen - als mens. lendheid geen enkel gewicht in de ben ik ruim vóór de datum van is maar hoe je het bekijkt. ik vind nalisten en profiteurs uit vele lan - in Chili toe in de Koopmansbeurs te Amsterdam, 11 september 1975. trum. terwijl we in de ambtswo - in 1980, toen Vrij Nederland , waar schaal. mijn aanvragen bij haar mijn ontmoeting met van Dam de dat we nu een goede partijleider den. foto AnP ning machteloos aan het wachten ik toen werkte, veertig jaar be - voor raadpleging van het archief looproute van het station van Put - hebben, een goed soort mens die in Dit gezelschap kreeg in april waren – we konden natuurlijk niet stond, sprak ik Den Uyl over zijn bleven vervolgens weken liggen. ten naar zijn toenmalige huis in de staat is om de PvdA weer op te hij - 1972 bezoek van een gedreven ne - praten over onze ervaringen in in chili ondergedompeld in de naar buiten en telefonisch contact tijd bij vn in de eerste jaren na de veluwse bossen gaan uitproberen sen. Het enorme verlies was een derlandse politicus, oppositieleider chili, over wat wij vonden van het wervelende politieke gebeurtenis - met de buitenwereld was me ver - oorlog. Het werd het traumatise - 5) De financiering was om later niet te verdwalen. verlies van een moment. De waan Joop den Uyl. Hij was in chili ongehoorde experiment van Al - sen. Hij liep zich het vuur uit de boden – hoorde ik over de Wereld - rendste interview dat ik ooit met niet geregeld. Door deze divertissementen van de dag. Als je naar de peilin - voor de derde sessie van de Unc - lende om zonder het gebruik van sloffen om zo veel mogelijk men - omroep dat de journalist Jan van iemand heb gehad. Dat hij onze af - De research voor en het schrijven werd ik me er pas traag van bewust gen kijkt, zaten we een paar maan - tad, de vn-conferentie voor handel geweld een socialistische samenle - sen te spreken over ‘de revolutie in der Putten zoek was en dat de ne - spraak twee keer vergat, waardoor van een klassieke biografie kost al dat er iets mis was. Geleidelijk den later weer op een heel ander en ontwikkeling. Deze vergader - ving op te bouwen. Allendes enige de legaliteit’, zo veel mogelijk derlandse regering het zeer hoog ik steeds in Buitenveldert voor een snel een ton of vier in guldens, ging ik merken dat ik geen eetlust getal. zo is het nu eenmaal. We marathon van zes weken had in instrument was de wet – maar die plekken te zien waar aan ‘de vreed - zou opnemen als hem iets zou dichte deur kwam te staan, was weet iedereen die zelf met dit bijl - meer had, en dat werd snel erger. hebben een mP die rechts is en er nederland enorme verwachtingen was niet voor het socialisme ge - zame overgang naar het socialisme’ overkomen. Kennelijk had de am - nog tot daaraan toe. maar toen hij tje heeft gehakt. SUn kon of wilde ik kon eten zien noch ruiken zon - al vrij lang zit en pas als hij ermee gewekt; sommigen hebben oprecht maakt en kon ook niet veranderd gewerkt werd. Hij sprak ook met bassade nog niets gemeld over mij dan eindelijk in zijn werkka - dat niet voorschieten, dat weet ik der te moeten kokhalzen. Als gedi - ophoudt, krijg je grote verschuivin - geloofd dat de rijke en arme landen worden, omdat de partijen van de de leider van de Sociaaldemocrati - onze nieuwe verblijfplaats. mer had gelaten, wees hij mij een niet meer, maar Wilfried Uitter - plomeerd hypochonder kostte het gen en verdere versnippering, maar harde afspraken zouden maken regeringscoalitie Unidad Popular sche Partij, de chileense zusterpar - twee weken na de coup land - stoel en begon anderhalf uur te pra - hoeve bood aan te helpen zoeken mij geen enkele moeite mij de gru - niet van de PvdA. Die bouwt zich voor de definitieve uitbanning van geen parlementaire meerderheid tij van de PvdA. den we op Schiphol. We waren de ten zonder ophouden. mij keek hij naar geldschieters (tegenwoordig welijke ziekten voor te stellen die nu op.” armoede en onderontwikkeling. hadden. Deze piepkleine coalitiepartner eerste nederlanders die uit het niet aan, maar zijn sigaar en het heet dat crowdfunding). Dat lukte mij aan het wegvreten waren, en ik van die historische gebeurtenis viel in het niet bij de grote drie van chili van Pinochet terugkeerden. plafond hield hij scherp in de ook wel, maar het ging langzaam stond al op het punt met loden Denkt u nog vaak aan uw vader? moest natuurlijk uitvoerig verslag ot laat in de nacht hadden we de Unidad Popular: de communis - niet alleen de media wilden alles gaten. vragen en opmerkingen van en leverde steeds maar kleine be - schoenen naar mijn huisarts te slof - “Ja, het zit wel heel erg in mijn worden gedaan, en niet alleen door het over conflictmodel en tische Partij, Allendes eigen Socia - van me weten, maar ook de pre - mij wimpelde hij weg. toen lies - dragen op. Het grootste bedrag in fen toen ik in 1999 mijn eerste en bestaan, maar het is ook alweer een bemiddelde media zoals NRC Han - tharmoniemodel, over parle - listische Partij en de Radicale mier. De volgende ochtend kwam beth met koffie binnenkwam, zei één keer, tienduizend gulden, werd tot nu enige Aha-erlebnis kreeg: hele tijd geleden. Hij is er gewoon delsblad. Prins claus sprong bij. mentaire en gewapende strijd, over Partij (waarin de Sociaaldemocrati - Den Uyl opnieuw bij ons langs, nu hij: “Deze meneer hoeft geen kof - door de toenmalige PvdA-fractie - het project-Den Uyl lag me letter - niet meer en dan zie je dat het slijt. Hij regelde genereuze subsidies, idealisme en realisme. ook voor sche Partij een paar maanden na de in het huis van mijn ouders. van fie, want hij gaat zo weg.” vervol - voorzitter in de Amsterdamse ge - lijk als een steen op de maag. Wat ik zo belangrijk aan mijn zodat zelfs redacteuren van school - Den Uyl was het niet de vrijblij - Unctad opging). een nederlandse een synoniem voor hoop op een gens rebbelde hij nog een uur door meenteraad, eberhard van der Dit lijstje van rampspoeden nog vader vond, en waar ik ook heel kranten naar Santiago konden rei - vende discussie die het in, bijvoor - Unidad Popular 2017 zou gaan van betere wereld was chili voor hem en schoof me zonder groet naar laan, bij de gemeente losgepraat, eens overziende vraag ik me af trots op was, was dat hij heel erg zen. met zo’n zeventig man en beeld, nieuwspoort zou zijn D66 tot en met de Socialistische een ander woord geworden van buiten. gezien Den Uyls verdiensten voor waarom ik er in godsnaam ooit aan bewogen, bevlogen en ook een vrouw had nederland op Unctad geweest. later hadden we in onze Partij, met een PvdA die qua om - staatsterreur. ik heb hem zo goed de stad (hij had als wethouder het ben begonnen. Daarop is een ratio - heel harde werker was als het ging iii verreweg het grootste contin - achterbuurt nog zo’n zinderende vang inmiddels angstig is gaan lij - mogelijk over het chileense drama 3) Ik zag op tegen het halve centrum willen afbreken om neel en een irrationeel antwoord te om de rechten van mensen, de gent journalisten. voor velen van avond, en ook nog eentje met ken op haar chileense zusterpartij gebrieft. Hij nam alle tijd. archiefonderzoek. er in het kader van de vooruitgang geven. Het rationele is dat een ge - kwetsbaarheid van mensen, men - hen werd ons huis een zoete inval, Sicco mansholt, die toen voorzitter van destijds. Het nederland van die dagen zijn jaren als politicus vond ik autowegen aan te leggen). ik slaagde biografie van Den Uyl een sen die het moeilijk hadden. Hij mede dankzij de altijd aanwezige was van de europese commissie De intense betrokkenheid van was solidair met chileense vluch - zeker interessant, maar hij was ook voelde al aankomen straks nog met niet onbelangrijke bijdrage aan de was toch heel erg gevoed en geïn - wijn en rum. en naar Santiago was gevlogen om Den Uyl en Pronk met chili is in telingen. vluchtelingen zijn tegen - ruim een decennium directeur van mijn eigen spaargeld een bodem - nederlandse geschiedschrijving spireerd door de oorlog en de tijd maar daar kwam PvdA’er Den de conferentie te redden. die Unctad-weken begonnen. woordig in eerste instantie de Wiardi Beckman Stichting ge - loze put te moeten helpen dempen. zou zijn. Het andere antwoord is vlak daarna. toen heeft hij dingen Uyl niet voor toen hij op een avond Den Uyl, het zal niemand ver - later, in 1972, werd het chili-Ko - verdacht, en het begrip solidariteit weest, en het vooruitzicht me te dat ik me gevleid voelde omdat ik meegemaakt die maakten dat hij voor de deur stond, vergezeld van bazen, had veel sympathie voor het mitee opgericht, door onder ande - ook. Geef mij maar Den Uyl, van moeten bezighouden met eindeloze 6) Ik was moe. werd gevraagd. Waarmee is bewe - bewust voor de politiek koos. Daar een jeugdige partijgenoot, Jan experiment van Allende. Harts - ren Pronk. der Stoel, Pronk. mannen met een nota’s over saaie onderwerpen en niet lichamelijk, maar geestelijk. zen dat de jaren soms eerder zijn wij allemaal mee overgoten.” Pronk. Hij kwam om met ons te tochtelijk heeft hij zich die weken op 11 september 1973 pleegde hart. met voorstellen waarvan toch niets De jaren voordat Den Uyl in mijn komen dan het verstand. Joop den Uyl 12 december 2017 / 14 12 december 2017 / 15 Verkiezingscampagne / Daniël Koning

door NICO HAASBROEK mensen, dat je weet wat er speelt voor mensen. Als ik het idee heb Kleindochter dat ik iets toe te voegen heb en oor het gesprek met Jonna Den Uyl denk dat ik er voor mensen kan Jonna den Uyl (29), zijn, dan zou ik politiek actief kun - dochter van Rogier, heb ik • kleindochter, dochter van nen worden.” in de schaduw van de Am - Rogier den Uyl sterdam Arena afgesproken. ik • woont in Amsterdam Wat wil je met je leven? ontvang een sms’je waarin staat “ik heb wel ideeën en een plan, V (Noord) dat ze ‘bij het raam’ van lebkov & maar het zijn meer scenario’s dan Sons zit. ze heeft beperkt de tijd. • leeftijd: 29 één doel. Wat ik wil bereiken, is Als de wekker op haar smartphone • beroep: dat ik voor mijn gevoel een blij - gaat, roept een volgende verplich - veranderingsmanager vende indruk achterlaat bij de men - ting, zegt ze. • PvdA-lid sen die om mij heen staan. Dat ze “op het moment dat mijn zeggen: ik heb dit van haar ge - grootvader overleed, zat ik nog in leerd, of dat we samen iets hebben de buik van mijn moeder. in mijn gemaakt, neergezet. Je kunt dat babyboeken die mijn moeder doen door de politiek in te gaan, maakte, staat ook dat ‘de vader van door een kind te hebben dat je be - haar man’ ernstig ziek was.” geleidt, door een boek te schrijven of een eigen bedrijf te starten. Dat Wat doe je voor de kost? zijn zo vier scenario’s die ik heb.” “verandermanagement. ik doe dat voor klanten van Deloitte. ik Je wilt nog niet kiezen. heb aan de vU gestudeerd, be - “nee, en misschien kan het ook stuurskunde en bedrijfskunde. allemaal. mijn eerste stap is om bij eerst heb ik in de (semi-)publieke Deloitte projectleider te worden en sector gewerkt, maar ik kan mijn ei met het team het beste uit een op - meer kwijt in het private stuk waar dracht te halen.” ik nu werk. van wat ik over Joop ‘Mensen met elkaar heb gelezen, begrijp ik dat hij pro - Als je zegt dat je Den Uyl heet, wat beerde om mensen met elkaar te is dan de standaardreactie van verbinden en te zoeken naar wat mensen? voor hen belangrijk was. Het werk verbinden’ “Dat ligt aan hun leeftijd. Als voor mensen aangenamer maken is ze oud zijn, vragen ze of ik ‘fami - wel iets wat ik ook probeer te lie van’ ben.” doen.” dat er in zijn huis in Buitenveldert discussie met anderen aan te gaan. een rode knop zat. voor in geval Dat leeft wel sterk in onze fami - Heb je dan een standaardgrap? Ken je mooie verhalen over Joop? van nood. op een gegeven moment lie.” “nee. maar wat ik bijzonder “Ja. mijn favoriete verhaal is was er sprake van een dreiging, vind, is dat hij wel indruk heeft ge - ‘Paaseieren zoeken in het cats - een opperste staat van paraatheid, Waar zou Joop den Uyl zich van - maakt. Positief of negatief.” huis’. Daar mochten ze ooit loge - het was de tijd van de molukse gij - daag de dag druk om hebben ge - ren en toen hebben ze daar zelingen. Het huis was omringd maakt? Zou je ooit de eerste vrouwelijke paaseieren verstopt, onder andere door patrouillewagens die daar “Dat weet ik niet. ik kan wel minister-president willen worden? in de vergaderzaal. eén ei heeft ie - moesten blijven totdat het gevaar zeggen wat ík kwalijk vind, dan “nou, mensen op mijn werk mand daar weken of maanden later geweken was. op een gegeven mo - mag jij de parallellen trekken. ik hebben wel eens gevraagd wanneer tijdens een vergadering in de zit - ment waren de jongens buiten aan zag eerder vandaag bijvoorbeeld ik de eerste mP wilde worden. Het ting van een zetel teruggevonden.” het voetballen en het was inmid - dat een Duitse burgemeester in zijn zou zomaar kunnen, maar ik zie dels donker geworden. Joop ging nek is gestoken omdat hij een te dat als één van de vele eventuele Had je vader die verstopt? meedoen, dat deed hij wel vaker, ruimhartig vluchtelingenbeleid zou routes.” “Dat weet ik niet. maar dingen en heeft toen gevraagd of de bewa - voeren. Dat vind ik heel erg. Aan - verstoppen en ze niet allemaal te - kers de schijnwerpers van hun au - slagen en gijzelingen waren er ook Je lijkt me wel ambitieus. rugvinden is in principe wel iets to’s konden aanzetten, waardoor in de tijd dat Joop in de politiek “Het zou zomaar kunnen. ik wat aan hem kleefde.” het gevecht om de bal het aanzien zat. ik weet wel dat hij slapeloze sluit het niet uit.” kreeg van een heuse lichtwed - nachten heeft gehad over de beslis - Dat had misschien ook met zijn ver - strijd.” sing om met geweld in te grijpen De interviewer moet lachen. Uit strooidheid te maken. bij de molukse gijzelingen.” nieuwsgierigheid volgt hij Jonna, “Ja. Dat zie je soms ook bij zijn Heb je dingen van je grootvader die met twee collega’s lebkov ver - kinderen. mijn vader Rogier, Joops geërfd? Heb jij nog iets met de PvdA? laat. na een paar honderd meter op een na jongste kind, die nu met “Goeie vraag, maar moeilijk te “ik ben lid van de PvdA. of ik ziet hij ze in de anonimiteit van mijn moeder een minicamping op beantwoorden. Sommige mensen erop zou stemmen is een tweede, een licht oranjekleurende kantoor - de veluwe runt, vertelde ooit eens zeggen dat ik op hem lijk. Als ik want ik vind dat ze sommige zaken kolos verdwijnen. dan vraag waar hem dat dan in zit, niet goed aanpakken. Hun grond - krijg ik nooit echt een goed ant - beginselen, het samen dingen doen, woord.” dat vind ik heel erg belangrijk. maar hun keuzes in de praktijk Misschien is het je blik? Hij had passen soms niet bij hoe ik het zou soms pretogen. doen. in mijn vorige baan, als be - “Hij had ook lichtblauwe ogen leidsadviseur voor de nederlandse en die pretogen hadden mogelijk universiteiten, heb ik dicht op de wat te maken met de ambitie om politiek gezeten en gezien hoe daar dingen te veranderen, de connectie beslissingen worden genomen, en met mensen te maken, en om de daarbij miste ik de connectie met Joop den Uyl 12 december 2017 / 16 12 december 2017 / 9 Politieke zorgen / vincent mentzel

ondersteboven en hield hem scheef als een wip. We hoorden alle munten naar het laatste vakje, diversen, schuiven. op dat Bij wap schoven ze weer terug Gas/licht naar kleding. eigenlijk Gasstank had moeten De ruzie die oplaaide bij het heten, en toen Huishoud.art. vroeg opeisen van de nergens geregi - wat dat art. achter zijn naam bete - streerde eigendommen, zal ik niet kende, stelde Brandstof een tegen - beschrijven, noch de verdachtma - vraag, afkomstig uit het spelletje kingen aan het adres van onze Pim Pam Pet: “Huishoudelijk arti - oudste broer, die toch wel erg snel kel met een s?” had geweten waar het lek in de Huishoud.art. dacht even na en bank zat. antwoordde toen: “Sjupan.” De spaardoos verhuisde van Honend lachten Kleding, het dressoir naar het vochtige Brandstof en Gas/licht hem uit. gootsteenkastje waar hij als er was dan geen kwestie van schoenpoetsdoos zijn tijd uitzat. winstbejag, omkoopschandalen of topbonussen, niettemin bleek – net Monica Metz (1941) komt uit Reve aan de muur als in het echte leven – ook onze een groot bank onbetrouwbaar. Bij de eerste protes - plechtige ontsluiting van de kluis - tants ge - door MATS BEEK een paar naar de woningbouwver - jes door de directeur zat vakje 1, zin, was eniging, maar ik kreeg de reactie kleding, bomvol en waren de vak - juf en e wonen nu in ‘een die ik al verwachtte: niet zo ge - jes 2 tot en met 7 gapend leeg. schreef goedkoop huurhuis van schikt voor die muur. onze oudste broer loste het voor de Ween woningbouwvereni - ik bedacht een alternatief. op raadsel vrijwel meteen op. Hij Achterpa - ging’, schreef Gerard Reve op 4 16 september 1971 schreef Reve vroeg het sleuteltje, deed de dek - gina van mei 1971 aan Josine m. met teige - aan Josine m.: ‘in veenendaal heb sel weer op slot, keerde de bank de NRC. tje en Woelrat was hij vertrokken ik een evenwicht gevonden, dat ik uit het friese Greonterp en ze nooit eerder in mijn leven heb ge - woonden in 1971/’72 een maand of kend. eindelijk ontplooit zich mijn tien bij de moeder van Woelrat in. talent in volle kracht.’ Aan zo'n huisvrouwen veenendaal heeft weinig literaire tekst kan niemand zich storen. geschiedenis om trots op te zijn, Sterker nog: het is je reinste veen - maar heeft toch nooit te koop ge - endaalpromotie. Dan maar geen Hierna kreeg ik van het uitzendbu - gezicht zag, vroeg hij of ik even lopen met deze – tijdelijke – be - gedicht. Dat vond men bij de wo - reau de keus tussen de postkamer wilde volhouden. De sorteerders roemde inwoner. ningbouwvereniging ook en op 11 van vzvz en avonddienst op de kwamen van een tehuis voor men - Daar komt de laatste jaren lang - november 2010 werd deze tekst sorteerafdeling van de Ptt, waar sen bij wie een steekje los zat, zaam verandering in. De vorige di - door teigetje en Woelrat feestelijk de kerstdrukte begonnen was. maar zouden de week niet volma - recteur van de woningbouw- onthuld. “maar bij vzvz zitten toch melk - ken. “ze zijn van goede wil,” zei vereniging had wel iets met cultuur Een favoriete foto kiezen is eigenlijk niet te ribo, waar hij luidkeels met Dries van Agt zat te Enlai’, een titel waar hij reuzetrots op was. boeren in de postkamer?” vroeg de voorman, “maar het lukt niet. en wilde naast de deur van het huis ls stadsdichter schreef ik doen, ik heb er zoveel gemaakt. Maar als het dan bellen over het ontslag van staatssecretaris Glas - Maar de werkelijke foto is toch die waarop Den ik. Waarna ik hoorde dat die alle - We gaan het met huisvrouwen pro - aan de Boslaan een kleine pla - later dit gedicht over Reve toch moet, denk ik aan de geweldige reis naar tra van Loon, het journaille binnen gehoorsaf - Uyl met gebogen hoofd en afhangende schou - maal ontslagen waren omdat ze te beren.” quette aanbrengen ter herinnering Aen de Boslaan: Suriname, waar hij samen met Jan Pronk de on - stand, ademloos! De reis naar China, als ders, zijn bril in de linkerhand, over het Haagse luid praatten, zich aanmatigend een week later was de sorteer - aan Reves verblijf aldaar. van de afhankelijkheid van Suriname besprak. Mijn Nederlandse oud-premier en oppositieleider. Dat Binnenhof wandelt, 7 juni 1977, met de enorme gedroegen en onbetamelijke grap - afdeling voorpaginanieuws. een onthulling van die plaquette zou De beste schrijver van de Boslaan Zilveren Camerafoto van hem, zittend achter laatste woord bestond niet in het Chinees, dus politieke zorgen over de treinkaping in Drenthe pen maakten tegen vrouwelijk per - groep vaste Ptt-medewerkers had een klein feestje worden gemaakt Aan de Boslaan heeft geen mens een muurtje in het Torarica Hotel in Parama - werd dat vertaald met ‘de Nederlandse Zhou door de Molukkers rustend op zijn schouders. soneel. ik was nieuwsgierig hoe het werk neergelegd, uit protest en ik kreeg een mailtje met een uit - ooit zo prachtig mooi geschreve dat dan precies gegaan was, maar tegen de advertentie waarin ge - nodiging om dat feestje bij te als begin zeventiger jaren koos toch de Ptt. De eerste trouwde vrouwen werden ge - wonen. de volksschrijver Gerard Reve. weken in januari waren voor uit - vraagd voor sorteerwerk in de ik schreef terug dat ik zo'n pla - zendkrachten vaak lastig omdat er avonddienst. ze hingen een groot quette een leuk idee vond, maar dat Hij schreef de taal der lieve jongens Wars van de beeldcultuur dan bij de meeste bedrijven niet spandoek uit het raam met de tekst hij daar wat mij betref niet mee en al gauw wiste we dat veel te doen was. van de Ptt wist Ga terug naar je man en je kind . weg kwam. Het betreft een hoek - die lieve jongens bij hem woonde: Joop den Uyl had er een uitgesproken toestel maar voortduurde, kon hij binnensmonds zouden zijn wisten wij niet, maar na een kwartier ik dat de kerstdrukte er meestal Het heeft niet geholpen. Ge - huis met een grote zijmuur, waar teigetje en Woelerat. hekel aan zichzelf afgebeeld te zien. Dat stuurs mompelen: “Hm, fotograaf neemt foto’s… arriveerden, gehaast, Joop en liesbeth, van wie uitliep tot eind januari. trouwde vrouwen gingen massaal prachtig een gedicht van Reve op fotograaf neemt foto’s… fotograaf neemt veel fo - de laatste prompt een broodje bestelde, dat een aan het werk. zou passen. er hangen in veenen - U denkt nu steeds tijdens het leze: weet ik doordat ik samen met hem en to’s.” gemeenteambtenaar in een snackbar moest gaan p de eerste avond kwam ik daal wel meer ‘Gedichten op Waar zijn die ‘n’-en toch gebleve? zijn gade in 1986, kort voor de officiële De meeste fotografen waren, anders dan op kopen. terecht in een gezelschap Peter Smit (1952) is tekstschrij - muren’. Hij vond dat ook een goed Die heb ik weggelate, anders opening, in Amsterdam de Stopera Hans Wiegel en Dries van Agt, dan ook niet op We zagen het hele gebouw, de kleedkamers, Odat op mij vreemd over - ver. Hij schreef boeken voor idee en vroeg mij om een paar ge - rijmt het niet op Gerard Reve. mocht bezichtigen. hem gesteld. ze werden in huize Den Uyl aan de decorruimten, de loges, de vertrekken van de kwam, zonder dat er iets duidelijk jongeren en volwassenen, waar dichten aan te dragen. Weldam in Amsterdam-Buitenveldert niet gastvrij nederlandse opera en daarna het domein van het anders was. totdat ik langs een onder De Dat bleek lastig, toen ik me rea - Mats Beek door JOHN JANSEN VAN GALEN ontvangen noch royaal onthaald met koekjes die nationaal Ballet. een deur ging open, we betra - sorteerkast liep en de man aan de Avondjes, liseerde dat naast dat huis het (1958) was ‘constance zelf voor u gebakken heeft’, zoals den een grote, lichte ruimte en ik zag Den Uyl andere kant fluisterde: “Poes! Nooit schoolplein van een protestants stadsdich - k had het trouwens al eerder kunnen weten. cDA-voorzitter Piet Steenkamp je placht welkom schrikken en terugdeinzen. Want langs alle wan - Poes!” ik keek hem verbaasd aan meer ga - christelijke basisschool ligt. Reves ter van Als je Joop den Uyl interviewde, be - te heten. Den Uyl was wars van de beeldcultuur. den van deze zaal waren niet alleen de barres aan - en haalde mijn schouders op. pen en gedichten gaan over homofilie, Veenendaal, schouwde hij de komst van de fotograaf Dat ik werd uitgenodigd voor een rondleiding gebracht waaraan de dansers oefenen, maar ook Waarna hij met een droeve glim - Ulysses . over alcohol of over zijn geheel is docent, zichtbaar als een hinderlijke onderbreking in de Stopera in Amsterdam, had ik te danken aan spiegels, helemaal rondom, waarin Den Uyl zich - lach terugkeek, diep zuchtte en eigen vorm van katholicisme, en bloemlezer van het gesprek. onwillig nam hij de pose wethouder, Wim Sinnige (PvdA), die bij mij om zelf onverhoeds tientallen malen weerspiegeld zei: “o, wat jammer. Spreekt geen dat zijn onderwerpen waarover de en anti - aian waarin deze hem wilde fotograferen en als dat de hoek op de Prinsengracht woonde. mijn ver - zag. Hij mompelde nog iets en maakte zich ijlings engels.” toen de voorman van de kindertjes op zo'n school weinig te quaar. niet bij één opname bleef en het klikken van het loofde en ik waren op tijd. of er nog meer gasten uit de voeten. sorteerafdeling mijn verbijsterde horen krijgen. toch mailde ik er Kies 28 12 december 2017 / 10 Ve rtaling 12 december 2017 / 11 Van Gend & Loos / eddy Posthuma de Boer De atypische

Ernst van Altena was een bescheidenheid van luyters over de vertaler voor die fantast, stelde zijn broer Rob maatschappij schreef. in die reac - tie stond al veel dat later in De Pa - in 2009. Vraag: wat bewoog ernst van Altena relduiker verscheen, en ook bleek Rob van Altena om tien jaar dat Rob aan het rekenen geslagen na de dood van de gevierde was. en wel op grond van een paar vertaler hiermee te komen? uitspraken: ‘een gemiddelde ro - manvertaling [kost] drie à vier door PAUL ARNOLDUSSEN maanden werk’ of ook: ‘Boekuit - gaven, ik ben vroeg begonnen. mdat ik onlangs een Rond mijn twintigste. ik ben nu 57. praatje moest houden Stel je doet er vier per jaar. Dan over ernst van Altena kom je alleen al op 160 boeken.’ (1933-1999), nam ik Rob: “Waarom die atypische het een en ander door bescheidenheid? De catalogus van ovan en over hem. van Altena werd de Koninklijke Bibliotheek ver - vooral bekend door zijn vertaling meldt immers voor ernst van Alte - van zo’n vijftienhonderd franse na's actiefste jaren, 1985-1995, in chansons, maar ook van het werk totaal omtrent 150 door hem ver - van de edelschooier françois vil - taalde of (soms) samengestelde lon, molière, Ronsard, tientallen boeken. Als wij voor het gemak anderen, ook romanciers. en niet van de berekening de ongeveer alleen van franstalige schrijvers: vijftig dunnere kinderboekjes even Duits, Portugees en occitaans be - buiten beschouwing laten, net als hoorden ook zijn spectrum. Hij het onbekende aantal Belgische kreeg de belangrijkste vertaalon - uitgaven en de niet in druk ver - derscheiding, de martinus nijhoff - schenen toneelvertalingen, dan prijs. blijven er toch nog ongeveer hon - Druk doende met het noteren derd boeken in elf jaar tijds: negen van aardige details uit interviews fikse boekuitgaven per jaar oftewel met de vertaler, bleek dat iemand zoiets als één boek per vijf weken, mij dat werk al uit handen had ge - en dat dag in dag uit, meer dan een nomen. en wel Rob van Altena. De decennium lang. ernst zelf (‘vier agelijks rijden er pakjesbe - & Snap, vroom & Dreesmann. dan tevreden stond te eten. De paar - de aandacht van de pers. ik reed oudere broer van ernst, leraar per jaar’) hield zo'n productie voor zorgers door onze straat. er tot begin jaren zestig beschikte den plasten en poepten ongege - mee tijdens een van de laatste rit - frans en voorman van de Dwaze Ernst van Altena foto nAtionAAl ARcHief één persoon blijkbaar voor onmo - Dzijn wel drie verschillende die dienst behalve over auto’s ook neerd op straat en onze buurman ten vanuit Amsterdam en fotogra - vaders, had de 25 vraaggesprekken gelijk. net als trouwens iedere an - bezorgdiensten die met hun tot de over paard en wagen – de chauffeur hield dat nauwlettend in de gaten. feerde de passagiers, de conducteur die waren verschenen door de jaren diende een heel redelijk salaris. uur dicht en toen hebben we daar dere vertaler aan wie ik deze vraag rand gevulde bestelauto's de dozen heette toen nog koetsier. Het paard zodra hij een paard zag poepen, en het aangezicht van de tram. met heen minutieus doorgevlooid. Het een gezin vol poëzie? er werd ook voor de deur wat gespeeld en men - heb voorgelegd ( en ik ben er zelf huis aan huis laten afleveren. Want als trekdier had destijds ook andere kwam hij naar buiten om de paar - daarnaast een paard en wagen van resultaat verscheen in 2009 in het nooit gedicht, zelfs niet met sinter - sen gooiden wat geld uit het raam, ook één ).” Die cursivering is van we kopen tegenwoordig onze spul - gebruikers, onder wie onze schil - denvijgen te verzamelen voor de van Gend & loos, die ik aantrof tijdschrift De Parelduiker . van het klaas. ernst had zijn schooltijd dat was alles.” later liftten ze door mij (P.A.) len via internet en niet meer in lenboer die twee keer per week het bemesting van zijn moestuintje. bij de tramhalte in de Haarlemse waarheidsgehalte van het gebodene lang ‘t Zochertje volgeschreven. naar het zuiden, het geld raakte op, echte winkels, waar behulpzaam groente- en fruitafval kwam opha - in augustus1957 maakte ik voor tempeliersstraat. Alles wat op deze hield hij weinig spanen heel. Als Pardon? in al de jaargangen van ze aten alleen nog maar tomaten, ob kwam, na een uitge - personeel je nooit met lege handen len. Dankzij de huisvrouwen die Het Parool een reportage over de foto te zien is, is inmiddels ver - lezer van dat stuk moest je vooral die schoolkrant was geen bijdrage ernsts vader had nog zestig gulden breide reconstructie van de laat vertrekken. per abuis hun mesje met het afval tram die vanuit de Spuistraat via dwenen: de Haarlemse tram, het erg lachen. van hem te vinden. Die nauwe gestuurd, gevouwen in een stuk Rtientallen nevenfuncties van De enige bezorgdienst die ik me meegaven, was hij een enthousiast Sloterdijk naar Haarlem en zand - paard en de wagen van Van Gend Die arme kommervolle jeugd band met Jacques Brel? ze hadden krant. en dat reizende circus? Dat ernst (vele bestuurslidmaatschap - uit mijn jeugd herinner is va n Gend verzamelaar van aardappelmesjes. voort reed, de zogenaamde Blauwe & Loos , ze zijn met de paardenvij - waardoor ernst niet verder kwam elkaar maar bij een paar gelegen - was waar ook: “in la Seyne sur pen, radio en tv programma’s, poli - & loos, destijds net zo’n iconisch zijn paard kreeg af en toe de haver - tram. Die tramverbinding zou gen en de haverzak voorgoed de dan de driejarige hbs in de Amster - heden ontmoet. mer hebben we nog een week of tiek actief in landsmeer) tot de begrip als Jansen & tilanus, Snip zak omgebonden, waaruit hij of zij worden opgeheven en dat verdien- geschiedenis ingereden. damse zocherstraat? vader ver - twee overnacht in de bar van een vaststelling: “Wie door naamsbe - eestig werd het vooral toen circus, daar moesten we zelfs nog kendheid en bewezen acquisitie al hij bij zijn broers driejarige voor betalen.” leuke man trou - te veel vertaalwerk aantrekt, moet over zou gaan. mijn eigen tandarts tig bij industrieel staal, ouderwets wen, en nu stierven die langzaam beloofde te bellen voor een ver - Gverblijf in frankrijk be - wens, ernst. “Hij kon wel wat bij de uitvoering daarvan toch wel Pijn houdt praktijk aan het Kenaupark bij donker kerkbankenhout. overal maar met doorzettingsvermogen af. volgafspraak. Dat deed ik niet, ik landde. Dat begon in 1954. in Pa - doordraven, maar van hem kon ik bijna van discrete hulp gebruik ge - in Haarlem, is vreselijk aardig en lagen papieren, facturen, reclame - “Hoe kan dat?” vroeg ik ver - keerde terug naar nederland, naar rijs, en later in zuid-frankrijk, had dat hebben.” maakt hebben.” et is pas als je pijn ervaart, bij haar wilde ik in de stoel, uitkij - folders, en in een glazen vitrine - baasd, terroristische tanden, daar mijn eigen tandarts, die ik over de hij zijn geld verdiend door met Pseudologia fantastica , conclu - Deze beschaafde terminologie dat je beseft dat pijnloos kend op het water en de sporen die kast, midden in de behandelkamer, had ik nog nooit van gehoord, en ik jarenzestigpraktijk vertelde, over bandjes te spelen, samen met grote deerde Rob van Altena, overigens betekent dat van Altena vertalin - Hzijn een luxepositie is, naar het centraal station leiden. stond een indrukwekkende verza - betrapte mezelf op de vluchtige ge - de gigantische injectiespuit, de an - jazzfiguren als Albert nicholas, hij zonder enig gezag op psychiatrisch gen aan derden had overgedragen zoals geldt voor een open dag in maar de pijn die ik dan weer meling miniparfumflesjes, afgewis - dachte dat ze het misschien verzon. tieke parfumflesjes en de mint - had er vriendschappen gesloten gebied. en dan wel onder eigen naam pu - een lege gevangenis waarna je je met boosheid, tranen, dan weer met seld met kalkwitte mallen van “Pech,” antwoordde ze. groene stoel die niet meer naar met Jacques Brel, Jacques Prévert, De vraag is wat van Altena, die bliceerde. vrijheid als iets tastbaars door je li - meer pijnstillers probeerde te on - gebitten die ik me kon herinneren “ik poets altijd zo netjes,” ver - achteren gezet kon worden. Boris vian, charles trenet en Ge - toch zo succesvol was, dreef tot het en nu heeft zich een theorietje chaam heen voelt stromen, dank - derdrukken, bleef en werd gestaag van vroeger toen ik als puber een dedigde ik me; ik schaamde me, ze merkte op dat ik vast vrese - orges Brassens. Hij had zich als opdissen van al die rarigheid. maar in mijn hoofd geplant. baarheid als vloeibare substantie. erger. ik gaf mijn verzet pas op toen beugel aangemeten kreeg. alsof het iets te doen had met lijke pijn had geleden en pas toen muzikant aangesloten bij een rond - minstens zo boeiend: waarom ernst heeft Rob nu en dan inge - nu was het bij mij zo dat ik van ik er niet meer van kon slapen. “ik heb net,”vertelde ze toen ik schuld, die belachelijke schuld die herinnerde ik het me weer, die reizend circus. Wat hij daar wel kwam Rob van Altena met dit schakeld. Rob hoopte stilletjes dat de ene op de andere dag, weggedo - De enige tandarts die een plekje in de stoel ging zitten, “alle gouden overal tussenschoof, zich belang - pijn! zelfmoordzenuwen, mind niet aan avonturen had beleefd... doorwrochte onderzoek? en dat iemand de hele zaak eens ging uit - ken achter de ronde vormen van de in haar agenda vrij had voor een tanden van een Algerijnse vrouw rijk maakte en zijn zin wilde door - you ! Want zo werkt de menselijke Rob voerde ernsts partner van tien jaar na dato? Hij had toch ook zoeken – zelf kon hij daar moeilijk franse Alpen, al wit bepoederd en niet-patiënt, werkte in het eerste eruit gehaald en weet u, de tanden drijven. geest: fysieke pijn vergeet je zodra destijds ten tonele, mieke Barten, gewoon kunnen denken: laat maar mee aankomen, hij moet discretie onder nul, grote dorp op de weg naar beneden, die eronder zaten, zagen er nog fan - ze antwoordde niet, maar zei die vertrokken is, maar het soort documentalist kennelijk in hart en kletsen. We kunnen het hem niet beloofd hebben – en dat hem dan ineens vre - met de neus wijzend naar cham - tastisch uit. Kunt u dat geloven?” dat ze nu een begin zou maken en pijn waaraan geestelijke gekwetst - nieren. Die reis naar frankrijk vragen, hij stierf drie jaar geleden. alsnog de eer zou toekomen die hij selijke kies- béry, de olifantenstad. Haar praktijk ik schudde zwakjes van nee, dat ik later moest terugkomen om de heid te pas is gekomen, laat zich zo stond haar nog goed bij, ze waren Jaloezie? De zaak heeft hem nu was misgelopen. zijn stukken pijn kreeg. was gehuld in oliekleuren en deed kon ik niet. behandeling af te maken, als de makkelijk niet verjagen. er ruim twee maanden geweest, 12 jaren bezig gehouden, want al in schreef hij vooral ook omdat hij Gehypnoti - me aan mijn oma’s flat denken, mijn achterste kies, linksboven, ontsteking voorbij was. Water uit de lethe, vergetel - juli 1954 vertrokken, 30 september het Jaarboek van de maatschappij een hint wilde geven. Iri s seerd door waar het rook naar eaudecologne - ‘kies nummer achtentwintig’, had ik betaalde haar contant, de an - heidsdrank, daar is het wachten op. terug. Bandjes, optreden? “We zijn der nederlandse letterkunde van Hoe langer ik erover nadenk, de rode ibu - doekjes, muskus en koper. De be - zelfmoord gepleegd, concludeerde dere mogelijkheid was het uit - op 14 juli in Parijs aangekomen, 2005 is een correctie te vinden van hoe zekerder ik daarvan ben. maar profen hoopte ik dat het vanzelf handelstoel was mintgroen, prach- ze, een kortsluiting van de zenu - schrijven van een cheque, en IRIS HANNEMA maar de jeugdherberg was tot vijf hem op een in memoriam dat Guus ja, dat heet tunnelvisie geloof ik. Boeken 12 december 2017 / 12 Zie n! Horen! Leze n! 12 december 2017 / 13 een vette portie Varda’s afscheidslied an de talrijke speelfilms en varda’s dochter Rosalie is de pro - documentaires van Agnès ducent. Vvarda herinner ik mij nog JR is een artistieke wildplak - onheil, maar Le bonheur (1965), vooral het ker/fotograaf en ongetwijfeld ook wrange slot: na de zelfmoord van bewonderaar van de bejaarde film - zijn echtgenote hervat een man al legende. Hij rijdt met haar over het gauw zijn gelukkige gezinsleven ontvolkte platteland in zijn vracht - er is nog hoop met in de moederrol zijn minnares, wagentje, waarin hij een fotostu - die nu juist de aanleiding vormde diootje heeft, te vergelijken met de voor het drama. maar haar grootste pasfotohokjes op het centraal Sta - e titel is meteen ur - Het boek van Blom heeft raak - succes boekte varda in 1985 met tion. De sterk uitvergrote portretten gent: Wat op het spel vlakken met verscheidene studies Sans toit ni loi , waarvoor zij de brengt hij aan op huizen, ruïnes, staat . er is nooit niets die ik hier eerder besprak. ik denk Gouden leeuw kreeg op het film - spoorwagons, containers, bunkers of weinig wat op het vooral aan Tijd van woede van festival van venetië. en tunnelmuren, met verrassend spel staat. Alles staat mishra (Argus 4), aan Homo Deus Agnès varda, weduwe van decoratief resultaat. Dop het spel. Dat is ook de laatste van Harari (Argus 12) en nog het filmmaker Jacques Demy ( Les pa - onthutsende zin van het boek. meest aan Het einde van de Ameri - rapluies de Cherbourg , 1964), is ntussen voeren de twee ge - meestal kun je zeggen dat er – kaanse droom van chomsky inmiddels bijna negentig en niet sprekken; met elkaar, maar als alles op het spel staat – uitein - (Argus 19). maar anders dan bij meer actief als regisseur. Hoewel: Ivooral met de dorpsbewoners delijk niets op het spel staat. in dit die alarmerende beschouwingen er - dit jaar kwam Visages, villages uit, die zich laten vereeuwigen, of ge - geval is dat zeker niet zo. Het komt vaar ik nu voor het eerst: hier is het documentaire verslag van een woon nieuwsgierig komen kijken Agnès Varda op het Festival Internacional de Cine in Guadalajara, er nu echt op aan. voor het klimaat, geen speld tussen te krijgen. ver - roadtrip door het noordwesten van naar wat JR met zijn bende mede - Mexico, 2010. voor de democratie, de migratiepo - ontrusting viel bij mij nooit eerder frankrijk. werkers uitvoert. een boer vertelt litiek en het businessmodel van de zo precies op zijn plaats. op een ze onderneemt die reis samen wat een eenzaam avontuur zijn vak De film is daardoor het portret van voor een ontroerend slotakkoord. westerse samenleving, dat tegen paar draconische voorspellingen in met de jonge kunstenaar JR (totaal tegenwoordig is door alle machine - een verdwijnend en hier en daar al beter weten in blijft zweren bij het voorlaatste hoofdstuk na (giga - niet te vergelijken met de hoofd - rie. een oudere vrouw vertelt over verdwenen frankrijk. en waar - MAGDA FERDINANDUS groei, consumptie en menselijke polen geregeerd door bendes, verti - persoon van de tv-soap Dallas uit haar vader, die mijnwerker was en schijnlijk is hij ook varda’s af - arbeidskracht. Wij bevinden ons op cale oerwouden en cyberaanvallen de jaren tachtig). Blijkens de aftite - elke avond door zijn vrouw moest scheid van de franse cinema. Haar Visages, villages , van en met een historisch scharnierpunt. op steden) lezen we een boek dat Philipp Blom op het Brainwash Festival. foto veRA De KoK ling is de film grotendeels tot stand worden schoongeschrobd in een oude nouvelle vague-kompaan Agnès Varda en JR, nu in de De schrijver is Philipp Blom van kaft tot kaft overtuigt. Wat op gekomen via crowdfunding; teil in de huiskamer. Jean-luc Godard zorgt ongewild bioscoop. (Hamburg, 1970), historicus en het spel staat is ook nog eens in andering en georganiseerd geweld modi. Steeds meer mensen hebben journalist voor quality papers als een fraaie, literaire stijl geschre - zullen zich, nauw verweven met el - het gevoel dat het systeem zich The Times Literary Supplement , ons ven. Blom gebruikt mooie, krach - kaar, steeds vaker voordoen. Horen tegen hen heeft gekeerd, dat hun eigen Vrij Nederland en Die Zeit . tige beelden, schrijft over ‘de wij hier de stem van de onheilspro - werk er niet meer toe doet, dat te Verfrissende onderdompeling in monumentale popart Kort geleden zagen we hem nog in hervertelde mens’ en ‘de ver - feet? nee. nuchter schrijft Blom grote winsten in te weinig zakken Het Filosofisch Kwintet – Human , draaide verlichting’, over ‘de val - dat we zijn verhaal niet moeten verdwijnen en dat de veranderin - vanaf het Brainwash festival. in strik van de normaliteit’ en ‘de aanzien voor een objectieve nood - gen veel te snel gaan. n Keulen is een indrukwek - verrassend goed nederlands sprak theologie van het inkopen’. zaak. Alles had ook anders kunnen een apocalyptisch einde komt kend retrospectief te zien van hij over onze snel toenemende af - De opening is dantesk. Blom zijn. van Hegel moet Blom niets er niet, evenmin als een utopie. er Ide nog steeds actuele popart- hankelijkheid van datareuzen. eer - gunt ons geen buitenaardse blik op hebben. filosofie, schrijft hij, kan zit niets anders op dan ervoor te protagonist James Rosenquist der schreef hij over ‘de kleine hoe het hier misgaat. Hij heeft ondanks haar grote gestes adembe - vechten dat in een oceaan van (1933-2017). De bekendste van de ijstijd’ in de zeventiende eeuw. geen planeet B voor ons. We zijn nemend provinciaals zijn. moeilijkheden zich kleine archipels groep was hij niet, maar hij is van Wat op het spel staat is voor slachtoffers van ons eigen evoluti - Dan kantelt alles en dalen van hoop, menselijkheid en ratio - groot belang geweest voor het defi - Volkskrant -columnist René cupe - onaire succes. We hebben niets ge - skiënde robots de kunstsneeuwhel - naliteit kunnen vormen en handha - niëren van de stroming. Daarvan rus zo’n uitzonderlijk boek dat hij, leerd. in die zin zijn we net lingen af. Het enige wat niet wordt ven. Dat lukt alleen als het besef kan het grote publiek zich nu over - in plaats van eigen lucide inzichten gifzwammen. gerobotiseerd, zijn activiteiten die verder doorbreekt dat het belang - tuigen: museum ludwig heeft alles te ventileren, voor één keer ruimte vervolgens wordt de lezer ge - te goedkoop zijn om te digitalise - rijkste kapitaal van een samenle - uit de kast gehaald. De al niet mis - maakt voor enkel passages uit het trakteerd op een vette portie onheil. ren én de bezigheden waarbij we ving bestaat uit de kwaliteit van het selijke eigen collectie is aangevuld boek van Blom. Kernvraag is vol - niets blijft ons bespaard. Gerooide een menselijk gezicht willen zien – leven van de mens en zijn natuur - met iconische bruiklenen uit privé - gens cuperus: Kun je de toekomst regenwouden mesten runderen vet, een kelner of een actrice. We zijn lijke bronnen. ook rest ons alleen verzamelingen, grote musea in de afwijzen als de geschiedenis in een bossen worden steppen en we vre - in ‘het tweede machinetijdperk’ de heilloze middelmatigheid van vS en Parijs en het eigen bezit van stroomversnelling terechtkomt? ten ons door onze hulpbronnen aangekomen. De band tussen ar - de democratie. en we weten dat de de schilder. Rosenquist was zelf erg verstandig lijkt dat niet. heen. Bevolkingsgroei, klimaatver - beid en sociale vooruitgang is ge - leugens van het heden vaak de betrokken bij de samenstelling van broken. Het is niet zeker meer dat waarheden van de toekomst zijn. deze grote overzichtstentoonstel - onze kinderen het beter krijgen dan er kan daarom een nieuwe dy - ling en heeft het sociaal-politieke wij. Wat dreigt, is een onaantast - namiek ontstaan die weer hoop perspectief bepaald, maar door zijn Witte kerst bare macht die steunt op big data, geeft. Het is te laat om te wachten onverwachte overlijden, eind totale controle, onbeperkte finan - tot alle mensen goedwillend zijn maart, heeft de expositie het karak - Drie koningen – maar één van hen is zwart. ciën en alwetende algoritmen. geworden. eenmaal moet homo sa - ter gekrgen van een hommage. Hoog tijd dat daar iets aan veranderd wordt. piens zich niet als een gistcultuur Painting as Immersion is om De beuk erin; genoeg gemelchiord, lom schildert een gespleten gedragen. meer dan één reden een once in a genoeg gecaspard en geBalthasard. toekomst. Hij noemt twee lifetime-ervaring. in de zalen spat Bdromen als alternatieven JAN HAASBROEK het politieke en maatschappijkriti - voor de falende liberale democra - sche commentaar in de meest James Rosenquist: President Elect (1960–61/1964), olie op hardboard, drieluik, 228 × 365,8 cm. Centre ze komen uit het oosten, een heel eind, tie: de markt en de vesting. Wie de schitterende kleurexplosies van de Georges Pompidou, Musée National d’Art Moderne/Centre de Création Industrielle, Parijs. met gaven voor een pasgeboren God. Philipp ijzige vrijheid van de markt niet Blom muren. ook is er interessant bron - foto coURteSy of tHe eStAte of JAmeS RoSenqUiSt Dat kindeke schrikt zich natuurlijk rot meer aan kan, vlucht in de vesting Wat op het materiaal te zien dat het museum - als er zo’n kwibus aan z’n krib verschijnt. die teleurstellende externe invloe - spel staat personeel met noest speurwerk scheept met chocoladecake en een castelli Gallery in new york en James Rosenquist: Painting as den moet buiten sluiten. in de auto - De Bezige heeft opgesnord: advertenties uit auto. die nooit eerder tegelijk te zien zijn Immersion Dan krijg je weer een urenlang gejank, ritaire droom zijn hoofdrollen Bij oude life-magazines, die Rosen - maar er zijn nog veel meer geweest. De monumentale kracht Museum Ludwig, Keulen, wat ook niet fijn is voor z’n pa en moe. weggelegd voor Steve Bannon (een € 19,99 quist als basismateriaal gebruikte hoogtepunten. imposant zijn de en esthetiek zijn ook vandaag nog t/m 4 maart. Dus koningen, wees wijs: zwart is taboe; half jaar hoofdstrateeg van Donald voor zijn collages. ineens zie je de drie zaalvullende schilderijen (elk overrompelend en verfrissend. Ga die ene schminkt zich maar een beetje blank. trump), Ayn Rand, vladimir Poe - grijnzende President Elect (1960– 27 meter lang, vier muren bedek - erheen en onderga het zelf. tin, Julius evola, Recep erdogan 61/1964) , John f. Kennedy, als een kend) die Rosenquist in de jaren Deze rubriek gaat verder JEAN PIERRE RAWIE en de indiase premier narendra reclameman die de burger af - zestig maakte voor de fameuze leo JEANETTE GERRITSMA op pagina 30 Zie n! Horen! Leze n! 12 december 2017 / 14 Makkel ijk Praten 12 december 2017 / 15 vervolg van pagina 29 P-krakelen Hogere kerstmuziek: gloria! voorbij het feest van de nog altijd zeer beminde goedheiligman en… nee bedankt, daar pas ik voor, erstiger dan een kerstcon - het lutherjaar 2017, vijf eeuwen mij hoor je niet, het P-krakelen gaat maar door, cert met de Wiener Sänger - nadat de augustijner monnik en ondanks dat kinderen daar vaak geen zak aan vinden. Kknaben kan niet. tussen priester maarten luther zijn strijd 1498 en 1918 zongen de tegen - was begonnen om de roomskatho - Het feest van Sint en… laat maar, wat ooit placht te dreigen: woordig in matrozenpakjes gesto - lieke kerk te ontdoen van religi - de gesel van het zoete kinderens melkgebit, ken jongens voor het Weense hof; euze en financiële uitwassen. zoals de suiker die in de versnaperingen zit, Haydn en Schubert zaten ook in de lucratieve handel in aflaten, het het koor. nu reizen ze de wereld afkopen van zonden. De hemel - lijkt ook bij ouders amper aandacht meer te krijgen. ‘Verslaggeving te velde’ © SticHtinG Het toonDeR AUteURSRecHt over en ze geven ook drie kerst - poort zou opengaan voor stervelin - concerten in maastricht en Amster - gen en de paus in Rome kon zijn eens had de tandarts hoogstens heel wat te verduren… dam. De philharmonie enorme en kostbare nieuwe Sint- nu maakt de kinderpsychiater overuren. Argus , de biogra fie (20) zuidnederland zorgt onder leiding Pieterskerk bouwen. van enrico Delamboye voor de be - Bach schreef zijn Hohe Messe et jaar 1968 was roerig. Denk hebt u de partijen al tot elkander geleiding van beroemde en ge - in delen – in 1733 en 1748-’49 – JAN BOERSTOEL aan de Parijse opstand in mei, kunnen brengen? De hoofdredactie liefde kerstliederen zoals Adeste en in verschillende stijlen. Hij re - Hde demonstraties tegen de vond de kwestie belangrijk genoeg fideles en In dulci jubilo . Bach en cycelde ook eerder geschreven mu - vietnamoorlog en zo meer. ook in om mij hierheen te sturen! Het leeft Händel ontbreken niet. ziek – met copy-paste, zouden we de Bommelgeschiedenis De bevrij - bij de lezers, u kent dat. vertelt u Het bijzonderste kerstconcert nu zeggen. Het is een samenvatting ding van Sollidee uit dat jaar staat maar rustig, ik houd u wel bij. Waar van dit jaar wordt thuis afgeleverd van het christelijke geloof en uni - Niks taalkundig onbenul het goede geweld tegenover het zijn onze bondgenoten?” “Dat had via de tv door het Koninklijk con - versele waarden, op zeer complexe slechte, ofschoon een ieder vanzelf - ik nu juist van u willen weten,” ant - certgebouworkest tijdens de tradi- en contrastrijke muziek. Die gedijt sprekend meent aan de goede kant te woordt heer ollie met matte stem. tionele Kerstmatinee. Het orkest, voorspelbaar maximaal in de trans - n de vorige Argus ging het over nul, maar ik denk dat ze veel slim - staan. “tot nu toe heb ik hier geen bondge - dat sinds 1899 met de unieke Matt - parante aanpak van dirigent Phi - het sigarettenmerk north State mer zijn. en humor hebben: Als de journalist Argus op de ha - noten gevonden, alleen Goeden en häus -traditie Bach wereldberoemd lippe Herreweghe, zijn collegium Ien de overwegend scabreuze Met een lamp van Van der Veen venkade aankomt, gooit de Albatros Slechten, en een heer moet alles al - maakte in nederland, heeft diens vocale Gent en vijf solisten. Glo - rijmen die werden gemaakt naar Voelt u zich The English Queen. net de trossen los. Het schip vervoert leen doen, als u mij volgen kunt.” Hohe Messe herontdekt. Het monu - ria! Sanctus! aanleiding van een slagzinwed - van der veen zal toch niet echt hulpgoederen van Rommeldam voor “Dat is belangrijk nieuws!” mom - mentale werk werd sinds 1891 48 strijd. Kort gezegd: north State gedacht hebben dat zijn naam op de noodlijdende bevolking van het pelt Argus, druk schrijvend. “Alleen keer uitgevoerd, maar na 1972 KASPER JANSEN rijmt op ‘reet’ en ‘scheet’. queen rijmt? vroeger heette dat eiland Sollidee. vanaf de verschan - maar Goeden en Slechten en geen nooit meer. De fabrikant zou, zo wordt be - ‘oogrijm’, en daar zijn veel mooie sing bevestigt heer Bommel het ge - bondgenoten. De Heer Bommel De Hohe Messe BWV 232 was Wiener Sängerknaben: 17 decem - weerd, geen winnaar hebben aan - voorbeelden van. rucht dat hij als vrijwilliger meereist Staat Alleen voor taak. Dat zullen ook voor de maker uitzonderlijk ber, 14.30 en 19 uur, Theater aan gewezen, en dat leidde tot venij- Diele om bondgenoten bij te staan en orde onze abonnees interessant vinden! repertoire: de lutheraan Bach com - het Vrijthof, Maastricht nige puntdichten. Daarvan ken ik Elk seizoen de lekkerste pastille op zaken te stellen. Het is niet ge - Gaat u toch verder!” poneerde een katholieke mis. en Hohe Messe in Kerstmatinee: 25 er twee waarbij op aangename op een etalagebord van een Bra - makkelijk voor Argus om boven de Argus laat tom Poes en heer dan vindt deze uitvoering plaats in december, 14.15 uur, NPO 2 wijze gebruik wordt gemaakt van bantse fietsenmaker: herrie alles te begrijpen, maar wat Bommel delen in zijn proviand ter - de discrepantie tussen letterbeeld Eerst een client hij kan vatten, schrijft hij kundig op. wijl hij zelf op de uitkijk gaat staan. en klank: Dan een vriend. Heer Bommel en tom Poes ont - Daar naderen soldaten. Heer Bom - Wat een pik is voor een hoer Dit middenstandsgenre lijkt ge - dekken na de zeereis al snel dat op mel wordt naar een heropvoeding - Moedig zijwaarts Is een Nortsteet voor een boer. lijke tred te houden met de op - het eiland niets ontziend wordt ge - kamp opgebracht. Argus schiet van foto eDDy PoStHUmA De BoeR De uitspraak van het engelse mars van het engels, want de streden tussen een legerkorps met de arrestatie nog een dramatisch ven ter introductie. een chel, bezeten van tafelvoetbal, north State wordt hier weergege - meeste voorbeelden zijn van vrij berenmutsen en een legerkorps met plaatje met tegenlicht. vervolgens poosje terug mocht ik een film, rock-’n-roll en literatuur, is ven in fonetische nederlandse recente datum. mercuriushelmen op. onduidelijk spoedt hij zich met zijn primeur Ewekelijks stukje schrijven kind aan huis in Bistro Balto, waar Grote klasse North State spelling. Het volgende voorbeeld Bij Keuken Centrum Riel blijft wie nu de Goeden zijn en wie (‘een klap voor de bevrijding van voor Het Parool . moest over boe - zich in een achterzaaltje de ‘club chitterend portret van Hedda van k loop de poten uit m’n reet voor gaat nog een stapje verder. Het krijgt u altijd ’n goeie deal! de Slechten. Wel ligt onder het ide - Sollidee – zullen de verenigde na - ken gaan. ik was trots als een aap, van onverbeterlijke optimisten' SGennep ( Argus 19 ), precies zoals ‘ieen north State’ ( Argus 19 ) was engelse State wordt verneder - ologische conflict een ‘onderbouw’, ties ingrijpen?’) terug naar zijn va - al was het wel werken, elke week. schuilhoudt. Het is een bont gezel - ze was. eveneens ernst Ris, dat kan inderdaad weinig subtiel, maar bij landst en daarop berijmd: Het is weer Sale! om met Karl marx te spreken. derland. Geheel in de geest van de en dan ook nog een boekwinkel schap van oost-europese vluchte - alleen in Argus. Grote klasse, ga zo reclame gaat het erom dat de bood - Door het roken van North Staate 2 hale dus en 1 betale! Boven de stuwdam in de rivier is tijd roept Argus in Rommeldam op runnen. maar goed, na twee jaar lingen, die allemaal hun eigen door. schap beklijft. ‘iedere paal gaat erin’ Zou je het roken leren laten en een aanprijzing voor violiste welvaart, stroomafwaarts heersen tot een protestmars. tegen de Slech - ben ik eruit gegooid. De boeken - redenen hebben het iJzeren Gor - Utrecht, Jan Heij van heibedrijf Steenman uit ooster - Janine Jansen in het tijdschrift armoede en honger. ten – of nee, voor alle zekerheid maar chef vond dat ik te veel de colum - dijn achter zich te laten en die el - Ukkie blokker werd twee jaar geleden ge - aarom middenstandsrij - Klassieke zaken: na nu eens door deze, dan weer twee protestmarsen: “eén tegen nist uithing. vond ik wel een kaar voortdurend in de haren kozen tot slechtste slogan van 2015. mers zulke taalgrapjes Met Janine als idool door gene armee onder de voet te onze bondgenoten en één tegen de compliment. Hij niet. zelf dacht ik vliegen. De roman heeft een sterk et leesplankje op de kleuter - Smakeloos en dubbelzinnig, maar Wuithalen, is me nog steeds Wordt vioolspelen cool. zijn gelopen ontmoet het tweetal anderen. zodoende zullen we ner - aan een lezersopstand met veel in - coming of age -karakter. De jongen Hschool ontgroeid met Tom Poes wél een zin die bleef hangen. niet duidelijk. meestal worden ze Argus bij een vuurtje. “Dat treft,” gens aanstoot geven.” intussen mist gezonden brieven. Dit bleek te veel komt uit een maf gezin, is verliefd, in het Land van de Blikken Mannen in de fahrenheitstraat in Den beschuldigd van taalkundig onbe - ED SCHILDERS roept deze uit. “meneer Bommel, de journalist de werkelijke bevrij - gevraagd. heeft zo zijn loyaliteitsproblemen uit de Davidreeks van 1947, vroeg Haag zat ooit een winkel die Het ding van Sollidee: een bom vernie - en toen kwam Argus langs voor en moddert moedig zijwaarts. ik me af of er niet een rubriekje Pijpenhuis heette. op het raam tigt de stuwdam en spoelt de een tweewekelijks stukje over boe - mede door de fascinerende ge - Ukkie oetang in Argus op zijn plaats stond: ‘ik loop mijn benen uit mijn Spaarboeddha vreemde legers de zee in. ken. en dat ga ik nu doen. nou, ik schiedenissen van de clubleden zou zijn. Als Ukkie het op zijn heu - kruis op weg naar ’t Pijpenhuis’. vreemd genoeg is in de ‘defini - heb een geweldig boek voor u: De waaiert deze vuistdikke roman uit Ruim zestig jaar later zie ik die e man aan de deur maakt een zachte stof, een spleet in z'n nek, Amsterdam, alles is er ouder. ik tieve’ versie* van de Bommelsaga club van onverbeterlijke optimisten tot een fascinerend beeld van een regel nog levendig voor me. Je zou schichtige indruk, hij lijkt een spaarpot. ik zeg nee, ik heb ben geboren in Amsterdam, mijn de scène gecoupeerd waar Argus ge - van Jean-michel Guenassia. De tip hectisch tijdsgewricht. dus kunnen stellen dat dit een ver - Dme agressief en wantrou - mijn geld op de bank staan, ik heb zuster is geboren in lecce. ze is nereus zijn proviand deelt en zijn kwam eigenlijk van boekenvriend Brieven domd goeie slogan was. wend, waarschijnlijk neemt hij me geen spaarboeddha nodig. Hij beter terechtgekomen dan ik, ze is veldkijker hanteert. De aandachtige Arend, die het in de ramsj had ge - TON SCHIMMELPENNINK Voorburg, Joop van Vliet kwalijk dat ik op een eenzame plek draait zich om en loopt weg, geen rustiger. Dat komt omdat lecce in volger van deze rubriek zal iets in kocht. Ramsj? Het stond gewoon pen kreeg, greep hij de zieke bok North State 2 woon, het kan hem niets schelen fiets, geen auto – hij heeft geen de zevende eeuw voor christus ge - het voorkomen van de reporter op - in de kast! maar inderdaad, het Jean-Michel (Sickbok) bij de horens en mepte hij dat ik aangesloten ben op water, wiel tot zijn beschikking. een sticht is en veel verschillende be - merken: diens oren zijn aanmerke - blijkt inmiddels uit de reguliere Guenassia hem in het rond tot de blikken man - ovenstaande foto maakte ik in elektra en gas, hij wil mensen zien maand later kom ik hem tegen op zetters heeft gekend, onder wie de lijk groter geworden. moeten we verkoop te zijn gehaald. Kennelijk De club van netjes het opgaven. B1964, een peperbus met affiches en horen, hij wil de tram een bocht het station van zutphen, perron 2. vikingen. Bij het laatste woord aan plastische chirurgie denken? te weinig omzetsnelheid. Wanhoop onverbeter - Wisten jullie trouwens dat Argus in Amsterdam. Robert Jasper Groot - zien nemen, hij wil in de morsige ik spreek hem aan, hij is rustiger, wordt zijn gezicht cynisch van teneinde zodoende de geringste ge - echter niet, misschien kunt u dit lijke optimis - een kortstondige relatie had met veld schreef op sigarettenreclames stad zijn waar hij kan op- en onder - meer op zijn gemak dan voor mijn tevredenheid. ik vraag hem maar ruchten te kunnen opvangen? prachtboek nog op de kop tikken ten Doddeltje? en dat hij journalist is het woord Kanker. Hij was geen rij - duiken. “Wat moet je?” vraag ik. ik huisdeur. Hij gaat met de trein naar niet of hij zijn boeddha terug moet ERIK KÖNNEN & via Boekwinkeltjes.nl. Te koop via geworden omdat hij zich kon vinden melaar, anders had hij wel geschre - denk dat hij me een kilo gammahy - zijn zuster, ze woont in lecce, in hebben. misschien is hij hem ver - PAUL VERHAAK De roman speelt zich eind jaren Boekwinkel - in de onafhankelijkheid van Ukkie ven: Kanker in je Reet met north droxyboterzuur wil aansmeren. ik de hak van italië. nooit van ge - geten. vijftig af in Parijs. in Algerije tje.nl oetang? State. vergis me, hij heeft een boeddha in hoord, zeg ik. Het is er altijd goed * Marten Toonder: Een heer van woedt een burgeroorlog. Puber mi - Arnhem, Hubert van Est Amsterdam, Eddy Posthuma de Boer de aanbieding, bekleed met rode, weer, zegt hij, de stad is ouder dan A.L. SNIJDERS stand , De Bezige Bij, 2012. Makkel ijk Praten 12 december 2017 / 16 Licht uit en de fik erin

én ding staat vast: Joop den chocolate sauce, petits fours, demi - Uyl hield niet van tafelen. tasse . Het moet voor Den Uyl, die Ezonde van de tijd. in Het ge - genoeg had aan de poot van zijn heim van het torentje van Arendo bril in zijn mond, een kwelling zijn Joustra en erik van venetië lees ik geweest. Het waren heftige poli - dat in de jaren vijftig en zestig het tieke dagen in verband met een ka - kabinet de gewoonte had eenmaal pingsactie van de Rode Khmer. in per week gezamenlijk te dineren in zijn memoires schrijft Kissinger Des indes of vieux Doelen. Pre - dat Den Uyl instructies had meege - mier Den Uyl schafte deze traditie kregen om zich inschikkelijk te ge - af, net als de uitgebreide lunches dragen: ‘een kunstje dat hij niet van de ministerraad. De vergade - onder de knie kon krijgen.’ Den ring werd kort geschorst en er wer - Uyl liet op professorale wijze den broodjes gebracht. zo voor- weten dat een militaire actie poli - kwam Den Uyl dat er bij de lunch tieke conflicten niet oplost. ook flink wat alcohol werd gedronken. president ford blikte terug op dit Hans Gruyters heeft nog vergeefs diner: ‘Den Uyl was geïrriteerd dat geprobeerd Den Uyl over te halen hij niet mijn volle aandacht kreeg.’ zijn broodje kaas in te ruilen voor een favoriet van van Agt: een ij Den Uyl thuis was het vol - broodje kaviaar. gens de kinderen een gezel - op 14 mei 1975 werd op het Blige, rommelige boel. 1976: Joop den Uyl en koninging Silvia van Zweden tijdens een staats - Witte Huis een black tie dinner ge - echtgenote liesbeth, die taken uit - banket in de Ridderzaal. Irene Vorrink (links) slaat haar hand om onbe - houden. Aan tafel zaten president deelde, wilde nog wel eens een on - kende reden voor de ogen. foto collectie RiJKSvooRlicHtinGSDienSt Gerald ford, Henry Kissinger, Jo - derdeel van ‘het smijtservies’ kapot hannes den Uyl en een klein ne - gooien; een servies dat ze niet “Bananen werden met suiker be - Bereiding van dit toetje voor vier derlands gezelschap. in de mooi vond. 25 jaar na de dood van strooid en dan werd er alcohol over personen: bak de bananen in boter onberispelijke archieven van het Joop den Uyl interviewde coen gegoten. en dan het licht uit en de in een koekenpan rondom tot ze Gerald R. ford Presedential li - verbraak Ariane, Xander en Sas - fik erin!” ik stel voor dat we dit wat zachter zijn geworden. Be - brary and museum in michigan is kia, drie van de zeven kinderen. ooit zo wufte gerecht de naam van strooi met bruine suiker. verwarm te vinden wat er die avond werd vader verzorgde de planten, Den Uyl geven. de rum (met een hoog alcoholper - opgediend: cold cucumbersoup, ruimde de kranten op en zette het 4 of 8 bananen centage) in een steelpannetje. tenderloin of beef, bouquet of vege - vuilnis buiten. Áls hij thuis was. klontje boter Steek aan en giet over de bananen. tables, harts of lettuce salad, Brie en dan kookte hij ook wel eens. bruine suiker cheese, hazelnut icecream ring with een toetje: geflambeerde bananen. bruine rum ANNE SCHEEPMAKER t e u q a J

e j t r a a m

/ n e t n a s s a P

Metro 53 van Ganzenhoef naar Amsterdam CS, 25 november 20 17. Bus 301 van Amsterdam CS naar Purmerend, 2 december 2017.