Rotterdams Klimaatakkoord A Inhoud

Voorwoord ______4

Inleiding ______6

Facts & figures ______8

Haven en industrie ______10

Gebouwde omgeving ______16

Mobiliteit ______24

Schone energie ______30

Consumptie ______36

Deelnemende partijen ______42 Doe mee met de Energieswitch

www.energieswitch010.nl

22 november 2019 3 Voorwoord

Drie op de vier Rotterdammers maken onderschreef begin dit jaar in het Met de plannen uit het akkoord zorgen we

zich zorgen over de gevolgen van Raadsakkoord Energietransitie volmondig er niet alleen voor dat we de CO2-uitstoot klimaatverandering. Dat aantal is in de de doelstellingen uit het Klimaatakkoord in de komende 10 jaar halveren, maar afgelopen jaren gestaag toegenomen, van Parijs. ook dat we de energietransitie inzetten zo blijkt uit de Omnibusenquete 2019. als vliegwiel voor nieuwe bedrijvigheid en Rotterdammers maken zich vooral Als gemeente zijn we ons er volledig extra banen. We bouwen hiermee samen zorgen over de zeespiegelstijging en van bewust dat we de energietransitie aan een groene en gezonde stad en een de gevolgen van klimaatverandering niet in ons eentje kunnen realiseren. toekomstgerichte haven. De energietransitie voor planten en dieren. Daarom zijn we begin dit jaar de zetten we bovendien hand in hand in om Rotterdamse Klimaatalliantie gestart, een energiearmoede en vervoersarmoede tegen Dat is niet verwonderlijk. Rotterdam ligt samenwerkingsverband met meer dan 100 te gaan. midden in een rivierdelta en is daarom bedrijven en maatschappelijke organisaties relatief kwetsbaar voor klimaatverandering. met als belangrijkste opdracht een Het Rotterdamse Klimaatakkoord is het De eerste effecten van een veranderend Rotterdams Klimaatakkoord te schrijven. resultaat van een jaar hard werken. Het is klimaat zijn bovendien al merkbaar in echter niet het eindpunt van een proces, de vorm van heftigere regenbuien en In het afgelopen jaar hebben tijdens meer maar eerder het beginpunt van een nieuw langere periodes van droogte. dan 50 bijeenkomsten meer dan 1000 tijdperk. We staan aan het begin van een Rotterdammers onder leiding van de vijf ingrijpende transitie van samenleving Daar komt bij dat Rotterdam op dit moment voorzitters van de Rotterdamse klimaattafels en economie die we in de komende tien meer dan gemiddeld bijdraagt aan de geschreven aan het Rotterdamse jaar met elkaar gaan gaan realiseren. uitstoot van broeikasgassen. Ruim 20% van Klimaatakkoord. Het resultaat is een De energieswitch is begonnen!

de landelijke CO2-uitstoot komt uit onze prestatie waar alle betrokkenen trots op gemeente, vooral uit het havengebied. mogen zijn. Met bijna vijftig klimaatdeals wordt concreet invulling gegeven aan Arno Bonte Voor het stadsbestuur reden om van de de ambitie om Rotterdam van de meest Wethouder Duurzaamheid, Luchtkwaliteit aanpak van klimaatverandering topprioriteit vervuilende stad van Nederland te en Energietransitie te maken. De energietransitie is speerpunt veranderen in de koploper duurzaamheid.

in het coalitieprogramma ‘Nieuwe Energie De CO2-uitstoot buigen we om van een voor Rotterdam’ en de gemeenteraad jaarlijkse stijging in een scherpe daling.

4 5 Inleiding

Het Rotterdamse Klimaatakkoord is gereed. De vijf klimaattafels hebben samen 49 klimaatdeals opgesteld met concrete maatregelen die zorgen voor een halvering van

de CO2-uitstoot in de komende 10 jaar.

Met de klimaatdeals wordt de Rotterdamse doelstelling gerealiseerd om binnen vier jaar

een trendbreuk te realiseren in de CO2-uitstoot: van een jaarlijkse stijging naar een scherpe

daling. Als alle plannen worden gerealiseerd is de CO2-uitstoot in 2030 met 49,6% procent gereduceerd t.o.v. 2017.

De ambitie van Rotterdam is nog groter, namelijk om in 2030 de CO2-uitstoot onder de 12.000 kton te brengen. Om die ambitie te kunnen realiseren is nog meer nodig. Een

stevigere hulp van de Rijksoverheid is daarbij essentieel. Duidelijkheid over de CO2-heffing, een goede warmtewet en verschoning van transport zijn daarbij belangrijke randvoorwaarden.

EffectgrafiekEffectgrafiek Rotterdams Rotterdams Klimaatakkoord Klimaatakkoord Effectgrafiek Rotterdams Klimaatakkoord 35.00035.000

30.00035.00030.000

25.00025.00030.000

20.00025.00020.000

15.00015.00020.000

10.00015.00010.000

5.00010.0005.000

0 5.0000 2017 2017 2021 2021 2025 2025 2030 2030 0 2017 2021 2025 2030 Zeker - 2.149 2.273 10.630 Verwacht - 9 311 672 Beoogd - 10 157 4.152 Restopgave - - - 3.983

CO2- uitstoot 31.167 29.021 28.485 11.832

Cijfers in kiloton CO2

6 7 Facts & Figures

5 klimaattafels 49 klimaatdeals Bewoners Energieswitch010.nl

Meer dan 50 bijeenkomsten Trendbreuk: Ondernemers Energieswitch-bijeenkomsten binnen 4 jaar van stijging

Meer dan 100 bedrijven en organisaties naar daling CO2-uitstoot VVE’s Klimaascafé’s

Meer dan 1.000 Rotterdammers 49% CO2-reductie in 2030 Scholieren Conferenties

Nieuwe duurzame bedrijvigheid Studenten MKB-borrel

Extra banen Professionals Scholierendebat

Aanpak energiearmoede Wetenschappers Stadsmakerscongres

Verminderen vervoersarmoede Raadsleden Klimaatoproepbijeenkomsten

Schone lucht Gebiedscommissies Energy Port Conferentie

Wijkraden Expertmeetings

8 9 Voorzitter aan het woord

Haven en industrie “De regio Rotterdam heeft een forse afstemming vraagt, en er nog veel op toegevoegde waarde voor de landelijke het pad van de haven en industrie komt. economie. Het haven- en industrie cluster is Bijvoorbeeld het werk van de landelijke de vestigingsplaats van vele internationale Taskforce Infrastructuur Klimaatakkoord, bedrijven, biedt direct en indirect werk maar ook de nieuwe SDE++ regeling en aan bijna 400.000 mensen, bedient een andere regelgeving. Ik kijk met veel plezier groot achterland en groeit nog altijd aan terug op dit deel van het proces. Nu is innovatiekracht. het zaak de Rotterdamse mentaliteit van opgestroopte mouwen vast te houden en Het ontwikkelen van een klimaataanpak die elkaar te versterken in de uitvoering.” broeikasgassen drastisch terugschroeft en tegelijkertijd de waarde van dit gebied overeind houdt, is een lastig Alice Krekt vraagstuk. De klimaattafel Haven en Voorzitter klimaattafel Haven en Industrie Industrie kon denkwerk van de regionale industriewerkgroep voor het nationale Klimaatakkoord als basis gebruiken. Voor een effectieve realisatie van projecten heeft de tafel daaraan kritische succesfactoren toegevoegd. Als voorzitter stel ik vast dat we daarin zijn geslaagd.

Nu is het zaak de Rotterdamse mentaliteit We maken van Rotterdam graag de duurzaamste haven van de wereld en daar doen van opgestroopte mouwen we heel veel voor! De klimaattafel Haven en Industrie is breed samengesteld met hierop los te laten. daarin, het Havenbedrijf Rotterdam, energiebedrijven, de provincie Zuid-Holland en de gemeente, bedrijven van het Haven Industrieel Complex van Rotterdam, energie (infra)bedrijven, andere overheden, kennisinstellingen, de Natuur en Milieufederatie Met een brede samenstelling hebben de Zuid-Holland en de Omgevingsdienst DCMR. Eerder hebben we in het Nationaal leden van de tafel intensief gewerkt aan een Klimaatakkoord een gezamenlijk plan ontwikkeld. Daar bouwen we verder op voort. reeks klimaatdeals die geplande projecten helpt versneld van de grond te krijgen. De eerste stap: we beginnen met efficiencymaatregelen.A Restwarmte wordt gebruikt om Ook is een agenda opgesteld met wat er Alice Krekt is sinds 2017

woningen, bedrijfsgebouwen en kassen te verwarmen. CO2 wordt afgevangen en opgeslagen nodig is van verschillende overheden, op programmadirecteur Deltalinqs onder de Noordzee. De tweede stap is het veranderen van het energiesysteem. Veel zowel gemeentelijk, provinciaal, landelijk als Climate Program. Deltalinqs is de processen in de industrie hebben hoge temperaturen nodig. Daar is betaalbare elektriciteit Europees niveau. ondernemersvereniging van de voor nodig uit duurzame bronnen als zon, wind en water. En de derde: de overgang van Rotterdamse haven- en industriële fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. De opgave is enorm, maar dat geldt De publicatie van dit Rotterdamse bedrijven. Alice heeft veel ervaring ook voor de kansen voor het creëren van een nieuwe economie, met veel werkgelegenheid Klimaatakkoord betekent niet het einde met het realiseren van publiek private en een stevige concurrentiepositie voor Rotterdam. van de werkgroep. De leden hebben samenwerking op het snijvlak van aangegeven door te willen gaan, omdat economie en duurzaamheid. de uitvoering van de projecten goede

10 11 In 3 stappen naar een groene haven in 2050

ondersteuning te geven bij het vinden van wikkeld. Verder werken we aan pilotprojec- financiering en het wegnemen van barriè- ten en de ontwikkeling van een duurzame res in wet- en regelgeving. Zo zorgen de Back-up Boiler voor stoomnetwerk Botlek. partijen er met elkaar voor dat de projecten gericht op de toepassing van waterstof, in- dustriële elektrificatie, industriële restwarm- #Klimaatdeal 6 te en circulaire processen naar de volgende Duurzame warmte vanuit fases (van pilot naar opschaling) in investe- de industrie ringstrajecten worden versneld. We dragen bij aan het realiseren van een warmtetransportnet in Zuid- Holland, waar- #Klimaatdeal 4 door we met restwarmte, warmte uit geo- Grootschalige productie, thermie en andere lokale warmtebronnen 3 Circulaire Economie import en toepassing van steden in Zuid-Holland, de glastuinbouw 2 Nieuw Energie Systeem waterstof en bedrijven van warmte kunnen voorzien. 1 Efficiëntie en Infra Dit legt de basis voor verduurzaming van Partijen gaan zich samen inzetten om het energiesysteem, zorgt voor leverings- projecten gericht op de toepassing van zekerheid en vormt een katalysator voor #Klimaatdeal 2 waterstof uit te voeren. Zo is er project (lokale) duurzame bronontwikkeling. Ook Klimaatdeals Arbeids- en scholingsagenda H-vision, die blauwe waterstof produceert spannen alle partijen zich in om belem­ energietransitie uit aardgas en raffinaderijgas. Met groot- meringen die uitrol van het warmtenet #Klimaatdeal 1 schalige productie van blauwe waterstof dwarsbomen weg te nemen. Investeringsagenda Voor de energietransitie is human kan de industrie verduurzamen en de water- energietransitie Haven capital een voorwaarde voor succes. De stofeconomie op gang brengen. Ook willen Industrieel Complex veranderingen in de arbeidsmarkt die door we de productie van groene waterstof #Klimaatdeal 7 de energietransitie veroorzaakt worden, opvoeren. Hier zijn meer en grotere elec- Benutten van reststromen,

Er zijn veel investeringen nodig in de regio vragen om een adaptieve onderwijs- en trolysers voor nodig en daar werken we biomassa, CO2 in het Haven Rotterdam. Daarvoor stellen we een inves- arbeidsmarkt. In zo’n arbeidsmarkt, waarin aan. Integratie van aanlanding van elek- en Industrieel Complex teringsagenda samen. Twee zaken moeten nieuwe kansen voor de economie en triciteit van wind op zee is een cruciaal gelijktijdig worden uitgevoerd: Op korte ter- werkgelegenheid worden verzilverd, een onderdeel van het plan. We richten ons op het benutten van rest-

mijn moet de energie-infrastructuur worden gebrek aan goed geschoold personeel stromen, biomassa en CO2 in industriele aangepast en gerealiseerd, zoals verzwaring wordt voorkomen, is dialoog en gezamenlijke processen. Op termijn zal de industrie in

van het elektriciteitsnet, waterstof- en CO2 inzet van regionale overheid (gemeente en #Klimaatdeal 5 de haven van Rotterdam voor een belangrijk transport en opslag, uitbreiding van warmte- provincie), onderwijs- en kennisinstellingen Industriële elektrificatie deel zijn gebaseerd op circulaire en her- en stoomnetwerken. Tegelijkertijd moeten en bedrijfsleven noodzakelijk. De uitvoering nieuwbare koolstoffen, duurzame biomassa projecten van voldoende omvang starten of ligt in handen van de organisatie van het Industrieprocessen die warmte gebruiken en waterstof. De haven is dan de nationa- versnellen. Hiermee worden de initiële infra- Rotterdams Leerwerkakkoord. tot circa 300 graden Celsius worden zo veel le en internationale hub voor de import, structurele investeringen gerechtvaardigd mogelijk geëlektrificeerd, zodat aardgas export, distributie en verwaarding van rest-

en wordt voldoende momentum gecreëerd wordt vervangen. Wind-op-zee zorgt voor de stromen, CO2 en duurzame biomassa. De om na 2025 door te bouwen. Dit stimuleert #Klimaatdeal 3 aanlanding van aanzienlijke hoeveelheden realisatie van de eerste nieuwe fabrieken en vervolgens investeringen door bedrijven die Versnellingshuis stroom die in de industrie gemakkelijker waardeketens, georganiseerd in clusters ter zekerheid over voorwaarden nodig hebben. energietransitie Haven en geabsorbeerd kan worden dan in de rest ondersteuning van de grondstoffentransitie, We maken een overzicht van alle geplande Industrieel Complex van het energiesysteem. De backbone zijn belangrijke bouwstenen op weg naar en benodigde projecten en wat er financieel voor elektrificatie die hiermee ontstaat, kan een circulaire grondstoffen economie. nodig is. Het versnellingshuis gaat innovatieve tevens het systeem balanceren. Om innova- projecten bevorderen, onder andere door ties te stimuleren, wordt een field lab ont- 12 13 Maatregelengrafiek

5.000

4.500

4.000

3.500

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

0 2021 2025 2030

Elektroboilers - - 300 Warmtepompen - 100 300 Circular Steam Project 70 70 70 Stoompijp Botlek - 100 100 Porthos - afvang en opslag - - 1.890 Waterstof: H-Vision - - 1.520 Elektrolyser - - 350

Cijfers in kiloton CO2

14 15 Voorzitter aan het woord

Gebouwde omgeving “In vergelijking met de opgave voor de Op dit moment is veel landelijke wetgeving andere tafels, is die voor de Gebouwde nog volop in ontwikkeling is. Bij de start

omgeving qua CO2-reductie (0,4 Mton) van de klimaattafel was het landelijke relatief klein, maar complex door de Klimaatakkoord nog niet vastgesteld. grote hoeveelheid partijen die hierbij Rollen, taken en verantwoordelijkheden betrokken zijn en nieuwe vragen en waren (en zijn) daarom niet altijd helder. belangenafwegingen die zichtbaar worden Met name waar het de gemeentelijke in dit proces. Het raakt ook direct aan bevoegdheden en financiën in relatie tot A de leefomgeving van de Rotterdammer de aanleg van warmtenetten betreft was er en ondernemers. Het was vanaf de start een obstakel om te komen tot verdergaande daarom nodig om focus aan te brengen in klimaatdeals. Ondanks die onzekerheid zijn de activiteiten. we er toch in geslaagd invulling te geven aan de collegedoelstelling, wat een stevig fundament oplevert voor een transitiepad Het raakt ook direct richting 2030.” aan de leefomgeving van de Rotterdammer Alex Moret en ondernemers. Voorzitter klimaattafel Gebouwde omgeving

We hebben ons in eerste instantie te richten op de collegedoelstellingen om deze periode 10.000 woningen (voorbereid op) aardgasvrij te realiseren en 15.000 woningen te verduurzamen. De aandacht ging daarom allereerst uit naar de (grote) professionele vastgoedpartijen in de stad, om met hen invulling te geven aan die ambitie. Dit verklaart ook het grote aandeel Met elkaar gaan we: van deze groep in de klimaatdeals. • 15.000 woningen verduurzamen; • 10.000 woningen aardgasvrij maken (of voorbereiden op) en Daarnaast hebben we in beeld gebracht Alex Moret Hij heeft veel ervaring • commitment organiseren op de (middel)lange termijndoelstellingen wat gemeente en partijen in de stad voor in gebiedsontwikkeling en heeft op initiatieven ontplooien die noodzakelijk zijn dit terrein verschillende functies Om dat voor elkaar te krijgen moeten we samenwerken. Daarom bestaat de klimaattafel bij het behalen van de reductiedoelstelling vervuld bij de gemeente Rotterdam Gebouwde omgeving uit een aantal gedreven Rotterdammers uit het bedrijfsleven en in 2030, op weg naar een klimaatneutraal en bij meerdere woningcorporaties. de gemeente. Wij zijn al een tijd bezig met het formuleren van doelstellingen en Rotterdam in 2050. Gezien de omvang van Alex was tot 1 april werkzaam als het ontwikkelen van ideeën. de opgave is deze verkenning verre van directeur Portefeuillemanagement compleet en deels afhankelijk gebleken bij woningcorporatie Woonstad van initiatieven van derden. Echter, de Rotterdam en in die functie onder initiatieven en contacten die zijn opgedaan, andere verantwoordelijk voor geven blijk van breed enthousiasme en het programma verduurzaming, dadendrang onder Rotterdammers om energietransitie en circulariteit. de energietransitie gestalte te geven. 16 17 Transitiepad tot 2030

• Aardgasvrij • Energiezuinig • Betaalbaar #Klimaatdeal 10 #Klimaatdeal 13 • Betrouwbaar Hoek van Holland naar 110-Morgen naar aardgasvrij Wanneerkaart aardgasvrij en duurzaam

OUD Woningbouwvereniging Hoek van Holland Onze Woning is een kleine woningbouw­ WAT-kaart gaat samen met de gemeente Rotterdam vereniging met ongeveer 1350 woningen. Warmtetransitievisie onderzoek doen naar de mogelijkheden Deze vereniging wil haar bezit extra van een warmtenet of andere duurzame verduurzamen en aardgasvrij maken.

VVE’s, bedrijventerreinen, Standaardaanpak bronnen. Ook wordt er gekeken of andere Samen met de gemeente Rotterdam doen winkels, kantoren Aardgasvrije wijken vastgoedeigenaren kunnen aansluiten met zij een onderzoek naar mogelijkheden om

Stadsmakers Spijtvrij Particuliere huiseigenaren als doel lagere kosten en lasten. aan te sluiten op stadsverwarming of andere verduurzamen duurzame bronnen. Ook willen zij aansluiten Koplopers Aardgasleidingen bij andere onderzoeken en initiatieven in Woningcorporaties Energie-infrastructuur- plan warmtenetten #Klimaatdeal 11 de wijk 110-morgen in Rotterdam. Participatieplatform Verduurzamingstoolbox voor Slecht geïsoleerd makelaars NIEUW vastgoed #Klimaatdeal 14 Proeftuinen Klimaathuis Er is een toolbox ontworpen samen met drie Participatie platform aardgasvrij NVM makelaars. Doel van de toolbox is het op eenvoudige wijze geven van informatie Om initiatieven in de energietransitie te sti- en het laten zien van mogelijkheden en kan- muleren creëren we samen met de gemeen- sen over duurzaamheid en aardgasvrij. De te Rotterdam een overlegplatform met een Klimaatdeals makelaars kunnen deze toolbox gebruiken digitale plek voor uitwisseling van informa- om hun klanten te informeren en daarmee tie, tips en kennis op het gebied van deze de energietransitie te stimuleren. energietransitie. Zo is de uitvoering van #Klimaatdeal 8 #Klimaatdeal 9 initiatieven op bijvoorbeeld het gebied van Woningen, kantoren en winkels Havensteder aardgasvrij en verduurzaming, schone energie, circulariteit aardgasvrij en duurzaam duurzaam #Klimaatdeal 12 en werkgelegenheid kansrijker en kan deze Rotterdam-Centrum transitie versneld en opgeschaald worden. Bouwinvest is een landelijk opererende Havensteder heeft de intentie om 2.300 aardgasvrij en duurzaam belegger in vastgoed met ongeveer 1200 woningen aardgasvrij te maken in Rotter- woningen, 2 kantoorgebouwen en 2 winkel- dam. Ze onderzoeken of 1.500 woningen Manhave bezit woningen, winkels en kan- #Klimaatdeal 15 centra in Rotterdam. In 2045 zorgen zij dat in Bospolder-Tussendijken aan kunnen toren in Rotterdam. Zij streven naar een Rozenburg aardgasvrij en het hele bezit energieneutraal en aardgas- sluiten op het stadsverwarmingsnet. Door te klimaatneutraal bezit in 2030. Om dit voor duurzaam vrij is. In samenwerking met de gemeente verbeteren of vervangen worden nog eens elkaar te krijgen gaan zij samen met andere Rotterdam ontwikkelen zij ook het aanbie- 800 woningen aardgasvrij. Daarnaast zet stakeholders en vastgoedeigenaren on- Ressort Wonen wil haar gehele bezit in den van nieuwe mobiliteitsoplossingen zo- Havensteder fors in op extra isolatie van wo- derzoeken hoe dit in het centrum mogelijk Rozenburg, zo’n 2300 woningen, aansluiten dat de stad gezond en aantrekkelijk wordt. ningen. Havensteder investeert in klimaat- gemaakt kan worden. Daarnaast openen zij op stadsverwarming. Tevens wil ze ook In totaal gaat het om ruim 350 woningen en adaptatie en onderzoekt de mogelijkheden in 2023 een duurzaam boetiek hotel met trekker zijn om de aanpalende particuliere 70.000 m2 commercieel vastgoed. van circulariteit. Zo levert Havensteder een een daktuin welke toegankelijk is voor het woningen ook aan te sluiten. Verschillende

belangrijke bijdrage aan de CO2-reductie in publiek. In totaal gaat het om circa 230 woningen krijgen zonneboilers en zonnepa- Rotterdam. eenheden. Manhave onderzoekt tevens of nelen. er zonnepanelen kunnen worden geplaatst op een deel van haar bezit.

18 19 #Klimaatdeal 16 al de mogelijkheid te kiezen voor zonnepa- Rotterdam. Zij werken zo mee aan een Prinsenland/Lage Land nelen. De mogelijkheden voor bewoners van gezonde stad! aardgasvrij woongebouwen wil Woonbron uitbreiden. • Klimaatadaptatie, circulariteit, Woonbron bevordert het hergebruik van LED verlichting en zonnepanelen Het bezit in Rotterdam van Vesteda, een materialen door circulair te slopen. Verkend Naast het aardgasvrij maken van institutionele belegger met huurwoningen wordt de komende periode hoe ook in woningen, wil Woonstad Rotterdam onder in het midden en hoger segment is groten- andere bouwfases circulariteit kan worden andere in de wijken Bloemhof en Oude deels al aangesloten op stadsverwarming. toegepast. Om tot succes te komen werkt Noorden onderzoeken welke (extra) Het bezit dat nog op aardgas moet worden Woonbron nauw samen met alle betrokken maatregelen nodig zijn om bij renovatie aangesloten gaat in de eerste tranche van partijen, zoals de huurders en de VvE’s . of nieuwbouw hevige regenval netjes op de gebiedsaanpak Prinsenland/Lage Land te vangen, zodat straten en huizen droog mee in de overstap op stadsverwarming. blijven. Een project in Overschie wordt Het betreft 156 eenheden. #Klimaatdeal 18 circulair herontwikkeld en Woonstad Woonstad aardgasvrij en start diverse pilots met circulariteit bij duurzaam onderhoud, renovatie en nieuwbouw. #Klimaatdeal 17 Ook plaatst Woonstad Rotterdam LED Woonbron Aardgasvrij en Woonstad Rotterdam werkt al lang aan verlichting in al haar complexen (gereed duurzaam de verduurzamingsopgave van haar in 2021) en waar mogelijk zonnepanelen. (huur)woningen in Rotterdam. Bijvoorbeeld Woonbron wil in Rotterdam een stevige door beter isoleren, het plaatsen van Wat is er nodig? Het realiseren van deze

bijdrage leveren aan CO2-reductie en het zonnepanelen en inmiddels al ruim 50.000 maatregelen kunnen we niet alleen. aardgasvrij maken van de Rotterdamse LED-armaturen, en waar dat kan ook We zullen samen met gemeente Rotterdam woningvoorraad. Naast het isoleren van het aardgasvrij maken van de woning. en andere betrokkenen nieuwe oplossingen woningen en het verduurzamen van instal- Koken wordt dan elektrisch en voor warm moeten bedenken die lef en doorzettings- laties en verlichting, zet Woonbron tot 2030 water en verwarming zoeken we een andere vermogen vragen. extra in op: oplossing. In Rotterdam gebeurt dit laatste • 3100 woningen aardgasvrij maken over het algemeen door aan te sluiten op • In Groot-IJsselmonde worden t/m 2025 het warmtenet. 1950 woningen aangesloten op het warmtenet. Daarnaast wordt ook ingezet op klimaat­ • In Hoogvliet heeft Woonbron de inten- adaptatie en circulariteit. tie om nog eens 350 woningen aan te • Aardgasvrij sluiten. Als onderdeel van de klimaatdeal wil • Tot 2030 worden daarnaast nog zo’n 800 Woonstad Rotterdam zich inspannen om woningen door projecten aardgasvrij. in de periode tot 2030 ongeveer 8000 woningen aardgasvrij te maken. Een deel Klimaatadaptatie, zonne-energie en circu- daarvan vindt plaats in de gebiedsaan- lariteit: Woonbron gaat met de gemeente pakken Pendrecht en Prinsenland / en bewoners aan de slag met klimaatadap- Het Lage Land. De rest zal in andere tieve maatregelen. Een eerste pilot loopt in wijken gerealiseerd worden, waaronder Heijplaat en ook bij nieuwbouw in IJssel- Ommoord, Noord, Overschie, Oud- monde. Charlois en op Zuid. Daarmee levert Woonstad Rotterdam een flinke bijdrage

Huurders van eengezinswoningen hebben aan het verminderen van CO2-uitstoot in

20 21 Maatregelengrafiek

160

140

120

100

80

60

40

20

0 2021 2025 2030

Klimaatdeals aardgasvrij – beoogd - 29 94 Klimaatdeals aardgasvrij – verwacht - 3 6 Klimaatdeals aardgasvrij – zeker 3 8 13 Renovatie WoCo’s 15 24 38

Cijfers in kiloton CO2

22 23 Voorzitter aan het woord

“Ik heb als voorzitter samen met een fantas- nog tientallen ideeën en acties die niet als Mobiliteit tisch team van betrokken ambtenaren met deal in dit document terecht zijn gekomen. heel veel plezier gewerkt aan het Rotter- dams Klimaatakkoord, dat ik liever een tran- Ik ben trots op de resultaten en geïnspi- B sitieagenda noem. Het resultaat van de inzet reerd door de ondernemerskracht, betrok- van tientallen partijen die op elk op hun kenheid en inzet van alle partijen en per- eigen manier of niveau al actief bezig zijn sonen in dit proces. Maar we zijn nog lang met het verduurzamen en verbeteren van de niet klaar. Dat is ook de energie die nodig mobiliteit in Rotterdam. Samen hebben we is: de transitie naar een duurzame inclusie- gedurende het afgelopen half jaar gewerkt ve economie is een weg vol verrassingen, aan concrete doorbraken die helpen de onzekerheden en weerstanden. mobiliteitstransitie in Rotterdam te versnel- len en richting te geven. Zo willen we de Met al die Rotterdamse energie en expe- positieve veranderingen die al gaande zijn rimenteerkracht in beleid, bedrijfsleven en A in Rotterdam versterken: vanuit economisch samenleving die nu wordt gebundeld is de belang, vanuit sociale agenda’s of vanuit basis gelegd. De deals vertegenwoordigen ecologisch perspectief. Als er één ding in hierin belangrijke stappen voorwaarts. Ik alle bijeenkomsten, gesprekken en discus- kijk er naar uit om samen met alle betrok-

Een CO2 neutrale, gezonde, inclusieve en betaalbare mobiliteit in Rotterdam in 2030. sies naar voren komt is het wel de kansen ken partijen, de ambtelijke inzet en de stad Waarin de lucht schoon is, we meer bewegen en alle Rotterdammers meekomen en die deze transitie biedt voor de stad, het de komende jaren het door ons geschetste meedoen. Dit gaan we bereiken door meer ruimte te maken voor voetgangers en bedrijfsleven en de burgers. transitiepad verder te bewandelen.” fietsers en het openbaar vervoer te verbeteren. Daarnaast verminderen we het auto­ verkeer en zorgen we dat delen de norm wordt. De komst van elektrische voertuigen Ik noem het een transitieagenda omdat het helpt daarbij. Rotterdam loopt al voorop met de Rotterdamse Mobiliteitsaanpak, geen akkoord is, maar ook omdat zowel het Derk Loorbach City lounge, parklets, aanleg van laadinfrastructuur, fietsbeleid en de introductie van proces als de uitkomsten niet representatief Voorzitter klimaattafel Mobiliteit deelvoertuigen. Dit zorgt voor werkgelegenheid en nieuwe bedrijvigheid. De kennis en zijn voor de opgave en alle ontwikkelingen ervaring die we opdoen kan bovendien worden geëxporteerd. op het gebied van Mobiliteit. We hebben ons in de korte tijd die er was in eerste Hier bovenop wil de klimaattafel Mobiliteit een bijdrage leveren door de ingezette transitie instantie gericht op de partijen die al actie

naar een mobiliteit zonder (CO2) emissies sneller en met zoveel mogelijk maatschappelijk ondernemen. Om met hen te kijken welke voordeel te laten verlopen. Dat hebben we gedaan door een gedeelde ambitie te formule- extra impulsen en acties er mogelijk zijn ren en een aantal acties (deals) te ontwikkelen die moeten helpen emissieloze en gedeelde om de bredere maatschappelijke transitie mobiliteit en logistiek makkelijker, betaalbaarder en leuker te maken. Naast deze deals zijn sneller in de goede richting te helpen gaan. er nog allerlei andere acties, ideeën en ontwikkelingen die nog niet zijn uitgewerkt. Maar ook Naast de grotere bijeenkomsten hebben er liggen er nog grote opgaven en kansen, ook op gebied van binnenvaart en in het havenge- ook talloze kleinere gesprekken, overleggen bied. Onze plannen zijn dus vooral een extra impuls voor de discussie, vernieuwing en voor- en werksessies plaatsgevonden. Gericht op uitgang op het gebied van mobiliteit in Rotterdam. We nodigen dan ook iedereen uit in lijn het uitwerken van deals, maar misschien met onze ambitie mee te doen en te denken om Rotterdam bereikbaar, gezond en inclusief nog wel meer om elkaar beter te leren ken- te maken. Samen geven we zo stap voor stap een emissieloze en inclusieve mobiliteit vorm. nen, nieuwe samenwerkingen mogelijk te Derk Loorbach is directeur van DRIFT maken over de grenzen van beleid, onder- en professor Sociaal-economische De deals die hieronder worden gepresenteerd zijn afgesproken acties door betrokken partijen nemerschap en samenleving, en om nieuwe transities aan de Erasmus Universiteit. met de inzet om deze in 2020 tot realisatie om te zetten. Maar er moet nog veel gebeuren en partijen te betrekken. Veel van wat dit Derk is één van de grondleggers in veel gevallen zijn contracten, budgetten en waar nodig politieke besluitvorming nog niet proces heeft opgeleverd is dan ook nog niet van transitiemanagement als aanwezig. Aan de opgenomen deals kunnen dus geen rechten worden ontleend; ze drukken zichtbaar: naast de positieve verbindingen nieuwe manier van governance voor de intentie van alle betrokken partijen uit om dit mogelijk te maken. en de gedeelde steun voor samenwerking in duurzame ontwikkeling. deze transitie op de langere termijn zijn er 24 25 Transitiepad tot 2030 • Schoon • Betaalbaar • Gezond • Bereikbaar • Sociaal • Veilig oprichten van lokale coöperaties waar­ Binnenweg tot een éénrichtingsweg. Hier- • Gedeeld RMA binnen zij voertuigen kunnen delen. door ontstaat een betere verkeerscirculatie,

OUD Zo zijn bewoners goedkoper uit, zijn minder die veiliger, schoner en gezonder is. Het voertuigen nodig en ontstaat er meer ruimte is een voorbeeldfunctie voor een breder Omgevingsvisie op straat. Daarbij wordt minimaal 40% van verkeerscirculatieplan, waardoor het auto- Zero-emissiezone de voertuigen elektrisch. verkeer afneemt en de stedenbouwkundige kwaliteit van de stad verhoogd wordt. #Klimaatdeal 23 Emissievrije belevering van #Klimaatdeal 26

RoS Ondernemerstafel bouwmaterialen Experiment schoolomgevingen Vervoersbank Standaard inrichting Bundeling Deze deal spreekt van voorbeeldgedrag in Twee scholen in Rotterdam krijgen voor Zakelijke deelmobiliteit ophalen afval Fossiele eigen auto bedrijfsvoering. Transport van bijvoorbeeld een periode van circa vier maanden een Fossiele subsidies Eénrichtingsverkeer NIEUW Nieuwe Binnenweg Coöperatie deelvervoer betonstraatstenen vergt zware voertuigen, andere verkeersomgeving. De verkeersvei- waarvan grote fabrikanten nog geen ligheid wordt hierdoor verbeterd. Kinderen Straatparkeren Stadslab Klimaathuis Walk 21 Hoogkwartier emissievrije modellen op de markt brengen. die eerder niet zelfstandig aan het verkeer Om ook in dit zware segment de gewenste deelnamen, gaan dit nu wel doen. Positieve Dit transitiepad is ontleend aan Loorbach, D., Frantzeskaki, N., & Avelino, F. (2017). Sustainability transitions research: transitie naar emissievrij binnenstedelijk bijkomstigheid is dat minder autoverkeer in transforming science and practice for societal change. Annual Review of Environment and Resources, 42, 599-626. transport op gang te brengen, hebben een de schoolomgeving en lagere snelheden ten leverancier in overleg met hun transport- goede komen aan de leefbaarheid. dienstverlener een initiatief genomen om achterlaten. Dit concept wordt gekoppeld dit mogelijk te maken. Klimaatdeals aan zakelijke auto-deel-initiatieven en initi- #Klimaatdeal 27 atieven van bewoners van appartementen- Groene Connectie Rotterdam #Klimaatdeal 19 complexen en woonwijken. #Klimaatdeal 24 Centrum Vervoersbank Bundeling ophalen bedrijfsafval De groene centrumring is al begonnen. Op de Pretorialaan in Rotterdam Zuid is al #Klimaatdeal 21 Blaakpark ligt al op de tekentafel. Middels een fietsenbank aanwezig. Er zijn aan deze Multimodale wijk- en station Het duurzamer inzetten van voertuigen die workshops en wandelexpedities worden service twee elektrische auto’s toegevoegd. hubs bedrijfsafval inzamelen én daarmee reductie de vergezichten verkend. Op weg naar een Deze auto’s kunnen geleend worden door van het aantal vervoersbewegingen. Dit is een groene ring fungeren kleine interventies op deelnemers aan deze vervoersbank. Hier- Deelvervoer wordt simpeler en toeganke­ belangrijke voorwaarde om zo snel mogelijk strategische plekken als wegbereider. door worden afstanden tot de arbeidsmarkt lijker gemaakt. Daarom worden er multimo­ te komen tot een systeem waarbij 0-emissie kleiner en kunnen meer mensen profiteren dale hubs in wijken, bij woningcomplexen, voertuigen rendabel kunnen worden ingezet van mobiliteit. bij bedrijven en NS Stations geplaatst. voor het ophalen van bedrijfsafval. #Klimaatdeal 28 Bij deze hubs kun je elektrische deelauto’s, Ondernemerstafel deelfietsen en deelbakfietsen vinden. #Klimaatdeal 20 Dit zorgt voor een steeds breder gebruik #Klimaatdeal 25 De ambities van het Klimaatakkoord hebben Elektrische car sharing voor van deelmobiliteit in de stad. Eenrichtingsverkeer Nieuwe we neergelegd in ons netwerk van onder- iedereen Binnenweg nemerskoepels en invloedrijke werkgevers (R10). Er is een koplopersgroep die gaat Aan het eind van 2019 wordt een autodeel- #Klimaatdeal 22 In goede samenwerking tussen bewoners, samenwerken. Zij dagen elkaar uit om programma uitgerold met 100 elektrische Coöperatie deelmobiliteit ondernemers, RET, Gemeente Rotterdam, manieren/transitiedeals te bedenken auto’s. Je kunt een auto reserveren via een Gebiedscommissie etc., is er gezamenlijke waarmee we de ambities kunnen realiseren app en na gebruik overal in Rotterdam Bewoners worden geholpen met het inzet tot het veranderen van de Nieuwe binnen het bedrijfsleven.

26 27 Maatregelengrafiek

#Klimaatdeal 29 #Klimaatdeal 33 550 Zakelijke deelmobiliteit Stadsbrede deelfiets 500

Deelauto’s inzetten op de zakelijke markt Er wordt gewerkt aan een deelfietssysteem 450 die vanaf een hub gebruikt kunnen worden. waarbij inclusieve mobiliteit voorop staat. Doordat het autodeelsysteem vraag ge- Het stimuleren van alternatief vervoer ten 400 stuurd is, worden grondstoffen en kostbare opzicht van de auto is belangrijk om de stad ruimte efficiënt ingezet. De elektrische bereikbaar, gezond en leefbaar te houden. 350 deelauto is door zijn mobiliteitsgarantie een De uitvoering wordt afgestemd op de wer- daadwerkelijk alternatief voor een eigen kelijke behoeftes van de inwoners van de 300 auto of lease-, huur- of poolauto. wijk. Hiervoor is een nauwe samenwerking met bewoners, verenigingen, wijkcentra en 250 scholen noodzakelijk. #Klimaatdeal 30 200 Gemeentelijke mobiliteit #Klimaatdeal 34 150 Het gemeentelijke HR-beleid inzake Fietscampus 010 100 woon-werkverkeer en werk-werkverkeer voor haar medewerkers wordt zoveel moge- De wijkhubs van Fietscampus 010 vormen 50 lijk in lijn gebracht met de visie van verduur- de uitvalsbasis van fiets- en mobiliteits­ zaming en flexibilisering van de mobiliteit activiteiten in de buurt. Van daaruit worden 0 van gemeentelijke werknemers. netwerk-, thema-, informatie- en workshop- 2021 2025 2030 bijeenkomsten verzorgd. Hierdoor biedt een Fietscampus per wijk een passend Schone watertaxi 1 2 4 #Klimaatdeal 31 antwoord op spelende mobiliteitsvragen en ZE stadslogistiek 6 186 186 Elektrische BoTuBus, voor -behoeften. Het verbindt daarmee de markt banen en de buurt (het aanbod) met bewoners door mobiliteits­ Multimodale bouwhub - 1 1 aanbieders en -partijen aan wijk specifieke ZE gemeentelijk wagenpark 1 3 5 Een elektrische bus voor werknemers in behoeften te koppelen. ZE doelgroepenvervoer 3 7 7 Spaanse polder en ouderen in de wijk die opgeladen wordt door zonnepanelen die in ZE taxi’s - 4 9 eigendom zijn van bewoners van Delfshaven. #Klimaatdeal 35 ZE bussen 2 6 9 Klimaatalliantie – Slimme logistiek 1 3 7 Transitiekamer Mobiliteit #Klimaatdeal 32 Mobiliteitsmanagement 4 12 22 Alle kinderen op de fiets naar We roepen de Transitiekamer Mobiliteit Modal shift naar OV en fiets 6 12 17 school in het leven, een samenwerkingsverband Laadinfrastructuur 6 14 24 tussen gemeente en partners gericht op Zuinige banden (NL) 3 7 12 Zorgen voor praktijkgerichte fietseducatie het versnellen en op schaal brengen van voor basisschoolleerlingen en/of buurt­ de transitie naar emissieloze en gedeelde Vrachtwagenheffing (NL) - 13 13 kinderen, om hun zelfstandigheid en zelf­ mobiliteit in Rotterdam. Deze transitiekamer Schoon autorijden (NL) 6 14 24 redzaamheid in het verkeer te vergroten, bestaat uit ambtenaren met een vrije taak- Bijmenging biobrandstoffen (EU) 11 27 47 de fietscultuur in Rotterdam te versterken opdracht de mobiliteitstransitie te faciliteren en het fietsen als sport te promoten. en gedetacheerden van een aantal partners ZE/zuinige vrachtauto’s (EU) 8 28 45 in de stad. ZE/zuinige personen- en bestelauto’s (EU) 24 70 110

Cijfers in kiloton CO 28 2 29 B

A

Voorzitter aan het woord

Schone energie “De afgelopen maanden is er met de Alle geformuleerde klimaatdeals steunen op klimaataanpak via vijf tafels verbinding de bestaande systematiek van participatie gezocht tussen partijen die het verschil en samenwerking. Het verkrijgen van accep­ willen maken. De gemeente Rotterdam tatie voor de uit deze deals voortkomende heeft het landelijke emissiereductiedoel projecten en plannen onder de bevolking overgenomen (Raadsakkoord Energie­ van Rotterdam is absoluut gewenst en transitie maart 2019) en lokale klimaat­ noodzakelijk om de Energieswitch tot een tafels ingericht om de plaatselijke succes te maken.” emissiereductiedoelen handen en voeten te geven. Opwek van schone energie heeft

pas een reductie van de CO2-uitstoot tot Jacob van Olst gevolg, op het moment dat in elektriciteits- Voorzitter klimaattafel Schone energie en warmtecentrales, in de industrie en in huishoudens minder fossiele brandstoffen worden verstookt. Voldoende aanbod van schone energiebronnen is wel een voorwaarde voor het kunnen terugdringen van het verstoken van fossiele brandstoffen.

Voldoende aanbod van schone energiebronnen is wel een voorwaarde voor het kunnen terugdringen Rotterdam wil een slim en betrouwbaar energiesysteem, dat gevoed wordt door schone energie (zoals uit zon, wind, warmte uit de bodem en het water). Die schone energie van het verstoken van willen we niet alleen opwekken, maar ook opslaan. Zodat we ook in de toekomst fossiele brandstoffen. genoeg schone energie voor handen hebben. De Rotterdamse klimaattafel Schone Ook restwarmte wordt gebruikt. Dit is er in overvloed en kan gebruikt worden ter energie, onder mijn voorzitterschap, vervanging van aardgas. We moeten het warmtenet dus optimaal inzetten, verduurzamen en heeft klimaatdeals geformuleerd die de moderniseren. opwek van schone energie binnen de Rotterdamse gemeentegrens bevorderen en Om zo’n stevige omslag te maken zijn geschoolde mensen nodig. Hier ligt een gezamenlijke de randvoorwaarden voor het beschikbaar opgave voor onderwijsinstellingen, bedrijven en overheid. Ook is sociaal draagvlak komen van schone energiebronnen zullen van cruciaal belang onder meer te bereiken door het stimuleren van (en initiëren van) verbeteren. De geformuleerde klimaatdeals samenwerken met lokale coöperaties. leunen op de deelnemende partijen. Dit zijn onder andere het Havenbedrijf Rotterdam, Jacob van Olst is directeur-bestuurder De klimaattafel Schone energie heeft in beeld gebracht hoe de opwek van schone energie Rijkswaterstaat, Provincie Zuid-Holland van Stichting Landschap Overijssel. gegarandeerd kan worden om te voldoen aan de groeiende vraag naar een duurzame maar ook diverse marktpartijen in de wind- Jacob is een zeer ervaren bestuurder energievoorziening in het stedelijk en het havengebied. We kijken naar de plekken met en zonenergiesector en de betreffende met veel kennis van grootschalige potentie voor windenergie, waar kansen liggen voor grootschalige opwek van zonne-energie. brancheverenigingen. energie-opwek en een groot netwerk.

30 31 Transitiepad tot 2030

• Wind op land • Geothermie • Wind op zee • Restwarmte • Zon • Kleinschalige genaren in op een versnelling. Medio 2020 tussen de opwek, opslag en distributie van • Aanlanding opwek van gaan we handtekeningen plaatsen onder de zonne-energie. van electri- schone energie citeitskabels afspraken, zodat alles in 2023 gerealiseerd

OUD is. Voor deze versnelling zijn lopende pro- cessen rondom creëren sociaal draagvlak Ontwikkelen productie #Klimaatdeal 42 Energie systeem analyse duurzame energie en participatie randvoorwaardelijk. Parkeerterreinen overkappen uit de haven met zonnedaken Ketenstimulatie Zon op daken elektrictiteit uit wind op zee van woningen #Klimaatdeal 39 We selecteren parkeerterreinen die geschikt Regionale versnelling Ketenstimulatie van zijn voor het overkappen met zonnedaken. wind op land Zon op bedrijfs- daken in het Zonne-energie in next generation elektriciteit uit wind op zee Daarbij kunnen ook andere functies inge- Faciliteren van havengebied woonwijk Prinsenland-Het Lage Land energiecoöperaties vuld worden, zoals elektrische laadpalen, We werken aan een gezamenlijke lobby docking stations voor elektrische fietsen Programma Smart Aanlanding elektriciteit Energy Systems voor de koppeling tussen de vraag naar en/of opslag. uit wind op zee hernieuwbare elektriciteit en aanbod door nieuwe windparken op zee. Dit zorgt voor NIEUW Zon op bedrijfs- daken in het Parkeerterreinen een belangrijke stimulans in de verdere #Klimaatdeal 43 stedelijk gebied Schone Energie overkappen ontwikkeling van het Rotterdamse offshore Zon op bedrijfsdaken in Strategie met zonnedaken CO2 - 49% windcluster. Met alle partijen vertellen wij het stedelijk gebied een gezamenlijk verhaal en koppelen wij dit aan de bestaande ambities voor de verduur- We gaan alle geschikte daken op bedrijven­ zaming van het havengebied. terreinen voorzien van zonnepanelen en Klimaatdeals waar mogelijk een toepassing van wind­ energie. Om dit voor elkaar te krijgen #Klimaatdeal 40 worden parkmanagers en ondernemers­ #Klimaatdeal 36 #Klimaatdeal 37 Aanlanding elektriciteit uit verenigingen gefaciliteerd met onafhan­ Ontwikkelen van productie van Zon op bedrijfsdaken in wind op zee kelijke adviseurs die hen de subsidie- duurzame energie uit de haven het havengebied aanvraag uit handen nemen. Zo wordt Om schone energie te benutten zet Rot- uitvoering gegeven aan de door de Wij verkennen nieuwe mogelijkheden om We zetten ons in om bedrijfsdaken bin- terdam in op regionale aanlanding van gemeenteraad aangenomen motie ‘een dak wind- en zonne-energie te ontwikkelen. nen het havengebied van zonnepanelen elektriciteit uit wind op zee. In de regio vol energie’. We betrekken partijen in het havengebied te voorzien. Hierbij maken we gebruik Rotterdam speelt aanlanding van deze om deze mogelijkheden optimaal te benut- van de uitkomsten van het onderzoek in elektriciteit een grote rol in de ambities voor ten en te vergroten. We brengen nieuwe bovengenoemde klimaatdeal. We gaan uit de verduurzaming van het havengebied. #Klimaatdeal 44 mogelijkheden in kaart. Zo krijgen we met van de best practices door middel van een Zo’n samen­werkingsproject omvat ook een Zon op daken van woningen elkaar een duidelijk inzicht van nieuwe samenwerking tussen betrokken partijen in gezamenlijke lobby-agenda vanuit regionale kansen op het gebied van het ontwikkelen het havengebied. partijen richting de rijksoverheid. We starten een pilot om zon op daken van van duur­zame energie tot 2030. woningen te realiseren via de oprichting van energiecoöperaties. Deze pilot moet #Klimaatdeal 38 #Klimaatdeal 41 leiden naar een standaardaanpak en meer Regionale versnelling wind Zonenergie in woonwijk energiecoöperaties in de regio. op land Prinsenland – Het Lage Land

Voor een viertal windenergieprojecten In deze ‘next generation’ woonwijk onder- zetten gemeente, ontwikkelaars en grondei- zoeken en ontwikkelen wij koppelingen

32 33 Maatregelengrafiek

Effectgrafiek Rotterdams Klimaatakkoord

35.000

30.000 300

25.000 250 20.000 200 15.000

10.000 150

5.000 100 0 2017 50 2021 2025 2030

0 2021 2025 2030

Wind 45 220 220 Zon 51 51 51

Cijfers in kiloton CO2

en sluiting Kolencentrale: 8.233 kton

34 35 Voorzitter aan het woord

Consumptie “Met trots en enthousiasme presenten We gaan ons inzetten om de voorgestelde we het transitiepad en de deals van de projecten succesvol uit te voeren en hopen klimaattafel Consumptie, geleid door ook in de toekomst te kunnen bijdragen studenten van de Erasmus universiteit. aan het starten van nieuwe projecten en samenwerkingen. Graag zetten we deze De afgelopen maanden zijn voor ons als unieke samenwerking met de gemeente studenten enorm inspirerend geweest door om zo uiteindelijk in 2050 gezamenlijk,

en het is een gave uitdaging waaraan wij met alle partijen in Rotterdam, een CO2 mochten bijdragen. Wij zijn dan ook trots neutrale stad te realiseren.” op dit eindproduct, maar willen vooral ook wethouder Arno Bonte bedanken voor de kans die we hebben gekregen om op Esmee Tanis zo’n concrete manier bij te dragen aan de Voorzitter Klimaattafel Consumptie duurzaamheidsambities van Rotterdam. en student Econometrie aan Tevens willen we de Erasmus Sustainability de Erasmus universiteit Rotterdam Hub bedanken voor de ondersteuning in het gehele proces en het mogelijk maken van onze rol in dit proces. Verder willen we alle betrokken partijen bedanken voor hun bijdragen en enthousiasme.

Gezamenlijk in 2050, met alle partijen in

Rotterdam, een CO2 Onder leiding van studenten van de Erasmus Universiteit verkennen deelnemers aan neutrale stad realiseren. deze klimaattafel hoe verandering in consumptie kan bijdragen aan het terugdringen

van de CO2-uitstoot. Onze klimaattafel heeft in het proces De tafel brengt in kaart welke initiatieven er al zijn in de stad, hoe die versterkt kunnen aansluiting gezocht bij het programma worden en welke nieuwe initiatieven een bijdrage kunnen leveren aan de klimaatopgave. Circulair van gemeente Rotterdam. We In het bijzonder richt de tafel zich op voedselconsumptie en de circulaire economie. zijn blij met hun positieve reactie op onze ambities en de deals die zijn voortgekomen Esmee Tanis is derdejaars student De klimaattafel Consumptie richt zich ten eerste op de voedseltransitie: duurzame uit de tafel. In het rapport maken wij waar Econometrie aan de Erasmus consumptie en minder verspilling. Ten tweede richt ze zich op de transitie naar een circulaire dit aansluit op het thema consumptie de link Universiteit. Naast haar studie heeft economie: verminderen, hergebruiken, recyclen en repareren. Door het stimuleren van met het programma Rotterdam Circulair. zij zich juni 2018 aangesloten bij een plantaardig dieet, het scheiden van gft in de hoogbouw (bij studentenwoningen) en de Erasmus Sustainability Hub op het verminderen van de voedselverspilling dragen we bij aan de transitie naar een duurzame Graag blijven wij met dezelfde energie de campus. Zij heeft daar het vorige en circulaire consumptie in 2030. en enthousiasme bijdragen aan de academisch jaar een bestuursjaar klimaatdoelen van de stad. Wij hopen dat gedaan en inspirerende evenementen andere gemeenten hier een voorbeeld aan georganiseerd en projecten gestart zullen nemen door ook jongeren actief te die direct bijdragen aan een betrekken. duurzamere campusgemeenschap.

36 37 Transitiepad tot 2030 • Circulair • Betaalbaar • Gedeeld • Beschikbaar • Sociaal • Duurzaam #Klimaatdeal 47 Vega default Rotterdam tegen verspilling Stimuleren van een meer OUD Circulaire economie Afval wetgeving plantaardig dieet

True-Cost pricing We zetten de verschuiving naar meer Broedplaatsenbeleid plantaardige voeding hoger op de agenda.

Integraal voedselbeleid Momenteel gebeurt er nog weinig rond dit thema, terwijl hier juist veel ecologisch winst te behalen valt. Daarom starten we

Digitale materialen marktplaats een gedragsonderzoek om te zien hoe we Primaire grondstoffen gebruik de consument het beste kunnen stimuleren Nieuwe business modellen Wegwerp plastic naar een meer plantaardig voedingspatroon. Meer plantaardig dieet Makersdistrict Deelconcepten Voedselverspilling Kledingruil/leen winkels Reclame en korting op niet duurzame NIEUW Upcycle mall en repair cafés producten en diensten Massa consumptie #Klimaatdeal 48

Apps voor reststromen De Erasmus Universiteit Niet duurzaam dieet creëert positieve impact Implementatie GFT in hoogbouw De Erasmus Universiteit wil in 2024 een CO₂-neutrale universiteit zijn. Ze zetten daarbij in op twee lijnen: de verduurza- ming van de campus en het onderwijs en Klimaatdeals onderzoek. De EUR gaat o.a. jaarlijks de ecologisch voetafdruk in kaart brengen, een roadmap naar een duurzame campus #Klimaatdeal 45 #Klimaatdeal 46 ontwikkelen, een werkgroep Duurzaamheid Scheiden van GFT in Samenwerking ‘Rotterdam starten die zich richt op de verduurzaming studentenflats tegen Verspilling’ van het onderwijs en de campus als living lab gebruiken om te experimenteren met We gaan met de Erasmus Sustainability We gaan voedselverspilling actief tegen, toegepast duurzaamheidsonderzoek. Hub, Rotterdam Circulair, SSH en Stads­ door te kijken welke afspraken we kunnen wonen afspraken maken over het inzamelen maken met de verschillende partijen in van gft in hun hoogbouw panden. In 2024 de stad en óók met de producenten. #Klimaatdeal 49 moet immers in heel Rotterdam gft geschei- Hoe gaan we om met voedsel in de stad; Zero Food waste pakketten den worden ingezameld. Op dit moment niet alleen aan de voorkant, maar ook aan voor studenten gebeurt dit wel bij de meeste laagbouw­ de achterkant. Door partijen hieraan te woningen, maar niet bij hoogbouw. verbinden zorg je ervoor dat dit niet alleen Stichting Zero Foodwaste Rotterdam gaat Wij willen vooral studenten bewust maken een opgave is van de gemeente, maar van in samenwerking met de Erasmus Sustaina- rondom dit thema. iedereen in de stad. bility Hub voedselpakketten uit reststromen aan studenten aanbieden. Elke week kun- nen studenten zo’n pakket met groente en fruit ontvangen in ruil voor 3 vrijwilligersuren per maand bij Stichting Zero Foodwaste.

38 39 Maatregelengrafiek

7

6

5

4

3

2

1

0 2021 2025 2030

GFT 2 6 6

Cijfers in kiloton CO2

40 41 Deelnemende partijen

Aafje Drift Heijmans NWEA Stichting Zero Foodwaste Hoek van Holland Actiegroep Oude Westen Dura Vermeer Hely Onze Woning Rotterdam Woonbron AIR Dutch Green Building Holland Solar Politie Stratact Wooncompas Air Liquide Counsil Hoog Zestienhoven Pon Studio Vermeulen Woonstad Rotterdam Air Products DZP Human Kind Pondera Suez ZuidHollands Landschap Amber Econnetic Huntsman PosadMaxwan Sunrock Amvest ECT IABR Power Plant Rotterdam TBI Era ANWB ElaadNL InnovationQuarter Provincie Zuid-Holland Techniek NL Archiklas Eneco Installatiewerk Nederland Rabobank Tennet ASN Bank Eneco eMobility International Carlease Rebelgroup Thijs Meijer Makelaardij AVR ENGIE IT-Campus Renewi Timmermans Bedrijventerrein Schiebroek E-pact Juuve Ressort Wonen TNO BIGR Behavioural Insights Erasmus Foodlab Klimaatoproep Rotterdam RET Transformator Group Rotterdam Erasmus Medisch Centrum Klusbedrijf 2RH Reyerwaard Transformism BIQ architecten Erasmus Universiteit Koninklijke Metaalunie Rijkswaterstaat Transporteconoom Biro Rotterdam Laurens Wonen Rotterdam Circulair Uniper Blauwhoed Erasmus Sustainability Hub Leyten Rotterdam Partners Urban Department Store Blijstroom Evides Industriewater LyondellBasell Rotterdams Milieu Centrum van Mossel Automotive BMW Extern Manhave Samskip Groep Bosch & van Rijn ExxonMobil Metaalunie Schrijver Logistiek Van Wijnen Bouwend NL Felyx Metropolitan Strategies Sezer Vattenfall Bouwinvest Fetch Car Sharing Milieudefensie Shell Verkeersonderneming BP Fietsersbond MKB Rotterdam SOR Verstegen Breytner transport Flocks Mobiliteitsmeesters Specht in de stad Vervoersbank Burgerpanel Rotterdam FME MobyOne Spindler makelaardij Vesteda Buurauto Future Mobility Network Natuur en Milieufederatie Spring Holding Vestia Comfort Makelaardij Gasunie Zuid-Holland SSH VOPAK Dansh Gemeente Rotterdam New Industry Stadslab Cool Zuid VORM Bouw DCMR Gezond Verkeer NLVOW Stadslab Hoogkwartier VVE010 DEEL Green Business Club NMF Zuid-Holland Stadslab Luchtkwaliteit Warmtebedrijf Rotterdam Delfshaven Energie Alexander Nouryon Stadswonen Watertaxi Cooperatie Greenchoice NPRZ Stebru Werkgroep Duurzaam Mooi Deltalinqs Greentrust NS Stuurgroep Stedin Mooier Middelland Deltametropool Havenbedrijf Rotterdam anders reizen Stichting de Verre Bergen Wijkenergie Werkt Donkey Republic Havensteder NVM ZHZ stichting Voedsel Surplus Woningbouwvereniging

42 43 Doe mee met de Energieswitch www.energieswitch010.nl