Qarku Tiranë © Guida e Qarkut Tiranë: Këshilli i Qarkut Tiranë Përgatiti: Elton NOTI Lorena TOTONI Punimet Grafike: Albert HITOALIAJ Fotografë: Albert CMETA Gentian ZAGORÇANI Kontribuan nga arkivat e tyre: Prof.Dr. Perikli QIRIAZI etj GUIDË Itineraret turistike: HighAlbania Mountain Club Printimi : Shtypshkronja " Mediaprint" Adresa: Rr. "Sabaudin Gabrani", ish-fabrika Misto Mame, Tiranë TIRANË 2012 Guida [shqip].pmd 2-3 5/19/2012, 10:02 PM KËSHILLI I QARKUT Guida [shqip].pmd 4-5 5/19/2012, 10:02 PM Rrethi i Tiranës VIZIONI Bashkia Tiranë VIZIONI Bashkia Kamëz Bashkia Vorë Komuna Baldushk Komuna Bërxullë Komuna Bërzhitë Komuna Dajt Komuna Farkë Komuna Kashar Vizioni ynë është që të ofrojmë shërbime sa më të Komuna Krrabë përgjegjshme dhe efikase, duke kontribuar për ta bërë Qarkun e Tiranës një vend të begatë për të Komuna Ndroq jetuar e punuar, në funksion të zhvillimit dhe mirëqenies së komunitetit. Ne besojmë se vlerat e mrekullueshme historike, kulturore, mjedisore Komuna Paskuqan dhe turistike që ka në një destinacion me të vërtetë tërheqës dhe që Komuna Petrelë ofron oportunitete të shumta për të gjithë. Komuna Pezë Komuna Prezë ky rajon do ta Komuna Shëngjergj Komuna Vaqarr Komuna Zall-Bastar shndërrojnë atë Komuna Zall-Herr Rrethi i Kavajës Bashkia Kavajë Bashkia Rrogozhinë Komuna Golem Komuna Gosë Komuna Helmës Komuna Kryevidh Komuna Lekaj Komuna Luz i Vogël Komuna Sinaballaj Komuna Synej Guida [shqip].pmd 6-7 5/19/2012, 10:02 PM në Veri. të malit të Dajtit, nga gryka e Skoranës në Ndodhet Juglindje, aty ku del lumi Erzen. Fshatrat pikërisht mes kryesorë të kësaj rrethine janë: Gurra, Brari, kodrave të Kavajës Priska e Madhe, Lanabregasi, Linza, Tujani, në Lindje dhe atyre të Zall-Herri, Priska e Vogël, Selita e Vogël etj. Kryevidhit në Perëndim. Në rrethin e Kavajës, kodrat kryesore janë Pjesë e fushës së Kavajës ato të Kryevidhit në Perëndim. është edhe ajo e Spillesë. Malet zënë pothuajse të gjithë pjesën Luginat kryesore të Qarkut Tiranë lindore të qarkut. Në pjesën lindore të janë ajo e Erzenit në lumin e Tiranës zonës fushore-kodrinore shtrihet në dhe Lumit të Tërkuzës. Këto e kanë drejtimin Veri-Juglindje vargmali i Bjesh- fillesën nga Malësia e Tiranës dhe pasi Dajt-Mali i Priskës-Mali i Peshkasheshit. çajnë tërthorazi vargmalin Krujë – Dajt, ku Një veçori tjetër e malit të Dajtit janë qafat formohen edhe disa gryka dhe kanione dhe grykat lumore që çajnë tërthor malin disa qindra metra të thella, përfundojnë në në qindra metra thellësi dhe disa fushën e Tiranës, ku lugina pothuajse kilometra gjatësi, duke krijuar kanione zhduket dhe merr pamjen e fushës. madhështore me bukuri mahnitëse. Këtu Plazhi i Spillesë Kodrat zënë një sipërfaqe të madhe, mund të përmendim grykën e Skoranës e Mali i Dajtit sidomos në periferi të fushave, ku cila çahet nga Erzeni ,gryka e lumit të formojnë grumbuj e madje blloqe të tëra Tiranës midis Zall-Dajtit dhe fshatit Brar, kodrinore me reliev të ulët. (50m-200m). gryka e lumit të Tërkuzës nga Zall-Bastari Qyteti i Tiranës është i rrethuar pothuajse i në Zall-Herr etj. Mali me Gropa shtrihet në Pozita tëri nga vargjet kodrinore si ato të Ibë- Lindje të Dajtit. Karakteristike për këtë mal Linëz-Vaqarr-Sharrë-Arbanë, Sauk-Lundër janë përhapja shumë e madhe e relieve i Qarkut Tiranë përbëhet nga të etj. Zona më e lartë kodrinore është ajo e proceseve dhe formave karstike gjitha format e tij si: bregdeti, fushat, Gjeografike Krrabës që pjesërisht i takon rrethit të të relievit, veçanërisht gropave, luginat, kodrat dhe malet. Elbasanit. Në zonën kodrinore të hinkave, Vija bregdetare përcaktohet nga prania e Qarku i Tiranës shtrihet në pjesën Tiranës bën pjesë edhe ajo që gërxheve etj. Detit Adriatik në zonën e Kavajës, me një quhet Rrëza e Dajtit, e cila qendrore të Shqipërisë, duke zënë një shtrirje prej 33 km dhe me një plazh të pjesë të Ultësirës Bregdetare dhe asaj të shtrihet në rrëzën mrekullueshëm, ku ndërthuren flora dhe perëndimore Kavajës, viset kodrinore përreth tyre dhe fauna e pasur mesdhetare. Ajo formohet Malësinë e Tiranës. Ai kufizohet nga nga rënia mjaft e pjerrët e kodrave të Qarku i Durrësit në Veri-Perëndim, Kryevidhit në Perëndim të qytetit të (përkatësisht rrethet Krujë e Durrës), me Kavajës. Kjo është një rivierë e vogël, por Qarkun e Dibrës në Veri e Verilindje me vlera të pasura turistike. Një pjesë e saj (përkatësisht rrethet Mat e Bulqizë), me është e ulët me plazhe të gjera ranore Qarkun Elbasan në Lindje e Juglindje, me (plazhi i Spillesë) në bregun e djathtë të Qarkun e Fierit në Jug dhe me detin grykës së Shkumbinit, plazhi i Karpenit në Adriatik në Perëndim (rrethi i Kavajës). Jug të Gjirit të Durrësit etj. Ky Qark shtrihet në një zonë gjeografike Fushat kryesore janë ajo e Tiranës (pjesë e shumë interesante dhe një natyrë ku Fushës së Arbrit) dhe ajo e Kavajës. Fusha lehtësisht identifikohen diversiteti dhe e Tiranës shtrihet në drejtim të veriut deri potencialet e shumta turistike. Gjendet në Kamëz, në drejtim të Jugut deri në në kryqëzimin e rrugëve të rëndësishme rrjedhën e lumit Erzen, në drejtim të tokësore me rëndësi kombëtare dhe perëndimit deri në vijën Vorë – Yzberish rajonale, në një fushë të gjerë pjellore, të dhe në drejtim të Lindjes, deri në vijën rrethuar me kodra dhe male të veshura Babru-Zall Herr-Qinam, ku fillon e ngrihet me pyje, me pasuri të shumta hidrike, mali i Dajtit. Lartësia e fushës varion 25 – klimë të përshtatshme për zhvillimin 30 m në Perëndim, në 100-150 m në bujqësor dhe atë urban, me dalje në det Lindje, derisa njehsohet me kodrat dhe burime të shumta turistike. përreth. Pikërisht në skajin Lindor të Relievi është i shumëllojshëm, si për sa i fushës së Tiranës, gjendet edhe qyteti i përket lartësive, ashtu edhe formave të Tiranës. tij. Shtrihet nga niveli i detit e deri në Fusha e Kavajës (ndryshe Myzeqeja e lartësinë 1848 m (maja e Sënoit të Madh, Kavajës) shtrihet nga rrjedha e poshtme e i cili kufizohet me rrugën e Bulqizës). Pra Shkumbinit në Jug e deri tek Mali i Robit Bovilla Guida [shqip].pmd 8-9 5/19/2012, 10:02 PM Kavaja Në burimet historike të shkruara, që i përkasin shekullit XV, ajo përmendet me emrin Kavalje. Në shek XVII-XVIII Kavaja ishte qendër administra- tive e Durrësit, me rreth 400 shtëpi dhe kishte marrë Një vështrim pothuajse pamjen e një qytetit të vërtetë. Më 1867 u bë një i shkurtër historik qendër kazaje me një treg të njohur për drithërat, me dyqane, hane, mullinj, furra, si dhe punishte zejtarie, sidomos të poçerisë dhe bulmetit. Dëshmi e kësaj periudhe është xhamia “kubelie” që është ndërtuar në qendër të qytetit. Populli i Kavajës mori pjesë gjerësisht në lëvizjen për pavarësi dhe çlirim kombëtar. ruajti deri në fund të Luftës së I Botërore. ndërtesave të ministrive në sheshin Në nëntor të vitit 1912, banorët Tirana Ngritja e objekteve kulturore po “Skënderbe”, më 1938 përfundoi ndërtimi i e Kavajës pritën dhe shoqëruan vazhdonte me forma nga më të Bankës Kombëtare të Shqipërisë, si dhe u Ismail Qemalin në rrugën e tij Rrethi i Tiranës, është një muze i hapur i ndryshmet. Biblioteka e parë, edhe pse ngrit radiostacioni e filloi nga puna Radio për në Vlorë dhe më 27.11.1912, historisë së vjetër dhe të re të Shqipërisë. me libra turqisht e arabisht, daton në vitin Tirana me emisione të kufizuara. ngritën Flamurin Kombëtar. Ai mbart një histori të lashtë, e cila 1834, ndërsa postë-telegrafi, në 1862. Për sa i përket pushtimit fashist, në Tiranë Gjithashtu disa qindra përbëhet kryesisht nga kultura ilire, nga Më 1912 edhe qytetarët e Tiranës ushtritë italiane hynë më 8 prill 1939 dhe vullnetarë nga Kavaja luftuan kalatë e shumta që ndodhen në rrethinat formuan çeta patriotike në përgjigje të vazhdoi deri më shtator të vitit 1943, kohë për mbrojtjen e Shkodrës (1912- e saj dhe që kanë vlera te mëdha kryengritjeve të përgjithshme kundër kur hynë trupat gjermane. Gjatë viteve të 1913) dhe të të gjitha territoreve historike. osmane. Tirana u përfaqësua me 2 luftës Tirana u shqua për qëndresat që i shqiptare nga veriu në jug. Në Në vitin 1583 Tirana konstatohet se është delegatë në kuvendin Kombëtar të Vlorës, bëri pushtuesve, me qëllim rivendosjen e vitin 1947 Kavaja u lidh me shënuar në defterin osman si një fshat me që shpalli pavarësinë e Shqipërisë më 28 pavarësisë së vendit. hekurudhë dhe filloi të bëhet 8 shtëpi, nga të cilat 7 myslimanë dhe një nëntor 1912. Në vitet 1939 – 1944 në Tiranë u ndërtuan qendër industrialo-bujqësore. U e krishterë. Por historia e Tiranës shënon Në vitin 1913, në fshatin Shëngjergj, u hap shumë objekte publike, kryesisht me ndërtuan fabrika e qelqit, e një kthesë të madhe që në vitin 1614, kur shkolla e parë shqipe në të gjithë Qarkun kapital shqiptar dhe Italian, të cilat letrës, uzina e gozhdëve dhe Sulejman Pashë Bargjini, një sanxhakbej e Tiranës. synonin përmirësimin e strukturës bulonave, ndërmarrja e nga fshati Bargjin (sot ndodhet në zonën Organet e larta të shtetit shqiptar që ekonomike dhe urbanistike të qytetit, si prodhimit të qilimave etj. Rrethi pas Medresesë në kryeqytet), ndërtoi në dolën më 1920 nga Kongresi i Lushnjes u hotel “Dajti”, Kryeministria, Pallati i i Kavajës u krijua në vitin 1990, qendrën e sotshme të qytetit një xhami, vendosën më 11 shkurt 1920 në Tiranë, që Brigadave, kompleksi i sheshit të sotshëm duke u shkëputur nga rrethi i një han, një hamam dhe një furrë (me u caktua përkohësisht si kryeqytet i “Nënë Tereza”, Materniteti, etj. Durrësit kohë të zhdukura). Pikërisht në këtë pikë Shqipërisë, ndërsa përfundimisht Tirana u Pas viteve 50, si rrjedhojë edhe e zhvillimit Gjatë viteve të fundit Kavaja, ka të fushës kryqëzoheshin edhe rrugët e shpall si kryeqytet me statusin e ekonomiko-social, u kthye në një qytet, i marrë një zhvillim të karvanëve të tregtarëve, gjë që ndikoi në Republikës shqiptare në Janar 1925.