For Bunita Marcus Morton Feldman Reinbert De Leeuw 2 3 Info Credits Morton Feldman En Aan Vrienden of Leraren
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
FOR BUNITA MARCUS morton feldman reinbert de leeuw 2 3 INFO CREDITS MORTON FELDMAN EN aan vrienden of leraren. Componiste Bunita ‘FOR BUNITA Marcus’ Marcus studeerde vanaf 1976 bij hem aan de State University of New York in Buffalo; zij datum / date muziek / music De muziek van Morton Feldman is een raakten bevriend en waren de laatste jaren do 6 juni 2013 Morton Feldman (1926-1987) wonder van understatement. Waar andere van Feldmans leven zo goed als onafscheide- Thu 6 June 2013 piano componisten hun luisteraars overrompelen lijk. Met een duur van ongeveer vijf kwartier locatie / venue Reinbert de Leeuw met contrasten of klankerupties presenteert behoort For Bunita Marcus tot de kortere Muziekgebouw aan ’t IJ productie / production Feldman een wereld waarin, op het eerste stukken uit deze periode en de componist aanvang / starting time Holland Festival gehoor, nauwelijks iets gebeurt. Dat geldt zelf noemde het vanwege de metrische 20.30 u wereldpremière / world premiere zeker voor zijn late werk, zoals For Bunita constructie ‘atypisch’. Toch bevat het alle 8.30 pm Middelburg, 29.6.1985 Marcus voor piano, waarin het wegstervende Feldman-karakteristieken en is het, wellicht duur / running time geluid van de spaarzame noten minstens zo juist vanwege de behapbare omvang, een 1 uur 15 minuten, zonder pauze belangrijk is als hun aanslag. geliefd werk geworden. 1 hour 15 minutes, no interval inleiding / introduction Morton Feldman (1926-1987) geldt als een Ten grondslag aan For Bunita Marcus ligt door by Jacqueline Oskamp van de belangrijkste Amerikaanse componis- een complex spel met verschillende maat- 19.45 u ten van de twintigste eeuw. Hoewel hij door- soorten, die soms tegelijk optreden. Een 7.45 pm gaans samen met John Cage, Earle Brown en kenmerkende passage komt na een klein website Christian Wolff tot de componisten van de kwartier, wanneer onder een hoge, telkens www.bunitamarcus.com experimentele ‘New York School’ wordt ge- herhaalde noot die een puls suggereert drie rekend, ging hij als kunstenaar volledig zijn andere tonen worden afgewisseld op een eigen weg. Schilderkunst, bijvoorbeeld van manier die aan het effect van beierende kerk- Jackson Pollock of zijn grote vriend Mark klokken doet denken: allemaal gehoorzamen Rothko, was voor Feldman net zo vormend ze aan een interne logica, die in hun samen- en inspirerend als muziek. Zijn ontmoeting spel echter tot klinken komt als willekeur. De met Cage in 1950 was niettemin cruciaal. extreme traagheid en het continue piano heb- Beide mannen deelden belangstelling voor ben een hypnotiserende werking. De ruimte onbepaaldheid en grafische notatie. Feldman tussen de aanzetten is immens, waardoor studeerde bij Stefan Wolpe en Edgard Varèse de komst van een nieuwe toon geweldig aan en zijn vroege werk stond onder invloed van gewicht wint en de lijnen in de verschillende Schönberg en Bartók. Maar van begin af aan registers aan het oog worden onttrokken. kenmerkte zijn muziek zich door een opval- Maar uiteindelijk gaat het minder om de op- lend lage dichtheid van gebeurtenissen en, eenvolging van tonen, dan om de aanraking ook in ensemble- en orkestwerken, gedurfd door het geluid zelf. karige instrumentaties. For Bunita Marcus behelst een betoverende Vanaf de jaren 70 schreef Feldman steeds ontmanteling van verwachtingspatronen; het langere stukken, sommige van wel vier of vijf vervolg laat zich van moment tot moment uur, waarin hij meer dan voorheen herhaling onmogelijk voorspellen, je tijdsbeleving on- toepaste en voor zijn doen grote gebaren dergaat een verandering, en de kalme maar maakte: ‘frasen’ van een handvol of zelfs grillige oppervlakte masseert de klanken meer noten. For Bunita Marcus (1985) is een geleidelijk los uit hun sequentie, zodat je ze van de vele werken die Feldman opdroeg op zichzelf begint te horen. Niet in de aan- 4 5 zet, juist in het wegsterven lag het karakter rustpunt, ofwel rechts ofwel links of in het de hoek bij me voegde. Mijn eigen geest verschil tussen wat een geest zou kunnen van een geluid, vond Feldman. In For Bunita midden van een 3/8 of een 5/16 maat, en ik erkende zijn aanwezigheid en samen liepen doen en wat een geest doet.’ Dat begreep ik Marcus heeft hij zijn visie magistraal vorm- gebruikte het metrum – niet het ritme – als we het laatste blok. De grootste zuilengang heel goed. Het was een basisprincipe van gegeven. Muziekjournalist Tom Service een constructie, het metrum en de tijd, de was omgevormd tot concertzaal met stalen mijn muziek. ‘Wild mooi,’ was licht doorge- omschreef de luisterervaring treffend op de duur die iets nodig heeft. vouwstoelen aan de ene kant, en Philips krast. Morton had een akkoord omcirkeld: website van The Guardian: “Wat er gebeurt enorme schilderij ‘Friend, to M.F.’ aan ‘Bach, in je weet wel wat’. Hij was onthutst is het tegenovergestelde van verstilling, van Wat mij uiteindelijk interesseerde waren de andere kant. Ik ging zitten en staarde geweest toen ik hem op een dag had voor- het gevoel dat er weinig gebeurt: het is alsof de ‘ontwikkelingssecties’, waar ik gemengd naar Mortons rode gezicht en hoofd met gelegd: ‘Stel dat Bach ongelijk had?’ Dit was je oren zich naar buiten toe uitstrekken om metrum gebruikte. Het ging 2/2, 3/4, een brandende sigaret die uit zijn mond duidelijk een antwoord op mijn vraag. het geluid tegemoet te komen.” 5/8 … dus ik gebruikte het metrum tot hangt. Zijn oren waren bijzonder groot en op zekere hoogte als een periode van geprononceerd. Voor dit schilderij stond En tenslotte zijn openingswoorden bij de MORTON FELDMAN instabiliteit. Ik beschouwde het niet als een vleugel. Soon Aki speelde For Bunita première in het festival van Middelburg: FOR BUNITA MARCUS een ontwikkelingssectie waarin ik – ik kan Marcus. Het was alsof ik het stuk voor het ‘Als de inhoud van zowel mijn woorden als voor piano (1985) het niet duidelijker zeggen – het metrum eerst hoorde. mijn muziek enigszins obscuur lijkt – dan ontwikkelde. En toen dacht ik, zoals elke Toen het stuk was afgelopen bleef het hele- is dat de schuld van deze zaal.’ Ik glim- andere componist, hoeveel verandering is maal stil in de zaal. Ik realiseerde me dat ik lachte. Morty was altijd zo gevoelig voor de For Bunita Marcus was niet typerend voor er mogelijk in dit raster? En ik zei tegen stil had zitten huilen. Ik keek om me heen akoestische omgeving. En het manuscript mijn muziek, maar ik kan u precies vertellen mezelf: versnel het of vertraag het. Maar ik en zag dat iedereen in tranen was. Het was eindigde net als al zijn partituren met een hoe ik het geschreven heb , dat wil zeggen kon geen definitief plan maken – dat zou een religieuze ervaring geweest. Ik had de datum: 3/7/1985. de vorm. Niet de noten, de noten hebben niet werken. Het kan alleen werken als je het jonge Morton Feldman gehoord – maar het stuk niet geschreven. Ik heb een talent materiaal volgt en kijkt hoe het uitpakt. getransformeerd, indringender, eisender, Dank je Morty, voor deze prachtige com- voor noten, zoals andere mensen een talent nooit terugtrekkend. Meer zoals ik. En toen positie. hebben voor vissen of voor geld verdienen. Morton Feldman begreep ik de titel. Bunita Marcus Noten zijn voor mij geen probleem. Ik trek Ik ging naar huis en bekeek het manuscript ze gewoon weer uit mijn oor – geen enkel dat hij me had gestuurd. Mijn naam en probleeem. FOR BUNITA MARCUS adres waren heel precies in zijn handschrift Ritme bestaat voor mij niet. Ik zou eerder geëtst op de envelop, evenals zijn naam de term ‘ritmiseren’ gebruiken. Zelf en adres als afzender, beide voor altijd aan raakte ik geïntereseerd in metrum, dat De telefoon ging. Ik wist wie het was. ‘Weet elkaar gekoppeld. ‘Voor B.M.’ stond er ferm op het moment dat je het gebruikt de je hoe ik mijn pianostuk ga noemen?’, vroeg en trots geschreven op de eerste pagina. In vraag impliceert ‘hoe kom ik voorbij de Morty me. ‘Nee.’ Het was geen ongebruike- de partituur vond ik niet alleen de steeds maatstrepen?’ Ik schreef 4/4 op, liet wat lijke vraag; we spraken wel vaker uitgebreid opnieuw bewerkte noten – met de vele door- ruimte, trok een maatstreep en schreef over titels. ‘For Bunita Marcus,’ zei hij. Het gehaalde en herschreven passages, maar ook toen over die maatstreep heen. ‘Het zwarte bleef even stil. Het drong niet tot me door. opmerkingen die hij erbij had gezet. ‘Niets gat van metrum’, want sommige mensen Ik weet niet meer wat ik heb geantwoord. Ik is in wezen functioneel voor iets anders.’ kunnen beter niet te dicht bij de maatstreep herinner me niet echt iets van het stuk tot Verderop: ‘een contrapunt van vreemde no- komen – er is heel wat muziek waarin de stijl kort na het overlijden van Morty. Ik stond ten,’ ‘ – toonhoogte als organisatie,’ temid- dat zwarte gat over de maatstreep neigt te op de hoek van Fifth Avenue en 8th Street den van vele, vele cirkelvormige vlekken van trekken. in New York en was op weg naar de Studio koffiebekers. Een maat van vier verticaal For Bunita Marcus bestaat voornamelijk School waarvan Morty decaan was geweest uiteengelegen toonhoogten had hij omcir- uit 3/8, 5/16 en 2/2 maten. Soms was 2/2 en waar Philip Guston een van de grote celd. Daarboven stond geschreven: ‘etc, etc, van muzikaal belang, zoals aan het eind schilders was die daar hadden lesgegeven. etc, etc?’ ‘Geen ideeën, maar de juiste bewe- van het stuk. Soms functioneert de 2/2 als Ik voelde hoe Morty’s geest zich daar op ging.’ Ja, zo was onze relatie. Verderop: ‘het 6 7 english MORTON FELDMAN AND Feldman dedicated to friends or teachers. ‘FOR BUNITA Marcus’ Composer Bunita Marcus began studying with him in 1976 at the State University of The music of Morton Feldman is a marvel of New York in Buffalo; they became friends understatement.