Pandaigdigang Kumperensiya Sa Nanganganib Na Wika International Conference on Language Endangerment Talaan Ng Nilalaman

Pandaigdigang Kumperensiya sa Nanganganib na Wika International Conference on Language Endangerment Talaan ng Nilalaman

I. Tungkol sa KWF | 5 II. Tungkol sa Pandaigdigang Kumperensiya sa Nanganganib na Wika | 6 III. Programa | 8 IV. Mensahe • Virgilio S. Almario | 16 • Senador Loren Legarda | 18 V. Ang mga Tagapanayam • Michael Walsh, University of Sydney | 24 • Gregory D.S. Anderson, Living Tongues Institute for Endangered Languages | 28 • Salem Mezhoud, King’s College London | 32 • Josephine Daguman, Rosario Viloria, Lerma A. Abella, & Rodelyn A. Aguilar, Translators Association of the Philippines | 36 • Larry Kimura, University of Hawaii-Hilo | 40 • Marleen Haboud, Pontifica Universidad | 44 Catolica del Ecuador • Mayuree Thawornpat, Mahidol University | 48 • Brendan Fairbanks, University of Minnesota | 52 • Ganesh Devy, People’s Linguistic Survey of India | 56 • Salem Mezhoud, King’s College London | 58 • Purificacion Delima, Komisyon sa Wikang Filipino | 62 • Suwilai Premsrirat, Mahidol University | 66 • Patrick Heinrich, Ca’ Foscari University | 70 • Marleen Haboud, Pontifica Universidad Catolica del Ecuador | 74 • Brendan Fairbanks, University of Minnesota | 76 VI. Mga Magtatanghal TUNGKOL SA ABOUT THE • Philippine Women’s University-Jose Abad Komisyon sa Commission on the Santos Memorial School (PWU-JASMS) Wikang Filipino Filipino Language Rondalla | 82 • Stefanie Quintin at Padayon Rondalla | 84 • Kontra-GaPi | 86 Ang Komisyon sa Wikang Komisyon sa Wikang VII. Magbibigay ng Sintesis | 88 Filipino (KWF) ay ahensiya Filipino (Commission on VIII. Kalupunan ng mga Komisyoner | 89 ng pamahalaan na may the Filipino Language) IX. Mga Komite | 90 mandatong magbalangkas is the government ng mga patakaran, mga institution mandated to plano, at mga programa formulate policies, plans, upang matiyak ang higit and programs to ensure pang pagpapaunlad, the further development, pagpapayaman, enrichment, propagation, pagpapalaganap, at and preservation of Filipino preserbasyon ng Filipino at and other Philippine iba pang wika ng Filipinas. languages. It was Naitatag sa pamamagitan established in 1991 through ng Batas Republika Blg. Republic Act No. 7104. 7104. MISSION MISYON To ensure and promote the Itaguyod ang patuloy na evolution, development, pag-unlad at paggamit and further enrichments ng Filipino bilang wikang of Filipino as the national pambansa habang language of the Philippines, pinangangalagaan ang mga on the basis of existing wikang katutubo sa Filipinas Philippine and other tungo sa pagkakaunawaan, languages. pagkakaisa, at kaunlaran ng sambayanang Filipino. VISION BISYON Filipino: Language of Honor Filipino: Wika ng Dangal at and Prosperity Kaunlaran

5 VI. Mga Magtatanghal TUNGKOL SA ABOUT THE • Philippine Women’s University-Jose Abad Komisyon sa Commission on the Santos Memorial School (PWU-JASMS) Wikang Filipino Filipino Language Rondalla | 82 • Stefanie Quintin at Padayon Rondalla | 84 • Kontra-GaPi | 86 Ang Komisyon sa Wikang Komisyon sa Wikang VII. Magbibigay ng Sintesis | 88 Filipino (KWF) ay ahensiya Filipino (Commission on VIII. Kalupunan ng mga Komisyoner | 89 ng pamahalaan na may the Filipino Language) IX. Mga Komite | 90 mandatong magbalangkas is the government ng mga patakaran, mga institution mandated to plano, at mga programa formulate policies, plans, upang matiyak ang higit and programs to ensure pang pagpapaunlad, the further development, pagpapayaman, enrichment, propagation, pagpapalaganap, at and preservation of Filipino preserbasyon ng Filipino at and other Philippine iba pang wika ng Filipinas. languages. It was Naitatag sa pamamagitan established in 1991 through ng Batas Republika Blg. Republic Act No. 7104. 7104. MISSION MISYON To ensure and promote the Itaguyod ang patuloy na evolution, development, pag-unlad at paggamit and further enrichments ng Filipino bilang wikang of Filipino as the national pambansa habang language of the Philippines, pinangangalagaan ang mga on the basis of existing wikang katutubo sa Filipinas Philippine and other tungo sa pagkakaunawaan, languages. pagkakaisa, at kaunlaran ng sambayanang Filipino. VISION BISYON Filipino: Language of Honor Filipino: Wika ng Dangal at and Prosperity Kaunlaran

5 TUNGKOL SA ABOUT THE Pandaigdigang Kumperensiya sa International Conference on Language Nanganganib na Wika Endangerment

Ito ay tatlong araw na kumperensiya na tatalakay sa iba’t This three-day International Conference on Language ibang isyu na may kaugnayan sa nanganganib na mga Endangerment hopes to serve as venue for language scholars and wika tulad ng isyu sa dokumentasyong pangwika, field experts in other disciplines to foreground the frail ecolinguistic methods, teknolohiya at dokumentasyong pangwika, diversity of the world today and the factors causing this gradual praktika sa dokumentasyon at deskripsiyon, mga prinsipyo loss of humanity’s rich linguistic heritage. In a rare feat, the sa pagsusuring lingguwistiko, at batayang kaalaman sa Philippines takes the lead in this conference to empathize with pananaliksik pangwika. Mag-aanyaya ng mga eksperto the rest of the countries experiencing language endangerment. By mula sa ibang bansa at sa Filipinas na maglalahad ng comparing their tragedies and successes, experts from different kanilang mga pag-aaral, proyekto at gawain hinggil sa parts of the world hopefully will emerge to resolve issues and nanganganib na wika. problems of language endangerment toward a more promising linguistic situation for the human world. Ang kumperensiyang ito ang magsisilbing panimulang gawain sa pagbuo ng plano/adyenda hinggil sa mga Further, this conference will be a preliminary step in the nanganganib na wika ng Filipinas. Magsisilbi rin itong formulation of policies and agendas seeking to influence introduksiyon o pagsasakonteksto ng pagsasagawa ng field authorities where necessary to support the documentation work, pagkuha ng field notes, documentary corpus, meta- of endangered languages of the Philippines. It hopes to documentation, at mga kaugnay na gawaing mahalaga sa contextualize fieldwork practices, documentary corpus, meta- dokumentasyon ng mga nanganganib na wika. documentation, communications media technologies, applied ethics, and other activities significant in language documentation, and revitalization efforts. LAYUNIN 1. Pagsama-samahin ang mga prominenteng iskolar sa OBJECTIVES pananaliksik ukol sa iba’t ibang aspekto ng nanganganib na 1. Bring together (from a range of disciplines) prominent wika, dokumentasyon, at revitalization. scholars who are actively engaged in research projects and 2. Mailahad ang mga karanasan at pinakamahusay na paraan partnerships on different aspects of language endangerment, sa pananaliksik at pagbuo ng programa; matalakay ang iba’t documentation, and revitalization. ibang isyu na nakaaapekto sa mga wika. 3. Makabuo ng plano para sa pagtataguyod ng kongkretong 2. Address issues that affect all languages and share proyekto tungkol sa mga nanganganib na wika ng Filipinas. experiences and best practices in the field. 3. Conclude an action plan that will establish concrete projects to support endangered languages of the Philippines. INAASAHANG MATAMO 1. Maisalin at mailathala ang mga papel ng mga tagapanayam. EXPECTED OUTCOME 2. Makabuo ng pambansang adyenda para sa pangangalaga ng 1. Translated and published papers presented by the keynote mga wika sa Filipinas. lecturer and panelists. 2. National agenda on the maintenance, revitalization, documentation, and archiving of endangered languages.

6 7 TUNGKOL SA ABOUT THE Pandaigdigang Kumperensiya sa International Conference on Language Nanganganib na Wika Endangerment

6 7 Programa | Program 11:30-1:00 Tanghalian / Lunch

1:00-2:00 Plenaryong Dr. Gregory D.S. UNANG ARAW, 10 OKTUBRE 2018 Tagapanayam 1 Anderson Plenary Speaker 1 Living Tongues 8:00-9:30 Rehistrasyon / Paksa: Survey at Institute for Registration Kasalukuyang Estado Endangered ng Nanganganib na Languages 9:30-10:30 Pambansang Awit / Wika National Anthem Topic: Survey and Current State Bating Pagtanggap / Jeremy Barns of Language Welcome Remarks Direktor / Endangerment Director Pambansang 2:00-3:00 Sesyong Panel 1 / Panel Museo /National Session 1 Museum 2:00-2:30 Salem Mezhoud King’s College Pampasiglang Bilang / PWU-JASMS London Intermission Number Rondalla Kuwintas ng mga 2:30-3:00 Dr. Josephine Sariling Himig Daguman ni Cayetano Rosario Viloria Rodriguez Lerma A. Abella Rodelyn A. Aguilar 10:30-11:30 Pamaksang Dr. Michael Translators Tagapanayam Walsh Association of Keynote Speaker University of the Philippines Tema: Pagtataguyod Sydney sa mga Wika, 3:00-3:30 Meryenda / Snack Pagtataguyod sa Mundo Theme: Sustaining 3:30-3:50 Reaktor ng Panel / Panel Gregory D.S. Languages, Sustaining Reactor Anderson the World 3:50-4:50 Malayang Talakayan / Pampasiglang Bilang / PWU-JASMS Open Forum Intermission Number Rondalla 4:50-5:00 Paglalagom / Summary Filipiniana ni Cayetano Rodriguez Philippine Medley Roy Rene Cagalingan Komisyon sa Wikang Filipino / Commission on the Filipino Language No. 2 ni Alfredo Guro ng Palatuntunan at Tagapamagitan / Buenaventura Master of Ceremonies and Moderator

8 9 Programa | Program 11:30-1:00 Tanghalian / Lunch

8 9 IKALAWANG ARAW, 11 OKTUBRE 2018 10:50-11:50 Malayang Talakayan / Open Forum

7:00-8:00 Rehistrasyon / 11:50-12:00 Paglalagom / Summary Registration 12:00-1:00 Tanghalian / Lunch 8:00-9:00 Plenaryong Dr. Larry Kimura Tagapanayam 2 University of 1:00-2:00 Plenaryong Dr. Ganesh N. Plenary Speaker 2 Hawaii-Hilo Tagapanayam 3 / Devy Paksa: Dokumentasyon Plenary Speaker 3 People’s at Deskripsiyon ng Paksa: Nanganganib na Linguistic Survey Wika: Pagbuo ng Wika, Pagpapalakas ng of India Resources para sa mga Kapasidad: Pagbibigay Nanganganib na Wika ng Kapangyarihan Topic: Language sa mga Pamayanang Documentation and Kultural Description: Building Topic: Language Resources for Endangerment, Capacity Endangered Languages Building: Empowering Cultural Communities 9:00-10:00 Sesyong Panel 2 / Panel Session 2 2:00-3:00 Sesyong Panel 3 / Panel Session 3 9:00-9:20 Dr. Marleen Haboud 2:00-2:20 Mr. Salem Pontifica Mezhoud Universidad King’s College Católica del London Ecuador 2:20-2:40 Dr. Purificacion 9:20-9:40 Dr. Mayuree G. Delima Thawornpat Komisyon sa Mahidol Wikang Filipino University 2:40-3:00 Dr. Suwilai 9:40-10:00 Dr. Brendan G. Premsrirat Fairbanks Mahidol University of University Minnesota

10:00-10:30 Meryenda / Snack 3:00-3:30 Meryenda / Snack 10:30-10:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Larry Kimura Reactor 3:30-3:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Ganesh N. Reactor Devy

10 11 IKALAWANG ARAW, 11 OKTUBRE 2018 10:50-11:50 Malayang Talakayan / Open Forum

10:00-10:30 Meryenda / Snack 3:00-3:30 Meryenda / Snack 10:30-10:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Larry Kimura Reactor 3:30-3:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Ganesh N. Reactor Devy

10 11 3:50-4:50 Malayang Talakayan / Open 10:50-11:50 Malayang Talakayan / Open Forum Forum

4:50-5:00 Paglalagom / Summary 11:50-12:00 Paglalagom / Summary

Roy Rene Cagalingan 12:00-1:00 Tanghalian / Lunch Komisyon sa Wikang Filipino / Commission on the Filipino Language Guro ng Palatuntunan at Tagapamagitan / Master of Ceremonies and Moderator 1:00-2:30 Pampinid na Programa / Closing Program (Court Yard) IKATLONG ARAW, 12 OKTUBRE 2018 Presentasyon ng Anna Katarina Resolusyon / B. Rodriguez 7:00-8:00 Rehistrasyon / Registration Presentation of Resolution Direktor Heneral / 8:00-9:00 Plenaryong Tagapanayam Dr. Patrick Director 4 / Heinrich General Plenary Speaker 4 Ca’ Foscari Komisyon sa Paksa: Pagbuo ng University Wikang Filipino mga Bagong Model ng / Commission Pagpapasigla ng Wika on the Filipino Topic: Development of Language New Models in Language Revitalization Sintesis / Synthesis Claudette Ulit Pamantasang 9:00-10:00 Sesyong Panel 4 / Panel Ateneo de Session 4 Manila / Ateneo de Manila 9:00-9:30 Dr. Marleen University Haboud Pontifica Kultural na Pagtatanghal / Stefanie Universidad Cultural Presentations Quintin at Católica del Padayon Ecuador Rondalla Kampupot ni 9:30-10:00 Dr. Brendan Manuel Velez Fairbanks at Bituing University of Marikit ni Minnesota Nicanor 10:00-10:30 Meryenda / Snack Abelardo

10:30-10:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Patrick Kontra-GaPI Reactor Heinrich Palipisan. Likha ni 12 13 3:50-4:50 Malayang Talakayan / Open 10:50-11:50 Malayang Talakayan / Open Forum Forum

4:50-5:00 Paglalagom / Summary 11:50-12:00 Paglalagom / Summary

10:30-10:50 Reaktor ng Panel / Panel Dr. Patrick Kontra-GaPI Reactor Heinrich Palipisan. Likha ni 12 13 Jaimar Palispis. Sayaw Pagdiriwang. Likha ni Prof. Pedro R. Abraham Jr. Sayaw Pinoy Sayaw. Likha ni Prof. Pedro R. Abraham Jr.

John Carlo Gloria Pamantasang Ateneo de Manila / Ateneo de Manila University Guro ng Palatuntunan at Tagapamagitan / Master of Ceremonies and Moderator MENSAHE Message

14 Jaimar Palispis. Sayaw Pagdiriwang. Likha ni Prof. Pedro R. Abraham Jr. Sayaw Pinoy Sayaw. Likha ni Prof. Pedro R. Abraham Jr.

John Carlo Gloria Pamantasang Ateneo de Manila / Ateneo de Manila University Guro ng Palatuntunan at Tagapamagitan / Master of Ceremonies and Moderator MENSAHE Message

14 MENSAHE MESSAHE Virgilio S. Almario Virgilio S. Almario Pambansang Alagad ng Sining National Artist

TAGAPANGULO CHAIRPERSON Komisyon sa Wikang Filipino Commission on the Filipino Language Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining National Commission for Culture and the Arts

Malinaw ang atas ng Batas Republika Blg. 7104 sa Komisyon The mandate of the Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) under sa Wikang Filipino (KWF) na magbalangkas ng mga patakaran, Republic Act 7104 is clear: it will establish and formulate mga plano, at mga programa upang matiyak ang higit the policies, plans, and programs that will ensure the further pang pagpapaunlad, pagpapayaman, pagpapalaganap, at development, enrichment, dissemination, and preservation preserbasyon ng Filipino at iba pang wika ng Filipinas. Sinisikap of Filipino and other Philippine languages. The present board tuparin ng kasalukuyang pamunuan ng KWF ang nabanggit na of commissioners of the KWF is hard at work in fulfilling this mandato sa pamamagitan ng KWF Medyo Matagalang Plano mandate by way of the KWF Medium Term Plan 2017-2020 that 2017–2020 na nagtitiyak sa pagpapaigting at pagpapalawig ng ensures the intensification and sustainment of research on the saliksik sa wikang Filipino, mga wika ng Filipinas, at sa ibá’t ibáng Filipino language, the Philippine languages, and various other disiplina. Malinaw ding nakalatag sa Pambansang Adyenda sa disciplines. Clearly outlined as well in the National Agenda for Saliksik Pangwika at Pangkultura ang pagtataguyod ng saliksik Language and Cultural Research is the support for research on sa wika/lingguwistika partikular na ang pagsasaalang-alang language/linguistics particularly with respect to the concepts sa mga konsepto at pananaw ng singkronikong pagsusuri, and perspectives of synchronic analysis, diachronic perspective, diyakronikong pananaw, mutabilidad (kakayahang magbago), at mutability, and the socio-linguistic phenomena such as language mga sosyo-sikolingguwistikang penomena tulad ng katapatan sa loyalty, language endangerment, and linguicide. wika (language loyalty), kawalang katiyakan ng pag-iral ng wika (language endangerment), at pagkamatay ng wika (linguicide). The International Conference on Language Endangerment is a step being taken by the KWF in preparation for 2019 as the Ang Pandaigdigang Kumperensiya sa Nanganganib na Wika Year of Native Languages. We have invited foreign experts as a (International Conference on Language Endangerment) ay means of bringing in knowledge and skills on the preservation isang hakbang ng (KWF) bilang paghahanda sa 2019 bilang of languages. Locally, studies and programs for endangered Taon ng mga Katutubong Wika. Nag-imbita kami ng mga languages have not grown as extensive would have been ekspertong banyaga bílang isang paraan ng pagpapasok ng preferred. This is the precise time to start encouraging various mga kaalaman at kasanayan hinggil sa pangangalaga ng mga organizations and institutions of government to devote some wika. Sa ating bansa ay hindi pa gaanong malawak ang mga attention and effort to this field. pag-aaral at programa para sa mga nanganganib na wika. Ito na ang panahon upang simulan ang panghihikayat sa ibá’t ibáng We have 130 native languages in the Philippines. A few of organisasyon at institusyon ng pamahalaan na pagtuonan ito ng these are actually endangered. If we ignore the disappearance pansin. of language, it will be tantamount to neglecting a national resource. That is why we need a concerted effort and response May 130 wikang katutubo ang Filipinas. Ang ilan sa mga to preserving our native languages. ito ay nanganganib nang mawala. Kung ipagwawalang- bahala lamang ang pagkawala ng wika ay katumbas ito ng pagpapabaya sa yaman ng bansa. Kayâ kailangan natin ng sáma-sámang pagkilos at pagtugon upang mapanatili ang ating mga katutubong wika.

16 17 MENSAHE MESSAHE Virgilio S. Almario Virgilio S. Almario Pambansang Alagad ng Sining National Artist

TAGAPANGULO CHAIRPERSON Komisyon sa Wikang Filipino Commission on the Filipino Language Pambansang Komisyon para sa Kultura at mga Sining National Commission for Culture and the Arts

16 17 MENSAHE MESSAGE Loren Legarda Loren Legarda

SENADOR SENATOR Republika ng Filipinas Republic of the Philippines

Nakamamangha kung paano bilang instrumento ng ugnayan It is amazing how the country’s the words of Dr. Zeus F. Salazar napanatiling buhay at matatag kundi bilang pangunahing different ethnic groups have (1996): ng iba’t ibang pangkat etniko sa tagapamansag ng kultura at ayon each preserved and sustained bansa ang kani-kanilang wika kay Dr. Zeus F. Salazar (1996): their languages and cultural “Culture is the sum total of the at ugnayang kultural sa kabila connections despite the fact that thinking, actions, emotions, ng katotohanang dumaan ito “Ang kultura ay kabuoan they’ve gone through long periods knowledge and experience sa napakahabang yugto ng ng isip, gawi, damdamin, of colonization and conquest. that determine the identity of pananakop. Gayunman, hindi kaalaman at karanasan na Notwithstanding, it cannot be a group of people. Language maikakailang maraming wika ng nagtatakda ng maangking denied that many languages is not only a channel but also minoryang pangkat sa buong kakanyahan ng isang pangkat of minority groups around the the expression as well as kapuluan ang patuloy na lumiliit ng tao. Ang wika ay hindi archipelago continue to shrink in repository and resource of ang bilang ng mga tagapagsalita. lamang daluyan kundi higit terms of the number of speakers. any culture. There is no culture Hindi natin dapat hayaang pa rito, tagapagpahayag We cannot let this go on. The that is not borne by language, magpatuloy ito. Kailangang at impukan-kuhanan ng different agencies of government, which as basis magpamalas ng sigasig ang iba’t alinmang kultura. Walang the private sector, academe, civic and soul, completes, shapes, ibang ahensiya ng pamahalaan, kulturang hindi dala ng isang groups, and other organizations and provides the spirit and pribadong sektor, akademya, mga wika, na bilang sanligan at must make and exhibit earnest sense of that culture.” samahang sibiko, at iba pang kaluluwa, ay siyang bumubuo, effort to ensure the vibrant organisasyon upang matiyak na humuhubog at nagbibigay health and safety of the country’s It is no longer necessary to dispute ligtas at masigla ang linguistic diwa sa kulturang ito.” linguistic ecosystem. the importance of preserving the ecosystem sa bansa. languages of each country in the Hindi na dapat pagtalunan pa kung The International Conference world because their disappearance Ang ginagawa natin ngayong bakit mahalagang mapreserba on Language Endangerment we will mean as well the death of the Pandaigdigang Kumperensiya ang mga wika ng bawat bansa sa are conducting now is proof of claimable identity of the people sa Nanganganib na Wika ay mundo sapagkat ang pagkawala the strong backbone possessed who speak them. pagpapamalas ng matibay na ng mga ito ay nagangahulugan by the Komisyon sa Wikang gulugod para sa Komisyon sa Filipino (KWF) as the principal rin ng pagkamatay ng maangking Wikang Filipino (KWF) bilang agency mandated to preserve According to the United kakanyahan ng mga taong pangunahing ahensiyang may and promote the languages of our Nations, languages are the most gumagamit nito. eksklusibong mandato upang archipelago. powerful means of preserving itaguyod ang preserbasyon ng and developing our tangible and Ayon sa United Nations, mga wika sa buong kapuluan. Language is a most important intangible cultural heritage. ang mga wika ang element of our humanity not only Ang wika ay isang pinakamakapangyarihang as an instrument of linkage but as In the academe, with the support napakahalagang sangkap ng kasangkapan upang a primary identifier of culture. In of experts and linguists, respect ating pagkatao hindi lamang mapangalagaan at paunlarin pa must be accorded to vernacular 18 19 MENSAHE MESSAGE Loren Legarda Loren Legarda

SENADOR SENATOR Republika ng Filipinas Republic of the Philippines

ang mga materyal at di-materyal malinaw ang kahalagahan ng languages as the effective na pamanang pangkultura o ang ating mga katutubong wika at mediums of instruction and ating tangible and intangible makabuo ng mga hakbang upang learning for students in all corners cultural heritage. mapangalagaan ang mga ito. of the country. Bias, mockery, or humiliation of or against anyone Kailangan irespeto sa akademya Hangad ko ang tagumpay ng only because of his or her regional sa tulong ng mga dalubguro at pagtitipong ito. accent must be avoided because lingguwista ang mga wikang it is not a linguistic defect but a bernakular bilang mabisang linguistic identity. The mother wikang panturo o wika ng tongue must never be abandoned pagkatuto ng mga mag-aaral sa nor renounced because of political, lahat ng sulok ng bansa. Nararapat social, or academic pressures. iwasan ang pagtangi, pagkutya, Whether we like it or not, the at paghamak sa isang tao nang individual will inevitably speak dahil lamang sa pagkakaroon according to what he or she had ng puntong rehiyonal dahil hindi been used to, in the person’s ito isang linguistic defect kundi community of origin. isang linguistic identity. Hindi kailan man dapat talikuran ang Let this Conference, therefore, wikang kinagisnan o mother broadcast ever more clearly tongue sanhi ng politikal, sosyal, at the importance of our native academic pressures. Sa gusto man languages and enable us to natin o hindi, mangungusap at generate the better means of mangungusap ang isang tao ayon preserving them. sa nakagawian sa komunidad na kaniyang pinagmulan. I wish this gathering a sparkling success. Nawa, sa pamamagitan ng Kumperensiya na ito ay maipahatid natin nang mas

20 21 MENSAHE MESSAGE Loren Legarda Loren Legarda

SENADOR SENATOR Republika ng Filipinas Republic of the Philippines

20 21 ANG MGA TAGAPANAYAM The Resource Persons ANG MGA TAGAPANAYAM The Resource Persons Michael Walsh Michael Walsh UNIVERSITY OF SYDNEY UNIVERSITY OF SYDNEY

ABSTRAK ABSTRACT towards kabataang the Bakit pangangalagaan ang Katutubo; Why preserve the world’s Indigenous nanganganib na mga wika ng bumabang antas endangered languages? community. mundo? ng rasismo sa mga katutubong komunidad. It is claimed that there are more It will also be shown that Sinasabing mayroong higit sa than 7,000 living languages despite the gloomy predictions 7,000 buháy na wika sa buong Ipakikita rin na sa kabila across the world. Estimates vary about the future of Australian mundo. Lubos na nagbabago- ng nakababagabag na prediksiyon considerably as to how many of Indigenous Languages there bago ang pagtáya kung ilan sa hinggil sa kinabukasan ng mga these languages are endangered has been remarkable progress mga wikang ito ang nanganganib, Katutubong Wikang Australian, but there seems to be agreement in the development of these subalit tila may pagkakasundo nagkaroon ng malaking pagsulong that the majority are endangered. languages, their retention and na marami sa mga ito ang sa pagpapaunlad ng mga wikang This leads to the question: Why revival and their uptake by the nanganganib. Umaakay ito sa ito, ang pagpapanatili at muling preserve the world’s endangered wider community. Some attention tanong na: Bakit pangangalagaan pagbuhay, at sa pagkilos ng languages? An attempt will be will also be devoted to what ang nanganganib na mga wika sa mas malawak na komunidad. made to address this question makes some language revival mundo? Gagawa ng pagtatangka Magtutuon din ng pansin kung with a particular focus on the programmes work better than upang masagot ang tanong na bakit ang ilang programang Indigenous languages of Australia. others. ito na may tiyak na pokus sa mga pagpapalakas sa wika ay higit na By one estimate there are around Katutubong wika ng Australia. Sa mabisà kaysa iba. 250 languages of which just 13 THE KEYNOTE SPEAKER isang pagtáya, mayroong humigit are ‘strong’ in the sense of still kumulang 250 wika na 13 lamang ANG PAMAKSANG being learned by children as a Simula noong 1972, si Michael ang ‘matatag,’ sapagkat pinag- TAGAPANAYAM matter of course. This means Walsh ay Since 1972 Michael aaralan pa ng mga bata bilang that the majority of Australian Walsh has conducted fieldwork on kahingian. Nangangahulugan Simula noong 1972, si Michael Indigenous Languages are Australian Aboriginal languages ito na ang mayorya ng mga Walsh ay nakapagsagawa endangered but many are now and cultures in the Top End of the Katutubong Wikang Australian ay ng fieldwork sa mga wika at being revived. Northern Territory, mainly in the nanganganib, ngunit marami na kulturang Australian Aboriginal Darwin-Daly region. This has been ang kasalukuyang pinasisigla. sa Top End of the Northern Some of the advantages of a mixture of academic endeavours Territory, pangunahin sa learning Aboriginal and Torres as well as consultancies since Ilan sa mga bentaha ng pag- rehiyon ng Darwin-Daly. Ito ay Strait Islander Languages will be 1979 mainly relating to Aboriginal aaral ng mga Aboriginal at Torres magkahalong gawaing akademiko discussed, including: improved land issues. From 1999 he has Strait Islander Language ang at consultancy simula noong health for the Indigenous participated in the revitalization tatalakayin, kabilang na ang: mas 1979 na nakatuon sa mga usapin community: mental; physical of Aboriginal languages in NSW. maayos na kalusugan para sa sa lupa ng Aborigines. Mula and social; reduced levels From 1982 until 2005 he was Katutubong komunidad—mental; noong 1999, kasangkot na siya of Indigenous youth suicide; part of the teaching staff of pisikal at panlipunan; mababang sa pagpapasigla ng mga wikang decreased levels of racism the Department of Linguistics, antas ng pagpapatiwakal ng mga 24 25 Aboriginal sa NSW. Mula noong University of Sydney. He has 1982 hanggang 2005, bahagi siya continued his research interests ng kaguruan ng Departamento especially through a large ARC ng Lingguwistika ng University grant involving a team of linguists of Sydney. Ipinagpapatuloy and musicologists running from niya ang kaniyang mga interes 2004 to 2010 [http://azoulay.arts. pampananaliksik sa pamamagitan usyd.edu.au/mpsong/]. ng malaking grant ng ARC na kasama ang isang grupo ng mga Over 45 years of field experience lingguwista at mga musicologist in Aboriginal Australia, mainly simula noong 2004 hanggang Northern Territory and New South 2010 [http://azoulay.arts.usyd.edu. Wales but also research in all au/mpsong/]. other jurisdictions except Victoria and Tasmania. Mayroon siyang mahigit 45 taóng 10 books/monographs/ karanasan sa Aboriginal Australia, compilations authored, co- lalo na sa Northern Territory authored, edited or co-edited. at New South Wales, at may More than 70 articles or pananaliksik din sa iba pang mga book chapters. 45 reports to nasasakupang lugar maliban sa governments or for consultancies, Victoria at Tasmania. including co-author of the NSW Aboriginal Languages K-10 Siya ay awtor, ko-awtor, editor o Syllabus (2003) and co-author of ko-editor ng 10 aklat/monograph/ the national Framework for [the koleksiyon. May naisulat na teaching of] Aboriginal and Torres siyang mahigit 70 artikulo o mga Strait Islander Languages (2015). kabanata ng aklat, 45 ulat para More than 200 presentations in sa pamahalaan o consultancies, Australia and across the world kasama na ang pagiging ko-awtor including Canada, China, France, ng NSW Aboriginal Languages Germany, England, India, Italy, K-10 Syllabus (2003) at ko-awtor Lesotho. Myanmar, New Zealand, ng pambansang Balangkas para Portugal, Scotland, Singapore, [ang pagtuturo ng mga] sa mga South Africa, Spain, Tajikistan, wikang Aboriginal at Torres Strait Wales. Islander(2015). Nakapagsagawa na siya ng higit sa 200 presentasyon sa Australia at sa iba pang panig ng mundo gaya ng Canada, China, France, Germany, England, India, Italy, Lesotho. Myanmar, New Zealand, Portugal, Scotland, Singapore, South Africa, Spain, Tajikistan, at Wales.

26 | WALSH WALSH | 27 Aboriginal sa NSW. Mula noong University of Sydney. He has 1982 hanggang 2005, bahagi siya continued his research interests ng kaguruan ng Departamento especially through a large ARC ng Lingguwistika ng University grant involving a team of linguists of Sydney. Ipinagpapatuloy and musicologists running from niya ang kaniyang mga interes 2004 to 2010 [http://azoulay.arts. pampananaliksik sa pamamagitan usyd.edu.au/mpsong/]. ng malaking grant ng ARC na kasama ang isang grupo ng mga Over 45 years of field experience lingguwista at mga musicologist in Aboriginal Australia, mainly simula noong 2004 hanggang Northern Territory and New South 2010 [http://azoulay.arts.usyd.edu. Wales but also research in all au/mpsong/]. other jurisdictions except Victoria and Tasmania. Mayroon siyang mahigit 45 taóng 10 books/monographs/ karanasan sa Aboriginal Australia, compilations authored, co- lalo na sa Northern Territory authored, edited or co-edited. at New South Wales, at may More than 70 articles or pananaliksik din sa iba pang mga book chapters. 45 reports to nasasakupang lugar maliban sa governments or for consultancies, Victoria at Tasmania. including co-author of the NSW Aboriginal Languages K-10 Siya ay awtor, ko-awtor, editor o Syllabus (2003) and co-author of ko-editor ng 10 aklat/monograph/ the national Framework for [the koleksiyon. May naisulat na teaching of] Aboriginal and Torres siyang mahigit 70 artikulo o mga Strait Islander Languages (2015). kabanata ng aklat, 45 ulat para More than 200 presentations in sa pamahalaan o consultancies, Australia and across the world kasama na ang pagiging ko-awtor including Canada, China, France, ng NSW Aboriginal Languages Germany, England, India, Italy, K-10 Syllabus (2003) at ko-awtor Lesotho. Myanmar, New Zealand, ng pambansang Balangkas para Portugal, Scotland, Singapore, [ang pagtuturo ng mga] sa mga South Africa, Spain, Tajikistan, wikang Aboriginal at Torres Strait Wales. Islander(2015). Nakapagsagawa na siya ng higit sa 200 presentasyon sa Australia at sa iba pang panig ng mundo gaya ng Canada, China, France, Germany, England, India, Italy, Lesotho. Myanmar, New Zealand, Portugal, Scotland, Singapore, South Africa, Spain, Tajikistan, at Wales.

26 | WALSH WALSH | 27 Gregory D.S. Anderson Gregory D.S. Anderson LIVING TONGUES INSTITUTE FOR LIVING TONGUES INSTITUTE FOR ENDANGERED LANGUAGES ENDANGERED LANGUAGES

ABSTRAK ito sa ABSTRACT isa’t isa languages Banta sa lingguwistikong bunga The threat to linguistic diversity in need of dibersidad sa Asia ng mga in Asia documentation pekulyaridad ng mga pangyayari from the scientific perspective, Ang distribusyon ng mga sa kasaysayan sa buong Asia The distribution of endangered what restorative policies might be nanganganib na wika sa Asia ng huling bahagi ng siglo19 at languages in Asia is grounded implementable for such linguistic ay nakabatay sa uri ng mga mga unang bahagi ng siglo 21. in the types of ecologies of communities and why they may ekolohiya ng natuklasang antas Ang pag-unawa sa maraming endangerment found. One can not work. ng panganib. Maiuugnay ang pangyayaring ekolohiko ay attribute these differing ecologies magkakaibang ekolohiyang ito makatutulong sa paghubog ng to various interconnected historical The presentation begins with sa maraming magkakaugnay mga priyoridad ng parehong tiyak and socio-political developments the Russian language empire na historikal at sosyo-politikal na wika na nangangailangang that have local or supra-local (Anderson 2015), specifically na pangyayari na may lokal o idokumento sa siyentipikong manifestations. Asia differs from Siberia (Anderson 2017a, 2017b). supralokal na manipestasyon. pananaw, matukoy ang mga areas such as Australia, North or Soviet ethnic policy and language South America where language Naiiba ang Asia sa mga lugar patakaran sa pagpapanumbalik ideologies had significant impact endangerment is widespread and na gaya ng Australia, Hilaga (restorasyon) na maaaring on countries in interior Southeast heavily advanced with regards o Timog America na ang ipatupad para sa mga nabanggit Asia, so I turn next to there. Next to their different ecologies of I turn to neocolonialist national panganib na maglaho ang wika na lingguwistikong komunidad at language endangerment: in Asia development schemata that typify ay malawak at labis na abanse masuri kung bakit maaaring hindi language shift is typically the the modern nation-states of kung ang pagbabatayan ay ang epektibo ang mga iyon. result of implementing relatively insular Southeast Asia/southwest kanilang mga nanganganib na recent neo-colonialist policies Pacific and India (Anderson and wika: sa Asia ang paglilipat- Ang presentasyon ay magsisimula under the guise of national Jora 2017) as well as in Taiwan wika ay karaniwang bunga ng sa saklaw ng wikang Russian development or identity building and the Ryukyu Islands. pagpapatupad ng mga bagong (Anderson 2015), partikular strategies. However, while the neokolonyalistang patakaran na sa Siberia (Anderson 2017a, manifestation of these socio- The differing ecologies of may maskara ng pambansang 2017b). Ang patakarang etniko political ecologies that each favor endangerment found in these kaunlaran o mga estratehiya sa at mga ideolohiyang pangwika ng language loss are indeed different areas have had different but pagbuo ng identidad. Gayunman, Soviet ay may malaking epekto and tied to the political histories of profound impacts on both the bagama’t ang manipestasyon sa mga bansang nasa interyor the polities involved, they are also extent and degree of language ng mga sosyo-politikal na ng Southeast Asia, kaya iyon not infrequently historically inter- shift to the dominant languages ekolohiyang ito na umaayon ang ang sunod kong pagtutuonan. dependent due to the peculiarities but also on the types of bawat isa sa pagkawala ng wika Sunod na tatalakayin ko ay ang of late 19th-early 21st century restructuring observed in the ay tunay na naiiba at nakatali sa balangkas ng neokolonyalistang historical events throughout subjugated languages. I present mga kasaysayang politikal ng pambansang pag-unlad Asia. Understanding the varied the data in the context of the mga kasangkot na estado, hindi na naglalarawan ng mga ecological circumstances can help Language Hotspots model, and kadalasang nakasalig ang mga makabagong estado-nasyon shape priorities of both specific offer an assessment of the state ng mga pulông Southeast Asia/ 28 29 Southwest Pacific at India ng malawakang pag-aaral of endangerment for the genetic endangerment. He has published (Anderson at Jora 2017), gayon tungkol sa mga wikang Siberian units that make up such Hotspots. a number of books such as din ng Taiwan at ng mga isla ng Turkic, mga wika ng pamilya Auxiliary Verb Constructions, Ryukyu. Munda (Austroasiatic) ng India, Anderson, Gregory D. S. The Munda Verb and Language mga wikang Tibeto-Burman 2015. Russian colonialism and Contact in South Central Siberia. Ang iba’t ibang ekolohiya ng hilagang silangang India, hegemony and Native Siberian He has also worked extensively ng panganib na maglaho na Burushaski, maraming wika ng languages. on the Siberian Turkic languages, matatagpuan sa mga lugar na hilagang/sentral Africa (Ogonoid, C. Stolz (ed.) Language Empires languages of the Munda ito ay may magkakaiba ngunit Chadic) at sa mga wika ng in Comparative Perspective. (Austroasiatic) family of India, may malalim na epekto sa saklaw katimugang rehiyon ng Pacific sa Berlin: Mouton de Gruyter. 113- Tibeto-Burman languages of at antas ng pagpapalit-wika Papua New Guinea at Vanuatu. 139. northeastern India, Burushaski, Anderson, Gregory D. S. 2017a. tungo sa mga dominanteng various languages of western/ “Consequences of Russian wika, gayundin sa mga uri central Africa (Ogonoid, Chadic), Linguistic Hegemony in (Post-) ng naobserbahang muling and the languages of south Soviet Colonial Space.” In R. pagsasaayos sa mga nasakop Pacific region in Papua New Korkmaz and G. Dogan (eds.) na wika. Ihaharap ko ang Guinea and Vanuatu. Endangered Languages of the mga datos sa konteksto ng Caucasus and Beyond. Leiden: modelong Language Hotspots, Brill, 1-16. at magbibigay ng pagtáya sa Anderson, Gregory. D. S. 2017b. estado ng panganib na maglaho “The changing profile of case para sa mga henetikong yunit na marking in the northeastern bumubuo ng mga nabanggit na Siberian area.” In Raymond Hotspots. Hickey (ed.) Cambridge Handbook of Areal Linguistics. ANG PLENARYONG Cambridge: CUP, 627-650. TAGAPANAYAM Anderson, Gregory. D. S. and Bikram Jora. 2017. The linguistic Si Dr. Gregory D.S. Anderson ecology of particularly vulnerable ay Direktor ng Living Tongues tribal groups in Middle India: Institute for Endagered State-mediated ethno-linguistic Languages at Research erasure and neo-colonialist Fellow, University of South development. Texas Linguistics Africa. Nagpapakadalubhasa Forum 60: 1-14. siya sa tipolohiya, historikal/ komparatibong lingguwistika, THE PLENARY SPEAKER ugnayan ng mga wika, at nanganganib na wika. Dr. Gregory D. S. Anderson Nakapaglathala na siya ng is Director of Living Tongues maraming aklat gaya ng Institute for Endangered Auxiliary Verb Constructions, Languages and Research Fellow, The Munda Verb at Language University of South Africa. Contact in South Central He specializes in typology, Siberia. Nagsagawa rin siya historical/comparative linguistics, language contact and language 30 | ANDERSON ANDERSON | 31 Southwest Pacific at India ng malawakang pag-aaral of endangerment for the genetic endangerment. He has published (Anderson at Jora 2017), gayon tungkol sa mga wikang Siberian units that make up such Hotspots. a number of books such as din ng Taiwan at ng mga isla ng Turkic, mga wika ng pamilya Auxiliary Verb Constructions, Ryukyu. Munda (Austroasiatic) ng India, Anderson, Gregory D. S. The Munda Verb and Language mga wikang Tibeto-Burman 2015. Russian colonialism and Contact in South Central Siberia. Ang iba’t ibang ekolohiya ng hilagang silangang India, hegemony and Native Siberian He has also worked extensively ng panganib na maglaho na Burushaski, maraming wika ng languages. on the Siberian Turkic languages, matatagpuan sa mga lugar na hilagang/sentral Africa (Ogonoid, C. Stolz (ed.) Language Empires languages of the Munda ito ay may magkakaiba ngunit Chadic) at sa mga wika ng in Comparative Perspective. (Austroasiatic) family of India, may malalim na epekto sa saklaw katimugang rehiyon ng Pacific sa Berlin: Mouton de Gruyter. 113- Tibeto-Burman languages of at antas ng pagpapalit-wika Papua New Guinea at Vanuatu. 139. northeastern India, Burushaski, Anderson, Gregory D. S. 2017a. tungo sa mga dominanteng various languages of western/ “Consequences of Russian wika, gayundin sa mga uri central Africa (Ogonoid, Chadic), Linguistic Hegemony in (Post-) ng naobserbahang muling and the languages of south Soviet Colonial Space.” In R. pagsasaayos sa mga nasakop Pacific region in Papua New Korkmaz and G. Dogan (eds.) na wika. Ihaharap ko ang Guinea and Vanuatu. Endangered Languages of the mga datos sa konteksto ng Caucasus and Beyond. Leiden: modelong Language Hotspots, Brill, 1-16. at magbibigay ng pagtáya sa Anderson, Gregory. D. S. 2017b. estado ng panganib na maglaho “The changing profile of case para sa mga henetikong yunit na marking in the northeastern bumubuo ng mga nabanggit na Siberian area.” In Raymond Hotspots. Hickey (ed.) Cambridge Handbook of Areal Linguistics. ANG PLENARYONG Cambridge: CUP, 627-650. TAGAPANAYAM Anderson, Gregory. D. S. and Bikram Jora. 2017. The linguistic Si Dr. Gregory D.S. Anderson ecology of particularly vulnerable ay Direktor ng Living Tongues tribal groups in Middle India: Institute for Endagered State-mediated ethno-linguistic Languages at Research erasure and neo-colonialist Fellow, University of South development. Texas Linguistics Africa. Nagpapakadalubhasa Forum 60: 1-14. siya sa tipolohiya, historikal/ komparatibong lingguwistika, THE PLENARY SPEAKER ugnayan ng mga wika, at nanganganib na wika. Dr. Gregory D. S. Anderson Nakapaglathala na siya ng is Director of Living Tongues maraming aklat gaya ng Institute for Endangered Auxiliary Verb Constructions, Languages and Research Fellow, The Munda Verb at Language University of South Africa. Contact in South Central He specializes in typology, Siberia. Nagsagawa rin siya historical/comparative linguistics, language contact and language 30 | ANDERSON ANDERSON | 31 Salem Mezhoud Salem Mezhoud KING’S COLLEGE LONDON KING’S COLLEGE LONDON

ABSTRAK Anuman ABSTRACT ang Wikang nasa Panganib: Paulit- merito ng Language Endangerment: Re- Whatever ulit na estado o di-kasalukuyang mga gawaing current state or noncurrent the merit proyekto pandokumentasyon at gaano project of documentation activities and man kahusay o kaepisyente ng however good or efficient they Sinabi ni David Crystal na “to say mga ito sa pagpepreserba ng David Crystal stated that “to are at preserving some aspects of that a language is dead is like ilang aspekto ng isang wika at say that a language is dead is a language and, consequently, of saying that person is dead.” Sa gayundin, ng kultura, walang like saying that person is dead”. culture, they are no substitute for katunayan, kapag namatay ang tao, makahahalili sa prebensiyon ng Actually, when persons die, they the prevention of language death. madalas ay may naiiwan siyang pagkamatay ng wika. Kahit ang often leave behind children and Even revitalisation, depending on mga anak at apo. Ang mga naiwan muling pagpapasigla, depende sa grandchildren. The people left the magnitude of the loss and the ay patuloy na nabubuhay. Ngunit laki ng pagkawala at kalagayan ng behind continue to live. But when state of the remaining culture, is kapag namatay ang wika, tila lahat natitirang kultura, ay hindi laging a language dies, it is really like not always able to also resuscitate ng tao ang namatay. Madalas na nagagawang buhaying muli ang an entire people dies. Often this a body of culture that had ceased ito ang talagang nangyayari, ngunit isang lawas ng kultura na naglaho is literally the case, but usually a to be practised. karaniwang namamatay ang wika na ang pagtangkilik at paggamit. language dies because its locators sapagkat ang mga tagapahanap have turned to another language. While prevention is therefore by nito ay bumalis sa ibang wika. Ang Bagama’t prebensiyon pa rin The result is the cultural extinction far the best action, an obvious resulta ay kultural na pagkalipol ng ang pinakamainam na aksiyon, of that people. step is to look closely at the mga taong iyon. ang malinaw na hakbang ay causes of language endangerment tingnang mabuti ang sanhi ng If some languages when they die and language death and think Bagama’t may pagkakataong may pagkalalagay ng wika sa panganib also leave behind children and of ways of suppressing or at naiiwan ang mga namatay na wika, at pagkamatay ng wika at umisip grandchildren, as is the case, for least neutralising them. This katulad ng kaso ng Latin, na nag- ng mga paraan upang mapigil, example, of Latin which left behind paper will try to review some of iwan ng mga “anak” na gaya ng o kahit paano, maneutralisa ang several romance “offspring” such them and to look in particular French, Italian, Romanian, Catalan, mga ito. Susubukin ng papel na as French, Italian, Romanian, at a few received wisdoms and o kahit ng mga apo, katulad ng ito na ribyuhin ang ilan sa mga Catalan, or, even grandchildren beliefs which lead to nefarious mga iba-ibang Creole o ang mga ito at tingnan sa partikular ang like many Creole offshoots, or the policies towards language. By maraming uri ng English sa Asia o ilang natamong karunungan at many offshoot varieties of English examining the current attitudes sa US, madalas, kapag namamatay paniniwalang nagbunsod ng mga in Asia or the US, in most cases, towards minorities and indigenous ang wika ay namamatay din ang karumal-dumal na mga patakaran when a language dies its people cultures, it will also explore mga tao nito. Sa kaso ng Latin, laban sa wika. Sa pamamagitan “die” with it. In the case of Latin, potential, or alternative, processes gayumpaman, bukod sa mga anak ng pagsusuri sa kasalukuyang however, besides its offspring, it and actions which may contribute nito, nag-iwan din ito ng malaking mga aktitud sa mga minorya at has also left us a huge legacy, in to more sustainable forms of pamana sa anyo ng panitikan at katutubong kultura, makikita din the form of literature and material prevention of language death. materyal na kultura na nagpanatili ang potensiyal o alternatibong mga culture which allow it to live on sa buhay nito kahit paano. Ngunit proseso o aksiyon na maaaring somehow. But most of today’s halos lahat ng mga namamatay na makaambag sa mas dying languages as well as the wika sa kasalukuyan, pati na rin sustenable na anyo ng prebensiyon recently extinct ones, have, or ang mga namatay na kamakailan, ng pagkamatay ng wika. would have left nothing, were it ay walang naiiwan kundi lamang sa not for documentation initiatives. mga insiyatiba sa dokumentasyon.

32 33 Salem Mezhoud Salem Mezhoud KING’S COLLEGE LONDON KING’S COLLEGE LONDON

32 33 ANG TAGAPANAYAM NG PANEL Indigenous Peoples, at tagapangulo THE PANEL SPEAKER Indigenous Peoples in the UK as ng International Year of Indigenous well as Chair of the UK Human Si Salem Mezhoud ay Senior Peoples sa UK pati na ang pagiging Salem Mezhoud is Senior Rights Network., Research Fellow sa African tagapangulo ng UK Human Rights Research Fellow at the African Leadership Centre sa School of Network. Leadership Centre in the School He has, since childhood, taken Global Affairs of King’s College of Global Affairs of King’s College part in linguistic, political, London, at Kalihim Pandangal Mulang pagkabata, nakibahagi London, and the Honorary community initiatives for the ng Foundation for Endangered siya sa lingguwistiko, politikal, at Secretary of the Foundation for survival and revival of the Languages. pangkomunidad na mga inisyatiba Endangered Languages. Tamazight language (Berber) of para sa pangangalaga at muling North Africa and has served as the Nag-aral si Salem ng antropolohiya pagpapasigla ng wikang Tamazight Salem studied anthropology and Regional Editor for North Africa of at lingguwistika sa mga unibersidad (Berber) ng Hilagang Africa at linguistics at the universities of the UNESCO Atlas of the World’s ng London (SOAS) at Paris (Ecole naglingkod bilang Rehiyonal na London (SOAS) and Paris (Ecole Languages in Danger. He has des Hautes Etudes en Sciences Editor para sa Hilagang Africa ng des Hautes Etudes en Sciences held guest fellowships at King’s Sociales at Institut National des UNESCO Atlas of the World’s Sociales and Institut National College, Columbia University and Langues et Civilisations Orientales), Languages in Danger. Humawak des Langues et Civilisations the Woodrow Wilson International nagpakadalubhasa sa mga kultura siya ng mga guest fellowship sa Orientales) specialising in the Center for Scholars. at sistemang politikal ng Africa na King’s College, Columbia University cultures and political systems of may partikular na tuon sa Silangan at Woodrow Wilson International Africa with particular expertise in at Hilagang Africa. Center for Scholars. West and North Africa.

Dati siyang lecturer ng etnograpiya He was a lecturer in North African at sosyolingguwistika ng North ethnography and sociolinguistics Africa sa Sorbonne at sa maraming at the Sorbonne and for several taon ay brodkaster ng BBC World years a broadcaster with the BBC Service at iba pang media, at regular World Service and other media, na commentator sa mga usaping and regular commentator on North African. North African affairs.

Mahigit tatlong dekada siyang He spent over three decades as naging practitioner ng karapatang a human rights practitioner with pantao sa mga internasyonal na international NGOs and the United NGO at sa United Nations, at ilan Nations, working, among other sa mga naging tuon niya ay mga things, on minority and indigenous karapatan ng mga minorya at peoples’ rights, child rights and katutubo, karapatan ng mga bata, at linguistic rights. He was the Head karatang lingguwistika, Dati siyang of the Northern Africa section puno ng seksiyon ng Hilagang at the UN Office of the High Africa ng Tanggapan ng Mataas Commissioner for Human Rights ng Komisyoner para sa Karapatang and headed field missions for Pantao ng UN at pinamunuan ang other UN agencies. mga misyon sa larangan para sa iba pang ahensiya ng UN. Salem Mezhoud participated in the drafting of the UN Declaration Lumahok si Salem Mezhoud sa of the Rights of Indigenous pagbuo ng UN Declaration of the Peoples and was a member of Rights of Indigenous Peoples at the boards of the Human Rights naging kasapi ng mga kalupunan ng Fund for Indigenous Peoples, Human Rights Fund for Indigenous the European Coalition with Peoples, European Coalition with Indigenous Peoples and the Chair of the International Year of 34 | MEZHOUD MEZHOUD | 35 ANG TAGAPANAYAM NG PANEL Indigenous Peoples, at tagapangulo THE PANEL SPEAKER Indigenous Peoples in the UK as ng International Year of Indigenous well as Chair of the UK Human Si Salem Mezhoud ay Senior Peoples sa UK pati na ang pagiging Salem Mezhoud is Senior Rights Network., Research Fellow sa African tagapangulo ng UK Human Rights Research Fellow at the African Leadership Centre sa School of Network. Leadership Centre in the School He has, since childhood, taken Global Affairs of King’s College of Global Affairs of King’s College part in linguistic, political, London, at Kalihim Pandangal Mulang pagkabata, nakibahagi London, and the Honorary community initiatives for the ng Foundation for Endangered siya sa lingguwistiko, politikal, at Secretary of the Foundation for survival and revival of the Languages. pangkomunidad na mga inisyatiba Endangered Languages. Tamazight language (Berber) of para sa pangangalaga at muling North Africa and has served as the Nag-aral si Salem ng antropolohiya pagpapasigla ng wikang Tamazight Salem studied anthropology and Regional Editor for North Africa of at lingguwistika sa mga unibersidad (Berber) ng Hilagang Africa at linguistics at the universities of the UNESCO Atlas of the World’s ng London (SOAS) at Paris (Ecole naglingkod bilang Rehiyonal na London (SOAS) and Paris (Ecole Languages in Danger. He has des Hautes Etudes en Sciences Editor para sa Hilagang Africa ng des Hautes Etudes en Sciences held guest fellowships at King’s Sociales at Institut National des UNESCO Atlas of the World’s Sociales and Institut National College, Columbia University and Langues et Civilisations Orientales), Languages in Danger. Humawak des Langues et Civilisations the Woodrow Wilson International nagpakadalubhasa sa mga kultura siya ng mga guest fellowship sa Orientales) specialising in the Center for Scholars. at sistemang politikal ng Africa na King’s College, Columbia University cultures and political systems of may partikular na tuon sa Silangan at Woodrow Wilson International Africa with particular expertise in at Hilagang Africa. Center for Scholars. West and North Africa.

ABSTRAK pangkat ay tumutulong sa mga ABSTRACT of their societies, and design Katutubong Pamayanang Kultural language revitalisation programs. “Yu Tagbanwa!” na nais masuri ang kanilang “Yu Tagbanwa!” mga wika, tungo sa pagbuo ng Rosario S. Viloria is part of this Ilalahad sa panayam na ito ang istandard na ortograpiya, pagbuo This presentation will showcase team. She was the coordinator of nakahihikayat na kuwento kung ng mga materyales para sa pag- the inspiring story of how an the ladderised training program on paanong ang pagtatangkang unlad ng kanilang mga lipuna, at attempt to popularize some Community Development major ipakilala ang ilang konseptong pagdisenyo ng mga programa sa sociolinguistic and language in Language Development ran by sosyolingguwistiko at survey muling pagpapasigla ng wika. survey concepts triggered a TAP in partnership with the Asian sa mga wika ay nagpasimula community driven language School of Development and Cross- sa pagpapaunlad ng wika sa Si Rosario S. Viloria ay bahagi development among the Cultural Studies (ASDECS). She mga taga-Calamian Tagbanwa ng pangkat na ito. Siya ang Calamian Tagbanwa people of the and Josephine were co-facilitators sa Munisipalidad ng Coron sa coordinator ng ladderised Municipality of Coron in Palawan, of the Language Development Palawan, Filipinas. Itatampok dito training program sa Community Philippines. It will feature the course in the program. Together, ang mga kagamitang ginamit Development major sa Language tools used in participatory action they supervised the participatory sa participatory action research Development na magkatuwang research conducted in two action research of students in the na isinagawa sa dalawang na pinatatakbo ng TAP at Asian villages in Coron Island and the communities. baryo sa Coron Island at ang School of Development and information, sentiments, desires, Lerma Abella was one of the impormasyon, mga sentimyento, Cross-Cultural Studies (ASDECS). and plans that were elicited as trainees of the Transformational hangarin, at planong binuo bilang Siya at si Josephine ay mga co- a result. Two members of the Language Development program resulta. Dalawang miyembro ng facilitator ng kursong Language Tagbanwa community will narrate in 2016. She and Aries Aguilar komunidad ng Tagbanwa ang Development ng programang iyon. how their community acted on the conducted a participatory action magsasalaysay kung paanong Magkasama nilang pinangasiwaan plan and share what they think are research on the state of the ang kanilang komunidad ay ang participatory action research the next steps to take. Tinagbanwa language in a village tumugon alinsunod sa plano at ng mga mag-aaral sa mga adjacent to theirs in Coron Island, ibabahagi ang ipinapalagay nilang pamayanan. THE PANEL SPEAKERS Palawan. mga susunod na hakbang na kailangang gawin. Isa si Lerma Abella sa mga trainee Josephine S. Daguman is Senior Rodelyn Aguilar participated ng programang Transformational Consultant in Field Linguistics in the focus group discussions ANG MGA TAGAPANAYAM NG Language Development program of Translators Association of conducted during the research. PANEL noong 2016. Siya at si Aries the Philippines, Inc. (TAP). She She witnessed the community Aguilar ay nagsagawa ng and her team come alongside awakening on the state of their Si Josephine S. Daguman ay participatory action research Indigenous Cultural Communities language and is now part of the Senior Consultant sa Field hinggil sa kalagayan ng wikang who want to analyse their effort to raise its level of vitality. Linguistics of Translators Tinagbanwa sa isang bayang languages, work toward a Lerma and Rodelyn are among Association of the Philippines, kanugnog ng kanilang bayan sa standard orthography, produce Inc. (TAP). Siya at ang kaniyang Coron Island, Palawan. materials for the development

36 37 Josephine Daguman, Rosario Viloria, Josephine Daguman, Rosario Viloria, Lerma A. Abella, Rodelyn A. Aguilar Lerma A. Abella, Rodelyn A. Aguilar TRANSLATORS ASSOCIATION OF THE PHILIPPINES TRANSLATORS ASSOCIATION OF THE PHILIPPINES

36 37 those chosen by the elders of Lumahok si Rodelyn Aguilar the community to put together sa mga focus group discussion the results of the Tinagbanwa na isinagawa para sa saliksik. Language Conference into an Nasaksihan niya ang pagkamulat Ortograpiyang Tinagbanwa to ng pamayanan hinggil sa be submitted for approval by the kalagayan ng kanilang wika Komisyon sa Wikang Filipino. at bahagi na siya ngayon ng pagsisikap pasiglahin ang buhay nito. Kabilang sina Lerma at Rodelyn sa mga pinili ng mga nakatatanda ng pamayanan na tipunin ang resulta ng Tinagbawa Language Conference at buoin ang Ortograpiyang Tinagbanwa na isusumite sa Komisyon sa Wikang Filipino para sa aprobasyon.

38 | DAGUMAN, VILLORIA, ABELLA, & AGUILAR DAGUMAN, VILLORIA, ABELLA, & AGUILAR | 39 those chosen by the elders of Lumahok si Rodelyn Aguilar the community to put together sa mga focus group discussion the results of the Tinagbanwa na isinagawa para sa saliksik. Language Conference into an Nasaksihan niya ang pagkamulat Ortograpiyang Tinagbanwa to ng pamayanan hinggil sa be submitted for approval by the kalagayan ng kanilang wika Komisyon sa Wikang Filipino. at bahagi na siya ngayon ng pagsisikap pasiglahin ang buhay nito. Kabilang sina Lerma at Rodelyn sa mga pinili ng mga nakatatanda ng pamayanan na tipunin ang resulta ng Tinagbawa Language Conference at buoin ang Ortograpiyang Tinagbanwa na isusumite sa Komisyon sa Wikang Filipino para sa aprobasyon.

38 | DAGUMAN, VILLORIA, ABELLA, & AGUILAR DAGUMAN, VILLORIA, ABELLA, & AGUILAR | 39 Larry Kimura Larry Kimura UNIVERSITY OF HAWAII-HILO UNIVERSITY OF HAWAII-HILO

ABSTRAK ABSTRACT pagtuturo language activist Ang Midyum na Katutubong Wika at isagawa Indigenous Language Medium in 1983 at Pilosopiya ng Edukasyon; ang ang lahat and Philosophy of Education; the with the establishment of the Halaga ng Dokumentasyon at ng edukasyon sa pamamagitan Import of Documentation and Pūnana Leo Hawaiian medium Resource Development mula sa ng English bilang midyum. Ang Resource Development From a preschools. This band of second Karanasang Hawaiian makapangyarihang batas na ito Hawaiian Experience ay nilabanan ng ilang aktibista ng language Hawaiian speakers knew, He waʻa ke kula a na ka Ang pagtatalâ at dokumentasyon wikang Hawaiian noong 1983 sa The recording and documentation ʻōlelo e uli - Schools are canoes ng nanganganib na mga pamamagitan ng pagtatatag ng of threatened Native languages and language steers them. This is katutubong wika ay mahalagang Pūnana Leo Hawaiian medium are vital provisions for the journey the basic philosophy for the thrust hakbang sa tatahakin ng preschools. Batid ng grupong ito of language revitalization. My of the current efforts manifesting pagpapasiglang pangwika. ng mga nagsasalita ng ikalawang presentation covers the voyage positive strides for the life of a Sinasaklaw ng aking panayam ang wikang Hawaiian ay na, He waʻa of my own threatened indigenous threatened Hawaiian language. paglalakbay ng nanganganib kong ke kula a na ka ʻōlelo e uli—ang Hawaiian language to elicit Documentation and resource katutubong wikang Hawaiian, eskuwelahan ay bangka at wika familiar and perhaps not so development are essential lifelines upang humango ng pamilyar at ang sasagwan dito. Ito ang common challenges for other for this focus as the last of less marahil ng hindi pangkaraniwang batayang pilosopiya ng direksiyon threatened indigenous languages than thirty Hawaiian native mga hámon para sa iba pang ng kasalukuyang pagsisikap na of the world. speakers pass within the next ten nanganganib na mga wika ng nagpapamalas ng mga positibong years. mundo. hakbang upang bigyang buhay Literacy in the Hawaiian ang nanganganib na wikang language was the first critical Ang literasi sa wikang Hawaiian Hawaiian. Ang dokumentasyon step in the documentation of ang unang kritikal na hakbang at resource development ay Hawaiian, and at the same time, sa dokumentasyon ng Hawaiian, mahahalagang ruta sa hangaring like a double edged sword, it at gayundin, tulad ng doble- ito samantalang ang nalalabing fostered the delivery of a new, talim na tabak, nagbunsod ito tatlumpu o mas mababa pang more dominant worldview ng pagkakaroon ng bago at higit katutubong nagsasalita ng to its shores. Eventually the na namamayaning pananaw sa Hawaiian ay papanaw sa loob ng independent Hawaiian Kingdom bayan nito. Bandang huli, ang darating na sampung taon. was overthrown in 1893 by independiyenteng Kaharian ng American led interests, and Hawaiian ay pinabagsak noong one of the first acts by the new 1893 ng mga maka-Americanong Republic of Hawaiʻi in 1896 was interes, at isa sa mga unang to outlaw Hawaiian as a language hakbang ng bagong Republika ng of instruction and to render all Hawaii noong 1896 ay ipagbawal education through the medium of ang Hawaiian bilang wika ng English. This powerful measure was met by a handful of Hawaiian 40 41 ANG PLENARYONG sa pamamagitan ng mga batang THE PLENARY SPEAKER Hawaiian Language Center, TAGAPANAYAM nasa edad tatlo at apat at patuloy a center he had proposed in itong ginagawa hanggang ngayon. Larry Kimura is an associate testimony to the Native Hawaiian Si Larry Kimura ay associate Kasabay nito, instrumental siya professor of Hawaiian language Study Commission, a commission professor ng wikang Hawaiian sa pagtatatag ng UH Hilo’s Hale and Hawaiian studies at Ka Haka created by Congress in 1980 to at araling Hawaiian sa Ka Haka Kuamo’o Hawaiian Language ʻUla O Keʻelikōlani College of conduct a study of the culture, ʻUla O Keʻelikōlani College of Center, isang sentro na kaniyang Hawaiian Language, University of needs and concerns of native Hawaiian Language, University of ipinanukala bilang testimonya Hawaiʻi at Hilo. Often described Hawaiians. Hawaiʻi sa Hilo. Madalas ilarawan sa Native Hawaiian Study as the “grandfather” of Hawaiian na “Lolo” ng pagpapasigla ng Commission, isang komisyon na language revitalization in modern wikang Hawaiian sa modernong nilikha ng Kongreso noong 1980 Hawai‘i, his work can be traced Hawai’i, ang kaniyang mga saliksik upang magsagawa ng pag-aaral back to the conception of core ay mauugat sa pagkakabuo ng sa kultura, mga pangangailangan, foundational educational programs mga pangunahing programang at suliranin ng mga katutubong in the 1980s that launched the edukasyonal noong 1980’s na Hawaiian. rebirth of the Hawaiian language. nagbunsod sa muling pagkabuhay ng wikang Hawaiian. Among Kimura’s most notable work, he was co-founder of Ilan sa mga pinakakilaláng ginawa the non-profit ʻAha Pūnana ni Kimura ay ang kaniyang Leo that established the first pagiging ka-tagapagtatag ng Hawaiian medium preschools non-profit na ’Aha Pūnana Leo in the 1980s, a cornerstone in na nagtatag ng unang Hawaiian language revitalization efforts. medium preschool noong 1980’s, He spent 20 years creating isang mahalagang muhon sa audio documentation of the pagpapasiglang pangwika. last native Hawaiian language Nag-ukol siya ng 20 taon sa speakers, a vital connection paglikha ng audio documentation for modern speakers. Kimura ng natitiráng mga katutubong also helped conceive and now nagsasalita ng wikang Hawaiian, serves as chair of the Hawaiian isang mahalagang koneksiyon Lexicon Committee to create new sa modernong mga nagsasalita Hawaiian words. nito. Tumulong din si Kimura, na kasalukuyang naglilingkod bilang Kimura was co-founder of the tagapangulo ng Hawaiian Lexicon ʻAha Pūnana Leo Hawaiian Committee, sa paglikha ng mga medium preschools in the 1980s bagong salitang Hawaiian. that initiated the return of the Hawaiian language into the home Si Kimura ay ka-tagapagtatag through three- and four-year-old ng ’Aha Pūnana Leo Hawaiian children and continues to do so medium preschool noong1980’s until today. In tandem, he was na nagpasimuno sa pagbabalik ng instrumental in the establishment wikang Hawaiian sa mga tahanan of UH Hilo’s Hale Kuamoʻo

42 | KIMURA KIMURA | 43 ANG PLENARYONG sa pamamagitan ng mga batang THE PLENARY SPEAKER Hawaiian Language Center, TAGAPANAYAM nasa edad tatlo at apat at patuloy a center he had proposed in itong ginagawa hanggang ngayon. Larry Kimura is an associate testimony to the Native Hawaiian Si Larry Kimura ay associate Kasabay nito, instrumental siya professor of Hawaiian language Study Commission, a commission professor ng wikang Hawaiian sa pagtatatag ng UH Hilo’s Hale and Hawaiian studies at Ka Haka created by Congress in 1980 to at araling Hawaiian sa Ka Haka Kuamo’o Hawaiian Language ʻUla O Keʻelikōlani College of conduct a study of the culture, ʻUla O Keʻelikōlani College of Center, isang sentro na kaniyang Hawaiian Language, University of needs and concerns of native Hawaiian Language, University of ipinanukala bilang testimonya Hawaiʻi at Hilo. Often described Hawaiians. Hawaiʻi sa Hilo. Madalas ilarawan sa Native Hawaiian Study as the “grandfather” of Hawaiian na “Lolo” ng pagpapasigla ng Commission, isang komisyon na language revitalization in modern wikang Hawaiian sa modernong nilikha ng Kongreso noong 1980 Hawai‘i, his work can be traced Hawai’i, ang kaniyang mga saliksik upang magsagawa ng pag-aaral back to the conception of core ay mauugat sa pagkakabuo ng sa kultura, mga pangangailangan, foundational educational programs mga pangunahing programang at suliranin ng mga katutubong in the 1980s that launched the edukasyonal noong 1980’s na Hawaiian. rebirth of the Hawaiian language. nagbunsod sa muling pagkabuhay ng wikang Hawaiian. Among Kimura’s most notable work, he was co-founder of Ilan sa mga pinakakilaláng ginawa the non-profit ʻAha Pūnana ni Kimura ay ang kaniyang Leo that established the first pagiging ka-tagapagtatag ng Hawaiian medium preschools non-profit na ’Aha Pūnana Leo in the 1980s, a cornerstone in na nagtatag ng unang Hawaiian language revitalization efforts. medium preschool noong 1980’s, He spent 20 years creating isang mahalagang muhon sa audio documentation of the pagpapasiglang pangwika. last native Hawaiian language Nag-ukol siya ng 20 taon sa speakers, a vital connection paglikha ng audio documentation for modern speakers. Kimura ng natitiráng mga katutubong also helped conceive and now nagsasalita ng wikang Hawaiian, serves as chair of the Hawaiian isang mahalagang koneksiyon Lexicon Committee to create new sa modernong mga nagsasalita Hawaiian words. nito. Tumulong din si Kimura, na kasalukuyang naglilingkod bilang Kimura was co-founder of the tagapangulo ng Hawaiian Lexicon ʻAha Pūnana Leo Hawaiian Committee, sa paglikha ng mga medium preschools in the 1980s bagong salitang Hawaiian. that initiated the return of the Hawaiian language into the home Si Kimura ay ka-tagapagtatag through three- and four-year-old ng ’Aha Pūnana Leo Hawaiian children and continues to do so medium preschool noong1980’s until today. In tandem, he was na nagpasimuno sa pagbabalik ng instrumental in the establishment wikang Hawaiian sa mga tahanan of UH Hilo’s Hale Kuamoʻo

42 | KIMURA KIMURA | 43 Marleen Haboud Marleen Haboud PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA DEL ECUADOR DEL ECUADOR

ABSTRAK sa mga ABSTRACT constant espesipikong search for new Sosyolingguwistika at Aktibong kaso, ipakikita Sociolinguistic and Cultural Active creative answers, will Dokumentasyong Kultural bilang mga namin na tanging mga awtentikong Documentation as Collaborative allow us to move beyond products Kolaboratibo Proseso: Kaso ng mga pamamaraan ng pagdeskolonisa, Processes: The Case of towards long-term outcomes, Wikang Katutubo sa Ecuador pati na patuloy na paghahanap ng Indigenous Languages in Ecuador such as the emergence of mga bago at malikhaing sagot, ang empowered agents who are Ang Ecuador ay isang multilingguwal magbibigay daan sa atin upang Ecuador is a multilingual country ready to face the challenges na bansa na, bukod sa Español, kumilos na lagpas sa mga produkto at where, in addition to Spanish, of reinforcing their language mayroong paring 13 wikang patungo sa mga matagalang resulta, 13 indigenous languages are still and culture within unbalanced katutubong sinasalita. Sa nakaraang gaya ng paglitaw ng mga ahenteng spoken. During the last 30 years, social situations. This implies, 30 taon, dumaan ang bansa sa may kakayahan at handang harapin the country has gone through without any doubt, repositioning mga pambihirang transpormasyon ang mga hamon ng pagpapalakas exceptional transformations ourselves within our society, in hinggil sa opisyal na pagkilala sa ng kanilang wika at kultura sa loob regarding official recognition order to move towards fair-trade mga katutubo at kanilang mga wika. ng mga masalimuot na sitwasyong of Indigenous peoples and exchanges of knowledge and Nagsagawa ang mga dayuhan at lokal panlipunan. Walang duda na languages. Foreign and local skills. na mga mananaliksik ng maraming ipinahihiwatig nito ang muling researchers have carried imbestigasyong lingguwistiko at pagpoposisyon ng ating mga sarili sa out numerous linguistic and Key terms: anthropological investigations Ecuador, indigenous languages, antropolohiko sa halos lahat ng loob mismo ng ating lipunan upang about most of the ancestral Decolonizing methodologies, wikang ninuno. Gayumpaman, maliit tumungo sa makatarungang palitan languages; however, all these collaborative research, lamang ang naging epekto ng lahat ng kaalaman at kasanayan. political and academic efforts have interdisciplinariety, fair-trade ng mga politikal at akademikong had little impact on the languages exchanges. pagpupunyaging ito sa sigla at pag- Mga Susing Salita: Ecuador, mga vitality and development. unlad ng mga wika. Bukod dito, lahat wikang katutubo, mga pamamaraan Furthermore, all of the ancestral ng wikang ninuno ng Ecuador ay ng pagdeskolonisa, kolaboratibong Ecuadorian languages display a THE PANEL SPEAKER pananaliksik, pagiging interdisiplinari, nagpakita ng sistematikong tunguhing systematic trend towards shift and makatarungang palitan nakakiling sa paglipat at pagkawala. loss. Dr. Marleen Haboud is a professor Framed in community grounded of linguistics, sociolinguistics, ANG TAGAPANAYAM NG PANEL Nakabalangkas sa mga batay sa interdisciplinary research projects, bilingualism, intercultural komunidad na interdisiplinaryong this presentation analyzes the education and research at pananaliksik, susuriin ng Si Dr. Marleen Haboud ay isang principles and methodological PUCE. She holds a Ph.D. in presentasyong ito ang mga prinsipyo propesor ng lingguwistika, procedimientos of collaborative Linguistics (University of Oregon, at pamamaraan ng kolaboratibong sosyolingguwistika, bilingguwalismo, research developed by the Orality 1996), Postdoctoral studies pananaliksik na binuo ng Orality edukasyong interkultural at Modernity Research Program in sociolinguistics and contact Modernity Research Program na may pananaliksik sa PUCE. whose main goal is to transform linguistics (Universidad Autónoma pangunahing layunin na gawing mga Siya ay may Ph.D. sa Lingguwistika documentation into active de Madrid and University of aktibong proseso ang dokumentasyon (University of Oregon, 1996), processes which must benefit the Illinois, Urbana-Champaign). She na pakikinabangan ng mga mga pag-aaral na postdoctoral speakers. MA in Cultural Anthropology nagsasalita ng wika. sa sosyolingguwistika at contact After a brief description of (Pontificia Universidad Católica Oralidad Modernidad, and on the de Peru), a Higher qualification linguistics (Universidad Autonoma Pagkatapos ng maikling paglalarawan basis of specific cases, we argue program in Ethnolinguistics and de Madrid at University of Illinois, ng Oralidad Modernidad, at batay that only authentic decolonizing Teaching French Methodologies Urbana-Champaign). May MA siya methodologies, as well as the (Université de Bordeaux III, 44 45 sa Cultural Anthropology (Pontifica kalakarang panlingguwistika at pang- France), and a BA. in Linguistics her involvement with minoritized Universidad Catolica de Peru), isang edukasyon, mga karapatang pantaong from Pontificia Universidad communities, this year she programa para sa higit na mataas na panlinguwistika, pagkakalipat at Católica de Ecuador (PUCE). was nominated for the most kalipikasyon sa mga Metodolohiya muling pagpapasigla sa wika, Español prestigious Ecuadorian National sa Etnolingguwistika at Pagtuturo sa Kabundukan, Wika at edukasyon, Dr. Haboud has been a visiting Research Award. ng French (Universite de Bordeaux, Wika at edukasyon, Interlingguism at professor to several European Pransiya), at BA sa Lingguwistika Interculturalism, mga metodolohiyang and North-American universities mula sa Pontificia Universidad Catolica decolonizing, at iba pa. Dahil sa and has been awarded by de Ecuador (PUCE). kaniyang permanenteng pananaliksik Ford Foundation, the French na interdisiplinari at sa kaniyang Government, the McNamara Si Dr. Haboud ay naging visiting pakikilahok sa mga pamayanang Foundation, the Oregon State professor sa maraming unibersidad minoritized, napabilang ang kaniyang System of Higher Education, sa Europa at Hilagang America at pangalan sa pinakaprestihiyosong the Ministry of Culture in pinagkalooban ng gawad ng Ford Ecuadorian National Research Award. Ecuador, among others. In Foundation, Pamahalaang French, 2014, she received the Fulbright McNamara Foundation, Oregon Visiting Scholar Award, and State of Higher Education, Ministri in 2016 the US Ambassador’s ng Kultura sa Ecuador, at ng iba US research grant to work in pa. Noong 2014, tinangap niya ang revitalization projects. In 2017 Fulbright Visiting Scholar Award, at she was nominated Researcher of Excellence. noong 2016 naman ay tinanggap niya ang US Ambassador’s research During the last ten years she grant upang magtrabaho sa mga has developed interdisciplinary proyektong muling pagpapasigla. community based nationwide Noong 2017 ay kinilala siya bilang documentation-revitalization Researcher of Excellence. projects with Ecuadorian indigenous languages. One of Sa loob ng hulíng sampung her ongoing documentation taon ay nakabuo siya ng mga projects, Oralidad Modernidad proyektong interdisiplinaryong (www.oralidadmodernidad. batay-sa-pamayanan at malawak com), focuses on indigenous na dokumentasyon-muling languages maintenance and pagpapasigla ng mga wikang shift. Thanks to a collaborative katutubong Ecuadorian. Ang isa sa fieldwork methodology, she is kaniyang mga patuluyang proyektong now working with revitalization dokumentasyon, Oralidad Modernidad projects in Highland communities, (www.oralidadmodernidad. especially in the field of Ancestral com), ay nag-uukol ng pansin sa Health Practices Narratives and pangangalaga at pagbabago ng Storytelling. She has published mga wikang katutubo. Salamat sa extensively on issues regarding metodolohiyang pagtutulungan sa Linguistic vitality, Linguistic and gawain, siya ngayon ay abala sa educational policies and practices, mga proyektong pagpapasigla sa Linguistic human rights, Language mga pamayanan sa bundok, lalo displacement and revitalization, na sa lárang ng Ancestral Health Highland Spanish, Language Practices Narratives and Storytelling. and education, Interlinguism and Marami siyang nailathala tungkol Interculturalism, Decolonizing sa mga usapin sa lingguwistikang methodologies, among others. bitalidad, mga patakaran at Because of her permanent interdisciplinary research and 46 | HABOUD HABOUD | 47 sa Cultural Anthropology (Pontifica kalakarang panlingguwistika at pang- France), and a BA. in Linguistics her involvement with minoritized Universidad Catolica de Peru), isang edukasyon, mga karapatang pantaong from Pontificia Universidad communities, this year she programa para sa higit na mataas na panlinguwistika, pagkakalipat at Católica de Ecuador (PUCE). was nominated for the most kalipikasyon sa mga Metodolohiya muling pagpapasigla sa wika, Español prestigious Ecuadorian National sa Etnolingguwistika at Pagtuturo sa Kabundukan, Wika at edukasyon, Dr. Haboud has been a visiting Research Award. ng French (Universite de Bordeaux, Wika at edukasyon, Interlingguism at professor to several European Pransiya), at BA sa Lingguwistika Interculturalism, mga metodolohiyang and North-American universities mula sa Pontificia Universidad Catolica decolonizing, at iba pa. Dahil sa and has been awarded by de Ecuador (PUCE). kaniyang permanenteng pananaliksik Ford Foundation, the French na interdisiplinari at sa kaniyang Government, the McNamara Si Dr. Haboud ay naging visiting pakikilahok sa mga pamayanang Foundation, the Oregon State professor sa maraming unibersidad minoritized, napabilang ang kaniyang System of Higher Education, sa Europa at Hilagang America at pangalan sa pinakaprestihiyosong the Ministry of Culture in pinagkalooban ng gawad ng Ford Ecuadorian National Research Award. Ecuador, among others. In Foundation, Pamahalaang French, 2014, she received the Fulbright McNamara Foundation, Oregon Visiting Scholar Award, and State of Higher Education, Ministri in 2016 the US Ambassador’s ng Kultura sa Ecuador, at ng iba US research grant to work in pa. Noong 2014, tinangap niya ang revitalization projects. In 2017 Fulbright Visiting Scholar Award, at she was nominated Researcher of Excellence. noong 2016 naman ay tinanggap niya ang US Ambassador’s research During the last ten years she grant upang magtrabaho sa mga has developed interdisciplinary proyektong muling pagpapasigla. community based nationwide Noong 2017 ay kinilala siya bilang documentation-revitalization Researcher of Excellence. projects with Ecuadorian indigenous languages. One of Sa loob ng hulíng sampung her ongoing documentation taon ay nakabuo siya ng mga projects, Oralidad Modernidad proyektong interdisiplinaryong (www.oralidadmodernidad. batay-sa-pamayanan at malawak com), focuses on indigenous na dokumentasyon-muling languages maintenance and pagpapasigla ng mga wikang shift. Thanks to a collaborative katutubong Ecuadorian. Ang isa sa fieldwork methodology, she is kaniyang mga patuluyang proyektong now working with revitalization dokumentasyon, Oralidad Modernidad projects in Highland communities, (www.oralidadmodernidad. especially in the field of Ancestral com), ay nag-uukol ng pansin sa Health Practices Narratives and pangangalaga at pagbabago ng Storytelling. She has published mga wikang katutubo. Salamat sa extensively on issues regarding metodolohiyang pagtutulungan sa Linguistic vitality, Linguistic and gawain, siya ngayon ay abala sa educational policies and practices, mga proyektong pagpapasigla sa Linguistic human rights, Language mga pamayanan sa bundok, lalo displacement and revitalization, na sa lárang ng Ancestral Health Highland Spanish, Language Practices Narratives and Storytelling. and education, Interlinguism and Marami siyang nailathala tungkol Interculturalism, Decolonizing sa mga usapin sa lingguwistikang methodologies, among others. bitalidad, mga patakaran at Because of her permanent interdisciplinary research and 46 | HABOUD HABOUD | 47 Mayuree Thawornpat Mayuree Thawornpat MAHIDOL UNIVERSITY MAHIDOL UNIVERSITY

ABSTRAK ABSTRACT the linguists Dokumentasyon at Tatalakayin Thailand is a country of cultural work as Paglalarawang Pangwika ng ng panayam and linguistic diversity and has facilitators Nanganganib na mga Wika sa na ito, sa pangunahin, ang more than seventy language together with the local speech Thailand dokumentasyon at paglalarawan groups. At least fifteen community using community- ng nanganganib na mga wika at languages of these are “seriously based research methodology. Ang Thailand ay bansa ng kultura sa Thailand. Dalawang endangered,” meaning that there Examples are drawn from the sari-saring kultura at wika at pamamaraan ang ginamit sa are very few active speakers, Urak-Lavoc sea-gypsies, who mayroong higit sa pitumpung dokumentasyong pangwika. and as a result language is produced a booklet detailing pangkating wika. Sa mga ito Una, ang mga lingguwista ay likely to become extinct without the floating boat ceremony, as ay mga labinlimang wika ang nagtatrabaho sa loob ng lokal na outside intervention. From 2004 well as the illiterate Moken, who “malubhang nanganganib,” na komunidad ng mga nagsasalita until now, Resource Center for documented their place names nangangahulugang mayroon ng wika, pinag-aaralan ang Documentation Revitalization and ecological knowledge of the lamang ilang aktibong wika, nagtitipon at nangangalap and Maintenance of Endangered area around Surin Island in VDO, nagsasalita nito, at ang resulta, ng datos, at pagkatapos ay Languages and Cultures at which they later transcribed with malamáng na mawala ang ilalarawan ang ponolohiko at Research Institute for Languages a linguist. wika kung walang gagawing sistemang panggramatika ng and Cultures of Asia (RILCA), hakbang. Mula noong 2004 wika, tulad nina Chong at So Mahidol University, has been Keywords: language hanggang ngayon, ang Resource (Thavung). Ikalawa, ang mga working on documenting and documentation, revitalization, Center for Documentation lingguwista ay tumatayong revitalizing endangered languages endangered language Revitalization at Maintenance facilitator at nakikipagtulungan and cultures to slow down the of Endangered Languages and sa lokal na speech community death of languages and loss of Cultures at Research Institute gamit ang batay-sa-komunidad na local wisdom and cultural heritage. for Languages at Cultures pamamaraang pampananaliksik. of Asia (RILCA), sa Mahidol Humango ng mga halimbawa This presentation will discuss University, ay nagsasagawa ng sa Urak-Lavoc, na mga sea- mainly the documentation and pagdodokumento at pagpapasigla gypsie, na nakapaglabas ng description of endangered sa nanganganib na mga wika libritong nagdedetalye sa languages and cultures in at kultura upang pigilan ang seremonya ng paglalayag, at Thailand. Two methods are used pagkamatay ng mga wika maging sa iliteradong Moken, for language documentation. at paglalaho ng katutubong na nagdokumento ng pangalan First, the linguists work in the karunungan at pamanang ng kanilang lugar at kaalamang local speech community studying pangkultura. pang-ekolohiya sa palibot ng the language, gathering and Islang Surin sa VDO, na kanilang eliciting data, then describing the itinala kasama ng lingguwista. phonological and grammatical system of the language, such as Chong and So (Thavung). Second, 48 49 Mayuree Thawornpat Mayuree Thawornpat MAHIDOL UNIVERSITY MAHIDOL UNIVERSITY

ABSTRAK ABSTRACT the linguists Dokumentasyon at Tatalakayin Thailand is a country of cultural work as Paglalarawang Pangwika ng ng panayam and linguistic diversity and has facilitators Nanganganib na mga Wika sa na ito, sa pangunahin, ang more than seventy language together with the local speech Thailand dokumentasyon at paglalarawan groups. At least fifteen community using community- ng nanganganib na mga wika at languages of these are “seriously based research methodology. Ang Thailand ay bansa ng kultura sa Thailand. Dalawang endangered,” meaning that there Examples are drawn from the sari-saring kultura at wika at pamamaraan ang ginamit sa are very few active speakers, Urak-Lavoc sea-gypsies, who mayroong higit sa pitumpung dokumentasyong pangwika. and as a result language is produced a booklet detailing pangkating wika. Sa mga ito Una, ang mga lingguwista ay likely to become extinct without the floating boat ceremony, as ay mga labinlimang wika ang nagtatrabaho sa loob ng lokal na outside intervention. From 2004 well as the illiterate Moken, who “malubhang nanganganib,” na komunidad ng mga nagsasalita until now, Resource Center for documented their place names nangangahulugang mayroon ng wika, pinag-aaralan ang Documentation Revitalization and ecological knowledge of the lamang ilang aktibong wika, nagtitipon at nangangalap and Maintenance of Endangered area around Surin Island in VDO, nagsasalita nito, at ang resulta, ng datos, at pagkatapos ay Languages and Cultures at which they later transcribed with malamáng na mawala ang ilalarawan ang ponolohiko at Research Institute for Languages a linguist. wika kung walang gagawing sistemang panggramatika ng and Cultures of Asia (RILCA), hakbang. Mula noong 2004 wika, tulad nina Chong at So Mahidol University, has been Keywords: language hanggang ngayon, ang Resource (Thavung). Ikalawa, ang mga working on documenting and documentation, revitalization, Center for Documentation lingguwista ay tumatayong revitalizing endangered languages endangered language Revitalization at Maintenance facilitator at nakikipagtulungan and cultures to slow down the of Endangered Languages and sa lokal na speech community death of languages and loss of Cultures at Research Institute gamit ang batay-sa-komunidad na local wisdom and cultural heritage. for Languages at Cultures pamamaraang pampananaliksik. of Asia (RILCA), sa Mahidol Humango ng mga halimbawa This presentation will discuss University, ay nagsasagawa ng sa Urak-Lavoc, na mga sea- mainly the documentation and pagdodokumento at pagpapasigla gypsie, na nakapaglabas ng description of endangered sa nanganganib na mga wika libritong nagdedetalye sa languages and cultures in at kultura upang pigilan ang seremonya ng paglalayag, at Thailand. Two methods are used pagkamatay ng mga wika maging sa iliteradong Moken, for language documentation. at paglalaho ng katutubong na nagdokumento ng pangalan First, the linguists work in the karunungan at pamanang ng kanilang lugar at kaalamang local speech community studying pangkultura. pang-ekolohiya sa palibot ng the language, gathering and Islang Surin sa VDO, na kanilang eliciting data, then describing the itinala kasama ng lingguwista. phonological and grammatical system of the language, such as Chong and So (Thavung). Second, 48 49 Mga Susing Salita: THE PANEL SPEAKER dokumentasyong pangwika, pagpapasigla, nanganganib na I have been working since 1995 wika as a researcher and lecturer at the Research Institute for Languages ANG TAGAPANAYAM NG PANEL and Cultures of Asia, the Mahidol University. I am engaged in the Simula pa noong 1995 ay documentation revitalization naglilingkod na siya bilang and maintenance of endangered mananaliksik at lecturer sa languages as well as bilingual Research Institute for Languages education for ethnic groups in and Cultures of Asia, sa Mahidol Thailand. My specializations University. Kasama siya sa are language development dokumentasyon ng pagpapasigla revitalization and maintenance at pangangalaga ng nanganganib for ethnic groups and also ethno- na mga wika at gayundin sa linguistics. I earned both M.A. and bilingguwal na edukasyon Ph.D. in Linguistics at the Mahidol para sa mga pangkating etniko University. sa Thailand. Ang kaniyang espesyalisasyon ay pagpapaunlad at pagpapasigla, at pangangalaga sa mga pangkating etniko at etnolingguwistiko. Natamo niya ang kaniyang MA at PhD sa Lingguwistika sa Mahidol University.

50 | THAWORNPAT THAWORNPAT | 51 Mga Susing Salita: THE PANEL SPEAKER dokumentasyong pangwika, pagpapasigla, nanganganib na I have been working since 1995 wika as a researcher and lecturer at the Research Institute for Languages ANG TAGAPANAYAM NG PANEL and Cultures of Asia, the Mahidol University. I am engaged in the Simula pa noong 1995 ay documentation revitalization naglilingkod na siya bilang and maintenance of endangered mananaliksik at lecturer sa languages as well as bilingual Research Institute for Languages education for ethnic groups in and Cultures of Asia, sa Mahidol Thailand. My specializations University. Kasama siya sa are language development dokumentasyon ng pagpapasigla revitalization and maintenance at pangangalaga ng nanganganib for ethnic groups and also ethno- na mga wika at gayundin sa linguistics. I earned both M.A. and bilingguwal na edukasyon Ph.D. in Linguistics at the Mahidol para sa mga pangkating etniko University. sa Thailand. Ang kaniyang espesyalisasyon ay pagpapaunlad at pagpapasigla, at pangangalaga sa mga pangkating etniko at etnolingguwistiko. Natamo niya ang kaniyang MA at PhD sa Lingguwistika sa Mahidol University.

50 | THAWORNPAT THAWORNPAT | 51 Brendan Fairbanks Brendan Fairbanks UNIVERSITY OF MINNESOTA UNIVERSITY OF MINNESOTA

ABSTRAK ng wika na ABSTRACT This program makasama employs the ang mga matatas sa Sa diskusyong ito, tatalakayin In this panel discussion, help of fluent Ojibwe speakers ni Fairbanks ang mga bagong wika habang nagkakamit ng Fairbanks will talk about the to produce an Ojibwe-only ipinatutupad na programa para sa mahalagang kaalamang gramatika na digring BA in Ojibwe sa University susuporta sa kanilang pagkatuto. newly implemented BA in Ojibwe environment where no English of Minnesota, na naglalayong degree program at the University is allowed. This program aims makapagpatapos ng mga Ang dalawang inisyatibang ito of Minnesota, which strives to to give language learners an estudyanteng mahusay sa wikang ay kumikilala sa mahigpit na graduate students who are highly opportunity to spend time with Ojibwe. Bilang bahagi ng programang pangangailangan para sa “matatas” proficient in the Ojibwe language. fluent speakers while also gaining na nakatatandang nagsasalita ng ito, magkakaroon ng mga lingguhang As part of this program, there crucial grammatical knowledge to pananghalian ang mga guro ng Ojibwe sa komunidad upang maibalik are weekly immersion lunches support their learning. Ojibwe kasama ang kanilang mga ng mga magulang ang wikang Ojibwe estudyante na tanging Ojibwe sa mga tahanan at masuportahan ang where the Ojibwe instructors ang sinasalita. Binibigyan nito ng mga lokal na immersion school para have lunch with their students Both these initiatives recognize pagkakataon ang mga estudyante na sa mga bata. in an environment where only the dire need for “fluent” adult matuto ng bagong salita at mapraktis Ojibwe is spoken. This allows Ojibwe speakers in the community ang kanilang natutuhan sa klase. May ANG TAGAPANAYAM NG PANEL students the opportunity to learn so that parents can bring the plano rin na magkaroon ng Ojibwe new vocabulary and to practice Ojibwe language back into immersion house, isang bahay o Si Brendan Fairbanks (Oklahoma what they have been learning the home and to support local apartment na maaaring tumira ang in class. The program also has immersion schools for children. mga estudyante sa isang kaligirang Kickapoo at Leech Lake pang-Ojibwe lámang. Ojibwe) ay associate professor plans of implementing an Ojibwe sa Department of American immersion house, a house or THE PANEL SPEAKER Tatalakayin rin ni Fairbanks ang Indian Studies sa University of apartment where students can kolaborasyon ng Department of Minnesota na siyang direktor ng live together in an Ojibwe-only “Brendan Fairbanks (Oklahoma American Indian Studies at ang lokal programa para wikang Ojibwe. environment. Kickapoo and Leech Lake Ojibwe) na adult Ojibwe immersion program, Pinangasiwaan niya ang paglikha is an associate professor in na tinatawag na Ojibwemotaadidaa Fairbanks will also talk about the Department of American Omaa Gidakiiminaang (“Magsalita ng bagong degree program tayo ng Ojibwe sa sarili nating na BA in Ojibwe (cla.umn.edu/ the partnership that the Indian Studies at the University bansa”), na matatagpuan sa Fond Du ojibwe) at nagtuturo sa ikatlo at Department of American Indian of Minnesota where he is the Lac Ojibwe Reservation dalawang ikaapat na taong kursong wikang Studies has with a local adult director of the Ojibwe language oras mula sa norte ng University of Ojibwe. Nagsasagawa din siya Ojibwe immersion program, program. He facilitated the Minnesota sa Minneapolis, MN. Ang ng pananaliksik sa maraming called Ojibwemotaadidaa Omaa creation of the new BA in Ojibwe programang ito ay nangangailangan aspekto ng wikang Ojibwe sa Gidakiiminaang (“Let’s speak degree program (cla.umn.edu/ ng tulong ng mga matatas sa Ojibwe in our own country”), ojibwe) and teaches the third wikang Ojibwe upang makalikha pag-asang makakuha ng mga ng kaligirang Ojibwe-lámang na bagong konsepto sa kaniyang which is an adult immersion and fourth-year Ojibwe language hindi pinahihintulutan ang English. mga estudyante. Lumalahok program located on the Fond courses. He also conducts Layunin ng programang ito na bigyan din siya sa komunidad sa Du Lac Ojibwe reservation two research on many aspects of the ng pagkakataon ang mga nag-aaral pamamagitan ng pagbibigay ng hours north of the University of Ojibwe language in the hopes gabay sa mga immersion teacher Minnesota in Minneapolis, MN. of getting newly understood 52 53 Brendan Fairbanks Brendan Fairbanks UNIVERSITY OF MINNESOTA UNIVERSITY OF MINNESOTA

ABSTRAK ng wika na ABSTRACT This program makasama employs the ang mga matatas sa Sa diskusyong ito, tatalakayin In this panel discussion, help of fluent Ojibwe speakers ni Fairbanks ang mga bagong wika habang nagkakamit ng Fairbanks will talk about the to produce an Ojibwe-only ipinatutupad na programa para sa mahalagang kaalamang gramatika na digring BA in Ojibwe sa University susuporta sa kanilang pagkatuto. newly implemented BA in Ojibwe environment where no English of Minnesota, na naglalayong degree program at the University is allowed. This program aims makapagpatapos ng mga Ang dalawang inisyatibang ito of Minnesota, which strives to to give language learners an estudyanteng mahusay sa wikang ay kumikilala sa mahigpit na graduate students who are highly opportunity to spend time with Ojibwe. Bilang bahagi ng programang pangangailangan para sa “matatas” proficient in the Ojibwe language. fluent speakers while also gaining na nakatatandang nagsasalita ng ito, magkakaroon ng mga lingguhang As part of this program, there crucial grammatical knowledge to pananghalian ang mga guro ng Ojibwe sa komunidad upang maibalik are weekly immersion lunches support their learning. Ojibwe kasama ang kanilang mga ng mga magulang ang wikang Ojibwe estudyante na tanging Ojibwe sa mga tahanan at masuportahan ang where the Ojibwe instructors ang sinasalita. Binibigyan nito ng mga lokal na immersion school para have lunch with their students Both these initiatives recognize pagkakataon ang mga estudyante na sa mga bata. in an environment where only the dire need for “fluent” adult matuto ng bagong salita at mapraktis Ojibwe is spoken. This allows Ojibwe speakers in the community ang kanilang natutuhan sa klase. May ANG TAGAPANAYAM NG PANEL students the opportunity to learn so that parents can bring the plano rin na magkaroon ng Ojibwe new vocabulary and to practice Ojibwe language back into immersion house, isang bahay o Si Brendan Fairbanks (Oklahoma what they have been learning the home and to support local apartment na maaaring tumira ang in class. The program also has immersion schools for children. mga estudyante sa isang kaligirang Kickapoo at Leech Lake pang-Ojibwe lámang. Ojibwe) ay associate professor plans of implementing an Ojibwe sa Department of American immersion house, a house or THE PANEL SPEAKER Tatalakayin rin ni Fairbanks ang Indian Studies sa University of apartment where students can kolaborasyon ng Department of Minnesota na siyang direktor ng live together in an Ojibwe-only “Brendan Fairbanks (Oklahoma American Indian Studies at ang lokal programa para wikang Ojibwe. environment. Kickapoo and Leech Lake Ojibwe) na adult Ojibwe immersion program, Pinangasiwaan niya ang paglikha is an associate professor in na tinatawag na Ojibwemotaadidaa Fairbanks will also talk about the Department of American Omaa Gidakiiminaang (“Magsalita ng bagong degree program tayo ng Ojibwe sa sarili nating na BA in Ojibwe (cla.umn.edu/ the partnership that the Indian Studies at the University bansa”), na matatagpuan sa Fond Du ojibwe) at nagtuturo sa ikatlo at Department of American Indian of Minnesota where he is the Lac Ojibwe Reservation dalawang ikaapat na taong kursong wikang Studies has with a local adult director of the Ojibwe language oras mula sa norte ng University of Ojibwe. Nagsasagawa din siya Ojibwe immersion program, program. He facilitated the Minnesota sa Minneapolis, MN. Ang ng pananaliksik sa maraming called Ojibwemotaadidaa Omaa creation of the new BA in Ojibwe programang ito ay nangangailangan aspekto ng wikang Ojibwe sa Gidakiiminaang (“Let’s speak degree program (cla.umn.edu/ ng tulong ng mga matatas sa Ojibwe in our own country”), ojibwe) and teaches the third wikang Ojibwe upang makalikha pag-asang makakuha ng mga ng kaligirang Ojibwe-lámang na bagong konsepto sa kaniyang which is an adult immersion and fourth-year Ojibwe language hindi pinahihintulutan ang English. mga estudyante. Lumalahok program located on the Fond courses. He also conducts Layunin ng programang ito na bigyan din siya sa komunidad sa Du Lac Ojibwe reservation two research on many aspects of the ng pagkakataon ang mga nag-aaral pamamagitan ng pagbibigay ng hours north of the University of Ojibwe language in the hopes gabay sa mga immersion teacher Minnesota in Minneapolis, MN. of getting newly understood 52 53 at nagtuturo ng konseptong concepts to his students. He panggramatika sa isang lokal also is heavily involved in na programang immersion na the community instructing tinatawag na Ojibwemotaadidaa immersion teachers and teaching Omaa Gidakiiminaang (‘magsalita grammatical concepts at a tayo ng Ojibwe sa ating sariling local adult immersion program bayan’). called Ojibwemotaadidaa Omaa Gidakiiminaang (‘Let’s speak Ojibwe in our own land’).”

54 | FAIRBANKS FAIRBANKS | 55 at nagtuturo ng konseptong concepts to his students. He panggramatika sa isang lokal also is heavily involved in na programang immersion na the community instructing tinatawag na Ojibwemotaadidaa immersion teachers and teaching Omaa Gidakiiminaang (‘magsalita grammatical concepts at a tayo ng Ojibwe sa ating sariling local adult immersion program bayan’). called Ojibwemotaadidaa Omaa Gidakiiminaang (‘Let’s speak Ojibwe in our own land’).”

54 | FAIRBANKS FAIRBANKS | 55 Ganesh N. Devy Ganesh N. Devy PEOPLE’S LINGUISTIC SURVEY OF PEOPLE’S LINGUISTIC SURVEY OF INDIA INDIA

ANG PLENARYONG TAGAPANAYAM THE PLENARY SPEAKER

Si Ganesh Devy, isang iskolar pampanitikan at Ganesh Devy, a literary scholar and cultural aktibistang pangkultura, ay nagsusulat sa tatlong activist, writes in three languages – Marathi, Gujarati wika–Marathi, Gujarati, at English. Naging guro siya ng English Literature and English. Till 1996 he taught English literature at the M. S. University sa M.S. University of Baroda hanggang 1996. Kabilang sa maraming of Baroda. He left his academic position to take up conservation of institusyong itinatag niya mula noon ay Bhasha Research & Publication threatened languages in India. Among the several institutions he Centre, Budhan Theatre, at Adivasi Academy. Sa unang pagkakataon ay founded since then are the Bhasha Research & Publication Centre, naitala niya ang 11 wikang umiiral sa mga oral na tradisyon, nagtaguyod Budhan Theatre and the Adivasi Academy. He has put to script for the at naglathala ng panitikan sa 26 na wika, tumulong sa pagtuturo sa first time for 11 languages existing in oral traditions, promoted and mga paaralang nonformal na may mahigit 20,000 kabataang nagmula published literature in 26 languages, helped educating in non-formal sa mga katutubong pamayanan at nagtatag ng mga aktibidad ng schools over 20,000 children from indigenous communities and has ekonomikong pagsasakapangyarihan sa 2,200 bayan sa mga distrito ng established economic empowerment activities in 2200 villages in tribal Guajrat. Nangampanya si Devy para sa proteksiyon ng mga karapatan districts of Guajrat. Devy has campaigned for protection of the rights ng mga nomadiko at iba pang isinantabing tribu at naging tagapayo of nomadic and other discriminated tribes and has been Advisor to the ng Pamahalaan ng India tungkol sa mga usaping ito. Sa gitna ng 1978 Government of India on these issues. Between 1978 and 1996, Devy at 1996, humawak si Devy ng maraming fellowship gaya ng Rotary held several fellowships such as the Rotary Foundation Fellowship, Foundation Fellowship, Commonwealth Academic Exchange Fellowship, Commonwealth Academic Exchange Fellowship, Fulbright Fellowship, Fulbright Fellowship, THB Symons Fellowship, at Jawaharlal Nehru THB Symons Fellowship and Jawaharlal Nehru Fellowship. Devy’s major Fellowship. Ang malalaking publikasyon ni Devy sa wikang English ay In publications in English include In Another Tongue (1993), Tradition Another Tongue (1993), Tradition and Modernity (1997), Painted Words and Modernity (1997), Painted Words (2002), Indian Literary Criticism: (2002), Indian Literary Criticism: Theory and Interpretation (2002), A Theory and Interpretation (2002), A Nomad Called Thief: Reflections Nomad Called Thief: Reflections on Adivasi Voice and Silence (2006), on Adivasi Voice and Silence (2006) and Indigeniety: Expression and at Indigeniety: Expression and Representation (2008). Ang G. N. Devy Representation (2008). The G. N. Devy Reader (Orient Blackswan) Reader (Orient Blackswan) na naglalaman ng apat niyang mahabang containing four of his book length essays was published in 2009. He sanaysay ay inilathala noong 2009. Tumanggap siya ng iba-ibang has won various awards including the Sahitya Academy Award, for the karangalan gaya ng Sahitya Academy Award noong 1994 para sa English book After Amnesia in 1994, the Gunther Sontheimer Award, aklat sa English na After Amnesia, Gunther Sontheimer Award noong for work on Oral Traditions in 1998, the SAARC Writers’ Foundation 1998 para sa kaniyang mga ginawa hinggil sa Tradisyong Oral, SAARC Award, for work with Denotified Tribes in 2000, the Prince Claus Award, Writers’ Foundation Award noong 2000 para sa kaniyang akdang Netherlands, for work on conservation of Tribal Craft in 2003 and the Denotified Tribes, Prince Claus Award, Netherlands noong 2003 para Linguapax Award of UNESCO for Language Conservation in 2011. sa kaniyang ginawa sa preserbasyon ng mga katutubong kasanayan, at In 2014 he was awarded the civilian honour of Padmashree by the Linguapax Award of UNESCO for Language Conservation noong 2011. Government of India At present he is Chairman of the People’s Linguistic Noong 2014 ginawaran siya ng karangalang sibilyan na Padmashree ng Survey of India, a nation-wide study of over 780 languages, being Pamahalaan ng India. Sa kasalukuyan ay tagapangulo siya ng People’s published by Orient Blackswan in a series of 50 volumes. Linguistic Survey of India, isang malawakang pag-aaral ng mahigit 790 wika, na inilalathala ng Orient Blackswan sa isang serye ng 50 tomo.

56 57 Ganesh N. Devy Ganesh N. Devy PEOPLE’S LINGUISTIC SURVEY OF PEOPLE’S LINGUISTIC SURVEY OF INDIA INDIA

ANG PLENARYONG TAGAPANAYAM THE PLENARY SPEAKER

56 57 Salem Mezhoud Salem Mezhoud KING’S COLLEGE LONDON KING’S COLLEGE LONDON

ABSTRAK ABSTRACT

Muling Pagbuhay sa isang Wika, Pagkabuhay From Oppression to Officialisation. ng isang Kultura: Ang Pakikidigma ng Berber Revival of a Language, Survival of a Culture: the (Tamazight) sa Hilagang Africa. All-Out War of Berber (Tamazight) in North Africa.

Ang pagiging nasa panganib ng wika at tiyak na kahihinatnan nito, Language endangerment with its ultimate outcome, extinction, ang pagkalaho, ay maraming sanhi, na naidokumento sa iba’t ibang has many causes, which have been documented in many contexts konteksto sa buong mundo. Marahil, ang pinakakritikal ay ang politikal throughout the planet. Perhaps the most critical is the deliberate na pagkilos na linguicide na madalas, nangangahulugan din ng kultural political act of linguicide which, often, also means cultural genocide or na genocide o ethnocide. Isa itong pagkilos na may kakabit na politikal ethnocide. This is an act which necessarily entails political competition na tunggalian at komprontasyon at nagreresulta sa samot-saring anyo and confrontation and results in various forms of destruction and, like all ng pagkasira at, gaya ng lahat ng komprontasyon, pagsubok at hirap. confrontations, of ordeal and affliction. Ang ganitong uri ng pagiging nasa panganib ng wika ay madalas nakikita at matinding nagaganap sa Hilagang Africa. Kasabay nito, This type of language endangerment has been acutely represented in nagbubunsod ang malulupit na pagkilos ng matinding oposisyon, at North Africa, where its occurrence is of rare magnitude and intensity. ang komunidad ng wika ng Tanzania na siyang nagdurusa sa opresyon, At the same time, harsh measures trigger harsh opposition and the ay tumugon na may matatag na panggigiit ngunit walang anumang Tamazight language community which is at the receiving end of the karahasan na pinangunahan ng isang rehiyon, ang Kabylia sa Hilagang oppression, has responded with equally firm demands albeit without the Algeria na naging huwaran ng katatagan at determinasyon para sa degree of violence meted out by the various governments of the region. ibang rehiyon sa maraming bansang ginagamit ang Tamazight, at ang This response for survival and language revival is spearheaded by one mga tagumpay nito ay humikayat sa iba pang komunidad ng wika. region, Kabylia in Northern in Algeria whose tenacity and determination have been emulated by other regions in the half dozen countries where Susuriin ng papel na ito kung paano gumamit ang mga Estado ng mga Tamazight is spoken, and its successes have inspired other speech paraan, kapuwa materyal at ideolohiko, upang supilin at sa huli’y patayin communities. at buwagin ang wika at kulturang Tamazight. Ilalahad dito ang iba’t ibang yugto ng pagsisikap, mulang pagtatwa sa pag-iral ng kapuwa This paper will examine how the States used drastic means, both wika at mga tao, sa paggamit ng relihiyon at ideolohiya, at sa huli, material and ideological, to suppress and ultimately annihilate the digmaang sibil at terorismo. Tamazight language and obliterate Tamazight culture. It will go over the various stages of the endeavour from denial of the existence of Susuriin din sa papel ang iba’t ibang tugon ng mga komunidad at ang both language and people, to the use of religion and ideology, until this, paggamit ng samot-saring anyo ng aksiyong sibil at kilusang panlipunan ultimately led to civil war and terrorism. bilang paglaban sa mga pagsalakay, at kasabay nito, ang pakikilahok sa proaktibong inisyatiba ng muling pagpapalakas ng wika gaya ng The paper will also explore the various community responses and the pagpaplanong wika, pagbuo ng script, at pagtataguyod ng mga bagong use of diverse forms of civil action and social movements to counter anyo ng panitikan, musika, at iba pang sining. the onslaught, while at the same time, engaging in pro-active revival initiatives such as language planning, script developing, and promoting new forms of literature, music and other arts. 58 59 Salem Mezhoud Salem Mezhoud KING’S COLLEGE LONDON KING’S COLLEGE LONDON

ABSTRAK ABSTRACT

Ang pagiging nasa panganib ng wika at tiyak na kahihinatnan nito, Language endangerment with its ultimate outcome, extinction, ang pagkalaho, ay maraming sanhi, na naidokumento sa iba’t ibang has many causes, which have been documented in many contexts konteksto sa buong mundo. Marahil, ang pinakakritikal ay ang politikal throughout the planet. Perhaps the most critical is the deliberate na pagkilos na linguicide na madalas, nangangahulugan din ng kultural political act of linguicide which, often, also means cultural genocide or na genocide o ethnocide. Isa itong pagkilos na may kakabit na politikal ethnocide. This is an act which necessarily entails political competition na tunggalian at komprontasyon at nagreresulta sa samot-saring anyo and confrontation and results in various forms of destruction and, like all ng pagkasira at, gaya ng lahat ng komprontasyon, pagsubok at hirap. confrontations, of ordeal and affliction. Ang ganitong uri ng pagiging nasa panganib ng wika ay madalas nakikita at matinding nagaganap sa Hilagang Africa. Kasabay nito, This type of language endangerment has been acutely represented in nagbubunsod ang malulupit na pagkilos ng matinding oposisyon, at North Africa, where its occurrence is of rare magnitude and intensity. ang komunidad ng wika ng Tanzania na siyang nagdurusa sa opresyon, At the same time, harsh measures trigger harsh opposition and the ay tumugon na may matatag na panggigiit ngunit walang anumang Tamazight language community which is at the receiving end of the karahasan na pinangunahan ng isang rehiyon, ang Kabylia sa Hilagang oppression, has responded with equally firm demands albeit without the Algeria na naging huwaran ng katatagan at determinasyon para sa degree of violence meted out by the various governments of the region. ibang rehiyon sa maraming bansang ginagamit ang Tamazight, at ang This response for survival and language revival is spearheaded by one mga tagumpay nito ay humikayat sa iba pang komunidad ng wika. region, Kabylia in Northern in Algeria whose tenacity and determination have been emulated by other regions in the half dozen countries where Susuriin ng papel na ito kung paano gumamit ang mga Estado ng mga Tamazight is spoken, and its successes have inspired other speech paraan, kapuwa materyal at ideolohiko, upang supilin at sa huli’y patayin communities. at buwagin ang wika at kulturang Tamazight. Ilalahad dito ang iba’t ibang yugto ng pagsisikap, mulang pagtatwa sa pag-iral ng kapuwa This paper will examine how the States used drastic means, both wika at mga tao, sa paggamit ng relihiyon at ideolohiya, at sa huli, material and ideological, to suppress and ultimately annihilate the digmaang sibil at terorismo. Tamazight language and obliterate Tamazight culture. It will go over the various stages of the endeavour from denial of the existence of Susuriin din sa papel ang iba’t ibang tugon ng mga komunidad at ang both language and people, to the use of religion and ideology, until this, paggamit ng samot-saring anyo ng aksiyong sibil at kilusang panlipunan ultimately led to civil war and terrorism. bilang paglaban sa mga pagsalakay, at kasabay nito, ang pakikilahok sa proaktibong inisyatiba ng muling pagpapalakas ng wika gaya ng The paper will also explore the various community responses and the pagpaplanong wika, pagbuo ng script, at pagtataguyod ng mga bagong use of diverse forms of civil action and social movements to counter anyo ng panitikan, musika, at iba pang sining. the onslaught, while at the same time, engaging in pro-active revival initiatives such as language planning, script developing, and promoting new forms of literature, music and other arts. 58 59 Sa huli ay ilalarawan sa papel kung paano binago ng komprontasyon, Finally the paper will describe the way the confrontation, and especially lalo na ang tugon ng mga komunidad, ang naging buhay ng wika the communities’ response(s), evolved, the way in which the language at kultura—mula sa lubos na pagkalimot tungo sa halos ganap na and culture went from total omission to – almost – full recognition, and pagkakilala, at paano, bilang resulta, umunlad ang Tamazight mula sa how, as a result, Tamazight progressed from denial of status to that pagtanggi ng lugar patungo sa pagiging pambansa, at pagkaraan, sa of national, then official, language, while still opening the way to new pagiging opisyal na wika, habang nagbubukas pa rin ng mga bagong prospects and new confrontations. posibleng hinaharap at bagong komprontasyon.

60 | MEZHOUD MEZHOUD | 61 Sa huli ay ilalarawan sa papel kung paano binago ng komprontasyon, Finally the paper will describe the way the confrontation, and especially lalo na ang tugon ng mga komunidad, ang naging buhay ng wika the communities’ response(s), evolved, the way in which the language at kultura—mula sa lubos na pagkalimot tungo sa halos ganap na and culture went from total omission to – almost – full recognition, and pagkakilala, at paano, bilang resulta, umunlad ang Tamazight mula sa how, as a result, Tamazight progressed from denial of status to that pagtanggi ng lugar patungo sa pagiging pambansa, at pagkaraan, sa of national, then official, language, while still opening the way to new pagiging opisyal na wika, habang nagbubukas pa rin ng mga bagong prospects and new confrontations. posibleng hinaharap at bagong komprontasyon.

60 | MEZHOUD MEZHOUD | 61 Purificacion G. Delima Purificacion G. Delima KOMISYON SA WIKANG FILIPINO COMMISSION ON THE FILIPINO LANGUAGE

ABSTRAK Learning na ABSTRACT or non-Ayta tumutukoy Magbukun, “Bahay-wika para sa Ayta Magbukun: sa mga nakatatandang “Bahay-wika” for Ayta Magbukun: from intermarriages, Ang karanasan ng Filipinas” miyembro ng komunidad na Ayta The Case of the Philippines who have no knowledge of Magbukon at di-Ayta Magbukon na the language. Intended to be Ayon sa nagkakaisang prediksiyon resulta ng pag-aasawa , at walang The plight of the world’s rich implemented for two years, ng mga eksperto, ang kalagayan ng alam sa wikang Ayta Magbukon. linguistic heritage has been Bahay-wika is framed as a pilot kayamanang pangwika ng mundo Naitakdang ipatupad nang dalawang unanimously forecast by experts program to make room for needed ay papunta sa masama. Sa bilang na taon, ang Bahay-wika ay natukoy as a downtrend. Of the 6,000- modifications to suit various 6,000-7,000 na mga wika ng mundo, na isang pilot program upang 7000 languages of the world, half contexts of endangered Philippine kalahati dito ay posibleng maglaho mabigyan ito ng pagkakataon para sa of this number could be extinct languages for future replication. sa loob ng isang siglo, sabi ni Michael kailangang pagbabago sa mekanismo within a hundred years, says For now, the program’s champion, Krauss noong 1992. Ayon din sa 18th ng programa kung ito ay gagamitin Michael Krauss in 1992. The 18th the Komisyon sa Wikang Filipino, edisyon ng Ethnologue: Languages of din sa ibang mga nanganganib edition of Ethnologue : Languages puts high hopes on the maka- the World, 20 porsiyento ng mga ito na wika sa bansa. Sa ngayon, ang of the World cites 20% of this Filipinong bayanihan cultural ay namatay na mula pa noong 1970. kampeon ng programa, ang Komisyon number has been lost since 1970. value as the primordial key to Ngayon ang parehong reperensiya sa Wikang Filipino, ay umaasa Today the same source reveals the success of Bahay-wika, material and logistical resources ang nagsabi na ang pandaigdigang sa halagahang maka-Filipinong the world’s language diversity nothwithstanding. language diversity index (LDI) ay 0.8. bayanihan bilang pangunahing index (LDI) as O.8. Interestingly, the Philippines posts a higher Magandang banggitin kaugnay nito salik sa tagumpay ng Bahay- 0.842 LDI. It is for this reason THE PANEL SPEAKER na ang Filipinas ay may 0.842 LDI. wika, bagaman hindi isinasantabi that this paper proudly presents Ito ang dahilan ng layunin ng papel ang materyal at pinansiyal na a first-of-a-kind local model of a Dr. Purificacion Delima has a na ito upang ipahayag nang may pangangailangan. revitalization program in an effort BSE degree, major in elementary pagmamalaki ang kauna-unahang to save an aborigine Philippine education and a minor in TESL lokal na modelo ng programang ANG TAGAPANAYAM language—Ayta Magbukun, one (magna cum laude, Central Luzon pagpapalakas-wika upang isalba ang NG PANEL of the 41 endangered Philippine Teachers College, now PSU); isang katutubong wika ng bansa— languages, out of a total of 130, MA Linguistics, PhD Language ang Ayta Magbukun, isa sa 41 Si Dr. Purificacion Delima ay may that urgently need revitalization. Teaching (UP Diliman, outstanding nanganganib na wika sa Filipinas, sa digring BSE, major sa elementary Dubbed as “Bahay-wika”, this dissertation award by COED- kabuoang 130, na nangangailangan education, at minor sa TESL (magna Philippine revitalization program DOST); Advanced Diploma in ng maagap na pagpapalakas. cum laude, Central Luzon Teachers for Ayta Magbukun engages Education and Professional Tinaguriang “Bahay-wika”, ang College, ngayon PSU); MA Linguistics, remaining 11 elders of the Development (University of East programang ito para sa Ayta PhD Language Teaching (UP Diliman, community to directly use their Anglia, UK); and Online TESL Magbukun ay may labing-isang mga outstanding dissertation award by language with youth ages 2-4 Certificate (University of Maryland, matatandang kalahok ng komunidad. COED-DOST); Advanced Diploma in various interactive activities USA). She has presented papers Gagamitin nila ang kanilang wika sa in Education and Professional related to the culture’s life chores in local and international forums at mga kabataang may edad dalawa Development (University of East and routines. Another component has published papers on language hanggang apat sa mga interaktibong Anglia, UK); at Online TESL Certificate of the Bahay-wika program is planning, semantics, grammar, aktibidad na pang-araw-araw na (University of Maryland, USA). May the Master Apprentice Language learning and teaching using the gawaing pambahay at nakagawian sa mga saliksik papel siyang binasa Learning, which targets the first (L1) and second language kultura. Isa pang bahagi ng programa sa lokal at pandaigdigang forum at transfer of the language to more (L2), phonology, morphology, ay ang Master Apprentice Language mga publikasyon sa mga paksang mature community members who discourse analysis, and teacher are either native Ayta Magbukun development. She teaches in 62 63 Purificacion G. Delima Purificacion G. Delima KOMISYON SA WIKANG FILIPINO COMMISSION ON THE FILIPINO LANGUAGE

ABSTRAK Learning na ABSTRACT or non-Ayta tumutukoy Magbukun, “Bahay-wika para sa Ayta Magbukun: sa mga nakatatandang “Bahay-wika” for Ayta Magbukun: from intermarriages, Ang karanasan ng Filipinas” miyembro ng komunidad na Ayta The Case of the Philippines who have no knowledge of Magbukon at di-Ayta Magbukon na the language. Intended to be Ayon sa nagkakaisang prediksiyon resulta ng pag-aasawa , at walang The plight of the world’s rich implemented for two years, ng mga eksperto, ang kalagayan ng alam sa wikang Ayta Magbukon. linguistic heritage has been Bahay-wika is framed as a pilot kayamanang pangwika ng mundo Naitakdang ipatupad nang dalawang unanimously forecast by experts program to make room for needed ay papunta sa masama. Sa bilang na taon, ang Bahay-wika ay natukoy as a downtrend. Of the 6,000- modifications to suit various 6,000-7,000 na mga wika ng mundo, na isang pilot program upang 7000 languages of the world, half contexts of endangered Philippine kalahati dito ay posibleng maglaho mabigyan ito ng pagkakataon para sa of this number could be extinct languages for future replication. sa loob ng isang siglo, sabi ni Michael kailangang pagbabago sa mekanismo within a hundred years, says For now, the program’s champion, Krauss noong 1992. Ayon din sa 18th ng programa kung ito ay gagamitin Michael Krauss in 1992. The 18th the Komisyon sa Wikang Filipino, edisyon ng Ethnologue: Languages of din sa ibang mga nanganganib edition of Ethnologue : Languages puts high hopes on the maka- the World, 20 porsiyento ng mga ito na wika sa bansa. Sa ngayon, ang of the World cites 20% of this Filipinong bayanihan cultural ay namatay na mula pa noong 1970. kampeon ng programa, ang Komisyon number has been lost since 1970. value as the primordial key to Ngayon ang parehong reperensiya sa Wikang Filipino, ay umaasa Today the same source reveals the success of Bahay-wika, material and logistical resources ang nagsabi na ang pandaigdigang sa halagahang maka-Filipinong the world’s language diversity nothwithstanding. language diversity index (LDI) ay 0.8. bayanihan bilang pangunahing index (LDI) as O.8. Interestingly, the Philippines posts a higher Magandang banggitin kaugnay nito salik sa tagumpay ng Bahay- 0.842 LDI. It is for this reason THE PANEL SPEAKER na ang Filipinas ay may 0.842 LDI. wika, bagaman hindi isinasantabi that this paper proudly presents Ito ang dahilan ng layunin ng papel ang materyal at pinansiyal na a first-of-a-kind local model of a Dr. Purificacion Delima has a na ito upang ipahayag nang may pangangailangan. revitalization program in an effort BSE degree, major in elementary pagmamalaki ang kauna-unahang to save an aborigine Philippine education and a minor in TESL lokal na modelo ng programang ANG TAGAPANAYAM language—Ayta Magbukun, one (magna cum laude, Central Luzon pagpapalakas-wika upang isalba ang NG PANEL of the 41 endangered Philippine Teachers College, now PSU); isang katutubong wika ng bansa— languages, out of a total of 130, MA Linguistics, PhD Language ang Ayta Magbukun, isa sa 41 Si Dr. Purificacion Delima ay may that urgently need revitalization. Teaching (UP Diliman, outstanding nanganganib na wika sa Filipinas, sa digring BSE, major sa elementary Dubbed as “Bahay-wika”, this dissertation award by COED- kabuoang 130, na nangangailangan education, at minor sa TESL (magna Philippine revitalization program DOST); Advanced Diploma in ng maagap na pagpapalakas. cum laude, Central Luzon Teachers for Ayta Magbukun engages Education and Professional Tinaguriang “Bahay-wika”, ang College, ngayon PSU); MA Linguistics, remaining 11 elders of the Development (University of East programang ito para sa Ayta PhD Language Teaching (UP Diliman, community to directly use their Anglia, UK); and Online TESL Magbukun ay may labing-isang mga outstanding dissertation award by language with youth ages 2-4 Certificate (University of Maryland, matatandang kalahok ng komunidad. COED-DOST); Advanced Diploma in various interactive activities USA). She has presented papers Gagamitin nila ang kanilang wika sa in Education and Professional related to the culture’s life chores in local and international forums at mga kabataang may edad dalawa Development (University of East and routines. Another component has published papers on language hanggang apat sa mga interaktibong Anglia, UK); at Online TESL Certificate of the Bahay-wika program is planning, semantics, grammar, aktibidad na pang-araw-araw na (University of Maryland, USA). May the Master Apprentice Language learning and teaching using the gawaing pambahay at nakagawian sa mga saliksik papel siyang binasa Learning, which targets the first (L1) and second language kultura. Isa pang bahagi ng programa sa lokal at pandaigdigang forum at transfer of the language to more (L2), phonology, morphology, ay ang Master Apprentice Language mga publikasyon sa mga paksang mature community members who discourse analysis, and teacher are either native Ayta Magbukun development. She teaches in 62 63 pagpaplanong wika, semantiks, the Philippine Military Academy, gramatika, pagkatuto at pagtuturo sa University of Baguio, St. Louis una (L1) at pangalawang wika (L2), University, and a retired professor ponolohiya, morpolohiya, discourse of Lungsod Baguio. She has two analysis, at teacher development. children and two grandchildren. Nagtuturo siya sa Philippine Military Academy, University of Baguio, St. Louis University, at retiradong propesor ng UP Baguio sa 33 taong pagtuturo at pangangasiwa. Kasalukuyan siyang fultaym komisyoner sa Komisyon sa Wikang Filipino at kinatawan ng wikang Ilokano. Siya ay katutubong Agoo, La Union pero residente ng Lungsod Baguio; may dawalang anak at dalawang apo.

64 | DELIMA DELIMA | 65 pagpaplanong wika, semantiks, the Philippine Military Academy, gramatika, pagkatuto at pagtuturo sa University of Baguio, St. Louis una (L1) at pangalawang wika (L2), University, and a retired professor ponolohiya, morpolohiya, discourse of Lungsod Baguio. She has two analysis, at teacher development. children and two grandchildren. Nagtuturo siya sa Philippine Military Academy, University of Baguio, St. Louis University, at retiradong propesor ng UP Baguio sa 33 taong pagtuturo at pangangasiwa. Kasalukuyan siyang fultaym komisyoner sa Komisyon sa Wikang Filipino at kinatawan ng wikang Ilokano. Siya ay katutubong Agoo, La Union pero residente ng Lungsod Baguio; may dawalang anak at dalawang apo.

64 | DELIMA DELIMA | 65 Suwilai Premsrirat Suwilai Premsrirat MAHIDOL UNIVERSITY MAHIDOL UNIVERSITY

ABSTRAK pag-aaral ABSTRACT developed to upang ang mga their Sa 70 wika ng Thailand, 15 dito ay katutubo Community Empowerment full capacity for itinuturing na lubhang nanganganib o etnikong mga wika ay umunlad and Endangered Language individual and community, nang maglaho (Suwilai 2007). Hindi nang buong kakayahan nito upang Revitalization empowerment. The focus is on rin ligtas ang iba pang wika na mapalakas ang indibidwal at ang the development of the language nagpapakita ng mga palatandaan ng komunidad. Ang pokus ay sa In Thailand, at least 15 out of the communities for whom language pag-unti samantalang ang malalaking pagpapaunlad ng mga komunidad 70 languages are classified as loss results in the parallel loss of grupo ng wika sa mga nakapaligid o ng wika sapagkat sa pagkawala ng seriously endangered (Suwilai local knowledge and confusion kanugnog na rehiyon ay humaharap wika ay kapanabay ring pagkawala 2007). Other languages are not over cultural identity and value. sa mga usaping identidad ng wika, ng lokal na kaalaman at kalituhan sa safe and show signs of contraction The step-by-step methodology tunggaliang kultural, at kaguluhang kultural na identidad at halaga. Ang whereas the large language follows the “Mahidol Model” politikal, lalo na sa timog-silangang hakbang-hakbang na metodolohiya groups in the border regions are for language development, Thailand. ay sumusunod sa “Mahidol facing language identity issues, language revitalization and bi/ Model” para sa pagpapaunlad at cultural conflict, and political multilingual education. Success Sinisikap ng papel na ito na siyasatin pagpapasigla ng wika, at edukasyong unrest, especially in Thailand’s is evident in the number of ang mga pagtatangkang pangalagaan bilingguwal at multi-lingguwal. deep south. ethnolinguistic groups (25+ at muling buhayin ang pagbabago Maliwanag ang tagumpay sa groups) that have undertaken ng wika sa pamamagitan ng tulong- bilang ng etnolingguwistikong This paper investigates attempts the revitalization program. This unique model focuses on putting tulong na mga pagsisikap ng grupo (25+ grupo) na sumailalim to preserve and revive language shift through cooperative efforts community members at the etnolingguwistikong komunidad at sa programang pagpapasigla. between the ethnolinguistic heart of revitalization efforts mga tauhan ng Resource Center for Ang natatanging modelong ito ay community and staff members through their involvement at Revitalization and Maintenance of nakapokus sa paglahok ng mga of the Resource Center for almost all stages of the process Endangered Languages and Cultures, miyembro ng komunidad sa pusod Revitalization and Maintenance to ensure sustainability, such as Research Institute for Languages and ng mga pagsisikap na pagpapasigla of Endangered Languages and orthography development, and Cultures of Asia, Mahidol University. dahil sa kanilang pakikibahagi sa Cultures, Research Institute for mother tongue-based education. halos lahat na bahagi ng proseso Languages and Cultures of Asia, Examples are drawn from the Ang mga akademiko ng sentro ay upang matiyak na maipagpapatuloy, Mahidol University. Chong and the Patani Malay. nakikipagtulungan sa mga aktibista gaya ng pagbuo ng ortograpiya, at This paper discusses these key ng komunidad upang magsagawa edukasyong batay sa inang wika. The center’s academics are elements and the success of the ng participatory action research Kinuha ang mga halimbawa mula sa working with community activists project as well as the various gamit ang “saliksik na nakabatay Chong at Patani Malay. Ang papel na to conduct a participatory action challenges encountered and sa komunidad” (community-based ito ay tumatalakay sa mahahalagang research utilizing “community- anticipated. research) na ang komunidad elementong ito at ang tagumpay ng based research” in which the ang nagmamay-ari ng proyekto proyekto, gayon din ang iba’t ibang community is the owner of at sila mismo ang aktibong kinakaharap at inasahang balakid. the project and actively carries nagsasakatuparan ng gawain. Ang out the work by themselves. akademikong suporta ay mula sa Academic support is given by mga lingguwista gayon din sa mga linguists as well as academics of akademiko ng iba pang kaugnay other relevant fields. It integrates na lárang. Pinagsasama nito ang linguistics with other fields of lingguwistika sa iba pang lárang ng study so that indigenous or ethnic minority languages may be 66 67 Suwilai Premsrirat Suwilai Premsrirat MAHIDOL UNIVERSITY MAHIDOL UNIVERSITY

Si Propesor Emeritus Dr. Suwilai Professor Emeritus Dr.Suwilai Premsrirat ang Direktor na Premsrirat is the Founding Tagapagtatag ng Resource Center Director of the Resource Center for Documentation, Revitalization for Documentation, Revitalization and Maintenance of Endangered and Maintenance of Endangered Languages and Cultures, Mahidol Languages and Cultures, Mahidol University, Thailand. Nakapagsagawa University, Thailand. She has siya ng saliksik sa etnikong mga researched ethnic minority wikang katutubo simula noong 1975. languages since 1975. Her major Kabilang sa kaniyang mahahalagang publications include a five volume publikasyon ang limang bolyum na Dictionary and Thesaurus of the Dictionary and Thesaurus of the Khmu Khmu Language in Thailand, Language sa Thailand, Laos, Vietnam, Laos, Vietnam and China and at China, at mga Etnolingguwistikong Ethnolinguistic Maps of Thailand. Mapa ng Thailand. Sa ilalim ng Under her direction, Mahidol kaniyang pangangasiwa, nagsagawa University staff have facilitated ang mga kawani ng Mahidol language revitalization and education programs in 25 minority University ng mga programa sa languages. Since 2006 she has muling pagpapasigla ng wika at directed the Patani Malay-Thai Bi/ edukasyon sa 25 wika ng minorya. Multilingual Education Project in Mula 2006 ay pinangasiwaan niya Thailand’s violence-plagued Deep ang Patani Malay-Tahi Bi/Multilingual South, which received UNESCO Education Project sa magulong timog- King Sejong Literacy Prize 2016. silangang Thailand, na tumanggap ng UNESCO King Sejong Literacy Prize Institute for Languages and noong 2016. Cultures of Asia, Mahidol University, Salaya, Phuthamonthon, Nakhonpathom, 73170, Thailand. suwilai.pre@mahidol.

68 | PREMSRIRAT PREMSRIRAT | 69 ANG TAGAPANAYAM NG PANEL THE PANEL SPEAKER

68 | PREMSRIRAT PREMSRIRAT | 69 Patrick Heinrich Patrick Heinrich CA’ FOSCARI UNIVERSITY CA’ FOSCARI UNIVERSITY

ABSTRAK naglalayong ABSTRACT is bad news, makamit ang because there Pagmamantene at Muling “pagkakaisa Language Maintenance and is no future Pagpapasigla ng Wika para sa sa pamamagitan ng pagkakapareho.” Revitalization for Wellbeing without function. We know that Kagalingan Sa mga gayong sitwasyon, ang linguistic assimilation often takes pagsisikap para sa panlipunang Insights in language negative effects on endangered Ang kabatiran hinggil sa nanganganib mobilidad ay hindi naiiwasang endangerment show that it is language speakers. Communities na wika ay nagpapakita na ang wika humahantong sa sariling asimilasyon always dominated communities experiencing language shift ng mga nadominang pamayanan ng pangkat minorya, na iniiwan whose languages become become uprooted and collectively ang laging nalalagay sa panganib, at ang kanilang mga wikang walang endangered, and that there is experience hardships in the “hindi nakikinabang” sa pagkawala mahalagang gampaning panlipunan. “nothing to gain” in language loss. course of their sociocultural ng wika. Ang pagkakalagay ng Masama ito sapagkat walang Language endangerment is the displacement. Welfare linguistics, wika sa panganib ay resulta ng kinabukasan kung walang gámit. result of a transformation of the a concept developed in Japan in transpormasyon ng kaayusang sosyo- Batid natin ang asimilasyong socio-economic organization of the past 20 years, offers a new ekonomiko ng mga pamayanan, na lingguwistiko ay madalas na communities, which is triggered perspective how to engage with nagsisimula sa pamamagitan ng may negatibong epekto sa mga through contact (invasion, endangered languages in a fruitful pagkakaroon ng ugnayan (paglusob, nagsasalita ng nanganganib na wika. colonization, modernization, way. Welfare linguistics departs kolonisasyon, modernisasyon, Ang mga pamayanang nakararanas globalization). Language from the view that language globalisasyon). Ang pagiging nasa ng pagpapalit ng wika ay naglalaho endangerment occurs only when diversity is always related to contact is based on and mediated some kind of inequality. Therefore, panganib ng wika ay nangyayari at sama-samang dumadanas ng by power differentials, and it is welfare linguistics identifies lámang kapag ang ugnayan ay paghihirap sa panahon ng sosyo- for this reason that language (1) mechanism of oppression batay at pinanghihimasukan ng kultural na pagpapalit. Ang welfare endangerment negatively or exclusion and (2) studies maykapangyarihan, at ito ang dahilan linguistics, isang konsepto na affects wellbeing. Language strategies how to cope with this. kung bakit ang nanganganib na nadevelop sa Japan noong nakalipas endangerment is indicative of It acknowledges (3) alternative wika ay negatibong nakaapekto sa na 20 taon, ay nagbibigay ng isang social inequality. The inability to practices and (4) promotes kapakanan ng tao. Ang pagiging bagong pananaw kung paano maintain an endangered language them. Welfare linguistics is an nanganganib ng wika ay indikasyon harapin ang mga nanganganib na therefore hints at a problem emancipative endeavor. It is ng hindi pagkakapantay-pantay wika sa isang mabungang paraan. that is larger than “language based on the understanding sa lipunan. Samakatwid, ang Humihiwalay ang welfare linguistics itself”. Language diversity is so that language can either kawalang kakayahan na mapanatili sa pananaw na ang dibersidad difficult to sustain because “being promote or inhibit wellbeing. ang nanganganib na wika ay wika ay laging nauugnay sa isang diverse” often serves as a basis Language revitalization implies nagpapahiwatig ng problemang higit uri ng hindi pagkakapantay-pantay. for being treated “less favourably”. a transformation of institutions, na malaki kaysa “mismong wika”. Samakatwid, natutukoy ng welfare Language diversity is diminished behaviors, attitudes and practices Ang pagkakaiba-iba ng wika ay linguistics ang (1) mekanismo ng in modern societies because where the endangered language napakahirap na panatilihin sapagkat pang-aapi o eksklusyon at (2) pag- modernist ideologies stress the becomes again a means of madalas na ang “pagkakaiba-iba” aaral sa mga estratehiya kung paano idea of “equality through unity” promoting the wellbeing of their ay nagsisilbing isang batayan upang makaagapay sa mga ito. Kinikilala and seek to attain “unity through speakers. In this talk I discuss tratuhin na “mababa.” Ang dibersidad nito ang (3) mga alternatibong uniformity”. In such settings, the how this can be done, drawing in ng wika ay naglalaho sa mga lipunang praktis at (4) nagtataguyod sa mga effort of upward social mobility particular on the two examples makabago sapagkat binibigyang-diin ito. Mapagpalayang pagsisikap inevitably leads to the self- of Hawaiian in the US and of the ng mga ideolohiyang modernista ang welfare linguistics. Batay ito sa assimilation of minority groups, Ryukyuan languages in Japan. ang idea ng “pagkakapantay sa pagkaunawa na ang wika ay maaaring leaving their languages without pamamagitan ng pagkakaisa” at magtaguyod o pumigil sa kagalingan. significant social functions. This 70 71 Ang muling pagpapasigla ng wika ay 2010 at pandangal na miyembro nangangahulugan ng transpormasyon ng Foundation for Endangered THE PLENARY SPEAKER ng institusyon, asal, pakikitungo, at Languages. mga kaugalian upang ang wikang Patrick Heinrich is Associate nanganganib ay muling nagiging daan Professor at the Department of ng pagtataguyod ng kapakanan ng Asian and North African Studies mga nagsasalita nito. Sa panayam at Ca’ Foscari University in Venice. na ito, tatalakayin ko kung paano ito Before joining Ca’ Foscari he isasagawa, partikular sa dalawang taught at universities in Germany halimbawa ng wikang Hawaiian sa US (Duisburg-Essen University) and at mga wikang Ryukyuan sa Japan. Japan (Dokkyo University). His present research interests focus ANG PLENARYONG TAGAPANAYAM on sociolinguistics and language endangerment and revitalization. Si Patrick Heinrich ay isang Associate Recently edited books in English Professor sa Department of Asian and include The Routledge Handbook North African Studies sa Ca’ Foscari of Japanese Sociolinguistics University sa Venice. Bago maging (with Yumiko Ohara, Routledge bahagi ng Ca’ Foscari, nagturo siya 2018) Urban Sociolinguistics sa mga unibersidad sa Germany (with Dick Smakman, Routledge 2017), Globalising Sociolinguistics (Duisburg-Essen University) at sa (with Dick Smakman, Routledge Japan (Dokkyo University). Ang 2015), the Handbook of the kasalukuyan niyang interes sa saliksik Ryukyuan Languages (with ay nakatuon sa sosyolingguwistika Shinsho Miyara and Michinori at nangangananib at muling Shimoji, Mouton de Gruyter pagpapasigla ng wika. Kamakailan 2015) and Language Crisis in the ay naging editor siya ng mga aklat Ryukyus (with Mark Anderson, sa English gaya ng The Routledge Cambridge Scholars Publishing Handbook of Japanese Sociolinguistics 2014). His latest monograph (kasama si Yumiko Ohara, Routledge is The Making of Monolingual 2018), Urban Sociolinguistics (kasama Japan (Multilingual Matters si Dick Smakman, Routledge 2017), 2012). He has been awarded Globalising Sociolinguistics (kasama the annual research award by si Dick Smakman, Routledge 2015), the Japanese Association of the ang Handbook of the Ryukyuan Sociolinguistic Sciences in 2010 Languages (kasama si Shinsho and is an honorary member of Miyara at Michinori Shimoji, Mouton the Foundation for Endangered de Gruyter 2015), at Language Languages. Crisis in the Ryukyus (kasama si Mark Anderson, Cambridge Scholars Publishing 2014). Ang pinakahuli niyang monograp ay ang The Making of Monolingual Japan (Multilingual Matters 2012). Pinagkalooban siya ng Japanese Association of the Sociolinguistic Sciences ng taunang gawad sa saliksik noong

72 | HEINRICH HEINRICH | 73 Ang muling pagpapasigla ng wika ay 2010 at pandangal na miyembro nangangahulugan ng transpormasyon ng Foundation for Endangered THE PLENARY SPEAKER ng institusyon, asal, pakikitungo, at Languages. mga kaugalian upang ang wikang Patrick Heinrich is Associate nanganganib ay muling nagiging daan Professor at the Department of ng pagtataguyod ng kapakanan ng Asian and North African Studies mga nagsasalita nito. Sa panayam at Ca’ Foscari University in Venice. na ito, tatalakayin ko kung paano ito Before joining Ca’ Foscari he isasagawa, partikular sa dalawang taught at universities in Germany halimbawa ng wikang Hawaiian sa US (Duisburg-Essen University) and at mga wikang Ryukyuan sa Japan. Japan (Dokkyo University). His present research interests focus ANG PLENARYONG TAGAPANAYAM on sociolinguistics and language endangerment and revitalization. Si Patrick Heinrich ay isang Associate Recently edited books in English Professor sa Department of Asian and include The Routledge Handbook North African Studies sa Ca’ Foscari of Japanese Sociolinguistics University sa Venice. Bago maging (with Yumiko Ohara, Routledge bahagi ng Ca’ Foscari, nagturo siya 2018) Urban Sociolinguistics sa mga unibersidad sa Germany (with Dick Smakman, Routledge 2017), Globalising Sociolinguistics (Duisburg-Essen University) at sa (with Dick Smakman, Routledge Japan (Dokkyo University). Ang 2015), the Handbook of the kasalukuyan niyang interes sa saliksik Ryukyuan Languages (with ay nakatuon sa sosyolingguwistika Shinsho Miyara and Michinori at nangangananib at muling Shimoji, Mouton de Gruyter pagpapasigla ng wika. Kamakailan 2015) and Language Crisis in the ay naging editor siya ng mga aklat Ryukyus (with Mark Anderson, sa English gaya ng The Routledge Cambridge Scholars Publishing Handbook of Japanese Sociolinguistics 2014). His latest monograph (kasama si Yumiko Ohara, Routledge is The Making of Monolingual 2018), Urban Sociolinguistics (kasama Japan (Multilingual Matters si Dick Smakman, Routledge 2017), 2012). He has been awarded Globalising Sociolinguistics (kasama the annual research award by si Dick Smakman, Routledge 2015), the Japanese Association of the ang Handbook of the Ryukyuan Sociolinguistic Sciences in 2010 Languages (kasama si Shinsho and is an honorary member of Miyara at Michinori Shimoji, Mouton the Foundation for Endangered de Gruyter 2015), at Language Languages. Crisis in the Ryukyus (kasama si Mark Anderson, Cambridge Scholars Publishing 2014). Ang pinakahuli niyang monograp ay ang The Making of Monolingual Japan (Multilingual Matters 2012). Pinagkalooban siya ng Japanese Association of the Sociolinguistic Sciences ng taunang gawad sa saliksik noong

72 | HEINRICH HEINRICH | 73 Marleen Haboud Marleen Haboud PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA DEL ECUADOR DEL ECUADOR

ABSTRAK ABSTRACT

Ang Muling Pagpapasigla ng Wika Linguistic Revitalization Must Be a Collaborative Process: Experiences ay Kailangang Kolaboratibong Proseso: Mga Karanasan sa mga Katutubong from Indigenous Ecuadorian Languages. Wikang Ecuadorian Ecuador is a multilingual country where, in addition to Spanish, 13 Ang Ecuador ay isang multilingguwal na bansa na, bukod sa Español, ay indigenous languages are still spoken; unfortunately, all of them are mayroon pa ring 13 wikang katutubong sinasalita. Sa kasamaang palad, lahat ng vulnerable and lose speakers every day. mga ito ay bulnerable at nawawalan ng mga tagapagsalita kada araw. Framed in the Orality Modernity Research Program that develops long- term projects with grassroots communities, this presentation analyzes Nakabalangkas sa Orality Modernity Research Program na bumuo ng several revitalization proposals developed with indigenous communities pangmatagalang proyekto sa mga komunidad, susuriin sa papel na ito ang and communities of practice in different Ecuadorian regions. ilang panukala ng muling pagpapasigla ng wika na binuo kasama ang mga After a brief description of language vulnerability in Ecuador, we share pamayanang katutubo at mga pamayanan ng kasanayan sa iba-ibang rehiyong specific cases, which have convinced us that linguistic revitalization Ecuadorian. must: a. be a process capable of adjusting to the speakers’ sociolinguistic Pagkatapos ng maikling paglalarawan ng bulnerabilidad ng wika sa Ecuador, reality, responding to their needs and expectations; therefore, ibabahagi naman ang mga espesipikong kaso na humimok sa amin na ang documentation processes should be the ideal basis to reach muling pagpapasigla ng wika ay kailangan na: more successful revitalization processes, a. isang prosesong kayang umayon sa sosyolingguwistikong realidad b. include all possible socio-communicative contexts, ng mga tagapagsalita, tumutugon sa kanilang pangangailangan at c. be holistic, taking into account the relationship of the speakers with their territory, their history and their environment, inaasahan; kung kaya’t ang mga proseso ng dokumentasyon ang ideal d. be faithful to research ethics. na batayan sa pagkamit ng mas matatagumpay na proseso ng muling pagpapasigla, The above-mentioned cases show that revitalization as a systematic b. isama ang lahat ng posibleng sosyo-komunikatibong konteksto, flexible collaborative process, becomes a successful research-action c. maging holistiko, na laging isinasaalang-alang ang ugnayan ng mga model based on trust and long-term relationships. tagapagsalita sa kanilang teritoryo, kasaysayan, at kapaligiran; Finally, we do share some of the difficulties we have faced throughout d. maging matapat sa etika ng pananaliksik. these processes and some possible response.

Ipinakikita ng mga binanggit na kaso na ang muling pagpapasigla bilang Key terms: sistematiko, pleksible, at kolaboratibong proseso, na naging matagumpay na Ecuador, Indigenous languages, Revitalization, Collaborative processes, modelo ng research action na nakabatay sa tiwala at matagalang ugnayan. Research Ethics, Documentation-revitalization as holistic processes

Sa huli, ibabahagi din namin ang ilang suliraning aming kinaharap sa buong proseso at ilang posibleng tugon.

Mga susing salita: Ecuador, Mga wikang katutubo, Mulng pagpapasigla, Kolaboratibong proseso, Etika sa saliksik, Dokumentasyon at muling pagpapasigla bilang mga holistikong proseso

74 75 Marleen Haboud Marleen Haboud PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA PONTIFICA UNIVERSIDAD CATOLICA DEL ECUADOR DEL ECUADOR

ABSTRAK ABSTRACT

Sa huli, ibabahagi din namin ang ilang suliraning aming kinaharap sa buong proseso at ilang posibleng tugon.

Mga susing salita: Ecuador, Mga wikang katutubo, Mulng pagpapasigla, Kolaboratibong proseso, Etika sa saliksik, Dokumentasyon at muling pagpapasigla bilang mga holistikong proseso

74 75 Brendan Fairbanks Brendan Fairbanks UNIVERSITY OF MINNESOTA UNIVERSITY OF MINNESOTA

ABSTRAK ABSTRACT

Sa ilalim ng “Mga estratehiya, teknik, at programa na ginamit Under “Strategies, techniques, and programs used to upang maragdagan ang bílang ng mga nagsasalita at mabigyang- increase the number of speakers and empower the community” kapangyarihan ang komunidad” In this panel discussion, Fairbanks will talk about the use of linguistics in Brendan Fairbanks supporting the BA in Ojibwe program at the University of Minnesota and Sa diskusyong ito, tatalakayin ni Fairbanks ang gamit ng lingguwistika in supporting community language learners. Many times, in language bilang suporta sa programang BA in Ojibwe sa University of Minnesota at sa revitalization movements, the language that is learned by the adult komunidad ng mga nag-aaral ng wika. Sa maraming pagkakataon, sa mga language learner community (and even children in an immersion school kilusan sa pagpapasigla ng wika, ang wikang natutuhan sa adult language setting) is an “emergent language,” a language that resembles the target learner community (at maging sa mga bata na immersion school ang setting), ay language (Ojibwe, for example) but lacks some or much of the native- “umuusbong na wika,” ang wikang nahahawig sa target na wika (ang Ojibwe, speaker patterns inherent within the language. In this sense, the target halimbawa) subalit nagkukulang sa ilan o marami sa pattern ng mga likás na language may take on the linguistic characteristics of the dominant nagsasalita ng gayong wika. Sa ganitong pananaw, maaaring kunin ng target language with which it is competing. What this essentially means is that na lengguwahe ang lingguwistikong katangian ng wikang kinakalaban. Ang the language that is learned by language learners typically is a language pangunahing kahulugan nito ay ang wikang natutuhan ng mga nag-aaral ng which uses target-language words to speak the dominant language. wika ay ang karaniwang wika na gumagamit ng mga salita sa target na wika In order to prevent such an emergent Ojibwe language as much as upang makapagsalita ng namamayaning lengguwahe. possible, Fairbanks uses linguistic research and description in order to understand the more intricate facts and patterns of the Ojibwe language Upang maiwasan ang pagsulpot ng gayong wikang Ojibwe, kung kinakailangan, so that the language produced by his students more fully approximates gumagamit si Fairbanks ng lingguwistikong pagsasaliksik at paglalarawan native-speaker speech, and not English (the dominant language). While para higit na maintindihan ang komplikadong ebidensiya at pattern ng wikang it is recognized that attaining a perfect copy of the target language Ojibwe upang ang wikang mabubuo ng kaniyang mga estudyante ay higit na by adult language learners is next to impossible, the use of linguistics makakatulad sa katutubong pagsasalita, at hindi ng English (ang namamayaning to expand our knowledge of the Ojibwe language has increased the wika). Bagaman kinikilala na ang pagkamit ng perpektong kopya ng target na native-like tendencies by the language learners in the university and in wika ng nakatatandang nag-aaral ng wika ay halos imposible, ang paggamit the community. Continued linguistic research has allowed the Ojibwe ng lingguwistika upang palawakin ang ating kaalaman sa wikang Ojibwe language-learner community to preserve details about the language that ay nakapagdagdag sa tila-katutubong gawi ng mga nag-aaral ng wika sa would have been otherwise overlooked and lost had the research not unibersidad at sa komunidad. Ang patuloy na lingguwistikong pagsasaliksik been conducted. ang naging daan upang mapangalagaan ng komunidad ng nag-aaral ng wikang Ojibwe ang mga detalye hinggil sa wika na kung hindi isinagawa ang pagsasaliksik ay hindi napansin at nawala.

76 77 Brendan Fairbanks Brendan Fairbanks UNIVERSITY OF MINNESOTA UNIVERSITY OF MINNESOTA

ABSTRAK ABSTRACT

76 77 ANG MGA MAGTATANGHAL PERFORMERS ANG MGA MAGTATANGHAL PERFORMERS Ang grupong Rondalla ng Philippine Women’s University-JOSE ABAD SANTOS Philippine Women’s University-Jose Abad MEMORIAL SCHOOL ay itinatag ni G. Noli Rodriguez noong Abril 2007 na Santos Memorial School (PWU-JASMS) binubuo ng walong bata. Ang grupo ay binubuo na ngayon ng 56 mag-aaral mula sa Grade 2 hanggang hay-iskul at regular na nagsasanay matapos ang kani-kanilang klase at maging sa mga araw na walang pasok sa pamamatnubay ni G. Rodriguez. Pangunahing lunggati ng grupo sa ng pagbibigay ng buhay sa mga katutubong awiting Filipino sa saliw ng musikang likha ng mga iba’t ibang instrumento ng rondalla gayundin ang promosyon at preserbasyon ng musikang Filipino sa pamamagitan ng rondalla.

Ang JASMS ay nagkaroon na ng sampung pangunahing konsiyertong pinamagatang “Himig ng Lahi” at nakapagtanghal sa iba’t ibang entablado sa loob at labas ng kanilang paaralan. Isa ito sa naging finalist sa rondalla kategorya B ng 2013 National Music Comoititions for Young Artists (NAMCYA), ang pinakapristehiyosong kompetisyon ng rondalla sa Filipinas. Noong 27 Nobyembre 2015 at 24 Nobyembre 2016, ang grupo ang naging kampeon sa kategorya A at B ng NAMCYA rondalla. Dagdag pa sa tagumpay ng grupo ang pagkilala dito bilang pinakamahusay na interpretasyon ng piyesa para sa timpalak, Tunog, Galaw, Kulay… Iba’t iba ni Alfredo Buenaventura sa panahon ng 2016 kompetisyon sa rondalla kategorya A ng NAMCYA rondalla. Nagtanghal na rin ang grupo sa Moscow at St. Petersburg sa kasagsagan ng Days of Philippine Culture in Russia noong 21 at 29 Setyembre 2017. Nakamit ng grupo ang ikatlong gantimpala sa NAMCYA sa kategoryang pangkabataan noong 24 Nobyembre 2017 at kinilala rin bilang pinakamahusay na interpretasyon sa piyesa ng timpalak na La Traviata ni Giusepe at sadyang inareglo para sa rondalla ni Celso Espejo. Sa kasalukuyan naghahanda ang grupo para sa NCYA 2018.

The Philippine Women’s University- JOSE ABAD SANTOS MEMORIAL SCHOOL-JASMS Manila, Rondalla group was organized in April 2007 with 8 children by Mr. Noli Rodriguez.

The group is now composed of 56 students from Grade 2 to High School and meets regularly after school hours and during weekends under the tutelage of Mr. Rodriguez. The principal’s aim is to give life to Filipino folk songs through the music of the different rondalla instruments and the promotion and preservation of Filipino music through rondalla.

The JASMS Rondalla has had 10 major concerts entitled “Himig ng Lahi” and has performed in various presentations in and out of the school. It became one of the finalists of the 2013 National Music Competitions for Young Artists (NAMCYA) Rondalla Category B, the most prestigious Rondalla Competition in the Philippines. On November 27, 2015 and November 24, 2016, the group became the Grand Winner of the NAMCYA Rondalla Category B and Category A respectively. In addition to these successes, the group was also recognized for having the Best Interpretation of the Contest Piece, Tunog, Galaw, Kulay…Iba’t Iba by Alfredo Buenaventura, during the 2016 NAMCYA Rondalla Competition Category A. The group performed in Moscow and St. Petersburg during the Days of Philippine Culture in Russia on September 27 and 29, 2017. The group won 3rd Prize in NAMCYA Rondalla Youth Category last November 24, 2017, and was also recognized for being the Best Interpreter of the Contest Piece La Traviata by Giuseppe Verdi, and arranged for Rondalla by Celso Espejo. Currently, the group was preparing for NAMCYA 2018.

80 81 Ang grupong Rondalla ng Philippine Women’s University-JOSE ABAD SANTOS Philippine Women’s University-Jose Abad MEMORIAL SCHOOL ay itinatag ni G. Noli Rodriguez noong Abril 2007 na Santos Memorial School (PWU-JASMS) binubuo ng walong bata. Ang grupo ay binubuo na ngayon ng 56 mag-aaral mula sa Grade 2 hanggang hay-iskul at regular na nagsasanay matapos ang kani-kanilang klase at maging sa mga araw na walang pasok sa pamamatnubay ni G. Rodriguez. Pangunahing lunggati ng grupo sa ng pagbibigay ng buhay sa mga katutubong awiting Filipino sa saliw ng musikang likha ng mga iba’t ibang instrumento ng rondalla gayundin ang promosyon at preserbasyon ng musikang Filipino sa pamamagitan ng rondalla.

The Philippine Women’s University- JOSE ABAD SANTOS MEMORIAL SCHOOL-JASMS Manila, Rondalla group was organized in April 2007 with 8 children by Mr. Noli Rodriguez.

80 81 Stefanie Quintin Saklaw ng repertoire ni Quintin ang Musika ng Renesamiyento hanggang sa pangunahing pagtatanghal ng mga Kontemporaneong Musika. Nagkaroon ng pagsasanay sa mga klaseng masterado sa Vielklang Akademie für Alte Musik sa Tübingen, Germany, at nagpakadalubhasa sa early music performance kasama ang tanyag na early music specialist na si Lee Santana (lutenist) at ang sopranong si Sybilla Rubens. Nagsanay din siya sa Modern Academy sa Hong Kong, partikular na sa pagtatanghal ng Kontemporaneong Musika. Siya ay miyembro ng Ripieno Ensemble PH, isang grupo ng mga musikerong may mataos na dedikasyon sa promosyon ng pagtatanghal ng kontemporaneong musika sa Filipinas at Timog Silangang Asya.

Bilang soloista, nakapagtanghal na siya sa maraming international festival gaya ng Asia-Europe New Music Festival (Vietnam), soundSCAPE Festival (Italy), C-ASEAN International Music Festival (China), Baroque Festival (Singapore), at ang International Bamboo Organ Festival (Filipinas). Nakapagtanghal rin siya kasama ang Singapore Symphony Orchestra, Philippine Philharmonic Orchestra, Manila Symphony Orchestra, Hong Kong Bach Choir and Orchestra; at ang Hong Kong New Music Ensemble. Nagtapos si Quintin ng Vocal Pedagogy and Performance sa Unibersidad ng Pilipinas-Kolehiyo ng Musika.

Quintin’s repertoire ranges from Renaissance Music to premiere performances of Contemporary Music. She attended masterclasses at the Vielklang Akademie für Alte Musik in Tübingen, Germany, and studied early music performance with renowned early music specialists: lutenist Lee Santana and soprano Sybilla Rubens. She also attended the Modern Academy in Hong Kong, specializing in the performance of Contemporary Music. She is a member of the Ripieno Ensemble PH, a group of musicians dedicated to the promotion and performance of contemporary music in the Philippines and in Southeast Asia.

As a soloist, she has performed in various international festivals such as the Asia-Europe New Music Festival (Vietnam), soundSCAPE Festival (Italy), C-ASEAN International Music Festival (China), Baroque Festival (Singapore), and the International Bamboo Organ Festival (Philippines). She has performed with the Singapore Symphony Orchestra, Philippine Philharmonic Orchestra, Manila Symphony Orchestra, Hong Kong Bach Choir and Orchestra; and the Hong Kong New Music Ensemble. Quintin graduated with a degree in Vocal Pedagogy and Performance from the University of the Philippines - College of Music.

82 83 Stefanie Quintin Saklaw ng repertoire ni Quintin ang Musika ng Renesamiyento hanggang sa pangunahing pagtatanghal ng mga Kontemporaneong Musika. Nagkaroon ng pagsasanay sa mga klaseng masterado sa Vielklang Akademie für Alte Musik sa Tübingen, Germany, at nagpakadalubhasa sa early music performance kasama ang tanyag na early music specialist na si Lee Santana (lutenist) at ang sopranong si Sybilla Rubens. Nagsanay din siya sa Modern Academy sa Hong Kong, partikular na sa pagtatanghal ng Kontemporaneong Musika. Siya ay miyembro ng Ripieno Ensemble PH, isang grupo ng mga musikerong may mataos na dedikasyon sa promosyon ng pagtatanghal ng kontemporaneong musika sa Filipinas at Timog Silangang Asya.

82 83 Padayon Rondalla Ang PADAYON RONDALLA ay nagtatanghal bilang isang grupo sa ilalim ng Department of Musicology ng UP College of Music. Itinatag noong Hulyo 2016, ang Padayon ay inorganisa ng grupo ng magkakaibigan na may magkakatulad na pagmamahal sa musikang rondalla. Ang “Padayon”, ay salitang Filipino na nangangahulugang “humayo” o “magpatuloy” ay sumasalamin sa bisyon ng grupo na ipagpatuloy ang kanilang pagmamahal sa musikang rondalla. Tampok sa grupo ang mga edukador sa musika, kompositor, at tagapagtanghal mula sa Unibersidad ng Pilipinas-Kolehiyo ng Musika, na bawat isa ay may kani-kaniyang kaligirang pangmusika.

Kabilang sa repertoire ng grupo ang mga katutubong awitin ng Filipinas, kundiman, awiting pop, at klasikong musikang banyaga. Sa kasalukuyan, nilulunggati ng grupo ang promosyon ng Philippine rondalla hindi lamang sa ibayong dagat kundi maging sa mga Filipinong manonood sa pamamagitan ng pagtatanghal sa mga paaralan at pagsasagawa ng mga outreach.

Noong Nakaraang Hulyo hanggang Agosto 2016, nagtanghal sila sa Yilan International Children’s Folklore at Folkgame Festival sa Yilan, Taiwan, at Oktubre ng taon ding iyon, muli silang naanyayahang magtanghal sa Taiwan para sa Chen Ding Nan Memorial Concert. Noong Agosto 2017, tatlo sa kanilang miyembro ang naanyayahang lumahok sa Asian Youth Ensemble sa Bangkok Thailand at nitong Hunyo 2018, nagtanghal ang grupo sa CHINA-Asean Music Festival sa Nanning, China.

PADAYON RONDALLA is a performing group under the Department of Musicology of the UP College of Music. Established in July 2016, Padayon was formed by a group of friends who share a love for rondalla music. “Padayon”, a Filipino term meaning “to go on” or “continue” embodies the group’s vision to continue their passion for rondalla music. The group is composed of music educators, composers, and performers from the University of the Philippines College of Music, each with different backgrounds in music.

The group’s repertoire includes Philippine folk songs, kundiman, pop songs and foreign classical music. Now, the group aims to promote Philippine rondalla not just to other countries but also to the Filipino community by performing in schools and outreaches.

Last July to August 2016, they performed in Yilan International Children’s Folklore and Folkgame Festival in Yilan, Taiwan, and October the same year, was again invited to perform in Taiwan for the Chen Ding Nan Memorial Concert. August 2017, three of its members participated in the Asian Youth Ensemble in Bangkok Thailand and June 2018, the group performed in the CHINA-Asean Music Festival in Nanning, China.

84 85 Padayon Rondalla Ang PADAYON RONDALLA ay nagtatanghal bilang isang grupo sa ilalim ng Department of Musicology ng UP College of Music. Itinatag noong Hulyo 2016, ang Padayon ay inorganisa ng grupo ng magkakaibigan na may magkakatulad na pagmamahal sa musikang rondalla. Ang “Padayon”, ay salitang Filipino na nangangahulugang “humayo” o “magpatuloy” ay sumasalamin sa bisyon ng grupo na ipagpatuloy ang kanilang pagmamahal sa musikang rondalla. Tampok sa grupo ang mga edukador sa musika, kompositor, at tagapagtanghal mula sa Unibersidad ng Pilipinas-Kolehiyo ng Musika, na bawat isa ay may kani-kaniyang kaligirang pangmusika.

84 85 KONTEMPORARYONG GAMELAN PILIPINO (KONTRA-GAPI) Kontra-GaPI RESIDENT ETHNIC MUSIC AND DANCE ENSEMBLE KOLEHIYO NG ARTE AT LITERATURA UNIBERSIDAD NG PILIPINAS DILIMAN, LUNGSOD QUEZON 1101, FILIPINAS

Ang gamelan ang itinuturing na quintessential orchestra ng Timog Silangang Asya. Maaaring laganap sa Africa ang polyrhythmic drums, sa Europa ang symphony orchestra, at ang mga bandang jazz at rock sa North America, ngunit hindi matutunghayan saan man sa mundo ang ganitong grupong musikal—sa angkin nitong haraya na walang paglipas, sa nakamamangha nitong kariktan, sa pamana nitong tradisyon ng damdaming bumibigkis na taglay ng gamelan.

Tunay na nakamamangha ang ganito kalawak na tradisyon na maaaring pagsaluhan ng maraming kultura, na bawat isa’y nakahubog ng sariling estilo, estetika at natatanging paraan ng pagtatanghal- na sumasalamin sa sambayanan at lipunan, kasaysayan at karanasan, klima at kapaligiran, persepsiyon at halagahan.

The gamelan is the quintessential orchestra of South East Asia. Africa may lay claim to massed polyrhythmic drums, Europe the symphony orchestra and North America, the jazz and rock bands, but no musical ensemble typifies this part of the world - its mysticism and timelessness, its beauty & grandeur, its heritage and feeling of community the way the gamelan does. The wonder of it is that while the broad tradition may be shared by many cultures, each has evolved a style, a sense of aesthetics and a mode of presentation unique to itself - a mirror of its people & society, history & lore, ecology & climate, perceptions & values.

The Kontemporaryong Gamelan Pilipino draws inspiration from this ancient and profound source nurtured and sustained by the depth, wealth and cultural diversity of the Philippines and her Asian roots. Widely identified by its acronym Kontra-GaPi, the group strives to express music and kindred arts from indigenous well-springs, reaping from the people and giving back to them in new form “as magical as the moonlight and constantly changing as water”.

86 87 KONTEMPORARYONG GAMELAN PILIPINO (KONTRA-GAPI) Kontra-GaPI RESIDENT ETHNIC MUSIC AND DANCE ENSEMBLE KOLEHIYO NG ARTE AT LITERATURA UNIBERSIDAD NG PILIPINAS DILIMAN, LUNGSOD QUEZON 1101, FILIPINAS

86 87 Claudette Ulit MAGBIBIGAY NG SINTESIS / KALUPUNAN NG MGA KOMISYONER BOARD OF COMMISSIONERS SYNTHESIZER

Si Claudette M. Ulit ay Claudette M. Ulit is a faculty VIRGILIO S. ALMARIO MA. CRISANTA N. FLORES dalubguro sa kolehiyo at member of the Filipino Tagapangulo Kinatawan ng Wikang paaralang gradwado sa Department, Ateneo de Manila Kinatawan ng Wikang Tagalog Pangasinan Tagalog Language Pangasinan Language Pamantasang Ateneo de University where she teaches Representative Representative Manila sa ilalim ng Kagawaran both undergraduate and ng Filipino. May masterado graduate courses. She has PURIFICACION G. DELIMA JIMMY B. FONG sa Panitikang Filipino mula an M.A. in Literature-Filipino Fultaym na Komisyoner Kinatawan ng mga Wika sa sa Pamantasang Ateneo from the Ateneo de Manila Fulltime Commisioner Kahilagaang Pamayanang de Manila at kasalukuyang University. She currently Kinatawan ng Wikang Ilokano Kultural tinatapos ang kaniyang PhD pursues her Ph.D. in Filipino Ilokano Language Languages of Northern Cultural Representative Communities Representative sa Filipino (Pagsasalin) sa (Translation) at the University

Unibersidad ng Pilipinas– of the Philippines-Diliman. LORNA E. FLORES ABRAHAM P. SAKILI Diliman. Saklaw ng kaniyang Her research areas include Fultaym na Komisyoner Kinatawan ng mga Wika sa mga saliksik ang pananaliksik educational research and Fulltime Commissioner Muslim Mindanao pang-edukasyon at praktika, practice, language pedagogy, Kinatawan ng mga Wika sa Languages of Muslim pedagohiya ng wika, literary translation, and literary Katimugang Pamayanang Mindanao Representative pagsasaling pampanitikan, at criticism. Kultural HOPE SABANPAN-YU panunuring pampanitikan. JERRY B. GRACIO Kinatawan ng Wikang Kinatawan ng Wikang Samar- Sebwano Leyte Sebwano Language Samar-Leyte Language Representative Representative LUCENA P. SAMSON ABDON M. BALDE JR. Kinatawan ng Wikang Kinatawan ng Wikang Bikol Kapampangan Bikol Language Representative Kapampangan Language Representative JOHN E. BARRIOS Kinatawan ng Wikang ABO. ANNA KATARINA B. Hiligaynon RODRIGUEZ Hiligaynon Language Direktor Heneral Representative Director Heneral

88 89 Claudette Ulit MAGBIBIGAY NG SINTESIS / KALUPUNAN NG MGA KOMISYONER BOARD OF COMMISSIONERS SYNTHESIZER

88 89 MGA KOMITE Kit: Einzoely Agcaoili – Tagapangulo COMMITTEES Miriam Cabila Jomar Canega Pangkalahatang Tagasubaybay Kom. Purificacion Delima Kom. Lorna Flores Assistant ng Speakers: Jeanne Melissa Severo Direktor Heneral Anna Katarina Jeslie del Ayre Rodriguez Rosavilla Mananes Proponent ng Proyekto Lourdes Hinampas ARAW NG KUMPERENSIYA Komite sa Paanyaya Floor Manager: Lourdes Hinampas Tagapanayam: Jeanne Melissa Severo Kalahok (imbitado): Jomar Cañega Tagapanayam: Jeanne Melissa Severo Kalahok (publiko): Einzoely Agcaoili Jeslie del Ayre Magtatanghal: Jeanne Melissa Severo Rosavilla Mananes

Komite sa Press Release at Kriscell Labor – Tagapangulo Tagapagdaloy ng Programa Roy Rene Cagalingan Media: Marne Kilates Wilbert Lamarca Presentasyon ng mga Ma. Christina Pangan Jeanne Melissa Severo tagapanayam: Einzoely Agcaoili Timer & Notetaker: Earvin Pelagio Komite sa Souvenir Program at Jeanne Melissa Severo Larawan at PR: Joey Anne Mariano at Wilbert PubMats: Einzoely Agcaoili Lamarca Joey Anne Mariano Grace Bengco (tagasalin) Press Release: Mariano Kilates John Torralba (tagasalin) Media (in-charge): Wilbert Lamarca Komite sa Procurement Julio Ramos – Tagapangulo Performers, emcee, Pinky Jane Tenmatay Jeffry Olfindo – Ka-tagapangulo synthesizer: T-shirts: Irene Nequin Kit, lei, larnyard: Einzoely Agcaoili Pagkain (in-charge): Miriam Cabila Souvenir para sa mga Jeanne Melissa Severo at tagapanayam: Rosavila Mananes Rehistrasyon: Sheilee Vega – Tagapangulo Pagkain: Miriam Cabila Evelyn Pateño LED, sounds, lights, stage: Jomar Cañega Kathrina Liza Maño Dokumentasyon: Pinky Jane Tenmatay Ardelyn De Leon Akomodasyon: Jeanne Melissa Severo Earvin Pelagio Transportasyon: Jay-mar Luza Tagapanayam Jeanne Melissa Severo KWF Miriam Cabila Ground floor (screening) Imbitado – Jomar Cañega Kalahok – Einzoely Agcaoili MGA KOMITE Kit: Einzoely Agcaoili – Tagapangulo COMMITTEES Miriam Cabila Jomar Canega Pangkalahatang Tagasubaybay Kom. Purificacion Delima Kom. Lorna Flores Assistant ng Speakers: Jeanne Melissa Severo Direktor Heneral Anna Katarina Jeslie del Ayre Rodriguez Rosavilla Mananes Proponent ng Proyekto Lourdes Hinampas ARAW NG KUMPERENSIYA Komite sa Paanyaya Floor Manager: Lourdes Hinampas Tagapanayam: Jeanne Melissa Severo Kalahok (imbitado): Jomar Cañega Tagapanayam: Jeanne Melissa Severo Kalahok (publiko): Einzoely Agcaoili Jeslie del Ayre Magtatanghal: Jeanne Melissa Severo Rosavilla Mananes

Komite sa Press Release at Kriscell Labor – Tagapangulo Tagapagdaloy ng Programa Roy Rene Cagalingan Media: Marne Kilates Wilbert Lamarca Presentasyon ng mga Ma. Christina Pangan Jeanne Melissa Severo tagapanayam: Einzoely Agcaoili Timer & Notetaker: Earvin Pelagio Komite sa Souvenir Program at Jeanne Melissa Severo Larawan at PR: Joey Anne Mariano at Wilbert PubMats: Einzoely Agcaoili Lamarca Joey Anne Mariano Grace Bengco (tagasalin) Press Release: Mariano Kilates John Torralba (tagasalin) Media (in-charge): Wilbert Lamarca Komite sa Procurement Julio Ramos – Tagapangulo Performers, emcee, Pinky Jane Tenmatay Jeffry Olfindo – Ka-tagapangulo synthesizer: T-shirts: Irene Nequin Kit, lei, larnyard: Einzoely Agcaoili Pagkain (in-charge): Miriam Cabila Souvenir para sa mga Jeanne Melissa Severo at tagapanayam: Rosavila Mananes Rehistrasyon: Sheilee Vega – Tagapangulo Pagkain: Miriam Cabila Evelyn Pateño LED, sounds, lights, stage: Jomar Cañega Kathrina Liza Maño Dokumentasyon: Pinky Jane Tenmatay Ardelyn De Leon Akomodasyon: Jeanne Melissa Severo Earvin Pelagio Transportasyon: Jay-mar Luza Tagapanayam Jeanne Melissa Severo KWF Miriam Cabila Ground floor (screening) Imbitado – Jomar Cañega Kalahok – Einzoely Agcaoili Ushers: Ma. Victoria Casoy Ground Floor Pinky Jane Tenmatay 5th floor Miriam Cabila Conference proper John Enrico Torralba Kriscell Labor

Sertipiko Tagapanayam at Jomar Canega - Tagapangulo Kalahok: Evelyn Pateño Kathrina Liza Maño Ardelyn De Leon Ma. Victoria Casoy Irene Nequin

Pagbebenta ng mga Aklat: Julio Ramos – Tagapangulo Liwayway Rivera – Ka- tagapangulo