Viroinval 10-17 Juni 2017

Verslag KNNV-kamp Viroinval 10-17 juni 2017

Deelnemers Loek Batenburg Muriel Kommer-Sourdeval Guda Poot Geertje Pettinga Andre Kommer Huib Poot Koos van Bennekom Nel Koorengevel Gert Snoei Aart van den Berg Rixt Hovenkamp Eric Stockx Ellie de Vrijer Maria Lauran Bert Tolsma Wytze Boersma Lian van Oers Martha Tolsma-Westerdijk Anneke Boersma-Last Marijke den Oudendammer- Ati Vijge Dieuwke Bos Peters Francien Walraven Erik Bartels Gerard den Oudendammer Peter Wely Erik van Dijk Wilfred Ouwerkerk Sierd Zijlstra Leny Huitzing Annete Bos Berty Zijlstra Dijkxhoorn Onno Kneepkens Hetti Pepping-Alers Annete van der Valk Simon Pepping Bestuur Camping Annete Bos, voorziter Camping Ardinam Maria Lauran, excursieregelaar Try des Baudets 1 Hetti en Simon Pepping, admin 5670 Olloy-sur-Viroin Belgie Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 3

Excursieprogramma natuurkampeervakantie Viroin Zondag 11 juni Omgeving Olloy 1.1 Les Bornes 7 km. 1.2 Les sept Frères 6 km. 1.3 La Croix Sauvage 5 km.

‘s Avonds: Lezing door Aart van den Berg over slakken Maandag 12 juni 2.1 Excursie met Kurt Hofmans (1e groep), doel: Le Fondry des Chiens 2.2 Slakken excursie o.l.v. Aart, doel: La Tienne aux Breumont (gedeeltelijk) 2.3 La Tienne aux Paquis 8 km. omgeving Nismes (beboste kalkheuvel met Palmboompje)

’s avonds: Lezing door Kurt Hofmans over flora/fauna omgeving Dinsdag 13 juni 3.1 Excursie met Kurt Hofmans (2e groep), doel: Le Fondry des Chiens 3.2 l’Etang des Pairières 4 km. omgeving Oignies

Woensdag 14 juni 4.1 Slakken excursie o.l.v. Aart, doel: Les Abannets bij Nismes 4.2 La Roches à Lomme 6 km. omgeving Dourbes Hoog boven het omringende landschap uitstekend, biedt deze rotsachtige kalksteenheuvel met imposant kruis een uniek zicht op de prachtige Viroinstreek. Niet te verwonderen dat zowel de neolithische mens, de galloromeinen en de middeleeuwse mens zich hier tijdlang gevestigd hebben. Een fortificatie met vierkantige toren uit het vroeg galloromeinse tijdperk is het belangrijkste bouwwerk dat hier een plaats heeft gehad. De Roche à Lomme is internationaal bekend voor z’n grote natuurhistorische waarde: de rotsachtige zuidhelling wordt begroeid met een zuiders getinte flora waarin vooral het abundante voorkomen van het palmboompje opvalt. 4.3 Fietsexcursie, van Olloy, naar Oignies over de oude trambaan, via Vierves

Donderdag 15 juni 5.1 Le Fondry des Chiens 4 km. omgeving Nismes Een echt meesterwerk van moeder natuur zonder gelijke in ons land. Door het miljoenen jaren durende spel van water is in het harde kalkgesteente een enorme kuil uitgesleten die plaatselijk tot 20 m diep is. Hij wordt opgesmukt met gigantische rotsblokken die onwaarschijnlijk zachte rondingen vertonen. Deze natuurlijke kuilen worden dolines genoemd; ze komen in België uitsluitend in de Viroinstreek voor. Naast de „Fondry” ligt een enig mooi kalkgrasland waar in de lente vooral de duizenden blauwe bloemhoofdjes van de zeldzame kogelbloem opvallen. Het ganse gebied is integraal beschermd en werd geklasseerd als natuurmonument. 5.2 Les Bornes Frontières 8 km. omgeving Mazée

Vrijdag 16 juni 6.1. l’Etang des Pairières 4 km. omgeving Oignies 6.2. Wandeling boven Vireux-Molhain 6.3. Fietsexcursie, van Olloy, naar Oignies over de oude trambaan, via Vierves Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 4 Wandeling Les Bornes 1.1  Datum: 11-06-17  Excursieleider: Leny Huitzing; 13 deelnemers  Heledagsexcursie van 7 km; hoogteverschil: van ca 200 tot 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: landschap, planten, vogels en insecten  Waardering: 7,5  Route: zie 1:25.000 wandelkaart Viroinval/ Carte de Promenades en/of Wandelgidsje La Viroinvaloise blz. 20-21, gemarkeerd met verticale bandering wit/rood/wit. Omdat de route langs de camping voert, zijn wij niet bij de kerk begonnen maar vanaf de camping.  ‘Les Bornes’ betekent grensstenen. Het gaat om de grens tussen Olloy en een andere gemeente.

Onze camping ligt op een plateautje dat Les Tris de Baimont heet. Even na 9.00 uur dalen we vanaf de camping af richting Olloy. Loek onderwijst de deelnemers over de varens en Wietse deelt zijn plantenkennis. Na enkele honderden meters nemen we de eerste afslag links waardoor we op de route van Les Bornes komen. Het met steenslag van kolenkalk ‘bestrate’ pad voert ons halverwege de helling van het dal van de Viroin ‘stroomopwaarts’ naar grofweg het westen. Aanvankelijk loopt het pad door het bos. Later wijkt het bos aan onze rechterhand en zien we over akkers en later over grasland de overzijde van het Viroinval. Nu er uitzicht is, vinden we het tijd voor een (koffie)pauze.

Halverwege de helling aan de overzijde van het dal zien we een kalksteengroeve. Op de loodrechte wand daarvan tekent zich de schaduw van een roofvogel af. Even later zien we die roofvogel ook echt: een rode wouw. Wietse maakt van de pauze gebruik om van een ca. 4m hoge rozenstruik enkele bloemen te bemachtigen.

Verder lopend langs de bloeiende bramen langs de bosrand, zien we regelmatig een Kleine Ijsvogelvlinder . Nu het pad niet meer is ‘bestraat’ met kolenkalksteenslag blijkt dat de bodem van klei is. Dat stemt overeen met wat ik van dit dal weet: de Viroin heef in de ‘schieferbodem’1 een breed dal uitgesleten - de Fagnes-Famenne veen te maken . (‘Fagnes’ heef overigens niets met hoogveen te maken, zo werd ons de volgende avond door Kurt Hofmans verteld.) In dit plaatselijk wel 20 km brede dal komen verspreid kalksteenheuvels voor: dat zijn de restanten van koraalrifen uit het Devoon. De steengroeve aan de overzijde is zo’n Devonisch koraalrif; op woensdag 15 juni zullen we daaromheen wandelen o.l.v Aart en op zoek gaan naar slakken.

Loek klautert omlaag naar een moerasje in de hoop daar nieuwe varens te vinden; die hoop is ijdel maar verderop vindt hij alsnog de Wijfesvaren.

De route voert ons uit het dal van de Viroin naar het zuiden over een met bomen overkluisd pad: loofos met een enkele Fijnspar. Gert ontdekt een boom met vreemde ‘pukkels’ maar dat is nog niet de ‘Arbre remarquable’ die de kaart ons beloof. Een blik op de kaart leert dat we nog lang niet zijn waar ik dacht te zijn; het is dan ook erg warm en we zien veel boeiende fora en fauna(sporen). Na een klim door het loofos lunchen we op ca 305m hoogte aan de rand van een Fijnsparaanplant.

1 ‘Schiefer’ is een verzamelnaam voor leisteenachtig gesteente dat onder hoge druk en niet al te hoge temperatuur bij gebergtevorming uit klei is ontstaan en bij verwering weer klei levert. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 5

Vervolgens naar de kam op ± 320m. Stukje Beukenbos waarna weer gemengd loofos. De Grande Randonnée slaat van onze route af en Wietse gaat op zoek naar de ‘Arbre remarquable’ die aan het begin van die afslag zou moeten staan. Of ie hem heef gevonden, is mij ontgaan.

Na de kam dalen we heel steil af langs een beekje de Nouée; het beekje is vrijwel droog, geen wonder: dit gebied beleef het droogste voorjaar sinds 1976. Waar het terrein afvlakt is een moerasje met leuke plantjes en vlinders. Na een stukje heel vlak fetspad – een voormalige spoorbaan – dalen we gestadig verder af. Meters lager links van het pad is een moeras met heel veel Wijfesvarens. We passeren een dode berk waarop heel veel zwammen: zijn het Berkendoders, Tonderzwammen of toch de Weerschijnzwam?

De laatste loodjes wegen zwaar met dit warme weer. Gelukkig zijn we vlakbij Olloy en zijn er vlinders te bewonderen: Keizermantel, Groot dikkopje, Kleine vos en Gehakkelde aurelia.

Terwijl we vanuit het zuiden een mooi uitzicht hebben op Olloy met zijn superslanke kerktoren, valt de groep uiteen. Enkele deelnemers krijgen een lif van Erik van Dijk waardoor de hoge klim naar de camping hun bespaard wordt. Vier deelnemers, waaronder ikzelf, belanden op een caféterras waar Koos trakteert; het lokale bier - de Super Blonde des Fagnes - smaakt er prima. Maar dan wacht ons nog de klim naar de camping……..

Al met al een vooral mooie wandeling met een variatie aan landschappen.

Wandeling Les Sept Frères 1.2  Datum: 11-06-17  Excursieleider: Dieuwke Bos; 6 deelnemers  ¾ dagsexcursie van 6 km; hoogteverschil: van ca 200 tot 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels en insecten  Waardering: 8

Het is 1.3km van de camping naar de kerk van Olloy, waar de excursie begint. Het kan te voet of met de auto. De weg is behoorlijk steil.

We waren met een kleine groep, maar er bleek veel kennis aanwezig: vogels, vlinders en planten. Dat was wel zo prettig, want van alles was er veel te zien.

De wandeling begint rechts van de kerk en wordt aangegeven door groene wiebertjes, de bordjes zijn duidelijk te vinden. Eerst een stukje langs huizen en weitjes en daarna het bos in. Halverwege een finke klim, maar prima te doen.

Er is veel te zien. Door de warmte en de zon zijn er veel actieve vlinders en libellen. Ze fadderen om ons heen, ik word er een beetje draaierig van. Maar het is wel fantastisch om al die beestjes te zien. Het gebrek aan bijzondere vogels wordt ruimschoots gecompenseerd. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 6

Het is rustig onderweg, we komen verder niemand tegen. Wij doen ook rustig aan, nemen overal de tijd voor, drinken uitgebreid koffie en lunchen ook uitgebreid, de krukken tegenover de bodembedekkers.

Om ½ 2 zijn we weer terug, ruimschoots op tijd om nog iets te drinken op een terrasje.

Het was een leuke groep en een gezellige, leerzame dag.

Halverwege de wandeling wordt duidelijk waarom de wandeling “Sept Frères” heet: een eik met 7 stammen staat naast het pad.

Wandeling La Croix Sauvage 1.3  Datum: 11-06-17  Excursieleider: Onno Kneepkens; 15 deelnemers  ¾ dagsexcursie van 5 km; hoogteverschil: van ca 200 tot 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels en insecten, slakken  Waardering: 8+

Met de Auto naar de kerk van Olloy, waar voldoende parkeergelegenheid is.

De wandeling is duidelijk aangegeven met bordjes met een gele liggende ruit en begint op het plein voor de kerk in Olloy. Het weer werkte mee: volop zon een een lichte bries; dus veel vlinders en andere bloemeninsecten en een laag tempo. De eerste stopzoekplaats was al de brug over de Viroin. Het oversteken van de weg is een riskante bezigheid, maar verder biedt de wandeling een prima en afwisselend parcours. De eerste 2,5km bood veel planten en vlinders. Zowel de koffiepauzeplaats (ca 10:45u) tegenover de steengroeve gaf een keur aan vlinders. Verderop een (Foo Erik van Dijk) andere steengroeve, die ook gebruikt wordt voor buitensport, met een mooi uitzicht. Daarna volgt een stuk door beuken-elzenbos met enkele dennen, waarin twee proto-historische archeologische sites zijn gelegen. Een serieus probleem kan het laatste stuk opleveren: de steile afdaling naar de weg en brug met veel keien, zeker bij regen of nat weer geen aanrader! Wij hebben veel planten, vlinders en andere insecten gezien en ook wat slakken. Landschappelijk een paar fraaie uitzichten. Een excursie die bij goed weer zeker is aanbevolen.

Het gezelschap was gemêleerd en bestond uit doorlopers, wandelaars en kruipers, die elkaar bij de pauzes weer tegenkwamen.

Om drie uur waren wij weer terug bij de brug...... en toen begon het te regenen. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 7

Di iirsi kring

Voorafgaandi aan di slakkinixfursiis gaf Aar iin “folligi” Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 8

Foto's Erik van Dijk Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 9

Wandeling bij Le Fondry des Chiens 2.1  Datum: 12-06-17, maandag  Excursieleider: ??; 11 deelnemers  ½ dagsexcursie van 5 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels en insecten, geologie  Waardering: 9

Met een aantal auto's naar Le Fondry.

Onder leiding van locale gids Kurt Hofmans (spreek uit Kurt, dus niet Koert), gespecialiseerd in insecten, sprinkhanen, krekels, wantsen, mieren, dagvlinders en planten en weet ook veel van vogels.

De wandeling ging over/door de Fondry des Chiens. Een gebied gevormd 365 miljoen jaar geleden door 2x overspoeling van zee met daardoor afzetting van sedimenten en wisselingen van klimaat, waardoor het is geworden tot wat het nu is.

Ein van di Dolinis bij di Fondry (foo Koos)

Kurt vertelde eerst over de ontstaansgeschiedenis van het gebied, waarna we op weg gingen. Steeds een (heel) klein stukje verder, want er was heel veel te zien op allerlei gebied. Ieders interesse kwam aan bod. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 10

Later daalden we af in 't gebied om fossielen te bekijken. Weer omhooggeklommen bekeken we op de heuvel rondom weer een veelheid aan planten in het kalkgrasland.

Door de tijd gedwongen hielden we op, maar de mensen hadden nog wel een tijd door kunnen gaan.

Wandeling bij Tienne Breumont 2.2  Datum: 12-06-17, maandag  Excursieleider: Aart van den Berg; 16 deelnemers  ½ dagsexcursie van 5 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: slakken  Waardering: 8

Met een aantal auto's zijn we om 9u vertrokken naar Nismes en liepen de wandeling Tienne Breumont. Het was dus een slakke(n)excursie en dat hebben we geweten. Al direct zat de slakkengang erin en die is er ook niet meer uitgegaan.

Vol enthousiasme werd er gezocht naar slakken en slakjes die we de eerste avond op de plaatjes tijdens de lezing gezien hadden. Het grote spul is niet zo moeilijk, maar dan wordt het millimeterwerk. Onno bleek er kijk op te hebben en kwam al snel met een Abida Secale, ofwel de Roggenkorrelslak aanzeten, een slakje dat bij ons niet voorkomt.

De weergoden waren ons gunstig gezind, maar ja, dan heb je geen naaktslakken.

Uiteraard werd er ook naar andere dingen gekeken, maar er moest toch wat doorgelopen worden, want om 13:30u was de volgende excursie. Vandaar dat we een stuk van de wandeling hebben afgesneden, maar al met al een mooie tocht.

Wandeling bij Tienne aux Paquis 2.3  Datum: 12-06-17, maandag  Excursieleider: Loek Batenburg; 15 deelnemers  1 dagsexcursie van 8 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels en insecten  Waardering: 8+

Met een aantal auto's rijden naar Nismes, in Nismes naar station daar parkeren en dan de groene vierkantjesroute lopen. Eerst door bos naar boven, dan kalkrijke grashellingen bezoeken (daarom was een afwijking van de standaardroute nodig richting steilrand). Steile afdaling terug naar Nismes.

Standaard sfeerverslag: Het was een interessante wandeling en de groep was erg gezellig.

Er was veel te zien, vooral botanisch. Een aanrader dus. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 11

Foto's Onno Poot Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 12

Wandeling bij Le Fondry des Chiens 3.1  Datum: 13-06-17, dinsdag  Excursieleider: Kurt Hofmans (niet het verslag); veel deelnemers  1 dagsexcursie van 1 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels en insecten  Waardering: 9

Met de auto van Olloy naar Nismes. In Nismes bij het bord “Fondry des Chiens” naar rechts. Deze borden volgen tot de 2de parkeerplaatss.

Van Nismes naar Matagne la Petite, camping “le Roi de la Fontaine”. Binnendoor via Dourbes of via de N99 over Treignes.

's Ochtends leidde Kurt (geen Koert) ons rond bij de Fondry des Chiens en over de omringende kalkgrashellingen. Hij begon met een overzicht van de geologische geschiedenis. Doordat de regen de kalk heef opgelost, zijn de kloven en gangen ontstaan. De mens heef de omgeving verder uitgegraven voor winning van ijzerhoudend zand, dat aangevoerd was door stromingen en hoge zeewaterstanden. Het zand erodeerde later, maar in de kloven bleef het zand achter.

Vervolgens wees Kurt op de bijzondere planten en dieren in deze omgeving, Daarna leidde hij ons rond in de kloof en over het kalkgrasland. Met groot enthousiasme wees hij planten en dieren aan. Ieder specimen dat we aandroegen bekeek en determineerde hij. Daarbij gebruikte hij zijn uitgebreide serie publicaties vol foto's met details. De lunch werd op de parkeerplaats gebruikt.

Voor de middag kwam de Tienne aux Pauquîs niet meer in aanmerking, omdat een deel van de groep daar al had rondgekeken. Na een lange rit over smalle en bochtige landweggetjes kwamen we aan bij camping “le Roi de la Fontaine”in Matagne la Petite. We bezochten een kalkgraslandhelling (privébezit) met speciale toestemming. De helling had een prachtige vegetatie en daarop levende fauna, dankzij beheer met schapenbegrazing. Als de zon doorkwam, was de helling heet. Om half vier hadden we alles goed bekeken. Tot verbazing van Kurt wilden we de excursie beëindigen; we waren vol van indrukken en moe.

Het was een fantastische ervaring om met Kurt de kalkgraslanden te verkennen, waarover hij zoveel weet en waarvan hij zoveel houdt.

Wandeling bij L'etang des Pairieres 3.2  Datum: 13-06-17, dinsdag  Excursieleider: Bert Tolsma; 15 deelnemers  3/4 dagsexcursie van 1 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: paddenstoelen, slakken  Waardering: 8

Vanaf de camping naar Oignies en vanaf de kerk de aangegeven route naar de vijver gelopen. Daar enige tijd gebleven ivm vlinders en libellen en daarna verder de +/- 4 km gelopen over een geheel verharde, smalle weg met weinig verkeer. Een fjne wandeling in een prettig gezelschap. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 13

Foto's Erik van Dijk Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 14

Wandeling langs de Viroin 4.1  Datum: 14-06-17, woensdag  Excursieleider: Lian; 14 deelnemers  3/4 dagsexcursie van 1 km; op een hoogte van ca 320+ NAP  Weer: warm en droog  Onderwerpen: slakken  Waardering: 8

Met de auto naar het begin van de wandeling. Vanaf de groeve net buiten Olloy gestart. Koffiepauze en lunchpauze aan het water. Op het heetst van de dag in de schaduw. Spannend vond ik de keuze door de tunnel (spoorweg) door 4 man of onduidelijk pad over de berg met 10 man in 3 kwartier, waar we 2 buxussen zagen.

Geen wanklank gehoord. Was leuk om leidster te zijn (met deze groep).

Foto's Hetti Pepping-Alers Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 15 Wandeling bij La Roche à l'Homme 4.2  Datum: 14-06-17, woensdag  Excursieleider: ?; ? deelnemers  1 dagsexcursie  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels, insecten  Waardering: 9

Met de auto naar het begin van de wandeling in Dourbes.

In Dourbes enige tijd gezocht naar een parkeerplaats bij de kerk. Gevonden, maar daarna vervolgprobleem: heel veel aanduidingen van gemarkeerde routes, die wel éénrichtingverkeer aangeven. Op de kaart cruciale gegevens net niet te zien door aanduidingen van bezienswaardigheden, waardoor de juiste loop van de wandelroute toch een speurtocht werd.

We kozen voor start rood-wit en zagen vrijwel meteen aan onze r-hand een picknickplaats aan de rivier. Onmiddellijk kwam een waterspreeuw in beeld. Waarvan we uitgebreid konden genieten. Ook de vele bosbeek- en weidebeekjufers en de vele vlinders, die daar aanwezig waren, maakten deze wandeling nu al tot een succes.

Vervolgens omhoog via de aanduiding “La Haute Roche” over een asfaltweg (met nauwelijks verkeer). Deels door bos, deels langs mooie graslanden. Topper was de vondst van 2 grote weerschijnvlinders, die zich te goed deden aan een hondendrol.

De terugweg over af en toe zeer steile bospaadjes leidde ons snel naar het dorpscentrum. Een poging om honing te kopen bij de “oude” watermolen liep op niets uit. Maar de vondst van de namaak Lourdesgrot in de muur van de begraafplaats was wel weer erg leuk. We arriveerden +/- 14.30uur op onze parkeerplaats en besloten alsnog een kijkje te gaan nemen bij La Roche à l'Homme. Hier snel de start van de wandeling gevonden maar helaas in het bos een markering gemist, zodat we niet bij het grote kruis op de berg kwamen, maar wel op prachtige kalkgraslanden met veel orchideeën en vlinders.

Terug bij de camping om 17uur.

Fietstocht Oignies Vierves Treignes 4.3  Datum: 14-06-17, woensdag  Excursieleider: Wietze; 9 deelnemers  3/4 dagsexcursie  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels, insecten  Waardering: 8+

De fetstocht start vanaf de camping en gaat via Olloy naar Oignies over een mooi fetspad (oude spoorlijn) verder naar Treignes, langs de nog in gebruik zijnde spoorlijn en langs de Viroin terug. Afstand 25,7km met max snelheid 37km/u maar gemiddeld 5,4km/u. Totale stijging 419meter. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 16

Di giridin roui

Het was gezellig. Een mooie gevarieerde route, soms Maar ofh ook waarnimin (foo Koos) wel wat stijl, maar iedereen kwam elke keer toch steeds boven (en weer beneden). 1 keer was de stijging zelfs 13%. Het laatste stuk was een soort Mountainbikeroute, spannend en leuk. Onderweg op een mooie picknickplaats geluncht.

Thuisgekomen gedoucht onder een buitendouche, zodat alle zweet en vuil snel afgespoeld was.

Foto's Erik van Dijk Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 17

Wandeling bij le Fondry des Chiens 5.1  Datum: 15-06-17, donderdag  Excursieleider: Ellie de Vrijer; 4 deelnemers  1/2 dagsexcursie  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels, insecten  Waardering: 8

Met de auto richting Nismes.

Voor mij een van de mooiste wandelingen. Via enig zoeken van de juiste kleur bewegwijzering, het rood was in de zon oranje geworden, liepen we langs het kasteeltje van Nismes door een prachtig aangelegd park. Weinig planten en slakjes, maar een genot om met 30 graden in de schaduw te lopen. Boven had je een prachtig uitzicht over Nismes en met de begrafenisklokken van de kerk en een heuse dodenmars op de achtergrond, werd iemand naar zijn laatste rustplaats gebracht.

Prachtige weides met bloemen en vlinders en een geweldig uitzicht. Omdat er om 12u onweer was voorspeld en dat maar niet kwam, hebben we vlakbij le Fondry des Chiens geluncht. De kloof was schiterend en Aart was er niet uit te krijgen. Vanwege dat voorspelde onweer toch maar doorgelopen en gelukkig toch weer met z'n vieren thuisgekomen.

Een heerlijke en rustige wandeling waarbij je ook weer wat nader tot elkaar komt middels gesprekken die de deelnemers zo met elkaar hebben.

Wandeling bij Les Bornes Frontières 5.2  Datum: 15-06-17, donderdag  Excursieleider: Koos ; 19 deelnemers  3/4 dagsexcursie  Weer: warm en droog  Onderwerpen: planten, vogels, insecten, vissen, slakken, zwammen  Waardering: 8 +/- 2

Van af het kamp in konvooi met 5 auto's via Treignes naar en over de N963 naar de picknickplaats langs het oude spoor bij Mazée, nog net in België, echter in Frankrijk beland zonder zicht op de picknick, gekeerd en bij een geologisch monument gestopt en gestald naast de weg.

Na een stukje over de N988 gelopen, alweer gestopt (+/- 100m'gelopen) op de brug over de Viroin, alwaar de eerste opmerkelijke vondst werd gedaan ….... een prachtige vlinder die door Guda geduid gaat worden.Stukje verder links het pad in tegen de blauwgeruite route in. Behalve schrijver dezes, deed ieder van de overige 18 medelopers hun ontdekkingen, zoals Loek met bijzondere varens. We besloten niet te klimmen maar zo dicht mogelijk langs de Viroin te blijven waar we Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 18 onderweg de prachtige eerstgevonden vlinder op een hompje poep konden en mochten bekijken en vastleggen in bits.

De koffiepauze was op een hoger gelegen open stuk pad met mooi uitzicht. Na wat verder lopen iets over 12 de rivier overgestoken over een bruggetje ….. dus weer kijken in het water. Iets verderop was een mooie vrije picknickplek in de schaduw vlak naast een afakking/omloop van de Viroin.

Enkelen gingen hier de voeten koelen en nog wat meer....

Na de maaltijd een stukje terug op onze schreden, bruggetje weer over en rechtsom het pad op richting weg. Aldaar overlegd hoe verder. Uiteindelijk is deze keuze toch weer anders Kofipauzeii (foo Koos) uitgepakt en ipv door het droge bos de omloop 'gele ruiten' te doen, zijn we over het pad langs de schapenhelling gegaan met +/- 1km prachtig uitzicht over de eerder gelopen route.

Het laatste stuk bracht ons 2 mooie snoepjes: de eerste was een prachtige nachtvlinder in Berkentakgewaad, door Onno uit een boom geschud in een wite paraplu.

En bijna aan 't eind van de totale wandeling van 6,4km, trofen we de kers op de taart in de vorm van een zeldzame parasiet ….. Leny en Wietze zullen hier meer over zeggen …. per slot vergeet ik steeds de bijbehorende namen.

En ….... ondanks een lichte dreiging, bleef onweer uit.

Punt, Koos

Foto's Onno Kneepkens Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 19

Wandeling bij Oignies en Thierache 6.1  Datum: 16-06-17, vrijdag  Excursieleider: Muriel Kommer ; 11 deelnemers  1/2 dagsexcursie  Weer: bewolkt en droog  Onderwerpen: planten, vogels, insecten  Waardering: rv

Met de auto naar de parkeerplaats in Oignies en Thierache alwaar we om 9:30u met 11 deelnemers vertrokken. Het was bewolkt en niet al te warm, dus goed wandelweer. Bij het verlaten van het dorp komen de foristen meteen aan hun trekken.

In een laag tempo wandelen we naar de étang. Soms wordt er gestopt om een vlinder of vogel op naam te brengen.

Rond 11u komen wij bij Étang de la Vallée des Prés aan. Het is tijd voor de koffiepauze. We wachten op de zon, maar omdat die zich maar niet liet zien, liep de koffiepauze over in de lunchpauze. In groepjes werd er om de étang gewandeld.

De achterblijvers discussieerden over koraaljufertjes, kanovaren, geologie. Van Wietze kregen we informatie over de bospaardestaart. Een soort die je uit elkaar kunt trekken en daarna weer in elkaar.... een soort Lego. Een visser vertelde mij dat er maandelijks 100 forellen worden uitgezet.

Om 12:30u vertrokken we weer. De vlinders waren gekomen en dus tijd om ze op naam te brengen.

Om ongeveer 14u waren we weer terug op de parkeerplaats in Oignies. Het was weer een leuke, leerzame en gezellige excursie. Met een beetje triest gevoel stap ik in de auto ….. het was immers de laatste excursie van dit mooie kamp.

Wandeling boven Vireux-Molhain 6.2  Datum: 16-06-17, vrijdag  Excursieleider: Loek en Geertje ; 11 deelnemers  1/2 dagsexcursie  Weer: bewolkt en droog  Onderwerpen: planten met name varens  Waardering: rv

Met de auto naar Molhain. In het dorp Molhain namen we aan het eind van de doodlopende straat een paadje langs de berghelling naar het uitzichtpunt over de Maas. Eigenlijk niet om van het mooie uitzicht te genieten, maar voor een vindplaats van de Noordse Streepvaren. Na fink zoeken vonden we ongeveer 9 erg verdroogde polletjes op de rotsen en hogerop nog een groen polletje. De Noordse Streepvaren houdt wel van wat zon, maar nu had 't er wat teveel van gehad. Er zijn een paar vindplaatsen van de Noordse Streepvaren in de Franse Ardennen. Hij komt ook voor in het gebied van ons kamp in België, maar wil zure rotsen. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 20 Fietstocht Oignies Treignes Nismes 6.3  Datum: 16-06-17, vrijdag  Excursieleider: Leny en Koos; 2 deelnemers  3/4 dagsexcursie  Weer: warm en droog  Onderwerpen: alles  Waardering: 8+

Op de laatste dag van het kamp wilde Leny nog wel een fetstocht ondernemen en Koos wilde graag ook weer op de fets stappen. Zo gezegd zo gedaan. Getweeën op weg gegaan om de zelfde fetstocht te maken als excursie 4.3, echter voor Leny was het nieuw. De gps van Koos bevate nog het kruimelspoor van de eerdere tocht, zodat het een makkie was de route te volgen. Onderweg heef Leny enkele planten gedetermineerd, terwijl Koos de omgeving schouwde en ook bewonderend een arbre remarquable bekeek tijdens een korte fetsstop.

Toen we weer arriveerden in Olloy stelde Leny voor een stukje door te rijden naar de kleine tegenhanger van de Fondry des Chiens vlakbij Nismes: La Roche Trouée, dus fetsten we langs de doorgaande weg (N99) heuvelopwaarts. Aangekomen hebben we de fetsen geparkeerd en gaan we verder te voet. Ook hier zijn de karstverschijnselen als dolines te bewonderen, dus goed op onze tellen passen met die gaten in de grond, want gelukkig doen ze hier niet aan hekjes en waarschuwingsborden...... maar je moet hier geen droppings doen wanneer het donker is...… Vanaf hier kregen we ook een mooi zicht op de kalkhelling met schapen van de Fondry.

Teruggekomen bij onze fetsen vonden we het volgende bericht:

Dag jongilui,

Hibbin jullii ook di Wildi Wii gizeiiin (parasiair op wildi Marjoliin)? Hi is vlakbij hi hoogsi pun van di hiuvil. Wanniir ji irugrijd naar Olloy, saa hi a/d linkirkan in di birm +/- 150m hiirvandaan. Daar ook +/- 15 dambordjis gizeiiin. Kijk wil ui bij hi ovirsikin. Viil plizeiiir nog.

Groi, Lian.

Nu, we hebben de notitie ter harte genomen en zijn lopend langs de weg teruggegaan en na 300m zag Leny de Wilde Weit en moest toen liggend in de greppel de WW op de korrel nemen.

Voldaan fetsten we even later hellingafgaand weer richting Olloy en daarna zwetend en pufend omhoog naar de camping...... alwaar voor Koos de buitendouche weer werd opgesteld. Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 21

Culinaire excursie 6.4

Ter afsluiting van het KNNV kamp in de Ardennen.

In de Ardennen was het genieten geblazen Ja ook de deelnemers bleven mij verbazen Specialisten in grassen en bloemen Die ze zelfs in het latijn wisten te benoemen Ook in varens was er een groot expert Geen greppel te diep, geen varen te ver In het latijn klonken deze namen als een liefdeslied O daar weer een steenbreekvaren, je zag dat hij intens geniet Diep door de knieën voor een orchidee van zeldzame pracht Ogen die staalden, wie heef zo iets moois bedacht ( bij de schrijver bekend ) Susanne met de mooie ogen, een alt viooltje in het gras Wat geweldig dat dit kwam naast onze pas Een waterspreeuw o kom er eens kijken Maar hij is zo weer verdwenen, daar mag je dan niet over zeik…… ( dichterlijk vrijheid ) Wij vonden ook rechtsom gedraaide slakken Met dunne afgevlakte of kleurrijke vlakken Met veel geduld werden ze gezocht en bekeken In dit tempo duurt ons kamp zeker nog 2 weken De gemiddelde snelheid van een slak in het gras Kwam alle natuurvrienden heel goed van pas 400 m in meer dan 4 uur Maar, het begon te wennen op den duur Om 8 uur was er choc, een 60 jarige traditie Het ging bijna op, Erik dronk alles nog even weg dat was zijn traditie De avonturen van de dag werden geëvalueerd O jee, o jee wat heb ik in één week veel geleerd Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 22

70 soorten planten,bloemen, vlinders grassen en vogels elke dag Ja het was weer een dag met een goud randje met een tevreden lach Onze voorziter wist steeds het spreekuur tot 9 uur te halen 5 minuten er over, dat vindt zij eigenlijk zondig en balen Maria presenteerde standvastig de nieuwe dagplannen En natuurlijk wie al de taken gaat bemannen ( bevrouwen ) Leiders werden aangesteld de formulieren uitgedeeld Nee in het KNNV kamp is er niemand die zich verveelt Als afsluiting een mooie maaltijd met elkaar Ja het was lekker, het maakte de verwachting meer dan waar Heeeeeeeeeeeeel veel geleerd,maar ook al weer veel vergeten Toch zit het ergens verstopt hoe die kleine wonderen der natuur heten Maar ik heb genoten van de mensen en de natuur Dit vraagt veel zorg op de korte en lange duur Dank voor al het goede in deze Ardennen-week Het maakte dat ik met andere ogen naar al die wonderen keek.

Gerard den Oudendammer.

Aanvoir van hi galginmaal Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 23

De camping Foto's Onno Kneepkens

Nismis (foo Erik van Dijk) Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 24

Vogellijst KNNV-kamp Viroinval 10-17 juni 2017 datum .. juni 11 12 13 14 15 16 excursienr. k* 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 6.1 6.2** Grote Canadese Gans Branta canadensis x Wilde Eend Anas platyrhynchos x x x x x Fazant Phasianus colchicus x x Aalscholver Phalacrocorax carbo x x x x Blauwe Reiger Ardea cinerea x x x x Zwarte Ooievaar Ciconia nigra x x Wespendief Pernis apivorus x x x x x x Rode Wouw Milvus milvus x x Sperwer Accipiter nisus x Buizerd Buteo buteo x x x x x x x x x x x x Torenvalk Falco tinnunculus x Slechtvalk Falco peregrinus x Houtsnip Scolopax rusticola x Witgat Tringa ochropus x Holenduif Columba oenas x Houtduif Columba palumbus x x x x x x x x x x Turkse Tortel Streptopelia decaocto x x x x x x x x x x x Bosuil Strix aluco x Gierzwaluw Apus apus x x x x x x x x x x x x IJsvogel Alcedo atthis x x x Groene Specht Picus viridis x x x x x x x x x Zwarte Specht Dryocopus martius x x x Grote Bonte Specht Dendrocopos major x x x x x x x x Middelste Bonte Specht Dendrocopos medius x x x x Wielewaal Oriolus oriolus x Ekster Pica pica x x x x x x x x x x x x Gaai Garrulus glandarius x x x x x x x x x Kauw Corvus monedula x x x x x x Zwarte Kraai Corvus corone x x x x x x x x x x Raaf Corvus corax x Goudhaan Regulus regulus x x x x x Vuurgoudhaan Regulus ignicapilla x x x x x x x x x x Pimpelmees Cyanistes caeruleus x x x x x x x x x Koolmees Parus major x x x x x x x x x Kuifmees Lophophanes cristatus x x x x x Zwarte Mees Periparus ater x x x x Matkop Poecile montanus x x x x x Glanskop Poecile palustris x x x x Oeverzwaluw Riparia riparia x Boerenzwaluw Hirundo rustica x x x x x x x x x x x Huiszwaluw Delichon urbicum x x x x x x x x x x x x Staartmees Aegithalos caudatus x x x x Fluiter Phylloscopus sibilatrix x x x Tjiftjaf Phylloscopus collybita x x x x x x x x x x x x x x x Fitis Phylloscopus trochilus x x x x x x x x x x x x Braamsluiper Sylvia curruca x x x x Grasmus Sylvia communis x x x x x x x

*k: op/vanaf/nabij kampterrein **6.2 excursie Loek/Geertje in/bij Molhain (Fr) Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 25

Vogellijst KNNV-kamp Viroinval 10-17 juni 2017 datum .. juni 11 12 13 14 15 16 excursienr. k* 1.1 1.2 1.3 2.1 2.2 2.3 3.1 3.2 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 6.1 6.2** Tuinfluiter Sylvia borin x x x x x x x x x x x x Zwartkop Sylvia atricapilla x x x x x x x x x x x x x x x x Bosrietzanger Acrocephalus palustris x x x Boomklever Sitta europaea x x x x x x x x x x x x x Boomkruiper Certhia brachydactyla x x x x x x x x x x x x Winterkoning Troglodytes troglodytes x x x x x x x x x x x x x Spreeuw Sturnus vulgaris x x x x x x x Waterspreeuw Cinclus cinclus x x Merel Turdus merula x x x x x x x x x x x x x x Zanglijster Turdus philomelos x x x x x x x x x x x x x Grote Lijster Turdus viscivorus x x Grauwe Vliegenvanger Muscicapa striata x Roodborst Erithacus rubecula x x x x x x x x x x x x x Nachtegaal Luscinia megarhynchos x x Zwarte Roodstaart Phoenicurus ochruros x x x x x x x x x x x Gekraagde Roodstaart Phoenicurus phoenicurus x x x x x x Roodborsttapuit Saxicola rubicola x x x x Heggenmus Prunella modularis x x x x x x Huismus Passer domesticus x x x x x x x x x x x Ringmus Passer montanus x Grote Gele Kwikstaart Motacilla cinerea x x x Witte Kwikstaart Motacilla alba x x x x x x x x Boompieper Anthus trivialis x x x x x x x x x Vink Fringilla coelebs x x x x x x x x x x x x x x x Groenling Chloris chloris x x x x x x x Putter Carduelis carduelis x x x x x x Kneu Linaria cannabina x x x x Kruisbek Loxia curvirostra x Goudvink Pyrrhula pyrrhula x x x x x Appelvink Coccothraustes coccothraustes x x x Geelgors Emberiza citrinella x x x x x x x x

*k: op/vanaf/nabij kampterrein **6.2 excursie Loek/Geertje in/bij Molhain (Fr) Loek Batenburg Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 26

Plantenlijst Viroinval Korte toelichting

Totaal zijn er 377 plantensoorten genoteerd. Deze zijn weergeven in een tabel die overeenkomt met de indeling van Heukels, FLORA van Nederland, 23e druk en is gesorteerd op familie en dan op wetenschappelijke naam. Hierdoor staan bv. alle sporenplanten en orchideeën bij elkaar. De nummering van excursiekolommen komt overeen met het excursie0verzicht. (zie elders in het verslag)

Kijken we bv. naar de orchideeen, totaal 13 soorten dan zijn de meeste soorten gevonden tijdens de excursie naar Le Fondry des Chiens (exc: 2.1 en 3.1a) met 5 soorten, kalkhelling bij Matagne-la-Petite (exc: 3.1b) ook met 5 soorten en La Tienne aux Paquis, Nismes (exc: 2.3) met 4 soorten. Dit komt door de kalkrijke ondergrond. Tijdens de excursie van Kurt Hofmans hebben we hiervan kunnen genieten.

Kijken we naar de plantensoorten die meest genoteerd zijn, dan zien we dat Steenbreekvaren 9 keer is genoteerd en Amandelwolfsmelk en Kleine pimpernel 8 keer. Het zijn plantensoorten die gemakkelijk te herkennen zijn en dat ze in Nederland niet zo vaak worden gezien.

Een aantal soorten:

Eikvaren. In de plantenlijst is er geen verschil gemaakt tussen de Gewone eikvaren en de Brede eikvaren. Het verschil is alleen met behulp van een microscoop goed te bepalen aan hand van de sporangiën.

Kogellook, een plant van de kalkgraslanden komt in Nederland niet voor en staat ook niet in de FLORA van Nederland.

Japanse duizendknoop, een invasieve exoot zagen we regelmatig in de wegbermen. Dit was goed te zien tijdens de fietsexcursie. Soms zag je plakkaten van meer dan 10 meter.

Kartuizer anjer is op twee plekken gevonden. Omdat er maar weinig bloempjes waren die bij elkaar staan leverde determinatie wat problemen op. Het beste kenmerk is de lengte van bladschede en de bloemen hebben bijna geen vlekken.

Ruig viooltje. Deze soort is ook gebonden aan de kalkrijke graslanden. Het is te herkennen aan de behaarde bladschijf en bladsteel die even lang zijn als de dikte van steel.

Smal vlas. Deze vlassoort met witte bloemen is ook gebonden aan een droge kalkrijke ondergrond zoals tijdens de excursie naar Le Fondry des Chiens.

Rood peperboompje. Deze soort is gebonden aan de kalkrijke bossen en is vegetatief te onderscheiden van Amandelwolfsmelk door het melksap dat vrij komt tijdens het breken van het blad.

Liggende ereprijs. Deze soort is gevonden op twee plekken. Bij Le Fondry des Chiens waren vruchten steriel en bij La Tienne aux Paquis niet.

Heuvelaardbei, Fragaria viridis. In eerste instantie denk je dat het een bosaardbei is. Maar als je beter kijkt klopt het niet. Het blad is aan de onderkant zilverachtig behaard. Deze soort komt in Nederland niet voor en is gebonden aan kalkrijke graslanden.

Wytze Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 27

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Equisetum arvense Heermoes X Equisetaceae Equisetum sylvaticum Bospaardenstaart X Equisetaceae Pteridium aquilinum Adelaarsvaren X X X Dennstaedtiaceae Polypodium vulgare s.l. Gewone eikvaren s.l. X X X X X X X Polypodiaceae Geschubde Dryopteris affinis mannetjesvaren X Dryopteridaceae Dryopteris carthusiana Smalle stekelvaren X X X X X X Dryopteridaceae Dryopteris dilatata Brede stekelvaren X Dryopteridaceae Dryopteris filix-mas Mannetjesvaren X X X X X X Dryopteridaceae Polystichum aculeatum Stijve naaldvaren X X X Dryopteridaceae Asplenium adiantum-nigrum Zwartsteel X X X Aspleniaceae Asplenium ruta-muraria Muurvaren X X X X X Aspleniaceae Asplenium scolopendrium Tongvaren X X X X X Aspleniaceae Asplenium septentrionale Noordse streepvaren X Aspleniaceae Asplenium trichomanes Steenbreekvaren X X X X X X X X X Aspleniaceae Athyrium filix-femina Wijfjesvaren X X Athyriaceae Cystopteris fragilis Blaasvaren X Athyriaceae Rechte Gymnocarpium robertianum driehoeksvaren X Athyriaceae Pinus nigra var. nigra Oostenrijkse den X Pinaceae Juniperus communis Jeneverbes X Cupressaceae Arum maculatum Gevlekte aronskelk X X X Araceae Paris quadrifolia Eenbes X X Melanthiaceae Colchicum autumnale Herfsttijloos X X X Colchicaceae Anacamptis pyramidalis Hondskruid X Orchidaceae Cephalanthera damasonium Bleek bosvogeltje X X Orchidaceae Coeloglossum viride Groene nachtorchis X Orchidaceae Bruinrode Epipactis atrorubens X Orchidaceae wespenorchis Epipactis helleborine Brede wespenorchis X X X Orchidaceae Gymnadenia conopsea Grote muggenorchis X X Orchidaceae Himantoglossum hircinum Bokkenorchis X Orchidaceae Listera ovata Grote keverorchis X Orchidaceae Neottia nidus-avis Vogelnestje X X Orchidaceae Ophrys apifera Bijenorchis X Orchidaceae Ophrys fuciflora Hommelorchis X Orchidaceae Welriekende Platanthera bifolia X X X X Orchidaceae nachtorchis Platanthera montana Bergnachtorchis X X X Orchidaceae Iris pseudacorus Gele lis X X Iridaceae Convallaria majalis Lelietje-van-dalen X X Asparagaceae Hyacinthoides non-scripta Wilde hyacint X Asparagaceae Gewone Polygonatum multiflorum X X X X X Asparagaceae salomonszegel Welriekende Polygonatum odoratum X X X Asparagaceae salomonszegel Polygonatum verticillatum Kranssalomonszegel X Asparagaceae Allium sphaerocephalon Kogellook X X X Alliaceae Allium ursinum Daslook X Alliaceae Allium vineale Kraailook X X X Alliaceae Typha latifolia Grote lisdodde X Typhaceae Juncus effusus Pitrus X X Juncaceae Juncus inflexus Zeegroene rus X Juncaceae Juncus tenuis Tengere rus X X Juncaceae Luzula luzuloides Witte veldbies X Juncaceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 28

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Luzula sylvatica Grote veldbies X Juncaceae Carex appropinquata Paardenhaarzegge X Cyperaceae Carex caryophyllea Voorjaarszegge X Cyperaceae Carex digitata Vingerzegge X X Cyperaceae Carex echinata Sterzegge X Cyperaceae Carex flacca Zeegroene zegge X X Cyperaceae Carex hostiana Blonde zegge X Cyperaceae Carex oederi subsp. Geelgroene zegge X Cyperaceae oedocarpa Carex otrubae Valse voszegge X X Cyperaceae Carex ovalis Hazenzegge X Cyperaceae Carex pallescens Bleke zegge X X Cyperaceae Carex panicea Blauwe zegge X Cyperaceae Carex pendula Hangende zegge X Cyperaceae Carex pilulifera Pilzegge X Cyperaceae Carex remota IJle zegge X X X X Cyperaceae Carex spicata Gewone bermzegge X Cyperaceae Carex sylvatica Boszegge X X X X X X Cyperaceae Scirpus sylvaticus Bosbies X Cyperaceae Agrostis stolonifera Fioringras X Poaceae Anthoxanthum odoratum Gewoon reukgras X Poaceae Arrhenatherum elatius Glanshaver X X Poaceae Brachypodium pinnatum Gevinde kortsteel X Poaceae Brachypodium sylvaticum Boskortsteel X X Poaceae Briza media Bevertjes X X Poaceae Cynosurus cristatus Kamgras X X Poaceae Dactylis glomerata Kropaar X Poaceae Danthonia decumbens Tandjesgras X Poaceae Elymus caninus Hondstarwegras X X X X X Poaceae Festuca lemanii Groot schapengras X Poaceae Koeleria macrantha Smal fakkelgras X X Poaceae Melica nutans Knikkend parelgras X X Poaceae Eenbloemig Melica uniflora parelgras X X X X Poaceae Milium effusum Bosgierstgras X X Poaceae Phleum pratense Timoteegras s.l. X X Poaceae Poa compressa Plat beemdgras X X Poaceae Poa nemoralis Schaduwgras X X X X X Poaceae Rostraria cristata Klein fakkelgras X Poaceae Sesleria albicans Blauwgras X X Poaceae Trisetum flavescens Goudhaver X X Poaceae Gewimperd Vulpia ciliata X Poaceae langbaardgras Anemone nemorosa Bosanemoon X X X X X X X Ranunculaceae Aquilegia vulgaris Wilde akelei X Ranunculaceae Clematis vitalba Bosrank X X X X X X Ranunculaceae Helleborus foetidus Stinkend nieskruid X X X X X Ranunculaceae Ranunculus acris Scherpe boterbloem X X Ranunculaceae Ranunculus auricomus Gulden boterbloem X Ranunculaceae Ranunculus bulbosus Knolboterbloem X Ranunculaceae Ranunculus flammula Egelboterbloem X X Ranunculaceae Vlottende Ranunculus fluitans X Ranunculaceae waterranonkel Ranunculus polyanthemos s.l. Bosboterbloem s.l. X Ranunculaceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 29

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Chelidonium majus Stinkende gouwe X Papaveraceae Fumaria officinalis Gewone duivenkervel X Papaveraceae Papaver dubium Bleke klaproos X Papaveraceae Papaver rhoeas Grote klaproos X X Papaveraceae Pseudofumaria lutea Gele helmbloem X X Papaveraceae Buxus sempervirens Palmboompje X X Buxaceae Japanse Fallopia japonica X Polygonaceae duizendknoop Persicaria bistorta Adderwortel X X Polygonaceae Persicaria hydropiper Waterpeper X Polygonaceae Rumex conglomeratus Kluwenzuring X X X Polygonaceae Rumex crispus Krulzuring X X Polygonaceae Rumex obtusifolius Ridderzuring X Polygonaceae Rumex sanguineus Bloedzuring X Polygonaceae Rumex scutatus Spaanse zuring X X Polygonaceae Arenaria serpyllifolia Gewone zandmuur X X Caryophyllaceae Dianthus armeria Ruige anjer X Caryophyllaceae Dianthus carthusianorum Karthuizer anjer X X Caryophyllaceae Dianthus deltoides Steenanjer X Caryophyllaceae Moehringia trinervia Drienerfmuur X Caryophyllaceae Sagina apetala Donkere vetmuur X Caryophyllaceae Sagina nodosa Sierlijke vetmuur X X X X X Caryophyllaceae Silene dioica Dagkoekoeksbloem X X X X X X Caryophyllaceae Echte Silene flos-cuculi koekoeksbloem X Caryophyllaceae Avondkoekoeksbloe Silene latifolia subsp. alba m X Caryophyllaceae Silene nutans Nachtsilene X Caryophyllaceae Stellaria graminea Grasmuur X X X X Caryophyllaceae Stellaria holostea Grote muur X X Caryophyllaceae Stellaria nemorum Bosmuur X Caryophyllaceae Chenopodium bonus- henricus Brave hendrik X Amaranthaceae Viscum album Maretak X X Santalaceae Ribes rubrum Aalbes X Grossulariaceae Ribes uva-crispa Kruisbes X X X X Grossulariaceae Chrysosplenium Paarbladig goudveil X Saxifragaceae oppositifolium Sedum acre Muurpeper X Crassulaceae Sedum album Wit vetkruid X X X X Crassulaceae Sedum forsterianum Sierlijk vetkruid X X X Crassulaceae Sedum rupestre Tripmadam X Crassulaceae Parthenocissus inserta Valse wingerd X X Vitaceae Erodium cicutarium Reigersbek X Geraniaceae Geranium columbinum Fijne ooievaarsbek X Geraniaceae Slipbladige Geranium dissectum X X X Geraniaceae ooievaarsbek Geranium pyrenaicum Bermooievaarsbek X X X Geraniaceae Geranium robertianum Robertskruid X X X Geraniaceae Geranium sanguineum Bloedooievaarsbek X Geraniaceae Geranium sylvaticum Bosooievaarsbek X X Geraniaceae Chamerion angustifolium Wilgenroosje X X X X Onagraceae Circaea lutetiana Groot heksenkruid X Onagraceae Beklierde Epilobium ciliatum X Onagraceae basterdwederik Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 30

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Epilobium montanum Bergbasterdwederik X X X Onagraceae Viltige Epilobium parviflorum basterdwederik X Onagraceae Euonymus europaeus Wilde kardinaalsmuts X Celastraceae Populus tremula Ratelpopulier X Salicaceae Salix fragilis Kraakwilg X Salicaceae Salix purpurea Bittere wilg X Salicaceae Viola hirta Ruig viooltje X Violaceae Donkersporig Viola reichenbachiana X Violaceae bosviooltje Bleeksporig Viola riviniana X Violaceae bosviooltje Euphorbia amygdaloides Amandelwolfsmelk X X X X X X X X Euphorbiaceae Euphorbia cyparissias Cipreswolfsmelk X X X Euphorbiaceae Euphorbia helioscopia Kroontjeskruid X X Euphorbiaceae Kruisbladige Euphorbia lathyrus X Euphorbiaceae wolfsmelk Mercurialis perennis Bosbingelkruid X X X Euphorbiaceae Hypericum hirsutum Ruig hertshooi X X X Hypericaceae Hypericum maculatum Gevlekt hertshooi s.l. X Hypericaceae Hypericum perforatum Sint-Janskruid X X X X Hypericaceae Hypericum pulchrum Fraai hertshooi X X Hypericaceae Linum catharticum Geelhartje X X X X X X Linaceae Linum tenuifolium Smal vlas X Linaceae Oxalis acetosella Witte klaverzuring X X X X Oxalidaceae Anthyllis vulneraria Wondklaver X Fabaceae Astragalus glycyphyllos Hokjespeul X X X Fabaceae Genista tinctoria Verfbrem X X X X X Fabaceae Genistella sagittalis Pijlbrem X Fabaceae Hippocrepis comosa Paardenhoefklaver X X Fabaceae Lathyrus latifolius Brede lathyrus X Fabaceae Lathyrus linifolius Knollathyrus X X Fabaceae Lathyrus pratensis Veldlathyrus X X Fabaceae Lotus corniculatus Gewone rolklaver X X Fabaceae Lotus pedunculatus Moerasrolklaver X Fabaceae Medicago lupulina Hopklaver X X X X Fabaceae Melilotus albus Witte honingklaver X Fabaceae Goudgele Melilotus altissimus X Fabaceae honingklaver Citroengele Melilotus officinalis X X X Fabaceae honingklaver Ononis repens subsp. repens Kruipend stalkruid X Fabaceae Trifolium campestre Liggende klaver X Fabaceae Trifolium dubium Kleine klaver X Fabaceae Trifolium medium Bochtige klaver X Fabaceae Trifolium pratense Rode klaver X X Fabaceae Trifolium repens Witte klaver X X Fabaceae Vicia cracca Vogelwikke X X Fabaceae Vicia sepium Heggenwikke X X X X X X Fabaceae Bittere Polygala amarella X Polygalaceae vleugeltjesbloem Polygala calcara Kalkvleugeltjesbloem X Polygalaceae Polygala comosa Kuifvleugeltjesbloem X X Polygalaceae Gewone Polygala vulgaris X X X X Polygalaceae vleugeltjesbloem Agrimonia eupatoria Gewone agrimonie X X Rosaceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 31

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Welriekende Agrimonia procera X X Rosaceae agrimonie Geelgroene Alchemilla xanthochlora X X Rosaceae vrouwenmantel Crataegus laevigata Tweestijlige meidoorn X X Rosaceae Crataegus monogyna Eenstijlige meidoorn X X Rosaceae Filipendula ulmaria Moerasspirea X X X X Rosaceae Fragaria vesca Bosaardbei X X X Rosaceae Fragaria virides Heuvelaardbei X Rosaceae Geum macrophyllum Groot nagelkruid X Rosaceae Geum urbanum Geel nagelkruid X X X X Rosaceae Potentilla anserina Zilverschoon X X Rosaceae Potentilla argentea Viltganzerik X X X Rosaceae Potentilla erecta Tormentil X X Rosaceae Potentilla reptans Vijfvingerkruid X X X X X Rosaceae Potentilla tabernaemontani Voorjaarsganzerik X X Rosaceae Prunus avium Zoete kers X Rosaceae Prunus spinosa Sleedoorn X X Rosaceae Rosa arvensis Bosroos X Rosaceae Rosa canina Hondsroos X X X Rosaceae Rosa pimpinellifolia Duinroos X Rosaceae Rosa rubiginosa Egelantier X Rosaceae Rosa tomentosa Viltroos X Rosaceae Rubus caesius Dauwbraam X Rosaceae Rubus idaeus Framboos X Rosaceae Sanguisorba minor s.l. Kleine pimpernel s.l. X X X X X X X X Rosaceae Sorbus aucuparia Wilde lijsterbes X X Rosaceae Sorbus torminalis Elsbes X Rosaceae Rhamnus cathartica Wegedoorn X Rhamnaceae Humulus lupulus Hop X Cannabaceae Quercus robur Zomereik X X Fagaceae Carpinus betulus Haagbeuk X X Betulaceae Corylus avellana Hazelaar X X X Betulaceae Reseda luteola Wouw X X Resedaceae Alliaria petiolata Look-zonder-look X X Brassicaceae Arabis hirsuta subsp. hirsuta Ruige scheefkelk s.s. X Brassicaceae Barbarea stricta Stijf barbarakruid X Brassicaceae Barbarea vulgaris Gewoon barbarakruid X Brassicaceae Cardamine flexuosa Bosveldkers X X Brassicaceae Hesperis matronalis Damastbloem X X Brassicaceae Malva moschata Muskuskaasjeskruid X X X Malvaceae Helianthemum nummularium Geel zonneroosje X X X X X X Cistaceae Daphne mezereum Rood peperboompje X Thymelaeaceae Acer campestre Spaanse aak X X Sapindaceae Cornus sanguinea Rode kornoelje X X Cornaceae Impatiens glandulifera Reuzenbalsemien X Balsaminaceae Impatiens noli-tangere Groot springzaad X Balsaminaceae Impatiens parviflora Klein springzaad X Balsaminaceae Anagallis arvensis subsp. Rood guichelheil X X Primulaceae arvensis Lysimachia nemorum Boswederik X X X Primulaceae Lysimachia nummularia Penningkruid X Primulaceae Primula elatior Slanke sleutelbloem X Primulaceae Primula veris Gulden sleutelbloem X X X Primulaceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 32

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Calluna vulgaris Struikhei X Ericaceae Monotropa hypopitys Stofzaad X Ericaceae Vaccinium myrtillus Blauwe bosbes X Ericaceae Echium vulgare Slangenkruid X X X X Boraginaceae Lithospermum officinale Glad parelzaad X Boraginaceae Akkervergeet-mij- Myosotis arvensis X Boraginaceae nietje Symphytum officinale Gewone smeerwortel X Boraginaceae Asperula cynanchica Kalkbedstro X Rubiaceae Cruciata laevipes Kruisbladwalstro X X X X Rubiaceae Galium aparine Kleefkruid X X Rubiaceae Galium mollugo Glad walstro X X Rubiaceae Galium palustre Moeraswalstro X Rubiaceae Galium pumilum Kalkwalstro X X X Rubiaceae Galium uliginosum Ruw walstro X Rubiaceae Galium verum Geel walstro X X X Rubiaceae Echt Centaurium erythraea X Gentianaceae duizendguldenkruid Vincetoxicum hirundinaria Witte engbloem X X X X Apocynaceae Atropa bella-donna Wolfskers X Solanaceae Solanum dulcamara Bitterzoet X X Solanaceae Calystegia sepium Haagwinde X Convolvulaceae Convolvulus arvensis Akkerwinde X X Convolvulaceae Ligustrum vulgare Wilde liguster X X X Oleaceae Scrophularia nodosa Knopig helmkruid X X X Scrophulariaceae Verbascum lychnitis Melige toorts X X X Scrophulariaceae Verbascum nigrum Zwarte toorts X X Scrophulariaceae Verbascum pulverulentum Vlokkige toorts X Scrophulariaceae Verbena officinalis IJzerhard X X Verbenaceae Ajuga reptans Kruipend zenegroen X X X Lamiaceae Clinopodium acinos Kleine steentijm X Lamiaceae Clinopodium calamintha Kleine bergsteentijm X X Lamiaceae Glechoma hederacea Hondsdraf X Lamiaceae Lamiastrum galeobdolon Gele dovenetel s.s. X X Lamiaceae subsp. galeobdolon Lamium purpureum Paarse dovenetel X Lamiaceae Lycopus europaeus Wolfspoot X Lamiaceae Mentha longifolia Hertsmunt X Lamiaceae Origanum majorana Echte marjolein X Lamiaceae Origanum vulgare Wilde marjolein X X X X X Lamiaceae Prunella laciniata Witte brunel X X X Lamiaceae Prunella vulgaris Gewone brunel X X X Lamiaceae Stachys alpina Alpenandoorn X X X Lamiaceae Stachys officinalis Betonie X X X Lamiaceae Stachys sylvatica Bosandoorn X X X X Lamiaceae Teucrium chamaedrys Echte gamander X X X Lamiaceae Teucrium scorodonia Valse salie X X X X X Lamiaceae Thymus praecox Kruiptijm X X X Lamiaceae Globularia bisnagarica Kogelbloem X Globulariaceae Melampyrum pratense Hengel X X X X X Orobanchaceae Orobanche minor Klavervreter X Orobanchaceae Rhinanthus minor Kleine ratelaar X Orobanchaceae Chaenorhinum minus Kleine leeuwenbek X Plantaginaceae Cymbalaria muralis Muurleeuwenbek X X X X X Plantaginaceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 33

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Geel Digitalis lutea X Plantaginaceae vingerhoedskruid Digitalis purpurea Vingerhoedskruid X X X Plantaginaceae Linaria vulgaris Vlasbekje X Plantaginaceae Plantago coronopus Hertshoornweegbree X Plantaginaceae Plantago lanceolata Smalle weegbree X Plantaginaceae Plantago major Grote weegbree s.l. X Plantaginaceae Plantago media Ruige weegbree X X X Plantaginaceae Veronica beccabunga Beekpunge X X X X Plantaginaceae Veronica chamaedrys Gewone ereprijs X X Plantaginaceae Veronica montana Bosereprijs X Plantaginaceae Veronica officinalis Mannetjesereprijs X X Plantaginaceae Veronica persica Grote ereprijs X X X Plantaginaceae Veronica prostrata Liggende ereprijs X X Plantaginaceae Veronica serpyllifolia Tijmereprijs X Plantaginaceae Aegopodium podagraria Zevenblad X Apiaceae Angelica sylvestris Gewone engelwortel X Apiaceae Anthriscus sylvestris Fluitenkruid X X Apiaceae Bupleurum falcatum Sikkelgoudscherm X X Apiaceae Chaerophyllum aureum Gouden ribzaad X Apiaceae Chaerophyllum temulum Dolle kervel X X X X X Apiaceae Daucus carota Peen X Apiaceae Foeniculum vulgare Venkel X Apiaceae Heracleum mantegazzianum Reuzenberenklauw X Apiaceae Heracleum sphondylium Gewone berenklauw X X Apiaceae Pimpinella major Grote bevernel X Apiaceae Pimpinella saxifraga Kleine bevernel X X X Apiaceae Adoxa moschatellina Muskuskruid X Adoxaceae Sambucus nigra Gewone vlier X Adoxaceae Viburnum lantana Wollige sneeuwbal X Adoxaceae Dipsacus fullonum Grote kaardebol X X X X Caprifoliaceae Dipsacus pilosus Kleine kaardebol X Caprifoliaceae Knautia arvensis Beemdkroon X X X X Caprifoliaceae Lonicera periclymenum Wilde kamperfoelie X X X X Caprifoliaceae Scabiosa columbaria Duifkruid X X Caprifoliaceae Valeriana officinalis Echte valeriaan X X X X X Caprifoliaceae Campanula patula Weideklokje X X X Campanulaceae Campanula rapunculoides Akkerklokje X Campanulaceae Campanula rapunculus Rapunzelklokje X X X Campanulaceae Campanula rotundifolia Grasklokje X X X X X Campanulaceae Campanula trachelium Ruig klokje X Campanulaceae Jasione montana Zandblauwtje X Campanulaceae Phyteuma spicatum subsp. Witte rapunzel X X X Campanulaceae spicatum Achillea millefolium Duizendblad X X Asteraceae Anthemis arvensis Valse kamille X Asteraceae Arctium lappa Grote klit X X Asteraceae Artemisia vulgaris Bijvoet X Asteraceae Carduus crispus Kruldistel X X X Asteraceae Carlina vulgaris Driedistel X X Asteraceae Centaurea jacea Knoopkruid X X X X Asteraceae Centaurea scabiosa Grote centaurie X X X X Asteraceae Cirsium acaule Aarddistel X X Asteraceae Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 34

2.1 3.1 3.2 WETENSCHAPPELIJKE NEDERLANDSE 1.1 1.2 1.3 3.1 2.2 2.3 4.1 5.2 6.2 Ov b 6.1 NAAM NAAM a FAMILIENM Cirsium palustre Kale jonker X X Asteraceae Cirsium vulgare Speerdistel X X Asteraceae Crepis biennis Groot streepzaad X X Asteraceae Crepis capillaris Klein streepzaad X Asteraceae Erigeron annuus Zomerfijnstraal X X X Asteraceae Eupatorium cannabinum Koninginnekruid X Asteraceae Hieracium aurantiacum Oranje havikskruid X X X Asteraceae Hieracium murorum Muurhavikskruid X X Asteraceae Hieracium pilosella Muizenoor X X X X X X X Asteraceae Hieracium vulgatum Dicht havikskruid X X Asteraceae Hypochaeris radicata Gewoon biggenkruid X Asteraceae Jacobaea vulgaris subsp. Jakobskruiskruid X X Asteraceae vulgaris Lactuca serriola Kompassla X X Asteraceae Lapsana communis Akkerkool X X X Asteraceae Leontodon hispidus Ruige leeuwentand X X Asteraceae Leucanthemum vulgare Gewone margriet X X Asteraceae Mycelis muralis Muursla X X X Asteraceae Senecio nemorensis Schaduwkruiskruid X Asteraceae Senecio vulgaris Klein kruiskruid X Asteraceae Solidago virgaurea Echte guldenroede X X Asteraceae Sonchus arvensis Akkermelkdistel X Asteraceae Sonchus asper Gekroesde melkdistel X X Asteraceae Sonchus oleraceus Gewone melkdistel X X Asteraceae Tanacetum vulgare Boerenwormkruid X X Asteraceae Taraxacum dunense Duinpaardenbloem X Asteraceae Tragopogon dubius Bleke morgenster X Asteraceae Tragopogon pratensis s.l. Gele morgenster s.l. X X X X Asteraceae Tussilago farfara Klein hoefblad X Asteraceae 11 Totaal aantal: soorten: 377 89 53 74 75 49 4 28 95 89 71 15 44

Foo's Erik van Dijk Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 35

Slakkenlijst Viroinval

Familie Soort - Wetenschappelijke naam Soort - Nederlandse naam Naaktslakken Agriolimacidae Deroceras reticulatum Gevlekte akkerslak Arionidae Arion ater Rode wegslak Arionidae Arion circumscriptus Grauwe wegslak Arionidae Arion hortensis Zwarte wegslak Arionidae Arion subfuscus Bruine wegslak Arionidae Arion vulgaris Spaanse wegslak Limacidae Lehmannia marginata Bos-aardslak Limacidae Limax maximus Tijgerslak

Huisjesslakken Bradybaenidae Fruticicola fruticum Struikslak Chondrinidae Abida secale secale Korenkorrel-slak Clausiliidae Alinda biplicata Grote clausilia Clausiliidae Clausilia bidentata Vale clausilia Clausiliidae Clausilia rugosa parvula Kleine clausilia Clausiliidae Cochlodina laminata Gladde clausilia Clausiliidae Macrogastra atenuata Geribde clausilia Clausiliidae Macrogastra rolphii Gekielde clausilia Discidae Discus rotundatus rotundatus Boerenknoopje Enidae Merdigera obscura Donkere torenslak Euconulidae Euconulus fulvus Gladde tolslak Helicidae Cepaea nemoralis Zwartgerande tuinslak Helicidae Cepaea hortensis Witgerande tuinslak Helicidae Cornu aspersum Segrijnslak Helicidae Helicigona lapicida Steenbikker Helicidae Helix pomatia Wijngaardslak Helicodontidae Helicodonta obvoluta Opgerolde tandslak Hygromiidae Helicella itala Heideslak Hygromiidae Hygromia cinctella Gekielde loofslak Hygromiidae Monacha cantiana Grote kartuizerslak Hygromiidae Monachoides incarnatus Bos-loofslak Hygromiidae Trochulus hispidus Haarslak Lauriidae Lauria cylindracea Genaveld tonnetje Oxychilidae Aegopinella nitidula Bruine blinkslak Oxychilidae Nesovitrea hammonis Ammonshorentje Oxychilidae Oxychilus cellarius Kelder-glansslak Oxychilidae Oxychilus draparnaudi Grote glansslak Oxychilidae Oxychilus navarricus helveticus Zwitserse glansslak Pomatiidae Pomatias elegans Geruite rondmondhoren Punctidae Punctum pygmeum Dwergpuntje Pupillidae Pupilla muscorum Mostonnetje Succineidae Succinea putris Barnsteenslak Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 36

Familie Soort - Wetenschappelijke naam Soort - Nederlandse naam Huisjesslakken (vervolg) Valloniidae Vallonia costata Geribde jachthorenslak Vitrinidae Vitrina pellucida Doorschijnende glasslak

Zoetwaterslakken Hydrobiidae Potamopyrgus antipodarum Jenkins’ waterhorentje Lymnaeidae Radix balthica Ovale poelslak Neritidae Theodoxus fuviatilis Zoetwaterneriet Physidae Physella acuta Puntige blaashoren Planorbidae Ancylus fuviatilis Ronde beekmuts Planorbidae Bathyomphalus contortus Riempje Planorbidae Gyraulus albus Wite schijhoren Sphaeriidae Pisidium nitidum Glanzende erwtenmossel

Slakkenlijst en foto's: Aart van den Berg

Opgiroldi andslak

Sruikslak Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 37

Paddestoelenlijst Viroinval  Berkenzwam  Beukwortelzwam  Bloedweizwam  Eekhoorntjesbrood  Korsthoutskoolzwam  Spoelvoetcollybia  Stobbezwam  Trechterzwam spec.  Vroege leemhoed  Zwavelzwam

Paddestoelenlijst en foto's: Bert Tolsma

Eikhoornjisbrood

Zwavilzeiwam

Biukworilzeiwam Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 38

Lijst van vlinders en libellen Viroinval

De cijfers achter de vlinders geven aan tijdens welke excursie de vlinders zijn waargenomen. RF is een wandeling naar La Roche aux Faucons. Dagvlinders Atalanta Vanessa atalanta 1.1, 1.2, 3.2, 4.2 Argusvlinder Lasiommata megera 1.3 Bont zandoogje Pararge aegeria 1.1, 2.2, 2.1, 2.3, 3.1, 4.2 Bruin zandoogje Maniola jurtina 1.1, 1.2, 1.3, 2.2, 2.1, 3.1, 3.2 Oranje zandoogje Pyronia tithonus 3.1 Hooibeestje Coenonympha pamphilus 1.1, 1.3, 2.1, 3.1 Tweekl. Hooibeestje Coenonympha arcamia 1.3, 2.2, 2.1, 2.3, 3.1, 4.2, 5.2 Koevinkje Aphantopus hyperantus 2.3, 3.2, 5.2 Rotsvlinder Lasiommata maera 1.3, 2.2, 2.1, 3.1 Gehakk. Aurelia Polygonia c-album 1.1, 1.2, 2.3, 4.2, 5.1 Kleine vos Aglais urticus 1.1, 1.2, 1.3, 2.2, 2.1, 2.3, 3.1, 3.2, 4.2, 5.1, 5.2 Boswitje Leptidea reali 2.1 Kl. geaderd witje Pieris napi 1.1, 2.3, 3.1, 5.1 Gr. geaderd witje Aporia crataegi 1.3, 2.1, 3.1, 3.2, 4.2, 5.2 Groot koolwitje Pieris brassicae 1.1, 4.2, 5.1 Klein koolwitje Pieris rapae 1.1, 5.2 Oranjetipje(rups van) Anthocharis cardaminus 1.2, 2.3 Citroenvlinder Gonepteryx rhamni 1.1, 1.3, 3.2, 5.1 Zuid. Luzernevlinder Colias alfacariensis 2.3, 3.1 Kl. ijsvogelvlinder Limenitis camilla 1.1, 1.2, 1.3, 2.1, 3.2, 4.2, 5.1, 5.2 Kl. weerschijnvlinder Apatura ilia 5.1, 5.2 Gr. weerschijnvlinder Apatura iris 3.1, 4.2, 5.2 Dambordje Melanargia galathea 1.3, 2.2, 2.3, 3.1, 4.2, 5.2 Koninginnepage Papilio machaon 1.3 Groot dikkopje Ochlodes sylvanus 1.1, 1.2, 2.3, 3.1, 3.2, 4.2, 5.1, 5.2 Zwartsprietdikkopje Thymelicus lineola 1.3, 3.2 Geelsprietdikkopje Thymelicus sylvestris 4.2, 5.1, 5.2 Kommavlinder Hesperia comma 1.1 Bruin dikkopje Erynnis tages 1.3 Boomblauwtje Celastrina argiolus 1.1, 3.1 Icarusblauwtje Polyommatus icarus 3.1 Dwergblauwtje Cupido minimus 3.1 Bruin blauwtje Aricia agestis 2.3 Kleine vuurvlinder Lycaena phlaeas 1.2, 4.2 Keizersmantel Argynnis paphia 1.1, 1.2, 1.3, 3.2 Grote parelmoervlinder Argynnis aglaja 1.1, 3.1 Bosrandparelmoervlinder Argynnis adippe 4.1, 5.1 Braamparelmoervlinder Brenthis daphne 2.3, 3.1, 3.2, 5.1, 5.2 Purperstreepparelmoervl. Brenthis ino 3.2 Paarse parelmoervlinder Bolonia dia 3.1 Kleine parelmoervlinder Issonia lathonia 3.2 Hazelaarbladroller(micro) Pandemia corylana 1.3 Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 39

Juffers en libellen Blauwe breedscheenjufer Platycnemis pennipes 1.1, 1.2, 1.3, 3.2, 5.2 Bosbeekjufer Calopteryx virgo 1.1, 1.2, 1.3, 2.1, 2.3, 3.2, 4.2, 5.1, 5.2 Weidebeekjufer Calopteryx splendens 2.3, 4.2, 5.2 Lantaarntje Ischnura elegans 3.2 Vuurjufer Pyrrhosoma nymphala 3.2 Azuurwaterjufer Coenagrion puella 3.2, 5.2 Watersnufel Enallagma cyathigerum 3.2 Grote keizerlibel Anax imperator 1.2 Platbuik Libellula depressa 1.2, 2.3, 3.2 Gewone oeverlibel Orthetrum cancellatum 2.3 Plasrombout Gomphus pulchellus 3.2 Heidelibel spec. Sympetrum spec. 5.1 Grote roodoogjufer Erythromma najas 3.2 Bruine korenbout Libellula fulva 3.2 Nachtvlinders Geoogde bandspanner Xanthorhoe montanata 2.3, 3.2 Streepstipspanner Idaea humilata 3.1 Gerande spanner Lomaspilis marginata 2.3 Gewone spikkelspanner Ectropis crepuscularia 2.1 Gestreepte goudspanner Camptogramma bilineata 2.1 Zwartstipspanner Scopula nigrapunctata camp Gewone heispanner Ematurga atomaria 4.2 Wite schaduwspanner Lomographa temerata camp Satijnen spikkelspanner Deileptenia ribeata 2.3 Stro-uil Rivula sericealis 3.1 Schaduwsnuituil Herminia tarsicrinalis 3.1 Zilveren groenuil Pseudoips prasinana 3.2 Bruine snuituil Hypena proboscidalis 2.3 Gamma-uil Autographa gamma 2.3 Bruine daguil Euclidia glyphica 2.3 Zwarte c-uil Xestia c-nigrum 2.3 Geelbandlangsprietmot Nemophora degeerella 3.2 Bonte brandnetelmot Anania hortulata 3.2, camp Grasmotspec. Xanthocrambus saxonellus 4.2 Eikenbladroller Tortrix viridana 2.3 Paardenbloembladroller Calypha striana camp Meidoornbladroller Archips crataegana 2.1, 4.1, 4.3 Wapendrager Phalera bucephala RF Appeltak Campaea margaritata 3.1 Gevlekte zomervlinder Comibaena bajularia 2.3 Geblokte zomervlinder Thalera fmbrialis camp Kolibrievlinder Macroglossum stellatarum 1.3 Muntvlinder Pyrausta aurata 1.3 St. Jacobsvlinder Tyria jacobaeae 1.3 Rozenblaadje Miltochrista miniata camp Klaverblaadje Macaria notata camp Geel beertje Eilema sororcula 2.1 Zwart beertje Atolmis rubricollis 3.2 Roodbandbeer Diacrisia sannio 4.2 Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 40

Huismoeder Noctua promba camp Bosrankvlinder Thyris fenestrella 1.3 Schijnnonvlinder Panthea coenobita camp Slakrups Apoda limacodes 3.2 Drietand Acronicta tridens camp Tauvlinder Aglia tau 2.3 Witvlakvlinder Orgyia antiqua RF

Rupsen van nachtvlinders Donsvlinder Euproctis similis 2.1, 3.1, 3.2 Witvlakvlinder Orgyia antiqua 1.1, 3.2 Grote beer Arctia caja 4.1, 4.3 Weegbreebeer Parasemia plantaginis 4.3 Drinker(rietvink) Euthrix potatoria 3.2 Ringelrups Malacosoma neustria 4.3 St. Jansvlinder Zygaena flipendula 2.3

Poppen van nachtvlinders Zilveren groenuil Pseudoips prasinana 2.3 Overige insecten Oorcicade Ledra aurita 1.3 Bloedcicade Cercopis vulnerata Boktor spec. Corymbia maculicornis 1.3 Kleine zwarte smalbok Leptura nigra 1.3 Grijze ribbelboktor Rhagium inquisitor 1.3 Tweekleurige smalboktor Leptura maculata 2.1 Grote zwarte smalboktor Leptura aethiops 3.2 Kleine wespenboktor Clytus arietis 3.2 Geringelde smalboktor Leptura maculata Groene schildpadtor Cassida rubiginosa 5.2 Schijnbok spec. Chrysanthia virdissima 3.2 10vleklieveheersbeestje Calvia decemgutata 1.3 Viervleklieveheersbeestje Exochomus quadripustulatus 2.3 Bruin lieveheersbeestje Aphidecta obliterata 2.3 10stippelig lieveheersbeestje Adalia decempunctata 2.3, 5.2 Roomvleklieveheersbeestje Calvia quatordecemgutata 3.2 Vloeivleklieveheersbeestje Oenopia conglobata 5.2 Lieveheersbeestje spec. Gonioctena decemnotata 5.1 Aziatisch lieveheersbeestje Harmonia axyridis Blindwants spec. Deraeocoris olivaceus 1.3 6vlekprachtblindwants Grypocoris sexgutatus 1.3 Esdoornhalsbandwants Deraeocoris favilinea 2.3 Zuringwants Coreus marginatus 2.3 Jeneverbeskielwants Cyphostethus tristriatus 3.2 Dwergschaduwwants spec. Orthops spec. 3.2 Scharlaken schildwants Eurydema dominulus 3.2 Lindeschaduwwants Neolygus viridis 3.2 Rode halsbandwants Deraeocoris ruber 5.2 Elzenridderwants Arocatus roeselii 5.2 Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 41

Groene schildwants Palomena prasina 1.1 Gestreepte eikenblindwants Rhabdomiris striatellus 1.1 Pyamawants Graphosoma lineatum 1.1 Kever spec. Oedomera nobilis 1.3 Weekschildkever spec. Cantharis cryptica-pallida 1.3 Roodtipbasterdweekkever Malachius bipustulatus 1.3 Weekschildkever spec. Malthinus faveolus 2.1 Geel soldaatje Cantharis livide 1.3 Zwartkopvuurkever Pyrochroa coccinea camp Zuidelijke zakkever Clytra laeviascala 4.2 Kever spec. Omalisus fontisbellaquaei 4.1 Hazelaarbladrolkever Apoderus coryli 4.1 Grote donderkever Tritoma bipustulata 5.2 Dikdijkever Oedemera podagrariae 1.1 Penseelkever Trichius fasciatus 1.1 Rondhalszwartschildkever Pterostichos madidus 1.1 Junikever Amphimallon solstitiale camp Klein vliegend hert Dorcus paralellopipidus 1.3 Slakkenvreter Drilus favescens 4.1 Groot populierenhaantje Chrysomela populi 1.3 Gevlekt wilgenhaantje Chrysomela vigintipunctata 3.2 Wormzaadhaantje Galernea tanaceti 1.3 Grijze distelboorvlieg Tephritis hyoscyami Breedstreepeendagsvlieg 4.1 Schorpioenvlieg spec. Panorpa alpina 4.1 Slakkendoder spec. Trypetoptera punctata Bleke kakkerlak Ectobius pallidus 1.3 Diversen Gewone strekspin Tetragnatha extensa 1.3 Gewone platrug Polydesmus denticulatus 1.3 Zwarte kogel Glomeris marginata 1.3

Foto's Erik van Dijk Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 42

Daar zeiitin di Kliini Wiirsfhijnvlindirs (foo Hit iipping-Alirs) Overige insecten en soortgroepen

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be Zoogdieren Capreolus capreolus ree Chiroptera spec. vleermuis onbekend f Meles meles das (dood) f,# Myodes glareolus rosse woelmuis f,# Oryctolagus cuniculus konijn Sus scrofa everzwijn

Reptielen, Amfibieën, Vissen Anguis fragilis hazelworm f Coronella austriaca gladde slang Podarcis muralis muurhagedis f,# Zootoca vivipara levendbarende hagedis

Bufo bufo gewone pad Pelophylax spec. groene kikker onbekend Rana temporaria bruine kikker Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 43

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be

Cyprinidae spec. karperachtige onbekend Salmo trutta forel onbepaald Leuciscus cephalus kopvoorn f

Kevers Cerambycidae/ boktorren: Agapanthia villosoviridescens gewone distelboktor Agrypnus murina muisgrijze kniptor f Clytus arietis kleine wespenboktor f Corymbia maculicornis rode smalbok f,# Leptura aethiops grote zwarte smalboktor f Leptura nigra kleine zwarte smalboktor f Leptura/Rutpela maculata geringelde smalboktor f,# Pachytodes cerambyciformis korte smalboktor f Rhagium inquisitoir grijze ribbelboktor f Stenerella bifasciata ruitvlek-smalboktor f

Stenopterus rufus getailleerde boktor f,# Stenurella melanura tweekleurige smalboktor f Stictoleptura rubra gewone smalboktor

Oedemeridae/ schijnbotorren: Chrysanthia geniculata een schijnboktor f Chrysanthia viridissima een schijnboktor Oedemera flavipes een schijnbok f Oedemera nobilis fraaie schijnbok f Oedemera podagrariae een schijnbok f

Chrysomelidae/ bladhaantjes: Cassida viridis groene schildpadtor Cryptocephalus aureolus een steilkopje f,# Cryptocephalus moraei een steilkopje f Cryptocephalus spec. een steilkopje f Cryptocephalus vittatus gestreept steilkopje f,# Chrysolina fastuosa hennepnetelgoudhaantje f,# Chrysomela populi groot populierenhaantje f Chrysomela vigintipunctata twintigstippelig wilgenhaantje f,# Clytra laeviuscula zuidelijke mierenzakkever f,# Clytra quadripunctata gewone mierenzakkever f Galeruca tanaceti wormzaadhaantje f,# Gonioctena decemnotata roodpootstruikhaantje f,#

Coccinellidae/ lieveheersbeestjes: Adalia decempunctata tienstippelig lieveheersbeestje f Aphidecta obliterata bruin lieveheersbeestje f Calvia decemguttata tienvleklieveheersbeestje f Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 44

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be Calvia quatuordecimguttata roomvleklieveheersbeestje f Coccinella hieroglyphica hiëroglyfenlieveheersbeestje f Coccinella septempunctata zevenstippelig lieveheersbeestje f Harmonia axyridis f. succinea veelstippig Aziatisch lieveheersbeestje f Oenopia conglobata vloeivleklieveheersbeestje f Propylea quatuordecimpunctata schaakbordlieveheersbeestje f Psyllobora vigintipunctata citroenlieveheersbeestje f

overige kevers Amphimallon solstitiale junikever f,# Apoderus coryli hazelaarbladrolkever Cantharis cryptica-pallida een weekschildkever f Cantharis pellucida zwart soldaatje Cantharis livida geel soldaatje f Cantharis rufa rood soldaatje f Cetonia aurata gouden tor f,# Cicindela campestris groene zandloopkever Cteniopus flavus gele bloemenkever f Dorcus parallelipipedus klein vliegend hert Drilus flavescens slakkenveter Geotrupes stercorosus bosmestkever f Lagria hirta-atripes wolkever spec. f Malachius bipustulatus roodtipbasterdweekschild f Malthinus flaveolus een weekschildkever f Mordellidae spec. een spartelkever f Omalisus fontisbellaquaei een kasteelkever f Phyllopertha horticola rozenkever Pterostichus madidus rondhalszwartschild Pyrochoa coccinea zwartkopvuurkever f,# Trichius fasciatus penseelkever f Tritoma bipustulatus een tondelkever f

Bijen, Wespen Apis mellifera honingbij Aproceros leucopoda iepenzigzagwesp f Bombus (Bombus) spec. aardhommel-groep Bombus hypnorum boomhommel f,# Cerceris rybyensis groefbijendoder f Vespa crabro hoornaar

Vliegen, Muggen Caliprobola speciosa juweelzweefvlieg f,# Cheilosia illustrata wollig gitje f Chrysotoxum arcuatum bolle fopwesp f Dexiosoma caninum een sluipvlieg Dioctria rufipes knobbelbladjager f,# Epiphragma ocellaris een steltmug Eristalis tenax blinde bij f,# Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 45

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be Eupeodes spec. kommazweefvlieg onbekend f,# Forcipomyia spec. knutje onbekend Lucilia spec. groene vleesvlieg onbekend Panorpa alpina bergschorpioenvlieg f,# Panorpa communis gewone schorpioenvlieg f,# Panorpa vulgaris weideschorpioenvlieg f,# Rhagio scolopaceus gewone snipvlieg f Sarcophaga spec. dambordvlieg onbekend Sphaerophoria spec. langlijfje onbekend Syrphus ribesii bessenbandzweefvlieg f Syrphus spec. bandzweefvlieg onbekend f,# Tabanus bromius kleine runderdaas f Tephritis hyoscyami grijze distelboorvlieg Trypetoptera punctulata een slakkendoder f Xanthogramma pedissequum gewone citroenzweefvlieg f,#

Overige Insecten Conocephalus spec. spitskopje onbekend f,# Chrysochraon dispar gouden sprinkhaan f,# Chrysopa perla gewone gaasvlieg f Ephemera danica breedstreepeendagsvlieg f,# Ixodes ricinus schapenteek f,# Metrioptera brachyptera heidesabelsprinkhaan f,# Nemobius sylvestris boskrekel f Phaneroptera falcata sikkelsprinkhaan (larve/nimf) f,# Pholidoptera griseoaptera bramensprinkhaan (nimf) f,# Stenobothrus lineatus zoemertje f,# Ectobius pallidus bleke kakkerlak f Ectobius sylvestris boskakkerlalak f

Overige Geleedpotigen Agelena labyrinthica gewone doolhofspin Chrysopa perla gewone gaasvlieg f,# Enoplognatha ovata gewone tandkaak f Glomeris marginata zwarte kogel f Tachypodoiulus niger Witpootkronkel Ixodes ricinus schapenteek f, Linyphia spec. hangmatspin onbekend Lithobius forficatus gewone duizendpoot Misumena vatia gewone kameleonspin f,# Pisaura mirabilis kraamwebspin Polydesmus spec. een platrug Porcellio scaber ruwe pissebed Rilaena triangularis voorjaarshooiwagen f,# Tetragnatha extensa gewone strekspin f Trombidiidae indet. fluweelmijt onbekend Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 46

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be Wantsen Anthocoridae Bloemwantsen: Anthocoris nemorum gewone bloemwants f

Acanthosomatidae/ Kielwantsen: Cyphostethus tristriatus jeneverbeskielwants f,#

Coreidae/ Randwantsen: Coreus marginatus zuringrandwants f,#

Gerridae/ Schaatsenrijders: Gerris spec. schaatsenrijder onbekend f

Lygaeidae/ Bodemwantsen: Arocatus roeselii elzenridderants f,# Lygaeus equestris ridderprachtwants f

Miridae/ Blindwantsen: Closterotomus norwegicus aardappelblindwants f Deraeocoris flavilinea esdoornhalsbandwants f,# Deraeocoris olivaceus rooshalsbandwants f Deraeocoris ruber rode halsbandwants f,# Grypocoris sexguttatus zesvlekprachtblindwants f,# Leptopterna dolabrata grote bonte graswants f,# Neolygus viridis lindeschaduwwants f,# Orthops spec.(basalis?) een dwergschaduwwants f,# Orthotylus marginalis wilgenstijlneus f Rhabdomiris striatellus gestreepte eikenblindwants f,#

Nabidae/ Sikkelwantsen: Himacerus apterus boomsikkelwants f

Pentatomidae/ Schildwantsen: Carpocoris purpureipennis knoopkruidschildwants f,# Eurydema dominulus scharlaken schildwants f,# Palomena prasina groene schildwants Dolycoris baccarum bessenschildwants Pentatoma rufipes roodpootschildwants (nimf) f,# Graphosoma lineatum pyjamaschildwants f,#

Pyrrhocoridae/ Vuurwantsen: Pyrrhocoris apterus vuurwants f,#

Rhopalidae/ Glasvleugelwantsen: Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 47

f = foto aanwezig # = goedgekeurd op waarnemingen.be Stictopleurus punctatonervosus grijze grasvleugelwants f

Scutelleridae/ Pantserwantsen: Eurygaster testudinaria gewone pantserwants f

Cicaden Cercopis vulnerata bloedcicade f Ledra aurita oorcicade (nimf) f

Plantenluizen Diaspididae indet. schildluis onbekend f Julidae indet. slangmiljoenpoot onbekend f

Gallen Eriophyes laevis elzenwratmijt f,# Aceria aceriscampestris spaanse aakknobbelmijt f gewone bloemvlieg (op Chirosia betuleti Mannetjesvaren) f Contarinia scrophulariae springende helmkruidgalmug f Diplolepis rosae rozenmosgalwesp f,# Drisina glutinosa esdoorngroefjesgalmug f Geocrypta galii walstrostengelgalmug f Pediaspis aceris esdoorngalwesp f,# Rabdo phaga rosaria gewone wilgenroosjesgalmug f

Overige ongewervelden Hirudinea indet. bloedzuiger onbekend Polydesmus spec. een platrug

Fossielen Crinoidea spec. een zeelelie f Rugosa spec. een koraal f Stromatoporoidea spec. een sponsdier f Tabulata spec. een koraal f Verslag KNNV-kamp Viroinval 2017 48

Foto's Erik van Dijk