TIDAK DIPERJUALBELIKAN Proyek Bahan Pustaka Lokal Konten Berbasis Etnis Nusantara Perpustakaan Nasional, 2011 Pantun

N.M. Rangkoto

PANTUN ADAT MINANGKABAU

TIDAK DIPERJUALBELIKAN Proyek Bahan Pustaka Lokal Konten Berbasis Etnis Nusantara Perpustakaan Nasional, 2011

Pantun Adat Minangkabau

Dikumpulkan oleh N.M. RANGKOTO

Perpustakaan Nasional Balai Pustaka R e p u b l i k I n d o n e s i a Diterbitkan oleh Proyek Penerbitan Buku Sastra Indonesia dan Daerah

Hak pengarang dilindungi undang-undang KATA PENGANTAR

Bahagialah kita, bangsa Indonesia, bahwa hampir di setiap daerah di seluruh tanah air hingga kini masih tersimpan karya-karya sastra lama, yang pada hakikatnya adalah cagar budaya nasional kita. Kesemuanya itu merupakan tuangan pengalaman jiwa bangsa yang dapat dijadikan sumber penelitian bagi pembinaan dan pengembangan kebudayaan dan ilmu di segala bidang. Karya sastra lama akan dapat memberikan khazanah ilmu penge- tahuan yang beraneka macam ragamnya. Penggalian karya sastra lama yang tersebar di daerah-daerah ini, akan menghasilkan ciri-ciri khas kebudayaan daerah, yang meliputi pula pandangan hidup serta landasan falsafah yang mulia dan tinggi nilainya. Modal semacam itu, yang ter­ simpan dalam karya-karya sastra daerah, akhirnya akan dapat juga menunjang kekayaan sastra Indonesia pada umumnya. Pemeliharaan, pembinaan, dan penggalian sastra daerah jelas akan besar sekali bantuannya dalam usaha kita untuk membina kebudayaan nasional pada umumnya, dan pengarahan pendidikan pada khususnya. Saling pengertian antardaerah, yang sangat besar artinya bagi pemeliharaan kerukunan hidup antarsuku dan agama, akan dapat ter- cipta pula, bila sastra-sastra daerah yang termuat dalam karya-karya sastra lama itu, diterjemahkan atau diungkapkan dalam bahasa In­ donesia. Dalam taraf pembangunan bangsa dewasa ini manusia-manusia Indonesia sungguh memerlukan sekali warisan rohaniah yang terkan- dung dalam sastra-sastra daerah itu. Kita yakin bahwa segala sesuatunya yang dapat tergali dari dalamnya tidak hanya akan berguna bagi daerah yang bersangkutan saja, melainkan juga akan dapat bermanfaat bagi seluruh bangsa Indonesia, bahkan lebih dari itu, ia akan dapat menjelma menjadi sumbangan yang khas sifatnya bagi pengembangan sastra dunia. Sejalan dan seirama dengan pertimbangan tersebut di atas, kami sa- jikan pada kesempatan ini suatu karya sastra daerah Minangkabau, dengan harapan semoga dapat menjadi pengisi dan pelengkap dalam usaha menciptakan minat baca dan apresiasi masvarakat kita terhadap karya sastra, yang masih dirasa sangat terbatas.

Jakarta, 1982 Proyek Penerbitan Buku Sastra Indonesia dan Daerah

DAFTAR ISI

Kata pengantar 11 Pendahuluan. Pantun Minangkabau 13

I 1. Parmuloan Sambah 21 21. Undang-undang Nan Duo 2. Niniak Nan Baduo 22 Baleh 40 3. Luhak dan Rantau 23 22. Mamak 41 4. Sandi Adat 24 23. Kamanakan 41 5. Limbago Nan Tigo 25 24. Mamahamkan Kato 42 6. Cupak Nan Duo 26 25. Urang Banyak 43 7. Kato Nan Ampek 26 26. Dubalang 44 8. Duo Baleh Nan Bakato 27 27. Parampuan 44 9. Budi 28 28.Orang Tuo 45 10. Pambagian Cupak 29 29. Sipat 46 11. Aka 29 30. Luhak Nan Tigo 47 12. Cadiak pandai 30 31. Lareh Nan Duo 47 13. Timbang Raso 32 32. Rang Sumando 48 14. Tigo Parkaro Galak 32 33. Panghulu di Lahia Sajo 49 15. Cilako Mudo 33 34. Paham 50 16. Pusako Panghulu 34 35. Tungku Nan Tigo 51 17. Kayu Gadang di Tangah 36. Tahu 52 Padang 35 37. Cilako Tuo 52 18. Adat 36 38. Martabat Kato 53 19. Undang-Undang 37 39. Adat Banagara 54 20. Undang-undangNanSalapan38 40. Salam Panyudahi 54 II 1. Sambah Parmuloan 56 16. Miliak Tantangan Tanah 72 2. Asa Rajo 57 17. Ulayat Panghulu 73 3. Asa Banamo Minangkabau 59 18. 74 4. Ranji 60 19. Taratak Dusun dan Koto 75 5. Langgam Nan Tujuah 61 20. Panghasilan panghulu 75 6. Kalarasan Bodi Caniago 62 21. Pusako Ampek Parkaro 76 7. Adityawarman 63 22. Sando 77 8. Pagaruyuang 64 23. Sabab Sando 77 9. Rajo Nan Tigo Selo 65 24. Patuik Dipakai 78 10. Rajo 66 25. Ikatan Adat 79 11. Nan Ampek Jinih 67 26. Limbago Adat 79

PNRI Balai Pustaka 12. Panghulu 67 27. Limbago Nan Sapuluah 80 13. Mandirikan Panghulu 69 28. Pakaian Nagari 81 14. Pakaian Panghulu 71 29. Bujang 82 15. Gadang Nan Ampek 72 30. Panutuik 82

III 1. Sakapua Siriah 84 21. Pantangan Manti 105 2. Siriah di Carano 85 22. Kalabiahan Manusia 107 3. Kawan Siriah 86 23. Nan Paliang 108 4. Suku 88 24. Urang Nan Disagani 109 5. Karih Panghulu 89 25. Limbago Mufakat 110 6. Manti 90 26. Langgam Mufakat 111 7. Martabat panghulu 91 27. Rapek112 8. Tampek Tagak 92 28. ManimbangBunak Jo Baiak 113 9. Panghasilan Rajo 93 29. Pangka 114 10. Maisi Adat Panghulu 94 30. Pituo Adat 115 11. Dalam Rantau 95 31. Dunia 116 12. Harato Pusako 96 32. Tando Urang Nan Baraka 117 13. Adat Sumando 97 33. Timbangan Aka 119 14. Baralek 98 34. Kapalo Aka 120 15. Martabat Manusia 99 35. Hilang Aka 120 16. Hukum Panghulu Partiapan 36. Adat dan Takluak ka Laki Suku 100 Bini 121 17. Mancari Hukum 101 37. Sungai Tarab Nagari Tuo 122 18. Rang Minang 102 38. Hukum Adat 123 19. Kabilangan 104 39. Tinjauan Hiduik 124 20. Urang Kayo 105 40. Mintak Diri 125

IV 1. Pambukaan 127 16. Samba 142 2. Panjajahan Ulando 128 17. Sanjuangan untuak si Pang- 3. Hutang Panghulu 129 kalan 143 4. Hiduik di Dunia 130 18. Babini 143 5. Manampuah Hiduik 131 19. Mancari Nan ka Bini 144 6. Hukum Pardamaian 132 20. Mambari Gala Marapulai 145 7. Nan Tasirek 133 21. Marapulai Jo Anak Daro 147 8. Patuik 134 22. Basandiang Duo 148 9. Tangguang Mangapalang 136 23. Alimu Urang Basuami 148 10. Tikam Tuo 136 24. Laki Bini 150 11. 137 25. Pambayan 151 12. 139 26. Adab Taratik 152 13. Manumbuak Padi 140 27. Taratik Makan 153

PNRI & Balai Pustaka 14. Nasi 140 28. Basamo Gadang 154 15. Aia 141 29. Salah Katengak 155 30. Panutuik 156

V

1 . Pandahuluan 158 14. Pitaruah Mandeh 173 2. Marantau 159 15. Undang Pusako 174 3. Babagai Paham 160 16. Tapaliharo 175 4. Martabat Adat 161 17. Elok Buruaknyo Nagari 176 5. Adat Kok Tidak Tapaliharo 162 18. Ingek Sabalun Kanai 177 6. Sipat Kabancian 163 19. Ibarat Aia 178 7. Sipat Kasayangan 165 20. Juaro Elok Nan ka tangah 180 8. Saiyo 167 21. Siriah Talatak di Carano 182 9. Papatah Adat 168 22. Sipat-sipat Nan Baruak 183 10. Takana Kampuang 169 23. Nan Bak Ayam 185 11. Mangdna Diri 170 24. Kalau Nan Tahu 186 12. Rukun Islam 171 25. Mangaji Asa 187 13. Manyambahkan Siriah 172 26. Pantun Ibarat 187 27. Sumbayang 194

VI 1. Awa Kato 195 16. Deta 212 2. Apo Nan Cupak 195 17. Baju Gadang 214 3. Jokok 196 18. Aturan Latak 215 4. Tigo Limbago 197 19. Karih 216 5. Basidono 199 20. Baa Nan Elok 217 6. TanyoJawab Tantang Siriah 199 21. Kalau Alun 218 7. Suko Mamuji Diri 203 22. Luhak Agam 219 8. Hampo 203 23. Ibarat Bajaian 220 9. Dayo Setan 204 24. Rumah Nan Gadang 221 10. Baa 205 25. Buah Budi 222 11. Mampabasokan Minum Ma 26. Marato 223 kan 199 27. Cinto Nagari 224 12. Pambagian Cadiak 208 28. Kato-Kato 225 13. Panyalasaian Sangketo 210 29. Tampuak Nan ka Layua 226 14. Tagak Panghulu 211 30. Mintak Diri 227 15. Indak Sah 211

PNRI & Balai Pustaka PNRI KATA PENGANTAR

Bentuk pantun sebagai salah satu jenis puisi dikenal di seluruh Nusantara. Sudah sepantasnya tiap daerah mengumpulkan jenis puisi ini untuk mengetahui keragaman dan kesamaan budaya bangsa kita. Dalam sastra Minangkabau belum ada kumpulan pantun ini. Dalam sastra Indonesia sudah kita temukan sebuah kumpulan pantun, berjudul, Pantun Melayu diterbitkan oleh Balai Pustaka, cetakan VI, 1952. Beruntunglah kita sekarang ini kita menemukan sebuah kumpulan pantun berjudul, "Pantun Adat Minangkabau". Pantun merupakan salah satu bentuk puisi yang populer dalam masyarakat Minangkabau di samping petatah-petitihnya. Pantun ini biasanya disampaikan secara lisan, tersebar di kalangan masyarakat. Pantun adat merupakan salah satu jenis pantun, di samping pantun percintaan, pantun bersedih hati, pantun nasib, pantun dagang, pantun jenaka, pantun nasehat dan sebagai- nya. Dalam "Pendahuluan" kami jelaskan secara umum tentang pantun Minangkabau ini, jenisnya, sumbernya dan ragam bentuk- nya untuk sekadar mengetahui pantun Minangkabau secara ke- seluruhan. N.M. Rangkoto, berkat ketekunannya, berhasil mengumpul­ kan satu jenis pantun yaitu pantun adat Minangkabau ini satu persatu, menuliskannya, dan kemudian mengumpulkannya da- lam sebuah kumpulan pantun. Pantun yang berhasil dikumpul- kannya ini berjumlah 195 judul. Isinya bermacam ragam, segala hal yang berhubungan dengan etika, sifat-sifat orang, sejarah, lembaga adat, perumpamaan adat, upacara adat, sistim pemerin- tahan dan sebagainya. Semuanya erat hubungannya dengan adat-istiadat Minangkabau. Begitu banyaknya ragam pantun adat ini, sukar digolongkan dalam beberapa golongan. Meskipun demikian, kami bagi juga dalam enam bagian untuk menyederhanakan penomorannya. Untuk memudahkan pembaca mencari pantun yang dikehendaki, kami cantumkan semua judul pantun itu dalam "Daftar Isi".

11 Mudah-mudahan usaha ini ada manfaatnya dalam rangka pembinaan dan pengembangan bahasa dan sastra daerah.

Jakarta, Februari 1982 Penyunting

12

PNRI & Balai Pustaka PENDAHULUAN: PANTUN MINANGKABAU

Salah satu jenis puisi Minangkabau yang banyak kita jumpai dan sering kita dengar ialah pantun. Pantun sebagaimana kita ketahui ialah bentuk puisi yang terdiri dari 4 baris, bersajak a b a d . Pantun yang lebih 4 baris disebut talibun, jumlah baris- nya selalu genap dan persajakannya sama dengan pantun, yaitu abcabc;abcdabcd. Bentuk puisi ini sangat digemari oleh orang Minangkabau, baik oleh orang muda maupun oleh orang tua. Dengan demikian pantun dapat dianggap sebagai puisi rakyat atau puisi tradisional. Tepat juga apa yang dikatakan oleh Hussein (Hussein, 1979: 50 -62), bahwa pantun mendapat tempat yang istimewa, karena pantun bukan saja digunakan dalam pergaulan anak-anak muda, tetapi juga digunakan dalam upacara adat seperti dalam pidato mengubah adat, memilih penghulu, upacara perkawinan, memper- silakan makan, makan sirih, melepas mayat, melepaskan keluarga menunaikan fardu haji dan sebagainya. Pendek kata pada setiap peristiwa pantun itu dipergunakan oleh orang Minangkabau. Pantun orang muda biasanya berupa pantun dagang atau pantun nasib (berupa dendang karena kesepian, kesengsaraan yang dialami di rantau), pantun jenaka, pantun berkenalan, pantun berkasih-kasihan dan sebagainya. Sedang pantun orang tua berupa pantun adat, pantun nasehat dan pantun agama. Sekarang timbul pertanyaan bagi orang yang ingin sekedar mengetahui ragam pantun Minangkabau yang dikatakan cukup terkenal itu, di mana dapat kita temui. Pertanyaan ini memang sukar dijawab, karena sepengatahuan penulis belum ada satu kumpulan pantun Minangkabau pun yang telah terbit. Ada ter- dengar berita satu dua orang yang telah berusaha mengumpul- kan pantun Minangkabau ini, tapi rupanya belum ada penerbit yang sanggup menerbitkannya. Akan tetapi apabila kita ingin meneliti pantun Minangkabau itu kita tidak akan begitu bersusah payah, karena pantun Minangkabau itu tersebar di kalangan rakyat, baik dalam cerita-cerita kaba, dalam persembahan, dalam

13

PNRI Balai Pustaka pidato-pidato adat, dalam nyanyian-nyanyian, dan se- bagainya. Baiklah kita coba menjelaskannya satu persatu sekadar memberikan gambaran sumber-sumber tempat menemukan pantun itu. Dalam Kaba (cerita prosa liris, sejenis hikayat) me- mang banyak kita jumpai pantun ini, kadang-kadang hampir setiap halaman kaba itu kita jumpai, baik sebagai selingan cerita atau sebagai alat untuk memperindah jalan cerita. Ini pulalah yang merupakan salah satu ciri kesusastraan lama. Sebuah cerita kaba biasanya dimulai dengan beberapa bait pantun sebagai pengantar, misalnya: Antah sapek antah mantilau Ramo-ramo di dalam gantang Antah dapek antak moh tido Kaba lah lamo tak baulang Tambilang di rumpun lansek Di baliak batang kayu patai Dibilang sado nan dapek Nan tingga untuak rang pandai Tatkalo jarek ka dikambang Jatuah badarai bungo lado Tatkalo surek ka dikambang Cucua badarai aia mato Pilin-bapilin rotan sago Kaik-bakaik aka baha Sajak di langik tabarito Tibo di bumi jadi kaba Palupuah tadia nan dibantangkan Puti batanun suto perak Sungguahpun kaba nan didendangkan Suri tuladan untuak rang banyak (Endah, 1.1., halaman 3)

Begitu pula pada akhir cerita, biasanya ditutup dengan pantun, misalnya:

14

6\ PNRI Balai Pustaka Balayia kapa dari Sumarang Banyak mambao suto-suto Balabuah tantang painan Baitu kaba kato urang Duto urang hambo indak sato Bohong urang hambo tak sinan

(Ini contoh sebuah 'talibun')

Kalau ado sumua di ladang Buliah juo manompang mandi Kalau ado umua panjang Nan lain pulo diulang lai (Endah, (b), 1.1., halaman 58)

Di dalam kaba Si Umbuik Mudo (Pajakumbuh, t.t.) saja dapat kita jumpai lebih dari 150 bait pantun. Di antaranya dapat kita golongkan sebagai berikut:

Pantun Nasehat:

Baburu ka padang data Dapeklah ruso balang kaki Baguru kapalang aja Bak bungo kambang tak jadi (Pajakumbuh, t.t. halaman 12)

Dari sinuruih ka sitingkai Dari Simabua nan ka kanan Tupai malompek malampaui Kok diurak usah diungkai Kok mambuhua jan mangasan Pandai-pandai bamain budi (Pajakumbuh, t.t., halaman 37)

Pantun berkasih-kasihan:

Ayam kuriak rampaian taduang Ikua bajelo dalam padi

15

PNRI Balai Pustaka Ambiak tampruang bari makan Dalam daerah tujuah kampung Tuan surang tampaik hati Nan lain hambo haramkan

Ikan banamo gambo lian Mudiak manggonggong anak damak Tuan sapantun gambar bulan Indah di mato urang banyak

Duduak manyurek di kurisi Sapantun janang dalam medan Lakek tak mudah putuih lai Baitu kasiah pado Tuan (Pajakumbuh, t.t., halaman 37)

Pantun perceraian:

Kapa si Ali ka Bangkalih Kapa si Tungga tak kibawan Tuan ka pai mangaji Hkmbo tingga tak bakawan

Tagamang aia di jajaran Tarandam urek padi mudo Tagamang hambo ditinggakan Hambo lah Tuan aja manjo (Pajakumbuh, t.t., halaman 52 — 53)

Pantun beriba hati:

Ampaleh daun baloyang Dituriah mangko dijamua Si Galang ameh ambo loyang Di mano ka buliah campua baua

Putuih badantang tali rabab Ditimpo tanah badarai Adiak jan mananyo sabab

16

PNRI Balai Pustaka Untuang nan mambao sansai (Pajakumbuh, t.t., halaman 50 - 51)

Silasiah di baruah tampek Tumbuah sarumpun jo ampaleh Baa bakasiah ka nan bansaik Guno jo apo ka dibaleh

Apo dirandang di kuali Bareh su barang tigo sayak Apo dipandang pado kami Ameh kurang guno pun tidak (Pajakumbuh, t.t., halaman 53)

Selain itu kita jumpai pula pantun jenaka. Pantun ini di- pergunakan untuk bersenda gurau dalam keadaan bersuka ria. Dalam sebuah naskah yang berjudul, "Cerita-cerita Minangkabau," dalam cerita ke 9 yang berjudul, "Nyanyi Caro Agam" kita jumpai jenis pantun jenaka ini. Perhatikanlah kutipan di bawah ini.

Antah modang antah Bapuluik-puluik kuahno Antah lamang antah tapai Jangguik lah kuyuik dek kuahno

Anak rang di kampuang baruah Nak lalu ka aia angek Mandanga durian jatuah Malonjak-lonjak lamang angek

Rajo Birahim ka palegam Rajo Gadomai ka ka Makah Bagilo-gilo goreng ayam Kanai hikamaik pitih sirah (Naskah Museum Pusat Jakarta, Ml. 488)

Pantun adat banyak kita jumpai dalam persembahan dan dalam pidato adat. Di bawah ini kami kutipkan beberapa bait pantun yang diucapkan dalam persembahan.

17

PNRI Balai Pustaka Rasian pamenan lalok Kacimpuang pamenan mandi Tiado tabilang lah tahatok Sambah jo simpuah panjalani

Pinggan jorong mangkuaknyo jorong Nan sabuah baisi nasi Sambali sayo kalau tadorong Jangan dibao masuak hati

Rami galanggang urang sini Naiak juaro urang pandai Sungguahpun sayo tagak badiri Bukanto sayo urang pandai

Dari carapuak baragak Elokkoh tanun diganjuakan Tuan duduak sayo pun tagak Elokkoh pantun disambiakan (Naskah Museum Pusat Jakarta, M1.39)

Dalam sebuah buku kumpulan pantun Melayu berjudul, Pantun Melayu, kita jumpai 46 bait pantun adat. Semua pantun adat itu tidak lain adalah pantun adat Minangkabau. Perhatikan- lah contoh di bawah ini:

Dibelah-belah pertiga Siraut pembelah rotan Luhak dibaginya tiga Adat dibaginya delapan

Berek-berek turun ke semak Dari semak tuam ke padi Dari niniak turun ke mamak Dari maniak turun ke kami (Pantun Melayu, 1920:16)

Ada lagi pantun yang dipergunakan untuk bertanya jawab. Jenis pantun ini disebut pantun berkait. Pantun ini biasanya

18

4 PNRI Balai Pustaka dipergunakan untuk bertanya jawab atau untuk menyebutkan hal-hal yang berhubungan satu dengan yang lain. Cara membuat pantun ini demikian: baris 2 dan 4 pada bait I diulang menyebut- kannya pada baris 1 dan 3 bait II, demikian seterusnya. Perhati- kanlah contoh di bawah ini:

Mandaki ka gunuang-gunuang Manurun ka lurah sapek Kok ingin Tuan di buruang Buruang urang kok indak dapek

Manurun ka lurah sapek Mudiakkan banda babelok Buruang urang kok tidak dapek Dicari gatah nan elok

Mudiakkan banda babelok Piladang di tapi ladang Dicari gatah nan elok Tabang rang ka kayu gadang

Piladang di tapi ladang Tatukiak gatah ampaleh Kok tabang ka kayu gadang Dicari badia nan dareh (Naskah Museum Pusat Jakarta, Ml. 488)

Pantun berkait tersebut di atas juga dapat kita jumpai dalam cerita Si Umbuik Mudo, yaitu percakapan antara Ibu si Umbuik Mudo dengan Ibu Puti Galang Banyak. Perlu kami tambahkan bahwa selain contoh-contoh tersebut di atas pantun ini juga sering diucapkan ketika orang bersaluang. Saluang tidak lain dari semacam alat tiup, instrumen musik klasik Minangkabau yang biasa digunakan sebagai pengiring dendang. Nyanyian atau dendang itu digubah dalam bentuk pantun. Sudah barang tentu pendendang itu mahir berpantun. Salah satu ciri khas saluang ialah nyanyian atau dendang dengan perasaan sedih. Dengan demikian kita akan menemukan pula pantun-pantun

19

PNRI Balai Pustaka berhiba hati, pantun nasib dan sebagainya. Demikianlah sekedar tinjauan singkat mengenai pantun Minangkabau. Mudah-mudahan tulisan ini mendorong peneliti sastra Minangkabau (yang jumlahnya tentu tidak banyak) untuk meneliti secara mendalam atau memulai menyusun sebuah buku berisi kumpulan pantun Minangkabau sebagai warisan budaya nenek moyang kita.

Daftar Pustaka

Endah, Sjamsudin St. Radjo, Kaba Puti Nilam Tjajo, Bukittinggi: C.V. Pustaka Indonesia, cetakan III, tanpa tahun. Hussain, Khalid M., "Pantun, Teka-teki, dan Peribahasa," Dewan Bahasa, jilid 23, bil. 12, Desember 1979: halaman 50 — 62. Pajakumbuh, Iljas, Hikayat Si Umbuik Mudo dengan Puti Galang Banyak, Bukittinggi: Pustaka Indonesia, cetakan X, tanpa tahun. Perpatih, Dj. M. St. (penyadur), Kaba Siti Djamilah dengan Tuan- ku Lareh Simawang, Bukittinggi: C.V. Bajanus, cetakan XII, tanpa tahun. Pantun Melayu, Weltevreden, Papyrus, Balai Pustaka, 1920. Naskah Museum Pusat Jakarta, Ml. 39, "Surat Pidato Arak Gadang atau Halek Gadang." Naskah Museum Pusat Jakarta, Ml. 488, "Nyanyi Caro Agam."

20 I

1. PARMULOAN SAMBAH

Kasah ambun kasah biludu batanti bajaik tapi baturap jo banang sirah alah tahampai di sandaran Mintak ampun hambo ka panghulu nan salirik duduak di tapi nan saedaran adok ka tangah mak jo sambahlah dimuliakan

Anak itiak ateh dalimo anak alang dalam baluka Kaciak nan tidak tapuji namo gadang nan tidak tapuji gala

Palupuah batang malapari pucuak manimpo aka jumbai dibawok nak rang ka Batipuah Sungguah pun hambo tagak badiri bukanlah hambo tahu pandai ujudnyo duduak nan basimpuah

Naiak gunuang banyaklah kabuik lalu ka rimbo Indojati kayu gadang banyak babuah bacampua jo kayu kamat Takuik ganta hambo manyabuik panghulu banyak nan sati rang gadang banyak nan batuah tuanku banyak nan kiramat

Tungkek galah Amat Diraj o sitaba dibaliak pakan Kalau salah tobatlah hambo kok bana samo amalkan

Bukan tambilang mangulampai tambilang panggali pakuburan Bukan mambilang tando pandai mambilang untuak dipasambahkan

Hambo nang ko jolong marambah antah sapek antah banio ladiang nan usah diantakkan Hambo nangko jolong manyambah antah dapek antah moh tido salah nan usah digalakkan

Atai-atai si bungo atai lah kambang malah bungo sitawa Lamo hiduik banyak dirasai indak manusia nan tak gawa

Sadang bingkudu lai bapawa kok kunun cubadak mudo Sadang panghulu lai nan gawa kok kunun anak mudo-mudo

2. NINIAK NAN BADUO

Nak ilia ka Indogiri singgah sabanta ka ladang panjang Di mano adat mulo badiri iyo di Pariangan Padangpanjang

Pisang si kalek-kalek hutan pisang tumbatu nan bagatah Koto Piliang inyo bukan Bodi Caniago inyo antah

Patahlah maniak di Salido patah ta-ampeh ateh karang

22

4 PNRI Balai Pustaka dipiliah anak rang Kurinci Babantah niniak nan baduo mamanggakkan lareh surang-surang di dalam hati nan samo suci

Adat dek Datuak Katumanggungan nan bagarih nan bapaek nan baukua nan bakabuang Pagang naraco jo katian cereng barih buliah diliek cupak panuah gantang babubuang

Babelok jalan ka parak lalu ka kampuang Kubang Putiah nak singgah ka Pakan Akat Elok adat dek Tigo Luhak haluan Datuak Parapatiah urang barajo ka mupakat

Nan babarih nan bapaek nan bacupak nan bagantang Tuahnyo kato samupakaek cilako dek kato nan basilang

3. LUHAK DAN RANTAU

Manembak sambia ka hulu kanailah pantau dek manjalo Luhak dibari bapanghulu rantau dibari barajo-rajo

Mancampak tibo dahulu dicatak batang cubadak talang taimpok patah-patah Kok luhak dibari bapanghulu tagaknyo indak tasondak jokok tabalintang inyo patah Kanailah pantau dalam kaco dirandang daun ampaleh dipatah dalam parahu Kok rantau dibari barajo-rajo malenggang indak tapepeh bia tabujua inyo lalu

Rang Bugih bakarek kuku dikarek jo pisau rauik parauik batang tuonyo Adat nagari ado basuku dalam suku babuah paruik buah paruik ado tuonyo

Kabau gadang lari manduo tiok dipanah tiok kanai Kampuang dibari ba rang tuo rumah dibari batungganai

Muaro tantang kampuang tingga parahu nak rang Balai Akat barangkek mudiak ka hulunyo Ulando babenteng baja Minangkabau babenteng adat samo salamat di dalamnyo

4.SAND I ADAT

Rang Makah baok taraju urang Barat mambaok talua talua dimakan dalam puaso Rumah gadang basandi batu dahulu adat basandi alua alua jo patuik ka ganti rajo

Rajo alam nan badaulat bakato putuih tak dapek dianjak

24

PNRI & Balai Pustaka Datang Islam samporno adat kini lah nyato basandi syarak

Musuah nan indak dicari-cari basuo pantang mailak Syarak lah nyato babuhua mati kalau adat babuhua sentak

Lah masak padi rang Singkarak masaknyo batangkai-tangkai satangkai jarang ado nan mudo Kabek sabalik buhua sentak jaranglah urang nan maungkai tibo nan punyo rarak sajo

Latiak-latiak tabang ka pinang singgah manyasok bungo rayo Satitiak aia dalam pinang sinan bamain ikan rayo

5. LIMBAGO NAN TIGO

Tasasak puntiang ka hulu di bawah kiliran taji Asa mulo rundiang dahulu tigo limbago nan tajali

Babondong-bondong tabang barabah tabang manyisik langik tinggi manuju ranah ka Subarang Partamo sambah manyambah kaduo baso jo basi katigo siriah jo pinang

Sambah manyambah ado adatnyo tali-batali undang-undang Bapakai babaiak baso muluik manih kato bakarang Adat nan barnamo lazim syarak nan barnamo kawi Tiok tahun sapanjang musim buek nan usah dilampaui

6. CUPAK NAN DUO

Tumbuah di cupak dililiah-i tibo di undang dikarasai Kalau takilan dalam hati lah patuik kini kito usai

Adat biaso dipakai limbago biaso dituang Nan elok baiak ditalangkai nan buruak samo kito buang

Tagah dek alam nan batampuak adat rantau nan barajo Mudo tinaman dek bapupuak nan gadang dilambuak sajo

Diatua cupak nan duo dikaji kato nan ampek Dalam tambo alah basuo paham di sinan kito pardapek

Partamo cupak usali kaduo cupak buatan Kalau dahulu disasali manjadi tuah kamudian

7. KATO NAN AMPEK

Babilang kato nan ampek partamo kato pusako Sanang hati santoso tampek di sinan dapek raso mardeko

26

PNRI & Balai Pustaka Kaduo limbago kato mupakat sakato urang nan basamo Elok sapaham sahakikat santoso kito balamo-lamo

Katigo baparmulaan kato dahulu nan baiak elok ditapati Misa ta aluak ka panghulu kabek arek buhuanyo mati

Kaampek kato kamudian patuik bana kito mancari Taruah naraco jo katian paniliak langgam nan tadiri

8. DUO BALEH NAN BAKATO

Kato rajo kato duanggo kato titah nan balimpahkan Dari duo ganok ka tigo usah sakali disudahkan

Kato panghulu kato manyalasai kato adat kato hakikat Talamun patuik kito kisai alua jo patuik nak saikat

Hulubalang kato mandareh pagawai kato basipat Antaro masin dangan padeh di sinan warih makonyo salamat

Kato bapak kato pangaja kato kulipah dari mamak Mujua tak dapek kito kaja malang tak dapek kito tulak

Kato guru kato pituah dunsanak kato paringatan 27 Kuncilah batin jan taruah budi nan usah kalihatan

Kato paraui puan kato manuruik kato paambiak hati suami Labiahkan rusuah sarato takuik jarek sarupo jo jarami

Kanak-kanak kato manggaduah sabab manuruik-kan kahandak hati Kabuiklah tarang hujanlah taduah nan hilang patuik kito ganti

Kato adat paliamnyo aman malangkok rukun dangan syarat Kalau pandai pagang padoman santoso hiduik dunia akirat

Sipat mualim saagamo adat panghulu nan saandiko Kalau lah kuek nan basamo niat jo naja ka sampai juo

9. BUDI

Jokok nan kuriak iyolah kundi kalau nan merah iyolah sago Jokok nan baiak iyolah budi kalau nan indah iyolah baso

Babelok baliku-liku nan babelok ka Batanghari Di elok sajo rang tak katuju budi nan baiak nan dicari

Pulau Pandan jauah di tangah di baliak pulau si Angso Duo Hancua badan di kanduang tanah budi nan baiak takana juo

28

w m ? PNRI ■— Balai Pustaka Anak Mangguang manjamua padi talatak di lawak-lawak Barat tangguang Timua tak jadi indak babudi di ma ka tagak

Kalau tak pandai manabang duri tapacak inyo ka dalam mato Kalau tak pandai bamain budi ameh abih badan binaso

10. PAMBAGIAN CUPAK

Mancampak tibo ka hulu kanailah anak-anak udang Apo nan cupak di panghulu iyo bamain undang-undang

Cubadak di tangah padang buahnyo ambiak ka Apo nan cupak di dubalang baruliah titah dari pagawai

Buahnyo ambiak ka gulai gulai dimakan dalam puaso Apo nan cupak di pagawai baruliah titah dari rajo

Urang Silungkang mambawok kapeh urang Tilatang mambawok aia Nan mancancang nan mamampeh nan bautang nan mambayia

11. A K A

Manangih mangungu-ngungu dek karano pisang sakuduang Taro ketek tanggungan ibu lah gadang carikan untuang

29 Dipatah-patah bilah mati digatia-gatia sularonyo Dipinang-pinang malah hati dipanciang-panciang aka budinyo

Urang Kampa manubo kampa matilah ikan salubuaknyo Jokok pandai mancancang aka matilah lalu ka pucuaknyo

Ka balai bajanjang aka ka naiak jalan ka pintu Kok pandai bamain aka nan gaib dapek dalam itu

Tuan Katik Mantiko Alam ka sawah manabua baniah Makin dikali kian dalam tambah dikaruah batukuak janiah

12. CADIAK PANDAI

Mulia panghulu dek kanianakan nan manyanjuang maninggikannyo Cadiak nan usah dilagakkan mungkinlah binguang kasudahannyo

Kalau bakato pikia dahulu ingek-ingek sabalun kanai Mantang-mantang awak lah tahu ilimu padi nan ka dipakai

Jauah bajalan banyak diliek lamo hiduik banyak dirasai Kalau kito di dalam rapek bangih jo berang usah dipakai

Lamo hiduik banyak dirasai babagai macam tanggungan badan

30

PNRI ■— Balai Pustaka Bangih jo berang usah dipakai nak dapek kito paiyokan

Kato basonsong jadi bantah kato kudian kato bacari batapati kato nan dahulu Pitua alim nan sudah-sudah lain dimuluik asiang di hati hukum m unapiakkato guru

Kurang ditukuak senteng dibilai panjang dikarek laweh dikapiang di hamparan mangedangkannyo Awak tasabuik urang pandai dituruikkan gajah saheto gadiang ka lurah badan diambuakkannyo

Aia janiah sayaknyo landai jalan rayo titian batu Barundiang cadiak dangan pandai paham nan duo jadi satu

Lalok bakalang jo pusako ajaran guru tak buliah lapeh Sungguah pun batang lai mardeso ingek-i pucuak ka taampeh

Kalau duduak jo cupak gantang kok tagak batungkek barih Adat pusako kok mandatang aia satitiak jan manirih

Bajalan di dalam patuik bakato sopan mujilih Jokok malu samo satuntuik tumbuah di cupak kito lilih

Barundiang mambawok adab kalau duduak marawik ranjau Supayo dapek paham nan sadap dari lurahlah kalau maninjau

13. TIMBANG RASO

Barakik-rakik ka hulu baranang-ranang ka tapian basakik-sakik dahulu basanang-sanang kamudian

Kaluak paku kacang balimbiang tampuruang lenggang-lenggangkan bawok manurun ka Saruaso Anak dipangku kamanakan dibimbiang urang kampuang samo patenggangkan tenggang jo adat dan pusako

Mantimun bungkuak dalam padi cuko di dalam pabarasan Sungguah baramuak dalam hati di muko usah kalihatan

14. TIGO PARKARO GALAK

Rang Lambah ka Bukiktenggi mambali batiak dari Jawo kironyo kain salah banang tabali indak dipareso Galak tabahak hati tenggi sarato pakiak jo langkiangnyo raso ka kuyak laweh arang galak setan itu namonyo

Pai ka ladang mambawok tabak tanah dipangkua tanami ubi ubi ditanam duo-duo Samo gadang lawan jo galak

32 galak dek tando suko hati galak pagalutan itu namonyo

Salak Sitinjak Tapanuli buahnyo ranun masak-masak dibawok nak rang ka Bukiktenggi Galak tasanyun indak jadi antaro nampak dangan indak itulah galak nabi-nabi

15. CILAKOMUDO

Anak balam tabang ka munggu tabang marandah nan bak alang inggok di bawah kayu tenggi rantiang banyak bajipang-jipang mati taimpok buah masak Siang malam bahati rindu pagi patang bamato rambang

alun diimbau lah babunyi alun dikubiak nyo lah datang alun dijujai inyo lah galak

Urang Gaduik pai manjalo dapeklah anak ikan ruan Lah ribuik sapanuah koto kurenah mudo kacenoan

Barau-barau ateh baringin datang sabondong buruang gagak takajuik mambubuang tabang inggok di batang kayu randah Mudo langkisau talingo angin labuah sampik kudo panyipak arang kareh lari manyimpang ikua tagak kapalo randah 16. PUSAKO PANGHULU

Ka Kurai jalan ka Baliak manampuah jalan baliku ka rumah rajc di Ruhum baukia bamego-mego Ibarat pulai bapangkek naiak manusia bapangkek turun maninggakan adat jo pusako

Baimpun manti jo dubalang dalam ustano Ujuang Gadiang mananti titah dari raj o Harimau mati maninggakan balang gajah mati maninggakan gadiang manusia mati maninggakan adat jo pusako

Biriak-biriak tabang ka sasak dari sasak ka halaman Dari niniak turun ka mamak dari mamak ka kamanakan

Ramo-ramo sikumbang jati Katik Endah pulang bakudo Patah tumbuah hilang baganti pusako panghulu baitu juo

Tinggi satingkok ateh anjuang surambi ka tampek duduak-duduak Elok karakok dek bajunjuang sako ayam dek bainduak

Mulonyo banda diilaikan nak buliah ka jalan aia Basa andiko didirikan ka payuang panji ateh dunia

Lah buliah aia mailia paganang sawah di gunuang

34

PNRI & Balai Pustaka Ka payuang panji ateh dunia hujan jo paneh bakeh balinduang

Asa batang mancalago asa bijo tumbuah juo Sungguahpun lah barpulang angku datuak nan tuo angku datuak nan mudo kan siliahnyo

17. KAYU GADANG DI TANGAH PADANG

Di Jirek tumbuah pagaran di baliak batang limpato Sarek panghulu dek pakaian rindiah karano dek pusako

Tampumang di ateh bidai panggang lauak ateh balango Batiuik topan jo badai malenggang dipantangkannyo

Lalok bakalang jo pusako pitua gum jan nyo lapeh Sungguah pun batang lah santoso ingek-i pucuak kok taampeh

Duduaknyo jo cupak gantang bajalan batungkek barih Adat pusako kok mandatang aia satitiak jan nyo tirih

Kok tagak maninjau jarah bajalan manjapuik labo Panghulu basipat murah bungka ganok manahan cubo

Karambia sabatang tenggi babuah sarangkai duo Hukum adia adat badiri pangka saiyo jo sakato Sariat palu mamalu adat dunia babaleh-balehan Mamacik tampuak dangan hulu sipat dubalang jan dipakaikan

Ka lambah pai mambidiak kanailah anak undam-undaman Tuah tumbuah sumarak naiak batuah kampuang jo halaman

Kok dapek anak undam-undaman pamenan patang jo pagi Batuah kampuang jo halaman bumi sanang padi manjadi

Taratak korong di lambah sicerek tumbuah tapi ngarai Samo mamintak kapado Allah tubuah sehat badan salasai

Indaruang di tangah padang ditutuah jatuah ka dahan Balinduang di kayu gadang tahinda paneh jo hujan

Indaruang di tangah padang ditutuah jatuah sadahan Iduik ka tampek manumpang salamat barang palangkahan

18. ADAT

Nyatonyo adat ampek parkaro partamo adat sabana adat Dijadikan Tuhan mukaluaknyo mamakai tando manurut sipat

Kaduo adat istiadat paraturan niniak nan baduo

36 Katumanggungan dan Parapatiah Undang-undang manurut adat cupak jo gantang harato pusako tak buliah kurang tak buliah labiah

Adapun adat nan katigo iyolah adat nan diadatkan Katatapan panghulu jo cadiak pandainyo dapek barubah manurut saman

Ditiliak pulo nan kaampek iyolah adat nan taradat adat nan tumbuah dek maniru Pambagian adat kalau lah dapek tembaklah nyato baalamat urang baradat urang tahu

19. UNDANG-UNDANG

Undang-undang nan ampek parkaro tamasuak adat istiadat Paraturan niniak nan baduo supayo iduik maknyo salamat

Partamo undang-undang nagari pakaian sagalo urang tuo Manyusun adat banamo kawi kaamanan kampuang jo rumah tanggo

Rang Bugih bakarek kuku dikarek dangan sirawik akan parawik batang nan tuo tuonyo elok ka lantai Elok nagari dek basuku tiok suku babuan paruik salamat kampuang dek ba-nan tuo sarato rumah batungganai

PNRI Balai Pustaka Kaduo undang-undang dalam nagari salah cancang mambari pampeh salah bunuah mambari diat salah makan mamuntahkan Sasek suruik talangkah kumbali mahukum barang nan jaleh salah ka Tuhan mintak tobat tiok kasalahan bapatutan

Salah tariak mangumbalikan mintak maaf samo manusia Cabuah dibuang gawa mau bahkan piutang ditarimo utang babaia

Bagaib bakalamullah kalau balabiah dikatangahkan Surang baragiah sakutu dibalah jauah bahambatan dakek batarikan

Nan katigo undang-undang luhak rantau barajo luhak bapanghulu Ka lawik rajo nan punyo hak di darek panghulu mamacik hulu

Kaampek undang-undang nan duo puluah ta aluak kapado rupo kasalahan Anam cemo anam tatuduah ditambah undang-undang nan salapan

20. UNDANG-UNDANG NAN SALAPAN

Adapun undang-undang nan salapan namo kasalahan supayo jaleh Sadang panyatokan kasalahan iyolah undang-undang nan duo baleh

Kalau batamu di nan salapan basuo pulo di nan duo baleh

38

PNRI & Balai Pustaka Baru marupo kasalahan manuruik adat nan babakeh

Dikaji undang-undang nan salapan partamo banamo maliang curi Maliang budi barang curian talalah takaja tatando tabeti

Kaduo banamo tikam bunuah manikam luko atau mati Kalau mati hukumnyo bunuah darah taserak bangkai lah lah

Katigo banamo sumbang salah sumbang karajo indak sopan Malangga adat karajo salah tacancang tarageh tarabuik rampasan

Kaampek banamo samun saka manyamun urang jo kakarasan Harato diambiak basabuang jiwa karobannyo mati atau pun pingsan

Kalimo banamo sia baka manyia tanaman sirah dek api Sagalo barang anguih tabaka nyato karajo salah tabeti

Kaanam banamo rabuik rampeh dahulu marabuik pado urang Barang tapacik ambiak jo kareh lalu dirampok hati tak gamang

Katujuah banamo upeh racun upeh racun pado makanan Atau diusahokan supayo taminun sampai manyakik mamatikan karoban

Kasalapan banamo dago dagi dago iyolah mambari malu Dagi iyolah bakareh hati apo mupakat baindak tahu

21. UNDANG-UNDANG NAN DUO BALEH

Dikaji undang nan duo baleh iyo tabagi kapado duo Panyatokan kasalahan supayo jaleh anam tatuduah anam tacemo

Anam mambawok kapado tuduah talalah takaja tatambang taciak Hindakan diri babuek cabuah di tapi tabiang tak elok tagak

Tacancang tarageh tatando tabeti mandapek luko tabeti tando Tarimbek patah tapukua mati takabek kungkuang, taunjun tali ka pangkanyo

Anam mambawok kapado Cemo anggang lalu antah jatuah Si runciang tanduak iduiknyo seso di ma kahilangan inyo tagaduah

Bajajak bak bakiak baturiah bak sipasin Tando-tando dalam salidiak dingin karano masuak angin

Bajalan bagageh-gageh bajua bamurah-murah Nyatolah urang dek tacameh manga dilawan batingkarah

Kacindorongan mato rang banyak barubah sajo tibo-tibo

40

PNRI & Balai Pustaka Urang kailangan batuka lagak di sinan tumbuah diri tacemo

Dibawok pikek dibawok langau kaba basambuang samo kaba Sungguah tamasuak kaba bagalau ujudnyo samo di nan pangka

22. MAMAK

Kalau ka pakan bali cubadak masaklah gulai pakai bumbu lado jo garam tak buliah tingga Kalau kamanakan saperentah mamak mamak nan saparentah panghulu panghulu saparentah bana

Jokok barundiang sambah manyambah sambali manyambah manuruik adat basandi alua dangan patuik Mamak kayo kamanakan murali si mamak kayo di adat kamanakan murah mangikuik

Kok jadi pai ka Lasi balilah mansi agak sababan dianyam sumpik isi jo padi Maniak manunjuak maajai jokok malam mandanga-dangakan kalau siang maliek-lieki

23. KAMANAKAN

Kamanakan di bawah lutuik batali darah kamanakan kanduang Kamanakan sabuah paruik batali aka di bawah payuang

41 Kamanakan alua jo patuik iyolah kamanakan nan sapayuang

Kamanakan manjunjuang titah mangikuik suruah dari mamak mahantikan tagah ka nan buruak Kamanakan sipatnyo murah murah manuruik parentah mamak saabih gauang suko mangaruak

24. MAMAHAMKAN KATO

Anggang tabang bamangkuto rajo bajalan badaulat Sulik pahamnyo kato-kato tiok suatu baalamat

Kok panjang makanan karek kok singkek patuik diuleh Kalau tak langkok rukun jo sarat sagalo karajo ilang laleh

Manuruik sapanjang alua manampuah sapanjang jalan Agaklah langkah kok talanjua kudian mangko jadi sasalan

Kato bana tampek picayo tali taguah bakeh bagantuang Kalau dapek kato saiyo manyarah sajo pado untuang

Saukua mangko manjadi sasuai mangko takanak Kalau manaruah aka budi urang lain jadi dunsanak

Dipakai sapanjang adat dituang-tuang ka limbago

42

PNRI & Balai Pustaka Kalau bapaham samo padek lawik gadang buliah didugo

Hukum adia manahan bandiang bungka ganok manahan uji Mangko adia hukum barundiang adat jo syarak samo dikaji

Ka bumi indak tacacah ka langik tak mungkin sampai Kalau karam di rawang bancah tanah tapi indak tacapai

25. URANG BANYAK

Banyaklah udang sumbarang udang udang dibawok rang Kayutanam Banyaklah urang sumbarang urang adapun urang tabagi anam

Kalau ditiliak gadang udang ado sagadang ampu kaki Nan partamo barnamo "urang" Tahu elok buruak jo labo rugi

Ketek disabuik udang-udang udang bariang aluih marabuang Kaduo banamo "urang-urang" indak baangok saroman patuang

Udang nan masiak kalau dirandang baunnyo harum litak takana Katigo "nan tampan-tampan urang" rupo nan balun tarang bana

Bueklah samba cangkuak udang aia nasi ka ganti kuah Nan kaampek "angkuah-angkuah urang" bak umbua-umbua di tangah sawah" Kalau basuo jo pangek udang mungkinlah makan baabih nasi Kalimo baru sabana urang itu aulia sagalo nabi

Karupuak: udang samacam lai digoreng lalu dipatah-patah Kaanam banamo "urang tenggi" jadi kulipah di bumi Allah

26. DUBALANG

Cubadak di tangah padang buahnyo ambiak ka gulai Apo nan cupak di dubalang baruliah titah dari pagawai

Buruang balam tabang marandah mati ditembak biopari Dubalang itu basipat gagah parik paga dalam nagari

Bakulik alang hari Satu hari nan sadang barembang patang Dubalang baraka bailimu sarato barani gadang tulang

Bakicau murai sanjo-sanjo alamat buruak kato rang tuo Martabat dubalang ingek jo jago sarato yakin jo sigapnyo

27. PARAMPUAN

Alim pandito dalam nagari suluah nan tarang jadi palito Sipat parampuan pulo dikaji parhiasan alam dan rumahtanggo

44

4 PNRI Balai Pustaka Rang Lasi pai baburu dapeklah ruso balang kaki Padusi kalau tak bamalu ibarat kapa tak bakamudi

Dek ribuik runduaklah padi di cupak Datuak Tumangguang Parampuan kok indak baaka budi duduak tagak kumari tangguang

Tabang barabah duo kali lapan digaro anak puti-puti Elok rumah dek parampuan patuah satia ka suami

Dek ulah tajam pisau sirauik batuang nan tuo dikarek-karek Parampuan sipatnyo lunak lambuik ganggamnyo taguah janjinyo arek

Rang Kurai rang Bukiktinggj luhak banamo Luhak Agam Parampuan nan pandai manjago diri kunci nan arek biliak nan dalam

28. URANG TUO

Minangkabau kutiko daulunyo takalo maso saisuak di Pagaruyuang rajo batakhta Urang tuo ampek parkaro partamo tuo manukuak kuek mambari pitunjuak pangaja

Sajak di niniak nan baduo Katumanggungan jo Parapatiah lareh nan duo parentah bana Tuo busuak tuo manyeso di ma duduak urang manyisiah di ma tagak urang mahinda

Adapun Pariangan Padangpanjang itu nan tampuak tangkai alam inyo badiri sandirinyo Tuo kutuak kabancian urang awak nyinyia muluik kok tajam pantang batupang sagalo kato

Payokumbuah ampek pagaran Batu LabiBatu nan Limo Batu Balang jo Batu Hampa Adapun tuo nan dituokan tuo pilihan itu namonyo mudo di umua indak ka manga

29. SIPAT.

Mangkuto alam iyolah rajo panghulu sarupo jo kayu gadang Suluah bendang alim ulamo paga nagari hulubalang

Parampuan hiasan dunia urang banyak daun nan rindang Adapun rajo basipat adia nan pakaiannyo undang-undang

Nyatolah rajo sadaulat badiri rajo alam sakato Pakaian panghulu banamo adat "bana" itulah jadi sipatnyo

Elok kampuang dek urang tuo elok rumah dek parampuan Syarak pakaian dek ulamo adapun sipatnyo iyo "budiman"

46

PNRI & Balai Pustaka Pakaian rang banyak banamo cupak cupak lah nyato duo parkaro Sipat parampuan lambuik jo lunak kalau dubalang gagah tanamo

30. LUHAK NAN TIGO

Babiduak ado nangkodohnyo bajalan ado ba-nan tuo Dalam tambo tasabuik pulo luhak nan tigo lareh nan duo

Mamak manunjuak jo maaja kamanakan. manuruik parentah mamak kalau panghulu saparentah bana Partamo Luhak Tanah Data aia janiah ikannyo jinak takato pulo buminyo tawa

Badiri rajo sakato alam hukum adia parentah bana itulah rajo sadaulat Kaduo banamo Luhak Agam aia janiah ikannyo lia takato pulo buminyo angek

Harimau campo di Batipuah Camin Taruih di Singkarak tamasuak kabasaran Koto Piliang Katigo Luhak Limo Puluah aia janiah ikannyo jinak takato pulo buminyo sanang

31. LAREH NAN DUO

Kato panghulu manyalasaikan kato rang banyak kato bagalau Lareh nan duo pulo dangakan manuruik tambo Minangkabau

Pakaian rajo banamo undang pakaian panghulu banamo adat Partamo Lareh Koto Piliang nan barajo ka daulat

Tuah panghulu saandiko tuah rajo sadaulat Kaduo Bodi Caniago nan barajo ka mupakat

Kato parampuan kato marandah pandai mambawokan hati junjungan Lareh nan Panjang urang di tangah tampuak tangkai di Pariangan

Pisang sikalek kalek utan pisang timbatu nan bagatah Koto Piliang inyo bukan Bodi Caniago inyo antah

32. RANG SUMANDO ANAM PARKARO

Ramo-ramo di tangah padang ditangkok anak rajo-rajo Adapun rang sumando kacang miang nan lah salasai dikusuikkannyo

Babondong-bondong tabang bangau bulunyo putiah paruahnyo panjang Kalau sumando langau hijau uleknyo tingga langau pun tabang

Sutan Aman manjua cindua cindua sagu ruponyo sirah banyaklah urang nan mambali Nan banamo sumando kutu dapua

48

PNRI & Balai Pustaka salalu di dapua bapayah-payah manyanangkan bini bagoyang kaki

Mabuaklah ikan dalam lubuak dapek ditangkok jo basahan dibawok pulang basuko hati Jokok sumando lapiak buruak iyolah urang kalangkahan pagi patang diparentah bini

Rang Payokumbuah ka Batusangka singgah sabanta di Barulak Konon sumando bapak paja awak babini balanjo indak

Rang Baso pai manembak kanailah balam di ujuang tanjuang sadang mangakeh mancari makan Arati sumando niniak mamak sakik sanang tampek balinduang lahia batin tak bakarupatan

33. PANGHULU DI LAHIA SAJO

Pisau nan tajam bak sambilu balun marauik alah luko Panghulu nan anam usah ditiru panghulu mambari malu sajo

Balam di sangka tabang mambubuang tabang mambubuang ka langik hijau Arati panghulu nan di tanjuang sapantun sipongang dalam ngalau

Tukang ameh mambuek galang parmato nan ilang-ilang timbua Kalau panghulu ayam gadang pandai bakotat tak batalua

49 Rami balainyo Lubuak Aluang rami di anak Kayu Tanam Nan dikatokan panghulu batang batuang kareh di lua kosong di dalam

Di banda tahankan tangguak dapeklah udang jo tali-tali Jokok panghulu katuak-katuak digua juo mangko babunyi

Kudo bendi lari manduo di tantang kelok jatuah balangga Konon panghulu tupai tuo tampan lai lompek lah tingga

Di tangah sawah tagak marawa pipik digaro bakuliliang Panghulu hino pisak sarawa aka busuak parangai ariang

34. PAH AM

Didulang sadulang lai pandulang ameh bakarek Disambuang uraian kaji iyolah paham nan ampek

Bareh padi raayat kambang rumah gadang rangkiang tinggi cahayo alam di bumi Minang Partamo ukatu bungo kambang jokok bakato jo aka budi liek cahayo sadang tarang

Cahayo di langik babintang banyak sarato fajar lunak taampai langkok babulan jo matohari Kaduo ukatu angin lunak

50

PNRI & Balai Pustaka sadang kutiko aman damai paham mandapek aka budi

Adapun labuah jo tapian musajik galanggang sarato pakan kalangkapan nagari nan tasurek Katigo ukatu parantaraan antaro ukatu duo balawan di sinan paham mangko dapek

Luhak Agam aianyo karuah ikannyo lia tak kapalang di dalam tambo urang sabuikkan Kaampek paham bilo ka tumbuah di mano tumbuah sinan disiang indak baukua bajangkokan

35. TUNGKU NAN TIGO

Diam itu hulu bicaro tanang itu saribu aka Kalau nak tahu tungku nan tigo kuek baguru rajin baraja

Paham nan usah kamalingan budiman mati dek katonyo Tungku nan tigo sajarangan partamo cadiak candokio

Hari sahari dipatigo maisi parentah, napasu, usaho Kaduo ."tahu" dang namonyo tahu nan ampek parakaro

Kalau adat nan ka dipakai katahui barih balabehnyo Katigo banamo "pandai" cukuik ilimu di dalam dado Paham arih banyak balawan paham mati mangunyah bangkai Tungku nan tigo sajarangan iyolah cadiak, tahu, pandai

36. TAHU

Sipuluik abuih jo aia ditanak katan bakapiyek Nak salamat iduik ateh dunia eloklah tahu di nan ampek

Korong kampuang bapaga cupak kalau undang adolah ampek Arati partamo "tahu di awak" iduik salalu piciak j angek

Nagari bapaga undang luhak bapanghulu rantau barajo Kaduo mukasuik "tahu diurang" lain ikan asiang umpannyo

Di Sungai Tarab pamuncak alam payuang panji di Saruaso Katigo "tahu saluak baluak alam" hitam putiah tinggi randahnyo

Adat jo syarak jadi padoman buek di alam Minangkabau Ka ampek tahu pado Tuhan sarato saluak baluak agamo

37. CILAKO TUO

Kok alek ado bajuaro nan manduduakkan sagalo jamu Cilako tuo tigo parkaro partamo nyinyia tak manantu

52

PNRI & Balai Pustaka Jokok pai ka paralatan duduak tagak ado jangkonyo baso jo basi usahlah lupo Kaduo damuik badak jantan tak tahu duri nan ka maluko namun lenggangnyo baitu juo

Dimabuak rindu siang malam salalu dilamun uweh-uweh cilako mudo urang katokan Katigo riang-riang asam awak tuo arang kok laweh suko dipuji disanjuangkan

38. MARTABAT KATO

Bulek kato dipangkanyo pacah kato diujuangnyo Sulik pahamnyo kato-kato adapun maratabatnyo tigo parkaro

Kok labiah mulia dari hino takabua tibo kamudian Partamo kato takato-kato indak sangajo mangatokan

Kok labiah raj in dari sagan mako datanglah kabajikan Kaduo kato nan dikatokan iyolah sangajo mangatokan

Kok labiah kanyang dari kalaparan hilang pulo malah pikiran taruah naraco jo katian pitua guru handak amalkan Adapun kato pagaulan partamo kato mancari kawan

53 kaduo kato mancari lawan katigo kato tak balawan

39. ADAT BANAGARA

Adat rantau nan barajo adat luhak nan bapanghulu Republik Indonesia nagara kito nagara kasatuan nyatolah tantu

Manolah inyo cupak nan duo cupak usali jo cupak buatan Tanggal 17 Agustus ampek puluah limo Indonesia merdeka lah diproklamirkan

Pariangan nagari asa Lareh nan Duo pulo baginyo Nagara kito ba "Pancasila" sarato Undang-undang dasar "Ampek Limo"

Manolah lareh nan duo bagi Koto Piliang Bodi Caniago Sadang mambangun nagara kini aman dan makmur tujuan nyato

Elok nagari dek panghulu suluah bendangnyo alim ulama Karano kito alah barsatu tagak banagara paliharo nagara

40. SALAM PANYUDAHI

Urang Padang maanik banang dikumpa-kumpa dilipek dilipek lalu dipatigo Kurang pandai marantang panjang elok dikumpa mak nyo singkek singkek sakadar ka paguno

54

PNRI & Balai Pustaka Bulu gunjo ambiak ka saga kalam patah dawat taserak Jokok basuo sumbang jo jangga barilah m aaf b any ak-bany ak

Parak siang ayam bakukuak murai bakicau anyo lai Kurang garam tolonglah tukuak kalau salah tolong tunjuaki

Kok ado sumua di ladang dapek juo manumpang mandi aia disauak basiramkan Kok ado umua samo panjang dilain maso disambuang lai di siko dahulu ditamatkan

55

PNRI Balai Pustaka II

1. SAMBAH PARMULAAN

Kapa Lalito dari hulu panjangnyo tigo puluah dapo nangkodoh duduak di haluan balayia sarek jo muatan Ampunlah hambo di panghulu pitunggua sarato jo juaro sagalo nan hadia di karapatan mak jo sambahlah dimuliakan

Badia si Japun dari hulu panembak ondam dalam tabek Ampunlah hambo dek panghulu sambah tatabua di nan rapek

Jokok balayia pakai padoman bajalan elok batujuan supayo hati indaknyo ragu ragu mambaok pado takuik Salam dihilia dimudiakkan sambah di kiri dikanankan ganti pambasoi halek jamu pandapati alua dangan patuik

Bagai awa pamulai kato sipatan rundiang pandahuluan Salam taunjuak dari hambo iyo ka ganti bajawek tangan

Dari Japun ka Indogiri singgah ka kampuang rang Batipuah Sungguah pun hambo tagak badiri ujuiknyo duduak nan basimpuah

56

PNRI & Balai Pustaka Pucuak sitapo aka jumbai batang limpato dipatahkan Bukanlah hambo cadiak pandai pusako kato disambahkan

Hari Rabaa pai ka balai mambali pisang buah palo untuak dirandang di kuali Tambo lah lamo tabangkalai kini diulang-ulang pulo jan sampai lupo dalam hati

Limo Koto jo Saruaso galah nan usah disandakan latakkan sajo ka rumpun dama Kalau kato kurang mardeso hambo nan usah digalakkan tolonglah asak bakeh nan bana

2. ASA RAJO

Sajak topan Nabi Nuah hulu baransua baliak manusia kambang babanso-banso bajinih-jinih barisi dunia ka sadonyo

Batigo anak rajo dari Hindu partamo Sari Maharajo Depang kaduo Sari Maharajo Alih katigo Sari Maharajo Dirajo

Adapun Sari Maharajo Depang taruih balayia ka banua Cino Manjadi rajo di tanah Japang sagalo pangiriang aman santoso

Sari Maharajo Alih nan kaduo balayia pulo ka nagari Barat Salamat baliau sarato pangiriangnyo di nagari Rum pulo batampat

Kononlah Datuak Sari Maharajo Dirajo balayia nan samo jo bininyo langkok jo Cati Bilang Pandai Sampan tapasah ka pulau Paco di Minangkabau manjadi rajo di sinan asa rajo bamulai

Baliaulah rajo nan usali "daulat nan dipartuan" panggilan urang Mulonyo adat ka badiri tapatan Pariangan Padang Panjang

Lah sampik Pariangan nagari asa pindah mancari ka tampek diam tiok rombongan ado kapalo Nan tuo Luhak Tanah Data kaduo banamo Luhak Agam katigo Luhak Limo Puluah Koto

Batambah laweh Minangkabau saedaran Marapi jo Singgalang salilik Batang Bangkaweh sampai ka luhak bapilin tigo ombak badabua di tapi lawik Pasisia banamo "rantau" laweh daerah bukan kapalang Sikilangjo Aia Bangih sampai Durian Ditakuak Rajo lalu Sipisau-pisau hanyuik

Masuak Kurinci jo Kuantan sampai ka ranah Batanghari Kampa Kiri jo Kampa Kanan daerah rantau samo sakali

58 3. ASA BANAMO MINANGKABAU

Ka Mojopahik sampai barito rancak nagari di Pulau Ameh Gadang mukasuik di dalam dado supayo daerah batambah laweh

Dititahkan manti jo dubalang barangkek ka Bukik Batu Patah Datuak Suri Dirajo tak namuah parang kalau baparang nagari punah

Mupakatlah Datuak suri Dirajo Katumanggungan jo Parapatiah Musuah dilawan jo bicaro atah jo bareh mak nyo basisiah

Barundiang utusan baliak batimba dapek putusan maadu kabau Kok manang kabau dari Jawa tunduaklah urang Minangkabau

Mojopahik kabaunyo gadang tanduak panjang runciang kaduo nyo Kabau ketek kabau rang Minang arek manyusu jo induaknyo

Sapakan kabau tak manyusu dikabekkan cawang di muncuangnyo Lah tibo maso kabau diadu kabau nan gadang disundik-sundiknyo

Kabau nan gadang disangko induak cawang nan runciang mancucuak-cucuak Paruik tabosai jangek lah tabuak lari kalua mati bakaluak

Di Minangkabau kampuang tasabuik maadu kabau gadang jo ketek

59 Paruik taserak di Sipuruik jangek disimpan di Sijangek

Tanduak dibaok ka Pagaruyuang paruik panjang ka Koto Panjang Rang Mojopahik duduak tamanuang awak lah kalah babaliak pulang

Itulah asa namo Minangkabau manuruik kaba turun tamurun Kalau tamasuak kaba bagaiau bangih nan usah ka panyusun

4. RANJI

Minangkabau nagari lamo adatnyo kukuah badiri Tasabuik anak Datuak Sari Maharajo Dirajo surang parampuan surang laki-laki

Nan padusi Puti Indo Julita Laki-laki bagala Datuak Suri Dirajo Putipun kawin jo Sang Sapurba Sutan Paduko Basa gala anaknyo

Laki kaduo sasudah Sang Sapurba bagala niniak Indo Jati Batambah anak Puti Julita baduo jantan ampek padusi

Nan laki-laki banamo Sutan Balun duo jo adiaknyo Mambang Sutan Abih bulan baganti tahun anak batigo lah gadang-gadang

Sutan Paduko Basa anak nan tuo bagala Datuak Katumanggungan Koto Piliang namo larehnyo di Pagaruyuang pusek pamarentahan

60

PNRI & Balai Pustaka Sutan Balun anak nan kaduo iyolah Datuak Parpatiah nan Sabatang Bodi Caniago namo larehnyo kato mupakat diamba gadang

Mambang Sutan anak nan katigo Datuak Sari Maharajo nan Sikalap Dunia Lareh dipacik dek nan baduo nan ketek tak sato babantah lahia

Anak padusi nan ampek pulo si bongsu banamo gadih Jamilan Kamanakan dek Datuak Suri Dirajo adiak Parpatiah jo Katumanggungan

5. LANGGAM NAN TUJUAH

Langgam nan tujuah dikaji pulo dalam kalarasan Koto Piliang Basa Ampek Balai mulo partamo tadiri dari ampek urang

Panitahan di Sungai Tarab Pamuncak Alam Koto Piliang Baliau jadi katua tatap Datuak Bandaro Putiah gala nan tarang

Indomo di Saruaso payuang panji Koto Piliang Baliau mauruih sagalo parkaro manjadi hakim di dalam sidang

Tuan Kadi di Padang Gantiang suluah bendang Koto Piliang sagalo agamo ajak barundiang indak sabuah nan manupang

Datuak Batuah Sungai Jambu nan kaduo Pasak Kungkuang Koto Piliang Parkaro adat nan diuruihnyo manguekkan hukum adat nan goyang

Tuan Gadang di Batipuah nan katigo Harimau Campo Koto Piliang Urang nan gagah bagak tanam o sapantun panglimo di angkatan parang

Kaampek Simawang jo Bukik Kanduang Pardamaian Koto Piliang Di sinan tampek urang bakampuang sangketo damai salisiah hilang

Kalimo Datuak Garang Singkarak Sani angbaka Camin Taruih Koto Piliang Ba-alam laweh bapadang leba panyatukan hakim nan salisiah undang

Kaanam Datuak Rajo Endah Sulit Ayia Tanjuang Balik Cumati Koto Piliang Hukum tak jalan nan tasulik sampik paralu mampalapang

Katujuah Silungkang Padang Sibusuak Gajah Tongga Koto Piliang Kalau biang barani manabuak hujan paneh tak jadi halang

Sakian macamnyo langgam nan tujuah dalam kalarasan Koto Piliang Datuak Katumanggungan bakuaso panuah cupak takluak gantang babubuang

6. KALARASAN BODI CANIAGO

Salasai kalarasan Koto Piliang Bodi Caniago pulo ditarangkan Haluan Datuak Parpatiaeh nan Sabatang urang barajo ka parmupakatan

62

PNRI & Balai Pustaka Ka mano condong mak nyo rabah ka mano tapek mak nyo pai Sapantun otonom di daerah buliah mauruih diri sandiri

Tanjuang nan tigo Lubuak nan tigo umpamo daerah otonomi Dalam kalarasan Bodi Caniago Datuak Parpatiah nan mangapaloi

Manonyo Tanjuang nan tigo Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak Ditambah pulo jo Tanjuang Alam barek sapikua ringan sakacak

Lubuak nan tigo pulo disabuik Lubuak Sikarah, Lubuak Sipunai Lubuak Simawang nan panutuik cancang nan tigo sagaragai

7. ADITYAWARMAN

Di maso niniak nan baduo Katumanggungan jo Parapatiah Leh hiduik Datuak Suri Dirajo mamak sarato karik kabiah

Lalulah anggang dari lawik ka Gunuang Marapi sandirinyo handak mancari barang makanan Datanglah wakia Mojopahik Adityawarman garan namonyo ingin mamarentah manakluakkan

Ditembak Datuak nan batigo badia sadatak tigo dantumnyo binatang di rimbo bakuliaran Mupakat Katumanggungan tigo saudaro Adityawarman diambiak ka sumando suami adiak gadih Jamilan

Babantah niniak nan baduo Katumanggungan sajo mangatujukan manarimo urang sumando Parpatiah indaknyo suko sumando handak diraj okan tumbuah kalarasan Bodi Caniago

Ateh mupakat sagalo Lareh tajadilah damai Padang Sikuban dalam antaro Luhak nan Tigo Kini manjadi duo lareh sungguahpun duo tatap aman Koto Piliang jo Bodi Caniago

Talua anggang barisi kudo kudo nan bukan sumbarangan iyolah kudo samburani Tibolah pulo suatu maso manjadi rajo Adityawarman di Pagaruyuang tagak sandiri

8. PAGARUYUANG

Minangkabau duo kalarasan Bodi Caniago Koto Piliang Di mano kawin Adityawarman iyolah di Pariangan Padang Panjang

Umanat Datuak Suri Dirajo lareh nan duo usah babantah Sasudah Adityawarman manjadi rajo baliau nan kareh mamarentah

Sungguahpun kalarasan manjadi duo malu nan tidak baragiah-agiah

64 Mupakatlah Lareh nan duo tampeknyo rajo supayo dialiah

Parantaraan Tuan Gadih Jamilan sampailah pindah ka Bukik Patah Mambuek koto pulo di sanan di Bukik Patah sabalah bawah

Jamilan buntiang sampailah bulan baliau malahiakan anak nan suluang Diparentahkan rajo mamaga tapian mahindakan bahayo jo pagaruyuang

Itulah asa namo nagari tasabuik curito di dalam tambo Namo Pagaruyuang mulo tajadi tampek batahta sagalo rajo

9. RAJO NAN TIGO SELO

Jokok adat basandi syarak syarak basandi kitabullah Masuaklah Islam ka Tigo Luhak kadudukan rajo jadi barubah

Rajo Alam di Pagaruyuang disabuik "Daulat nan dipartuan" Payung panji bakeh balinduang pusek jalo pumpunan ikan

Nan kaduo banamo Rajo Adat batampat di balai Caniago Baliau mangatua adat istiadat punyo ustano pulo di Buo

Katigo banamo Rajo Ibadat urusan agamo baliau uruih Di kampuang Tangah baliau batampat Apo pusaKo uari guiu punyo ustano di Sampua Kuduih Itulah Rajo nan Tigo Selo dalam kalarasan Koto Piliang Sasudah Islam jadi agamo adatjo syarakjadi sapasang

10. RAJO

Lubuak nan Tigo Tanjuang nan Tigo banamo "Pardamaian Bodi Camingo" Dikaji pulo parkaro rajo adapun rajo tabagi duo

Lubuak nan Tigo kalau baukua tampek rapeknyo di Tanjuang Bungo Partamo barnamo "alua" rajo badiri sandirinyo

Tanjuang nan Tigo rapek satuntuik di Limo Kaum Duo Baleh Koto Kalau alua indak dituruik salah ka rajo "mati" katonyo

Bilo panghulu ka naiak nobat adat diisi ka nagari Kaduo "Rajo Alam" diangkek rakyat rajo nan adia bijak bastari

Rajo adia rajo disambah rajo niayo rajo disanggah Tandonyo rajo baanak buah bijak mahukum pandai mamarentah

Gadang dilambuak tumbuah ditanam sipatnyo rajo nan kaduo Badiri rajo sakato alam badiri panghulu nagari saiyo

66 11. NAN AMPEK JIMIH

Di maso kurun nan katigo baleh masuaklah Islam ka pulau Paco dibaok urang Arab sambia manggaleh ka tanah Aceh mulo partamo

Minangkabau rakyatnyo kambang suko balayia baniago Sajak dari Pasisia nan Panjang sampai ka ujuang Pulau Paco

Sasudah Islam masuak ka Minang tabantuaklah Rajo nan Tigo Selo Nan ampek jinih di Koto Piliang baitu pulo di Bodi Caniago

Adat mamakai adat nan kawi syarak mangato syarak nan lazim Nan ampek jinih: Panghulu, Manti katigo Dubalang kaampek Mualim

12. PANGHULU

Basakik urang jadi panghulu nan murah hanyo babicaro Jokok tak pandai mangganggam hulu patah puntiang karih bamato

Jauah cinto mancinto dakek jalang manjalang Panghulu itu ampek macamnyo elok diuraikan supayo tarang

Tagak basuku paliharokan suku tagak bakampuang paliharo kampuang Nan partamo banamo "panghulu" hujan paneh bakeh balinduang Bapucuak bulek baurek tunggang langgam nan tujuah alah tasusun Panghulu di Lareh Koto Piliang bajanjang naiak batanggo turun

Cilako basilang tuah sakato kato mupakat diamba gadang Panghulu di Bodi Caniago duduak sahamparan tagak sapamatang

Usah takaja jo talalah rancak jo tanang mak nyo lalu Macam kaduo banamo "pangalah" maracik anak buah tak piliah bulu

Panghulu pangalah bapaham caia indak basisiah atah jo bareh Ibarat mangalah di batang ayia gadang ketek ikannyo kameh

Adat caia limbago runtuah kalau rajo tak jo alemu Macam katigo banamo "pangaluah" cupak jo gantang sagalo tak tantu

Sio-sio utang kok tumbuah dek binguang takabua tibo Alah tacabua sabalun jatuah udang tak tahu dibungkuaknyo

Malu nan tak dapek diagiah suku nan tak dapek diasak Macam kaampek banamo "pangaliah" jalan nan luruih suko maanjak

Kok sakik arangkan surang padiah tak samo manyiuakkan Buruak baiak indak ditimbang budi kurang tak tahu sopan

68

PNRI & Balai Pustaka 13. MANDIRIKAN PANGHULU

Batamu cadiak jo johari di sinan kato dapek padoman Mandirikan panghulu pulo dikaji tujuah ragamnyo dalam uraian

Suku asa nan mulo tumbuah Koto Piliang Bodi Caniago Partamo sacaro "patah tumbuah" bilo nan kanduang manggantikannyo

Jokok pangganti balun lai gadang sako lah nyato tabangkalai "Partuo" samantaro ditanam urang kudian disaruangkan baju tasampai

Kalau pangganti indak ado samantaro suluah sadang ka padam Lalu dilipek malah pusako isuak mambangkik batang tarandam

Tam bilang tanti batanti satanti ambiak panaruko Kaduo sacaro "hilang baganti" nan pangganti gala tak sarupo

Nan kanduang indak ka pangganti batali darah pun indak pulo Gala nan baru buliah dicari kalau pusako duo tigo

Panghulu itu ado pusakonyo Luhak jo Lareh handak katahui Adapun caro nan katigo iyolah mati "batungkek budi"

Dek alun ado nan ka mamakai pusako dibarikan ka pasukuan Ditiliak elok budi parangai pandang nan dakok alah ditukiakkan

Paham dicancang latiah tanah coreng barih pusako tuo Caro kaampek "gadang mangulipah" hiduik bakarilahan itu namonyo

Bukik nan indak tadaki lai lurah nan indak taturuni Dipindahkan gala sabalun mati nan kanduangjadi tak kanduangjadi

Padi sarumpun dipaduo atau mangguntiang siba baju "Gadang manyimpang" caro kalimo dibagi duo pulo nan satu

Nan asa banamo gombak sabuah lai banamo bauak Urang baduo badunsanak ujuang gala untuak nan bauak

"Gadang manyusuak" caro kaanam tabanglah gagak jo hitamnyo Rang kampuang lain hinggok mancakam mandirikan panghulu sandirinyo

Tabanglah bangau jo putiahnyo dibaok gala kampuang asa Panghulu didirikan cukuik syaratnyo gadang manyusuak marantau gala

Handak tuah batabua urai handak kayo badikik-dikik Caro katujuah pulo tapakai "bungo dikarang" namo tasabuik

Sungguahpun inyo bukan rang asa

70

PNRI & Balai Pustaka tapi tapandang baameh perak Urang basawah di bawah banda indak bakayu bapisang tagak

14. PAKAIAN PANGHULU

Bintang Timua hulu karihnyo bacalak salimpo alam dunia Pakaian panghulu "adat" namonyo "syarak" pakaian alim ulama

Kayu saruangnyo mahadun basa tumbuah di lereng kalantungan Panghulu itu basipat bana lautan ilmu pangatahuan Batangnyo sagadang banang daunnyo salaweh padang buahnyo sagadang cupak diambiak kini dimakan kapatang Panghulu cadiak adia manimbang saba nan tidak tatumbuak mamang pandirian taguah tak baranjak ba alam laweh bapadang lapang Kalau mandi di ayia janiah jokok bajalan di jalan rayo Panghulu kayo suko baragiah malatakkan sasuatu di tampeknyo

Karih bapantang diantakkan karih mancamuak sandirinyo Takilek sajo bak roman ikan lah tantu jantan batinonyo

Kalau tak kanai di ujuang karih kanai singanga mati juo Jokok tak jaleh bak coreng barih tando jo beti kan dapek juo

71

PNRI & Balai Pustaka Alun bakilek lah bakalam bulan lah ganok tigo puiuah Alun diliyek alah paham sarupo jimat di dalam tubuah

15. GADANG NAN AMPEK

Didulang sadulang lai pandulang ameh Manggani Disambuang uraian tadi "gadang nan ampek" pulo dikaji

Paham caia parangai gaduak namonyo anak mudo tangguang Partamo "gadang manyusuak" manyusah urang dalam kampuang

Jokok bakato mahasuang-hasuang dibanam-banam jo bicaro Kaduo "gadang sarato binguang" indak tahu di mulia hino

Cadiak handak mamakan sajo haram talak namuah tamakan "Gadang jo cadiak" nan katigo mamintak namuah baragiah sagan

Kalau kusuik manyalasaikan jokok karuah dijaniahkannyo Kaampek "gadang sarato kaadilan" alamat nagari ka santoso

16. MILIAK TANTANGAN TANAH

Parkaro miliak pulo ditambah asa mulo tanah bapunyo Adapun miliak tantangan tanah tabagi ampek parakaro

72

PNRI & Balai Pustaka Harok manusia dek kabuliah cameh karano ka marugi Partamo karano cancang latiah dinamokan juo tambilang basi

Kok jauah datang diulangi kok dakek tantu dikandano Kaduo barang diwarisi dari muyang turun pusako

Harato kaum pihak padusi mamak maatua jo mambagi Cancang latiah jo nan diwarisi dinamokan pulo pusako tinggi

Miliak kaum pusako tinggi harato manah tak dapek digaleh Katigo karano tanah dibali dinamokan juo tambilang ameh

Laki-laki tak ado harato manah kapalo warih maatua pambagian Kaampek wakaf atau pun hibah tanah tadapek karano pambarian

17. ULAYAT PANGHULU

Dari mano asanyo hukum kato nan ampek cupak nan duo Salain miliek nan sakaum ulayat panghulu itu namonyo

Rimbo nan tiado balanjuang padang nan tiado balanggundi Tanah paladangan bukik jo gunuang tamasuak sungai bateh nagari

Tanah payo jo rawang bancah labuah nan golong tapian rami

PNRI Balai Pustaka Korong kampuang danau dan lurah pandam pakuburan anak nagari

18. NAGARI

Rang Bugih bakarek kuku dikarek jo pisau rawuik parawuik batang tuonyo tuonyo elok ka lantai Adat nagari ado basuku dalam suku babuah paruik buah paruik ado tuonyo rumah dibari batungganai

Nagari himpunan suku suku himpunan buah paruik buah paruik himpunan anak cucu Hinggok mancakam tabang manumpu limbago dituang manuruik patuik adat marantau mancari suku

Kok dagang darek batapatan kok dagang lawik balabuhan Jauah nan jadi badangaran dakek nan jadi bahimbauan

Musajik jo balai-balai rumah sikola langkok jo surau Sarato labuah jo tapian baganggam adat jo pusako Ayam itiak sawah tahampai pinang karambia jawi jo kabau ganok jo pandam pakuburan tando nagari itu namo nyo

Jokok tanah lah bakabuang kalau rimbo lah baanjiluang atau pun parik nan bakali

74 Batu hampa jo puncak gunuang batu bintalak di sawah ladang itu namonyo bateh nagari

19. TARATAK, DUSUN, DAN KOTO

Mulo partamo nagari asa iyolah Pariangan Padang Panjang Batambah kambang manusia dicancang latiah kayu ditabang

Kalau basuo tampek nan rancak bak puncak bukik tiado bahayo Asa mulo badiri taratak ka tampek kaum duo jo tigo

Taratak ketek batambah juo banyaklah kaum nan mahunyi Taratak barubah dusun namonyo ampek limo rumah tadiri

Samporono rabah batang nan tagak ado barumah ampek jo limo Taratak batuo rumah bamamak dusun kok gadang banamo koto

Gadang dusun manjadi koto dari koto jadi nagari Nan ampek jinih pun ado pulo balukih batuangan basasap bajarami

20. PANGHASILAN PANGHULU

Daulat nan dipartuan di Pagaruyuang rajo alam itu namonyo Panghasilan panghulu pulo disambuang tabagi ampek parakaro

Apo pusako dari guru itulah nan banamo alimu Partamo adat bungo kayu hasia rambo ulayat panghulu

Tutup bubuang rumah panghulu tahia ameh ameh parkaro Kaduo adat takuak kayu manantukan bateh di dalam rimbo

Sawah ladang taruko baru adat diisi limbago dituang Katigo adat tanam batu panghulu manantukan bateh pamatang

Pagang gadai jua bali tanah saizin panghulu supayo tarang Kaampek adat bungo tanah saparsapuluah panghasilan tambang

21. PUSAKO AMPEK PARKARO

Patah tumbuah hilang baganti warih ditolong pusako dijawek Macam pusako kalau dikaji pusako tabagi kapado ampek

Adat ka naiak ka satu rumah mintaklah ijin pado pamiliak Partamo banamo pusako darah bapaknyo kuriak anaknyo rintiak

Adat manjago huru haro rumah balembai tapian babaso Kaduo banamo pusako bangso anak harimau kan balang juo

Adat pusako adat nan asa biriak-biriak tabang ka sasak dari sasak tabang ka laman

76

PNRI & Balai Pustaka Katigo pusako gala dari niniak turun ka mamak dari mamak ka kamanakan

Adat kampuang ado tuonyo pambantu panghulu dalam nagari Kaampek banamo pusako harato harato paninggalan dari si mati

22. SANDO

Harato miliak bapindah tangan dek gadai, sando, jua jo bali; Pusako tinggi kalau digadaikan "sando" namonyo manuruik sajarah

Sah sando baasak-asak sah piutang batunggu-tunggu Pam bagian sando pulo dikacak tigo macamnyo handaklah tahu

Jokok tagadai tanah pusako sabalun ditabuih urang kuaso Partamo "sandoro" sando biaso lamo masonyo duo tahun katigo

Tak buliah tasando iyolah rimbo karano panghulu pagang kakuasaan Kaduo banamo "sando kudo" lamo masonyotiado parjanjian

Rumah adat di dalam kampuang tak buliah sando tantang itu Katigo banamo "sando aguang" maso saisuak harago tak tantu

23. SABAB SANDO

Sando baakui, jua salamat

PNRI Balai P buliah ditabuih janjilah tibo Nan manyababkan sando manuruik adat tumbuah di utang ampek parkaro

Syarat sah sando mamakai sasi sapakat warih nan manyandokan Sabab partamo pulo dikaji rumah nan gadang kalau katirisan

Jokoknyo sando handak dilakukan mamak kapalo warih punyo parentah Sabab kaduo kito sabuikkan maik tabujua di tangah rumah

Kalau ka anak harato tasando sando kudo sasuko hati Dibilang pulo sabab katigo gadih lah gadang indak balaki

Adat baso basi pulo tasabuik iyolah galu-galu nan saganggam Sabab kaampek bagai panutuik kalau mambangkik batang tarandam

24. PATUIK DIPAKAI

Pisang gadang dimakan murai tumbuah di padang batu tigo Adat baparang patuik dipakai asa ijan bamain sanjato

Pisang gadang dimakan murai tumbuah di padang batu tigo Urang baparang kalau pandai buruak jo baiak tantu tajago

Pisang gadang dimakan murai tumbuah di padang batu tigo

78 Baparang kalau tak pandai dipamainkan urang sarupo rago

25. IKATAN ADAT

Ladang babintalak kok rimbo barajoki Adat babuhua sintak syarak babuhua mati

Babarih babalabeh baukua jo bajangko Bapikia manuruik barih balabeh barih diukua balabeh dijangko

Barih baukua jo papatah iyolah barih nan baanggo Balabeh baukua jo patitih iyolah balabeh nan batanggo

26. LIMBAGO ADAT

Adat dipakai baru kain disandang usang Limbago adat nan balaku tigo macamnyo kalau dikambang

Pandai mandayuang manalungkuik puawang biduak di Muaro Partamo alua jo patuik malatakkan sasuatu di tampeknyo

Karih banamo si Samparono bingkisan rajo dari jauah Kaduo anggo jo tanggo iyolah limbago nan sapuluah

Manyirah rupo buah sago kalau nan kundi iyolah kuriak 79 Katigo raso jo pareso kamanusiaan babudi baiak

Singgalang gunuang bakabuik bakabuik hari ka sanjo Baundang kapado alua jo patuik bahukum kapado raso pareso

Buah palo babungo mudo bungo nan tumbuah di pucuaknyo Raso nan tumbuah dalam dado pareso timbua di kapalo

27. LIMBAGO NAN SAPULUAH

Tasabuik nagari Payokumbuah Koto nan Ampek Koto nan Gadang Luhaknyo Limo Puluah Koto Adapun limbago nan sapuluah duo "cupak" ampek "undang" ditambah pulo jo ampek "kato"

Dalam papatah ado basuo kalau dahulu disasai manjadi tuah kamudian Manolah inyo cupak nan duo partamo cupak usali kaduo cupak buatan

Di Koto Laweh Ampek Angkek Tumangguang Putiah niniak usali nan basasap bajarami nan tacelak tampak jauah Manolah undang nan ampek undang luhak undang nagari undang-undang dalam nagari dan undang-undang nan duo puluah

80

PNRI & Balai Pustaka Sapu tangan basuduik ampek tiok suduik babungo-bungo bungo talatak dalam lipatan Manolah kato nan ampek Kato pusako kato balimbago kato dahulu kato kamudian

28. PAKAIAN NAGARI

Nangkodoh ingek di kamudi padoman usah dilupokan Adapun pakaian di nagari limo syaratnyo rang katokan

Dalam limbago nan sapuluah anggo tanggo adat salingkuang Partamo ado balabuah mahubuangkan kampuang dangan kampuang

Handak hino bakarupatan handak mulia tapati janji Kaduo ado batapian tapian sumua tampek mandi

Handak tuah batabua urai supayo tahu urang di kampuang Katigo ado babalai mato aia tumpuan batuang

Handak kayo badikik-dikik handak tapuji bamurah-murah Kaampek ado bamusajik tampek ibadat manyambah Aliah

Kok naiak iyo dari janjang kok turun iyo dari tanggo Kalimo ado bagalanggang tampek batamu basuko-suko 29. BUJANG

Banyaklah ladang parkaro ladang ladang nan lereng tanami tabu Banyaklah bujang parkaro bujang bujang nan ampek usah ditiru

Tanami batuang di nan tunggang di gurun baparak lado Kononlah bujang alang-alang kalau barangin rancak geaknyo

Baranang itiak di nan rawang batabek ikan di nan gauang Kononlah bujang mangapalang di ma tagak kumari tangguang

Kabau bahimpun tangah padang nan bancah jadikan sawah Jokoknyo biyang kuciang jalang laku saroman jo mantirah

Di lambah kabau bakubang di munggu pandam pakuburan Adapun bujang manarawang pangana salalu tak di badan

30. PANUTUIK

Anak rang di Padang Panjang nak lalu ka Pandai Sikek manuju ka Koto Tuo Kurang pandai marantang panjang elok dikumpa mak nyo singkek singkek sakadar ka paguno

Masaklah padi batangkai-tangkai dalam satangkai ado nan lareh

82

PNRI & Balai Pustaka Kok senteng mintak dibilai kalau singkek mintak diuleh

Silang lah nyato p angka cakak parang tasabab dek sangketo Batuka mintak dianjak barubah mintak disapo

Anggangjo kekek bari makan tabang ka pantai kaduonyo Panjang jo singkek paulehkan supayo tacapai nan dicito

Kok ado sumua di ladang buliah kito manumpang mandi Ampun jo maaf minta pangarang di siko gurindam disudahi

PNRI Balai Pustaka 1. SAKAPUA SIRIAH

Mulonyo hambo ka marambah baringin jatuah tatimpo hanyuik kasiak badarai-darai batang limpato dilampaikan Mulonyo hambo ka manyambah lah ijin dari nan tuo-tuo bukanlah hambo cadiak pandai limbago kato disambahkan

Anak rang Koto Malampah manurun lalu ka Kinali handak manjalang Koto Tuo Sungguah pun hambo tagak manyambah mamintak ampun ka nagari sarato ka urang tuo-tuo

Buah siriah intan jo podi ditanam indak kunjuang tumbuah karakok manjala ateh batu basaluak batang bungo lado Diangkek sambah dianjuang budi disusun jari nan sapuluah ditakuakan kapalo nan satu dihunjamkan lutuik nan duo

Naiak ka anjuang tulih perak kabasaran padang nan bacabuik langkok jo gandang pararakan Manggigia badan dibao tagak raso kalu lidah manyabuik bana tak buliah diilakkan

Manuju lauik baharullah masuak kualo Indogiri

84

PNRI & Balai Pustaka manamui datuak Syahbanda tagamang puti dek manampak tasirok darah di dado Jokok tasabuik di nan salah manaruah malu badan diri kalau tasabuik di nan bana sananglah hati niniak mamak sarato nan hadia kasadonyo

2. SIRIAH DI CARANO

Dirandang-randang mamasak dikirai-kirai ka banda tatangguak ikan gulamo Dibilang-bilang diatok dicurai-curai dipapa disambahkan malah carano

Ramo-ramo tabang malayang malayang ka Koto Tangah banyaknyo ampek puluah ampek Indah carano bukan kapalang talatak di tangah-tangah di lingkuang urang nan rapek

Basaluak batimbo deta buatan anak Koto Gadang ameh bapaluik dari Sianok haragonyo tinggi mambubuang Carano banamo carano basa jonggaknyo bak tiuang ka tabang indah nan bagai alang ka inggok baukia bapucuak rabuang

Cumadu intan karih pusako paluik perak kilek bak camin buatan Sariak Sungai Pua Batatah bamego-mego 85 baaleh jo kasib rumin carano nan datang dari Banja

Turun tamurun anak puti cucuran Hawa dangan Adam asa nan dari sarugo Pirdauih antah satimbang jo bidodari Siriahnyo udang tampak hari siriah timbalan kuku balam gagangnyo bapantang putiah buahnyo intan dangan podi

Sultan Iskandar Zulkamaini batanduak ameh sandirinyo katurunan niniak sunduik basunduik Daun siriah ka kusuak mandi usah ka ratak retai tido usahkan layua kian hiduik

3. KAWAN SIRIAH

Puti banamo Puti Duanggo babaju andun tumandun maratuih camin di kakinyo intan jo podi bakilek-kilek Lorong kapado dang pinangnyo pinang batantak nan batuntun bak dasun dibalah duo nan bak bawang dibalah ampek

Baju bajaik jo kulindan ratak di tangah bajarumek turak turang biludu gandun suok kida siba batanti Pinang batangnyo nan linggayuran satahun tupai mamanjek jatuah ka bawah jadi ambun banamo si Ambun Suri

86

PNRI & Balai Pustaka Datang kulindan dari Cino buatan jambak jambu urang di Ruhun bapatamukan lah sudah mangko dipakai Lorong kapado dang sadahnyo sadahnyo langkitang gadang babasuah jo pati santan bakipeh jo ambai-ambai

Bak bintang disungkuik malam bak bulan cayo tak abih namun parmato tak barubah kilek tacelak tampak jauah Sadah nan putiah bak banak balam dipalik jo jari manih bakisa kajari tangah usah ka usak kian panuah

Kain Kaliang namo kainnyo dalamak Makah namo dalamak bajambua suto bapiliah sajangka pucuak rabuangnyo tasungkuik di jamba makan Lorong kapado dang gambianyo buatan puti Sarilamak sapipia jatuah ka siriah mambayang sampai ka muko lamaknyo tingga di rakuangan

Saluak basaluak aka Cino kalamuntiang dirameh-rameh kaik bakaik langgam bungo kiriman puti Saribulan Lorong kapado timbakaunyo santo aluih si dami Aceh saheto panjang jaluanyo harun satahun pajalanan 4. SUKU

Marantau Parpatiah nan Sabatang balayia sampai ka nagari Cino Asanyo ''suku'' di tanah Minang Koto, Piliang, Bodi Caniago

Kambang manusia bapacah suku adapun suku duo umpuaknyo Koto Piliang umpuak nan satu umpuak kaduo Bodi Caniago

Umpuak partamo Koto Piliang Sikumbang, Jambak, Tanjuang, Malayu Kutianyia, Guci, Dalimo, Pisang Payobada, Salo, Galumpang, Banuhampu

Ditambah Pagacancang, Damo jo Tobo Mandailiang, Bendang, Kampai, Patapang Bijo, Panai sarato Sakijo tamasuak juo ka Koto Piliang

Umpuak kaduo Bodi Caniago Sungai Napa sarato Singkuang Lubuak Batang, Panyalai, Mandaliko Simagek sarato jo Sipanjang

Banyak nan lain di Bodi Caniago namo suku kalau dibilang Di Koto Piliang baitu pulo karano manusia batambah kambang

Dek lamo maso nan dijalang umpuak nan duo tapacah pulo Jambak, Malayu, Caniago, Piliang sungguah babagi basatu juo

Badunsanak tibonyo urang sasuku tiok suku ado panghulu

88 Marantau dakek mancari indu marantau jauah mancari suku

5. KARIH PANGHULU

Karih si Bintang Timua bacalak salimpo alam Padang panghulu lah tamusahua jauah jo dakek inyo lah paham

Basinganga sabalun paneh kileknyo mangalimantang Bagi panghulu sagalo kameh apo urusan pantang manupang

Karih bapantang diantakkan karih mancamuak sandirinyo Sapandai-pandai urang mailakkan aibaliak pulau kanai juo

Alun bakilek lah bakalam bulan lah ganok tigo puluah Alun diliek alah paham rupo lah jimek dalam tubuah

Saruangnyo kayu mahadun basa tumbuah di lereng kalantuangan Banyak baliuang sumbiang batuka kayu nan indak tarabahkan

Batangnyo sagadang banang daunnyo salaweh padang Buahnyo sagadang gantang diambiak kini dimakan kapatang

Batangnyo sagadang banang cadiak tak suko manjuai Runciang tak namuah mancucuak urang sumbiang nan usah maluasi Kok lalu dijalan rayo kalau mandi di aia janiah Mahukum adia "bana" katonyo baiak jo buruak nan basisiah

Kok barabuak iyo bajantiak kalau rasan dilengganginyo Panghulu condong ka nan baiak malatakkan sasuatu di tampeknyo

Daunnyo salaweh padang padang nan laweh tak takiro Alam leba padangnyo lapang tanang panghulu jo karajo

Diambiak kini dimakan kapatang tiok salah ado hukumnyo Bia salah ketek jo gadang hukumnyo alah tasadio

Kok indak kanai dek ujuangnyo kanai singanga ka mati juo Kok tak tatangkok tangan kasalahannyo tando beti ka dapek juo

6. MANTI

Panghulu iyolah mangkuto nagari ulama manjadi suluah bendang Manti iyolah parmato nagari parik paga nyato Dubalang

Kawajiban manti mangikek kato dakwa jo jawab dipajodohkan Mampasauakan beti jo tando ameh jo perak dipatampinkan

Ditambah pulo kawajiban manti mambao parkaro kapado hakim

90

PNRI & Balai Pustaka Ditiliak pulo sagalo sasi sarupo jaksa panuntuik hukum

Tando alamat kalakuannyo adolah pulo ampek macamnyo Babinaso sangketo, manyudahkan sangketo malambekkan sangketo, baruliah sangketo

Tando kajadi binaso sangketo maninggakan hukum jo adatnyo Atau kalua pado adatnyo bagadang kato, maniayo nan basangketo

Tando alamat kan manyudahkan sangketo maantokkan masalah karano ragunyo Lamah usaho lambuik hatinyo diam maninggakan tamak jo lobo

7. MARTABAT PANGHULU

Martabat panghulu sambilan macamnyo partamo mangatahui salah jo bana Tiok masalah disalidikinyo nan salah "salah" nan bana "bana"

Kaduo ba alemu di dalam dado tahu di adat jo limbago Ka pai tampek batanyo ka pulang bakeh babarito

Martabat nan katigo iyolah "kayo" kayo di harato kayo di adat Ado singguluang dari kaumnyo ado pusako ado ulayat

Martabat panghulu nan kaampeknyo basipat "murah" dalam sagalo Murah daripado pihak harato murah daripado bakato-kato Kalimo "jago sangaiklah ingek jokok baparak suko mamaga Mampagunokan mato untuak maliek mampagunokan talingo untuak pandanga

Martabat kaanam iyolah "saba" urang nan saba kasihan Allah Di dalam "saba" timbua "nan bana" kalau lah bana tando tak salah

Alun bakilek lah bakalam martabat katujuah "arih" namonyo Takilek ikan dalam kolam lah tantu jantan batinonyo

Nan kasalapan martabat "budi" urang jauhari jo bijaksano Jokok nan baiak iyolah budi kalau nan indah iyolah baso

Nan kasambilan martabat "parhimpunan" pusek jalo pumpunan ikan Martabat panghulu nan sambilan handaklah basuo dalam amalan

8. TAMPEK TAGAK

Barmulo sajak dunia takambang Adam jo Hawa niniak manusia Mamak tagaknyo di pintu hutang kamanakan tagaknyo di pintu bayia

Dalam sarugo nan tujuah pangkat di sinan adonyo bidodari Panghulu tagak di pintu adat jadi mangkuto di nagari

Zulkarnain namonyo sultan bakato-kato lidahnyo pasiah

92

PNRI & Balai Pustaka Rang tuo tagak di pintu panyalasaian kusuik manyalasai karuah mampajaniah

Gunuang Singgalang jo Marapi sumarak Minang pulau Paco Dubalang tagak di pintu mati mamaliharo nagari sarato isinyo

Tasabuik Rajo nan Tigo Selo di Minangkabau duduak mamarentah Manti tagak di pintu sangketo manuntuik anak buah kalau basalah

Hukum adat babuhua sentak hukum agamo babuhua mati Malin nan tagak di pintu syarak suluah bendang dalam nagari

9. PANGHASILAN RAJO

Rajo Alam Daulat yang Dipartuan nan basumayam di Pagaruyuang Adapun rajo ado panghasilan ameh manahjo cupak bubuang

Panghasilan rajo kalau dibilang iyolah ampek parakaro Masuak ka rantau dicukai barang "hak daciang" itu namonyo

Kaduo banamo "pangaluaran" mambayia cukai kapado rajo Sagalo barang parniagaan dari rantau dikaluakanyo

"Ubua-ubua" namo nan katigo samacam cukai hasia lauitan Dibayia cukai kapado rajo umpamo maambiak garam jo ikan

Kaampek banamo "gantuang kamudi" samacam cukai palabuahan Kapa parahu nan lah bagantuang kamudi kapado rajo cukai bayiakan

Tamasuak kapado panghasilan rajo upeti nan datang dari rantau Datuak Mangkudun manarimokannyo manuruik mamintak ka rantau-rantau

10. MAISI ADAT KA PANGHULU

Kalau karih ado bahulu jokok padang ado bamato Kalau disabuik panghasilan panghulu adolah ampek pulo macamnyo

Kapa lalito dari hulu manampuah ombak nan babuiah manuju arah ka Muaro sarek muatan di dalamnyo Partamo "adat bungo kayu" adat mancancang jo malatiah atau maambiak hasia rimbonyo maisi adat manuang limbago

Sirawik bari bahulu diasah batu parmato bakilek di jari tangan batu nan banyak kasiatnyo Kaduo "adat takuak kayu" mambuek ladang dalam rimbo ditakuakkan kayu parbatasan maisi adat manuang limbago

94

PNRI & Balai Pustaka Badeta kain bamutu harago satimbang jo nagari baukia tulih jo tangan rang Koto Gadang nan mambueknyo Katigo "adat tanam batu" ijin manaruko di tanah mati di lantak batu pasupadan maisi adat manuang limbago

Batiuik angin baharullah badaram-daram gunung barapi tibolah topan bacampua guruah kapa lah ilang padomannyo Kaampek "adat bungo tanah" ijin manambang tanah mati kalua satu dalam sapuluah paisi adat panuang limbago

11. DALAM RANTAU

Kununlah gadih Minangkabau gadih batanun ateh rumah bakato basopan santun Adapun adat dalam rantau salah sarumpun nan baungkah salah sapucuak nan dibantun.

Gadih Minang lah tamusahua babaju kuruang babatiak pasalin tilakuang nan indak tingga Balarang tando basaua atau pun tahia ameh batampin tuhuak parang dakwa mandakwa

Kuaso rantau "pitunggua" namonyo ladang banyak banamo "lindang" adat pusako baitu juo Bajanjang-janjang pakaiannyo basupadan bakalang batang sahino samalu apo karajo

Baju dijaik puti-puti turang-turang biludu gandun guntiang manih j aiknyo rancak Ka bukik samo mandaki ka lurah samo manurun aia janiah ikannyo jinak

Kok pinang masak bagoyang di batangnyo tabu balingka di ureknyo hinggok mancangkam tabang manumpu manuruik adat jo limbago Kok pinang tingga di tandannyo siriah nan tingga di gagangnyo nilai hilang harago lalu pulang ma alun ka nan punyonyo

Babiduak indak bakayuah balayia'indak bapadoman alamat tak sampai ka tujuan Kok tainjak-injak di labuah taelo-elo di tapian nan punyo rantau punyo tanggungan

12. HARATO PUSAKO

Dikaji pulo harato pusako pusako tinggi pusako randah Pusako tinggi miliak basamo ka suku lain tak buliah pindah

Pusako tinggi tak buliah putuih dari mamak turun ka kamanakan Kalau ado kaum nan putuih si warihnyo nan paliang badakatan

96 Kaum nan dakek nan sajari itulah kaum nan ka buliah Kok indak ado nan sajari ka nan satampok baru diagiah

Kok indak satampok jo sajangka baru nan saheto atau sadapo Pusako tinggi tak buliah dijua kalau gadai ado syaratnyo

Pusako tinggi tambilang basi miliak kaum itu namonyo Walau pun kaum kambang di nagari namun pusako tinggi baitu juo

Tasabuik pulo pusako randah dinamokan juo tambilang ameh Handak dijua atau dihibah atau digadai tak ado salah

Balaki bini kalau bapisah mambagi harato kalau nak tarang Suarang diagiah sakutu dibalah nan tapatan tingga nan dibao pulang

Basawah ladang juo baitu kok hutan tanah handak dibagi Bacakuak barih batakuak kayu badulang aia sarato nasi

Karano gadai pindah harato atau dek jua atau pun sando Agiah jo hibah baitu pulo tangga hak miliak baganti nan punyo

13. ADAT SUMANDO

Batagak gadang alek baradat sipangka juaro jo pitunggua

PNRI Balai Pustaka Adapun sumando manuruik adat nan bak abu di ateh tunggua

Marawa tatagak sabalik medan medan bapaneh medan pasambahan Kok makan tak buliah mahabihkan mancancang tak buliah mamutuihkan

Rumah gadang agiah batirai balangik-langik batabia pulo Rumah nan lai batungganai kampuang nan lai ba rang tuo

Gaba-gaba ketek batali-tali nan gadang ka ganti pintu Walau pun elok mukasuik hati jo mupakat juo mangkonyo lalu

Bunyi-bunyian bak. ka luluih bunyi tingkah batingkah bunyi aguang salo manyalo Tali tarantang indak putuih . Sangkutan tagantuang indak sakah namonyo urang sumando manyumando

14. BARALEK

Si Gumarang namonyo kudo tapawik di tangah padang Alek adat duo macamnyo alek ketek jo alek gadang

Nak carai antakan surek nak kawin tando batimbalan Adapun banamo alek ketek alek nan ketek dipasangkuikkan

98

PNRI & Balai Pustaka Alek ketek pasangkuikkan barundiang mamak jo ibu bapo Dilapeh urang dek sipangkalan ka hilia ka mudiak mamanggia namonyo

Adapun alek gadang bapagantuangkan bagantuang ka Malin jo Panghulu Manti dubalang nan mampasamokan mamacik. alek kutiko itu

Alek gadang nan "basandaran" nan tuo-tuo di dalam kampuang Maadokan sagalo kakurangan maisi nan luak manimbun nan cakuang

Alek gadang nan "batambangan" pandai maagak jo manenggang Alek tak jadi bakakurangan gantang tak luak cupak tak cakuang

Alek gadang nan "bacamin'" baurang pandai dalam nagari Tinggi randah lahia jo batin hereng jo gendeng dikatahui

Alek gadang nan "bajanang" patuik jo mungkin dikatahuinyo Kuaso janang manduduakkan urang alek nan duduak di tampeknyo

15. MARTABAT MANUSIA

Martabat dubalang adolah limo barani taw aka ingek jo jago Kasiah kapado sanak sudaro murah lakunyo barang karajo

99

PNRI & Balai Pustaka Martabat rang tuo salapan parkaro baraka baalemu murah jo kayo manjago barang karajonyo Basipat saba sapanjang maso taraju nan batua dipegangnyo hati anak kamanakan pandai mamaliharo

Martabat rang alim ampek macamnyo saba tawakal ka Tuhan nan Aso tahu kapado kaadaan dirinyo Manih muluik bakato-kato suci lahia sarato batinnyo itu rang alim musahua alimnyo

Adapun martabat laki-laki tidua siang malam bajago kalau mamacik taguah-taguah samo barek jokok manimbang Bajalan paliharokan kaki maliek paliharokan mato bakato paliharokan lidah kalau maukua samo panjang

Adapun martabat parampuan mamakaikan sipat pamalu paham tak namuah kacudiran Bajanji mungkia inyo pantangkan duduak tagaknyo jo alemu siang malam tatap baiman

16. HUKUM PANGHULU PART1APAN SUKU

Salah cancang mambari pampeh salah makan mamutahkan Salah bunuah mambari baleh salah tariak mangumbalikan

100

PNRI & Balai Pustaka Cabuah dibuang uzur bapakaikan sasek suruik gawa maubahkan Kok manyalang mamulangkan dapek sajo kalau dibarikan

Ka tanah lakang balalukan utang dibayia piutang ditarimokan Babatulan babayaran bahukum bapatutan piutang ditagiah manariak mangumbalikan

Nan mancancang juo nan mambari pampeh bautang iyo babayaran Nan mambunuah juo mambari baleh bapiutang iyo batarimokan

Nan gawa juo nan manyasa nan mahilangkan juo nan ka mangganti Itulah hukum nan asa partiapan suku dalam nagari

17. MANCARI HUKUM

Patah tumbuah hilang baganti pusako turun ka nan mudo Manuruik biaso dalam nagari mancari hukum tigo parkaro

Adat pusako kok nyo tibo aia satitiak ka tirih tido Mancari hukum nan partamo iyo dicari jo bicaro

Rajo Alam rajo kuaso urang jauhari lagi kiramat Mancari hukum nan kaduo iyo dicari manuruik adat

PNRI Balai Pustaka Biludu gandun namo kainnyo baguntiang bajaik indak Mancari hukum nan katigo iyo dibandiang dangan syarak

Harato kaum dipusakoi anak kamanakan pagang umanat Nan mahukum di nagari iyolah pangadilan adat

18. RANG MINANG

Adapun urang Minangkabau di masarakaik duduaknyo samo indak balabiah jo bakurang bangso nan indak batinggi barandah Suko manggaleh jo marantau ingin nak maju sagalo karajo manuntuik pangatahuan sagalo bidang dalam balomba pantang mangalah

Rang Minang hiduik dalam pusako ado bakorong jo bakampuang Ado barumah jo batanggo batungganai rumah batuo kampuang

Langkok bapayuangjo basuku banagari tak dapek dianjak Tiok suku ado panghulu tiok kampuang baniniak mamak

Banyak pamili basangkuik pauik bamamak baanak kamanakan Sanak sudaro karik jo barik babako baki baipa bisan

Basumando basaluak baluak basapiah balahan bajumbai alai

102

PNRI & Balai Pustaka Kok kurang tukuak manukuak kok senteng bilai mambilai

Kalau tarandam samo basah jokok tahampai samo kariang Samo mandapek tibo di tuah jokok cilako samo ditangguang

Hanyo ganggam nan lah bauntuak paadokan balain-lain Jokok harato buliah ditukuak pusako dijua iyo tak mungkin

Lapuak-lapuak dikajangi usang-usang dibaharui Aib kaum dalam nagari rumah tanggo kok tak badiri

Adapun nan tuah di dalam kampuang rumah tanggo langkok tadiri Bahutan tanah basawah ladang bapinang karambia bakabau jawi

Tak kuniang karano kunyik tak putiah karano kapua tak gadih dek kain basalang tak kayo dek ameh pambao Nan elok samo dipacik nan guriah samo dilipua nan buruak samo dibuang abihlah rundiang dek baiyo

Ka suok jalan ka surau ka kida jalan ka pakan iyu bali balanak bali ikan panjang bali dahulu Rang Minang kalau marantau kampuang nan indak balupokan

PNRI Balai Pustaka ibu cari dunsanak cari induak samang cari dahulu

19. KABILANGAN

Binaso tuo maninggakan sopan binaso rang mudo maninggakan mardeko Disabuik pulo "urang nan kabilangan" adolah limo pi ia martabatnyo

Binaso kampuang maninggakan kasapakatan binaso manti maninggakan kiro-kiro Aso, sagalo urang nan dituokan partuo, panghulu atau pun rajo

Binaso rajo maninggakan kaadilan binaso hakim maninggakan naraco Kaduo sagalo urang nan bapangatahuan elok jo buruak dipasisiahkannyo

Binaso pagawai manyanggah pamarentahan binaso dubalang karano panakuik Katigo urang nan mangandalikan sagalo karajo nan patuik-patuik

Binaso Islam maninggakan sambayang sambayang itu tiang agamo Kaampek nan manjago parik rantang mangatahui musuah dari ma ka tibo

Urang kabilangan ado caceknyo yaitu sagalo nan ka mambinasokan Kalirno urang nan kayo suko manolong nan bakakurangan

104

PNRI & Balai Pustaka 20. URANG KAYO

Niniak muyang kito dahulu kalo mambuek taratak di dalam rimbo Banyaklah kayo parkaro kayo adapun urang kayo limo martabatnyo

Dibangun pondok lah duo tigo rimbo manjadi sabuah taratak Martabat partamo di urang kayo sakali-kali usahlah tamak

Induak taratak dusun namonyo basawah baladang rumah lah rami Martabat kaduo di urang kayo manuntuik malu sanak famili

Dusun barubah manjadi koto tiok suku ado panghulunyo martabat katigo di urang kayo mamaliharo nagari usah binaso

Pambantu panghulu manti namonyo pagawai dubalang sarato malin Martabat kaampek di urang kayo pamurah kapado urang musikin

Sasudah koto nagari pulo panghulu kapalo nan mamarentahnyo Martabat kalimo di urang kayo manjauahkan bala manulak bahayo

21. PANTANGAN MANTI

Manti samuik manti nan sagalo kawajiban balalai-lalai Asa tasabuik baurusan namuah talatak jadi bangkalai

PNRI Balai Pustaka Suko mamutuih kato urang awa didanga akia indak Walau nan bana disabuik urang namun di inyo tatap indak

Duduak antaro kawan jo lawan mamijakkan batuang sabalah Namuah bapihak pado lawan di sinan kato putuih sudah

Ado nan tahu mandanga sajo suko maetong buah baju Mangaluakan pandapek tak namuah pulo bakato-kato manaruah ragu

Ado kalonyo rajin di pangka putuih parkaro tak pai lai Di urang putuih awak lah tingga tahia ameh tahia ameh tak urang bari

Atau sarupo porkorol bambu suko manarimo uang suok Urang parkaro saroman diadu kaduo balah pihak diagiah arok

Manti panuruik pulo pantangan namuah maikua kato urang Dalam sidang tak masuak etongan binguang di awak cadiak di urang

Tasabuik pulo manti "rajo" suko mamarentah babana surang Apo katonyo diikuik sajo salah jo bana indak ditimbang

Itu salapan macam pantangan jauhai bana kok jadi manti Kalau dipakai pantang nan salapan dianjak layua dibubuik mati

106

PNRI & Balai Pustaka 22. KALABIAHAN MANUSIA

Apabilo dilabiahkan babuek baiak daripado babuek jahek Itulah manusia nan cadiak malatakkan sasuatu di ateh tampek

Apabilo dilabiahkan babuek jahek daripado babuek baiak Itulah manusia nan sasek tagolong kapado urang munapiak

Apabilo dilabiahkan basipat saba daripado basipat bodoh Itulah urang nan bana baagamo baradat tagaknyo kokoh

Apabilo dilabiahkan basipat bodoh daripado basipat saba Itulah urang nan ciroboh abih bicaro hilanglah aka

Apabilo dilabiahkan rajin daripado basipat sagan Itulah manusia nan yakin sagalo mukasuik disampaikan Tuhan

Apabilo dilabiahkan sagan daripado babuek rajin Itulah manusia hilang kabajikan wakatu abih dek bamain

Apabilo dilabiahkan jago daripado mangajarokan lalok Itulah urang ingek namonyo bapantang kanai sagalo adok

Apabilo dilabiahkan lalok daripado bajago-jago

107 Itulah urang nan tak elok aka hilang tumbuahlah seso

Apabilo dilabiahkan lapa daripado baparuik kanyang Itulah manusia nan mampagunokan aka tahu di sakik dengan sanang.

Apabilo dilabiahkan kanyang daripado manangguang lapa Itulah manusia tak pandai manimbang pikiran hilang dari nan bana

Apabilo dilabiahkan hino daripado maanggap mulia Itulah urang nan tahu di dirinyo sagalo karajo musti bapikia

Apabilo dilabiahkan mulia daripado maanggap hino Itulah urang nan pandia manusia tak tahu di asanyo

23. NAN PALIANG

Adapun kandaraan nan paliang tinggi iyolah banamo "aka" Kalabiahan manusia aka dibari abih aka baru tawakka

Adapun nagari nan paliang laweh iyolah banamo budi Manusia nan tahu bandiang jo kieh tenggang manenggang baso jo basi

Adapun pakaian nan paliang elok iyolah banamo "saba"

108 Diupek puji inyo tak talok di maro sangketo suko mahinda

Adapun palito nan paliang tarang iyolah banamo "alemu" Dunia akirat jalan tabantang urang baalemu urang tahu

Adapun martabat nan paliang mulia arif budiman cadiak candokio Itulah inyo martabat manusia manuruik adat jo limbago

24. URANG NAN DISAGANI

Kalau dibilang kato-kato kato rajo kato malimpahkan Urang sagan bukan dek kayo hanyo dek kuek malawan kajahatan

Kato panghulu ditiliak pulo iyolah kato manyalasaikan Nan jadi kasaganan urang juo nan kuek babalanjo untuak kabajikan

Samacam lai kato-kato kato ulama kato hakiki Kasaganan urang nan katigo nan kuek mampaeloki parik paga nagari

Kato bahubuang kato pagawai Jokok dubalang mandareh katonyo Urang nan disagani sabuah lai usaho nagari kuek mangarajokannyo

Kalau rang banyak babaluak katonyo kato parampuan marandah diri

109 Urang nan disagani nan kalimo disalah bana inyo mangarati

Kato indak mati katonyo kato iyo kato manuruik Disagani urang nan kaanamnyo urang nan suko manyalasaikan nan kusuik

Kato lahia kato dipajalani kato batin kato dimakani Tamasuak kapado urang nan disagani urang nan pandai babaso basi

25. LIMBAGO MUFAKAT

Baiak dipakai jo mupakat jo rundingan buruak kok ka dibuang Di mano dipapek cupak adat iyolah di balairuang panjang

Kok indak ado barado tak tampuo basarang randah Kok indak basabab bakarano tak limbago ka barubah

Di mano tambilang tahantak di sinan tinaman tumbuah Di mano dipapek cupak di sinan adat balabuah

Alah bakarih si Samporono buatan rajo Majopahik Tuah basabab bakarano pandai batenggang di nan rahik

Kalau mancancang balandasan jokok malompek basitumpu Mauleh sago mangasan mambuhua usah babuku

110

PNRI & Balai Pustaka Apo namonyo limbago mupakat mato aia tumpuan batuang Taluak kato labuhan adat disabuik juo talago undang

26. LANGGAM MUPAKAT

Tasabuik parkaro janji kok janji iyo bapiagam Mupakat pulo dikaji mupakat iyo balanggam

Kok ikan iyo basiriang kalau buruang iyo bakapak Kok sawah iyo bapiriang kalau ladang iyo babintalak

Kawajiban Karapatan Adat Nagari tiok suatu dipakatokan Cupak buatan cupak usali nan ampek jinih anggota karapatan

Sumpah satia di dalam rapek maadok-i karajo basungguah-sungguah Kalau mangganggam arek-arek jokok mamacik taguah-taguah

Nan ampek jinih di dalam rapek mampakatokan cupak jo gantang Kalau siang iyo dipatungkek jokok malam iyo dipakalang Nan ampek jinih barek tugehnyo ditiliak dari sagalo bidang Sabarih tak buliah lupo sanitiak tak buliah hilang Rukun syarat tak buliah tingga kawajiban dalam barundiang

111 Duduak tidak akan bakisa tagak indak akan bapaliang

Malangkah di pangka karih bamain di ujuang padang basilek di kato-kato Jokok bajalan di nan luruih bahukum adia manimbang di nan bana kalau bakato

27. RAPEK

Kok bakato ba- nan pandai kok bajalan ba - nan tuo kok balayia banangkodo Kalau rapek di balai-balai tantulah ado pamimpinnyo nan ka mangandalikan karajo nangko

Lingkaran manuruik adat pasuntiang kato limbago Kato dibao bamupakat rundiang dibao jo baiyo

Lamak lauak dikunyah-kunyah bakato sapatah dipikiri Ka ma condong mak nyo rabah ka ma tapek mak nyo pai

Bulek sagiliang picak satapiak lah bulek aia di pambuluah Bulek kato di mupakaik di sinan putusan dipacik taguah

Bakato indak sakali sudah bajalan indak sakali sampai bao bapikia sakiro-kiro Maso abih rapek tak sudah

112 banyak rundingan tabangkalai janjikan rapek nan ka tibo

28. MANIMBANG BURUAK JO BAIAK

Sadang duduak urang mambidiak lapak-lapak sandaran badia manembak ondan di muaro Antaro buruak dangan baiak nan bak ombak parang jo pasia musin pabilo ka sudahnyo

Bahampa lapiak balayua daun manjadi undang paralatan bapakai mangkonyo rancak Undang-undang pokok nan tasusun banamo cupak buatan kato buatan niniak mamak

Langgam mupakat lah saukua kato bapadu nan lah tagok buruak jo baiak lah bacarai Adapun timbangan nan batua manuruik taraju nan bagatok diukua jo bungka nan piawai

Buruak jo baiak lah bacarai timbangan mupakat nan lah sudah lah bulek kato di nan basamo Adapun bungka nan piawai budi baiak nan batuah budi buruak nan cilako

Basatu manusia manang bapacah manusia kalah baitu juo nan biaso Maambiak tuah bakeh nan manang

113

PNRI Balai Pustaka maambiak cilako bakeh nan kalah manuruik adat jo limbago

Budi ado buruak baiaknyo nan tuah iyo bamunpaat nan cilako maronyo gadang Dalam papatah ado basuo tuah manusia samupakat cilako manusia dek basilang

29. PANGKA

Ayam kuriak panjang kukuaknyo di tapi lasuang mangakeh-ngakeh Pangka cadiak kuek batanyo pangka binguang sangaik pamaleh

Ayam rimbo nan ketek kuruih bakotat-kotat di baliak rumah Pangka kayo himaik dan luruih pangka bansat baporah-porah

Ayam biriang batali rumin Ranggah sirah bacak di kaki Pangka maliang parampok pamain pangka pamurah suko mambari

Ayam jalak bari bataji ikua takulai dek panjangnyo Pangka siak amuah mangaji pangka pandai rajin jo usaho

Ayam gombak paruahnyo putiah tali bakili di tambangan Pangka cakak suko basalisiah pandeka capek kaki jo ringan tangan

114

PNRI & Balai Pustaka 30. PITUA ADAT

Salatuih badia babunyi mancabua ikan di lauitan bakukuak ayam dalam koto Buek dipakai janji ditapati basipat saba handak pakaikan usah mangicuah maniayo

Kato umum kato binaso kurang pareso malu tumbuah Gadang kato binaso nyao gadang karajo binaso tubuah

Kato takuik kato tak lalu sunatlah kato dipikiakan Adapun laki-laki iyo samalu kalau parampuan iyo sarasan

Jawi malanguah dalam bajak kudo marengek dalam kakang Sabalun abih elok diagak usah manyasa di balakang

Jokok bakato ambiak bawah lamah di lua kuek di dalam Muluik manih kucindan murah mukcr janiah indak pandandam

Jokok bajalan mangudian nan ketek dikasihi nan tuo dimuliakan samo gadang lawan baiyo Kok makan usah maabihkan mancancang sago mamutuihkan ganggam nan usah dilapehkan sajo

Jokok anggan dinanti amuah jokok barek dinanti ringan jokok sampik dinanti lapang

115 Kalau mangganggam taguah-taguah kalau manimbang bakaadilan kalau maukua samo panjang

Kok bakato paliharokan lidah kok mahek paliharokan mato kok bajalan paliharokan kaki Hiduik nan usah malupokan Allah lamah lambuik bakato-kato budi baiak babaso basi

Kurang pareso malu kok tumbuah diagak-agak muluik bakato hati urang jan sampai luko Pagang padoman taguah-taguah bulek kato di pangkanyo pacah kato di ujuangnyo

31. DUNIA

Ragam dunia nyatolah banyak jokok dietong dibilangi Mato dunia lobo dan tamak adapun talingonyo tamak sakali

Hiduang dunia napasu kainginan angoknyo suko maupek-upek Lidah dunia panuah katakasiran tubuahnyo iyolah dangki kianaik

Paruik dunia ragu jo bimbang hatinyo aka tak samporono Ampadu dunia bangih jo berang jantuangnyo suko aniayo

Rasio dunia cimburu bakapanjangan parhiasannyo banyak harato tak hala

116 Balakang dunia panuah kabancian hadapannyo durhako ka Allah Taala

Udu dunia mamadokan nan ado sanjatonyo suko mancacek-cacek Hulubalang dunia kijik sangketo kakinyo mungkia janji tak tapek

Suok dunia baberang-berang kidanyo marugi tak balabo Rumah dunia ria jo riang pagawainyo pitanah samato-mato

Cinto dunia balalai-lalai kandaraannyo duto tak amanah Pakaian dunia haram nan bapakai palitonyo lupo kapado Allah

Bapak dunia bagilo-gilo ibunyo suko babanyak-banyak Sudaronyo jahia sadonyo suaminyo bohong jo bongak

Anak dunia mabuak-mabuakkan cucunyo gilo suko ka najih Makanan dunia kikia bakapan jangan minumannyo kanciang ibilih

Gambaran dunia bateh tiado campua baua laki-laki parampuan Hiduik di dunia aka paguno buruak jo baiak handak bedokan

32. TANDO URANG NAN BARAKA

Adapun tando urang nan baraka ado sapuluah parakaro Nan sapuluah tando urang baraka limo di lahia limo di batinnyo

6v) PNRI s X - Balai Pustaka Mano nan limo masuak di lahia partamo badiam diri Sabalun bakato inyo bapikia apo akibat ka badan diri

Kaduo tamasuak di nan lahia manahani berang jo bangih Urang pamberang kurang bapikia napasu dikandalikan setan ibilih

Tando katigo di lahia juo urang nan suko marandahkan diri Pandai bagaua jo sia sajo indak basipaik tinggi hati

Nan kaampek pulo disabuik urang nan suko baramah-ramah Budi haluih tak barek muluik bakato salalu ambiak bawah

Nan kalimo tando urang baraka tamasuak kapado nan lahia juo Baama saliah sarato tawakka baiak jo buruak dipasisiahkannyo

Tando nan limo alah dibilang tamasuak nan lahia tando baraka Ditambah limo supayo jan kurang limo dibatin manusia baraka

Partamo bakato-kato dangan kabajikan bicaro dahulu kudian mangecek Itulah urang arih budiman batutua sopan bakato lambek

Kaduo kuek mangarajokan ibadat kawajiban baagamo ditunaikannyo Manyambah Allah sangatlah taat basurang-surang atau basamo

118

PNRI 4 Balai Pustaka Katigo takuik kapado Allah mangikuik sagalo parentahnyo Dituruik suruah diantikan tagah dunia akirat tapaliharo

Kaampek urang nan suko mahindakan doso tak namuah bajalan di tapi tabiang Jalan ditampuah jalan agamo bapantang bana ka manyaleweng

Tando kalimo manahan diri daripado babuekjahek Tando nan sapuluah lah nyato kini handak pahamkan sampainyo dapek

33. TIMBANGAN AKA

Banyak timbangan parkaro timbangan timbangan aka pulo dikaji Partamo mangati barek ja ringan dapek dipahamkan aka jo budi

Timbangan aka nan kaduo mangati tinggi jo randah Aka nanmaklum musiah bandiangnyo putusan aka tak barubah

Katigo pulo timbangan aka mangati labo jo rugi Tiok dalia makanan aka masaalah pulang ka pangka kaji

Timbangan aka nan kaampek mangati hino jo mulia Urang baraka indak ka sasek mamiliah hino dari mulia

Adapun nan kalimo timbangan aka mangati sapasalin pakaian tubuah

119

PNRI &Balai Pustaka Ado pakaian manusia baraka indak baraka bapakaian tak namuah

Timbangan aka nan kaanam mangati karajo sahari-hari Labo jo rugi dipikiakan dalam baiak jo buruak patang jo pagi

34. KAPALO AKA

Kapa balayia banangkodo jurumudi mamacik kamudinyo Aka dibari bakapalo kapalo aka tigo parkaro

Jokok biaso naiak kapa indak tagamang kalau balayia Macam partamo kapalo aka mamaafkan sagalo kasalahan manusia

Jokok biaso naiak kapa mabuak lauik jauah sakali Macam kaduo kapalo aka marandahkan diri maninggikan budi

Sabalun kito naiak kapa labiah dahulu mambali tekek Macam katigo kapalo aka bicaro dahulu mangko mangecek

35. HILANG AKA

Sungai Tarab di Batusangka panitahan rajo dahulunyo Basabab mangko ka hilang aka adolah pulo tigo karano

120

PNRI & Balai Pustaka Harato pusako tak buliah dijua nyato amanah sunduik basunduik Sabab partamo nan mahilangkan aka iyolah karano takuik

Aka banamo aka baha bapiuah bagaluang-galuang Sabab kaduo nan mahilangkan aka iyolah karano binguang

Di Muaro balabuah kapa sarato tongkang jo parahu Sabab katigo nan mahilangkan aka iyolah karano malu

36. ADAT NAN TAKLUAK KA LAKI BINI

Dicatuak-catuak bilah mati diceteh-ceteh tantang matonyo Adat nan takluak ka urang laki bini tabagi ateh tigo parkaro

Kok iyo pai ka rimbo dama cari rotan pun cari Partamo baharato pambao dibao laki ka rumah bini

Duo tigo lukah tahankan tali-tali banyak tabao Kaduo baharato tapatan harato bini itu namonyo

Rami tapian dek rang mudo tapian batu di subarang Nan katigo pancarian ka duo-duo harato sakutu atau surang

PNRI Balai Pustaka Ditanak sipuluik bakapiek lah jadi katan tungkuih jo daun Kok carai hiduik baponih surek kok carai mati taranggun-anggun

Urang gubalo di tangah padang banyak saingan di padang data makannyo saso taranak kambang Harato pambao kumbali pulang harato tapatan tingga di asa harato baduo dibalah pinang

37. SUNGAI TARAB NAGARI TUO

Takalo sumua ka dikali nagari mulo ka dicacak Bungo Satangkai namo nagari kini Sungai Tarab namo diasak

Niniak Parpatiah nan Sabatang manamoi Sungai tarab Darussalam Ado ba datuak nan salapan urang itulah salapan batu di dalam

Di sungai Tarab datuak balimo iyolah Datuak Rajo Mangkuto Datuak Tamani, Datuak Majo Indo Datuak Rajo Panghulu, Datuak Tunaro

Di Tigo Batua datuak batigo Datuak Rajo Malano nan partamo Datuak Simarajo nan kaduo Datuak Rajo Panghulu nan katigo

Di ateh datuak nan salapan urang iolah Tuanku Titah Pamuncak Alam Koto piliang bagala Datuak Bandaro Putiah

122

PNRI & Balai Pustaka Di bawah Tuanku Titah saurang kadi nan bapangkat imam adat Duduak samo randah tagak samo tinggi jo Datuak nan Salapan samo darajat

Sungguah pun kadi samo darajatnyo dangan Datuak nan Salapan Di bidang adat inyo nan samo di bidang syarak kuaso sandirian

Sungai Tarab ampek di kanan Gurun, Ampalu, Sijangat Koto Badampiang Datuak di Gurun jadi tapatan tapatan rajo jauah ampiang

Nan ampek di hilia pulo namonyo Pasia, Situmbuak, Sumaniak jo Salo Duo di kapalo: Pasia Laweh jo Koto Tuo Duo di ikua: Koto Panjang jo Suruaso

38. HUKUM ADAT

Hukum adat tigo tabagi ibarat timbangan tigo talatak utang di kito mamakaikan Partamo timbangannyo aka budi kaduo timbangannyo ameh perak katigo timbangannyo nyao badan

Nan ditimbang jo aka budi sasek suruik talangkah kumbali Mamintak tobat kapado Allah kalau tanyato kito basalah kapado manusia mamintak maaf kalau tanyato kito kilaf

Nan ditimbang juo jo aka budi mangambangkan lapiak maisikan aia

123 umpang manyisik lupo manuruti Kok hilang kito mangganti luko mandamak bali mambayia patah manampo sumbiang manitiki

Nan ditimbang jo ameh perak mangambangkan lapiak maisikan aia sarato dangan manatiangkan carano Pinang babuah siriah bapucuak carano barisi ameh pambayia atau perak sakupang duo

Kalau dinilai ameh bakapiang labiah saameh ganti panabuih sabanyak-banyaknyo satahia sapaho Atau dangan mamotorig kambiang kok kabau sikua bareh saratuih itulah hukum sabarek-bareknyo

Nan ditimbang dangan nyao hukumannyo iyo dibuang atau dibayia dangan nyao Urang basalah dihukum tak suko dihukum mati dek urang kampuang mati mukasuiknyo dibuang sajo

39. TINJAUAN HIDUIK

Hiduik baraka mati bakiro Hiduik diatur dangan aka aka diikek raso pareso nan dirasokan raso diuji dek pareso Kasaimbangan raso jo pareso partimbangan aka itu namonyo

124 Sagalo nan tampak diliek diparatikan dan dipikiakan Usaho pamikiran nan dipardapek nyato malahiakan buah pikiran

Mati bakiro mati baparetongan Hiduik baraka mambuek jaso jaso nan untuak dipusakokan

Hiduik baraka nan jadi tujuannyo kamauan untuak hiduik bajaso Mati bakiro nan jadi tujuannyo kagiatan untuak mati bapusako

Tinjauan hiduik kini lah nyato dari hiduik baraka mati bakiro Iyolah tujuan hiduik nan sabananyo Hiduik bajaso, mati bapusako

40. MINTAK DIRI

Tuan Katik Muntiko Alam babako ka kampuang Baruah Makin dikali makin dalam kian ditimbo kian panuah

Anak balam di tapi sawah mangirai bulu kadinginan Walau pantun alun lai sudah di siko dahulu dihantikan

Kapa balayia dari Tiku sarek muatan dibaonyo layia nan tujuah lah takanak Ditakuakan kapalo nan satu dihunjamkan lutuik nan duo mamintak maaf banyak-banyak

125 Layia nan putiah lah takambang kapa dilauik baharullah Kok ado talabiah jo takurang sarahkan sajo pado Allah

Kok ado sumua di ladang manumpang mandi malah kito Kok ado urnua samo panjang di lain kali disambuang pulo

126

PNRI Balai Pustaka I. PAMBUKAAN

Abdul Rasyid di tanah Makah balayia ka tanah Ruhun naiak ka anjuang tulih perak Hambo kaciak leh mudo matah aka kurang pandapek balun manggigia badan dibaok tagak

Kabasaran padang nan bacabuik langkok jo gandang pararakan Raso kalu lidah manyabuik bana tak buliah diilakkan

Manuju lawik baharullah masuak kualo Indopuro Kalau tasabuik di nan salah batumpuak malu ka hambo

Handak manjalang rajo basa dalam ustano baukia perak tiok pintu ado panjago Kalau tasabuik di nan bana basanang hati niniak mamak sarato urang tuo-tuo

Tatabua intan dari Pagai bacampua-campua dangan podi takarang sajo dalam bulan Bukannyo hambo cadiak pandai sungguahpun hambo tagak badiri limbago kato disambahkan

Dirandang-randang mamasak dikirai-kirai ka banda tatangguak ikan gulamo

127 Dibilang-bilang diatok dicurai-curai dipapa diusai si tambo lamo

2. PANJAJAHAN ULANDO

Dahulu rabab nan batangkai kini lah nan babungo Dahulu adat nan bapakai kini lah rodi nan paguno

Satu Solok duo Salayo tigo Padang ampek Kumpani Salah banang lai manggilo kok kunun kain salah ragi

Turak talang buluah parindu tanunan kain ragi lamo pakaian puti dari Pagai Tajajah kasiah tinggalah rindu baa nyo awak mangabeknyo buhua di urang nan maungkai

Jangko adat balabeh bari lah patuik bamain undang Kabek arek buhua lah mati rumiklah badan dek batenggang

Labuah kok dianjak rang baladang cupak kok dililiah rang di jalan Turak pacah buluah lah hilang salasai banang di kumpalan

Adat balukih balimbago bungka ganok cupak buatan pantangan adat nan usali lah patuik undang dikarasai Kami mandanga kaba barito dandang lah panuah dek muatan

128

PNRI & Balai Pustaka elok balayia musim kini samantaro angin lai salasai

3. HUTANG PANGHULU

Ladiang kedong bari bahulu ambalau lakek di punconyo Apo nan hutang di panghulu iyolah ampek parakaro

Apolah hutang nan partamo karajo luruih manuruik alua Alua adat alua pusako lakehkan suruik kok talanjua

Utang kaduo sapanjang adat manampuah jalan nan pasa Jalan dunia jalan akhirat bakato luruih bajalan bana

Nan katigo manjadi hutang iyolah mamaliharo harato pusako Kalau ketek dipagadang kok buruak dibaikinyo

Nan kaampek manjadi hutang anak kamanakan dipaliharo Lahia jo batin inyo dibimbiang salamat awa sampai akianyo

Nan labiah malu jo sopan dapek diganti kok nan hilang Bia takucak minun jo makan asa babaia sagalo hutang

Manuruik sapanjang adat Minang elok nagari dek panghulu Budi nan buruak kok tarapuang tacampak puntiang dari hulu 129 Raneaknyo pakan dek sudaga elok tapian dek nan mudo Bawa pacah ambalau tingga puntiang kok patah di hulunyo

4. HIDUIK DI DUNIA

Hiduik di dunia jokok dikaji di ateh bumi alam nangko Maunyi koto jo nagari ampeklah corak jo ragamnyo

Partamo hiduik di bumi kasiah ka pangkua jo tambilang Suko basawah jo batani mamaliharo taranak sampainyo kambang

Kuek batahun jo badugo mudo tinaman dek basiang Namuah mancangkua manaruko usahlah tangguang mangapalang

Kaduo hiduik dilauik sampan pangayuah kagadangan Alat langkok pakakeh cukuik namonyo tagak di patukangan

Tahu di ombak nan badabua ingek di badai nan ka tibo Badan sihat tiang nan batua bakapandaian pun ado pulo

Katigo hiduik di awang-awang tabang manyisik awan biru Kapak rimbun ikua pun panjang amuah manjariang angin lalu

Kok patah kapak tacabuik bulu siang jo malam dek baganti

130

PNRI & Balai Pustaka Pandai manenggang nan caro itu hiduik baniago susah sakali

Ingek ukatu bakapak rimbun kapak kok patah sayok maranggeh Dalam baniago jo sopan santun itulah hiduik rang manggaleh

Kaampek hiduik di langik iman taguah amalan taat Tahu di mungkin dangan patuik dunia akirat nak salamat

Nan baiak cinto di hati Ka nan elok tunggang niatan Nafsu dikungkuang aka budi pandang ka dunia baukuran

Itulah macam hiduik nan ampek di ateh dunia handak pakaikan Pacik pitaruah arek-arek amanat nan usah dilupokan

5. MANAMPUAH HIDUIK

Mukasuik elok disampaikan bayang nan nyato bahakikat Dalam hiduik jo kahidupan batiang kapado limo syarat

Jariah jo payah nak badaso bak bajalan sampai ka bateh Partamo cukuik alemu di dado apo karajo indaklah cameh

Usah ditiru bungo culan bungo nan harun tak jadi buah Kaduo kuek maamalkan alemu nan ado bapaidah

131

PNRI & Balai Pustaka Bajalo suto bajalin kanduah makau perak bungkanyo Katigo sungguah jo yakin karajo tak ganggam-ganggam baro

Agak ka sudah tabangkalai bimbang jo ragu nan manimpo Sabab dek yakin tak dipakai indak salasai apo karajo

Kok takencong jalan dari nan bana lindanglah ameh dek sangketo Kaampek luruih jo saba indak suko marabo-rabo

Padi nan habih dek panyakik kok tidak kuek manyiangi Maro nan datang manyalingkik saba jo luruih paimbangi

Pantang bangkalai ka tagamba namun niat elok sampaikan Kalimo hiduik mardeka kok cancang iyo balandasan lyo bana papatah adat nan takarang di dalam tambo Kok kurang rukun jo syarat apo karajo tak paguno

6. HUKUM PARDAMAIAN

Kok adat babuhua sentak sakato mangko dijalankan Luruih tak dapek ka mailak hukum nan bana dituruikkan

Alah lah mujua nan taraiah paham saukua nan tacapai

132

PNRI & Balai Pustaka Karuah lah suko dipajaniah kusuik lah amuah disalasai

Tak ado karuah nan tak janiah tak ado kusuik nan tak salasai Sapueh silang jo salisiah dapek bana tibolah damai

Dandam kasumat nak nyo abih paham jo hati nan batikai Kok miang nak tabang kikih nan karuah janiah nan kusuik salasai

Kato salah rundiang nan mungkia kaki capek langkah nan sumbang Dihanyuikkan ka aia hilia diluluihkan ka tanah lakang

Sangketo titiak bak hujan samo hilangkan di dalam hati Muluik kok ado sorong lompatan jo maaf kini dihabisi

Nak samo tampak putiah hati tandonyo janiah tak balunau Bajawek tangan malah kini baitu adat Minangkabau

7. NAN TASIREK

Bapupuik di gulang-gulang dapeklah bondo dek bapikek Tasabuik adat rang Minang pandai mambaco nan tasirek

Mancayo bukan dek licin kilek karano baminyak aia Asiang lahia barubah batin paham nan bagai gatah caia

133

PNRI & Balai Pustaka Tali ijuak pangabek atok pangabek atok rumbio Bia buruak asa leh elok untuak sumarak kampuang jo koto

Dek paham kapalang tangguang mabuak karano pandang salewai Lauik dalam pasia mangapuang hari hujan karang tasangai

Bukan manukuak di nan kurang nan panuah jadi malimbak Harok di kilek loyang datang lupo di ameh urai awak

Kilek camin lah ka muko kilek baliyuang lah ka kaki Sungguah balum lahia jo kato lah tampak samo dalam hati

Hari kalam hujan pun rinai dikambang payuang nan takatuik Nak pucuak manjulai tak datang patuik dijapuik

Sadang bakayuah rang leh namuah kok kunun sampan bairik Alah ka tunggua buah jatuah gugua di tampuak tak bakaik

Rang Kurai bapikek balam lah dapek bari batali Kok pandai maelo paham baru banamo rangjauhari

8. PATUIK

Elok ditimbang buruak baiak patuik jo mungkin tak barubah

134

PNRI & Balai Pustaka Urang banyak kok salah caliak marumik ratak kok mamacah

Kok salah sangko urang di kampuang taserak buruak ka nagari Badan damam guruah badantuang sakik tak mungkin sambuah lai

Nan patuik samo sakanduang samo taraso tantang itu Tandonyo budi leh baanjuang manjago hino jo malu

Kok balinduang cari nan taduah kalau bapadan nan saukua Ingek tagamangjan sampai jatuah agak sabalun kato talanjua

Lahia jo batin nak santoso nak jan tumbuah hino jo malu Habisi agak di mulonyo musiah jo bandiang mak jan lalu

Hindakan tuduhan sumbang jo salah cacek jo caci sabalun basuo Hilang rono takucak tuah sasa kudian tak ado guno

Kok manih jan salah lulua paik nan nambek dimutahkan Bago batuka dek maukua malang kok senjang dikanakkan

Ukuran patuik nak samo tarang sakik di urang sakik di kito Kalau limbago nan kito tuang tak inggok lai tuduah jo cemo

Mungkin karajo dimakan patuik

135

PNRI ■— Balai Pustaka lansailah hutang dek babayia Malah nan bana nan dituruik baru manyarah ka takadia

9. TANGGUANG MANGAPALANG

Manuruik papatah Minang mamangan urang tuo-tuo Kalau lah tangguang mangapalang dunia di sinan binasonyo

Kok alang kapalang santun indak maanta sampai-sampai Buek putusan bak mahukum arnak jan tingga jo bangkalai

Batutua bapasiah lidah bakato baandia-andai Kalau kaji alun basudah raso ka cangguang dek mamakai

Alemu eloklah tuntuik paham asa usah diubah Kalau alim banamo cukuik cadiak nan balun tahan hujah

Kok baalemu kapalang paham angan panjang itikad salah Budi marangkak kok kurang dalam gunuang tinggi disangko lurah

Kapalang tangguang iyo marusuah balun kokoh tampek bagantuang Kok tacabua sabalun jatuah iuluih tak mungkin ka tarapuang

10. TIKAM TUO

Tingkah sapadanjo lakunyo

136

PNRI 4 itu rang mudo ilan barek kacak Apo kalabiahan tikam tuo pandai mangaji nan tak tampak

Bukan ditikam jo matonyo tikam sarato jo aka budi Tikam tuo ado labiahnyo pandai manyalam dalam bumi

Rumah tasungkuik di atoknyo tantang dindiang kanakkan tabia Pandai dipatuik tikam tuo tahu mangaji hino mulia

Rotan banamo rotan sago tumbuah di banda tak barayia Pandai bakato tikam tuo tahu di awa dangan akia

Labuah tabantang dalam rimbo jalan mandaki dari bawah Jauah mamandang tikam tuo mangana tinggi dangan randah

11. RUMAH GADANG

Rumah gadang sambilan ruang sapakiak budak mahimbau Lantainyo loyang bakarang takarang ateh jariau

Rumah gadang salangki gadiang kayu pilihan tonggak macu Dipiliah mangko disariang banyaklah tukang nan maramu

Tiang tapi panagua halek tiang tamban manunggu sajo Badindiang samia tiang salek

PNRI & Balai Pustaka tiang panjang simajo lelo Itulah macam tiang nan ampek tiang dapua suko di labo

Tanah kewi baparasapan ukia tonggakjadi ukuran Dama tirih bintang gamuran mangirap mato pamandangan

Rumah baanjuang ujuang jo pangka nan salanja kudo balari Tuturan alang ka babega babega patangjo pagi

Parannyo ula manyumpalai awek-awek kumbang bataduah Si ula pucuak dampa-dampai tonggak macu santuangnyo taguah

Pintu nan kaciak duo baleh banduanyo sambah manyambah Dindiang hari dilanja paneh pintu gadang di tangah-tangah

Tareh limpato nan karusuak puyuah balari ragam palanca Batatah timah atok ijuak labah maraok atok saga Saga basusun adok mudiak samo papeknyo ujuang pangka

Gonjongnyo tanduak kabaujantan antiang-antiang tiang buruang manyemba Tarawang mantari pancang-pancangan celekak padang basentak kaiua

Carano basah batu tapakannyo cibuak marisau jolong sudah

138

PNRI & Balai Pustaka Janjangnyo perak baelo anak janjang batu balariak Batu balariak bamato-mato sangkuap baukia tampuak manggih

Halaman cindai tahampa kasiak badarai tak mahatam Pudiang perak paga di lua pudiang ameh paga di dalam

12. RANGKIANG

Rangkiang sabanja tigo bakapuak gadang bakapuak ketek Kapuak gadang salo manyalo kapuak ketek salek manyalek

Di tapi Si Tinjau Lauik paninjau pancalang masuak Dagang tibo malam kok laruik tamu kok datang tak batulak

Di tangah Si Bayau-Bayau lumbuang makanan patang pagi Imbalan taranak jawi jo kabau pokok usaho jo batani

Si Tangka Lapa nan di ujuang bakeh nan bansaik salang tenggang Panangka lapa dalam kampuang untuak ka serap di musim gantuang

Itulah rangkiang tigo sakawan talatak di laman rumah gadang Lambang nagari santoso aman anak kamanakan hiduiknyo sanang

139 13. MANUMBUAK PADI

Hari rancak paneh maimbau diturunkan padi dari rangkiang Rangkiang banamo Si Bayau-Bayau lumbuang makanan pagi patang

Takambang lapiak panjamuran lapiak pandan nan baru sudah Anyaman mandeh nan budiman sambia duduak di ateh rumah

Padi tajamua di halaman dikakakan di ateh lapiak Kok datang ayam dihalaukan dijamua padi sahari masiak

Digatok padi nyato lah masiak lalu diangkuik ka dakek lasuang Lasuangnyo batu balariak talatak di dakek lumbuang

Alu limpato dipabulek baralun-alun tingkah bunyinyo Painyo duo tingga ciek namun bilangan sakitu juo

Limau manih sandaran alu kamuniang pautan kudo Bareh caruah tampi dahulu kulik lah jadi dadak sajo

Dadak tingga ayam mangakeh dipiliah atah ciek-ciek Padi nan alah jadi bareh lalu bakameh dibaok naiak

14. NASI Pihak kapado rang batanak

140

PNRI Balai P urang jauhari bijaksano Bareh diambiak sapatanak dibasuah sakali duo

Pariuak bareh alah tajarang tajarang di tungku tigo Samangkuak aia lah sadang sakarek kayu lah pado

Di ateh diabuih aia di bawah diabuih api Bareh ditanak tak sampai caia manggalagak dikadang nasi

Api nan hiduik dipadamkan baunyai nasi sakutiko Lah masak nasi sanduak ka pinggan dikakajojarun Cino

Putiah bajantikan roman nasinyo bak basusun basamo-samo Bujuanyo samo bujuanyo halintangnyo samo halintangnyo

Di tapinyo samuik baririang di tangahnyo awan bajumpo Alun dimakan lah manganyang alun disuok alah maraso

15. A IA

Lorong kapado dang aianyo aia barasiah bukan kapalang Aia nan tabik dari matonyo bamato aia mangko taganang

Aia janiah hijau mambayang pamenan Cati rang Guligo Satitiak aia dalam pinang

141 di sinan b amain ikan rayo

Aia janiah pincuran gadiang tapian anak puti-puti Pulang pai bairiang-iriang disauak aia dangan kendi

Rami tapian pagi patang rami dek gadih sarato rando Mailia aia ka banda bayang guno dipakai nan basamo

16. SAMBA

Pihak kapado dang sambanyo marpati mandua namo salanyo Jo minyak sapi panggorengkannyo diapik jo rotan sago

Takato samba randang Minang dagiang sakati bakalio Kalio dimasak jadi randang alun dikinyam lah maraso

Gulainyo cukuik lauak pauak lah tasadio langkok-langkoknyo Nan saratuih pamasak masuak linang guminang malah kuahnyo

Satitiak jatuahnyo kuah jatuah ka nasi dalam pinggan Sapinggan nasi nan basah kanyang nan tidak rago makan

Alun dikinyam lah maraso raso nan jimek dalam tubuah Alun disuok lah badaso kalau disuok nak batambuah

142 17. SANJUNGAN UNTUAK SIPANGKALAN

Lorong kapado sipangkalan kandali alek nan dipaciknyo Urang asa turun tamurun lagi jauhari bijaksano

Herengjo gendeng dikatahuinyo pandai manjago cakah kaik Rang arih dibayang kato suko manenggang karik baik

Pagaran kampuang jo halaman iurahnyo babatu-batu Ijuaknyo basaga jantan aianyo tanang sajak di hulu

Aia nan tanang ka muaro buayo gadang maunyikan Padangnyo laweh baranjano harimau campo bakuliaran

Sipangka pokok saiyo alek nan gadang dipasamokan Sumangek ranah jo koto cahayo kampuang halaman

Balaku handaknyo pintak ka Allah nan ketek nak lakeh gadang Nan gadang cadiak batambah dunia akirat pandai manimbang

Nan tuo baramal saliah amal ibadat nan tapakaikan Padi masak jaguang maupiah rangkiang baririk di halaman

18. BAB INI Mandilah puti di talago

1.43 mandi bakusuak limau puruik Jokok babini ka urang kayo nan bak aia panukuak lauik

Balam babunyi dalam sangka bunyinyo basahuik-sahuitan balam tambago tigo gayo Kalau babini ka nan suka bia saketek pambarian badaso bana tu dek inyo

Tagantuang tinggi sarang tampuo di puncak pinang nan bagatiah Kalau babini ka rang tuo nasi masak pangaja buliah

Tabang maninggi buruang sikikih bakaja-kajaran duo sajoli Bujang babini ka nan gadih iyo bak santan jo tangguli

Ayam rimbo tabang ka rimbo kukuaknyo mandayuah-dayuah bakukuak sadang malam hari malam hari bulan ka tabik takajuik musang dek bajago Kalau rang tuo babini mudo padusi tapaso mangkonyo namuah bak anduah pinang putuih tali tabik santan dek bapacik tabik minyak dek bakampo

19. MANCARI NAN KA BINI

Cincin di jari lah takanak baukua mangko bakandakkan Kawin nan dangan niniak mamak nikah lah nyato jo parampuan

144

PNRI & Balai Pustaka Karih bahulu dangan perak bantuak kapalo ula nago Sakato dahulu niniak mamak sarato dangan ibu jo bapo

Pipik sabondong jo tarnpuo hinggok di tabiang tapi sungai padi di sawah di indaikan Katahui condong kok manimpo sarato rantiang ka manganai atau pantangan jo larangan

Bungo culan tumbuahnyo tinggi sariklah puti mamatiaknyo Parampuan mudah dicari nan babudi jarang basuo

Rang Lasi pai baburu dapeklah anak harimau buluah mati tatembak di kapalonyo Kok dapek padusi tak bamalu walaupun rupo bak bulan panuah mambaok cacek kasudahannyo

Bukiktinggi tadanga rami panuah di urang bajualan sudaga banyak jua bali Cari padusi nan babudi nan manaruah malu jo sopan ado batunjuak baajai

20. MAMBARI GALA MARAPULAI

Sialek Warih adat nan dijawek undang nan tuo nan dipakai Dengan haromat kami siasek satantangan gala marapulai

145

PNRI & Balai Pustaka Kain batiak ambiak ka deta dipakai anak rajo-rajo Elok tarangkan dek nan pangka nak buliah kami imbaukan pulo

Sipangka Minangkabau nagari asa di sinan rajo badaulat dibantu Rajo Duo Selo Rajo Adat Rajo Ibadat mamarentah basamo-samo Sambah Tuan sungguahlah bana tapi dek kito dilingka adat basaba Tuan sakutiko dibaok kato ka mupakat laikoh bana batarimo

Sialek Deta palangi saluak timbo ragi di tengah kaluak paku pakaian anak rajo Langkat itulah rajo kasatian Lah rancak Tuan baok baiyo kahandak kami kok leh balaku baoklah kato ka mupakat mak samo sahang paratian

Sipangka (sasudah baiyo) Tapancia ranah padusunan di baliak bukik nan bamunggu bakeh lalu bakelok jalan Samantaro kami mampaiyokan lah panek Tuan dek manunggu maaf jo rila dipuhunkan

Anak itiak anak angso baranang-ranang dalam banda

146 dikajuik sambia balari Kok ketek alah banamo kok gadang ka diagiah gala Sutan Parmato kami bari

Sialek Manjalang pasa Bukiktinggi banyak basuo pandakian Dan kato mintak lah Tuan bari lah patuik koh kito bakarantian

Sipangka Hari Kamih raminyo balai Pakan Kamih namo kampuangnyo Rundianglah habih kato salasai maaf di kito nan basamo

21. MARAPULAI JO ANAK DARO

Sitinjau Lauik namonyo tanjuang Solok Salayo namonyo koto Ikan di lauik asam di gunuang dalam balango batamu juo

Alek rami rumah batuah banyaklah tamu sakali tibo Baubek raso jariah jo payah mancaliak marapulai jo anak daro

Alah takanak baju biludu batabua ameh salo manyalo Pandang anak pandang minantu lah samo rancak kaduonyo

Balingka kampuangnyo tigo jalan basimpang di tangah-tangah Kito badoa basamo-samo umua panjang rasaki murah

147 Adat limbago nan lah bapakai cupak tatagak baisi pulo Nan dimukasuik kini lah sampai sananglah hati sajuak kiro-kiro

22. BASANDIANG DUO

Di ateh palaminan nan usali duduak marapulaijo anak daro Nan bak dulang jo tuduang saji nan bak kapuran jo saoknyo

Sikua lelan sikua kulari samo kuriak sisiak ikuanyo Nan surang bulan nan surang matohari samo bacahayo kaduonyo

Naiak sampan turun parahu sabalah mudiak muaronyo Marapulai panyagan anak daro pamalu samo mancaliak jo suduik mato

Suntiang takanak ameh basusun subang baikek intan parmato Marapulai tagalak anak daro tasanyun urang maliek batambah suko

Di muko rang banyak di tangah mujilih marapulai nak daro basandiang duo Marapulai rancak anak daro manih min tuo tak makan lah kanyang sajo

23. ALEMU URANG BASUAMI

Alangkah sulik basuami kok tak tabaok rukun syaratnyo Nan bak alu pancungkia duri badan payah badaso tido

148

PNRI & Balai Pustaka Kok sampai upiak bajunjungan paeiok parangai jo taratik Pabaiki pi ia kalakuan suami mancaliak jan nyo jijik

Kalau suami baru datang sambuiklah dangan muko manih Makan minunnyo nan tahidang manandokan hati leh barasiah

Bilo batutua samo gadang aib suami usah tabukak Sago dituruikkan hati gadang rasio tabukak sambia galak

Paliharokan budi jan taguluang rumah tanggo dijago jo sopan santun Usah bak manyuruak di bawah lumbuang sago mambungkuih tulang jo daun

Kalau suami tak kunjuang pulang nambek maupek tantang itu Antah ado maro malintang sabakan hati dek manunggu

Kok tagurih-gurih dalam hati nantikan suami sadang riang Dalam bakucindan baru salidiki pakaikan kieh jan manyingguang

Kalau suami rang bapaham dalam hatinyo maraso bangga Usah dicatuih jo nan tajam ijan dicancang jo nan maja

Barang ka mano ka dituruik mintaklah ijin ka suami Ikuik katonyo nama nan patuik apo kahandaknyo handaklah bari

149 Kalau bajalan usah surang atau sairiangjo laki-laki Kok timbua pitanah dari urang api nan garang jo apo dipadami

Jokok bajalan di tampek rami mato nan usah dipalia Pandang nan ijan dipatinggi banyak galak jauahi bana

Kok galak sarupo baalamat pandang saroman malawani Binaso mudo jan diniat iman ka goyang handak hindari

24. LAKI BINI

Tagamang alah nan ka manjawek tajatuah alah panyambuiknyo Pacik pitaruah ganggam arek hiduik nan jangan ba sangketo

Tupang takanak nak jan rabah luluih lah ado ka manyalam Ganggam nan arek kok lah guy ah iman caia budi tanggalam

Pandai-pandai mananam bawang usah tacampua rumpuik sahalai Pandai-pandai bakasiah sayang kabek nan arek mak jan ungkai

Handak lamang asiangkan buluah dipancuang talang tantang matonyo Kalau tagamang samo jatuah hanyuik surang karam baduo

Kalau suko basamo galak samo ditangguang sakik sanang

150

PNRI ■— Balai Pustaka Jan bak bondong aia bondong dadak basibak bak mandi di kiambang

Mandi batimbo aia lumuik palak lapeh gatanyo tibo Pangaja rang tuo kok tak dituruik alamat badan ka binaso

25. PAMBAYAN

Taratik malu jo sopan walau ka laki awak bana Baso jo basi tatap pakaikan tando padusi masak aja

Jagolah muluik kok bakato gadangkan suami di nan rami Hiduik mati di tangan baduo lahia batin handak takuik-i

Kok nyampang sampai bapambayan karano laki babini baduo Nasib tak dapek diilakkan suami dijapuik urang pulo

Kalau suami urang bijak adia salalu tindak tanduaknyo Pakaikan manuruik adat jo syarak usahlah dangkijo buruak sangko

Satangah urang bapambayan sindia manyindia bukan kapalang Cakak garumeh bakasudahan nan bak anjiang barabuik tulang

Kalau dipikia dikana bana kok sampai tajadi nan bak itu Urang mancibia suok kida randah martabat tak manantu

151

PNRI & Balai Pustaka 26. ADAB TARATIK

Kok sawah iyo bapamatang kok ladang ado bintalaknyo Hiduik nan usah mangapalang adab taratik nan ka dijago

Paham sunyi pikiran nyaman nan bana indak ka barubah Hiduik di dunia bakasiah-kasiahan antaro sasamo hambo Allah

Murah rasaki dek sakato basangketo mangkonyo caia Haromat kapado ibu bapo sarato ka urang mulia-mulia

Garak takadia bajanjian sajak di rahim mulo tajadi di dunia hanyo manjalankan Nan tuo wajib dimuliakan nan mudo patuik dikasiahi samo gadang iyo dipabasokan

Tampuruang lenggang-lenggangkan aia di dalam tak bakucak tagah dek tirih makonyo abih Urang kampuang samo patenggangkan kok suko samo tagalak kalau rusuah samo manangih

Siriah naiak junjungan naiak manjala juo sampai ka pucuak Batolong-tolongan di nan baiak usah batolong-tolongan di nan buruak

Sago niayo maniayo atau pun suko babuek maksiat Ijan basipat tamak jo lobo

152

PNRI ■— Balai Pustaka atau mamakai kijik kianat

Nan elok baiak ditalangkai rancak dibuang kalau buruak Dangki mandangki usah dipakai kawan sairiang sago dituhuak

Manyahuak di hilia-hilia bakato di bawah-bawah Usah batanam tabu di bibia elok manakua pado maningadah

27. TARATIK MAKAN

Ka pakan mambali lado dibungkuih jo sapu tangan Kalau makan jo urang tuo usah dahulu basuah tangan

Ka pakan mambali bada dibali baonggok-onggok Kalau makan samo bajamba usah sakali makan basongok

Manyuok usah gadang-gadang atau pun jari dikalatiakkan Kok makan sago sampai kanyang atau sandao dihajan-hajan

Manyuok usah bakucapi tangan talatak hanti-hantikan Ijan mamacah macah nasi atau mangecek taro makan

Kok ado samba kurang garam atau pun bumbu kapadasan Atau kok gulai ado nan masam usah dicacek baadok-an

153

PNRI Balai Pustaka Kok ado raso handak kuhua baok malengah sabalah kida Usah tasambua aia liua dindiangkan tangan sabanta

Ka pakan mambali ikan ikan dibali sarenjengan Mambasuah tangan sasudah makan aia pambasuah nan dituangkan

28. BASAMO GADANG

Kok tombuah diri barakanan bakabiah basamo gadang Usahlah cando mancandokan saiyo makonyo sanang

Arek-arek mamegang janji taguah-taguah mamagang satia Bajanji patuik ditapati usah batanam tabu di bibia

Buek nan usah diubahkan tumbuah malu samo satuntuik Basuo maro samo tulakkan kajilah mungkin dangan patuik

Sago basombong-sombong diri atau bagaduak-gaduak awak Baduto jauah sakali nak sayang kawan di awak

Usahokan budi tak kalihatan saumua hiduik urang tak lupo Budi kok tajua handak takuikkan paham tagadai rusuahkan pulo

Jokok basuo nan samo mudo lawan bagarah bakucindan

154

PNRI & Balai Pustaka Sambiakan nasihat di dalamnyo sabuah kok lai tapakaikan

Ba muko manih bakeh nan mudo paturuikkan dahulu nan di hatinyo Bagai mahelo tali jalo raso ka tagang kandua i juo

Kok kandua roman tali jalo raso ka elok ditagangi pulo Agaklah duduak di partangahannyo baitu urang babicaro

Mangabek padi jo daunnyo mangabek manusia jo akanyo Kalau tapakaikan sakiro-kiro baban nan barek ka ringan juo

Kok dipanggia ka lakeh datang kalau disuruah ka lakeh pai Bia barugi barang samiang pitih sakupang jan dikanai

Baitu kasiah ka nan mudo inyo dihelo dangan banang Indak diragang kuek sajo pandai-pandai kalau manenggang

29. SALAH KATENGAK

Baburu ka padang data dapeklah ruso balang kaki Rang mudo indak bapangaja ibarat bungo kambang tak jadi

Alamnyo rami ka campuran nan tahu di rancak rupo Dunianyo sunyi jo pangajaran kok mantang elok pakaiannyo

155 Kok duduak ateh kandaraan tangan tasampai bak manggawai Caliaknyo tinggi manabuak awan dunia bak raso ka dikisai

Geleng kapalo sipatuang tabang nan tuo haram baacuahkan Basuo pantang manyapo urang mambari salam itu nan ukan

Jokok nampak sadang bajalan bak ay am gadang nan panjang ikua Mamatuik diri bakapanjangan di bayang-bayang suko maukua

Pisang rajo masak satandan ditabang mangko dibao Kalau rang mudo musang jantan tidua siang malam bajago

Urang nan takuik p ado lahia batin salalu bakarupatan Hutang nan lansai tak jo bayia bagak nan indak jo paretongan

Rang mudo gadang galapua lagonyo di bawah sajo Baso basi garan nan hancua lauik gadang batapi tido

30. PANUTUIK

Aka di rimbo bajaraik pisau nan tajam ambiak pairih Nan bak manimbo aia lawik baitu gurindam tak namuah abih

Anak balam tabang ka pakih inggok di linju kadinginan

156

PNRI 4 Balai Pustaka Sungguah pantun balun lai habih di siko dahulu ditamatkan

Dari Japun kapa batulak banyak mambaok kain cita Ampun jo maaf nan dimintak kalau tasuo salah jo jangga

Dibaok galah masuak rimbo basamo-samo baburu gajah Kok ado salah tak sangajo dipulangkan sajo pado Allah

Bapilin tareh dipijakkan manggapai-gapai tak baranjak Masin jo padeh pabauakan di sinan gulai mangkonyo lamak

Kok ado sumua di ladang ka bakeh kito barulang mandi Kok ado umua samo panjang insya Allah disambuang kaji

157 v

1. PANDAHULUAN

Dibukak tambo nan dahulu tambo sajarah alam Minang Tumangguang Putiah niniak nan turun di Koto Laweh Pandai Sikek dalam daerah VI Koto Hormatlah hambo ka panghulu niniak jo mamak nan saundang undang nan turun tamurun pusako jawek bajawek sampai sakarang kini nangko

Tumangguang Putiah niniak nan asa lah turun ka Padang Tarab turun ka Agam Balai Gurah Koto Gadang kampuang dihunyi Ganti Murin namo adiaknyo Mambari salamlah hambo ka ulama alim ulama nan sakitab kitab lah nyato dari Allah sunah lah nyato dari Nabi agamo Islam agamo kito

Kononlah niniak nan piawai gadang mukasiuik dalam hati handak marantau basamo-samo maninggakan ranah IV Koto manuju arah lauik basa Mambari salamlah hambo ka cadiak pandai

Candokiawan dalam nagari sarato pambaco ka sadonyo baiak tuo maupun mudo salingkuang adat nan malingka

158

PNRI & Balai Pustaka Mandaki bukik kapanasan di sinan dapek batu pancang manyubarang batang Sianok mahambek di Pahambatan di kida tumbuah rimbo lalang Disusun pantun disambahkan antah buruak antah moh elok utang di hambo manyampaikan tujuan baiak nan kito adang

2. MARANTAU

Karatau madang di hulu babuah babungo balun Marantau bujang dahulu di rumah paguno balun Karatau usah disangko madang kadang-kadang baluluah padi Marantau usah disangko sanang kadang-kadang barusuah hati

Kok jadi bujang ka pakan iyu bali balanak bali Kok pai bujang bajalan ibu cari dunsanak cari

Iyu bali balanak bali ikan panjang bali dahulu Ibu cari dunsanak cari induak samang cari dahulu

Kok pandai bakain panjang labiah saelok kain saruang Kok pandai bainduak samang labiah saelok mandeh kanduang

Bakelok jalan ka Maninjau manurun mandaki nan manyusah

PNRI Balai Pustaka Elok-elok anak marantau lauik sati rantau batuah

3. BABAGAI PAHAM

Mangaruak sahabih gauang manginyam sahabih raso Tibo di paham aka tamanuang kato nan putuih sandirinyo

Tapi kok dayo balun sampai jokok paham balunnyo tibo Cito-cito banyak tabangkalai budi manunggu alemunyo

Bisiak di batin paham talalai basikelah anggan kanai Basisuruak talalu kanai tasindorong nyatolah kanai

Hawa napasu basalahan napasu pantang kakurangan Budi bapantang katinjauan paham nan pantang kamaliangan

Kaluah kasah papeh nan ampek sarato anggauto katujuahnyo Bukan paraso manangguang buek batang tubuah rnarasaikannyo

Paham insaf paham nan haniang paham sangko cindorong hati Paham sak tarumbang ambiang paham waham malalai diri

Paham yakin alemu nyato ujuik satu pangana bunta Haniang itu hulu bicaro nanang itu saribu aka

160

PNRI & Balai Pustaka Bajalimek nan didahulukan bahimat-himat baru kamudian Kuek bana taluak pikiran datang nan bana dalam kasabaran

Paham arif balawan banyak paham cadiak urang takanai Paham ciroboh urang tasasak paham mati mangunyah bangkai

4. MARTABAT ADAT

Nan salah nyato tabanam nan bana nyato kan timbua Bijaksano tahu dirasam candokio pandai malulua

Baiak budi banyak sahabat buruak hati suko mandandam Biopari pantun ibarat jauhari nan tahu di manikam

Hari sahari dipatigo malam samalam diparampek Budiman mati dek katonyo bana di hati muluik mangecek

Pacik arek ganggam pun taguah kalau panghulu pagang padoman Nyato adat di ateh tumbuah nyato pusako bageleran

Bakato jo aka budi nanti ukatu angin lunak Limbago sipat mananti undang-undang maisi kahandak

Dek indak nambeklah rusuah dek lai nambeklah suko 161 Cupak satalago panuah gantang simajo lelo

5. ADAT KOK TIDAK TAPALIHARO

Barapi mangko barasok tungku nan tigo sajarangan banamo cadiak tahu pandai pamenan lareh nan duo Dibilang-bilang diatok pandanglah budi kapantiangan nan bak mandaki banda sondai tenggang baalah jo bicaro

Marantau niniak dari Minang manuju lauik baharullah tibo di rantau jadi rajo Adat kok tingga di balakang tirih kok datang dari bawah batapokoh caro manyumbeknyo

Kulik lah manganduang aia mumuaklah sampai ka panguba binaso tareh nan di dalam Sulik tubuah bapaham caia kok sampik alam nan leba lahia batin dunia kok karam

Hukum adia manahan bandiang bungka ganok manahan uji Mangko tak adia hukum barundiang adat jo syarak tak samo dikaji

Ka bumi indak tacacah ka langik tak mungkin sampai Kalau karam di rawang bancah tanah tapi indak tacapai

162

PNRI & Balai Pustaka Kok dicurai dipapakan dalam kulik lah tampak isi Dangka kok alah kasubarangan mamak nan hindak baharago lai

Urang manjarek tangah sawah kanailah anak buruang nuri Dicaliak lipek tak barubah kironyo lapuak tiok ragi

6. SIPAT KABANCIAN

Sipat manusia pulo diuraikan duo macam urang sabuikkan Partamo sipat kabancian kaduo sipat kasayangan

Kanak-kanak mudo tinaman kalau galak badarai-darai pantang nan elok ka maniru Nan partamo sipat kabancian baso baiak budi tagadai elok baso tak katuju

Adat limbago baparaturan saparentah sipangka kok baralek saparentah juaro dalam bajamu Nan kaduo sipat kabancian budi nan baiak tak bapahambek baiak budi tak manantu

Pandanglah urang kiri kanan nan patuik ditagua sapo usah malenggang-lenggang sajo Nan katigo sipat kabancian gadang kato tak basantao gadang sanduak tak mambawo

163

PNRI Balai Pustaka Duo tigo jarek ditahan duo tigo buruang di dahan kok untuang dapek nan dihadang Nan kaampek sipat kabancian gadang ruok tak bakanyataan gadang suok tak manganyang

Tagak si bujang jo palayan lalu malenggok kiri kanan handak manduduakkan halek jamu Kalimo sipat kabancian gadang garogok tak mangasan gadang hantak indak nan lalu

Suko dimabuak angan-angan itulah sipat mudo cilako karajo bamanuang patang pagi Kaanam sipat kabancian rancak kulik babuah tido elok tungkuih indak barisi

Usah bamimpi barasian mukasuik hati mamaluak gunuang apo dayo tangan tak sampai Katujuah sipat kabancian angan-angan tinggi mambubuang sadang agak-agak manyampaian

Bakilek-kilek candonyo intan perak duo parmato cincin suaso paikek batu Kasalapan sipat kabancian kato manapiak-napiak dado gadang galogok tak bamalu

Lengah nan usah dipakaikan lai galagak kincuang digulai baun nan harun hamba dikacok

164

PNRI & Balai Pustaka Sambilan sipat kabancian suko manembak bapantang kanai kareh latuihnyo tak barasok

Galak sabangso galak setan galak tabahak basikakeh hati nan tinggi malonjak-lonjak Kasapuluah sipat kabancian badia manggaga tak babakeh gadang dantam bakasan indak

7. SIPAT KASAYANGAN

Paunyuik pambulang tali indak tantu di ma kandangnyo kareh hiduang bak kabau jalang Sipat kasayangan pulo dikaji sapuluah pulo macam parkaro elok dibilang supayo tarang

Rancak batutuiak jo bicaro alua jo patuik nan batimbang sarato raso jo pareso Partamo manusia disamokannyo indak balabiah jo bakurang kayo jo mikin diladaninyo

Kato nan patuik disahuti sumbang basambuik gayuang di dalam adat bapakai juo Kaduo pandai mamaliharo hati hati manusia jan tasingguang itu salalu nan dijago

Papatah adat jadi padoman manusia tahu jo sindiran kalau binatang tahan palu Katigo sipat kasayangan

165 pandai harago maharagokan budi baiak baso katuju

Anak buah rangkuah ka diri jan tadorong babuek salah kana dahulu buruak baiknyo Urang barisi marandah diri muluik manih kucindan murah baitu adat dipakaikannyo

Urang Baso balum lai tibo tidak jan jadi halangan Karajo nan tak ka sudah sipat kasayangan nan kalimo Indak mamandang bangso kaduduakan atau harato

Kalekkan paham kamaliangan kalihatan budi jadikan pantang napasu usah dipalapeh Nan kaanam sipat kasayangan pandai baliku di nan tarang tahu balinduang di nan paneh

Hiduik nan usah mancari musuah basuo pantang diilakkan bagak nan bana ditagakkan juo Sipat kasayangan nan katujuah pandai maambiak partangahan sarato jo adab haromatnyo

Nyato pusako bageleran limbago sipat mananti sidiak di hati muluik mangatokan Sipat kasayangan nan kasalapan janji nan wajib ditapati malu ka Allah handak labiahkan

166

PNRI & Balai Pustaka Handak dunia batabua urai handak kayo barani pakaikan rancak karajo jo usaho Nan kasambilan elok parangai baiak taratik minun jo makan anggoto nan tujuah dipasangkannyo

Tahu di urang liek kurenah asiang ikan lain umpannyo usah samokan tinggi jo randah Kasapuluah suko manjunjuang manuruik adat jo agamo kitabullah sarato sunnah

8. SAIYO

Jokok manyuruak samo bungkuak kalau malompek samo patah Amuah saayun jo sapakuak sadagam kalau malangkah

Tatungkuik samo makan tanah tatilantang samo minun aia Basakik paham ka barubah kok bautang samo dibayia

Kok barek samo dipikua kalau ringan samo dijinjiang Kok buek samo saukua hasia mupakat jo barundiang

Jokok lai samo dimakan kalau indak samo dicari Nan tagurih dipakatokan usah maramuak dalamhati

Saciok nan bak ayam sadanciang nan bak basi

167 Samo bapusuang di nan kalam samo bausaho di siang hari

Nan elok samo dipakai nan buruak samo dibuang Hiduik di dunia samo pandai silang salisiah tak diadang

Sakato mangko manjadi sasuai mangko takanak Sio-sio kalau malabiahi jokok inangurangi ancak-ancak

Kok pai samo satampuah kalau pulang samo sabondong Kok basamo indak nan jauah sakik sanang buliah baretong

Duduak surang basampik-sampik duduak basamo balapang-lapang Bapaham surang mangkonyo sulik sakik sanang dipikua surang

Sabatang lidih tapatah sakabek mangkonyo kuek Sakato manjadi tuah tuah manusia samupakaek

9. PAPATAH ADAT

Adat basandi syarak syarak basandi kitabullah Bilo karajo ka dikacak adat jo syarak tak buliah lengah

Adat diisi limbago dituang Buek nan usah dilabiahi nan biaso dipakaikan urang

168

PNRI & Balai Pustaka Adat juaro bakalah manang adat sudaga labo rugi Sakali mujua sakali maiang jo hati saba diadok-i

Adat gunuang tapatan kabuik adat mati janguak manjanguak Hiduik mamancia tak baretong karajo buruak baiehnyo buruak

Adat dunia babaleh-balehan elok babaleh dengan elok Kalau nan elok dipakaikan karik nan jauah manjadi dakok

Adat mudo manangguang rindu adat tuo manahan ragam Nan mudo rindu saba dahulu nan tuo patuik balapang alam

Adat sapanjang jalan cupak sapanjang batuang Balain lubuak balain ikan pakaikan adat usah manyingguang

Adat lamo pusako usang turun tamurun sajak dahulu Baitu adat di tanah Minang anak basuku ka pihak ibu

10. TAKANA KAMPUANG

Aia dalam batambah dalam hujan di hulu tak kunjuang taduah Hati dandam batambah dandam dandam di rantau baok mangaluah

Singkarak kotonyo tinggi Sumaniak mandado dulang

169 Awan bararak denai tangisi badan nan jauah di rantau urang

Asam Pauah dari Subarang tumbuahnyo di tapi tabek Badan jauah di rantau urang sakik siapo ka maubek

Apo digulai urang paladang pucuak kacang salo manyalo Baalah untuang si anak dagang hari patang kampuang marupo

Urang Padang mandi ka Gurun mandi bakusuak si bungo palo Hari patang matohari turun dagang baurai si aia mato

Indak salah bungo limbayuang salah di pandang bajelo-jelo Indak salah mandeh manganduang salah di badan nan buruak pinto

Pulau Pandan jauah di tangah dibaliak pulau si Angso Duo Hancua badan dikanduang tanah kampuang nan jauah takana juo

11. MANGANA DIRI

Tembak nan ado alamatnyo kieh kato nyatoiah sudah Sia nan tidak baagamo tandonyo indak hambo Allah

Kudian kato basicapek kato basitinah dahulunyo Sia nan tahu di nan ampek tahu marifat itu namonyo

170

PNRI & Balai Pustaka Kato ka tangah diagak-i sunat barulang kato-kato Sia nan lai mangana diri bararti mangana ka Tuhannyo

Sambah ka tangah dipuhunkan tagak baiyo jo bamulah Sia nan ado mangana Tuhan manuruik suruah mahantikan tagah

Salam dihengong mudiak jo hilia manjapuik kato jo baiyo Barang siapo mangana dunia ingeklah inyo ka tadayo

Kato bapantun baibarat salam taunjuak jo haromat Sia nan ado mangana akirat tahulah inyo dunia mudarat

12. RUKUN ISLAM

Jokok adat basandi syarak syarak basandi kitabullah Syariat Islam banamo syarak sandi rukunnyo nan limo buah

Syarak mangato adat mamakai dunia akirat nak luruih jalan Kulimah syahadat kato bamulai Allah jo Rasul nan dipasaksikan

Nyato adat babuhua sentak nyato syarak babuhua mati Sumbayang nan limo tak buliah tidak wajib dikarajokan satiok hari

Hukumi adat hukum biaso turun tamurun nan bapakaikan

171 Rukun katigo iyolah puaso sakali satahun di bulan Ramadhan

Hukum Islam agamo Allah Quran dan Hadis dasar utamo Rukun ka ampek zakat jo fitrah nan miskin wajib ditolong nan kayo

Adat nan lazim syarak nan kawi baurek baaka di Minangkabau Rukun kalimo mangarajokan haji jokok kuaso Makah maimbau

13. MANYAMBAHKAN SIRIAH

Bukan labah sumbarang labah labah basarang di dalam buluah Bukan sambah sumbarang sambah basusun jari nan sapuluah

Limau puruik jatuah ka lambah tibo di lambah tumbuah duri Pinang mahadok siriah manyambah jari sapuluah manjunjuang duli

Sikaduduak batang balariak ureknyo bajelo-jelo Lah duduak kito di ateh lapiak handak mangaji adat limbago

Sikaduduak dalam kuali ureknyo bakuduang duo Duduak kito dalam nagari elok mambilang adat pusako

Sikaduduak di dalam dulang ureknyo bajiragauan Sabalun adat nan kito bincang eloklah siriah kito kapuakan

172 Takilek putiah rononyo gewang iakek di baju guntiang Cino Makanlah siriah sakapua surang itulah mulo asa kato

Basiliah baju takanak guntiangnyo caro Malako Makan siriah manganyang tidak sabab dek budi jo bahaso

Bukan labah sumbarang labah labah nan tabang bakuliaran Bukan sambah sumbarang sambah sambah siriah hambo sambahkan

14. PITARUAH MANDEH

Bakain bakendang-kendang baukia bapucuak rabuang barintiak baragi tido Upiak kok sampai anak gadang pacik pitaruah bundo kanduang usah tadorong-dorong sajo

Kiriman rajo dari jauah kain dipakai nak rang Magek Mulonyo lauik ka ditampuah ingek4 karang ka mahambek

Kain basuji banang ameh tanunan puti rang batipuah jahik nan caro Mandahiliang Mangko baitu kato mandeh rusuak jalan jokok ditampuah patuik luruih makanan bandiang

Lah kambang bungo ilalang tumbuah di parak nak rang Ranah

173

PNRI Balai Pustaka kambang sarumpun jo sidingin sacakak jo ruku-ruku Mandeh sapantun alang-alang sajak mambubuang dari tanah mabuak dipusiang-pusiang angin seso diputa dek limbubu

Babungo ilalang Pauah makanan anak buruang alang sarato jo murai batu turun manyasok bungo pandan hinggok di koto rang Maninjau mangungguang bungo di karangan Kok putuih tali nan taguah mamakiak kumpalan banang manangih tali taraju tapi dek Tuhan manggarakkan sampai manyisik langik hijau haram den lupo di ganggaman

15. UNDANG PUSAKO

Dirandang-randang mamasok tatangguak ikan gulamo Dibilang-bilang diatok dicurai si tambo lamo

Tatangguak ikan gulamo tigo garundang nan di hulu Dicurai si tambo lamo tigolah undang nan dahulu

Tigo garundang di hulunyo garundang gadang di dalam samak samak taganang aia karuah sikua marapuang tingga duo Partamo undang si lamo-lamo kaduo undang si gamak-gamak

174 katigo undang si mumbang jatuah itulah undang maso kutiko

Dibalah-balah patigo sirauik pambalah rotan Adapun Luhak dibagi tigo nan adat dibagi salapan

Biriak-biriak turun ka sasak dari sasak turun ka pandan Dari niniak turun ka mamak dari mamak ka kamanakan

Jaik bajaik tapi kasua suji basuji tapi banta Kalau rahik di dalam usua titiak sajo pado nan asa

Niniak Parpatiah nan Sabatang pandai malukih cupak gantang Ulehlah tanun nan tarantang panulak buatan datang

Ramo-ramo sikumbang jati Katik Endah pulang bakudo Patah tumbuah hilang baganti pusako tingga baitu juo

16. TAPALIHARO

Kalau maliek sarang tampuo tagantuang sarupo batali ijuak Kalau maliek paliharokan mato kuranglah cinto ka nan buruak

Kalau lado sadang babungo usah dicabuak bakuliliang Kalau talingo tapaliharo pandangaran buruak indak mahampiang

\ 175

PNRI Balai Pustaka Kalau mancacek elok ditingkah di sinan bunyi mangko basuo Kalau mangecek paliharokan lidah upek jo puji indak sarupo

Kalau manjalo mancari ikan usah mambalakang arah ka mudiak Kalau manjambo paliharokan tangan harato urang ijan diambiak

Kalau basampan ingek-i karang usah talantak tasarondang Kalau makan talampau kanyang paruik bangkak pangana hilang

Kalau ka makan tanaklah nasi usah takasiang talambiak bana Kalau bajalan paliharokan kaki usah tataruang bakeh nan data

17. ELOK BURUAKNYO NAGARI

Bintang Kajora tabik sanjo hilang manjalang tangah malam bisuak manjadi bintang Timua Batiuik angin Sikutaro dulang mandulang angin topan di sinan adat nyato paguno

Di mano kain ka baju diguntiang indaknyo sadang lah lakek mangko diungkai Di ma nagari nan ka maju adat sajati nan lah hilang rantiang jo dahan nan dipakai

Bakarih duo sapasang pusako Parpatiah - Katumanggungan

176

PNRI & Balai Pustaka tigo jo niniak Suri Dirajo Adat lamo pusako usang jokoknyo lapeh dari tangan alamat nagari ka binaso

Tabang barabah jo bingkudu tabang sakawan ampek limo hinggok di batang buah palo Elok nagari dek panghulu rancak tapian dek rang mudo baiaknyo kampuang di rang tuo

Daturunkan padi di rangkiang handak ditumbuak dipabareh dijamua di laman data ditumbuak buang kuliknyo lalu ditampi pulo dahulu di sinan bareh mangko manjadi Kalau maukua samo panjang jikok manimbang samo barek bajalan luruih bakato bana malatakkan sasuatu di tampeknyo itu nan cupak di panghulu mamimpin kaum dalam nagari

18. INGEK SABALUN KANAI

Kato panghulu kato manyalasai kato adat kato hakikaek Kok talamun patuik dikisai alua jo patuik nak saikek

Hulubalang kato mandareh pagawai kato basipaek Antaro masin dangan padeh di sinan warih mangkonyo dapek

Kato guru kato pituah

177 6r PNRI Balai Pustaka kato dunsanak kato paringatan Kuncilah batin jan taruah budi nan jangan kalihatan

Kato parampuan kato manuruik manuruik kato si suami Labiahkan rusuah dangan takuik jarek sarupo jojarami

Manuruik sapanjang alua manampuah sapanjang jalan Agaklah langkah kok talanjua kudian kok jadi sasalan

Rarak kalikih dek bindalu tumbuah di hulu tapi tabek Kok abih raso jo malu bak kayu indak bapangabek

Aua di atok tungku ureknyo sarang sipasan langgundi di sawah ladang sariak nan indak babungo lai Mambuhua kalau mambuku mauleh kalau mangasan budi kok dapek di urang hiduik nan indak paguno lai

19. IBARAT AIA

Aia ado pasang suruiknyo kaadaan manusia tiado tatapnyo Kok kayo tak tatap di kayonyo di satu maso bansaik kok tibo

Aia bariyak tando tak dalam aia bakuncang tando tak panuah Alemu ditaruah baru saganggam

178

PNRI & Balai Pustaka tapi maota babunyi ampuah

Aia gadang batu basibak musuah datang urang bakuak Nan luko juo nan manyiuak rasan minyak kumbali ka minyak

Aia diminun raso duri nasi dimakan raso sakam Dek sangaek tahibo hati patah salero ramuak di dalam

Aia dicancang indak ka putuih babantahan urang badunsanak Hukum dunsanak indak kan hapuih namun dunsanak tatap dunsanak

Aiajaniah ikannyojinak korong kampuang aman santoso Elok martabat roman pun rancak nan gadih-gadih nan mudo-mudo

Aia nan tanang mahanyuikkan tinggi alemu randahlah hati Alemu padi nan tapakaikan kian runduak karano barisi

Aia nan tanang ijan disangko indak ado babuayo Urang pandiam ijan disangko salalu urang baiak sajo

Aia mato jatuah ka paruik aia mato jatuah ka dalam Susah sulik tak suko manyabuik dipikua surang siang jo malam

Aia disauak rantiang di patah adat urang dituruik-i

PNRI Balai Pustaka Bumi dipijak rantiang dipatah di ma nagari ka dihunyi

Aia jo aia kudian basatu nan sampah katapi juo Salisiah safamili kito mambantu urang baelok tasisiah kito

Aia susu dibaleh jo aia tubo Sagalo kabaikan dibaleh jo buruak sajo

Aia cucuran atok turunnyo ka palambahan juo Tingkah laku mandeh jo bapak manurun juo ka anaknyo

20. JUARO ALEK NAK KA TANGAH

Sipangka Takilek kapa nan gadang kapa nan datang dari Banja tantang muaro hilia mudiak ka tapi handak mandakok sarek muatan urang banyak nakodoh tagak di galadak balabuah kapa sakutiko Sampai di hari nan kapatang alah baturuik dek sipangka mambawok siriah nan sacabiak mambawok pinang nan sagatok ka hadapan niniak dangan mamak sarato mandeh dangan bapak handak mahadiri karajo nangko

Lah tumbuah karambia tinggi tumbuah karambia nan sabatang

180 pucuak dikanduang awan mego disakah anak bidodari lalu dibawok tabang tinggi Baa toh nyo lai tu kini kok nan di hilia alek lah datang kok nan di mudiak alek lah tibo sipangka bagadang hati mananti alek mahadiri

Babunyi tabuah ampek-ampek tabuah larangan dang namonyo manyahuik tabuah nan banyak batingkah batikai-tikai takajuik buruang di rimbo Kok suduik banamo ampek kok ririk baitu pulo kadudukan niniak dangan mamak alim ulama cadiak pandai sarato alek ka samonyo

Kayu gadang banyak babuah nan tumbuah di tangah koto manjulang ka langik tinggi daun nan tuo jatuah baserak nan mudo tingga dijampuaknyo Kini juaro nak ka tangah manampuah ririk jo karajo kok ado taadok tabalakangi rilah jo maaf hambo pintak adat baitu dahulunyo

Sialek Kain ditanun rang Koto Gadang bapantang dipakai lusuah sahalai banang tak namuah larak dipakai anak puti-puti Sunat kato dek baulang

181 pasa jalan dek batampuah lazim di adat kawi di syarak buah panitahan dianjuang tinggi

Si kukuik babaju balang si Santi babaju suto Kok dituntuik kami lah datang kok dinanti kami lah tibo

Buruang banamo reno ali nan inggok di kayu aro mancotok anak barabah anak mantilau dikaja pulo Lah lamo adat di nagari elok pusako di nan tuo manantang juaro nak ka tangah di kami indak mangapo Lah dalam adat nan bapakai lah dalam limbago nan batuang Nan elok baiak ditalangkai nan buruak samo kito buang

21. SIRIAH TALATAK DI CARANO

Dari Japun handak ka Japun dari Japun ka banda Cino Cino mamuek pacah balah Ampun baribu kali ampun ampun dek niniak mamak hambo nan gadang basa batuah

Apo badakak di palano parmato jatuah ka lambah Duduak hambo lai batanyo tagak hambo mambilang sambah

Karambia di tangah padang tumbuahnyo luruih bak tali

182

PNRI & Balai Pustaka tampak nan dari ujuang koto Kok limbago alah takambang kok adat alah tadiri siriah talatak di carano

Rang Siak di Koto Alai hiliakan sawah di aro ka mudiak babaliak indak Kok banyak siriah di balai saketek dalam carano rilah jo maaf nan dimintak

Anak rang Sungai balantiak batuduang tuduang karakok talatak ateh kapalo taduah hujan mangkonyo basah Kok siriah mintak dicabiak kok pinang mintak digatok talatak ateh carano tahedang di tangah-tangah

Janjorak bungo janjari kambangnyo sakali tigo Siriah galak pinang manari mandanga tamu nan lah tibo

22. SIPAT-SIPAT NAN BURUAK

Langgondi di tanah tumbuah daunnyo ka pupuak lado Hati nan rajo dalam tubuah buruak hati ramuak anggoto

Apo badabuak masuak padi pisang babuah mudo-mudo Hati busuak basipat dangki dielok urang inyo tak suko

183

PNRI 4E- Balai Pustaka Bakabek padi dalam buntia bawok ka kincia manumbuaknyo Maupek puji elok bapikia di sinan hati taguliciaknyo

Buah manggih bali di pakan lah masak mangko dikampo Hati bangih jan dipaturuikkan kok hilang aka di kapalo

Dalimo tumbuah di pusaro dicabuik mangkonyo mati Urang paduto tak dipacayo lain dimuluik lain di hati

Lah pasuak parian tuo aia di dalam baserakan Hati busuak hati cilako aib urang suko mambukakkan

Manjaik jo banang suto suto diambiak ka tarawang Kalau kikik di ateh ado tando di dunia nak hiduik surang

Ka tangah padang maracak kudo digatiah mangko dilacuik Rang gadang tahu di gadangnyo nan ketek mati tasapik

Rami balainyo Payokumbuah hari Akad nan rami bana Sia nan suko bakato kumuah tandonyo urang babudi kasa

Dikilang tabu ka tangguli aia ditapih tapisan kain Nak tahu disalah diri tanyokan malah di urang lain

184

PNRI & Balai Pustaka Babendi-bendi ka pasa Matua bakelok tantang kampuang tangah Hati tinggi jadi takabua urang takabua udu Allah

23. NAN BAK AYAM

Ayam putiah tabang siang hinggok di kayu mararasi Batali banang batambang tulang tando jahek nan lah tabeti

Ayam hitam tabang malam batali ijuak batambang tanduak Nan hinggok ka rimbo dalam sulik katarangan karajo buruak

Ayam tapauik disemba alang panek manjago-jago sajo Payah mamacik supayo jan hilang indak rasaki takirok juo

Ayam lago sakandang bakucatak sasamo awak Bara hariak bara guretang indak balarai cakak badunsanak

Ayam lapeh tangan bacirik maluma tangan bakatepek Jariah payah bukan sadikik hasia indak malu pun dapek

Ayam tangkeh di galanggang itulah inyo ayam aduan Pamimpin nan tangkeh dalam bajuang ahli pidato candokiawan

Ayam batalua di padi mati kalaparan itiak batalua di aia mati kahausan

PNRI Balai Pustaka Kalau usaho bamalas-malasan di nagari kayo rayo mularaik badan

Ayam batalua ciek heboh sakampuang katuang batalua banyak surang tak tahu Nan ketek baruntuang seketek dihebohkan urang nan kayo baruntuang banyak urang ndak tahu

24. KALAU NAK TAHU

Kalau nak tahu di urang babangso liek kapado budi bahasonyo Kalau nak tahu diurang nan balabo pandai manjago nan ka sio-sio

Di urang mulia kalau nak tahu liek kapado kalakuannyo Di urang baalemu kalau nak tahu indak nyo muak baraja salalu

Kalau nak tahu di urang nan baraka di ateh dunia mancari baka Kalau nak tahu elok laku manusia caliak kutiko babaua-baua

Carilah sahabat nan sabana kawan nan buliah ka jadi ubek Carilah guru nan ka manunjuakkan musuah kok datang buliah baingek

Carilah bini nan sabana bini nan ka satia sapanjang hari Carilah laki nan sabana laki nan ka bakeh tumpangan diri

Kalau nan kawan sabana kawan indak pangguntiang dalam lipatan Sakik sanang samo tangguangkan labo rugi samo harangkan

186 25. MANGAJI ASA

Asa ayam pulang ka lasuang asa itiak ka palambahan Kabiasaan nan sulik marubah lansuang nan tabiaso juo nan takarajokan

Asa kudo, kudojuo Asa kaladai, kaladai juo Sasuatu kumbali ka asa juo baiak jo buruak manuruik asanyo

Asa sabuik tarapuang asa batu tab anam Usah takuik pitanah urang namun nan bana tak tingga diam

Asa basubang ameh bialah talingo rompong Bia harato licin tandeh arok nak ingin dimuliakan urang

Asa barisi katimbuluak-an sananglah hati Asa lah cukuik makan jo pakaian nan lain indak dihiraukan lai

Asa ado ketek pun pado asa dapek saketek pun jadi Usah batenggang di nan tak ado sadangkan sajo apo nan lai

26. PANTUN IBARAT

Bak aia di daun taleh indak ado katatapannyo Pandirian indak nan jaleh amuah barubah sakutiko

PNRI Balai Pustaka Bak ayam kanai kapalo indak dapek bakutiak lai Dek tapek lawan bakato indak dapek manjawab lai

Bak ayam kuriak panjang ikua rancaklah rupo dipandangi Urang nan jombang tamusahua pandai mamakai mamatuik diri

Bak ayan labiah pangguntiang tacampak indak bakamehi Ibarat urang hiduik tarasiang dek bansaik atau kadapatan budi

Bak santan dangan tangguh bakato pandai samo pandai Bak alu pancukia duri bakato pandia samo pandia

Bak anjiang kadahuluan dahulu urang pado awak Labo lah lamo diharokkan dek takudian mandapek indak

Bak aua dangan tabiang hiduik nan sanda manyanda Jokok bakawan basamo gadang batolong-tolongan taguah satia

Bak aua dihelo sonsang kian dihelo kian tasangkuik Karano banyak cabangjojipang sulik salasai sangkuik pauik

Bak balam dangan katitiran rumik rasonyo kok sabaua Balaki bini kalau diumpamokan mamanggakkan tuah sikua-sikua

188

PNRI & Balai Pustaka Bak Ulando mintak tanah mintak nan indak namuah abih Baitu bana kalau tajajah kini panjajah nan lah takikih

Bak bungo ditimpo paneh layua sabalun jadi buah Ibarat saurang anak gadih rancak hilang ditimpo susah

Bak aia jatuah ka kasiak hilang nan tidak maninggakan jajak Pambarian ado samo dicaliak di sipanarimo babakeh indak

Bak itiak pulang patang manuju kandang malenggang lenggok Sarupo rang gapuak jalan malenggang bajalan kancang usah diharok

Bak kambiang diirik ka aia bajalan karano dek tapaso Karajo sarupo nan tasambia hati anggan karajo juo

Bak katak di bawah tampuruang indak tahu dileba dunia Alun panah maninggakan kampuang pikiran singkek pangalaman tak bara

Bak kaco jatuah ka batu tibo di batu hancua luluah Ibarat urang sadiah jo pilu hati nan ramuak hancua luluah

Bak kacang diabuih ciek malohjak-lonjak tangkumari Itulah urang nan tacacek kurang sopan indak babudi 189

PNRI & Balai Pustaka Bak kabau mahelo bendi sumbang jo jangga nampak di mato Hilanglah adat di nagari indak malatakkan sasuatu di tampeknyo

Bak kundua di ateh dulang indak nan tatap di tampeknyo Indak bapandirian tumbuah di urang namuah barubah sakutiko

Bak langau di ikua gajah ka ma dibawok ka ma pai Suko manuruik tak tantu arah pandirian nan indak di dalam diri

Bak mandi di dalam cupak di malah badan ka cukuik basah Hiduik manangguang tagak tak lamak sagalo tak sadang mambawok susah

Bak mambakali budak lari baka hilang budak pun hilang Itu namonyo duo kali rugi alah tarambau dihimpik janjang

Bak mandapek durian runtuah rasaki datang mauntok Indak disangko sungguah-sungguah labo nan datang taparogok

Bak mangayuah biduak hilia indak dikayuah ka hilia juo Diparentahkan karajo inyo gumbira mukasuik lah nak mangarajokan juo

Bak mahetong bulu kambiang indak ka mungkin sudah-sudahnyo Walau tumbuah abuak di kaniang payah lai badaso tido

190

PNRI & Balai Pustaka Bak manyurek di ateh aia di ma ka ado bakeh suratan Nan bak mangecek jo urang pandia di ma ka ado bakeh pangaratian

Bak manuhuak ka dalam lurah indak nan sulik ka basuo Maniayo nan tinggi bakeh nan randah itu karajo nan murah sajo

Bak maminun aia bacaciang indak katuju diminun juo Parentah nyato bulek basandiang indak satuju dikarajokan juo

Bak paneh manganduang hujan hati nan risau dibawok galak Atau bak bulan disungkuik awan hari tarang cayo tak nampak

Bak parang bamato duo mato nan tajam kaduonyo Bapisah urang kaduo-duo kauntuangan dapek dari kaduonyo

Bak palito kahabisan minyak habih minyak cahayo hilang Dek sakik gadih nan rancak muko pucek darah lah kurang

Bak parahu indak bakamudi balayia indak bapadoman Ibarat parusahaan jalan sandiri parusahaan tak ado pakai pimpinan

Bak sipontong mandapek cincin ka baa manganakkannyo Mandapek barang tak bisa dipagunokan akia kalaknyo subao sajo

191 Bak unto manyarah diri walaupun apo ka di niat Kalau sakali manyarah diri manyarah nyato indak basyarat

Bak manyasah kain dapek indak baragak saketek juo Bia lakeh lusuahnyo capek rugi indak bapokok tido

Bak batuang bulek tak basagi pipik jantan tak basarang Indak bakampuang banagari bakapanjangan hiduik tualang

Bak anau dalam baluka malapehkan pucuak masiang-masiang Balain pandapek basitangka mampatahankan pandirian dalam barundiang

Bak bujang jolong bakarih bak gadih jolong basubang bak sibuto baru maliek Uju tibo dijalang pitih sombong tibo kayo dek datang lupo diri baru bapangkek

Bak makan di daun pisang abih makan piriang dibuang Ketek hati bukan kapalang karano jaso dilupokan urang

Bak maniak putuih talinyo bak intan putuih pangarang Jatuah badarai aia mato ditimpo sadiah bukan kapalang

Bak mambulalang urang buto bak mahariak urang pakak

192

PNRI & Balai Pustaka Dibari nasihat parcuma sajo karano manarimo hati lah anggak

Bak roda padati sakali ka teh sakali ka bawah Hiduik manusia di ateh bumi kayo jo bansaik datang basiliah

Bak siriah pulang ka gagang bak pinang pulang ka tampuak Indak kan ado maraso cangguang karano di tampeknyo alah talatak

Bak kuciang dibawokan lidi sangaik takuiknyo ka dilacuik Taraso lah salah badan diri dibawok parkaro takuik tatuntuik

Bak kuciang kahilangan anak kian kumari dicari juo Nan dikasiahi hilang tak nampak alah bacarai mangkonyo seso

Bak kuciang manjapuik api dinanti-nanti indaknyo tibo Usah ka dapek nan dicari nan mancari pun hilang pulo

Bak kuciang maintai hati nan harok-harok cameh Rasaki tampak lah tagendeng sabalun dapek alun pueh

Bak mangaia kuciang hanyuik kok dapek bana apolah guno Sio-sio indaklah patuik paidah karajo indaklah ado

193 27. SUMBAYANG

Kamumu di dalam parak jatuah malayang sularonyo Walau alemu satinggi tagak indak sumbayang apo gunonyo

Urang Bayang pai mangaji ka Cubadak jalan ka Panti Maninggakan sumbayang sangaik barani saroman badan indak ka mati

Banyaklah maso parkaro maso indak saelok kutiko suko Maninggakan sumbayang kalau tabiaso indak koh takuik di api narako

Asam kandih asam galugua katigo asam siriang-riang Manangih maik di dalam kubua takana badan indak sumbayang

Manaruko di sawah bunta mananam indak bajaja lai Masuak narako badan manyasa sasa nan indak paguno lai

Ka rimbo bapikek balam dipikek jo balam jantan Kalau kito urang Isilam sumbayang nan limo wajib dikarajokan

194 VI

1. AWA KATO

Dari Japun handak ka Japun Cino mamuek pacah balah Ampun baribu kali ampun hambo mangarang maantakan sambah

Apo badakak di palano parmato jatuah ka lambah Duduak hambo lai batanyo tagak hambo mambilang sambah

Mandaki adok ka gurun manurun ka tanah tapi Pantun Adat nan hambo susun kok salah tolong tunjuak-i

Balaia sampai ka lautan baranti tantang muaro Curaian adat nan dipapakan pusako niniak muyang kito

Tambilang di baliak lansek tasisik di lambai-lambai Dibilang sado nan dapek nan tingga untuak nan pandai

Mangkuak jerong pinggannya jorong sabuah barisi nasi Sambah hambo jokok tadorong tolonglah hambo mampaelok-i

2. APO NAN CUPAK

Mancampak tibo ka tanah kanailah anak alang tabang Apo nan cupak di pamarentah

PNRI & Balai Pustaka tahu di hukum undang-undang

Mancampak tibo di hulu kanailah udang di subarang Apo nan cupak di panghulu tahu maana undang-undang

Mancampak tibo ka manduang kanailah anak bagubalo Apo nan cupak dek Bundo Kanduang tahu di alat rumah tanggo

Mancampak tibo ka dama kanailah lapiak sumbayang Apo nan cupak dek ulama tahu di ay at undang-undang

Mancampak tibo ka lantai kanailah kain takambang Apo nan cupak dek cadiak pandai tahu di kato undang-undang

Mancampak pulo ka Kualo kanailah anak bada balang Apo nan cupak dek rang mudo tahu pamenan undang-undang

Siturak namo bilalang Inggririh pandai baniago Alah bacupak alah bagantang alah baradat bapusako

3. JOKOK

Jokok banyak bakato-kato di sinan jalan masuaknyo duto Jokok balabiah-labiahan suko baibo hati tando ka tibo

196 Jokok kito kurang siasek itulah tando karajo ka sasek Mandidik anak kok indak ingek baru lah gadang manyeso rang gaek Jokok banyak mancacek urang itulah tando diri nan kurang Kok banyak tidua siang-siang sio-sio umua tabuang Kaba sadiah jokok tadanga hati manarimo handaklah saba Kaba suko pulo tadanga syukur ka Tuhan jo hati rela Jokok ado urang mangadu asa usua-nyo pareso dahulu Kok tibo cobaan Tuhan nan satu sabakan malah hati salalu Jokok bakato jo lamah lambuik urang mandanga suko manuruik Bakato kasa atau jo caruik mambuek rang bangih mambirunguik Jokok mambuek karajo batua ingeklah Tuhan usah takabua Babuek salah kok lah talanjua mintaklah tobat kok leh mukabua

4. TIGO LIMBAGO Talatiah puntiang di hulu di bawah kumpalan tali Asa mulo rundiang dahulu tigo limbago nan tajadi

Barundiang bamusawarah ketek diamba gadang randah dianjuang tinggi Partamo sambah manyambah

197 kaduo siriah jo pinang katigo baso jo basi Kato dibawo bamupakat rundingan dirantang panjang ka tangah sidang mujilih di sinan putusan diparambiak Sambah manyambah dalam adat tali batali undang-undang tasabuik jo muluik manih tapakai jo baso baiak

Sambah dibawo jo baiyo dalam sidang mujilih nan hadia lah boneh bak padi nan satangkai pulang babaliak ka pamuhun Muluik manih calempong kato baso baiak gulo di bibia dalam cupak nan piawai banamo adat sopan santun

Adat di lauik bajurumudi adat di sabuang bajuaro adat di alek barajo janang Kok dikaji tantang si jurumudi angin basiru dikatahuinyo sarato ombak nan basabuang

Tabang malayang ramo-ramo talayok tabang ke nan kalam banyaknyo duo kali tujuah tak nampak lai dari jauah Kok dikaji tantang si juaro tahu di tuah sisiak ay am tahu dibulang nan bakicuah pandai managah manampin taruah

Rancak carano bukan kapalang baukia tapi balereng

198 puti di mano nan mamacik manyonsong tamu nan datang

Kok dikaji tantang si rajo janang tahu dihereng dangan gendeng tahu dicakah dangan kaik tahu manjago labiah jo kurang

5. BASIDONO Adat basawah maso dahulu mangiriak lampok basidonokan Ramilah urang kutiko itu lampok nan gadang basarayokan Sawah gadang piriangnyo laweh sabaliknyo marawa tatagak Sorak jo pantun baleh mambaleh mairiang pulo urang nan banyak Lampok usai jarami dikisai padi ditampi dianginkan Rang mudo basilek manari kalua sagalo bunyi-bunyian Rami galanggang di tangah sawah nak maliek pamenan mato Talempong jo gandang tingkah batingkah pupuik liole baibo-ibo Galanggang usai nasi talatak daun pisang ka ganti pinggan Duduak bajamba urang nan banyak nasi dimakan sanok diminun

6. TANYO JAWAB TANTANG SIRIAH Alek Lah hilia kureta Solok mambawo daresi banyak manuju ka Sawah Lunto

199

PNRI & Balai Pustaka Jokok carano ka disingkok urang balimo badunsanak alahkoh cukuik kasadonyo

Sipangka Basimpang jalan Batutagak ka hilia taruih ka Maninjau Balingka namonyo koto Urang balimo badunsanak kurang kok hanyo jo timbakau timbakau kan lai Tuan bawo

Alek Anak rang koto Pahambatan nak lalu ka Koto Tuo Batanyo kami bakeh Tuan dari ma koh asa siriah nangko

Sipangka Taganang aia di kubangan hanyuik cikarau mudo-mudo Kok itu Tuan tanyokan siriah ko karakok asa mulonyo

Alek Dari Malalak ka Pahambatan jalan malereng gunuang Singgalang Kami nan mintak ditarangkan barapo halai siriah sagagang

Sipangka Marawa di puncak bukik tampak nan dari ujuang Pulai tandonyo rajo nan ka datang Etonglah bintang di langik bilanglah kasiak di pantai sakitu siriah sagagang

200 A lek Ramilah pasa Bukiktinggi rami manjalang pukua duo Sabuah lai nan tanyo kami di ma koh asa pinang mudo

Sipangka Padang Sarai ikannyo banyak ikan nan datang dari Muaro Batungkuih arai jo kulipak dari sinan asa pinang mudo

Alek Banyaklah urang pai baralek mancaliak boko pacu kudo Bukan kami salah siasek apokoh tandonyo pinang mudo

Sipangka Badantuang badia ateh bukik ka lurah sampai gaganyo Harun manih ruponyo kulik itu tandonyo pinang mudo

Alek Tarantang kawek bagai tali tonggak manupang baantaro Ciek lai juo tanyo kami sadah pensi dari ma asanyo

Sipangka Ramilah pasa Bukiktinggi hari Rabaa jo hari Satu Kononlah asa sadah pensi dari danau di lauik Sumpu

201 Alek Rumah gadang namonyo rumah atok ijuak namonyo atok batingkok bamego-mego Kok iyo siriah ka dikunyah kok iyo pinang ka digatok di mano asa gambia nangko

Sipangka Takambang layia tiang tujuah lakeklah kunci tujuah pasak barangkek pulang dari Muaro Di dalam Luhak Limo Puluah nagari banamo Sarilamak di sinan asa gambia nangko

Alek Anak rang di Sawah Tangah nak lalu ka Kurai Taji Kok iyo siriah ka kami kunyah cakua di mano paharuni

Sipangka Aia Tirih Kualo Padang labuhan biduak nan tiok hari Abih manih sapah dibuang apo gunonyo cakua lai

Alek Biduak ameh sampannyo ameh pandayuang dari tambago Siriah abih pinang lah kameh carano bak apo koh kironyo

Sipangka Kok sayuik buliah diuleh

202

PNRI & Balai Pustaka nan lapuak diganti juo Siriah abih pinang kok kameh carano babaliak bakeh nan punyo

7. SUKO MAMUJI DIRI

Tabuang ka Sawah Lunto jadi kuntarak di Umbilin Sia nan dangki ka dirinyo labiah dangkinyo ka urang lain

Manaruko di Ragitaji basuo tajak patah punco Urang nan suko maniayo diri tando tak dapek dipacayo

Dek tubo makonyo mati dek batangka makonyo gaduah Lidah nan suko mambanakan diri urang mandanga banyak takicuah

Bak basi baiak diringgiti nan rancak batambah elok juo Tahanlah hati mamuji diri jaso nan banyak urang tak lupo

Dek hujan sajo tibo galodo banyak sangsaro ditimbuakannyo Urang nan suko mamparagokan jaso mangaku kuaso syiriak jadinyo

Baturang banang baturak batulih kain baragi suto Aib urang usah dibukak aib diri elok pareso

8. HAMPO

Tong nan kosong nyariang bunyinyo 203 karano inyo indak barisi Urang nan bodoh gadang otanyo kalau nan pandai awak sandiri

Anjiang manyalak tak kan manggigik alah kakobeh nan bak kian Bara garatak bara saringik tapuak tarajang indak basampaikan

Harimau mangaum indak manangkok mandanga ngaumnyo urang lah lari Bangih mamakiak sarato bilobok tak sampai malakekkan tangan jo kaki

Gadang bungkuih indak barisi gadang hantak indak nan lalu Gadang ruok indak tabeti manggantang asok karajo salalu

Gadang pasak dari tiang pasak nan indak namuah lalu Pancarian ketek kaluanyo gadang hiduik boroih indak manantu

Di gunuang handakkan aia di lurah handakkan angin Bakandak sajo tak bapikia tampek bakandak kasulitan

9. DAYO SET AN

Bak manakiak kayu di rimbo gatah nan caia bapantingan Karajo tak baiak dikarajokan juo itulah manusia didayo setan

Kuniang-kuniang si buah lansek dibawo urang ka Pandai Sikek Urang tuo babuek jahek

204 ibilih setan mambawo sasek

Layang-layang bari batali tabang mambubuang ka udaro Maupek bagunjiang patang jo pagi di sinan setan tampeknyo manjo

Ka Muaro pai manjalo banyaklah ikan nan tabawo Rang mudo nan rambang mato namuahlah setan mampakudonyo

Kayu banamo kayu kamat tumbuah tacampua di ladang pokat Kalau rang tuo pandai bahimat setan tak suko jadi sahabat

Mudo-mudo buah mangkudu diparam mangkonyo kampuah Anak mudo kuek baguru ingeklah setan nan jadi musuah

10. B A A

Baalah katam ka maja anaknyo bajalan batua Kalau murik tak pandai baraja tandonyo guru nan indak batua

Baa bunyinyo gandang baitu pulo malah tarinyo Baa parentah nan datang sasuai handaknyo jo karajo

Baa hari indak ka hujan koncek di talago babunyi salalu Dek dimintak bakapanjangan akianyo dapek juo nan katuju

205

PNRI Balai Pustaka Baa kato tukang uruiklah asa urek jan takilik Bakeh rang pandai kok manyarah karajo salasai indak nan sulik

Baa ka mungkin mandikai handak balago jo durian Di ma ka dapek nan sasuai kayo jo mikin dipalawankan

11. MAMPABASOKAN MINUN MAKAN

Sipangka Hanyuiklah bungo dari hulu bungo batampuak bakabek-kabek makanan punai jo barabah barabah tabang mangirab tabang kutiko tarang bulan Ampunlah kami di Panghulu niniak mamak sarato alek mamuhun mandatangkan sambah jamba tahidang mintak disantap nak sanang hati sipangkalan

Alek Takato rajo nan bagak itulah rajo dari Bantan iyolah rajo nan badaulat takanak mangkuto di kapalo bapaluik ameh baipuah batabua intan jo podi Salam jo maaf hambo mintak salorong pasambahan dari Tuan lah hambo bawo kato mupakat bukanlah hambo nan babaso niniak jo mamak nan batangguah usahlah Tuan duo hati

206 Sipangka Lalang babuah bak milukuik tumbuahnyo di tapi balai daun diambiak rang patani basabik bajamua pulo dikabek-kabek jo tali mansi Jamba ganok hidangan cukuik kok indak tarago Tuan parenai alang tahibo hati kami disantap juolah handaknyo nak nampak tando putiah hati

Alek

Kapa balayia basulambek masuak kualo banda Taluak kapa nan datang dari Judah bakuran-kuran candonyo asok nampaknyo sarek jo muatan antah karoma antah cokalat bacirabuik kuli karajo barang nan turun bapeti-peti Janjang nan sudah kami tingkek bandua nan sudah kami tapiak siriah di carano lah bakunyah daun jo santo lah baisok satantangan minun jo makan kok saba Tuan jo mupakat mamintak kami basamo-samo dangan sasungguah-sungguah hati

Sipangka Babega-bega tabangnyo alang ayam manyuruak masuak samak samak baluka jolong tumbuah dek takuik badan ka mati di sinan inyo basambunyi

207 Jamba" paminun lah tahidang diparenai juo mangkonyo rancak usah handaknyo batangguah-tangguah baitu pintak dari kami mohon liandaknyo pintak dibari

Alek Cincin ameh babalah rotan buatan tukang Guguak Randah di toko baru di Pasa Ateh Bukittinggi namo kotonyo parmato indak bakanakkan cincin ka tando batunangan Nasi basanduak balatakkan langkok sarato jo juadah piriang baukia aia ameh cangkia basiriang ameh pulo kok iyo kami ka makan samo handaknyo sipangkalan

Sipangka Mantilau namonyo buruang hutan gadang nan bagai balam Jambi ditangkok lalu dijinakkan pamenan rajo Malako saso makannyo tiok hari Kalau baitu kato Tuan sananglah pulo hati kami Tuan makan kami kawankan basuahlah jari nan limo dengan bismillah kito muloi

12. PAM BAGIAN CADIAK

Adapun batiak sabana batiak kain lusuah ragi tak usak Adapun cadiak sabana cadiak

208

PNRI & Balai Pustaka cadiak paguno di rang banyak

Banyaklah batiak parkaro batiak batiak pakalongan batiak nan ampuah Banyaklah cadiak parkaro cadiak pambagiannyo adolah tujuah

Partamo cadiak dakwa jawab baguno dalam parakaro Ado tanyo tarasiang jawab bapantang alah basilek kato

Kaduo cadiak kaji mangaji bakeh nan binguang balanteh angan Kapalo tatakua muluik takunci jo urang pandai kalau baadok-an

Katigo cadiak kecek mangecek suko maota di kadai kopi Tasabuik santiang di lua rapek di dalam rapek tak panah babunyi

Kaampek cadiak cando ka iyo bungkuih elok pangabek kurang Kumari tangguang sagalo caro ka bajak unjua ka singka ampang

Kalimo cadiak tipu manipu suko manangguak di aia karuah Urang tasasak awak pun lalu hala jo haram tak marusuah

Kaanam cadiak nan tiok sasuatu banyak alemu di dalam dado Dunia akirat sagalo tahu elok jo buruak bateh tiado

Katujuah cadiak tahu pandai cadiak paguno di rang banyak

209

PNRI ■— Balai Pustaka Kok kusuik amuah manyalasai karajo elok tak panah manulak

Babatang sandi andiko badahan cupak jo gantang Baurek matan limbago rimbun daun adat takambang

Babungo mungkin jo patuik buah kato bana dipakai Urang banyak namuah maikuik kalau leh cadiak tahu pandai

13. PANYALASAIAN SANGKETO

Panyalasaian sangketo kini dikaji di muko hakim manuruik adat Samacam namo pulo dibari dek niniak kito rang tuo adat

Kusuik salasai karuah nak janiah namuah badamai sagalo sangketo Mahabihkan sagalo silang salisiah gabuak diampeh itu namonyo

Salisiah hilang sangketo abih kaduo pihak indak nan kanai Gabuak diampeh mangkonyo jinih nan basangketo alah badamai

Kalau parkaro bakalah manang miang dikikih itu namonyo Nan miang bialah tabang nan batua manang sandirinyo

Panyalasaian sangketo nan ciek lai puntuang diambuih pulo caronyo Urang nan kalah diturunkan gensi hukum pajabaik misa umpamo

210

PNRI & Balai Pustaka Diambiak misa ka pajabaik atau pagawai di nagari Karano basalah diturunkan pangkaik puntuang diambiak pananak nasi

14. TAGAK PANGHULU

Dago dagi mambari malu sumbang salah laku parangai Jalankan nan bana dek panghulu pantangkan kusuik tak salasai

Samun saka tagak di bateh umbuak umbi budi marangkak Kiri kanan riak mahampeh di tangah-tangah panghulu tagak

Payokumbuah baladang kunyik dibawo nak rang ka Kuantan Tak namuah kuniang dek kunyik bapantang lamak dek santan

Babaju guntiang Ampek Angkek dipakai nak rang Mandiangin Kok ado gurtjiang jo upek disangko sitawajo sidingin

Basimpang jalan ka Talu basimpang tantang nagari Panti Kok manyimpang dari nan baitu dimakan sumpah biso kawi

15. INDAK SAH

Baparak ka tangah koto tampek batanam sulasiah Jambi Kalau tak banyak kitab dibaco indak lah sah manjadi Kadi

211 Tabang maninggi buruang murai hinggoknyo di tanah padang Kalau barani tak dipakai indak sah jadi dubalang

Rami balainyo Lubuak Basuang ado satangah mambawo patai Kalau tak tahu kato bahubuang indak sah jadi pagawai

Ka balai ka V Koto lah patang mangkonyo rami Kalau tak pandai mahubuang kato indak sah manjadi manti

Urang di lasuang manumbuak padi sado nan caruah ditampi juo Tak namuah manunjuak maajai indak sah jadi rang tuo

Nasi ditanak kok badatuih alah dimakan mako taraso Rakyat nan banyak kok tak tauruih indak sah manjadi rajo

16. DETA

Badeta panjang bakatuak tak dapek diukua panjang tak dapek dibidai leba Deta takanak jadi saluak pakaian panghulu dalam kampuang limbago adat nan barasa

Bayangan isi dalam kulik badeta saluak batimbo Lingkaran kaniang nan salilik ikeknyo santuang jo kapalo

212

PNRI & Balai Pustaka Badeta batiak basaluak timbo pakaian adat urang Minang Dek bijak niniak nan baduo dirubah bantuak deta datang

Dibantuak deta takambang disamek jadi saluak timbo Kok gapuak lamak tak tabuang dek pandai mako alam santoso

Alun takilek alah takalam bulan lah ganok tigo puluah Alun diliek alah bakinyam raso lah sampai dalam tubuah

Lebanyo pandindiang kampuang pandukuang anak kamanakan Parawok gonjong rumah gadang di rumah tanggo jadi hamparan

Ka payuang panji di halaman panuduangi urang korong kampuang Sarikat warih mandirikan sakato kaum mako dianjuang

Kalau paneh bakeh balinduang kalau hujan tampek bataduah Dek anak kamanakan nan sapayuang salingkuang cupak adat nan taguah

Panjangnyo nan palingka kaum palilik kampuang, koto jo ranah Panghulu itu sabuah hukum sinan nagari mangko batuah

Kato pusako niniak dahulu sarupo lauik leba nan dalam Jokok dibalun sabalun kuku jokok dikambang saleba alam

213

PNRI & Balai Pustaka 17. BAJU GADANG

Babaju hitam nan gadang langan tasenseng langan bukan dek bangih Pandinginkan raso angek badan pahampeh gabuak maknyo habih

Siba batanti timba baliak mangilek mangalimantang Jaik nan indak dapek dicaliak sabalah ka pangka langan gadang

Arati mauleh tak mambuku bagai mambuhua tak mangasan Pangka langan jaitan baju manganduang maana jo kiasan

Budi aluih bak lauik dalam bia ditampuah baombak tido Sipaiknyo pantang kasilauan pasia mangapuang dikalekkannyo

Misia langan makau kaamasan gadang baapik jo nan ketek Tando rang gadang lah kanampak-an ado pangiriang jo panungkek

Jambo jo jangkau nan baukua unjuak baagak bahinggokan Murah jo maha bateh ukua tinggi jo randah ado padoman

Lihia nan lapeh bakatuak tido babalah sampai ka dado Nyato bana leba alamnyo bapadang lapang laweh buminyo

Dek kabuik gunuang tak runtuah dek aia lurah tak panuah

214

PNRI & Balai Pustaka Dek angin bukik tak jatuah dek ikan aia tak karuah Martabat rang gadang iyolah nyato bahati saba badado lapang Tagangnyo bajelo-jelo kanduanyo badantiang-dantiang Baju hitam baju angkatan indak basakuih sabuah juo Bapantang manarimo pambarian namun tugeh dijalankan juo

18. ATURAN LATAK Kok lantak sabana lantak nan lungga diarekkannyo Kok latak sabana latak malatakkan sasuatu di tampeknyo Jokok nan ketek ka pasak suntiang nan luruih ka tangkai tajak Pandai maamba di nan cupiang suko batenggang di nan tidak Jokok nan luruih ka tangkai tajak nan bungkuak ka kuak singka Suko batenggang di nan tidak pandar baranang di nan dangka Jokok nan lumpuah paunyi rumah nan patah pangapik ayam Kayo jo bansaik tak barubah namun niniak mamak balapang alam Nan buto paambuih lasuang nan pakak palapeh badia Usah dikicuah urang nan binguang tunjuak ajai kalau nan pandia

Nan kuek paangkuik baban nan bagak pahadang musuah

215 Tatap nan bana dikamukokan kalau nan ukan dibuang jauah Nan binguang suruah sarayo nan cadiak bawo barundiang Kalau talatak di tampeknyo indak nan bulek ka basandiang

Nan pandai bakeh baguru nan tuo tampek batanyo Manampuah pamatang nan baliku nan sanang disusahkannyo Nan pandeka lawan basilek nan tahu bakeh batanyo Kalau talatak alah ditampek di sinan adia makonyo tibo

19. KARIH Karih sinjato kabasaran sisampiang jo cawek nan tampeknyo Sisiknyo tanam tabukan ka kida condong lataknyo Dipesong mangko dicabuik tumpuan puntiang ka gembonyo Timangan hulu kayu kamaik tak baambalau lah kukuah sajo Bamato baliak batimba sanyawo pulo jo ganjonyo Guyahnyo bapantang tangga pantang balampeh maasahnyo Tangah tigo patah bingkuaknyo tapi luruih tak baliku Luruih tarantang banang suto bantuak dimakan siku-siku

Tajam tak rago dibagabuih antah nan labiah pado taji

216

PNRI & Balai Pustaka Rambuik diambuih namuah putuih tapi bapantang malukoi

Ka parawik lahia jo batin ka pangikih miang di kampuang Miang nak kikih ditabangkan angin bungkuak sajangka nak tahambuang

Ipuah nan turun dari langik bapantang katawaran biso Kasatian karih kalau disabuik jajak ditikam mati juo

Karih sampono ganjo erah lahia batin pamaga diri Patah lidah ka bakeh alah patah karih ka bakeh mati

Adapun cupak duo baleh jadi pagangan dek panghulu itulah suri nan tarantang Cupak kok dipapek urang manggaleh jalan kok dialiah urang lalu tikamkan karih nan dipinggang

20. BAA NAN ELOK

Eloklah bajaguang-jaguang samantaro padi alun masak Nan kurang nambek dibuang sabalun dapek ganti nan rancak

Eloklah baputiah tulang daripado baputiah mato Bia mati hati leh sanang pado malu datang manimpo

Elok bamusuah jo rang pandai pado bakawan jo rang binguang

PNRI & Balai Pustaka Musuah cadiak dapek manilai kawan binguang indak manolong

Eloklah jadi ayam batino supayo hiduik nak salamat Marandahkan diri kalau leh suko hiduik tajauah dari mularat

Eloklah bapadi saganggam asa leh jo sanang hati dari bapadi salumbuang tapi jo susah hati Rancak hiduik leh sanang diam kurang makan dapek dicari daripado kayo padi balumbuang tapi seso patang jo pagi

21. KALAU ALUN

Alun dianju lah tataruang alamat badan ka binaso Mulai karajo alun lansuang ado halangan nan manimpo

Alun diimbau alah datang alun disuruah alah pai Bapak mandeh bahati sanang kalau anak leh mangarati

Alun pai lah babaliak agak-agak ambiak ka bicaro Mamareso kurang salidiak bapacik indak di nan nyato

Alun baranak lah ditimang di sinan hiduik mangko bedo Alun tantu labo ka datang alah dimabuak kiro-kiro

218

PNRI & Balai Pustaka Alun bagigi lah manggigik alun bakuku lah nak manggawik Bak ibarat pajabat alun babisuluik alun tantu bakuaso lah nak maracik

Alun bataji lah nak bakukuak ayam jantan nan ka gadang-gadangan Ibarat rang mudo basipat gaduak alemu alun kauju-ujuan

Alun dipanjek asok kumayan tinggi alah gadang nan balun Ibarat rang mudo pulo dikatokan salamo hiduik babini balun

Alun duduak alah maunjua indak baagak bajangkokan Sipat pandorong sipat tak batua kudian baru jadi sasalan

22. LUHAK AGAM

Luhak Agam lambangnyo sirah balukih harimau campo babintang basuduik limo di tangah tangah karih sapasang Lambang sirah barani gagah mamacik adat jo pusako jago nagari jan binaso kok datang musuah manyarang

Di ateh bintang bacayo-cayo bakijok-kijok kakuniang-kuningan malam nan kalam basuluah jadinyo Barambuih angin sikutaro basabuang ombak di lauitan adat di sinan tambah paguno

Bakarih duo sapasang

PNRI 4 Balai Pustaka pusako niniak Katumanggungan Parapatiah sarato Suri Dirajo Adat lamo pusako usang santano lapeh dari ganggaman tando nagari ka binaso Harimau Campo harimau lia pandai mancakam jo malompek bijak bajalan di nan kalam Aia janiah ikannyo lia lia nan indak namuah dapek gambaran kato Luhak Agam

23. IBARAT BAJALAN

Bajalan iyo ba nan tuo balayia iyo ba nangkodo Tiok karajo nan basamo pamimpin nan paham handaklah ado

Bajalan paliharokan kaki bakato paliharokan lidah Langkah kok salah handak ingek-i pikiakan kato walau sapatah

Bajalan sampai ka bateh balayia sampai ka pulau Tabangkalai karajo dek pamaleh tabuang hari dek bagurau

Bajalan salangkah mahadok suruik bakato sapatah dipikiri Pakai padoman alua jo patuik itu tandonyo bahati-hati

Bajalan indak sadang salangkah bakato indak sadang sapatah Kalau rundiang nan alun sudah diulang baliak bainusawarah

220

PNRI & Balai Pustaka 24. RUMAH NAN GADANG

Rumah nan gadang sambilan ruang salajang kudo balari Sajauah kubin malayang salayok alang manari

Tiang tapi panagua alek tiang tangah manti dalapan tiang dalam puti bakuruang Badindiang samia tiang salek rumiklah tukang manjangkokan si Majo Lelo tiang nan panjang

Banduanyo sambali manyambah dindiang hari dialanja paneh Pintu kaciak duo baleh buah baukia jo tampuak manggih

Atok ijuak batatah timah atua saga labah maraok gonjong tanduak kabau jantan antiang-antiang disamba buruang Cibuak marian jolong sudah janjangnyo kanso balariak camin talayang batu tapakan lantainyo loyang bakarang

Halaman cindai tagerai kasiak lumek bak ditatiang Kasiaknyo badarai-darai jarun sabuah indak hilang

Langkok jo tabek parikanan aianyojaniah bak mato kuciang Jinak-jinak Candonyo ikan di antaronyo puyu jo gariang

Sudah rumah dek bagonjong

221 sudah lumbuang dek bapereng sudah gadih dek basuntiang sudah gadang dek panghulu Rumah sudah mati lah tukang sabuah indak nan badanteng tokok abih bunyi lah aniang patuik disimak tantang itu

25. BUAH BUDI

Kalau nan kuriak iyolah kundi jokok nan merah iyolah sago kalau nan baiak iyolah budi jokok nan indah iyolah baso

Budi elok nan ka dipakai usah dicinto kalau nan buruak Kok senteng bilai mambilai kalau kurang tukuak manukuak

Kok condong tungkek manungkek kalau rabah samo tagakkan Kok panjang karek mangarek kok singkek samo paulehkan

Hormati kalau nan tuo jokok nan ketek bakasiah-i Patuah kapado ibu bapo samo gadang lawan babiri

Guru nan patuik dimuliakan kalau pamimpin disagani Urang kampuang samo patenggangkan tenggang sarato isi nagari

Kok nan lamah batueh kalau nan condong batungkek Kok hanyuik bapinteh kalau tagamang bajawek

222

PNRI 4 Balai Pustaka Kok rusuah bapujuak kalau ilang bacari Kok talamun bakakeh kalau tabanam basalami

Kok barek samo dipikua kalau ringan samo dijinjiang Hasia karajo dek saukua hilang nan barek dek barundiang

26. MARAT O

Gapuak indak mambuang lamak tukang indak mambuang kayu Nan bungkuak ka tangkai bajak nan luruih ka tangkai sapu

Rono takilek dalam bulan mambayang ka sawah bunta Nan cadiak indak mambuang kawan nan binguang indak tajua

Parmato nilam bagandiang tikuluak bajumbai alai maratuih camin di kaki bakilatan intan jo podi Nan ketek ka pasak suntiang nan satampok ka papan tuai panarahan ka kayu api abunyo ka pupuak padi

Bakain bapucuak rabuang tapi ka tapi takanak misia batabua ameh manyirah sapantun baro disungkuik malam Nan buto pahambuih lasuang nan pakak palapeh badia nan lumpuah paunyi rumah

223

PNRI & Balai Pustaka nan patah pangajuik ayam

Digantiah urang baparuah ditanun anak mudo-muao kain banamo kain biludu saluak aka silang basilang Nan binguang disuruah-suruah cadiak pandai bakeh baiyo nan alim bakeh baguru nan kayo tampek batenggang

27. CINTO NAGARI

Ikan banamo gamba lelan baranang-ranang di lauitan ditangkok anak garagasi Ka ateh taambun jantan ka bawah takasiak bulan baitu sayang di nagari

Alah babunyi katuak-katuak bunyi batingkah duo tigo Janggi sabatang lah bauntuak tanah sabingkah lah bapunyo

Ikan ameh mati baranang ikan puyu baradai banyak apuang-apuang nan tanang sajo Hujan ameh di kampuang urang hujan batu di kampuang awak namun kampuang tacinto juo

Taratak kotonyo tinggi di ujuang tanjuang babelok jalan Sayang di anak dilacuti sayang di kampuang ditingga-tinggakan

Daun siriah ka kusuak mandi bapantang ratak jo retai 224

PNRI & Balai Pustaka bagagang indak babuku barantiang indak bacabang Basatu saikek nan bak lidi kalau sarumpun nan bak sarai jokok salubang nan bak tabu misa satandan nan bak pisang

Kok ado urang nak maanjak kato pusako nak mangganti lantak supadan dialiah urang kalangkan mariah sampai mati Busuangkan dado buyuang oi nak caliakkan tando laki-laki basilang tombak dalam parang namun mati hanyo sakali

28. KATO-KATO

Kato mamak ka kamanakan itulah kato manurun Kato guru ka anak sasian tamasuak juo kato manurun

Kato nan tuo ka nan mudo kato suami ka padusinyo Kato kakak ka adiaknyo kato manurun juo sipatnyo

Dikaji kato sabaliaknyo kato kamanakan kapado mamaknyo Atau murik pado gurunyo kato mandaki itu namonyo

Baiak nan mudo ka nan tuo kato padusi ka suami Atau adiak pado kakaknyo tamasuak kapado kato mandaki

225

PNRI Balai P Adapun kato nan malereng umpamo kato jo ipa bisan Disabuik kato jo hereng gendeng usah sakali bakarupatan

Kato mandata pulo disabuik umpamo kato basamo gadang Saimbang mungkin jo patuik bakato indak bapahalang

Kalau pandai bakato-kato nan bak santan jo tangguli Kalau tak pandai bakato-kato nan bak alu pancukia duri

29. TAMPUAK NAN KA LAYUA

Tagendeng biduak nak rang Nareh ditimpo biduak nak rang Bayua Sagoh bak geneng siriah lareh kana-i tampuak nan ka layua

Sutan Kayo manggaleh loyang abih loyang manggaleh basi Kutiko bujang banyak nan sayang kalau lah tuo banyak nan banci

Si Naman manjalo todak naiak sampan turun parahu Pakai padoman atau pun tidak namonyo angin bakisa salalu

Rang Padang manjamua kain di rumpuik dibantangkannyo Duo baleh galombang angin tatungkuik pantangkan juo

Di baruah baladang kunyik ka kida basimpang jalan

226

PNRI & Balai Pustaka Jan namuah kuniang dek kunyik jan namuah lamak dek santan

30 MINTAK DIRI

Gadanglah aia Sungai Landai cindai diambiak ka basahan Bukan toh hambo cadiak pandai pusako kato nan dipasambahkan

Dititik galang rang Koto Tuo bari baukia batampuak manggih Diantikan gurindam samantaro sungguah susunan balun nyo abih

Pulau banamo pulau Cingkuak ado lauitan nan mambateh Kok kurang mintak ditukuak kok singkek mintak diuleh

Ikan sati si gamba lelan baranang manapi-napi bataduah di bawah dahan kayu Taserak lah hambo kampuangkan taicia lah hambo kamehi kok leh paguno di anak cucu

Gaduang Cino petak bapetak banyak nan ampek puluah ampek sikalat jadi tinjak-tinjak bapaluik ameh jato-jati Sabuah lai nan hambo mintak kato kok ado sorong lompek maafkan hambo banyak-banyak dari muluik sampai ka hati

227 PNRI

r

6p PN BALAI PUSTAKA — JAKARTA