PROGRAMMA Muziekgebouw Aan ’T IJ Taufik Adam (1975) Balayia (2015) Duur Running Time 2 Uur, Inclusief Een Pauze Stevie J

HOLLAND FESTIVAL 2017

ENSEMBLE MODERN, SENYAWA, TAUFIK ADAM, DEWA ALIT, STEVIE J. SUTANTO, GEMA SWARATYAGITA, GATOT DANAR SULISTIYANTO, JOKO WINARKO met steun van with support by INFO KfW Stiftung (Duitsland)

ZA 17.6 wereldpremière world premiere SAT 17.6 Frankfurt am Main, 6 oktober 2015 Misum Timur, Amsterdam, 17 juni 2017 aanvang starting time 20:30 8.30 pm locatie venue PROGRAMMA Muziekgebouw aan ’t IJ Taufik Adam (1975) Balayia (2015) duur running time 2 uur, inclusief een pauze Stevie J. Sutanto (1992) 2 hours, including one interval Mata dan Senar (2015) inleiding introduction Dewa Alit (1973) door by René van Peer Open My Door (2015) 19:45 7.45 pm pauze interval

Gema Swaratyagita (1984) Da-Dha-Dah (2015)

CREDITS Rully Shabara (1982), Wukir Suryadi (1977) muziek music Musim Timur (2017) Taufik Adam, Rully Shabara & Wukir Suryadi (Senyawa), Dewa wereldpremière world premiere Alit, Stevie J. Sutanto, Gema Swaratyagita, Gatot Danar Sulistiyanto, Joko Winarko Gatot Danar Sulistiyanto (1980) Mihrab (2015) dirigent conductor Bas Wiegers uitvoering muziek performed by Senyawa, Taufik Adam, Joko Winarko, Stevie J. Sutanto Ensemble Modern: Gregor Schulenburg, fluit flute Christian Hommel, hobo oboe Jaan Bossier, klarinet clarinet Udo Grimm, klarinet clarinet Johannes Schwarz, fagot bassoon Rune Brodahl, hoorn French horn Sava Stoianov, trompet trumpet Stoian Stoianov, trompet trumpet Uwe Dierksen, trombone trombone Ueli Wiget, piano piano Rumi Ogawa, slagwerk percussion Rainer Römer, slagwerk percussion Giorgos Panagiotidis, viool violin Ulrike Stortz, viool violin Megumi Kasakawa, altviool viola Michael M. Kasper, violoncello violoncello Paul Cannon, contrabas double bass geluidsontwerp sound design Norbert Ommer Hoofdbegunstiger / Patron productie production Ensemble Modern coproductie tussen het bekende en het onbekende, het zichtbare en het TOELICHTING onzichtbare, het gehoorde en het ongehoorde, het geleerde en het niet-geleerde. De indruk iemand te kennen, is nooit Ruang Suara (‘klankruimtes’) laat een nieuwe generatie zo eenvoudig als het kennen van de naam, het horen van de Indonesische componisten horen. De composities zijn het stem, het zien van het gezicht. Als componist heb ik steeds resultaat van een intensief uitwisselingstraject dat Ensem- iets nieuws voorafgaand aan of gedurende het werkproces ble Modern uit Frankfurt opzette om deze componisten een willen weten, zien en horen, want dat maakt mijn werk voor platform te bieden. In oktober 2014 wisselden Indonesische mij relevant. componisten in Jakarta ideeën uit met de Duitse componis- Stevie J. Sutanto ten Johannes Schöllhorn en Manfred Stahnke en leden van Ensemble Modern. Vervolgens reisden acht Indonesische Dewa Alit componisten naar Frankfurt in januari 2015. Op basis van die Open My Door (2015) bijeenkomst ontwikkelden ze ieder een compositie. Deze acht stukken werden vervolgens tijdens concerten in Frankfurt, Ik woon in en met de wereld van Balinese gamelanmuziek. Jakarta, Yogyakarta en Bandung uitgevoerd. In het Holland In de compositie voor Ensemble Modern onderzoek ik de Festival voert Ensemble Modern een aantal van deze werken ideeën die ontspringen aan mijn eigen achtergrond en mijn opnieuw uit. Tijdens het concert vindt ook een wereldpremiè- omgeving in de context van nieuwe media en westerse re plaats. Het akoestische noise-duo Senyawa (Wukir Suryadi instrumenten. Ik gaf dit werk de titel Open My Door. Ik wil & Rully Shabara) speelt samen met het ensemble een nieuw een deur open stoten, nieuwe ruimtes betreden. Ik ben op werk dat in opdracht van het Holland Festival gecreëerd is. zoek naar de verbinding tussen gamelanmuziek en westerse muziek. Eerst heb ik het concept bedacht, daarna gewerkt Taufik Adam aan motieven en patronen en vervolgens aan de notatie voor Balayia (2015) elk instrument. voor bansi, sarunai, zang en orkest Dewa Alit

De titel van het werkm Balayia, betekent in de Minang- Gema Swaratyagita kabau-taal zoveel als ‘de zee kiezen’. Het is de muzikale Da-Dha-Dah (2015) beschrijving van een cultureel fenomeen uit de kustdorpen voor ensemble, stem en bamboe-instrumenten van West-Sumatra. Balayia is voor de bewoners een manier om in hun levensonderhoud te voorzien en heeft daarom een Het idee voor het werk Da-Dha-Dah is ontleend aan Kurt economische, sociale en culturele dimensie. De vier delen en Schwitters’ Ursonate, een gedicht dat inzet op klank. Ik tracht de coda verhalen over een stuk van de reis. het gedicht in muziek om te zetten door traditionele Indone- sische theatervormen te combineren met het ensemble en 1: Het vaarwel voor het afvaren enkele bamboe-instrumenten (zowel traditioneel als gemo- 2: De reis dificeerd). Evenals de poëtische klanken in de Ursonate kan 3: Heimwee muziek voor zich spreken, zonder een immanente betekenis 4. Thuis komen over te brengen. Een verhaal zonder woorden, lyriek zonder Coda: Het resultaat betekenis, muziek zonder verhaal. Gema Swaratyagita Uitzeilende schepen associëren we met verhalen die levens- lessen bevatten, zoals het leren van geduld, loyaliteit jegens Senyawa vrienden of saamhorigheid. De compositie combineert twee Musim Timur (‘Season of the East’) (2017) wereldpremière te onderscheiden muzikale stijlen: traditionele Minangkabau- muziek (bansi, sarunai en zang) en orkestmuziek (strijkers, Senyawa, het duo van de Indonesische muzikanten Rully Sha- houtblazers, koperblazers en slagwerkers). Het stuk omvat bara en Wukir Suryadi, speelt op zelfgebouwde instrumenten verschillende compositorische elementen: het exploreren van nummers waarin metal, elektronische dansmuziek en rituelen instrumentale klanken, de ontwikkeling van dynamische en uit Sulawesi een kolkend mengsel vormen. Met Ensemble ritmische motieven, de combinatie van traditionele en wester- Modern brengen ze ‘drie stukken die in elkaar overgaan’, zegt se blaasinstrumenten en het overzetten van de traditionele Shabara. ‘Een bestaand stuk dat speciaal voor de gele- motieven in de westerse notatie. genheid bewerkt is, een improvisatie waarvoor we schetsen Taufik Adam gemaakt hebben, en een stuk met een open, vrije structuur.’ In hun muziek grijpen ze terug op de muziek van Sulawesi, het Stevie J. Sutanto geboorte-eiland van Shabara. Maar het is geen traditionele Mata dan Senar (2015) muziek of wereldmuziek, benadrukt hij. ‘Bij de traditie gaat voor rebab, viool, altviool, cello, piano, beeldscherm en meer- het om bepaalde instrumenten, melodieën en speeltechnie- kanaals luidsprekers ken. Wat wij doen, komt van binnenuit. Onze muziek brandt met de geest en de energie van het eiland. Dat kan alleen Mata (‘ogen’) en senar (‘snaren’) zijn de basiselementen van omdat we hier geboren en opgegroeid zijn. Je kunt er wel dit werk. Alle klanken worden door snaren opgewekt, terwijl iets van terug horen van de traditionele muziek van Sulawesi, de ogen de visuele aspecten op het scherm volgen. De klank maar ons werk lijkt daar verder niet op. Wij hebben meer van elk instrument is digitaal gemanipuleerd, waardoor een raakvlakken met avantgarde.’ klankresultaat ontstaat dat zich onderscheidt van wat men De instrumenten die ze zullen bespelen zijn de spatula en de verwacht van akoestische instrumenten. In dit werk onder- bambu wukir. Gemaakt van bamboe zijn beide een combina- zoek ik de mogelijke en van elkaar verschillende relaties tie van verschillende instrumenten, gekoppeld aan elektronica. De bambu wukir is gebaseerd op een buisciter die in het Taufik Adam (1975) werd geboren in West-Sumatra en stu- oosten van Indonesië bespeeld wordt, een cilinder waarlangs deerde cello aan de Indonesische Gevorderde School voor snaren gespannen zijn. De spatula is gebaseerd op de gitaar, de Kunsten in Padang Panjang. Hoewel zijn formele opleiding maar Shabara kan er ook slagwerk mee spelen. Daarnaast vooral gericht is op moderne muziek, streeft Adam er wel gebruikt hij zijn stem voor diepe, grommende zang. ‘Zingen naar om traditionele Indonesische stijlen en technieken in kun je het eigenlijk niet noemen’, zegt hij. ‘Het is een instru- zijn composities te integreren. Tegenwoordig woont Adam in ment dat vervlochten is met mijn lichaam.’ Jakarta. Als multi-instrumentalist geeft hij regelmatig concer- René van Peer ten, zowel op nationale als op internationale podia. Hij werkt dikwijls samen met musici uit andere culturen. In veel van zijn composities gebruikt Adam elektronica. Hij laat zich inspire- Gatot Danar Sulistiyanto ren door new age en instrumentale en symfonische rock. In Mihrab (2015) 2011 zette Adam de groep Taufik Adam Minstrel op. Hierin voor suluk, rebab en zestien instrumenten verkent Adam de grenzen tussen traditie en heden, centrum en periferie, Oost en West en andere tegenstellingen. Mo- Mihrab is een werk voor suluk (zang), rebab (tweesnarige luit), menteel werkt Taufik Adam aan het new age-album Mysteri- blaasinstrumenten, slagwerk, piano en strijkinstrumenten. um Cosmographicum. Mihrab (letterlijk: ‘gebedsniche’) duidt op een rituele ruimte Dewa Alit (1973) wordt beschouwd als een van de belangrijk- met een communicatiepunt, waar begroetingen worden uit- ste Balinese componisten van zijn generatie. Hij is telg uit gewisseld tussen schepper en schepsels. In een dergelijke ritu- een muzikantenfamilie, en speelde vanaf zijn 13e ugal in het ele ruimte verbinden zich onze energie, ruimtetijd en lichaam gamelanensemble van zijn dorp Pengosekan. Tussen 1988 holistisch tot een spirituele ervaring. In dit stuk worden rebab en 1995 maakte hij deel uit van het internationaal vermaar- en suluk zij aan zij gepositioneerd met de andere instrumen- de gamelanensemble Gamelan Semara Ratih uit Ubud. Alit ten om een denkbeeldig idee te geven van dramatische studeerde in 1998 af aan het Indonesisch Instituut voor de fluctuaties die dynamisch met elkaar versmelten. Kunsten in Denpasar en richtte in dezelfde periode samen Gatot Danar Sulistiyanto met zijn broers het ensemble Cudamani op. In 2007 stichtte Alit de groep Gamelan Salukat, waarvoor hij nieuwe instrumenten met een uitzonderlijke stemming ontwierp. Behalve voor gamelanensemble componeert Alit ook voor strijk- kwartet, saxofoon en een digitaal gamelanorkest. Alit werkt OVER regelmatig samen met muziekensembles buiten Indonesië en componeert en doceert aan instellingen zoals de University DE ARTIESTEN of British Columbia, het Massachusetts Institute of Technology Sinds de oprichting in 1980 geldt het Ensemble Modern als en Helena College in Perth. een van de toonaangevende nieuwe-muziekensembles. Het ensemble is gevestigd in Frankfurt en bestaat uit twintig Gema Swaratyagita (1984) is componiste, pianiste, muziek- solisten met tien verschillende nationaliteiten. Uniek is de docente en radio-journaliste. Ze werd geboren in Jakarta en werken organisatiewijze: over alle projecten, coproducties en leeft tegenwoordig in Surabaya. In 2008 voltooide Swaratya- financiële zaken wordt collectief besloten. Het ensemble speelt gita de opleiding Indonesische Literatuur aan de Universiteit muziektheater, kamermuziek en orkestconcerten en maakt van Surabaya. Daarnaast volgde ze compositie- en pianoles- dans- en videovoorstellingen. Het ensemble speelt geregeld sen. In 2012 werkte ze samen met sonoloog Piet Hein van de op gerenommeerde festivals zoals de Salzburger Festspiele, Poel binnen het project City Soundscapes. Ook won ze dat Wiener Festwochen, Klangspuren Schwaz, Musikfest Berlin, jaar de Empowering Woman Artist (EWA)-prijs van Yayasan RuhrTriennale, Lincoln Center Festival in New York, Festival Kelola. Met haar lied Raih Mimpiku was Swaratyagita de d’Automne à Paris, Lucerne Festival en het Holland Festival. eerste winnaar van een liedcompetitie voor muziekdocenten, Jaarlijks voegt het ensemble circa zeventig nieuwe werken aan uitgeschreven door het Ministerie van Onderwijs van Suraba- zijn repertoire toe. Met componisten als John Adams, George ya. In 2014 won ze een prijs in het Festival Musik Tradisi Baru Benjamin, Peter Eötvös, Heiner Goebbels, Hans Werner Henze, Tembi in Yogyakarta. Swaratyagita leidt het project Laring Mauricio Kagel, György Kurtág, Helmut Lachenmann, György (‘strottenhoofd’). De naam is typerend voor Swaratyagita’s Ligeti, Karlheinz Stockhausen, Benedict Mason, Steve Reich fascinatie voor de menselijke stem. In haar composities en Frank Zappa ontwikkelde het ensemble jarenlange samen- combineert ze traditionele vocale stijlen uit Surabaya met werkingsverbanden. In 2003 werd het Ensemble Modern door avantgardistische technieken. de Kulturstiftung des Bundes geprezen als een baken van de eigentijdse cultuur in Duitsland. In hetzelfde jaar werd de Stevie J. Sutanto (1992) vermengt in zijn muziek traditione- Internationale Ensemble Modern Akademie (IEMA) opgericht, le Javaanse muziek en avantgardistische klanken. Daarbij waarin door middel van een masteropleiding, masterclasses, gebruikt hij regelmatig elektronica. Hij verwerkt graag video compositiewerkgroepen en educatieve projecten een jonge in zijn composities. Zijn opleiding genoot hij in Karawaci, een generatie musici opgeleid wordt. voorstad van Jakarta, bij Otto Siddharta en aan het Conser- vatorium voor Muziek van de Universitas Pelita Harapan, waar Ensemble Modern wordt financieel ondersteund door de Kulturstiftung des hij in 2014 afstudeerde. Tegenwoordig woont hij in Jakarta. Zijn Bundes, Frankfurt, de Deutsche Ensemble Akademie, het ministerie van weten- schap en kunst van de staat Hesse en de GVL. De musici van Ensemble Modern composities zijn uitgevoerd op verschillende nationale en inter- danken de Aventis Foundation voor het financieren van een formatieplek in nationale festivals, zoals Manila Composers Lab (2011), Pentas hun Ensemble. hr2-kultur is partner culturele zaken van Ensemble Modern. Musik UHP, Jakarta (2013), With Marks of Honour, Jakarta (2014), het Yogyakarta Festival voor Eigentijdse Muziek (2014) en de Asian Composers League Manila (2015). Gatot Danar Sulistiyanto (1980) is behalve componist ook diri- Holland Festival, Wien Modern, Aldeburgh Music Festival, gent en uitvoerend musicus. Sulistiyanto werd geboren in Ma- Huddersfield Contemporary Music Festival, London Almeida gelang op Centraal-Java. Hij studeerde van 2000 tot 2008 Festival en het Achtbrücken Festival in Keulen. Hij dirigeert aan het Indonesisch Instituut voor de Kunsten in Yogyakarta, veel werk van levende componisten zoals Harrison Birtwistle, waar hij een opleiding muziekwetenschap en klassiek gitaar Louis Andriessen, George Benjamin, Oliver Knussen, Georg voltooide. In 2001 sloot Sulistiyanto zich aan bij het collectief Friedrich Haas en Helmut Lachenmann. In 2009 ontving hij Musica Theatrica Nova, geleid door Vincent McDermott. Su- een beurs van het Kersjes Fonds en een Momentum-stipendi- listiyanto laat zich inspireren door de naoorlogse avantgarde. um van het Fonds Podiumkunsten om de moderne concerter- In 2009 ontving hij ondersteuning van het Prins Clausfonds. varing te verrijken. Sinds 2011 heeft Sulistiyanto meerdere compositieopdrachten gekregen van de Eduard van Beinumstichting. In 2012 werd Kitab Batu, voor sopraan en zeven instrumenten, uitgevoerd door de Dutch Chamber Music Company uit Eindhoven. In 2015 volgde een tweede opdracht van deze stichting met de NOTES compositie Ilalang (Imperata cylindrica) voor cello en piano, Ruang Suara (‘soundscapes’) showcases a new generation uitgevoerd door Doris Hochscheid en Frans van Ruth. Momen- of Indonesian composers. The compositions are the result of teel werkt Sulistiyanto aan de opera Gadis Pantai (‘Meisje van an intensive exchange process that Ensemble Modern from het Strand’). In 2017 zal dit stuk in tijdens het festival Novem- Frankfurt set up to provide the composers with a platform. ber Music in ’s-Hertogenbosch in première gaan, gespeeld In October 2014 in Jakarta, Indonesian composers exchan- door leden van de philharmonie zuidnederland onder leiding ged ideas with the German composers Johannes Schöllhorn van Bas Wiegers. and Manfred Stahne, along with members of the Ensemble Modern. Eight Indonesian composers subsequently travelled Het duo Senyawa, gevestigd in Yogyakarta, bestaat uit Rully to Frankfurt, in January 2015. Each of them developed a Shabara en Wukir Suryadi. Zanger Shabara groeide op in composition on the basis of this visit. Those eight pieces were Sulawesi. In zijn zang gebruikt hij uitzonderlijke technieken uit later performed as part of concerts in Frankfurt, Jakarta, de vocale tradities van het eiland, maar ook het grommen en Yogyakarta and Bandung. The Ensemble Modern will once grunten uit de metal. Suryadi bespeelt zelfgebouwde instru- more showcase a selection of these pieces at the Holland Fes- menten met namen als garu, bambu wukir en akar mahoni. tival. There will also be a world premiere at the concert: the De bambu wukir is geïnspireerd op buisciters van eilanden acoustic noise duo Senyawa (Wukir Suryadi & Rully Shabara) in het oosten van Indonesië: een cilinder van bamboe waar and the ensemble will play a new work commissioned by the snaren langs gespannen zijn. Het instrument kan scherp Holland Festival. percussieve en delicaat tinkelende geluiden voortbrengen. De akar mahoni, die door meerdere muzikanten tegelijk kan Taufik Adam, Balayia (2015) worden bespeeld, is gemaakt van een enkele wortel van de for bansi, sarunai, vocals and orchestra mahonieboom, en combineert hals en snaren van een elek- This piece is titled Balayia, a Minangkabau term that means trische gitaar met repen leer voor bastonen, twee theremins ‘to go out to sea’. It is a musical description of a cultural phe- en een synthesizer. Suryadi heeft het instrument ontworpen nomenon occurring in coastal communities in West Sumatera. met meerdere bouwers, onder wie Lintang Radittya van The Balayia is one of the means of making a living for inhabitants Instrument Builders Project. Tijdens optredens gebruikt het of those coastal areas, and thus it contains economic, social duo doe-het-zelf elektronica om het geluid van zang en in- and cultural dimensions. This piece consists of four parts and strumenten live te bewerken. Terwijl Indonesische tradities de a coda, each telling its own part of the journey. basis vormen van hun muziek, gebruiken ze speeltechnieken uit experimentele genres om zo een volstrekt eigen geluid te 1: Bidding farewell before going out to sea creëren. Ze spelen samen sinds 2010, toen Shabara tijdens 2: The voyage een festival in Yogyakarta uitgenodigd werd om het podium 3: A sense of longing te delen met Suryadin die op dat moment aan het optreden 4: Coming home was. Vier dagen later hadden ze al de nummers opgenomen Coda: The outcome die op hun eerste album zouden komen. Ze hebben gespeeld met grote namen uit een internationaal circuit van improvise- When a vessel sails away, we find a number of stories that rende musici, zoals Keiji Haino, Otomo Yoshihide, Trevor Dunn, are laden with life-lessons, including learning about patience, Oren Ambarchi en David Shea. loyalty to one’s friends and commitment. This piece combines two different musical styles: traditional De Nederlandse dirigent Bas Wiegers (1974) wordt gedreven Minangkabau music (bansi, sarunai and vocals), and orches- door een brede muzikale belangstelling en een ondogma- tral music (strings, woodwinds, brass and percussion). The tische oriëntatie. Wiegers studeerde viool en orkestdirectie piece contains different compositional elements: exploring aan het Conservatorium van Amsterdam en de Hochschule instrumental sounds, developing the dynamics and rhythmic für Musik Freiburg. Wiegers begon zijn carrière als violist, motifs, merging of traditional and western wind instruments, maar is tegenwoordig vooral actief als dirigent, met name and transforming the traditional motifs in Western notation. van modern repertoire. Naast samenwerkingen met sym- Taufik Adam fonieorkesten zoals het Concertgebouworkest, Rotterdams Philharmonisch Orkest en het WDR Sinfonieorchester werkt Stevie J. Sutanto, Mata dan Senar (2015) Wiegers veelvuldig met nieuwe-muziekensembles. Hij werkt for rebab, violin, viola, cello, piano, screen and multichannel onder andere met Klangforum Wien, Ensemble Musikfabrik, speakers Ensemble Modern en Asko|Schönberg. Daarnaast is Wie- Mata (‘eyes’) and senar (‘strings’) are the basic elements in this gers regelmatig te gast op internationale festivals zoals het work. All the sounds are created by strings, whilst the eyes follow the visual aspects on the screen. Each instrument’s sound is Gatot Danar Sulistiyanto, Mihrab (2015) digitally manipulated, resulting in sounds unlike those you would for suluk, rebab and sixteen instruments expect from acoustic instruments. In this work, I am exploring Mihrab is a piece for suluk (vocals), rebab (two-stringed lute), the possible and different relationships between the known and wind instruments, percussion, piano and string instruments. the unknown, the visible and the invisible, the audible and the Mihrab (‘a prayer niche’) indicates a ritual space where a inaudible, the learnt and the innate. The impression of knowing point of communication is established and greetings are ex- someone is never as simple as knowing their name, hearing their changed between beings and a creator. In such a ritual space voice or seeing their face. As a composer, I always want to know, our energy, space-time and physical bodies merge holistically see and hear something new before or during the process of to create a spiritual happening. In this particular piece, the composition, as that makes my work relevant to me. rebab and suluk are positioned side-by-side with other instru- Stevie J. Sutanto ments in order to create an imaginary idea of the dramatic fluctuations that merge dynamically. Dewa Alit, Open My Door (2015) Gatot Danar Sulistiyanto I am living and thriving in the world of Balinese gamelan music. In the composition for the Ensemble Modern, I explored the ideas that come from my own background and environment in the context of new media and the western instruments. I entit- led the piece Open My Door. I want to push open a door, en- ABOUT THE ARTISTS tering new spaces. I’m on the road looking for the relationship Since its establishment in 1980 Ensemble Modern has been between gamelan music and western music. First I thought of a regarded as one of the leading new music ensembles. The concept, then worked on motifs and patterns, and from there I ensemble is based in Frankfurt and is made up of twenty wrote the notation for each instrument. performers of ten different nationalities. Its ways of working Dewa Alit and organising are unusual: all decisions regarding projects, co-productions and finances are made collectively. The Gema Swaratyagita, Da-Dha-Dah (2015) ensemble performs opera, chamber music and orchestral for ensemble, voice and bamboo instruments concerts as well as dance and video pieces. Every year the The idea of the piece Da-Dha-Dah comes from Kurt Schwit- ensemble plays world-renowned festivals such as the Salz- ters’ Ursonate, a poem that focuses on the sound. I try to burg Festival, Vienna Festival, Klangspuren Schwaz, Musikfest convert the poem into music by incorporating traditional Berlin, RuhrTriennale, Lincoln Center Festival in New York, Indonesian theatre idioms along with the ensemble and The Paris Autumn Festival, Lucerne Festival and the Holland some bamboo instruments (traditional and a few modified Festival. The ensemble adds around seventy pieces to its instruments). Similar to the sound of the poetry in Ursonate, repertoire annually. The Ensemble Modern has developed music can speak independently by itself without any inherent collaborative relationships of my many years standing with meaning. Story without words, poetry without meaning, music composers such as John Adams, George Benjamin, Peter Eöt- without story. vös, Heiner Goebbels, Hans Werner Henze, Mauricio Kagel, Gema Swaratyagita György Kurtág, Helmut Lachenmann, György Ligeti, Karlheinz Stockhausen, Benedict Mason, Steve Reich and Frank Zappa. Senyawa, Musim Timur (‘Season of the East’) (2017) In 2003 the Ensemble Modern was praised by the German world premiere Federal Cultural Foundation as a beacon of German contem- Senyawa, the duo of Rully Shabara and Wukir Suryadi, plays porary culture. That year also saw the establishment of the music on self-built instruments, fusing heavy metal, electro- International Ensemble Modern Academy (IEMA) which trains nic dance music and rituals from Sulawesi into a churning the next generation of musicians through its master’s pro- mix. Together with Ensemble Modern, they are performing gramme, master classes, composition workshops and educa- ‘three pieces that merge,’ says Shabara. ‘An existing piece tional projects. which has been especially reworked for this occasion, an improvisation which we have made sketches for, and a piece The Ensemble Modern is funded by the German Federal Cultural Foundation, the City of Frankfurt, the German Ensemble Academy, the Ministry of Science with an open and free structure.’ Their music draws on the and Art of the State of Hesse, and the GVL. The Ensemble Modern musicians music of Sulawesi, the island where Shabara was born. But thank the Aventis Foundation for financing a chair in their ensemble. hr2-kultur he emphasises that it is not traditional music or world music. is cultural affairs partner of the Ensemble Modern. ‘Traditional music is based on certain instruments, melodies and playing techniques. What we do comes from within. Our Taufik Adam (1975) was born in West-Sumatra and studied cel- music burns with the spirit and energy of the island – which is lo at the Indonesian Advanced School for the Arts in Padang only possible because we were born and raised there. You can Panjang. Although his formal education was mainly focused hear something of it in traditional music from Sulawesi, but on modern music, Adam also strives to integrate traditional our work bears little other resemblance to it. We have more in Indonesian styles and techniques into his compositions. Adam common with avant-garde.’ The instruments they are going to currently lives in Jakarta. He regularly gives concerts as a play are the spatula and the bambu wukir. Made of bamboo, multi-instrumentalist on both the national and the internatio- both are a combination of various instruments, connected to nal stage. He often works with musicians from other cultures. electronics. The bambu wukir is based on a tube zither played Adam uses electronica in many of his compositions. He takes in eastern Indonesia, a cylinder with strings stretched across inspiration from New Age and instrumental and symphonic it. The spatula is based on the guitar, but Shabara can also rock. In 2011 Adam set up the Taufik Adam Minstrel project. use it for percussion. He also uses his voice for deep, rumbling In it Adam explores the boundaries between tradition and vocals. ‘You can’t really call it singing,’ he says. ‘It’s an instru- present-day, centre and periphery, East and West and other ment that is intertwined with my body.’ oppositions. At present Taufik Adam is working on the New René van Peer Age album Mysterium Cosmographicum. Dewa Alit (1973) is regarded as one of the most important Ba- this piece will be premiered in ‘s-Hertogenbosch, played by linese composers of his generation. He is the scion of a family members of the South Netherlands Philharmonic and conduc- of musicians and played ugal in the gamelan ensemble of his ted by Bas Wiegers. village Pengosekan from the age of thirteen. Between 1988 and 1995 he was part of the internationally renowned gamelan Senyawa, a duo from Yogyakarta, is made up of Rully Shaba- ensemble Gamelan Semara Ratih from Ubud. Alit graduated ra and Wukir Suryadi. Singer Shabara grew up in Sulawesi. In from the Indonesian Institute of the Arts in Denpasar in 1998 his singing, he incorporates extraordinary techniques from and set up the ensemble Cudamani with his brothers around the island’s vocal traditions as well as growling and grunting the same time. In 2007 Alit established the group Gamelan sounds from metal. Suryadi plays home-made instruments Salukat, for which he designed new instruments with an unusu- with names such as garu, bambu wukir and akar mahoni. al tuning. Aside from composing for gamelan ensembles, Alit The bambu wukir is inspired by the tube zithers of the East also writes for string quartet, saxophone and a digital gamelan Indonesian islands: cylinders of bamboo with strings stretched orchestra. Alit regularly works with music ensembles outside along them. The bambu wukir can produce strong percussive Indonesia and composes and teaches at institutions such as sounds as well as delicate, jingling sounds. The akar mahoni, the University of British Columbia, the Massachusetts Institute which can be played by several musicians at the same time, of Technology and Helena College in Perth. is made from a single mahogany tree root and combines the neck and strings of an electric guitar with strips of leather Gema Swaratyagita (1984) is a composer, pianist, music that produce bass tones, two theremins and a synthesizer. teacher and radio journalist. She was born in Jakarta but Suryadi designed the instrument with several builders, inclu- currently lives on Surabaya. In 2008 Swaratyagita comple- ding Lintang Radittya from The Instrument Builders Project. ted a degree in Indonesian Literature at the University of During concerts, the duo use DIY electronics to modify the Surabaya. She also took lessons in composition and piano. In sounds of the vocals and instruments live. Although Indone- 2012 she worked with sonologist Piet Hein van de Poel as part sian traditions form the basis of their music, they use playing of the project City Soundscapes. That year she also won the techniques from experimental genres to create their own Empowering Woman Artist (EWA) Award of Yayasan Kelola. special sound. They have been playing together since 2010, With her song Raih Mimpiku Swaratyagita took first place in when Shabara was invited to share the stage with Suryadi, a song contest for music teachers set up by the Ministry of who was in the middle of a performance at the time, at a Education of Surabaya. In 2014 she won a prize during the festival in Yogyakarta. Four days later, they had already re- Festival Musik Tradisi Baru Tembi in Yogyakarta. Swaratyagita corded the songs that would feature on their first album. They leads the project Laring (‘Larynx’). The name typifies Swaraty- have played with big names from an international scene of agita’s fascination with the human voice. In her compositions improvisational musicians such as Keiji Haino, Otomo Yoshihi- she combines traditional vocal styles from Surabaya with de, Trevor Dunn, Oren Ambarchi and David Shea. avant-garde techniques. The Dutch conductor Bas Wiegers (1974) is driven by a broad Stevie J. Sutanto (1992) mixes together traditional Javanese musical interest and an undogmatic outlook. Wiegers studied music and avant-garde sounds in his music. He often uses violin and orchestra direction at the Amsterdam Conser- electronica to do this. He likes using video in his compositions. vatory and the Hochschule für Musik in Freiburg. Wiegers He was educated in Karawaci, a suburb of Jakarta, under began his career as a violinist, but is currently mainly active Otto Siddharta, and at the Conservatory for Music at the as a conductor, specifically of modern repertoire. As well as Universitas Pelita Harapan, from which he graduated in 2014. collaborations with symphony orchestras like the Concertge- He currently lives in Jakarta. His compositions have been per- bouw Orchestra, the Rotterdam Philharmonic Orchestra and formed at various national and international festivals, such as the WDR Symphony Orchestra, Wiegers often works with new the Manila Composers Lab (2011), Pentas Musik UHP, Jakarta music ensembles. He works with Klangforum Wien, Ensemble (2013), With Marks of Honour, Jakarta (2014), the Yogyakarta Musikfabrik, Ensemble Modern and ASKO|Schönberg among Festival for Contemporary Music (2014) and the Asian Compo- others. Wiegers is also a regular guest at international festi- sers League Manila (2015). vals such as the Holland Festival, Wien Modern, Aldeburgh Music Festival, the Huddersfield Contemporary Music Festival, Gatot Danar Sulistiyanto (1980) is not only a composer but London Almeida Festival and the Achtbrücken Festival in also a conductor and performing musician. Sulistiyanto was Cologne. He conducts many works by living composers such born in Magelang in Central Java. From 2000 to 2008 he as Harrison Birtwistle, Louis Andriessen, George Benjamin, studied at the Indonesian Institute of the Arts in Yogyakarta, Oliver Knussen, Georg Friedrich Haas and Helmut Lachen- where he completed a degree in music and classical guitar. mann. In 2009 he received a grant from the Kersjes Fund and In 2001 Sulistiyanto joined the collective Musica Theatrica a Momentum Scholarship from the Netherlands Fund for the Nova, led by Vincent McDermott. Sulistiyanto takes inspira- Performing Arts to enrich the modern concert experience. tion from the post-war avant-garde. In 2009 he was given funding by the Prins Claus Fund. Since 2011 Sulistiyanto has received several commissions from the Eduard van Beinum Foundation. In 2012 Kitab Batu, a piece for soprano and seven instruments, was performed by the Dutch Chamber Music Company from Eindhoven. In 2015 came a second com- mission from the foundation, with the composition Illalang (Imperata cylindrical) for cello and piano, performed by Doris Hochscheid and Frans van Ruth. Sulistiyanto is currently working on the opera Gadis Pantai (‘Girl from the Beach’). In 2017 FOCUS: MUZIEK UIT FOCUS: MUSIC FROM INDONESIË INDONESIA

Na regionale focussen op Turkije en omliggende landen Following the focus on Turkey and its neighbouring countries (2015) en op de rafelranden van Europa (2016) is er dit jaar (2015) and on the Edges of Europe (2016), this year’s special speciale aandacht voor muziek uit Indonesië. In dit land be- focus is on music from Indonesia. In the islands, many styles staan veel stijlen en genres op een fascinerende wijze naast and genres exist next to each other in a fascinating way. We elkaar. Hieruit tonen we een selectie van eigentijds werk. Van present a selection of contemporary work: noise from the noise uit de straten van Yogyakarta en opzwepende folk uit streets of Yogyakarta and folk from strictly Islamic Aceh, to het streng islamitische Aceh tot hedendaagse Indonesische modern Indonesian composers. componisten die schrijven voor westers instrumentarium. We show collaborations which transcend boundaries from We tonen grensoverschrijdende samenwerkingen tussen artists from different corners of the archipelago. Rahayu Sup- kunstenaars uit verschillende hoeken van de archipel. Rahayu panggah wrote the music for Setan Jawa, a new silent dance Supanggah schreef muziek voor Setan Jawa, een nieuwe zwij- film by Garin Nugroho. Indonesian composers and musicians gende dansfilm van Garin Nugroho. In Ruang Suara werken work with Ensemble Modern from Frankfurt in Ruang Suara. hedendaagse Indonesische componisten en musici samen We are presenting A Night in Indonesia in Paradiso, with the met Ensemble Modern uit Frankfurt. In Paradiso presente- latest music from the Indonesian underground, including the ren we A Night in Indonesia, met de nieuwste muziek uit de duo Filastine & Nova Ruth and Senyawa’s acoustic metal. At Indonesische underground, waaronder het geëngageerde the Holland Festival Proms the visual artist Jompet Kuswi- duo Filastine & Nova Ruth en de akoestische metal van Senya- dananto is presenting an opera installation about censorship wa. Tijdens Holland Festival Proms kan het publiek de Temple in art. The audience can also enter and if they like participate of Time van de Indonesisch-Nederlandse componiste Sinta in the Temple of Time by the Indonesian-Dutch composer Sin- Wullur betreden en als het wil meespelen. Ook presenteert ta Wullur. The context programming explores topics such as beeldend kunstenaar Jompet Kuswidananto dan een installa- Javanese mysticism and joint Dutch and Indonesian historiog- tie over censuur in kunst. In de contextprogrammering wordt raphy. Discover the sound of modern Indonesia. ingegaan op onderwerpen als de Javaanse mystiek en de ge- zamenlijke Nederlandse en Indonesische geschiedschrijving. Ontdek het geluid van hedendaags Indonesië.

A Night in Indonesia Ruang Suara Setan Jawa Holland Festival Proms: Kande, Boi Akih & guests, Ensemble Modern, Garin Nugroho, Rahayu Temple of Time Jogja Noise Bombing, Senyawa, Taufik Adam, Supanggah, Iain Grandage Sinta Wullur Senyawa, Filastine, Sekan Dewa Alit, Stevie 18-19.6, Muziekgebouw aan 24.6, Het Concertgebouw 16.6, Paradiso J. Sutanto, Gema ’t IJ Swaratyagita, Gatot Danar Sulistiyanto, Joko Winarko 17.6, Muziekgebouw aan ’t IJ

Holland Festival Proms: Dark Play Jompet Kuswidananto 24.6, Het Concertgebouw