a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich

Małgorzata Schulz Uniwersytet Łódzki

Abstrakt: Problematyka stosunków polsko-niemieckich należy do bar- dzo aktualnych, ponieważ obecne pozostają ciągle kwestie historyczne pomiędzy oby- dwoma państwami, które bez wątpienia wywierają ogromny wpływ na wzajemne relacje. W artykule podejmuję kwestie odmiennego podejścia do stosunków polsko-niemieckich reprezentowanego przez kanclerz Angelę Merkel i przewodniczącą Związku Wypędzonych Erikę Steinbach. Znamienne jest to, że pomimo przynależności do tej samej partii poli- tycznej (CDU) obie prezentują całkowicie odmienną postawę w stosunku do najbliższych sąsiadów, w tym również Polski.

Słowa kluczowe: dialog, stosunki polsko-niemieckie, kwestie historyczne, Unia Europejska, kryzys finansowy, współpraca partnerska.

Fot. Alejandro Balseiro, The strength of the chain is in the weakest link Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 161

Początek zmian w relacjach możliwości pielęgnacji kultury i języka W NATO Polska chce widzieć sprawnie dzia- niemałej części polskiego społeczeństwa, polsko-niemieckich po wyborze polskiego, jak też ośrodków zajmujących łający instrument militarny służący wspól- mianem patriotyzmu oblężonej twierdzy się krzewieniem wiedzy o Polsce. nej obronie, Niemcy – w znacznie większym (Krzemiński 2009: 134). Postawa ta zaczęła Angeli Merkel na kanclerza Oprócz tych niezałatwionych tematów stopniu instrument polityczny. się kształtować na długo przed objęciem Niemiec „traktatowych” w stosunkach polsko- Te rozbieżności interesów, jak też róż- władzy przez PiS i była wynikiem m.in. nie- Traktat między Rzeczpospolitą Polską -niemieckich istnieją rozbieżności, wynika- nice w ocenie sytuacji politycznej, nie spełnionych nadziei pokładanych w RFN. a Republiką Federalną Niemiec o dobrym jące z odmiennych poglądów na konkretne zawsze ujawniają się w otwartych sporach. Po pierwsze, proces kształtowania się toż- sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpi- wyzwania. Jest to całkiem normalne, choć Niemniej mają one zasadnicze znaczenie samości zjednoczonych Niemiec oznaczał sany 17 czerwca 1991 r., stanowi podstawę często przeradzają się one w antagonistycz- i skłaniają do postawienia pytania, jaką po- zapomnienie, czy nawet zakłamanie trud- dialogu polsko-niemieckiego. Wytyczył on ne działania. Dziś w dużej mierze członko- litykę – w ramach Unii Europejskiej – Polska nej niemieckiej przeszłości, polegające na dziedziny wspólnego działania między oby- stwo Polski i Niemiec w Unii Europejskiej ma prowadzić wobec Niemiec. Wyrazistość przedstawianiu narodu niemieckiego w roli dwoma krajami, a przez to miał określać i NATO wyznacza wektory polityki zagra- polskiej polityki jest bowiem jednym z wa- ofiary, a nie sprawcy. Po drugie, zwracano wspólnotę ich interesów. Z przedstawionej nicznej obu państw. Istotnym wyzwaniem runków jej skuteczności. uwagę na rozwój współpracy energetycznej przez rząd w 2007 r. informacji na temat obu krajów jest definiowanie interesu naro- Atmosfera sprzyjająca zaognianiu RFN z Rosją niejako za plecami Polski i jej jego realizacji wynika, że ciągle aktualne dowego i europejskiego. Można wymienić konfliktów nastała wraz z wygraną Prawa kosztem, której symbolem stało się porozu- w stosunkach dwustronnych pozostają kilka przedsięwzięć Niemiec, które nie są i Sprawiedliwości w wyborach parlamen- mienie w sprawie Gazociągu Północnego, kwestie historyczne, przede wszystkim zgodne z interesem naszego kraju. Przede tarnych w 2005 r. Partia ta postawiła na zawarte przez Gerharda Schrödera spór o Centrum przeciwko Wypędzeniom, wszystkim chodzi tutaj o projekt Gazociągu uzdrowienie polskiej sceny politycznej i Władimira Putina w 2005 r. Obecny roszczenia majątkowe Niemców oraz sytua- Północnego. Pomimo iż kwestia ta została i wprowadzenie nowych zasad zarówno minister spraw zagranicznych Radosław cja Polaków w Niemczech i polityki edu- zdjęta z polsko-niemieckiej agendy, to ani w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. Sikorski, pełniący w rządzie PiS funkcję kacyjnej krajów związkowych (Informacja Niemcy, ani Polska nie odstąpiły od swoich IV Rzeczpospolita na arenie międzynarodo- ministra obrony, porównał wówczas to wy- rządu na temat realizacji Traktatu mię- pozycji. Polska i Niemcy mają też różny wej miała bez kompleksów, zdecydowanie darzenie z paktem Hitler-Stalin (Krzemiński dzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką stosunek do Rosji. W szczególny sposób i twardo reprezentować swoje interesy. 2009: 135). Chociaż minister zdystansował Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie dotyczy to polityki energetycznej. Niemcy Chodziło o odejście od rzekomo ugodowej się później od tej niefortunnej wypowiedzi, i przyjaznej współpracy w związku z 15. kupują gaz w Rosji, uważając to za dobry polityki zagranicznej, prowadzonej – we- to jednak pokazała ona wyraźnie uwrażli- rocznicą jego podpisania, 25.01.2007). interes, a zarazem najlepsze rozwiązanie ze dług retoryki Jarosława Kaczyńskiego, wienie polskich rządzących na temperaturę Spór o Widoczny Znak (Sichtbares Zeichen/ względów ekologicznych. W Polsce ocenia przewodniczącego PiS – na kolanach relacji niemiecko-rosyjskich i uzasadniało Widoczny Znak jest to projekt placówki się to działanie jako krótkowzroczne i nie- (Krzemiński 2009: 134). Okres rządów PiS ich troskę o odpowiednie relacje mię- upamiętniającej wypędzenia ludności rozsądne. Niemcy, inaczej niż Polska, widzą był niewątpliwie szczególnym sprawdzia- dzynarodowe z pozostałymi krajami Unii w I połowie XX wieku) będzie jeszcze przez w Rosji „godnego zaufania dostawcę”, nem dla stosunków polsko-niemieckich. Europejskiej. najbliższe lata obecny w polsko-niemiecki- a zagrożenie odcięciem dostaw gazu przez Wybranie konfrontacji jako sposobu roz- Spóźnione o pół roku spotkanie trójkąta m dialogu (Kohler, Bannas 2007), sprawa Gazprom z powodów politycznych kwalifi- wiązywania złożonych problemów w draż- weimarskiego, Francja – Niemcy – Polska, roszczeń została ostatecznie wyjaśniona kują jako niewielkie, a więc niemogące być liwym obszarze relacji polsko-niemieckich „wojna kartoflana”, mianowanie na peł- w Europejskim Trybunale Praw Człowieka podstawą podejmowania decyzji strate- nie mogło przynieść pozytywnych efektów. nomocnika ds. polsko-niemieckich (po w Strasburgu (7.10.2008 r., Europejski gicznych (Wóycicki, Czachur, 2009: 29). Oba Konsekwencja, z jaką rząd PiS dążył do długim wakacie na tym stanowisku) dr Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu od- kraje odmiennie postrzegają też zagroże- zaognienia stosunków z RFN, skłania do Mariusza Muszyńskiego, który w Niemczech rzucił złożone przez Powiernictwo Pruskie nia w dziedzinie bezpieczeństwa. Strach sformułowania konkluzji, że wcale nie za- postrzegany jest jako „niechętny ocieple- 22 skargi o zwrot lub zadośćuczynienie przed Rosją deklaruje ponad 60% Polaków, mierzano tworzyć konstruktywnych propo- niu” (Krzemiński, Ostrowski 2007: 20) oraz od Polski z tytułu utraconych majątków a przed Niemcami 19% (Tamże). Różnice te zycji wyjścia z impasu. Wręcz przeciwnie, to nieustępliwość Polski w sprawie Traktatu położonych na ziemiach utraconych przez przekładają się znacząco na politykę bez- kształtowanie i wyolbrzymianie wspólnoty Konstytucyjnego wystawiła stosunki Niemcy na rzecz Polski), a problem położe- pieczeństwa. Dla Polski ma ona znacznie sporu stało się jednym z głównych założeń polsko-niemieckie na próbę. nia polskiej grupy etnicznej w Niemczech większy sens militarny i polega na poszuki- polityki zagranicznej ówczesnego rządu. Można zaryzykować stwierdzenie, że nie jest rozwiązywany w duchu trakta- waniu gwarancji wojskowych. Jest to silnie Adam Krzemiński trafnie nazwał taką m.in. dzięki kanclerz Angeli Merkel, z którą tu. Chodzi tutaj o stworzenie większej powiązane z różnym postrzeganiem Rosji. postawę, odpowiadającą zapatrywaniom nasi rządzący znajdują wspólny język nie Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 163

tylko łatwiej niż z Gerhardem Schröderem, podczas uroczystości upamiętniających 9 badającym jej historię. Ponadto w każdym gwarancje finansowe dla Grecji, niespo- ale i z Helmutem Kohlem, relacje polsko- listopada 1989, to właśnie prezydent Lech landzie Niemcy ustanowią pełnomoc- dziewanie otrzymała wsparcie Polaków. -niemieckie pomimo początkowych przej- Wałęsa popchnął pierwszy symboliczny nika ds. polskich. Landy mają wesprzeć Warszawie i Berlinowi tak samo zależy na ściowych trudności i konfliktów pozostały klocek domina. Wcześniej, 1 września także nauczanie języka polskiego. W re- uzdrowieniu finansów publicznych. Polska nienaruszone, a po wygranej Platformy 2009 r., m.in. Polska i Niemcy obchodziły wanżu przy polskim MSW ma powstać konstytucja zawiera zapis o limicie zadłuże- Obywatelskiej w przyśpieszonych wybo- w Gdańsku obchody siedemdziesiątej rocz- biuro niemieckiego pełnomocnika ds. nia, a sektor bankowy jest poddany ścisłej rach parlamentarnych uległy znacznej nicy wybuchu II wojny światowej (Pieper mniejszości niemieckiej (Jendroszczyk, kontroli, dzięki czemu Polacy, w przeci- poprawie. Można zaobserwować podobny, 2009/2010: 71). 2011b: A11). Należy przypomnieć, iż mniej- wieństwie do Węgrów i krajów bałtyckich, niekonfrontacyjny styl prowadzenia poli- W roku 2009, tak bogatym w rocznice, szość niemiecka w Polsce jest największą uniknęli nadmiernego zapożyczania się tyki zagranicznej przez obecnego premiera bardzo dużo uwagi poświęcono wspólnej liczebnie spośród ustawowo uznawanych w obcych walutach. Wspólną płaszczy- Donalda Tuska i kanclerz Angelę Merkel. polityce historycznej. W roku tym położono mniejszości narodowych w naszym kraju. znę porozumienia najlepiej oddają słowa We wrześniu 2009 r. Angela Merkel zosta- fundament pod wspólną europejską kultu- W chwili obecnej największym stowarzy- ministra spraw zagranicznych Radosława ła ponownie wybrana na urząd kanclerza, rę pamięci, która ma służyć porozumieniu szeniem mniejszości niemieckiej w Polsce Sikorskiego wypowiedziane w Berlinie na tworząc koalicję CDU/CSU z FDP. Minister europejskiemu i jednocześnie wyrażać jest Towarzystwo Społeczno-Kulturalne forum Niemieckiego Towarzystwa Polityki po objęciu teki mi- szacunek dla pamięci narodowych. Jednym Niemców na Śląsku Opolskim (TSKN). TSKN Zagranicznej pt., „Polska a przyszłość Unii nistra spraw zagranicznych zdecydował z wielu przykładów jej pozytywnego roz- regularnie (od 1991) zgłasza swoich kan- Europejskiej”: „(…) Mniej zaczynam oba- się najpierw na podróż do Polski, gdzie woju były uroczyste obchody dwudziestej dydatów w wyborach parlamentarnych wiać się niemieckiej potęgi niż niemieckiej w pierwszym rzędzie zajął się agendą pol- rocznicy upadku muru, w których obok z listy komitetu wyborczego „Mniejszość bezczynności”. Zbliżenie Polski i Niemiec sko-niemieckich i europejskich zagadnień państw członkowskich Unii Europejskiej Niemiecka”. Komitet wyborczy mniejszości podczas trwania kryzysu finansowego jest politycznych. „Stosunki polsko-niemieckie udział wzięły również Stany Zjednoczone narodowej nie jest związany klauzulą zapo- szczególnie ważne, ponieważ dotychcza- są najlepsze w historii” (Pieper 2009/2010: i Rosja. rową 5% głosów w skali kraju, determinu- sowy sojusznik Niemiec w walce z kryzy­ 71) – stwierdził polski minister spraw za- Sprawa niemieckiej Polonii liczącej jącą prawo do uczestniczenia w podziale sem – Francja, pod przewodnictwem granicznych Radosław Sikorski, w związku ponad milion osób, która od lat była mandatów w wyborach do Sejmu. Ponadto nowego prezydenta François Hollande’a, z pierwszą wizytą nowego szefa niemieckiej kością niezgody w stosunkach polsko- w niektórych gminach województwa zaczyna wskazywać na negatywne skutki dyplomacji Westerwellego w Warszawie 31 -niemieckich, kilka tygodni temu znalazła opolskiego ustanowiono język niemiecki wynikające z ratyfikacji traktatu o europej- października 2009 r. Możemy je zatem roz- się na najlepszej drodze ku jej rozwiąza- językiem pomocniczym, a w 28 gminach skim funduszu ratunkowym. Ponadto liczni wijać na bazie dotychczasowych osiągnięć, niu. nie uzna wprawdzie Polaków województwa śląskiego oraz opolskie- francuscy ekonomiści podkreślają fakt, iż zarówno w oparciu o pełen zaufania dialog za mniejszość narodową i nie zlikwiduje go wprowadzono oprócz polskich także Francja od chwili wprowadzenia euro stra- dotyczący naszej wspólnej przeszłości, progu wyborczego dla polskich kandy- niemieckie nazwy miast i wsi. Mniejszość ciła wobec Niemiec 10% konkurencyjności. jak i na ścisłej, skierowanej ku przyszłości datów do Bundestagu, ale faktycznie niemiecka w Polsce ma także prawo do wy- Kraj ten ma także coraz niższą produkcję współpracy obydwu krajów w Europie i dla będzie ich traktować jako mniejszość. To dawania własnych tygodników i miesięcz- przemysłową i coraz większe zadłużenie Europy. Rok 2009 był rokiem świętowania efekt ponadrocznych polsko-niemieckich ników, jak np. „Schlesisches Wochenblatt” państwowe. W samych Niemczech również rocznic. W tym świętowaniu dominuje dziś rozmów z udziałem wiceszefów MSW czy „Mitteilungsblatt”. Regularnie od- nie brakuje przeciwników wdrażania pakie- wspólna radość Polaków i Niemców z prze- Tomasza Siemoniaka i Christopha Bergnera bywają się również imprezy kulturalne, tu ratunkowego dla zadłużonych państw mian w Europie. Oba narody wspólnie oraz przedstawicieli mniejszości polskiej największe z nich to: Festiwal Kultury strefy euro. Jednym z nich jest prawicowy wspominały przebieg zdarzeń, które przed w Niemczech i niemieckiej w Polsce. Mniejszości Niemieckiej w Polsce, czy Dni socjaldemokrata Thilo Sarrazin, który jest dwudziestu laty doprowadziły do upad- Szczegóły rozmów mają zostać ogłoszone Kultury Niemieckiej na Śląsku Opolskim zdania, że należy skończyć z pogłębianie- ku żelaznej kurtyny – najpierw w Polsce, 6 maja w Warszawie. Wiadomo, że Polonia (Charakterystyka mniejszości narodowych m i poszerzaniem Europy. Nasi zachodni a następnie w Niemczech. Podkreślona będzie miała przedstawicielstwo w Berlinie i etnicznych w Polsce). sąsiedzi cały czas zadają sobie pytania: została, niekiedy niedoceniana, rola Polski tak jak uznawani za mniejszość Duńczycy, Na uwagę zasługuje również fakt, że „Czy niemiecka klasa polityczna jest go- i Niezależnego Związku Zawodowego Fryzowie, Serbołużyczanie i Romowie. Dom w czasie trwania kryzysu finansowego oraz towa podtrzymywać Europę?” oraz „Czy „Solidarność” w przezwyciężeniu podziału Polski w Bochum, którym zarządza Rodło, kryzysu euro, Berlin i Warszawa znalazły nastroje w Niemczech są proeuropejskie, kontynentu, bez której także zjednocze- najstarsza polska organizacja w Niemczech, płaszczyznę porozumienia. Kiedy kan- czy ważniejszy jest egoizm narodowy?”. nie Niemiec nie byłoby możliwe. Dlatego ma stać się muzeum Polonii i ośrodkiem clerz Merkel wahała się co do zgody na W tej sytuacji z pewnością dla kanclerz Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 165

Angeli Merkel, zwolenniczki ratyfikacji Krzysztof Ruchniewicz, dyrektor Centrum, w Niemieckiej Republice Demokratycznej prestiżowe stanowiska. 30 maja 2005 r. zo- traktatu o europejskim funduszu ratun- chciałby: „by nowa strona była miejscem w regionie na północ od Berlina. Jej ojciec, stała kandydatką CDU i CSU na stanowisko kowym, Polska stała się bardzo ważnym spotkań ekspertów i zwykłych Polaków Horst Kasner, był pastorem w kościele lute- kanclerza Niemiec (Godlewski 2011: 68). i równoprawnym partnerem zagranicznym zainteresowanych sytuacją za Odrą”(Ruszył rańskim, a matka nauczycielką łaciny i an- We wrześniu 2005 r., CDU pod jej prze- (Krzemiński 2012: 22–25). polski portal o Niemczech 2009/2010: 4). gielskiego (Woś 2009: M9). Po ukończeniu wodnictwem wraz z CSU wygrała wybory Kolejną ważną kwestią jest współpraca Nie bez znaczenia są również inne kul- szkoły średniej w Templinie Angela Merkel parlamentarne w Niemczech. Po długich szkół wyższych. Uniwersytet Europejski turalne wydarzenia mające na celu lepsze podjęła studia na wydziale fizyki w Lipsku. negocjacjach z socjaldemokratyczną Viadrina i jego polskie uniwersytety part- poznanie obydwu państw. Doskonałym Pracowała i studiowała w Centralnym SPD, miesiąc później, utworzono Wielką nerskie prowadzą intensywną współpra- przykładem są Dni Polskie, które rozpoczę- Instytucie Chemii Fizycznej Akademii Nauk Koalicję pomiędzy partiami CDU/CSU i SPD. cę przede wszystkim nad rozwinięciem ły się pod koniec marca 2011 r. w Północnej NRD, po uzyskaniu doktoratu z chemii Stanowisko kanclerza przypadło Angeli wspólnych inicjatyw w ramach Partnerstwa Nadrenii-Westfalii, będące wstępem do fizycznej pracowała jako chemik kwantowy Merkel, która została jednocześnie pierwszą Wschodniego. Naukowcy zarówno z Polski Roku Polskiego w tym landzie. W inaugu- (Baring, Schöllgen 2006: 334). kobietą na tym stanowisku w Niemczech. jak i z Niemiec, we współpracy z dwoma rującym spotkaniu udział wzięli przed- W 1989 r. po upadku muru berlińskie- Cztery lata później, we wrześniu 2009 r. wydawnictwami, pracują nad przygotowa- stawiciele polskiego parlamentu, władz go zaangażowała się w powstający ruch Angela Merkel została ponownie wybrana niem polsko-niemieckiego podręcznika do lokalnych, świata kultury i sztuki. W in- demokratyczny. Pod koniec roku 1989 na urząd kanclerza, tworząc tym razem nauki historii. Ma on składać się z trzech augurującym przemówieniu, marszałek dołączyła do nowej partii „Demokratischer koalicję CDU/CSU z FDP. Merkel nie od razu tomów, obejmując historię od średniowie- Senatu Bogdan Borusewicz podkreślił wagę Aufbruch”. Po pierwszych demokratycznych wypracowała swój niezawodny polityczny cza po czasy współczesne. Koncept projek- bilateralnej współpracy, która oddziałuje wyborach w NRD Angela Merkel uzyskała przepis na popularność, który dziś zapew- tu jest jedyny w swoim rodzaju, ponieważ na wszystkie sfery życia. Rok Polski jest jed- pracę jako zastępca rzecznika rządu. Po nia jej panowanie na niemieckiej scenie uczy tolerancji i wzajemnego zrozumienia, nak przede wszystkim skierowany do sta- zjednoczeniu Niemiec w październiku 1990 politycznej. Choć trudno w to uwierzyć, przedstawiając częściowo różne pamięci tystycznego mieszkańca Niemiec, któremu i wyborach ogólnoniemieckich, została cztery lata temu szefowa CDU szła do wy- w Polsce i Niemczech w ramach jednego przybliżyć ma Polskę, jej kulturę, tradycje, deputowaną do Bundestagu oraz ministre- borów jako niemiecka Margaret Thatcher podręcznika. walory i najnowszą historię. Wielkim suk- m do spraw kobiet i młodzieży w rządzie (Woś 2009: M9). Obiecywała rozbić skost- Ważnym krokiem ku zacieśnianiu współ- cesem okrzyknięto także reklamę polskiej Helmuta Kohla. W 1994 objęła tekę ministra niałe państwo socjalne i dać wytchnienie pracy polsko-niemieckiej jest także ini- oferty na międzynarodowych targach środowiska, ochrony zasobów naturalnych przygniecionym wysokimi kosztami pracy cjatywa wrocławskiego Centrum Studiów turystycznych w Berlinie. Polskie stoisko i bezpieczeństwa jądrowego (Kurbjuweit przedsiębiorcom. Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego cieszyło się niesłabnącym powodzeniem, 2009: 36). Twierdziła, że wyborcom trzeba mówić Brandta, które uruchomiło nową stronę a odwiedzający je Niemcy deklarowali chęć Kiedy przegrał wybory prawdę o stanie gospodarki i konieczności internetową www.niemcy-online.pl, na przyjazdu do Polski w celach turystycznych w 1998 r., Merkel zajmowała stanowisko bolesnych reform. Ta szczerość omal nie której prezentowane są bieżące informacje (Bielecki 2011: 11). Sekretarza Generalnego CDU. Jako rezul- doprowadziła do zmarnowania całej son- na temat sytuacji politycznej i gospodar- Nie tylko relacje na gruncie polityczny- tat skandalu finansowego, który wybuchł dażowej przewagi, jaką jako lider opozycji czej Niemiec. Obok artykułów opisujących m i gospodarczym, ale także kulturalnym wewnątrz partii, wielu prominentnych po- miała nad niepopularnym kanclerzem zjawiska społeczne, kulturalne i gospodar- i naukowym nadają stosunkom polsko- lityków CDU zostało skompromitowanych, Gerhardem Schröderem. Od tego czasu cze, portal publikuje także wpisy blogerskie -niemieckim nowy wymiar. przede wszystkim były kanclerz Helmut uprawia politykę wyważania racji oraz oraz komentarze i opinie polskich dzienni- Kohl oraz ówczesny przewodniczący partii, unikania trudnych decyzji i jednoznacznych karzy zainteresowanych relacjami polsko- Konfrontacja poglądów Angeli Wolfgang Schäuble. Merkel oficjalnie skry- deklaracji. Merkel jest popularna, ponie- -niemieckimi. W przyszłości ma powstać Merkel i Eriki Steinbach na sprawy tykowała swojego byłego szefa Helmuta waż sprawnie łączy umiejętność pokazania również baza kontaktowa specjalistów zaj- polskie Kohla i zastąpiła Schäublego jako nowy swej siły ze stonowanym stylem bycia. mujących się tematyką niemiecką. Znajdą lider CDU, zostając jednocześnie w 2000 r. Wielka Koalicja znacznie lepiej jej posłużyła się tam dane z określonym obszarem Angela Dorothea Merkel (ur. 17 lipca pierwszą kobietą na tym stanowisku. Rządy niż partnerowi z SPD – rywalem kanclerz badawczym i najciekawszymi publikacjami 1954 r. w Hamburgu), niemiecki polityk, Angeli Merkel były w wielu dziedzinach Angeli Merkel w wyborach był uczestnik polskich naukowców. Niezależny światopo- przewodnicząca Unii Chrześcijańsko- zaskakujące, dzięki niej partia nabrała koalicji rządzącej Frank-Walter Steinmeier glądowo i politycznie portal ma być otwar- Demokratycznej (CDU), a od 22 listopa- brzmienia konserwatywnego, a kobiety z SPD. Angela Merkel umiała w kluczo- ty dla wszystkich zainteresowanych. Prof. da 2005 r. kanclerz Niemiec, dorastała w partii zaczęły zajmować coraz bardziej wych momentach zaliczyć na swoje konto Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 167

sukcesy dyplomatyczne, jednak najwięcej Zmiana stylu nie oznaczała bynajmniej, których stopniowo dochodziła od momen- mieszkańców Rumi trafiło do obozu kon- wygrała na kryzysie. Przekonała Niemców, że Niemcy rezygnują z bardziej aktywnej tu zjednoczenia. centracyjnego Stutthof pod Gdańskiem. że właśnie w obliczu recesji trzeba zaufać roli w polityce zagranicznej. Na agendzie Angela Merkel zdecydowanie poprawiła Wilhelm Hermann, ojciec Eriki Steinbach, konserwatystom a nie ryzykować jakimiś dyplomatycznych celów priorytetowe stosunki z Polską zwłaszcza od chwili, gdy przybył do Rumi w 1941 r. jako żołnierz lewicowymi receptami. Media przypomnia- miejsce zajmowała bardzo aktywna prezy- premierem został . Z opo- Wehrmachtu. Trafił do służby w czwartej ły hasło z lat 50. „żadnych eksperymentów”, dencja Niemiec w UE w pierwszej połowie rami wymusiła na partyjnej koleżance Kompanii Szkolnej przy Szkole Strzelców z jakim CDU wygrywało wybory w czasach 2007 r., zaangażowanie kanclerz Merkel Erice Steinbach rezygnację z zasiadania Pokładowych. Od początku przyjeżdżała do kanclerza Konrada Adenauera i Ludwiga w walkę z globalnym ociepleniem (szcze- we władzach kontrowersyjnego muzeum niego narzeczona z Berlina, Erika Grot, po- Erharda. Spokój i opanowanie pani kan- gólnie widoczne do wybuchu kryzysu) upamiętniającego przesiedlenia. Nie ustę- brali się w Rumi w 1943 r. Prawdopodobnie clerz dają wyborcom poczucie, iż gospodar- oraz reformę globalnych instytucji finan- puje jednak w sprawie polskich zastrzeżeń rok później Hermann trafił na front ka wraca do równowagi (Kurbjuweit 2009: sowych przez nowo powołane forum G-20 wobec Gazociągu Północnego. wschodni. 122). (po wybuchu kryzysu). O ile dyplomację Erika Steinbach, pomimo członkostwa W wyniku ofensywy podjętej w połowie Rządy Angeli Merkel mają dyskretny kanclerza Gerharda Schrödera charaktery- w tej samej partii co pani kanclerz, ma stycznia 1945 r. Armia Czerwona przełama- sznyt odbudowywania narodowej dumy, zował problem z wprowadzeniem w życie zupełnie inny stosunek do relacji polsko- ła niemiecką obronę na linii Wisły i błyska- ale też pani kanclerz w tej delikatnej mate- niezwykle ambitnych planów, o tyle pod -niemieckich. Już sama interpretacja jej wicznie dotarła aż do Odry. Wkrótce udało rii zawsze udawało się uniknąć powiedze- rządami Merkel Niemcy działały odwrot- życiorysu budzi wiele kontrowersji i pytań. im się opanować także Rumię. Hitlerowscy nia o jedno słowo za dużo (Semka 2009: nie: wielkich projektów było mniej, ale Erika Steinbach przyszła na świat 25 urzędnicy wyjechali, uciekli prawie wszy- A19). Aby podkreślić swoją ugruntowaną za to niemal każdy udało się zrealizować. lipca 1943 r. w okupowanej przez Niemców scy miejscowi Niemcy. Erika Hermann nie pozycję w niemieckiej polityce, Angela Szczególnie aktywna była niemiecka Rumi koło Gdyni. Gdy zaczynała się wojna, czekała na powrót męża, razem z dwiema Merkel postarała się w trakcie ubiegłorocz- dyplomacja w czasie niemieckiej prezyden- rodziców Steinbach jeszcze tam nie było. małymi córkami opuściła Rumię drogą nej kampanii o wizytę u ojca zjednoczenia cji między styczniem a czerwcem 2007 r., Jej matka – Erika Christa Grote – urodziła morską. Zaprzyjaźniona Kaszubka pomogła Niemiec, Helmuta Kohla, swojego niegdy- kiedy to porzucony po fiasku referendów się w styczniu 1922 r. w Bremie, dużym jej się jeszcze spakować i dała prowiant na siejszego mentora, ale i polityka, który ratyfikacyjnych w Holandii i Francji projekt portowym mieście w północno-zachodnich drogę; „Nikt ich nie wypędzał” – zarzeka rządził krajem przez 16 lat. eurokonstytucji został z inicjatywy Berlina Niemczech (Gańczak 2008: 12). Korzeni się Teresa Treppa, od dziecka mieszkanka Pod rządami Angeli Merkel, najpier- przerobiony na nowy traktat ostatecznie w Rumi nie ma też ojciec Eriki Steinbach. Rumi (Gańczak 2008: 24). Mimo to Erika w na czele tzw. wielkiej koalicji z SPD podpisany w grudniu 2007 r. w Lizbonie. Wilhelm Karl Hermann, przed wojną elek- Steinbach z uporem wpisuje się w szere- (2005–2009), a od ubiegłej jesieni w koalicji Szczególnie imponujące było przełama- tryk, urodził się w styczniu 1916 r. w gi wypędzonych. Nawet w informatorze z liberalną FDP przemodelowaniu uległy nie oporu rządów Wielkiej Brytanii, Czech niedaleko Frankfurtu nad Menem. Służbę Bundestagu podaje, że urodziła się 25 lipca nie tyle cele niemieckiej dyplomacji, ile i Polski. Zwłaszcza to ostatnie zadanie w Wehrmachcie rozpoczął w 1940 r. we 1943 r. w „Rahmel/Westpreussen”, skąd przede wszystkim jej styl. Dyplomację zakładało bardzo aktywną rolę niemieckich Francji. W Hanau na świat przyszła też jego ponoć wygnano ją w bydlęcym wagonie Berlina zaczęła charakteryzować w tym polityków oraz warszawskiej ambasady matka. Jej mąż, dziadek Steinbach, urodził (Cywiński 2009: A19). okresie tzw. nowa skromność: większa RFN. Połowicznym sukcesem są znajdujące się w Nowej Rudzie (Neurode) na Śląsku. Według Piotra Cywińskiego Parlamen- rzeczowość, koncyliacyjność, ustawianie się wciąż w fazie realizacji: wypracowanie Podobno z nostalgią wspominał potem tarzystka CDU chętnie powołuje się też się zwłaszcza w czasie unijnych negocjacji międzynarodowego porozumienia, które o Karkonoszach i Górach Sowich. Śląsk na śląskie koneksje swojego ojca. W RFN raczej w roli brokera niż strony sporu. Już zastąpi protokół z Kioto ograniczający opuścił jednak dobrowolnie jeszcze w trak- wygnanie przechodzi z pokolenia na w expose w Bundestagu w 2005 r. kanclerz emisję gazów cieplarnianych oraz prze- cie pierwszej wojny światowej. Późniejsze pokolenie i wszystkich krewnych. Stein- zaznaczyła, że obecność Niemiec w NATO kształcenie G8 w bardziej reprezentatywne przymusowe wysiedlenia dotknęły jedynie bach odkryła to w 1994 r., gdy wstąpiła do pozostaje filarem niemieckiej polityki, co forum rozwiązywania problemów global- dalszych krewnych Eriki Steinbach. Związku Wypędzonych (Bund der Vertrie- w kontekście snucia przez jej poprzednika nych G20. W obu tych przypadkach niemie- Wehrmacht zajął Rumię 12 września benen, BdV) na takich samych zasadach planów budowy alternatywnej dla USA osi cka dyplomacja grała rolę lokomotywy. 1939 r. Wkrótce nastał regularny terro- jak inni figuranci – gdy liczba członków BdV Europa – Rosja – Chiny służyło uspokojeniu To tylko jeden z dowodów na to, że pod r: łapanki uliczne, podpalenia, rewizje spadła do pół miliona, zaczęto przyjmować i oczyszczeniu atmosfery w obrębie obozu względem skuteczności niemiecka dyplo- w domach, egzekucje. Już jesienią 1939 r. urodzone w RFN potomstwo wysiedleńców transatlantyckiego (Woś 2010: 7–8). macja zaczęła dorastać do nowych ról, do tutejszych Polaków zaczęto wysyłać na oraz imigrantów z ostatnich lat (Cywiński przymusowe roboty do Rzeszy. Wielu 2009: A19). Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 169

Jest to sprzeczne z zapisem stosownej kariery politycznej, wskazuje na to późne zleconą przez rządy Polski i Niemiec. Z jej Żydów, Ormian i mieszkańców Bośni, suge- ustawy, który brzmi: „Wypędzonym jest ten, włączenie się jej w działalność Związku konkluzji wynikało, że wysiedleni Niemcy rując, że niemieccy „wypędzeni” byli takimi kto jako niemiecki obywatel (…) miał miej- (dopiero od 1994 r.). Również pomysł nie mają podstaw prawnych, aby domagać samymi niewinnymi ofiarami czystek sce zamieszkania na niemieckich terenach budowy Centrum Przeciwko Wypędzeniom się restytucji czy odszkodowań za byłe mie- etnicznych. Według krytyków wystawa po- wschodnich pozostających dawniej pod krytykowany jest jako sprytny sposób nie. Chodziło głównie o roszczenia zgłasza- mija fakt, że Niemcy byli agresorami i twór- obcą administracją lub na terenach poza pozyskiwania znacznych sum pieniędzy ne przez Pruskie Powiernictwo. Przy tym cami zbrodniczego systemu, którego celem granicami Rzeszy według stanu terytorium od przeważnie zamożnych niemieckich wszystkim Erika Steinbach czujnie zdystan- było wymordowanie wszystkich Żydów, z 31 grudnia 1937 r. i stracił je w związku emerytów zainteresowanych jego budową sowała się wobec Powiernictwa Pruskiego a także ujarzmienie milionów Słowian. Ci z wydarzeniami II wojny światowej wskutek (Jendroszczyk 2011c: A10). rok przed publikacją ekspertyzy. Ówczesny którzy wystawę zwiedzili, mówią, że mani- wypędzenia, w szczególności przez wydale- Erika Steinbach stała się znana w latach szef Powiernictwa Rudi Pawelka podawał puluje ona faktami, jest nieobiektywna i nie nie lub ucieczkę” (Piskorski 2005:54). siedemdziesiątych, gdy była jedną z naj- wtedy w wątpliwość szczerość jej intencji. przedstawia całej prawdy. Erika Steinbach Po wojnie Erika Steinbach ukończyła bardziej aktywnych działaczek przeciwko Szefowa BdV wyszła z tej konfrontacji zwy- twierdzi, że nigdy nie miała złych stosun- prywatne studium muzyki. W 1972 r. wyszła uznaniu przez władze RFN granicy Polski na cięsko, ratując przy tym swój związek, po- ków z Polską i że to Polska nabrała do niej za mąż za dyrygenta orkiestry Helmuta Odrze i Nysie. Od tej pory datuje się począ- nieważ wraz z pojawieniem się organizacji uprzedzeń: „Dobrze, że moi rodzice nie Steinbacha. Od roku 1974 jest członkinią tek jej kariery politycznej w CDU. Podobny Pawelki reputacja BdV ucierpiała niezmier- muszą tego przeżywać. Dobiłoby to mojego CDU, a od 1998 r. przewodniczącą Związku rewizjonizm cechował wystąpienia nie. Wszystkim przeciwnikom wysiedlonych ojca”, nie dodała przy tym jednak, że jej Wypędzonych w Niemczech (ponownie Steinbach na początku lat dziewięćdziesią- Powiernictwo dostarczyło argumentów na ojciec był niemieckim okupantem w Polsce wybrana na to stanowisko w 2004 r.). Od tych, gdy kwestionowała legalność wschod- podtrzymanie tezy, że uporczywie odma- (Jendroszczyk 2009b: A15). 1990 r. jest deputowaną do Bundestagu. nich granic Niemiec. Jako jedna z niewielu wiają spojrzenia na rzeczywistość taką, W czasach rządów premiera Jarosława Należy do kierownictwa rozgłośni ZDF, przedstawicieli Bundestagu głosowała jaką jest. Kaczyńskiego stwierdziła: „Partie, które Stowarzyszenia Terytorialnego Prus przeciwko uznaniu granicy polsko-niemie- Po warszawskiej deklaracji kanclerza rządzą w Polsce, można porównać do Partii Zachodnich, a od 2000 r. także kierowni- ckiej. Od połowy lat dziewięćdziesiątych Gerharda Schrödera, Erika Steinbach za- Republikańskiej, DVU i NPD” (Jendroszczyk ctwa CDU. Pięć lat później zostaje człon- aktywnie propagowała zwrot utraconych proponowała „opcję zerową”, czyli rezyg- 2009b: A15) – trzeba zaznaczyć, że NPD kiem komisji parlamentarnej Bundestagu na wschodzie majątków ich niemieckim nację z żądań odszkodowawczych za cenę uchodzi w Niemczech za ugrupowanie ds. praw człowieka i pomocy humani- właścicielom, mimo faktu, iż ci otrzymali pokoju prawnego w Europie. Zgodnie z tą neonazistowskie. Erika Steinbach wygrała tarnej z ramienia CDU. Erika Steinbach od władz niemieckich stosowne odszkodo- koncepcją załatwieniem spraw majątko- proces z Polskim Powiernictwem, uzysku- należała również do kierownictwa wanie. W Polsce poglądy Steinbach często wych wysiedlonych miałby zająć się rząd jąc zakaz publikacji ulotki sugerującej jej Instytutu Goethego (Urban 2006: 160). utożsamiane są z poglądami Powiernictwa niemiecki. związki z narodowym socjalizmem. Co Aktywnie propaguje kontrowersyjną ideę Pruskiego, które pragnie zwrotu majątków Na konto jej zasług zapisuje się zor- ważniejsze, zdobyła swego rodzaju status budowy w Berlinie Centrum Przeciwko na drodze prawnej (Gańczak 2008: 53–55). ganizowanie w Berlinie uroczystości ofiary nieprzejednanych Polaków, którzy Wypędzeniom, które z założenia ma się Dzisiaj Erika Steinbach wypowiada się upamiętniającej 60. rocznicę powstania tak jak Władysław Bartoszewski nazwali koncentrować na dokumentowaniu wy- ostrożniej, ale nadal domaga się sym- warszawskiego: „Chcemy pokazać, że ją anty-Polką, czy porównali do negują- siedleń Niemców z Europy Środkowej bolicznych odszkodowań. Z oburzeniem uczestniczymy w polskim cierpieniu” cego Holokaust lefebrystycznego biskupa i Wschodniej, choć mają się tam znaleźć zareagowała na słynną deklarację Gerharda (Jendroszczyk 2009b: A14) – tłumaczyła Richarda Williamsona. Erika Steinbach również informacje o przesiedleniach Schrödera złożoną w Warszawie w sześć- Steinbach, odrzucając argumenty, iż de- doskonale wykorzystuje nowo zdobyty innych narodów. W lutym ubiegłego roku dziesiątą rocznicę wybuchu powstania monstracyjna empatia z jej strony zostanie status ofiary, wciąż prowokując przy tym została nominowana do rady Fundacji warszawskiego, w której ówczesny kanclerz potraktowana w Polsce jako prowokacja. Polaków choćby takimi stwierdzeniami jak „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, ale zapewnił, że RFN nie będzie wspierała Wystawa „Wymuszone drogi” (Erzwungene to, że Polska nosiła się z zamiarem wysied- ostatecznie po wielomiesięcznych sporach roszczeń odszkodowawczych niemieckich Wege) otwarta 10 sierpnia 2006 r. w Berlinie lenia Niemców jeszcze przed rozpoczęciem wewnątrz koalicji zrzekła się miejsca w ra- wysiedlonych przed trybunałami między- była chwalona przez niemieckie media II wojny światowej. Do perfekcji opanowała dzie Fundacji. narodowymi. „To zmiana paradygmatu i większość polityków (Kloth, Wiegrefe, inscenizację swoich medialnych występów, Przeciwnicy Steinbach uznają ją za opor- niemieckiej polityki” – napisała w specjal- 2006: 4). Rząd Polski uznał, że wystawa ma telewizje pokazują ją z kanclerzami i pre- tunistkę, która wykorzystuje hasła ziom- nym oświadczeniu (Jendroszczyk 2009b: charakter antypolski, ponieważ w jego oce- zydentami, przy mównicy albo jak stoi sa- kostw niemieckich do budowania własnej A14). Zaatakowała także ekspertyzę prawną nie porównuje Niemców do przesiedlonych motnie przed lasem mikrofonów, zupełnie Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 171

jak ważny przywódca. Brzmi pewniej, jest nowo mianowanemu pełnomocnikowi wyniku FDP obecna koalicja nie zebrałaby przez rząd posiadający prawo weta wobec bardziej elokwentna i przekonująca niż premiera ds. dialogu międzynarodowego. większości. określonych osób. Ponadto powierzchnia kanclerz Angela Merkel. Polska, której zależało na odbudowie sto- Szefowa BdV tymczasem nie tylko nie wystawowa przyszłego muzeum została Przez lata ten wizerunek był medialnym sunków z Niemcami, zadeklarowała wobec wycofała się po sprzeciwie wicekanclerza powiększona do 3 tys. metrów kwadrato- złudzeniem. Mieszkańcy Niemiec jeszcze do projektu neutralność, ale postawiła jeden i lidera partii koalicyjnej Westerwellego, ale wych (Jendroszczyk 2010: A10). Wszystko niedawna zastanawiali się, jak Steinbach warunek: Erika Steinbach nie może wejść w grudniu dała rządowi „czas do namysłu”, wskazuje na to, że w miejsce niewielkiego mogła zrobić tak wielką karierę w Polsce, do władz Widocznego Znaku. W grudniu grożąc, że jeśli nie będzie mogła zasiadać prywatnego ośrodka powstanie instytucja długo pozostając prawie nieznaną w kraju. tego roku powołał Fundację w radzie Fundacji to Związek Wypędzonych państwowa ze znacznie większym budże- Za Odrą Związek Wypędzonych uchodzi za „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”, zaskarży odmowę do sądu (Jendroszczyk tem, formalnie niezależna, w praktyce relikt przeszłości, niegdyś wpływową, dziś stawiając na jej czele trzynastoosobową 2010: A9). Kanclerz zignorowała ultimatum sterowana przez szefową BdV. Po 10 latach marginalną organizację. Tym większe było radę, w której BdV otrzymał trzy miejsca. i otwarcie zademonstrowała niechęć do sporów w Berlinie nikomu nie robi to już zaskoczenie, gdy w listopadzie zeszłego Jedno z nich miała zająć Erika Steinbach, szefowej Związku, mimo, że należą do tej specjalnej różnicy, politycy chcą jak naj- roku jego szefowa skłóciła koalicję rządo- ale po ostrej interwencji Polski i kanclerz samej partii. Erika Steinbach zdała sobie szybciej przejść do ważniejszych zadań. wą, a w grudniu postawiła ultimatum kan- Merkel Związek Wypędzonych sam wycofał sprawę z powagi sytuacji i przedstawiła Polskie władze tym razem milczą. Ale clerz z własnej partii. W styczniu wróżono kandydaturę swojej szefowej, uprzedzając, warunki swojej rezygnacji: więcej miejsc na tę taktykę jest o kilka lat za późno. Dziś jej upadek, tymczasem Steinbach wyrasta że zgłosi ją ponownie po wyborach, gdy dla BdV w radzie Fundacji, zniesienie weta można tylko spekulować jak potoczyłaby dziś na symbol rozłamu w chadecji. w koalicji nie będzie już socjaldemokratów. rządu, wyjęcie Widocznego Znaku spod ku- się kariera Eriki Steinbach, gdyby kolejne Gdy Erika Steinbach w 2000 r. ogłosiła W Polsce mimo to ogłoszono triumf prof. rateli Niemieckiego Muzeum Historycznego polskie rządy nie skupiały się na zwalczaniu swój „projekt życia”, czyli budowę Centrum Bartoszewskiego, choć w Niemczech zwy- i oddanie dla ośrodka nie dwóch pię- jej samej. Szefowa BdV nauczyła się grać przeciw Wypędzeniom, wywołało to na- cięzcą tego starcia była Steinbach. Dzięki ter, a całego budynku niedaleko Placu na polskich obawach przed Niemcami, tak tychmiastowe protesty w Polsce i Czechach, atakowi stała się w Niemczech powszech- Poczdamskiego w Berlinie. Koalicjanci jak dziś gra na niemieckim poczuciu winy podchwyciła go jednak chadecja, trady- nie znana, awansowała z prowokatorki na szukają teraz kompromisowej oferty, ale wobec wypędzonych i odradzającej się cyjna sympatia polityczna BdV. Licząc na ofiarę polskiego rządu. wszyscy wiedzą, że szefowa BdV nie jest dumie narodowej. To dlatego jej nominacja ich głosy, CDU/CSU już w 2002 r. wpisała W listopadzie polsko-niemiecki spór skłonna do ustępstw. Dla chadeckich do Widocznego Znaku cieszy się poparciem projekt Steinbach do swojego programu. o Erikę Steinbach spowodował konflikt we- konserwatystów jest już symbolem, na jej 54% młodych Niemców, a w całym spo- Gdy trzy lata później Merkel wygrała wybo- wnątrz rządu RFN. Związek Wypędzonych wykład w Landtagu Nadrenii-Westfalii przy- łeczeństwie zwolenników jej stanowiska ry, w umowie koalicyjnej z SPD znalazł się liczył, że nowa koalicja chadecko-liberalna szło ostatnio tysiąc osób. w sporze z ministrem Westerwellem jest zapis o „postawieniu widocznego znaku, by nie będzie mieć kłopotów z zatwierdze- Wpływy w Widocznym Znaku Erika prawie tyle samo (34%) co przeciwników upamiętnić niesprawiedliwość wypędzeń” niem jego kandydatki. Tymczasem szef Steinbach ma już zapewnione. Dyrektorem (38%) (Smoczyński 2010: 84). Jeśli Polacy (Smoczyński 2010: 84). Projekt nie został FDP i nowy minister spraw zagranicznych Fundacji „Ucieczka, Wypędzenie, przez lata przeceniali jej wpływy, to Niemcy jednak zrealizowany, w Polsce do władzy Guido Westerwelle w pierwszą podróż Pojednanie” został jej nominat, a skład najwyraźniej nie doceniali jej talentu. doszedł PiS i kanclerz Merkel nie chciała do- wybrał się do Warszawy, gdzie ogłosił, że rady naukowej pokrywa się w dużej mie- Steinbach zrealizowała tymczasem swój starczać kolejnego pretekstu do oskarżania zawetuje kandydaturę Steinbach. W Polsce rze z listą doradców Centrum przeciw projekt życia. Niemiec o fałszowanie historii. Steinbach deklarację przyjęto z zadowoleniem, jako Wypędzeniom, prywatnej fundacji BdV – to Czy zadaniem ministra Władysława dbała jednak by o jej projekcie nie zapo- kontynuację budowy polityki zaufania, jeden z powodów, dla których z rady wystą- Bartoszewskiego oraz polskiego MSZ nie mniano. Dzień po zwycięstwie PO w 2007 r. ale w Niemczech wybuchł otwarty konflikt pił po pierwszym posiedzeniu historyk prof. powinno być uświadomienie niemiecki- Angela Merkel oznajmiła, że wielka koalicja między FDP a bawarską CSU. Cały listopad Tomasz Szarota z PAN (Jendroszczyk 2009a: m partnerom, jak wiele jeszcze mają do porozumiała się co do kształtu Widocznego czekano na reakcję kanclerz Angeli Merkel, A11). W zamian za swoje odejście Erika zrobienia w sprawie prawdziwego pojed- Znaku. tymczasem kanclerz milczała, być może Steinbach usiłuje teraz wylicytować jeszcze nania i że byłoby sprawą haniebną, gdyby Nowy polski rząd został postawiony zdając sobie sprawę z rozłamu w jej włas- większy wpływ dla Związku Wypędzonych. mordy na polskiej ludności cywilnej zostały przed faktem dokonanym, ale w lutym nej CDU. Chadecja zdobyła w wyborach Oprócz podwojenia liczby miejsc w radzie potraktowane inaczej niż te popełnia- 2008 r. do Warszawy przyjechał minister mniej głosów niż się spodziewano, zwy- dla reprezentantów BdV Steinbach uzy- ne np. we Włoszech? Włosi po otwarciu stanu , by przedstawić kon- cięstwo zapewnił tak naprawdę minister skała już zgodę na mianowanie członków w 1994 r. archiwów, w których pod naci- cepcję Władysławowi Bartoszewskiemu, Westerwelle, ponieważ bez rekordowego rady przez Bundestag, a nie jak dotychczas skiem RFN w 1960 r. zarchiwizowano akta Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 173

2274 przypadków zbrodni na cywilach, pomimo, że obydwie należą do tej samej karą, którą należy z pokorą przyjąć, minęły Ponadto w maju 2011 r. ostatecznie rozpoczęli procesy, najczęściej zaocz- partii politycznej – CDU. Z pewnością bezpowrotnie. otworzył się przed nami niemiecki rynek ne, niemieckich zbrodniarzy wojennych nie bez znaczenia jest fakt, że kanclerz Pojednanie nigdy nie miało tylko mo- pracy, co wpłynęło na polsko-niemieckie (Krasnodębski 2010: A15). Byłoby to znacz- Merkel urodziła się i wychowała w byłej ralnego lub duchowego znaczenia. Przede relacje. Z jednej strony obywatele Niemiec nie ważniejsze niż prowadzenie półpry- NRD, a więc w tym samym ustroju poli- wszystkim służyło niemieckiej racji stanu. obawiali się utraty miejsc pracy, z drugiej watnej wojny z przewodniczącą Związku tycznym co Polska i przez to być może Polsce również zależało, by przeszłość strony czekali na Polaków, którzy przyjadą Wypędzonych i o wiele bardziej przekonują- jest wrażliwsza na sprawy polskie. Jednak nie kładła się cieniem na teraźniejszo- by ożywić gospodarkę, zwłaszcza wschod- co pokazałoby niemieckiej opinii publicznej największe znaczenie ma odmienny świa- ści. Gdy staraliśmy się o wejście do NATO nich landów. Przed Polską i Niemcami ile nieprawidłowości jest w głoszonej przez topogląd wyznawany przez członkinie CDU. i Unii Europejskiej, jak najlepsze stosunki stoi teraz kluczowe zadanie, aby rozwiać nią ideologii. W Niemczech można zaobserwować wyraź- z Niemcami były na wagę złota. Jednak te obawy, a nadzieje przekuć na popra- Pod koniec 2010 r. zapadła decyzja ną tendencję, reprezentowaną m.in. przez pojednanie, jak pokazuje projekt budowy wę i jeszcze intensywniejszą współpracę o uczestnictwie polskich historyków, prof. Erikę Steinbach, która charakteryzuje się gazociągu bałtyckiego, nie przeszkadza polsko-niemiecką. Krzysztofa Ruchniewicza oraz prof. Piotra tym, że Niemcy już nie zabiegają tak usilnie Niemcom realizować planów także wtedy, Madajczyka, w pracach rady Fundacji o pojednanie z Polakami jak na początku gdy narażają one interesy, a nawet bezpie- mgr Małgorzata Schulz – doktorant- „Ucieczka, Wypędzenie, Pojednanie”. lat 90. Teraz nie oczekują już od nas wyba- czeństwo Polski. ka w Katedrze Socjologii Polityki i Moralności Zadaniem rady naukowej będzie wyda- czenia ani współczucia, lecz potwierdzenia Ceną pojednania było pomijanie kłopot- na Wydziale Ekonomiczno-Socjologicznym nie opinii na temat kontrowersyjnej kon- swojego stanowiska, uznania iż oni również liwych tematów. Dopiero teraz przypomnia- Uniwersytetu Łódzkiego, absolwentka Stosunków cepcji przyszłego muzeum opracowanej są ofiarami. Związane jest to z postępującą no sobie, że być może dekrety z września Międzynarodowych (specjalizacja niemcoznaw- przez dyrektora Fundacji Manfreda Kittla. „holokaustyzacją wypędzenia” – jak trafnie 1939 r. kładące kres istnieniu polskiej stwo) oraz Filologii Germańskiej, lektorka języka Decyzja o uczestnictwie w radzie budzi określili dominującą obecnie tendencję mniejszości nie powinny być przez RFN niemieckiego i angielskiego. Zainteresowania wiele sprzecznych emocji ze względu na w dyskursie wypędzenia historycy Eva uznawane za obowiązujące. Zaniedbywano naukowo-badawcze: problematyka stosunków jej charakter, ale chyba warto podjąć to i Hans Henning Hahnovie (Jendroszczyk sprawę nauki języka polskiego jako języka polsko-niemieckich po 1945 r., kultura i sztuka ryzyko, aby mieć wpływ na przyszły kształt 2011a: A15). macierzystego, długo milczano o likwidacji obszaru niemieckojęzykowego, translatoryka. muzeum. W nowej interpretacji wypędzenie polonistyki na wielu uniwersytetach i dą- Afiliacja autora: Obok prób współpracy i merytorycznych jest największą czystką etniczną obok żeniu do zakończenia działalności polskich Katedra Socjologii Polityki i Moralności, Instytut Socjologii, dyskusji cały czas pojawiają się kontro- Holokaustu i wynika z nacjonalistyczne- misji katolickich. W licznych przypadkach Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet Łódzki, wersyjne projekty, jak chociażby próba go dążenia do budowy homogenicznego zadowoliliśmy się pozornymi rozwiązania- ul. Rewolucji 1905 r. 41/43, 90-214 Łódź ustanowienia „Dnia Wypędzonych”. Na państwa narodowego. Zwolennicy nowego mi. „Holokaustyzacji” wypędzenia nie by- e-mail: [email protected] początku 2011 r. grupa posłów koalicji rzą- trendu, bardziej niż ich poprzednicy, dy- łoby bez mitu przezwyciężonej przeszłości, dzącej CDU/CSU i FDP wezwała Bundestag stansują się wobec nazistowskiego reżimu który istnieje, mimo, że ciągle odkrywane do ustanowienia dnia pamięci Niemców i podkreślają wyjątkowość Holokaustu. Ale są nowe bulwersujące fakty z przeszłości. Bibliografia wysiedlonych po II wojnie z Polski i innych nowa narracja historyczna, oskarżająca Bez wątpienia jest jeszcze wiele kwestii Baring Arnulf, Schöllgen Gregor, (2006), Kanzler krajów. Nowe święto miałoby być obcho- aliantów o podobne zbrodnie wynikające wymagających rozwiązania i naprawy, ale Krisen Koalitionen. Von Konrad Adenauer bis dzone 5 sierpnia (data ogłoszenia „Karty z tej samej postawy ideowej, uznająca mimo to stosunki polsko-niemieckie mogą Angela Merkel, München: Pantheon. niemieckich wypędzonych ze stron ojczy- nazizm za normalny fenomen w historii pochwalić się niejednym sukcesem, co Bielecki Jędrzej, (2011), Niemcy w nowej roli: trudne stych” w 1950 r.) i stanowiłoby „dopełnienie europejskiej, głosząca niewinność ofiar jeszcze przed paroma dekadami wydawało przywództwo w Europie, „Biuletyn Niemiecki” procesu pojednania” (Jendroszczyk 2011a: wypędzenia, osiąga ten sam cel – zmianę się nie do pomyślenia. Z pewnością nie nr 16 [dostęp: 5.01.2012]. Dostępny w Internecie: A13). interpretacji europejskiej historii XX wie- można zapomnieć o trudnej przeszłości, ale http://www.fwpn.org.pl/etc/_gfi/CSM_DE_16.pdf ku. I żadne odżegnywanie się niemieckich wydaje mi się, że należy z optymizmem pa- Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicz- Zakończenie polityków od rewizjonizmu historycz- trzyć w przyszłość. W tym roku przypada 20. nych w Polsce [dostęp: 5.01.2013]. Dostępny Na przykładzie kanclerz Angeli Merkel nego tego nie zmieni. Czasy, kiedy wielu rocznica podpisania traktatu o dobrym są- w Internecie: http://www.msw.gov.pl/portal/ i szefowej Związku Wypędzonych Eriki Niemców, w tym Günther Grass, sądziło, siedztwie i przyjaznej współpracy, świętu- pl/61/37/ Steinbach widoczne są dwa odmienne że podział Niemiec na dwa państwa jest jąc ją – wspólnie osiągniemy następny etap Cywiński Piotr, (2009), Dziesięć kłamstw Eriki podejścia do relacji polsko-niemieckich, w stosunkach dwóch sąsiadów i partnerów. Steinbach, „Rzeczpospolita”, 16 grudnia. Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 175

Gańczak Filip, (2008), Erika Steinbach. Piękna czy Pieper Cornelia, (2009/2010), Strategiczne partner- Angela Merkel and Erika Bestia?, Warszawa: Axel Springer Polska. stwo, „Dialog”, nr 90. Steinbach – two different Godlewski Andrzej, (2011), Frau Europa, „Wprost”, Piskorski Jan Maria, (2005), Vertreibung und deutsch – approaches to Polish- nr 41. polnische Geschichte, Osnabrück: Fibre. Informacja rządu na temat realizacji Traktatu między Ruszył polski portal o Niemczech, 2009/2010, „Dialog”, German relations Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną nr 90. Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współ- Semka Piotr, (2009), Po Merkel, znowu Merkel, Abstract: The Polish-German relations pracy w związku z 15. rocznicą jego podpisania, „Rzeczpospolita”, 21 listopada. have always been difficult due to their com- 25.01.2007, [dostęp: 17.10.2012]. Dostępny Smoczyński Wawrzyniec, (2010), Erika u celu, mon history. However, over the past few w Internecie: http://orka.sejm.gov.pl/Druki5ka. „Polityka”, nr 7. years a noticeable improvement regard- nsf/wgdruku/1328/$file/1328.pdf Urban Thomas, (2006), Flucht, Vertreibung, ing their mutual relations can be easily Jendroszczyk Piotr, (2009), Fundacja bez Szaroty, Integration, Bonn: Haus der Geschichte. observed. One can even risk the statement Rzeczpospolita”, 16 grudnia. Woś Rałał, (2009), Dlaczego Niemcy kochają Merkel?, of our present Minister of Foreign Affairs Jendroszczyk Piotr, (2009), Kto się zmienił: Steinbach „Dziennik Gazeta Prawna”, 25–27 września. Radosław Sikorski that Polish-German rela- czy Niemcy?, „Rzeczpospolita”, 12 marca. Woś Rafał, (2010), Dyplomacja RFN w kontekście tions have never been better in our history. Jendroszczyk Piotr, (2010), Merkel odwraca się pleca- polityki zagranicznej. Między kontynuacją a zmia- Undoubtedly, politicians along with the mi do Steinbach, „Rzeczpospolita”, 25 stycznia. ną, „Biuletyn Niemiecki”, nr 5 [dostęp: 5.01.2013]. Chancellor Angela Merkel have an enor- Jendroszczyk Piotr, (2011), Dzień wypędzonych, Dostępny w Internecie: http://csm.org.pl/filead- mous input in building relations between „Rzeczpospolita”, 10 lutego. min/files/Biblioteka_CSM/Biuletyn_Niemiecki/ those two countries. It seems that even the Jendroszczyk Piotr, (2011), Polonia w Niemczech: bez Biuletyn%20Niemiecki%2005%20Dyplomacja%20 controversial activity of Erika Steinbach statusu mniejszości, „Rzeczpospolita”, 25 maja. RFN%20w%20kontek%C5%9Bcie%20polit.pdf and a fear of German to change the in- Jendroszczyk Piotr, (2011), Wypędzeni i neonaziści, Wóycicki Kazimierz, Czachur Waldemar, (2009), terpretation of European history of the „Rzeczpospolita”, 8 kwietnia. Wyzwania polskiej polityki wobec Niemiec, „Sprawy 20th century are not able to change this Kloth Hans Michael, Wiegrefe K., (2006), Związek Międzynarodowe”, nr 1. situation. Wypędzonych Nazistów, „Forum”, nr 34. Kohler Berthold, Bannas Günter, (2007), Zur Freiheit Key words: dialogue, Polish-German rela- gehört Ungleicheit, „Frankfurter Allgemeine tions, historical questions, the European Zeitung”, 30.12 [dostęp 5.01.2013]. Dostępny Union, financial crisis, partnership w Internecie: http://www.faz.net/aktuell/feuil- cooperation. leton/stiftung-flucht-vertreibung-versoehnung- -unsichtbares-zeichen-1955893.html. Krasnodębski Zdzisław, (2010), Bezprawie pozostanie bezprawiem, „Rzeczpospolita”, 9 stycznia. Krzemiński Adam, Ostrowski Marek, (2007), Nie siedź w kącie, „Polityka”, nr 1. Krzemiński Adam, (2009), Testfall für Europa. Deutsch – polnische Nachbarschaft muss gelingen. Ein Standpunkt von Adam Krzemiński, „Zeszyty Niemcoznawcze”, nr 1. Krzemiński Adam, (2012), Czy Niemcy utrzymają Europę?, „Polityka”, nr 38. Kurbjuweit Dirk, (2009), Angela Merkel. Die Kanzlerin für alle?, München: Carl Hanser Verlag.