Rocznik 2013
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ISSN 1898-1127 GDAŃSKI ROCZNIK EWANGELICKI vol. VII Gdańsk 2013 Parafia Ewangelicko-Augsburska w Gdańsku z siedzibą w Sopocie 1 RADA NAUKOWA Heinrich Assel - Uniwersytet w Greifswaldzie, RFN, Jerzy Domasłowski – UAM, bp Marcin Hintz – ChAT, Jan Iluk – UG, Jarosław Kłaczkow – UMK, Bogumił B. J. Linde – UG, Janusz Małłek – UMK, Tadeusz Stegner – UG REDAKCJA bp Marcin Hintz – redaktor naczelny, Maria Drapella, Astrid Gotowt – sekretarz, Iwona Hintz Redaktor językowy (język niemiecki): Heiner Fandrich, Greifswald, RFN Redaktor tematyczny działu Historia – Tadeusz Stegner RECENZENCI STALI ks. prof. UG dr hab. Grzegorz Szamocki, prof. dr hab. Mieczysław Wojciechowski, prof. dr hab. Hans-Martin Barth RECENZENCI BIEŻĄCEGO NUMERU prof. dr Stefan Beyerle, dr Piotr Birecki, dr Jerzy Domasłowski, dr Jarosław Drozd, dr hab. Wojciech Gajewski, dr hab. Grzegorz Jasiński, ks. prof. dr hab. Piotr Jaskóła, dr hab. Jarosław Kłaczkow, prof. dr hab. Janusz Małłek, dr Aleksander Michalak, prof. dr hab. Krzysztof Pilarczyk, dr hab. Marek Stażewski, dr Janusz Trupinda, dr hab. Agnieszka Zielińska WYDAWCA Parafia Ewangelicko-Augsburska, 81-703 Sopot, ul. Kościuszki 51, tel. 58 551 13 35, fax 58 550 46 23, e-mail: [email protected]; www.gre.luteranie.pl SKŁAD Przemysław Jodłowski PROJEKT OKŁADKI Jerzy Kamrowski Róża Lutra: detal z witraża Kościoła Zbawiciela w Sopocie, fot. Szymon Mielczarek DRUK Ośrodek Wydawniczy AUGUSTANA 43-300 Bielsko-Biała, Plac ks. M. Lutra 3 Prawa autorskie należą do autorów artykułów Druk dofinansowała: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna 80-875 Gdańsk, ul. Biskupia 24B ISSN 1898-1127 Nakład: 600 egzemplarzy 2 Spis treści Ks. bp MARCIN HINTZ, Słowo wstępne ..................................................................... 9 Informacja o stypendium dla studentów zajmujących się badaniem dziejów protestantyzmu .................................................. 12 HISTORIA WAWRZYNIEC MARKOWSKI, Jan i Karol Wesleyowie - ojcowie metodyzmu .............. 14 ADRIAN ULJASZ, Jura Gajdzica (1777 - 1840). Chłopski bibliofil i pamiętnikarz z ziemi cieszyńskiej ......................................................................... 42 MAGDALENA STARĘGA, Dzieje i architektura pomennonickiego kościoła w Gdańsku .................................................................... 55 MACIEJ KURPIEWSKI, Historia wspólnoty ewangelickiej w Wejherowie i jej cmentarza w latach 1643-1951 ....................................................................... 82 GRZEGORZ JASIŃSKI, Ewangelickie zakłady opiekuńcze na Mazurach w drugiej połowie XIX w. ................................................................................... 114 LUCYNA ŻUKOWSKA, Szkic działalności opiekuńczo-wychowawczej ewangelickiej Misji Wewnętrznej w Gdańsku w I połowie XX w......................... 140 JERZY DOMASŁOWSKI, Dzieje Polskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Gdyni (1931-1939). Część II ......................................................................... 160 RAINER ZACHARIAS, Evangelisches Leben in und um Marienburg/Malbork bis 1772 ............................................................. 178 TEOLOGIA KALINA WOJCIECHOWSKA, Odpuścić grzechy, zachować wiernych (J 20,23) ........ 195 PAWEŁ MATWIEJCZUK, Spowiedź w czasach Reformacji ....................................... 207 JERZY SOJKA, Pokuta w luterańskich księgach wyznaniowych ................................. 224 ADAM MALINA, Formuły spowiednie w XX-wiecznych agendach i śpiewnikach polskiego luteranizmu .................................................................... 236 KNUD HENRIK BOYSEN, Hiob und seine modernen Freunde. Teil I. .................... 250 WOJCIECH GAJEWSKI, „Rzekł mu Piłat: Co to jest prawda?” ’Emet i alētheia w tradycji żydowskiej i grecko-rzymskiej. Kulturowo-teologiczne odczytanie J 8,31-32 i J 18,37-38a. Część I ..................... 267 GRZEGORZ SZAMOCKI, Rachab i Rut. Wiara dwu kobiet z rodowodu Jezusa ...... 295 HENNING THEIßEN, Der gemeinsame reformatorische Grund des Glaubens .......... 308 CHRISTOPH EHRICHT, Die baltischen Lande im Zeitalter der Reformation und Konfessionalisierung ............................................................. 322 RECENZJE WOJCIECH GAJEWSKI, Ekklesia a oikos w epoce Nowego Testamentu. Kościół w świetle antycznego domostwa na podstawie 1 i 2 Kor oraz przypowieści Mt 7,24- 27, Mt 24,45-51; Łk 15,11-32 (Jan Iluk) ....................................................... 331 3 Aktualność Sørena Kierkegaarda w filozofii, teologii, literaturze – w 200. rocznicę urodzin (Jarosław Jagiełło) ......................................................... 339 DARIUSZ M. BRYĆKO, The Irenic Calvinism of Daniel Kałaj (d. 1681): A Study in the History and Theology of the Polish-Lithuanian Reformation (Waldemar Kowalski) ............................... 350 MONIKA KULECZKA, Między sztuką a religią: dramat i teatr protestancki w Prusach Królewskich (Gdańsk, Toruń, Elbląg, 1550-1650 ) na tle mieszczańskiej kultury materialnej i duchowej (Janusz Małłek) ................. 354 MICHAEL G. MÜLLER, Zrozumieć Polską historię (Janusz Małłek) ...................... 358 HELENA KARCZYŃSKA, Odnowiona Jednota Braterska. Z dziejów ruchu religijnego herrnhutów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na świecie (Janusz Małłek) ............................................................................... 360 Kościoły luterańskie na ziemiach polskich (XVI-XX w.), red. nauk. Jarosław Kłaczkow (Aneta Sokół) ..................................................... 362 ROZMOWY MARIA DRAPELLA, Ponad pół wieku wspólnej drogi... Rozmowa z Czesławą i Karolem Toeplitzami ...................................................... 371 KAROL TOEPLITZ, Ile razy zapiał kur? ................................................................ 387 KAROL TOEPLITZ, Kuszenie świętego Piotra Apostoła ........................................... 390 KALENDARIUM IWONA HINTZ, Kronika Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Gdańsku z siedzibą w Sopocie za rok 2013 ....................................................................... 395 4 Inhaltsverzeichnis Bischof MARCIN HINTZ, Zur Einführung ................................................................ 9 Stipendieninformation für Studierende, die zur Geschichte des Protestantismus forschen .................................................................................... 12 GESCHICHTE WAWRZYNIEC MARKOWSKI, John und Charles Wesley - Väter des Methodismus ... 14 ADRIAN ULJASZ, Jura Gaydzica (1777-1840). Ein bäuerlicher Büchersammler und Memoirenschreiber aus der Region Cieszyn .............................................................. 42 MAGDALENA STARĘGA, Die Geschichte und Architektur des post-mennonitischen Hauses in Danzig .................................................................................................. 55 MACIEJ KURPIEWSKI, Geschichte der lutherischen Gemeinde und des Friedhofs in Wejherowo zwischen 1643 und 1951 ..................................................................... 82 GRZEGORZ JASIŃSKI, Evangelische soziale Fürsorge in den Masuren in der 2. Hälfte des 19. Jahrhunderts ................................................................... 114 LUCYNA ŻUKOWSKA, Eine Untersuchung des philanthropisch-erzieherischen Wirkens der evangelischen Inneren Mission in Danzig in der 1. Hälfte des 20. Jahrhunderts ................................................................... 140 JERZY DOMASŁOWSKI, Geschichte der polnisch-lutherischen Gemeinde in Gdingen (1931-1939). Teil II .......................................................................................... 160 RAINER ZACHARIAS, Evangelisches Leben in und um Marienburg/Malbork bis 1750 .......................................................................... 178 THEOLOGIE KALINA WOJCIECHOWSKA, Sünden vergeben, Gläubige behalten (J 20,23) .......... 195 PAWEŁ MATWIEJCZUK, Bekenntnis in der Zeit der Reformation ........................... 207 JERZY SOJKA, Buße in lutherischen Symbolischen Büchern ....................................... 224 ADAM MALINA, Liturgische Formeln der Konfession in Agenden des 20. Jahrhunderts und den Gesangsbüchern des polnischen Luthertums ............ 236 KNUD HENRIK BOYSEN, Hiob und seine modernen Freunde. Teil I. .................... 250 WOJCIECH GAJEWSKI, „Spricht Pilatus zu ihm: Was ist Wahrheit?” Emet und alētheia in jüdischer und griechisch-römischer Tradition. Eine Kulturtheologische Lesart von J 8,31-32 und J 18,37-38a. Teil I ............... 267 GRZEGORZ SZAMOCKI, Rehab und Ruth. Der Glaube von zwei Frauen in der Jesus-Genealogie......................................................................................... 295 HENNING THEIßEN, Der gemeinsame reformatorische Grund des Glaubens .......... 308 CHRISTOPH EHRICHT, Die baltischen Lande im Zeitalter der Reformation und Konfessionalisierung – Publikation als Ergebnis eines internationalen Forschungsprojektes ..................................................................... 322 5 REZENSIONEN WOJCIECH GAJEWSKI, Ekklesia a ojkos w epoce Nowego Testamentu. Kościół w świetle antycznego domostwa, (Jan Iluk) ............................................................... 331 Aktualność Sørena Kierkegaarda w filozofii, teologii, literaturze – w 200. rocznicę urodzin (Jarosław Jagiełło) ......................................................... 339 DARIUSZ M. BRYĆKO, Der Irenische Calvinismus Daniel Kałajs (gest. 1681): Eine Untersuchung der Geschichte und Theologie der Polnisch-Litauischen Reformation (Waldemar Kowalski) .....................................................................