Şekerim Kudayberdiulı'nın Sanatı Ve Şiiri Üzerinde İnceleme.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NİĞDE ÖMER HALİSDEMİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN SANATI VE ŞİİRİ ÜZERİNDE İNCELEME YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Rakhat MANEKEYEVA Niğde Haziran, 2019 T.C. NİĞDE ÖMER HALİSDEMİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN SANATI VE ŞİİRİ ÜZERİNDE İNCELEME YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Rakhat MANEKEYEVA Danışman : Dr. Öğr. Üyesi Erdinç DEMİRAY Üye : Prof. Dr. Mehmet ÇERİBAŞ Üye : Dr. Öğr. Üyesi Genç Osman GEÇER Niğde Haziran, 2019 Ön Söz Şekerim XIX. yüzyılın ortası ve XX. yüzyılın başında Kazak edebiyatı tarihinde şair Abay Kunanbayulı’dan sonra gelen isimlerden biridir. Şairin büyümesi Kazak Türklerin toplumsal hayatında, kültür ve milli edebiyatında önemli yenilikler yer almaya başladığı zamana ve hocası Abay’ın gerçekçilik edebiyatı geliştiği döneme denk gelmiştir. Şair toplumsal hayat gerçeğinin farkındaydı ve sessiz kalamadı, kaleminden gerçek anlamda eserler çıktı. Çalışmada şairin hayatı ve özellikle eserleri üzerinde inceleme yapıldı. Eserlerinde dil kullanışı ve üslup özellikleri, şekil ve tür incelemesi ile devam edildi. Eserlerin özellikle şiirlerin konu bakımından incelenmesi ele alındı. Biz bu çalışmada eksiklerin az seviyede olmasına gayret gösterdik ve umudumuz bu alanda yapılacak yeni çalışmalar sayesinde eksiklerin giderilmesidir. Şekerim Kudayberdiulı’nın inceleme malzemesi olarak seçtiğimiz şiirleri, destanları, çeviri ve nesirleri hem Kazak edebiyatı tarihi hem de Türk Dünyası için önemlidir. Çalışmamız giriş ve sonuç bölümleri hariç beş bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, Şekerim Kudayberdiulı’nın yaşadığı dönemin tarihî, siyasî ve kültürel manzarasını kısaca tanıtmaya gayret ettik. Çarlık Rusya’nın uyguladığı sömürge siyasetinin kötü sonuçlarının Kazakların kültürel, edebi, manevi ve siyasî yaşam tarzına ne derecede tesir ettiğini tespit etmeye çalıştık. Birinci bölümde Şekerim’in Hayatı yani Çocukluğu ve Şiire Başlaması adlı başlıklara yer verilmiştir. İkinci bölüm, Şekerim Kudayberdiulı’nın şiirleri ve destanlarının tanıtımına ayrıldı. Tüm eserlerin başlıkları ve özetleri kronolojik şekilde sıralanarak bazılarının özellikleri ile ilgili bilgiler verildi. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde, Şekerim Kudayberdiulı’nın şiirleri dil ve üslup, şekil ve tür bakımından incelendi. Burada edebî eseri merkez alan tahlil metodu izlendi. Şiirlerin dil ve üslup bakımından sınıflandırılmasında esas alınan ölçütler: 1 – Şekerim şiirlerinde geçen deyimlerin özellikleri, 2 – Şairin eserlerinde yer alan yabancı kökenli kelimeler ve yeni kavramlar, 3 – Şiir ve destanlarda eskimiş ve unutulmaya yüz tutmuş sözcüklerin kullanışı. 1 Beşinci bölümde, Şekerim Kudayberdiulı’nın şiirlerinde işlenen temel konular, tema ve anlatım tarzı Kazak lirik şiir geleneği çerçevesinde değerlendirildi. Şekerim eserlerinde İlahi Aşk, Beşeri Aşk, İnsanlık, Tefekkür, İman, Adalet konuları ön planda yer tutmaktadır. Aynı zamanda şair, Milliyet, Eğitim, Vicdan İlmi, Hürriyet temalarına da değinmiştir. Bunların hepsi şair eserlerinin ana merkezini oluşturmaktadır. Çalışmanın hazırlanmasında özellikle aruzlu ve hece ile söylenen şiirler konusunda yardımda bulunan Doç. Dr. Turgut Koçoğlu’na şükranlarımı sunarım. Ve çalışmamın başından sonuna kadar sabırla destek veren ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Erdinç DEMİRAY’a şükranlarımı sunarım. Ayrıca, zor zamanlarımda yanımda bulunan, çalışma sırasında manevî açıdan desteğini eksik etmeyen eşime teşekkür ederim. Rakhat MANEKEYEVA NİĞDE, 2019 2 ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN SANATI VE ŞİİRİ ÜZERİNDE İNCELEME Rakhat MANEKEYEVA Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Dr. Öğr. Üyesi Erdinç DEMİRAY Haziran, 2019 Hümanizm, insanlık, eğitimcilik fikirlerini nasihat eden Şekerim Kudayberdiulı Kazak edebiyatının klâsik yazarıdır. Şair XIX. yüzyılın zor şartları altında toplumsal, ruhani, edebi hayata müdahale etti, yaşadığı dönemin toplumsal görüntüsünü sundu. Düşünce arayışları ile edebi hayata katkıda bulunan şair, düşünür Abay Kunanbayulı’nın yolu devam ettirdi. Sovyetler Birliği döneminde haksız suçlamalarla “halk düşmanı” ilan edilen, Şekerim eserlerini basılması ve okunması uzun yıllar boyunca yasaklandı. Ancak yıllar sonra “halk düşmanı” sıfatı kaldırılır ve eserlerin basılmasına izin verilmiştir. Bu çalışmada Şekerim’in hayatı ve yaratıcılık yeteneği, eserleri üzerinde incelenmiştir. Çalışmamızda nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup, özellikle kaynak ve literatür tarama tekniğine başvurulmuştur. Şekerim’in eserleri araştırma aşamasında Kazakistan Milli Kütüphanesi, Kazakistan Milli Akademik Kütüphanesi ve Almatı şehrinde bulunan Devlet Arşivinden elde edilen çeşitli bilgiler, kitap ve gazeteler, tezler taranarak, tespit edilmiş ve incelenmiştir. Şekerim eserlerini inceleyen S.İztileuova, T.Şanbay, A.İsmahova gibi bilim adamları ile mülakat yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Şekerim Kudayberdiulı, Kazak edebiyatı. 3 SUMMARY MASTER’S THESIS A Review of Sekerim Kudayberdiulı on Art and Poetry Department of Turkish Language and Liteature Thesis Advisor: Doctor lecturer Dr. Erdinç DEMİRAY June 2019, 124 Page Şekerim Kudayberdiulı is a classical author of Kazakh literature,who counseled humanism, humanity, and ideas about education. Under the difficult conditions of XIX century poet intervened social, spirtial and literary life, presented the social image of the period. The poet, who contributed to the literary life through the search of thoughts, continued the path of the philosopher Abay Kunanbayulı. His legacy remained under silence and unfair deformation for many years and was forbidden to read his works. However, after years, the title of public enemy was removed and the works were allowed to be published. In this study, life and creativity of Şekerim and his works were presented. In our study, qualitative research method has been used and especially literature scanning technique has been applied. Various information, books newspapers and dissertations from The State Archives, The National Library and The National Academic Library in Almaty were analyzed during the research phase. Key words: Sekerim Kudayberdiulı, Kazakh literature. 4 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ ...................................................................................................................... 1 ÖZET… ...................................................................................................................... 3 SUMMARY ............................................................................................................... 4 KISALTMALAR ....................................................................................................... 9 0. GİRİŞ 0.1.XIX – XX. YÜZYILDA KAZAKLARIN SOSYAL VE SİYASÎ DURUMU ............................................................................................................... 10 0.2. XIX. YÜZYIL ORTALARI VE XX. YÜZYIL BAŞLARINDAKİ KAZAK EDEBİYATI VE YAYIN HAYATI ........................................................ 11 0.3. ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN YETİŞTİĞİ EDEBİ- KÜLTÜREL ORTAM ............................................................................................ 15 BİRİNCİ BÖLÜM 1. ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN HAYATI 1.1. ÇOCUKLUĞU VE GENÇLİĞİ ....................................................................... 18 1.2. ŞİİRE BAŞLAMASI VE SANATÇILIĞI ....................................................... 24 İKİNCİ BÖLÜM 2. ŞEKERİM KUDAYBERDİULI’NIN ESERLERİ 2.1. ŞİİRLER ............................................................................................................ 28 2.2. MANZUMELERİ ............................................................................................. 35 2.2.4. Leyla-Mecnun… ............................................................................................ 35 2.2.1. Kalkaman-Mamır ........................................................................................... 36 2.2.2. Enlik-Kebek ................................................................................................... 36 2.2.3. Nartaylık-Aysulu ............................................................................................ 36 2.2.4. Leyla-Mecnun ................................................................................................ 37 2.3. ÇEVİRİLER ...................................................................................................... 38 5 2.3.1. Hoca Hafiz Sözünden ..................................................................................... 38 2.3.2. Dubrovski Hikayesi ........................................................................................ 39 2.3.3. Boran .............................................................................................................. 39 2.3.4. Asarhidon-Laeli .............................................................................................. 40 2.3.5. Üç Soru .......................................................................................................... 40 2.3.6. Vicdan ............................................................................................................ 41 2.3.7. Şemsiye Emri ................................................................................................. 41 2.3.8. Pan-Ci-Zan-Han ............................................................................................. 41 2. 3. 9. Kriz Padişahı ...............................................................................................