SAHNE
fş¡4,’ittir rfi £ J
İlk sanatçılar, ilk sürekli izleyiciler Tosça operasının unutulmaz sanatçısı Semiha Berksoy (solda). Türkiye'de operanın ‘yükseldiği’ dönemde İsmet İnönü, yanında Milli Eğitim Bakanı Haşan Ali Yücel ile ‘Cumhurreisi locası’nda.
Cumhuriyet döneminde Operanın ilkleri
Atatürk’ün Türk operasını kurma yolundaki girişimi, parlak, inanılması güç bir gösterimle, ‘Özsoy’ operası ile sonuçlanmıştı... Operayı Ahmet Adnan Saygım çarçabuk bestelemişti. Elde hiçbir şey yokken böylesine kısa sürede olgun bir yapıt hazırlanmasının bir örneği daha yoktur.
M e t in A n d
n dokuzuncu yüz topluluklarınca veriliyordu. ‘ÖZSOY’UN ŞAŞIRTICILIĞI yılda İstanbul’da, Türk sanatçıların opera göste Atatürk’ün Türk operasını Avrupa’nın mer rimleri için, Cumhuriyet döne kurmak yolundaki girişimi, par kezlerini aratmaya mini beklemek gerekiyordu. lak, inanılması güç bir gösterim cak kadar düzenli Her alanda olduğu gibi, le sonuçlandı. 1934 yılının Hazi operaO gösterimleri veriliyordu. Türk operasının kuruluşunda da ran ayında Ankara’ya Iran Şahı Öyle ki bazen bir opera, Pa ilk adımı Atatürk atmıştı. Önce Rıza Pehlevi geliyordu. Atatürk ris’ten önce İstanbul’da gösterili seçtiği konularda opera libretto konuğu onuruna, iki ülke ara yordu. ları yazdırıyor, bunları dil ve dü sındaki dostluğu pekiştirecek bir Nitekim Verdi’nin ‘II Trava- şünce bakımından kendi el yazı konuda opera hazırlanmasını is tore’ operası, Paris’ten önce İs sıyla düzeltiyor, sonra bu opera tiyordu. Bunun için Firdevsi’nin tanbul’da oynanmıştı. librettoları, bestelenmek üzere ‘Şahnâme’sinden Hükümdar Fe Ancak bu gösterimler dışarı Ahmet Adnan Saygun, Necil Ka ridun ile ilgili bölüm seçildi. Bu dan, özellikle İtalya’dan ve Fran zım Akses, Ulvi Cemal Erkin gi rada Feridun’un iki oğlu olur: sa’dan İstanbul’a gelen opera bi genç bestecilere dağıtılıyordu. Tur ile Iraç...
106 • Popüler TARİHİ Ekim 2000 ■UCCİNİ: opSBTV£LaDf SKilü»^ ANKARA HALKEVİ Operalarda, dekordan kostüme Türk sanatçılar Semiha Berksoy ve Nurullah Şevket Taşkıran Tosca’da (solda). Turgut Zaim’in ‘Madame Butterfly’ afiş tasarımı (ortada). Mesude Çağlayan, Madame Butterfly rolünde (sağda). Turgut Zaim’in dekor çalışması (altta).
Tur’dan Türkler, Iraç’tan ve ‘Madame Butterfly’, Smeta- rediyordum, o zamandan bugü İranlılar türer. Münir Hayri Ege- na’dan ‘Satılmış Nişanlı’, Beet ne geçen yıllar süresince belki li’nin yazdığı librettoda Tur, hoven’den ‘Fidelio’, Mozart’tan yüzlerce opera seyrettim; ancak Atatürk ile özdeşleştirilmiştir. ‘Figaro’non Düğünü’, Bizet’den bu ilk operaları sanki bugün sey Operayı Ahmet Adnan Say- ‘Carmen’ ve Rossini’den ‘Sevil rediyormuşum gibi izlenimimi gun çarçabuk besteler. Belki de Berberi’... Bunların ikisi dışında canlı olarak taşıyordum. Semiha elde hiçbir şey yokken böylesine hepsini seyrettim. Seyredeme- Berksoy’u Tosça rolünde, Mesu kısa sürede her şeyi hazırlaması diklerim ise ‘Satılmış Nişanlı’ ile de Çağlayan’ı Çoço San’da nasıl nın da bir benzeri yoktur. Koro ‘Sevil Berberi’ oldu. Ankara se unutabilirim?.. su, solistleri, orkestrası olmayan yircisi bu yenilikle sanki büyü ‘Fidelio’ operasında, zindan bir ülkede hepsi bulunmuştur. lenmişti. Bunları görmek için, cı Rocco’da Ruhi Su’nun o er Semiha Berksoy, Nimet Vahit, Ankara dışından da çok sayıda keksi, gür sesi hâlâ kulaklarım- Nurullah Taşkıran önemli rolle gelenler oluyordu. dadır. Ancak kim derdi ki ‘Fide- ri paylaşırlar. lio’da zindancı olarak parmak 19 Haziran 1934 gecesi, İran UNUTULMAYANLAR lıkların dışındaki Ruhi Su, Şahı ve Atatürk’ün huzurunda 1939-40 mevsiminde başla 1952’de beş yılını parmaklıklar opera verilir. Operanın adı önce yan operalarla ilk kez opera sey arkasında geçirecekti?.. ■ ‘Özsoy’ iken sonra ‘Feridun’ ol muştur. 198l ’de operanın birin ci perdesi oynadığında şaşırdım; bu kadar çabuk hazırlanan ‘Öz soy’ bir olgunluk eseriydi. Devlet Konservatuvarı’nda opera ve tiyatro, Cari Ebert’in sorumluluğundaydı.
TATBİKAT SAHNESİ Konservatuvarın yanı sıra bir de ‘Tatbikat Sahnesi’ kurul muştu. Burada hazırlanan tiyat ro ve opera gösterimleri halka sunuluyordu. Tatbikat Sahne- si’nde Cari Ebert 8 opera hazır lamıştı: Mozart’tan ‘Bastien ve Bastienne’, Puccini’den ‘Tosça’
Popüler TARİHİ Ekim 2000 * 107
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi