Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich Małgorzata Schulz Uniwersytet Łódzki Abstrakt: Problematyka stosunków polsko-niemieckich należy do bar- dzo aktualnych, ponieważ obecne pozostają ciągle kwestie historyczne pomiędzy oby- dwoma państwami, które bez wątpienia wywierają ogromny wpływ na wzajemne relacje. W artykule podejmuję kwestie odmiennego podejścia do stosunków polsko-niemieckich reprezentowanego przez kanclerz Angelę Merkel i przewodniczącą Związku Wypędzonych Erikę Steinbach. Znamienne jest to, że pomimo przynależności do tej samej partii poli- tycznej (CDU) obie prezentują całkowicie odmienną postawę w stosunku do najbliższych sąsiadów, w tym również Polski. Słowa kluczowe: dialog, stosunki polsko-niemieckie, kwestie historyczne, Unia Europejska, kryzys finansowy, współpraca partnerska. Fot. Alejandro Balseiro, The strength of the chain is in the weakest link Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 161 Początek zmian w relacjach możliwości pielęgnacji kultury i języka W NATO Polska chce widzieć sprawnie dzia- niemałej części polskiego społeczeństwa, polsko-niemieckich po wyborze polskiego, jak też ośrodków zajmujących łający instrument militarny służący wspól- mianem patriotyzmu oblężonej twierdzy się krzewieniem wiedzy o Polsce. nej obronie, Niemcy – w znacznie większym (Krzemiński 2009: 134). Postawa ta zaczęła Angeli Merkel na kanclerza Oprócz tych niezałatwionych tematów stopniu instrument polityczny. się kształtować na długo przed objęciem Niemiec „traktatowych” w stosunkach polsko- Te rozbieżności interesów, jak też róż- władzy przez PiS i była wynikiem m.in. nie- Traktat między Rzeczpospolitą Polską -niemieckich istnieją rozbieżności, wynika- nice w ocenie sytuacji politycznej, nie spełnionych nadziei pokładanych w RFN. a Republiką Federalną Niemiec o dobrym jące z odmiennych poglądów na konkretne zawsze ujawniają się w otwartych sporach. Po pierwsze, proces kształtowania się toż- sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpi- wyzwania. Jest to całkiem normalne, choć Niemniej mają one zasadnicze znaczenie samości zjednoczonych Niemiec oznaczał sany 17 czerwca 1991 r., stanowi podstawę często przeradzają się one w antagonistycz- i skłaniają do postawienia pytania, jaką po- zapomnienie, czy nawet zakłamanie trud- dialogu polsko-niemieckiego. Wytyczył on ne działania. Dziś w dużej mierze członko- litykę – w ramach Unii Europejskiej – Polska nej niemieckiej przeszłości, polegające na dziedziny wspólnego działania między oby- stwo Polski i Niemiec w Unii Europejskiej ma prowadzić wobec Niemiec. Wyrazistość przedstawianiu narodu niemieckiego w roli dwoma krajami, a przez to miał określać i NATO wyznacza wektory polityki zagra- polskiej polityki jest bowiem jednym z wa- ofiary, a nie sprawcy. Po drugie, zwracano wspólnotę ich interesów. Z przedstawionej nicznej obu państw. Istotnym wyzwaniem runków jej skuteczności. uwagę na rozwój współpracy energetycznej przez rząd w 2007 r. informacji na temat obu krajów jest definiowanie interesu naro- Atmosfera sprzyjająca zaognianiu RFN z Rosją niejako za plecami Polski i jej jego realizacji wynika, że ciągle aktualne dowego i europejskiego. Można wymienić konfliktów nastała wraz z wygraną Prawa kosztem, której symbolem stało się porozu- w stosunkach dwustronnych pozostają kilka przedsięwzięć Niemiec, które nie są i Sprawiedliwości w wyborach parlamen- mienie w sprawie Gazociągu Północnego, kwestie historyczne, przede wszystkim zgodne z interesem naszego kraju. Przede tarnych w 2005 r. Partia ta postawiła na zawarte przez Gerharda Schrödera spór o Centrum przeciwko Wypędzeniom, wszystkim chodzi tutaj o projekt Gazociągu uzdrowienie polskiej sceny politycznej i Władimira Putina w 2005 r. Obecny roszczenia majątkowe Niemców oraz sytua- Północnego. Pomimo iż kwestia ta została i wprowadzenie nowych zasad zarówno minister spraw zagranicznych Radosław cja Polaków w Niemczech i polityki edu- zdjęta z polsko-niemieckiej agendy, to ani w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. Sikorski, pełniący w rządzie PiS funkcję kacyjnej krajów związkowych (Informacja Niemcy, ani Polska nie odstąpiły od swoich IV Rzeczpospolita na arenie międzynarodo- ministra obrony, porównał wówczas to wy- rządu na temat realizacji Traktatu mię- pozycji. Polska i Niemcy mają też różny wej miała bez kompleksów, zdecydowanie darzenie z paktem Hitler-Stalin (Krzemiński dzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką stosunek do Rosji. W szczególny sposób i twardo reprezentować swoje interesy. 2009: 135). Chociaż minister zdystansował Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie dotyczy to polityki energetycznej. Niemcy Chodziło o odejście od rzekomo ugodowej się później od tej niefortunnej wypowiedzi, i przyjaznej współpracy w związku z 15. kupują gaz w Rosji, uważając to za dobry polityki zagranicznej, prowadzonej – we- to jednak pokazała ona wyraźnie uwrażli- rocznicą jego podpisania, 25.01.2007). interes, a zarazem najlepsze rozwiązanie ze dług retoryki Jarosława Kaczyńskiego, wienie polskich rządzących na temperaturę Spór o Widoczny Znak (Sichtbares Zeichen/ względów ekologicznych. W Polsce ocenia przewodniczącego PiS – na kolanach relacji niemiecko-rosyjskich i uzasadniało Widoczny Znak jest to projekt placówki się to działanie jako krótkowzroczne i nie- (Krzemiński 2009: 134). Okres rządów PiS ich troskę o odpowiednie relacje mię- upamiętniającej wypędzenia ludności rozsądne. Niemcy, inaczej niż Polska, widzą był niewątpliwie szczególnym sprawdzia- dzynarodowe z pozostałymi krajami Unii w I połowie XX wieku) będzie jeszcze przez w Rosji „godnego zaufania dostawcę”, nem dla stosunków polsko-niemieckich. Europejskiej. najbliższe lata obecny w polsko-niemiecki- a zagrożenie odcięciem dostaw gazu przez Wybranie konfrontacji jako sposobu roz- Spóźnione o pół roku spotkanie trójkąta m dialogu (Kohler, Bannas 2007), sprawa Gazprom z powodów politycznych kwalifi- wiązywania złożonych problemów w draż- weimarskiego, Francja – Niemcy – Polska, roszczeń została ostatecznie wyjaśniona kują jako niewielkie, a więc niemogące być liwym obszarze relacji polsko-niemieckich „wojna kartoflana”, mianowanie na peł- w Europejskim Trybunale Praw Człowieka podstawą podejmowania decyzji strate- nie mogło przynieść pozytywnych efektów. nomocnika ds. polsko-niemieckich (po w Strasburgu (7.10.2008 r., Europejski gicznych (Wóycicki, Czachur, 2009: 29). Oba Konsekwencja, z jaką rząd PiS dążył do długim wakacie na tym stanowisku) dr Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu od- kraje odmiennie postrzegają też zagroże- zaognienia stosunków z RFN, skłania do Mariusza Muszyńskiego, który w Niemczech rzucił złożone przez Powiernictwo Pruskie nia w dziedzinie bezpieczeństwa. Strach sformułowania konkluzji, że wcale nie za- postrzegany jest jako „niechętny ocieple- 22 skargi o zwrot lub zadośćuczynienie przed Rosją deklaruje ponad 60% Polaków, mierzano tworzyć konstruktywnych propo- niu” (Krzemiński, Ostrowski 2007: 20) oraz od Polski z tytułu utraconych majątków a przed Niemcami 19% (Tamże). Różnice te zycji wyjścia z impasu. Wręcz przeciwnie, to nieustępliwość Polski w sprawie Traktatu położonych na ziemiach utraconych przez przekładają się znacząco na politykę bez- kształtowanie i wyolbrzymianie wspólnoty Konstytucyjnego wystawiła stosunki Niemcy na rzecz Polski), a problem położe- pieczeństwa. Dla Polski ma ona znacznie sporu stało się jednym z głównych założeń polsko-niemieckie na próbę. nia polskiej grupy etnicznej w Niemczech większy sens militarny i polega na poszuki- polityki zagranicznej ówczesnego rządu. Można zaryzykować stwierdzenie, że nie jest rozwiązywany w duchu trakta- waniu gwarancji wojskowych. Jest to silnie Adam Krzemiński trafnie nazwał taką m.in. dzięki kanclerz Angeli Merkel, z którą tu. Chodzi tutaj o stworzenie większej powiązane z różnym postrzeganiem Rosji. postawę, odpowiadającą zapatrywaniom nasi rządzący znajdują wspólny język nie Angela Merkel a Erika Steinbach – dwa odmienne podejścia do stosunków polsko-niemieckich 163 tylko łatwiej niż z Gerhardem Schröderem, podczas uroczystości upamiętniających 9 badającym jej historię. Ponadto w każdym gwarancje finansowe dla Grecji, niespo- ale i z Helmutem Kohlem, relacje polsko- listopada 1989, to właśnie prezydent Lech landzie Niemcy ustanowią pełnomoc- dziewanie otrzymała wsparcie Polaków. -niemieckie pomimo początkowych przej- Wałęsa popchnął pierwszy symboliczny nika ds. polskich. Landy mają wesprzeć Warszawie i Berlinowi tak samo zależy na ściowych trudności i konfliktów pozostały klocek domina. Wcześniej, 1 września także nauczanie języka polskiego. W re- uzdrowieniu finansów publicznych. Polska nienaruszone, a po wygranej Platformy 2009 r., m.in. Polska i Niemcy obchodziły wanżu przy polskim MSW ma powstać konstytucja zawiera zapis o limicie zadłuże- Obywatelskiej w przyśpieszonych wybo- w Gdańsku obchody siedemdziesiątej rocz- biuro niemieckiego pełnomocnika ds. nia, a sektor bankowy jest poddany ścisłej rach parlamentarnych uległy znacznej nicy wybuchu II wojny światowej (Pieper mniejszości niemieckiej (Jendroszczyk, kontroli, dzięki czemu Polacy, w przeci- poprawie. Można zaobserwować podobny, 2009/2010: 71). 2011b: A11). Należy przypomnieć, iż mniej- wieństwie do Węgrów i krajów bałtyckich, niekonfrontacyjny styl prowadzenia poli- W roku 2009, tak bogatym w rocznice, szość niemiecka w Polsce jest największą uniknęli nadmiernego zapożyczania się tyki zagranicznej przez obecnego premiera bardzo dużo uwagi poświęcono wspólnej liczebnie spośród ustawowo uznawanych w obcych walutach.