AKUARELISTË SHQIPTARË TË SHEKULLIT TË 20-të

ARTISTË SHQIPTARË TË AKADEMIVE ITALIANE

VEPRA TË PËRZGJEDHURA PEIZAZHI PORTRETI NATYRA E QETË KOMPOZIMI VIZATIMI DHE GRAFIKA TEKNIKA TË NDRYSHME PUBLIKIME JASHTË VENDIT PLLAKATI KARIKATURA

Autoportret Vaj mbi karton të presuar, 20x14 cm 2 3 1918 - 2018 FADIL PULLUMBI

Ky botim u realizua nga familja PULLUMBI, në nderim të 100 - vjetorit të lindjes së artistit (1918-2018)

4 Shumë vjet më parë, në fëmijërinë time të hershme, cila nuk ka mbetur asnjë dëshmi. Nga biseda me nënën jam mahnitur nga pikturat e babait që ishin të tonë, e cila ishte gjithashtu artkrijuese, ajo shpesh shpërndara gjithandej në shtëpinë tonë të vogël në një tregonte se babai i përkushtohej me seriozitet punës nga lagjet e Tiranës. për përgatitjen e stendave të panaireve, madje deri në Edhe pse ngjyrat e punimeve të babait më nxisnin orët e vona të natës. fantazinë dhe ëndrrat fëminore, kur u rrita nuk Babai - Fadili, na la një dhuratë të veçantë - dashurinë ndoqa rrugën e tij, por pasionin për shkencat e për artet pamore, duke krijuar dhe zhvilluar te ne sakta dhe elektronikën. As motrat dhe vëllezërit e ndjenjën e të bukurës, delikatesës dhe të dashurisë tjerë nuk shfaqën interes për artin, duke mos arritur për ngjyrat, për natyrën dhe raportet estetike në të realizojmë ëndrrën e çdo prindi që fëmija i tij të modelimin e mjediseve të punës, të jetesës, etj. vazhdojë në “brazdën” që ai ka çelur. Shtëpia jonë ishte kështu “muzeu” ynë. Punimet e Në 100 vjetorin e lindjes së babait, me dëshirën për shtëpisë kishin dhe “arkivin” e saj, që ndodhej mbi të evidentuar në mënyrë sa më të plotë talentin, dollapin e dhomës së gjumit, ku brenda dy valixheve profesionalizmin dhe vlerat artistike të krijimtarisë të mëdha dërrase ishin vendosur me kujdes punime së tij, për të vënë ndoshta në vend edhe vullnetin e nga më të hershmet. Ato nuk hapeshin asnjëherë, fundit për publikimin e krijimtarisë së plotë, përgatita përveçse kur në shtëpi erdhën disa miq të babait që i për publikim këtë Katalog, i cili sjell në një volum të kërkuan të çelte ekspozitën vetjake në fillimin e viteve vetëm të gjitha punimet përfaqësuese të realizuara 1990. Megjithatë, punimet e vendosura në muret e nga piktori Pullumbi. Aty nuk mund të gjenden të gjitha shtëpisë kishin për mua edhe një rëndësi tjetër, pasi punimet, pasi një pjesë prej tyre babai i ka dhuruar dhe ato më kishin shoqëruar gjatë gjithë jetës me imazhet asnjëherë shitur, ndaj më është dashur të mbështetem e tyre plot ngjyra të freskëta dhe trasparente. kryesisht tek fondi i familjes. Asnjëherë nuk e kam kuptuar përse babai pëlqente të Nga ky fond prej rreth 253 punimesh, (i gjithi i pikturonte me ngjyra akuareli. Ndoshta sepse ai nuk digjitalizuar), janë përzgjedhur rreth 135 prej tyre, si kishte një studio të veçantë e të madhe si kolegët e tij punime më përfaqësuese, që i jepen publikut në këtë që mbaruan së bashku Akademinë e Arteve të Bukura katalog. në Romë, ose ndoshta kjo gjini i pëlqente më shumë Punimet klasifikohen në grupe dhe përgjithësisht dhe si të thuash, ishte më “i lirë” nga angazhimi me ruajnë renditjen sipas vitit të realizimit të tyre. Çdo temat e mëdha politike, etj. grup fillon me komente vlerësuese të përgatitur Për mua punimet e tim ati mbartin heshturazi me elegancë dhe eksperiencë nga Ylli Drishti, kritik i “kronikën” e jetës shqiptare sipas këndvështrimit të tij. respektuar i artit pamor. Edhe tani, kur vendosa që të gjitha punimet t’i paraqes Botimi i këtij Katalogu është gjithashtu shprehje e në një botim të veçantë, kam një ndjenjë krenarie për mirënjohjes dhe e respektit që unë dhe familja kemi krijimtarinë e tij, që shtrihet në disa fusha ose gjini ndaj krijimtarisë së piktorit Fadil Pullumbi, e cila arti, si peizazhe, portrete, kompozime, pllakate dhe vlerësojmë se duhet njohur edhe nga artdashësit e karikatura. publiku i gjerë. Kjo larmi gjinish ndoshta nuk ka të bëjë me punën që ai kreu gjatë një pjese të konsiderueshme të jetës së AGRON PULLUMBI tij, kur realizoi me sukses që në vitet e para pas çlirimit, stendat e panaireve shqiptare jashtë Shqipërisë, nga e Mars 2018

5 Përkujdesja: AGRON PULLUMBI Konsulent artistik: YLLI DRISHTI ARTAN PEQINI Tekstet: YLLI DRISHTI Fotograf: BEVIS FUSHA Redaktor letrar: LOREDAN BUBANI Përkthimi në gjuhën angleze: LORENA PULLUMBI

Përpunimi Grafik: ONE DESIGNS Shtypi: MALI PLESHTI Printing House

Për realizmin e këtij botimi ndihmuan: BASHKIA TIRANË dhe ONE DESIGNS të cilët familja PULLUMBI i falënderon përzemërsisht.

© Copyright: Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Ky botim nuk mund të riprodhohet, të filmohet ose të transmetohet në asnjë formë, sistem elektronik, të fotokopjohet, regjistrohet pa autorizimin e familjes PULLUMBI dhe të autorit të teksteve.

https://fadilpullumbi.wordpress.com/biografia-artistike/ 6 “Portret-Akuarel”

Në një pasdite tetori, pothuaj tridhjetë a më shumë vite më parë një kusheriri im, shumë me i madh se unë më shoqëroi për tek shtëpia e piktorit Fadil Pullumbi. Nën hijet e zgjatura të pemëve të rrugës së spitalit, diku përballë Akademisë Ushtarake banonte piktori. Shtëpia e tij ishte në katin e dytë dhe unë në fund të shkallëvë të ngjitura me nxitim, mora frymë thellë e trokita tek dera. Zonja e shtëpisë sapo hapi derën na përshëndeti ngrohtë dhe na shoqëroi në dhomën ku ishte mjeshtri. Ai rrinte i ulur në një kolltuk dhe llulla e tij lëshonte shtëllunga tymi te cilat qëndronin si njolla akuareli mbi portretin e tij me sy të mëdhenj e të thellë, me hundën e rëndë e plot formë. Mbi ballin e lartë ishin gdhendur thellë rrudhat, shenja të viteve të rënda, të kaluara në kohëra të vështira. Në një qosh të dhomës ishin të stivosura njëra mbi tjetrën akuarelet e tij, një pjesë e madhe me korniza të gatshme për tu ekspozuar. Me zërin e tij të ëmbël filloi të tregonte mbi kohët kur shpesh dilte në peizazhe në rrethinat e Tiranës dhe të Shqipërisë. Ato rrethina që sot nuk janë më por që veprat e Fadilit i ruajnë ato të fresketa dhe plot jetë. Në veprat e këtij mjeshtri ruhet një pjesë e Shqipërisë, e bukur, plot dritë dhe aroma. Duke parë imazhet e ketij katalogu, secilit prej nesh i jepet mundësia për të bërë këtë udhëtim magjik në një kohë që s’është më dhe mbase edhe për të komunikuar me mjeshtrin e akuarelit Fadil Pullumbin.

Prof. ARTAN PEQINI Skulptor

7 8 PEIZAZHI

Fadil Pullumbi ishte pjesë e grupit të peizazhistëve grupi i banesave gjirokastrite dhe kalaja, të pikturuara shqiptarë të natyrës. Ai i realizonte punimet e tij me tonalitete të ngjyrave okër e gri dhe të nuancave kryesisht në akuarel, tempera, vaj si dhe në gjini të të tyre. tjera (laps, sepia, teknikë të përzier etj). Drita e fuqishme, transparenca e ngjyrave të ngrohta Pullumbi, ndryshe nga piktorët e tjerë shqiptarë të janë trajtuar nga artisti me dashuri të madhe për gjysmës së parë të shekullit të 20-të, si: Kol Idromeno, natyrën në një cikël peizazhesh, në akuarel, që ai i ka Simon Rrota, Vangjush Mio e Hasan Reçi, që pikturuan titulluar “Fantazi”. Këto punime, nga më të bukurat e rrugët, rrugicat ose edhe oborret e qytetit të tyre, artistit, lidhen me pasqyrimin e vjeshtës në pyll. parapëlqeu të pikturojë zonat fshatare të rrethinave, Realizmi i pikturës së Pullumbit është i veçantë, i pamje lumi, pyllin në pranverë dhe vjeshtë, bregun e bazuar në vrojtimin e vëmendshëm të natyrës, të detit ose rrethinat e disa qyteteve. Në punimet e tij janë cilën ai e admiron dhe e shfrytëzon për të përçuar fiksuar mjaft bukur imazhet e qytetit të Gjirokastrës, të vërtetën e dukurisë së vëzhguar. Ky këndvështrim Krujës dhe Beratit. është thelbësor dhe vjen nga prirja e Pullumbit ndaj Si një vizatues i saktë, piktori Pullumbi ka fiksuar mbi klasicizmit dhe realizmit italian, si dhe magjepsja që letër në mënyrë të vërtetë pasojat e tërmetit të vitit ai ndien ndaj natyrës në përgjithësi dhe asaj shqiptare 1967 në zonën e Librazhdit dhe të Elbasanit. në veçanti. Duket sikur modernizmi nuk ka ndikuar Në peizazhet e mjeshtrit Pullumbi ndihet shkathtësia dhe ka avulluar nga fusha e interesave të tij. Realizmi e një vizatuesi virtuoz, që mundohet të dokumentojë i paraqitur në krijimtarinë piktorike të Fadil Pullumbit me elegancë e vërtetësi, shpesh edhe me pak prekje përcjell vëmendje ndaj jetës në fshat, strukturës të ngjyrës ose edhe lapsit, duke krijuar atmosferë, ajër së relievit kodrinor, ndaj gurgullimës së një përroi, dhe perspektivë. Pullumbi zbulon mjaft bukur disa perëndimit të diellit, ngjyrave të pranverës, vjeshtës, elemente tipike të fshatit, duke vendosur në plan të dimrit, rrugicave e arkitekturës të qyteteve-muze. parë mullarë me bar, një gardh druri (“Fshati Fushë Mjeshtri Pullumbi, i mahnitur nga natyra, nuk ndalet Lurë”) ose dhe rrobat e ndera për t’u tharë në gardhin “së vrapuari” pas saj, duke mos u kushtuar kujdes e shtëpisë, si në punimin “Shtëpi në Hallias”. figurave njerëzore, që mungojnë plotësisht në punimet Në peizazhet e qytetit-muze të Gjirokastrës (Shqipëria e tij. jugore), artisti zbulon thjesht e mjaft bukur, arkitekturën Peizazhet e Pullumbit mbartin brenda tyre traditën e banesave monumentale historike, duke pikturuar e peizazhistëve shqiptarë të shekullit të 20-të si: qetësinë e mëngjesit që “ka pushtuar” qytetin, K. Idromeno, V. Mio, S. Rrota dhe Z. Kolombi. Në në dritën diellore. Në peizazhin “Uzina mekanike, koleksionin e peizazheve të Pullumbit gjejmë të Gjirokastër”, piktori mban një qëndrim më modern trupëzuar shpirtin e një artisti delikat, që e pasuroi në pikturimin e ndërtesave në planin e parë me njolla artin shqiptar me realizime artistike interesante, të të plota e të shtrira njëngjyrëshe, më tej me penelata krijuara me dashuri dhe që mbartin vlera të veçanta të shkathëta plot ngjyra të pemëve në vjeshtë, ai e artistike. freskon tablonë në pjesën e sipërme të saj, ku dallohet 9 Peizazh fshati 1948, Akuarel në letër 32.5x46.5 cm

10 Katundi Sharrë - Tiranë 1962, Akuarel në letër 21x34 cm

11 Kalaja e Krujës 1964, Akuarel në letër 55x37 cm Banesë në periferi 1965, Akuarel në letër 27.5x40.5 cm

13 14 Razëm - Shkodër 1967, Akuarel në letër 24x34.5 cm

15 Pranverë 1965, Akuarel në letër 22x31.5 cm

16 Plazhi në kampin e pushimit - Vlorë 1967, Akuarel në letër 23x32.5 cm

17 Lumi Erzen 1969, Akuarel në letër 19.5x29 cm

18 Xhamia buzë Shkumbinit - Elbasan 1971, Pastel-Tempera në letër, 26x16.5 cm

19 Pamje në Razëm - Shkodër 1976, Akuarel në letër 33x25.5 cm 20 Borë në Tiranë 1974, Akuarel në letër 31x56 cm

21 22 Qerrja Razëm - Shkodër 1976, Akuarel në letër 22.5x32 cm

23 Lumi i Tiranës, Tempera në karton 28.5x37 cm

24 Shtëpia e Ismailit (Lalës) në Hallias - Tiranë 1974, Akuarel në letër 30x57 cm

Uzina metalike Gjirokastër, 1978-1980 Akuarel në letër 26.5x43 cm

25 26 27 Rrugicë në Tiranë 1977-1978, Akuarel në letër 32x22 cm 28 Kalaja e Petrelës Tiranë 1977, Tempera në karton 46.5x23 cm Peizazh fshati - Petrelë 1977, Akuarel në letër 21.5x34 cm

30 Xhamia Mbret - Elbasan 1965, Akuarel në letër 27x34.5 cm

31 Gjirokastra 1980, Akuarel në letër 39x27.5 cm

32 Ura e Mesit, Postribë - Shkodër 1981, Akuarel në letër 23x17 cm

33 34 Rrëze Dajtit - Tiranë 1967, Akuarel në letër 37x53 cm

35 Shtëpi në Hallias - Tiranë, Akuarel në letër 37x53 cm

36 Mbrëmje në Hallias - Tiranë, Tempera në karton 33x58 cm

37 Vjeshtë, Tempera në karton 30x32 cm

38 Plazhi i Golemit - Durrës 1973-1975, Akuarel në letër 22x32 cm

39 Pranverë, Akuarel në letër 32x22 cm

40 Pranverë, Tempera në karton 46x31 cm

41 Ulliri 1980, Akuarel në letër 25x32 cm

42 Peizazh fshati, Akuarel në letër 22x32 cm

43 Kasollja, Akuarel në letër 22x32 cm

44 Caraci në vjeshtë, Akuarel në letër 30x20 cm 45 Ura, Tempera në karton 27x17 cm 46 Tek shtëpia e vjetër, Tempera në karton 60x32 cm 47 Peizazh fshati, Akuarel në letër 35.5x55.5 cm

48 Fantazi, Akuarel në letër 20x27 cm

49 50 Deti i trazuar, Tempera në karton 33x45 cm

51 Vjeshtë, Akuarel në letër 30x18.5 cm 52 Pranverë në Petrelë - Tiranë, Akuarel në letër 32x21.5 cm 53 Mbrëmje me dëborë, Pastel-Tempera në karton 33x23 cm 54 Në periferi, Akuarel në letër 31x21 cm 55 56 PORTRETI

duke mbajtur qëndrim artistik në anën kompozicionale ë grupin e punimeve në gjininë e portretit të Fadil N dhe zbërthimin psikologjik të secilës figurë, gjithmonë Pullumbit, gjejmë larmi tipologjish dhe teknikash që me mjete realiste e në ndonjë rast edhe duke i dhënë artisti ka përdorur duke filluar nga viti 1956 (“Profil monumentalitet personazhit, si psh.: “”, plaku”, akuarel), ku ndihet prirja e tij për zbërthimin “Dedë Gjo Luli”. psikologjik,vërtetësinë dhe natyrshmërinë e portreteve që ai ka zgjedhur të pikturojë. Artisti Pullumbi ka eksperimentuar me teknikën e monotipit (vaj mbi xham) në pikturimin e disa Portreti dhe peizazhi në artin shqiptar ishin gjinitë portreteve si: “Portret minatori” 1965; “Vjelje rrushi” mbizotëruese e të pëlqyera nga piktorët e gjysmës së 1965; “Zana” 1966, duke i’a lënë kësaj teknike të parë dhe të fundit të shekullit të 20-të. Ndër modelet e papriturat që dalin nga stampimi në letër, pas realizimit para të artistëve ishin familjarët, miqtë dhe porositësit mbi xham me ngjyra vaji. Punimi “Vjelje rrushi”, e punimeve të klasave të pasura që po krijoheshin sigurisht që është vepra më e arritur e punimeve të në qytetet kryesore si: , Shkodra, Elbasani dhe kësaj teknike. Korça. Artistit i pëlqen teknika e ndërthurur dhe shpesh ai Ashtu si piktori Simon Rrota (1887-1961), që krahas prek me penel edhe vizatimet e tij, kryesisht për të teknikës së vajit realizoi edhe mjaft portrete realiste krijuar dritën dhe efektin grafik. Në punimet “Kokë në teknikën e akuarelit, edhe Pullumbi ka lënë një plaku me ”, “Portret i pensionistit”; “Duke galeri portretesh në akuarel, duke filluar nga viti 1960. dremitur (Aneja)”, autori evidenton mjaft qartë vlerat Në punimin: “Kooperativisti i dalluar”, akuarel (Myc, më të larta estetike dhe kompozicionale në serinë e Kukës,1960) i realizuar në monokrom, mbizotëron një portreteve të tij. dritë e përgjithshme, që zbulon imazhin e një njeriu Seria e portreteve të Pullumbit si në vizatim, akuarel, të thjeshtë nga një fshat malor në veri të Shqipërisë. tempera, monotip dhe teknikë të ndërthurur, Portreti është i vërtetë dhe i punuar me kujdes, duke përshkohet nga profesionalizmi i një artisti realist, ruajtur me shumë skrupulozitet dritën e natyrës. kërkues, këmbëngulës në vlerësimin e psikologjisë së Me të njëjtin qëndrim artistik mjeshtri Pullumbi njerëzve të thjeshtë, por edhe të figurave historike. realizon portretin e familjarëve (Salku 1965, akuarel), Në teknikën e temperas, artisti është më ndryshe dhe kurse në portretet e dy djemve të tij Agronit dhe më i guximshëm në interpretimin artistik dhe ngjyrues, Spartakut, ndihet një penelatë më e lirshme dhe freski duke e modernizuar pikturën brenda stilit tashmë të e veçantë ngjyruese. Artisti në realizimin e portreteve konsoliduar dhe të njohur. të disa prej figurave historike si: Isa Boletini, , Babë Dudë Karbunara dhe të patriotit Sotir Kolea, Mjeshtri Pullumbi mbetet një nga piktorët realistë të është mbështetur në fotografitë e imazheve të tyre, portretit shqiptar në vitet ’50-’70 të shekullit të 20-të.

57 Profil plaku 1956, Akuarel në letër 20x14 cm

58 Salku 1965, Akuarel në letër 37x29.5 cm

59 Portret minatori 1965, Monotyp vaj në letër 25x23 cm

60 Zana 1966, Monotyp vaj në karton të presuar 25x17 cm

61 Spartaku 1966, Akuarel në letër 32x23 cm Portret vajze 1964, Tempera në karton me ngjyrë 37x26 cm 62 63 Portret plaku, Tempera në karton me ngjyrë 27x21 cm

64 Alisa, Tempera në karton të ngjyrosur 21x31 cm

65 Malësori, Tempera në karton 27x18 cm

66 Sotir Kolea, Akuarel në letër 36x28 cm

67 Duke dremitur (Aneja), Laps-Tempera në karton me ngjyrë 24x17 cm

68 Dhurata 1965, Akuarel në letër 40x27.5 cm

69 Agroni 1969, Akuarel në letër 31.5x22 cm

70 Babë Dud Karbunara, Akuarel në letër 38x28 cm

71 Dedë Gjo Luli, Akuarel në letër 39x29.5 cm

72 Isa Boletini, Akuarel në letër 39x28 cm

73 74 NATYRA E QETË

Cikli i natyrave të qeta është pjesa kryesore e bukurën edhe përmes objektesh e imazhesh fare të krijimtarisë me teknikën e akuareleve dhe temperas thjeshta. që Fadil Pullumbi ka realizuar gjatë krijimtarisë së tij. Në pikturimin e natyrave të qeta me lule, Pullumbi Artisti i ka realizuar këto punime nga dy këndvështrime: shfrytëzon sfondet e errëta për evidentimin e imazhit nga lart, por edhe në këndvështrimin e zakonshëm kryesor, po ashtu nuk është e qartë se ku janë vendosur horizontal. vazot me lule pasi piktori i kalon këto pjesë të imazhit Subjektet e tij janë zgjedhur nga inventari i shtëpisë: me një thjeshtësi maksimale. vazo me lule, dy peshq të vendosur mbi një pjatë, një Në natyrën e qetë të vitit 1965, ai përdor teknikën e degë peme me gjethe të skuqura vjeshte, një degë me tij të parapëlqyer monotip dhe rezultati është fare i qershi të freskëta. ndryshëm nga punimet e tjera, pasi përveç imazhit të Artisti kujdeset të japë me vërtetësi të materializuar vazos që dallohet më qartë, në pjesën e sipërme të pjesën metalike të një kutie konserve, ku familja tufës së luleve, dallohen njolla abstrakte që krijojnë ka mbjellë një lule që sapo ka lulëzuar; atë e tërheq një situatë formale estetike. pikturimi i një dege peme në vjeshtë si dhe bukuria Në ciklin e punimeve të kësaj gjinie që i përket fazës së shumëngjyrëshe e disa peshqve vendosur mbi një pjekurisë artistike të autorit, ndihet qartë individualiteti pjatë alumini. Qoftë në teknikën e akuarelit, por i stilit të tij realist të konsoliduar tashmë, ku përparësi edhe të temperas, ndihet prirja e piktorit për të mos merr drita dhe freskia ngjyruese. i’u larguar realizmit, si dhe pasioni i tij për të sjellë të

75 Mimoza dhe limonë 1957, Akuarel në letër 31.5x21 cm

76 Natyrë e qetë 1965, Monotyp vaj në letër 27.5x23 cm

77 Lule në kuti konserve 1963, Tempera në karton 49x30 cm

78 Peshqit në pjatë alumini 1962, Akuarel në letër 27x37 cm

79 Qershi në pjatë 1965, Akuarel në letër 22.5x32 cm

80 Pjatë me portokalle 1965, Tempera në karton 40x28 cm Natyrë e qetë 1965, Akuarel në letër 18x28 cm

82 Trëndafila në bidon 1974, Tempera në karton 52x32 cm Lulebora 1976, Akuarel në letër 40x29 cm Sardele 1965, Akuarel në letër 22x32 cm

Në pyll 1986, Tempera - Guash në karton 72x138 cm 85 86 87 88 KOMPOZIMI

Kompozimi laik në Shqipëri i ka fillimet e tij në Me mjaft mjeshtëri Pullumbi ka realizuar punimin shekullin e 20-të me tablotë historike të S. Xegës, V. “Aksionistja” (tempera, pastel), që e evidenton atë Zengos, S. Rrotës dhe ato shoqërore të K. Indromenos. si mjeshtër të lojës grafike edhe në tematikën e Pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, grupi i përcaktuar dhe të kërkuar të kohës së socializmit. artistëve të formuar në perëndim trajtuan fillimisht Figura e aksionistes në planin e parë vizatohet temën e Luftës Antifashiste Nacional-Çlirimtare, ku fuqishëm grafikisht dhe silueta e saj shquhet në sfondin mund të kujtohen tablotë: ”Kalimi i divizionit të parë e një perspektive gati fluide, ku dallohen imazhet në veri” e S. Kacelit, “Tregim nga Lufta Nacional- njëngjyrëshe (ngjyrë gri) të figurave të të rinjve të tjerë çlirimtare” e N. Zajmit, “Agimi i 17 nëntorit në Tiranë” duke punuar nën një qiell me ngjyra portokall. e B. Sejdinit. Po me të njëjtin qëndrim është realizuar dhe punimi Fadil Pullumbi edhe pse në teknikën e akuarelit dhe “Montatorët e Azotikut Fier”, ku bie në sy kontrasti i të temperas, ka realizuar një seri kompozimesh të fuqishëm grafik ndërmjet figurave kryesore të planit vlerësuara me temë historike nga jeta e përditshme; të parë – montatorëve (që po punojnë në lartësi) dhe kryesisht ajo e fshatit, e aksioneve të rinisë dhe të peizazhit plot dritë e freski ngjyruese të uzinës së klasës punëtore. Duke qenë kryesisht piktor peizazhist, Azotikut që shtrihet poshtë tyre. Pullumbi në disa nga kompozimet e tij parapëlqen Edhe pse pas viteve 1960, me kthimin e studentëve që personazhet të kenë rol dytësor, si në punimet shqiptarë nga vendet e ish-kampit socialist, tabloja “Mbledhja e barit” dhe “Fëmijët në pranverë”. Në kompozicionale kishte marrë formë të plotë si punime të tjera, artisti evidenton personazhin ose në tematikë ashtu dhe në përmasa. Përmasat e personazhet në planin e parë, ku ai parapëlqen përsëri stërmëdha, e kthenin realizimin e një tabloje të tillë në të përdorë dritën diellore duke i’u larguar interpretimit një sipërmarrje tejet të vështirë për çdo artist që duhej artistik formal. Sipas këtij qëndrimi, janë realizuar të respektonte rregullat strikte të metodës së realizmit punimet “Festivali i Gjirokastrës”, “Nxënës në ndihmë socialist. të korrjes së grurit”, “Në ndihmë të fshatit”, “Korrja e Në vitin 1982, Fadil Pullumbi realizoi veprën me temë grurit” etj. historike (akuarel mbi letër) “Udhëtimi i Ismail Qemalit Edhe pse kompozimi shumëfigurësh në teknikën drejt Pavarësisë”. Struktura kompozicionale e punimit e akuarelit është i vështirë, artisti ka realizuar i është përshtatur zgjidhjes horizontale të tablosë (27 kompozimin: ”Në aksionin e rrugës së re”, ku mbi x 56 cm), ku janë pikturuar Ismail Qemali dhe grupi një reliev të ashpër shkëmbor, një grup të rinjsh i luftëtarëve që e shoqëronin të hipur mbi kuaj drejt aksionistë po punojnë për hapjen e trasesë së rrugës Vlorës. automobilistike. Kompozimi ka prirje narrative dhe realiste, duke iu Pullumbi ruan me besnikëri trajtimin realist të figurave, shmangur glorifikimit të heroit në tablo, i cili paraqitet por është më i lirshëm në njollat impresioniste të si të gjithë kalorësit e tjerë, duke kaluar në një zonë relievit shkëmbor, duke i lejuar veprës të ketë freski fushore të mbuluar nga uji. Ndoshta mund të jetë dhe dhe ajër edhe pse kompozimi zhvillohet në formë vepra më modeste kushtuar kësaj ngjarjeje të madhe vertikale dhe merr nota të lehta të një dekorativiteti historike, por në të ka vërtetësi, dritë, ajër dhe dashuri formal. shpirtërore të piktorit Fadil Pullumbi.

89 90 Udhëtimi i Ismail Qemalit drejt Pavarësisë 1982, Akuarel në letër 27x56 cm 91 Murat Toptani, duke punuar bustin e parë të Skënderbeut, (Napoli 1899) 1982, Akuarel në letër 37.5x28 cm

92 Mbledhja e barit, Akuarel në letër 22x31.5 cm

93 Zemërimi i kalit 1966, Monotyp vaj në letër 34x29 cm

94 Duke vajtur për në punë, Akuarel në letër 23x33 cm

95 Në aksionin e rrugës së re 1974-1975, Akuarel në letër 34x23 cm

96 Korrja e grurit, Akuarel në letër 33x23 cm

97 Në ndihmë të fshatit, Akuarel në letër 36x72 cm

98 Aksionistja 1967, Tempera - Pastel në karton të ngjyrosur 19x29 cm

99 Shpërndarja e ndihmave pas tërmetit 1967, Tempera 25x40 cm

100 Nxënës në ndihmë të korrjes së grurit, Akuarel në letër 36x72 cm

101 Fëmijët në pranverë, Tempera në karton 26.5x46 cm

102 Montatorët e Azotikut Fier 1966, Akuarel në letër 57x35 cm

Notarja 1965, Monotyp vaj në letër 25 x 34 cm

Festivali i Gjirokastrës 1978, Tempera - Guash në karton 65x53 cm

105 106 VIZATIM DHE GRAFIKA

Portreti është forma më antike në historinë eartit Në ciklin e portreteve nga natyra, vihet re interesi mbi dhe një nga gjinitë më gjerësisht të përdorura, me strukturën e profilit njerëzor, duke realizuar një cikël të variacionet e saj sipas epokave dhe klasave dominuese. tërë me këtë prirje. Në punimin “Kokë plaku”, piktori Duke filluar nga arti Egjyptian e deri tek Rilindja Italiane ndalet në zbulimin psikologjik me mjete të fuqishme me shfaqjen e borgjezisë, kur lindi dhe portreti zyrtar, realiste duke ndërhyrë edhe me ngjyrën e bardhë. portreti ishte zhanri kryesor i zbulimit të botës së Vizatimi me titull: “Portret plaku me qeleshe” të jep brendëshme, ku secili artist shprehej me “gjuhën” e emocionin e një portreti skulpturor, pasi ndihet një kodit të tij të vlerave dhe simboleve. plastikë e mbyllur dhe mjaft e organizuar. Në krijimtarinë e piktorit Fadil Pullumbi, koleksioni i Në koleksionin e vizatimeve të artistit Fadil Pullumbi, vizatimeve ka një rëndësi të veçantë. Ndër portretet ruhen punime të rëndësishme që dëshmojnë për e familjarëve dhe miqve të familjes, gjejmë edhe interesin e madh që artisti tregonte për peizazhin dhe portretet e njerëzve të thjeshtë, ushtarakëve, klerikëve portretin në përgjithësi. Duke patur një prirje drejt myslimanë, intelektualëve, etj. Janë tipat e ndryshëm akuarelit, shumë nga vizatimet e tij ruajnë freskinë njerëzorë që e tërheqin artistin, por edhe mbresat e dhe dritën diellore të asaj gjinie. Në shumë vizatime, çastit, vizatime të zbulimit të karaktereve duke bërë artisti përdor dhe kombinon “ndërhyrjen” e ngjyrave që vëmëndja e artistit të përqendrohet kryesisht tek pastel (kryesisht të ngjyrës së bardhë) në evidentimin portretet që atij i duken interesant, duke u ndalur në e efekteve të dritës. tiparet e veçanta të çdo subjekti. Pas shumë udhëtimesh në Gjirokastër, , Librazhd, Në vizatimet e portreteve të Pullumbit “zbulojmë” se Elbasan dhe Durrës, mjeshtri ka lënë një koleksion të ai ka zgjedhur dy rrugë artistike shprehëse: analizën pasur me peizazhe në vizatimet me laps por edhe në realiste bardh e zi me dritë-hije dhe emocionin e çastit, teknikën e ndërthurur, ku ai shprehet me një gjuhë të bukurisë së linjës dhe prekjes së shpejtë të detajeve artistike herë analitike-realiste (“Amfiteatri, Durrës”; të karakterit të personazhit. “Gjirokastra”) dhe herë me linja elegante emocionale të Artisti i shekullit të 20-të në portretet e tij pati peizazhit rural dhe urban (“Periferi -Dibër”; “Mangalem “përgjegjësinë” të sillte jo vetëm paraqitjen fizike, por -Berat”; ”Kalaja e Krujës”; ”Fushë Lurë”etj.). edhe gjëndjen e brendshme të subjektit. Akademia Fadil Pullumbi është një vizatues realist serioz, një e Romës ku studioi Pullumbi, mbështetur në artin mjeshtër që di të interpretojë subjektin brenda klasik Italian, i jepte vizatimit më shumë përparësi nga emocioneve që ai i “kontrollon” me mjaft kulturë dhe natyra. Dëshmi të këtyre viteve akademike janë edhe elegancë. disa vizatime të ruajtura në koleksionin e familjes, Vizatimet e mjeshtrit Pullumbi, pa dyshim janë pjesë ku ndihet qartë kërkesa për një vizatim plastik e me e trashëgimisë artistike të artit pamor shqiptar të hije transparente, ku synohet zbulimi dhe njohja e shekullit 20-të, të atyre që njihen tashmë si realistët e anatomisë së trupit njerëzor dhe evidentimi artistik i mëdhenj shqiptarë. formave plastike e muskuloze të modelit.

107 Periferi - Dibër 1953, Lapsa me ngjyra në letër 22x32 cm

108 Shtëpi në Koshorisht, Komuna Lunik-Librazhd 1967, Pastel në letër me ngjyrë 20x31.5 cm

109 Pas tërmetit, Zdrajsh-Vërri (Elbasan) 1967, Laps në letër 23x33 cm

110 Kalaja e Krujës 1968, Laps në letër 20.5x28.5 cm

111 Porta e Kalasë - Elbasan 1971, Laps në letër me ngjyrë 15.5x22.5 cm

112 Kokë plaku, Laps në letër me ngjyrë 25x18 cm

113 Xha Sevo, Linoleum 15x10.5 cm

114 Portret plaku me qeleshe (zona e Dibrës), Penë në letër me ngjyrë 27x22 cm

115 Natyrë e qetë, Pastel në letër 1957 22x30 cm

116 Fushë Lurë - Dibër, Laps në letër 21.5x31.5 cm

117 Lagje karakteristike në Gjirokastër 1978, Stilolaps në letër 16x23.5 cm

118 Mangalem - Berat, Laps në letër 20x26 cm

119 Amfiteatri-Durrës 1987, Stilolaps në letër 24.5x33 cm

120 Mangalem - Berat, Laps në letër 25.5x19 cm

121 Rrugicë në Mangalem - Berat, Laps në letër 26x19.5 cm

122 Fush Lurë - Dibër, Stilolaps në letër 22.5x32 cm

123 Dimër në Korçë, Pastel në letër 20x24 cm

124 Dimër në Tiranë, Laps në letër me ngjyrë 21x31 cm

125 Kalaja e Gjirokastrës, pamje nga Jugu 1978, Laps - Tempera në letër me ngjyrë 24.5x33.5 cm

126 Banesë karakteristike në Gjirokastër 1978, Laps në letër 26x32 cm

127 Punime të realizuara gjatë viteve të akademisë

128 Vizatime të realizuara gjatë viteve 1950-1970

129 TEKNIKA TË NDRYSHME

Bukuria 1948, Reliev i glazuruar (diametër rreth 19 cm) me ngjyra e shkëlqim, i vendosur mbi panel druri.

130 Kalaja e Beratit 1977, Gdhëndje në dru të ngjyrosur 20x27 cm

131 PUBLIKIME JASHTË VENDIT

Ekzemplarë të kartolinave origjinale së bashku me imazhet e këtyre punimeve, janë dërguar nga Dott. Franco Tagliarini. Dott. Franco është djali i Z. Francesco Tagliarini, konsulent për turizëm, në Drejtorinë e shtypit pranë Këshillit të Ministrave, që gjatë viteve `40 realizoi, publikimin dhe shpërndarjen e këtyre kartolinave.

132 Shkodër - Kostumet e malësorëve 1940, Shkodër - Kostum i malësores 1940, Akuarel Akuarel

133 Kostume të zonës së veriut 1940, Akuarel

134 Valltarja e vogël me kostumin e zonës së Dibrës 1940, Akuarel

135 PLLAKATI - “POSTERI”

Pllakati ose “Posteri”, siç njihet në ditët tona, ka qenë gjithmonë një formë arti që ka zënë dhe vazhdon të zërë një vend të veçantë në artet pamore, pasi veçantia e tij është komunikimi më i afërt me publikun. Pllakati në Shqipëri i pati fillimet në gjysmën e parë të shekullit të 20-të dhe kishte natyrë politike. Pllakati i parë i dokumentuar në Shqipëri u realizua nga Qemal Butka (1908-1997) me rastin e 25-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë (28 nëntor 1937). Gjatë fillimit të luftës në Shqipëri, në prag të pushtimit fashist, njoftohemi për ekspozimin e një pllakati kundër pushtimit fashist italian në librarinë “Argus” në Tiranë, me autor Fadil Pullumbi-n, por deri më sot nuk njihet imazhi i tij. Ai ka realizuar edhe grafika e pllakate në shtypin ilegal antifashist në periudhën e Luftës Dytë Botërore, pasi ishte i aktivizuar në lëvizjen komuniste antifashiste nacional-çlirimtare. Fadil Pullumbi mund të konsiderohet dhe një nga autorët e grupit të parë të artistëve shqiptarë që u morën me pllakatin politik si dhe me atë publicitar tregtar në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të deri në fundin e viteve ’60, krahas piktores Safo Marko. Nga krijimtaria e tij gjatë këtyre viteve, ruhen shtatë pllakate (bocete) të realizuara në mënyrë artizanale me dorë. Pllakati i parë mund të konsiderohet ai i kushtuar masakrës së 4 shkurtit 1944 në Tiranë, ku brenda një nate u vranë me dhjetëra qytetarë nga kolaboracionistët e nazistëve gjermanë. Pullumbi e ka realizuar punimin – pllakatin, duke pikturuar në plan të parë imazhin e një të riu të vrarë e të shtrirë horizontalisht, të Kongresi IV 1961, shoqëruar poshtë me shkronja kapitale denoncuese 23x18 cm ndaj autorëve të këtij krimi: BALL LEGALITET GESTAPO TERROR GJAKDERDHJE DHE MASAKRA. Ky pllakat është realizuar monokrom dhe piktori ka ndriçuar me mjaft kujdes pjesën e portretit dhe pak shpinën e figurës së vrarë.

136 Pllakati i dytë titullohet: “1 maj 1952” dhe është Në vitet pas tmerreve të Luftës së Dytë Botërore, realizuar me ngjyra. Figura kryesore është imazhi (jo vërejmë se elementi mbizotërues në pllakat ishte i plotë) i një punëtori të vizatuar grafikisht me penë, paqja në botë dhe pëllumbi si simbol i tij. Këtë element që ecën përpara e që me dorën e majtë mban lart një e shohim të vendosur në pllakatet e piktorit Fadil flamur të kuq dhe në dorën tjetër (poshtë) mban një Pullumbi. tufë me lule. Në pjesën e poshtme, mbi një shirit të Pllakati kushtuar bujqësisë dhe ai publicitar kuq horizontal, është shkruar me gërma të mëdha me “ARTIMPEX”, janë realizuar nga autori me një gjuhë më ngjyrë të bardhë: 1 MAJ 1952. Prapa figurës kryesore lakonike dhe dekorative, qoftë si konceptim por edhe janë pikturuar lirshëm me ngjyrë të kuqe figurat e si elemente simbolike dhe artistike. njerëzve që parakalojnë krahas tij, duke mbajtur lart Këto dy punime duhet t’u përkasin periudhës 1960- pankarta me simbole komuniste (imazhi i Stalinit dhe 1970, pasi paraqesin një pjekuri artistike dhe prirje një yll i pikturuar). Flamuri që figura kryesore mban lart moderne në kompozim. të valëvitur, ka në qendër të tij të vizatuar skematikisht globin dhe imazhin e një pëllumbi - simbol i paqes. ”Skënderbeu” emërtohet pllakati kushtuar 500-vjetorit Pllakati ka si ngjyrë kryesore mbizotëruese të kuqen, të vdekjes së heroit në vitin 1968, ku artisti gjen dhe por brenda figurave në sfond, piktori ka përdorur edhe përdor tri elemente artistike domethënëse: imazhin e ngjyrën e verdhë në okër, bojëqiellin, jeshilen dhe të bustit të heroit me përkrenare të pikturuar grafikisht zezën. bardhezi, konturet e kalasë së Krujës pas shpinës së tij (mbajtur me tonalitetin gri) dhe flamurin e kuq, që zë Pllakati kushtuar Kongresit IV të Partisë në vitin 1961 vendin kryesor në sfondin e pllakatit. është realizuar grafikisht bardhezi. Imazhi qendror i pllakatit është një pëllumb krahëhapur në fluturim Edhe pse në ndonjë rast në formë boceti, koleksioni - simbol i paqes në botë, kurse sipër tij në formë i pllakateve të mjeshtrit Pullumbi e dallon atë në flamuri, janë kompozuar pjesë nga titujt e gazetave historinë e pllakatit shqiptar si një nga pionierët e kryesore shqiptare që botoheshin në ato vite në zhvillimit të tij në Shqipëri. Ai përdori imazhin njerëzor Tiranë. Në hapësirën midis figurës së pëllumbit dhe në pllakat njësoj si kolegët e tij në lindje, por edhe në strukturave industriale mbajtur me tonalitetin e errët, perëndim, për të realizuar me mjete figurative “artin e ishte shkruar me shkrim dore edhe titulli i pllakatit: propagandës komuniste” të atyre viteve. “Përpara për kongresin e 4-t”. Edhe pse ky ishte një Në vitet 1960-1990, në Shqipëri pllakati mori karakter pllakat politik mobilizues, në krahasim me pllakatet të theksuar politik dhe propagandistik e kulturor duke propagandistike e politike të mëvonshme, vëmë re u bërë pjesë e zhvillimeve kulturore dhe artistike të se atij i mungojnë elementet kryesore simbolike si: kohës në vend, duke e zhvilluar dhe pasuruar atë me imazhi i yllit, imazhi i kazmës dhe i pushkës ose dhe elemente skematike dhe propagandistike. emërtimi PPSH (Partia e Punës e Shqipërisë), qënë Pllakatet e Fadil Pullumbit edhe pse kishin mesazhe vitet e mëvonshme ishin pjesë kryesore në pllakatin politike, kishin brenda shkëlqimin e artit. Të gjitha këto shqiptar. Pllakati u realizua në prag të Kongresit IV-të pllakate janë realizuar me dorë, me ngjyra tempera, PPSH, kur udhëheqësi komunist shpalli bojë tush etj., duke zënë vend në fillimet e pllakatit përfundimisht largimin e Shqipërisë nga kampi socialist të pas-luftës në historinë e artit shqiptar të realizmit dhe prishjen e marrëdhënieve partiake dhe shtetërore socialist, me prirjen për të anuar drejt risive moderne, me ish-BRSS dhe partinë komuniste sovjetike. por brenda tematikës që porositej nga shteti komunist.

137 1 Maj 1952, Bocet

138 Artimpex 1960-1970,Bocet

Bujqësia 1960-1970, Bocet

Skënderbeu 1968, Bocet Artimpex 1960-1970,Bocet 139 140 KARIKATURA

politikën e ish Bashkimit Sovjetik, që vihet re qartë arikatura në Shqipëri e ka gjenezën e saj në fillimin K tek karikatura: “Duke kërkuar portën”, dhe më tej e shekullit të 20-të (Murat Toptani, 1967-1918) dhe të Kinës Popullore, me temën e ishullit të Tajvanit, pati zhvillim të mëtejshëm në botimet e shtypit ilegal që mbështetej nga SHBA (“Pa diçiturë”). Edhe në tri antifashist (traktet dhe buletinet e luftës). karikaturat e tjera stigmatizoheshin aparteidi, politika Fillimisht në maj të vitit 1944 u botua revista satirike antishqiptare greke dhe ajo antimarksiste e disa “FSHESA” dhe më vonë revista “HOSTENI” (1945). Por partive komuniste (“Melodi e vjetër”, 1958). pas viteve 1960, karikatura botohej edhe në shtypin e Pullumbi ka krijuar tipat e tij humoristikë qëi përditshëm të kohës, kryesisht në gazetën “Bashkimi’, shërbenin politikës së Shqipërisë komuniste në “Mësuesi”, “Zëri i rinisë” etj. ato vite me qëndrime të theksuara anti-amerikane Si gjini artistike e lëvruar nga artistët shqiptarë, ajo e perëndimore. Kjo duket qartazi në punimet e mori zhvillim pas mesit të viteve ’50 të shekullit të 20- Pullumbit, pasi karikatura dhe arti i tij kishte ngjyrime të të. Emrat kryesorë të artistëve shqiptarë që u morën forta politike dhe i shërbente propagandës komuniste me këtë gjini mjaft të dashur për popullin ishin Zef ndërkombëtare më mirë se cilido. Bumçi, Dhimitër Ligori, Bardhyl Fico e Vasil Lalo. Në karikaturat me tematikë shqiptare, piktori Pullumbi Në fondin e mjeshtrit Pullumbi gjendet një cikël prej “thumbon” me penën e tij dembelizmin e disa prej tetë punimesh në këtë gjini, që trajtojnë probleme të punonjësve të tregtisë (“Problem i pazgjidhur, në politikës ndërkombëtare dhe probleme të brendshme rrjetin tregtar të Tiranës”) dhe mungesën e organizimit të shoqërisë shqiptare të kohës së socializmit. në furnizimin e rrjetit tregtar për popullin (“Problem Karikaturat e realizuara nga Fadil Pullumbi janë transporti në furnizimin e rregullt të popullit”). të punuara me penë (bardhezi) dhe shquhen për Karikatura e Fadil Pullumbi-t është një zë origjinal në mprehtësi dhe humor të hollë. historinë e kësaj gjinie, ku ai ishte pjesë e vlerësuar Në temat ndërkombëtare, Pullumbi ka mbajtur e artistëve të parë që dhanë ndihmesën me artin e qëndrimin politik të Shqipërisë komuniste në tyre, pavarësisht kufizimeve dhe kontrollit partiak dhe mbështetje të marksizëm-leninizmit, duke mbështetur politik (censurës) të viteve të komunizmit.

Duke kërkuar portën, 13x13 cm

141 Pa diçiturë 16x22 cm

Gazeta “Mësuesi” 16x18 cm

142 Problem transporti në furnizimin e rregullt të popullit, 12 x16 cm

Problem i pazgjidhur, në rrjetin tregtar të Tiranës ... 14x17 cm

143 144 BIOGRAFIA E ARTISTIT BIOGRAPHY OF THE ARTIST

Fadil Pullumbi është pjesë e piktorëve realistë shqiptarë Fadil Pullumbi belongs to the tradition of Albanian të traditës në historinë e artit shqiptar të shekullit 20- realist painters of the 20th century in the të. Ai mund të renditet si një nga piktorët akuarelistë history. He could be ranked among one of the most më të spikatur në gjysmën e dytë të shekullit të 20-të, prominent aquarellist painters of the second half of duke na lënë në këtë teknikë një koleksion punimesh the 20th century, leaving behind a legacy of valuable me vlerë në gjini të ndryshme, ku dallohet mbi të works of different genres in this technique, where one gjitha dashuria dhe përkushtimi i artistit ndaj natyrës distinguishes above all, the love and dedication of the dhe njeriut të thjeshtë. artist to nature and the simple man. Duke mos u angazhuar në temat “e mëdha” të By not engaging in “major” themes of socialism, socializmit, në koleksionin e punimeve të Fadil Fadil Pullumbi’s collection of works reflects images Pullumbit gjejmë imazhet e një Shqipërie tjetër, of another , giving priority to the love for ku përparësi merr jo politika dhe propaganda, por the Albanian nature, the simple man and other vital dashuria për natyrën shqiptare, për njeriun e thjeshtë subjects, which he chooses as they are, without dhe subjektet e tjera jetësore, që ai i zgjedh ashtu siç ornaments or idealizations, instead of resorting to janë, pa zbukurime ose idealizime. themes of politics and propaganda. Ai u ndikua në krijimtarinë e tij nga shkolla italiane In his creative work, the artist was influenced realiste-romane e viteve ’40 të shekullit të 20-të. predominantly from the Italian roman-realist school of the ‘40s of the 20th century. Fadil Pullumbi (Aga) u lind në Tiranë më 12 mars 1918, Fadil Pullumbi (Aga) was born in Tirana on March 12, në një familje të thjeshtë qytetare tiranase. Familja 1918, in a modest urban Tirana family. Fadil’s family e Fadilit është marrë kryesisht me zejtari. Haki Aga, was mainly engaged in craftsmanship. Haki Aga, his babai i tij, ka punuar si berber, kurse e ëma, Mereme, father, worked as a barber, while his mother, Mereme, ka qenë shtëpiake. Për arsye shëndetësore të dy was a housewife. For health reasons, both parents of prindërit e familjes së Fadilit kanë vdekur të rinj, duke Fadil’s family passed away at a young age, leaving Fadil i lënë jetimë pesë fëmijët e vegjël (katër djem dhe një and his younger siblings orphans (four boys and one vajzë), të cilët u rritën të ndarë ndër familjarë. girl) who grew up with their extended family members. Fadili u rrit nga familjarët e nënës me mbiemër Pullumbi Fadil was raised by his mother’s family that bore dhe në respekt të tyre ai mbajti këtë mbiemër. the Pullumbi family name, which he adopted in Prandaj edhe sot, pinjollët e familjes Haki Aga, their respect, as his surname for the rest of his life. megjithëse i përkasin të njëjtit trung gjenealogjik, Therefore, even today, the descendants of the Haki mbajnë mbiemra të ndryshëm. Për shkak të dialektit, Aga family, although belonging to the same genealogy, në disa punime të piktorit është përdorur mbiemri bear different surnames. Because of the dialect, some Pullumi, Pllumi ose ka raste kur ai shkruhet edhe works of the painter used the surname Pullumi, Pllumi Pëllumbi. or there are other cases where it is referred to as Pëllumbi.

145 Pasioni për pikturën u shfaq që fëmijë dhe Pullumbi i The young Pullumbi demonstrated his passion for ri tërhiqej sidomos nga pikturimi i peizazhit të qytetit painting since childhood, particularly through his first të lindjes, Tiranës. Ishte pikërisht rastësia që sekretari drafts of Tirana, his birth city. It was by pure accident I kryeministrit të asaj kohe e takoi duke pikturuar në that the Prime Minister’s Secretary of the time saw rrugën “Fortuzi” dhe e vlerësoi talentin e tij, duke i him painting on the “Fortuzi” Street and praised his akorduar dhe bursë shtetërore për studimet e larta në talent by awarding him later on, a state scholarship for Itali. pursuing university studies in . Në kujtesën e Pullumbit, pas kthimit në Shqipëri, In Pullumbi’s memoir, upon returning to Albania nga vitet e studimeve në Akademinë e Romës, ruhej from the his studies at the Academy of Fine kontakti me artin e kohës, me veprat origjinale të Arts, he preserved his contact with the art of the autorëve klasikë dhe bashkëkohorë në muzetë e Italisë, time, particularly with the original works of classical që do t’i linin gjurmë të pashlyeshme në formimin and contemporary authors found nowadays in the artistik. museums of Italy, which left indelible traces in the artistic profile of the young painter. Dashuria për artin në ato vite kur piktorët ishin të paktë In a time when the painters were few and could be në numër dhe numëroheshin me gishtat e dorës, ishte counted on the fingers of one hand, nurturing a love më shumë se sakrificë. for art and creating it in those years was a huge effort. Kështu, në vitet ’20- ’30 të shekullit të 20-të, ishin K. Emerging prominent figures in the 1920s and 1930s Idromeno, V. Mio, Z. Kolombi, V. Zengo, S. Xega, S. Rrota, are considered K. Idromeno, V. Mio, Kolombi, V. Zengo, A. Kushi, A. Buza - piktorët që zhvillonin krijimtarinë S. Xega, S. Rrota, A. Kushi, A. Buza who stared to e tyre në qytetet kryesore të Shqipërisë, si në Tiranë, develop a new wave in painting across the main cities Shkodër, Elbasan dhe Korçë. Mio, i porsakthyer nga of Albania, such as Tirana, Shkodra, Elbasan and Korça. studimet në Rumani, më 1920 çeli ekspozitën e parë Mio, newly returned from Romania in 1920, opened personale në Korçë, kurse ekspozita e parë kombëtare his first personal exhibition in Korça, while the first u çel me nismën e piktorit Andrea Kushi në Tiranë, në national exhibition was opened at the initiative of the kafe “Kursal” (1931). painter Andrea Kushi in Tirana, in the “Caffe Kursal” (1931). Në vitin 1931 A. Kushi ngriti kursin e vizatimit në In 1931, A. Kushi established the first drawing course Tiranë, që në janarin e vitit 1932 u kthye në Shkollën in Tirana, which in January 1932 turned into the Tirana e Vizatimit në Tiranë. Një ndër nxënësit e parë të Drawing School. Fadil Pullumbi was one of the first kësaj shkolle ishte dhe Fadil Pullumbi. Talenti i tij students of this school. His manifested talent right ishte i dukshëm dhe që në vitin e parë, së bashku me after the first year as scholar, allowed him to access S. Kacelin, G. Strazimirin e S. Marën, piktori fitoi të the right to visit Rome for a week and get acquainted drejtën të vizitonte për një javë Romën dhe të njihej with artworks and museums in Rome, along with his me vepra të muzeve dhe monumenteve romane. fellows, S. Kaceli, G. Strazimiri and S. Mara.

Krijimtaria artistike e Fadil Pullumbit është mjaft e Fadil Pullumbi’s artwork is very broad and gjatë dhe i përket disa fushave dhe teknikave të arteve encompasses a variety of visual art fields and pamore. Kështu, artisti Pullumbi ishte kuratori dhe techniques. Thus, Pullumbi was the curator and realizuesi i parë i panaireve ndërkombëtare tregtare creator of several international trade fair pavilions që qeveria shqiptare çeli pas viteve 1944 në shumë that the Albanian government launched after 1944 shtete të Europës, kryesisht në vendet lindore (të in several European countries such as and

146 ish-kampit socialist) si në Francë, Jugosllavi, Poloni, in eastern European countries (the former socialist Rumani, Bullgari, ish-Çekosllovaki. camp) such as Yugoslavia, Poland, Romania, Bulgaria Fatkeqësisht, nga kjo krijimtari e artistit nuk ruhen and Czechoslovakia. Unfortunately, the artist’s dokumentacionet e projekteve të tij artistike. craftmanship and artistic projects of this period have Artisti ishte në vazhdimësi pjesëmarrës në ekspozitat not been accurately preserved and cannot be fully lokale dhe kombëtare që çeleshin në Tiranë. documented. The artist was continuously participating in the local and national exhibitions that were hosed in the city of Tirana. Fadil Pullumbi fokusohet kryesisht tek peizazhi rural i Fadil Pullumbi focuses mainly on the peasant Tiranës, por edhe i zonave të tjera të Shqipërisë, tek landscapes of Tirana, as well as other areas of Albania, imazhet e qyteteve historike si dhe në pikturimin e he depicts images of historic cities and portraits of portreteve të njerëzve të zakonshëm, por dhe të disa random characters, but also including some of the prej figurave të rëndësishme të historisë së Shqipërisë important figures of Albania’s history such as: Babë si: Babë Dudë Karbunara, Dedë Gjo Luli, Isa Boletini, Dudë Karbunara, Dedë Gjo Luli, Isa Boletini, Murat Murat Toptani, Sotir Kolea etj. Toptani, Sotir Kolea etc.

Krijimtaria e piktorit Pullumbi i përket një harku kohor Pullumbi’s creativity extends over half a century-long mbi gjysmë shekullor. period. During his school years and in their aftermath, Në periudhën e viteve të shkollës dhe në pak vjet pas he has completed works in all genres and techniques saj, ai ka realizuar vepra në të gjitha gjinitë e teknikat (including compositions, portraits, landscapes, (kompozime, portrete, peizazhe, në akuarel, pastel, aquarelles, pastels, oils, pencil drawings, engravings). vaj, laps, gravurë). Later in his career, the artist was devoted to the Më vonë artisti i’u kushtua peizazhit, të cilin e realizonte landscape, which he put on canvass using tempera në teknikën e temperas dhe të akuarelit. Kjo e fundit- and aquarelles. The latter – aquarelles, will remain akuareli, do të mbetet dhe parapëlqimi i artistit për the artist’s signature technique for many decades, shumë dhjetëvjeçarë, deri në fund të jetës. Ai mes until the end of his life. Through this technique kësaj teknike zbuloi elemente psikologjike në portrete, he uncovered psychological elements in portraits, transparencë, dritë dhe freski ngjyruese në peizazhe. transparency, light, and freshness in landscapes. The Gjithashtu, artisti dha ndihmesë në realizimin e artist also contributed to the design of numerous posterit, grafikave e vizatimeve të shumta, ku ndihen posters, drawings and graphics, where one can sense elemente shkathtësie, emocioni dhe zgjidhjesh elements of skill, emotion and balanced compositional kompozicionale të ekuilibruara. solutions.

Punimet e artistit në teknikën e akuarelit të imponojnë The artist’s aquarelle works impose respect, because respekt, pasi shpalosin një shpirt të sinqertë artistik they reveal a sincere artistic spirit and excel in their dhe shquhen për freskinë e tyre, dritën diellore dhe freshness, solar light, and the versatility of the color shkathtësinë e ngjyrave të hedhur me një frymë. palette, tossed in one breath. The fresh brushstroke, Penelata e freskët, e lënë sipas emocionit të artistit casted by the artist’s sheer emotion, is also felt in the ndihet edhe në portretet e shumta të Pullumbit. many portraits of Pullumbi. Në peizazhe, artisti Pullumbi shpalos aftësitë e tij si një In landscapes, Pullumbi simultaneously reveals his vizatues korrekt realist, por dhe si piktor i ekuilibrave skills as an accurate realistic designer and a painter kompozicionalë ose zgjidhjeve interesante. of compositional equilibria or interesting solutions.

147 Galeria e punimeve të Fadil Pullumbi-t të impresionon Fadil Pullumbi’s gallery of works leaves you impressed dhe të entuziazmon, pasi ai krijoi vepra në një gjini të and enthusiastic, as he crafted artworks in a particular veçantë dhe mjaft delikate, siç është akuareli. Tradita and delicate genre, such as aquarelle. The roots of e kësaj gjinie në Shqipëri filloi në fillimin e shekullit të this genre in Albania lay at the beginning of the 20th 20-të, me K. Idromenon, S. Rrotën, Murat e Shadan century, with K. Idromeno, S. Rrota, Murat and Shadan Toptanin, Qenan Mesarenë, V. Mion, A. Buzën e L. Toptani, Qenan Mesarena, V. Mio, A. Buza and L. Poradecin. Poradeci.

Në ekspozitat kombëtare të arteve figurative gjatë During the 1944-1960 period, Albanian artists seldom viteve 1944 -1960, artistët shqiptarë paraqiteshin në made use of aquarelle in national expositions of ekspozita edhe me akuarele, por pas viteve 1965, ata figurative arts, but after 1965 the oil technique was kryesisht zgjodhën teknikën e vajit për realizimin e predominantly used in the realization of their works, punimeve të tyre, qofshin këto edhe peizazhe. Vetëm including landscapes. Only Fadil Pullumbi remained Fadil Pullumbi i mbeti besnik kësaj gjinie nga brezi i faithful to the aquarelle genre from the generation of piktorëve që studiuan në Akademitë italiane. Ndoshta the Italian academy painters. Perhaps this technique kjo teknikë e joshi piktorin, pasi përmbante një trinom seduced the painter, as it contained a fusion trinity të përbashkët ndërmjet ngjyrës, ujit e letrës, si një between color, water and paper, as a bewitching blend gërshetim magjik i emocioneve artistike, i frymëzimit të of artistic emotions, instant inspiration, poetry and menjëhershëm, i poezisë dhe ngjyrës. Artisti Pullumbi color. Pullumbi perhaps chose the aquarelle technique ndoshta për këto cilësi zgjodhi teknikën e akuarelit, for these qualities, revealing his fragile, translucent duke zbuluar shpirtin e tij të brishtë e të tejdukshëm. soul. This is crystal clear, as one goes through the Kjo ndihet qartë, ndërsa i bën punimet e tij hera-herës artist’s works featuring fluidly, and a sense of a light fluide, ku ndihet në peizazhe edhe një “puhizë”e lehtë breeze in his landscapes. ere. Nga ekspozitat e tij personale mund të kujtojmë From his personal expositions we can recall the atë retrospektive të vitit 1992, të çelur në Galerinë retrospective of 1992, opened at the National Gallery Kombëtare të Arteve në Tiranë, ku u ekspozuan of Arts in Tirana, where selected works of the artists punimet e përzgjedhura të mjeshtrit në gjini të from different genres were displayed. Fadil Pullumbi’s ndryshme. Vepra e piktorit Fadil Pullumbi dëshmon artwork testifies the work of an influential Albanian për një piktor serioz realist shqiptar të gjysmës së realist painter of the second half of the 20th century. dytë të shekullit të 20-të. Ai i ngelet besnik realizmit, He remains loyal to realism, aiming to deliver through duke synuar të japë nëpërmjet shpirtit të tij poetic, his poetic spirit, portraits and figures crafted with portrete e figura të realizuara me mjeshtëri por mbi mastery and above all, the Albanian nature, the të gjitha, natyrën shqiptare, vjeshtën shumëngjyrëshe colorful autumn and the delicate spring, according to dhe pranverën delikate, sipas një këndvështrimi an individual compositional point of view. kompozicional individual. Artisti Fadil Pullumbi ishte pjesë grupit të mbi njëzet Fadil Pullumbi was part of the group of over twenty artistëve shqiptarë që u formuan në Akademitë italiane Albanian artists who studied in the Italian Academies në mesin e shekullit të 20-të. Ai mbetet kuratori i parë in the mid-20th century. He remains the first curator of i pavioneve të prodhimeve shqiptare të paraqitura në Albanian products’ pavilions in international trade fairs panairet ndërkombëtare të viteve 1946-1960. Gjatë in the 1946-1960 period. Throughout his life, the artist gjithë jetës, piktori mbeti besnik i artit realist dhe remained firmly committed to the realistic art and

148 ishte pjesë e artistëve të natyrës (en plein air) në artin was part of the en plein air generation of artists of the shqiptar të gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, ku second half of 20th century, where the simplicity and ndihet natyrshmëria dhe vërtetësia e emocioneve të authenticity of emotions was taken straight from the marra drejt e nga natyra ekspozuar gati në të gjitha exposed landscape into almost all national exhibitions. ekspozitat kombëtare, por jashtë fokusit të studiuesve Even though the artist remained indistinct by scholars dhe kritikëve të artit të kohës, Pullumbi vazhdoi të and art critics of the time, Pullumbi continued to create krijonte akuarele që të imponojnë respekt dhe që aquarelles that continue to impose respect even today shquhen për freskinë e tyre, dritën dhe shkathtësinë e and are distinguished by their freshness, lightness, koloritit të hedhur me një frymë. and the versatility of the color palette. Krijimtaria e piktorit Fadil Pullumbi do të mbetet në Fadil Pullumbi’s artwork will remain in the history of historinë e artit shqiptar si dëshmi e një artisti të Albanian art as a testimony of a genuinely realist artist vërtetë realist e që nuk bëri kompromise me pushtetin who did not compromise with the communist regime komunist të kohës kur ai jetoi dhe krijoi. of the time when he lived and created.

Arsimimi i artistit dhe ekspozitat e para Artist’s education and first exhibitions 1931-1935 - Kreu studimet për pikturë në Shkollën e 1931-1935 - Studies painting at the Drawing School Vizatimit në Tiranë nën drejtimin e mjeshtrave Mario in Tirana under the direction of the professors Mario Ridola, Andrea (Thanasi) Kushi, A. Buza dhe O. Paskali. Ridola, Andrea (Thanasi) Kushi, A. Buza and O. Paskali. Ishte bashkë-nxënës me S. Kacelin, LI. Nikollën, G. He was a fellow with painters such as S. Kaceli, LI. Strazimirin (që janë dhe nxënësit e parë të kësaj Nikolla, G. Strazimiri (who are also the first students to shkolle). attend this school). 1932 - Ishte pjesëmarrës në ekspozitën (konkursin) e 1932 - Participates in the visual arts exhibition pikturës të organizuar në Shkollën e Vizatimit, Tiranë. (competition) organized at the Drawing School, Tirana. 1932 - Fitoi konkursin së bashku me tre bashkë- 1932 - Award winner of the visual arts competition, nxënës të tjerë dhe vizitoi Romën, muzetë, galeritë the painter visits Rome, museums, galleries, art dhe monumentet e artit dhe të arkitekturës. Në këtë monuments and architecture. The competition konkurs morën pjesë 51 konkurrentë dhe u vlerësuan gathered 51 contestants and award winners were: si fitues: Fadil Pullumbi, G. Strazimiri, S. Kaceli dhe S. Fadil Pullumbi, G. Strazimiri, S. Kaceli and S. Mara. Mara. 1936-1939 - Kreu studimet e larta në Akademinë e 1936-1939 - Graduated from the Academy of Fine Arts Arteve të Bukura në Romë (Itali) dhe mbrojti diplomën in Rome (Italy) and defended his graduation thesis me tablonë: “Kthimi i Skënderbeut në Krujë”, nën with the tableau: “The Return of Skanderbeg in Kruja” drejtimin e profesorit Guido Agostino. Studentët under the mentorship of Prof. Guido Agostino. Students Arnold Mussi nga Bohemia dhe Fadil Pullumbi nga Arnold Mussi from Bohemia and Fadil Pullumbi from Shqipëria mbaruan Akademinë e Arteve me Medalje Albania were the only two students that graduated të Artë. with honors from the Academy of Fine Arts from that class. 1939 - Gjatë qëndrimit disa ditor në Tiranë, në prag 1939 - On the margin of the fascist occupation, during të pushtimit fashist, realizoi pllakatin kundër pushtimit his short stay in Tirana, he designed the poster on the fashist italian të Shqipërisë. Pllakati u vendos në fascist invasion of Albania. The poster was displayed in librarinë “Argus”, Tiranë (sot monumenti i Partizanit të the “Argus” bookstore in Tirana (today the Unknown Panjohur). Partisan Monument).

149 1940 - Realizoi së bashku me piktorin e grafistin Italian 1940 - In cooperation with the Italian painter and Luigi Piffero (Milano 1907- Sant’Agata di Cannobio graphic designer, Luigi Piffero (Milano 1907 - Sant’Agata 1978), një seri prej 20 kartolinash me ngjyra - punime di Cannobio 1978), the artists designed a series of 20 në akuarel me temë promovimin turistik (kostume color postcards - aquarelle works with the scope of kombëtare dhe peizazhe nga qytetet e Shqipërisë. tourism promotion (national costumes and landscapes Kartolinat u porositën nga Zyra Kombëtare e Turizmit from the major cities of Albania). The postcards were Shqiptar, që ishte në varësi të drejtorisë së shtypit commissioned by the Albanian National Tourism pranë Këshillit të Ministrave dhe do të shërbenin për Bureau, which was a subordinate to the Press Directory promovimin e turizmit në Shqipëri, që ishte një nismë of the Council of Ministers and would serve as a mjaft moderne për kohën. Kartolinat u stampuan nga medium to promote , considered as Instituti Gjeografik Italian Agostini di Novara (Istituto a very modern initiative for the time. The postcards Geografico De Agostini di Novara). were published by the Italian Geography Institute Deri në fund të vitit 1943, punoi në Drejtorinë e Agostini of Novara (Istituto Geografico De Agostini Përgjithshme të Shtypit, Propagandës dhe të Turizmit. di Novara). Until the end of 1943, he worked at the General Directorate of Press, Propaganda and Tourism. Veprimtari artistike në vite Artistic activity over the years 1941 - Ishte pjesëmarrës me pesë punime në 1941 - He was participant with five works at the art ekspozitën e artit të hapur në Tiranë në sallën e exhibition hosted in the premises of the exhibition hall ekspozitave (pranë Teatrit Kombëtar sot). in Tirana (near the National Theater today). 1944-1946 - Punoi në Drejtorinë e Informacionit pranë 1944-1946 - Worked at the Department of Information Ministrisë së Kulturës, Tiranë. at the Ministry of Culture, Tirana. 1944 - Çeli ekspozitën e parë vetjake me vizatime dhe 1944 - Opened his first personal drawing exhibition akuarele, në Tiranë. with drawings and aquarelles in Tirana. 1945 - Organizoi ekspozitën e parë të arteve figurative 1945 - Organized the first post-war figurative arts të pasluftës si dhe ekspozitën e artizanatit shqiptar. exhibition and the Albanian handicraft exhibition. 1946 - Bëhet anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe 1946 - Became a member of the Association of Albanian Artistëve të Shqipërisë (LSHASH) që në krijimin e saj Writers and Artists (LSHASH) since its creation (one of (një nga 26 anëtarët e parë). the first 26 members). 1946-1951 - Ishte projektuesi dhe realizuesi i pavijoneve 1946-1951 - He was the designer and creator of tregtarë shqiptar në panairet ndërkombëtare në Albanian trade pavilions at International Fairs in (1946); Zagreb, ish-Jugosllavi (1946-1947); Festivali Paris, France (1946); in Zagreb, former Yugoslavia Botëror i Rinisë në Pragë, Çeki (1947), Ekspozita (1946-1947); the World Youth Festival in Prague, Ndërkombëtare në Plovdiv, Bullgari (1948), Ekspozita Czechoslovakia (1947), the International Exhibition in me prodhime industriale dhe minerare titulluar Plovdiv, Bulgaria (1948), the Industrial and Minerals “Shqipëria e re”, Bukuresht, Rumani (1948) – ku Exhibition entitled “New Albania”, , Romania qëndroi disa muaj duke realizuar disa vepra në pikturë, (1948) where he stayed for several months while në Panairin Ndërkombëtar në Poznan,Poloni (1949), completing a series of paintings, the International Fair në Panairin Ndërkombëtar në Pragë, Çeki, ku qëndroi in Poznan, Poland (1949), and the International Fair in 9 muaj. Prague, Czechoslovakia, where he stayed for 9 months. Gusht 1947 - Vlerësohet me Diplomë Nderi August 1947 - Receives the Honorary Degree 1949 - Dekorohet me Medalje Pune, së bashku me 1949 - Decorated, together with painter V. Mio, with piktorin V. Mio. the Work Medal.

150 1944-1992 - Pjesëmarrës në të gjitha ekspozitat 1944-1992 - Participates in all national and local kombëtare dhe lokale në Shqipëri, kryesisht punime exhibitions organized in Albania, mainly with works in në akuarel, ne gjininë e peizazhit dhe portretit aquarelle, in the landscape and portrait genre. 1946-1960 - Ishte kuratori dhe realizuesi i pavijoneve 1946-1960 - He was the curator and the creator of shqiptare në panairet tregtare brenda dhe jashtë Albanian pavilions at international and national trade Shqipërisë pranë Ministrisë së Tregtisë. fairs while working with the Ministry of Trade. 1954 - Çeli ekspozitë vetjake me punime në akuarel, 1954 - He opened a personal exhibition with aquarelle në Tiranë. works in Tirana. 1957 - Çeli ekspozitë vetjake me punime në akuarel, 1957 - He opened a personal exhibition with aquarelle në Tiranë. works in Tirana. 1958 - Çeli ekspozitë vetjake me punime në akuarel, 1958 - He opened a personal exhibition with aquarelle në Tiranë. works in Tirana. 1961 - Çeli ekspozitën e 5-të vetjake me punime 1961 - Opens the 5th personal exhibition in Tirana kryesisht në akuarel, në Tiranë. with works mainly in aquarelle. 1960-1967- Punoi si piktor skenograf dhe piktor 1960-1967- Worked as scenographer and costume kostumesh në Estradën e Shtetit, Tiranë dhe më pas designer in the State Estrada in Tirana and then in the në ndërmarrjen artistike “Migjeni” si piktor modelist artistic company “Migjeni” as a modelist painter in the në byronë teknike të artizanatit. technical bureau of artisanship. 1967 - Çeli ekspozitë vetjake në Tiranë, Elbasan, 1967 - He opened his own mobile exhibition in Tirana, Librazhd me punime kushtuar tërmetit të vitit 1967 në Elbasan and Librazhd, with works dedicated to the Dibër (Shqipëria verilindore) 1967 earthquake in Dibër (Northeast Albania) 1978 - Doli në pension, por e vazhdoi krijimtarinë 1978 - The artist retires but continued his artistic artistike si piktor i natyrës. creativity as a freelance landscape painter. 1992 - Çeli në Galerinë Kombëtare të Arteve, Tiranë, 1992- Opened a retrospective personal exhibition with ekspozitën vetjake retrospektive me 120 punime në 120 works in aquarelle, pastel and other techniques at akuarel, pastel e teknika të tjera. the National Gallery of Arts, Tirana. Dhjetor 2017 Mori pjesë në ekspozitën “Brezat” 2017 - The “Brezat” exhibition (third edition) (edicioni i tretë) krahas 31 piktorëve që nuk jetojnë më hosed the artist’s selected works, post-mortem in si: G. Madhi dhe A. Papa, dhe u vlerësua me kupën e commemoration of the artwork, together with 31 veprimtarisë. painters who no longer live as G. Madhi and A. Papa. Veprat e realizuara nga piktori Fadil Pullumbi janë disa The artist was awarded the prize of the third edition of qindra punime. the exhibition. Fadil Pullumbi’s legacy includes several Ato sot ndodhen të shpërndara në koleksionet private hundred works. They are today distributed among të shumë familjeve shqiptare. Shume vepra të tjera private collections of mainly Albanian art collectors. janë pjesë e koleksioneve private në Rumani, Turqi, Many other works are to be found in private collections Greqi, Gjermani, Belgjikë, Çekosllovaki etj, Galeria in Romania, Turkey, , Germany, , Czech Kombëtare e Arteve, Tiranë ruan në fondet e saj dy Republic, etc. The National Gallery of Arts in Tirana vepra të piktorit “Rrapi i Vjetër“ (vaj) dhe “Autoportret” preserves in its permanent collection, two works of (vaj). the painter: “Old Plays” (oil) and “Self-portrait” (oil).

Artisti u nda nga jeta në Tiranë, më 23 maj të vitit The artist passed away in Tirana on May 23, 1997, at 1997, në moshën 79-vjeçare. the age of 79.

151 Katalogimi

Formati: 56x92/8 Shtypi MALI PLESHTI Printing House, Tiranë 2018