RİZE ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİNDE GÖRÜLEN TULUM ÇALGISININ YAPISAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ Oğuz YILMAZ Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
RİZE ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİNDE GÖRÜLEN TULUM ÇALGISININ YAPISAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ Oğuz YILMAZ Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Servet YAŞAR 2017 Afyonkarahisar T.C. AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜZİK ANASANAT DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ RİZE ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİNDE GÖRÜLEN TULUM ÇALGISININ YAPISAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ HAZIRLAYAN Oğuz YILMAZ DANIŞMAN Yrd. Doç. Servet YAŞAR AFYONKARAHİSAR 2017 YEMİN METNİ Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Rize Çamlıhemşin Bölgesinde Görülen Tulum Çalgısının Yapısal ve İcrasal Özellikleri” adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlâk ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. Oğuz YILMAZ ii iii ÖZET RİZE ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİNDE GÖRÜLEN TULUM ÇALGISININ YAPISAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ Oğuz YILMAZ AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜZİK ANASANAT DALI Kasım 2017 Danışman: Yrd. Doç. Server YAŞAR Bu tez çalışması Rize ili Çamlıhemşin bölgesinde görülen tulum çalgısının yapımı ve icrasının yanı sıra, bölge müzik kültürü hakkında bilgiler sunmaktadır. Gerek bölge müzik türleri hakkındaki literatürün sınırlılığı, gerekse uzun yıllardır bölgede icra edilen tulum çalgısı hakkında daha önceden bir çalışma yapılmamış olması bu araştırmanın gerçekleşmesini sağlayan iki önemli etken olarak belirtilebilir. Çalışmada literatür taraması yapılarak bölgenin tarihi, coğrafyası ve bölgede yaşayan etnik yapıların kimliksel aidiyetlikleri hakkında veriler toplanılarak incelenmiştir. Daha sonra bölge müzik kültürü içerisinde görülen alt türler tespit edilmiş ve bu eserlerin nerede ve nasıl icra edildikleri hakkında bilgiler sunularak eser analizleri gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın son bölümünde tulum çalgısının tarihi ile ilgili bilgiler sunulmuş, yapımı hakkında tüm evreler aşama aşama anlatılmış ve çalgının notasyonu hakkında öneriler paylaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çamlıhemşin, Halk Kültürü, Tulum. iv ABSTRACT STRUCTURAL AND PERFORMANCE FEATURES OF “TULUM” INSTRUMENT IN RİZE ÇAMLIHEMŞİN REGION Oğuz YILMAZ AFYON KOCATEPE UNIVERSITY THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES DEPARTMENT OF MUSIC November 2017 Advisor: Assist. Prof. Servet YAŞAR This thesis includes both the production of musical instrument called “Tulum” played in Çamlıhemşin area in Rize, and also information about the musical culture in the area. There are two actual factors for being realized this study that one of them is the limited knowledge about the music genres of the area, and the other one is having not made a study about local instrument “tulum” before. In this study, the history and geography of the area and the identity of the ethnic groups living in the area have been examined by collecting datas and literature review. After that the subspecies including in the music culture of the area have been identified and by presenting information about where and how to perform these works, the analyses of these works have been made. In the last part of study you can see the information about the history of the local instrument “Tulum” and also you can see the information about the how to produce this instrument step by step. The suggestions about the notation of the insturment have been shared at the end of study. Keywords: Çamlıhemşin, Folk Culture, Bagpipe. v ÖNSÖZ Bu yüksek lisans çalışmasında, araştırmanın başlangıcından itibaren danışmanlığımı yapan başta hocam Yrd. Doç. Servet Yaşar’a, tez jürisi hocalarım Prof. Dr. Uğur Türkmen’e ve Doç. Dr. İlhan Ersoy’a, bölge müzik kültürü hakkında önemli bilgiler aldığım annem Nurcihan Demirci’ye, çalgının yapımı ve icrasında tüm bilgileri paylaşan hocalarım Varol Taşer ve Murat Atacan’a, Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuarı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. A. Maruf Alaskan’a, çalgının notasyonu hakkında fikirler aldığım hocam Dr. Serdar Kastelli’ye, eserlerin ritimsel analizlerini yapmamda önemli bilgiler paylaşan Dr. Tarkan Erkan’a, eserlerin biçimsel analizlerini yapma konusunda yardımcı olan hocam Erkan Aydın’a, lisans hayatım boyunca üzerimde emeği bulunan ve çalışmamda ne zaman kapısını çalsam bana fikirlerini sunan hocam Atabey Aydın’a, çalgının gelişimine yönelik önemli çalışmalara imza atan ve tulum hakkında bildiği tüm bilgileri paylaşan Selim Bölükbaşı’na, değerli arkadaşlarım Birkan Yüksel, Aynur Bayraktar, Temel Demirci’ye, tulum ve horan kültürüne katkıda bulunan tüm değerli ustalara, son olarak eğitim hayatım boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen çok değerli aileme teşekkür ederim. Oğuz YILMAZ vi İÇİNDEKİLER YEMİN METNİ ...................................................................................................... ii TEZ JÜRİSİ KARARI VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI ...................... iii ÖZET ...................................................................................................................... iv ABSTRACT ............................................................................................................ v ÖNSÖZ ................................................................................................................... vi İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... vii TABLOLAR LİSTESİ ........................................................................................... x ŞEKİLLER LİSTESİ ............................................................................................ xi NOTALAR LİSTESİ .......................................................................................... xiv KISALTMALAR DİZİNİ .................................................................................... xv GİRİŞ ....................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİ SOSYO - KÜLTÜREL YAPISI 1. TARİHÇE ........................................................................................................... 3 2. COĞRAFYA ....................................................................................................... 4 3. KİMLİK .............................................................................................................. 5 3.1. HEMŞİNLİLER ............................................................................................ 7 3.2. LAZLAR ..................................................................................................... 14 İKİNCİ BÖLÜM ÇAMLIHEMŞİN GELENEKSEL MÜZİK TÜRLERİ 1. KÜLTÜR ........................................................................................................... 17 2. GELENEK ........................................................................................................ 18 3. MÜZİK .............................................................................................................. 19 vii 4. BÖLGEDE TESPİT EDİLEN MÜZİK TÜRLERİ ...................................... 21 4.1. DESTAN ..................................................................................................... 21 4.2. ÇEĞERLUK (YOL) HAVASI .................................................................... 29 4.3. ATMA TÜRKÜ .......................................................................................... 32 4.4. GELİN ÇIKARMA HAVASI ..................................................................... 34 4.5. HORAN (HORON) ..................................................................................... 34 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÇAMLIHEMŞİN BÖLGESİNDE GÖRÜLEN TULUM ÇALGISININ YAPISAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ 1. ARAŞTIRMANIN AMACI ............................................................................. 37 2. ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ ............................................................................. 37 3. ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI .......................................................... 37 4. ARAŞTIRMANIN VARSAYIMLARI ........................................................... 38 5. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ ....................................................................... 38 5.1. ARAŞTIRMANIN MODELİ ...................................................................... 38 5.2. VERİLERİN TOPLANMASI ..................................................................... 39 5.3. VERİLERİN İŞLENMESİ .......................................................................... 41 6. ARAŞTIRMANIN BULGULARI ................................................................... 42 6.1. TULUM ÇALGISININ TARİHÇESİ ......................................................... 42 6.2. ÇALGININ BÖLÜMLERİ VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ ...................... 51 6.2.1. Deri (Guda) ...................................................................................... 52 6.2.2. Nav.................................................................................................... 56 6.2.3. Ağızlık .............................................................................................. 65 6.2.4. Analık ............................................................................................... 66 6.2.5. Dillik ................................................................................................. 69 6.3. ÇALGININ MÜZİKAL VE İCRASAL ÖZELLİKLERİ ........................... 74 6.3.1. Ses Genişliği ve Dizisi ..................................................................... 74 6.3.2. Tutuş Pozisyonları ve Kamış Üzerinde Nota Yerleri ................. 75 6.3.3. Çalım Teknikleri ............................................................................