(Josress) Volume: 3 Issue: 2 ISSN: 2459-0029
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Journal of Strategic Research in Social Science Year: 2017 (JoSReSS) Volume: 3 www.josress.com Issue: 2 ISSN: 2459-0029 The History of Human Factors in the Airplane Accidents Mukadder İĞDİ ŞEN1 Keywords Abstract Human factors, aircraft Training on human factors in aviation is mandated by national and crashes, psychology, international Civil Aviation Organizations and Authorities. Human factors are aviation, education. the basic elements of all activities of cockpit and cabin crew and the aircraft maintenance technical team. For this purpose, human factors subject are Article History discussed in detail in terms of social psychology, factors affecting Received performance, physical environment, tasks, communication, human error, 15 May, 2017 hazards in the workplace. In order to minimize the risks that sector Accepted employees may cause in aircraft crashes, the authorities have been made a 18 Jun, 2017 legal obligation to train human factors in detail every two years. Uçak Kazalarında İnsan Faktörlerinin Dünü ve Bugünü Anahtar Kelimeler Özet İnsan faktörleri, uçak Ulusal ve uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonları ve Otoriteleri kazaları, psikoloji, havacılık, tarafından, havacılıkta insan faktörleri ile ilgili eğitim, zorunlu tutulmuştur. eğitim. İnsan faktörleri; kokpit ve kabin ekibinin, uçak bakım teknik ekibinin bütün faaliyetlerinin temel unsurudur. Bu maksatla insan faktörleri konusu sosyal Makale Geçmişi psikoloji, performansa etki eden faktörler, fiziksel çevre, görevler, iletişim, Alınan Tarih insan hatası, işyerindeki tehlikeler açılarından detaylı olarak ele alınmaktadır. 15 May, 2017 Sektör çalışanlarının uçak kazalarına sebep olabilecekleri riskleri minimuma Kabul Tarihi indirmek için her iki yılda bir detaylı olarak insan faktörleri eğitimine tabii 18 Jun, 2017 tutulması otoritelerce yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir. 1. Giriş Türk Dil Kurumuna göre “can veya mal kaybına, zararına neden olan kötü olay” kaza olarak tanımlanır. Kaza; ani, beklenmedik, istenmeyen, yaralanma, ölüm ya da maddi zararla sonuçlanan olaydır. Uçak kazaları insan, mekanik ya da çevreden kaynaklanabilir. İnsan kaynaklı kazalarda, uçuşla alakalı olan uçuş mürettebatı, uçak bakımı görevlileri, hava limanı çalışanları ve hava trafik kontrolörlerinin kazaya sebebiyet verdiği yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. 1. Uçak Kazalarının Meydana Gelme Sebepleri Ve Olası Çözümleri 1.1. Kaza Sebepleri İnsan kaynaklı kazalar; uçuş ekibi, uçak bakımı görevlileri, hava limanı çalışanları ve hava trafik kontrolörleri gibi ana başlıklar altında incelenmelidir. Çalışanın, 1 Corresponding author. Trakya Üniversitesi, Edirne Teknik Bilimler MYO, Uçak Teknolojisi, [email protected] dinlenmeden aşırı çalıştırılması çok büyük yorgunluk yaratacaktır ve bu durum da kaza ihtimalini büyük oranda arttırmaktadır. Herşeyi ile mekanik bir araç olan uçak düşebilir, başka araçla çarpışabilir ya da parçalanabilir. Bu gibi kaza oluşumları çok acı sonuçlara sebebiyet verebilir. Bilinmeyen, planlanmayan, zarar veren durumlar sonucu meydana gelen kazada yaralanma, ölüm ya da maddi kayıp olabilir. İş sağlığı ve güvenliğine göre, kazanın çıkabileceği her durum, risk analizi raporunda tutulur. Çalışma ve dinlenme süreleri, iş sağlığı ve iş güvenliği yasalarınca belirlenmiştir. Bu yasalara göre risk analizi çok dikkatli yapılmalıdır. İşinin ehli olmayan kişinin ilgili işi yapması kazaya sebep olabilir. Dikkat eksikliği, kazaya yatkınlık da kaza ortaya çıkarabilir. Kazanın insandan kaynaklanabilmesi için, öncelikle insanın o konuda eğitimsiz ve bilgisiz olması, yaptığı işe uygun olmaması, tecrübesizlik, dinlenme zamanının yeterli gelmeyişi, yorgunluğun geçmeden işe yeniden koyulması, psikolojik durumları, dikkat dağınıklığı, zihin yorgunluğu, yaptığı işe ilgisizlik, istemediği bir işte çalışması, kişinin düzensiz olması, algılamasının düşük olması, hasta olması, iletişim eksikliği ve kurallara uymaması gerekir. Ergonomik açıdan yetersizlik olabilir. Ör: Uçak motoruna bakım yapan teknikerin ya da teknisyenin, motorun her bölümüne kendisi ya da kullanacağı standart destek malzemeleri ile ulaşabilir vücut ölçülerine sahip olması gerekmektedir. İnsan fiziksel ve psikolojik olarak rahatsızlık içindeyse, yaptığı işte hata olma ihtimali, dolayısıyla tehlikeli bir olay ya da kazaya sebebiyet vermesi çok muhtemeldir. Bakım için kullanılan makinenin özellikleri sorunu çözmede yetersiz kalabilir. Çevre gürültülüyse ve/veya kişi gürültüye alışık değilse dikkat dağınıklığı olacaktır. Dikkat dağınıklığı kontrolde zayıflığı getirir ve kaza olasılığının arttırır. İş yerindeki yetersiz aydınlatma, yapılan işte dikkatsizlik ve kişide uyku hali yaratabilir. Kazaların genelde tek nedeni olmaz. Genelde birden fazla durumun bir araya gelmesi kaza ile sonuçlanabilir. Birbirini tetikleyen durumlar, bir ya da birden fazla kazayı meydana getirebilir. İş kazaları makine ya da insan kaynaklı meydana gelebilir. İnsan faktörlerine bağlı olan insan kaynaklı kazaların sebebi cinsiyet, yaş, fiziki yapı, kişilik ve kültür kaynaklı olabilir. İş yeri ortamı, gözetim – denetim eksikliği, iklim şartları ve zaman, çevre faktörlerindendir. Türkçedeki “tesadüf yoktur” atasözü çok doğrudur. Ayrıca “kaza geliyorum demez” atasözü de aslında “kaza geliyorum der” olarak değiştirilebilir çünkü tehlikeli durum oluşturan makine, insan ya da çevrenin yaratacağı muhtemel sonuç da tehlikeli olacaktır. Bu durum “olay ya da kaza” olabilir. Herşeyin bir oluşum sebebi vardır. Vardiya değişim saatleri, dikkat eksikliğinin maksimuma çıktığı saatlerde yapılır, çünkü insanın biyolojik ritmine uygun olan saatlerdeki vardiya değişimleri kaza oluşumlarını azaltır. Böylece kişi algısı daha yüksek olarak işe başlar, daha dikkatli olur ve çok düzgün işler ortaya koyabilir. Kazaya sebep olabilecek bütün faktörler detaylı olarak irdelenmeli, incelenmeli ve tespit edilmelidir. Böylece kaza meydana gelmeden önce önlem alınabilir. Bu, “ramak kala” olarak ifade edilen durumun meydana gelmeden önce önlenmesini sağlar. Kaza ya da kazaya ramak kala bir durum olduğunda “ne yapayım hep beni 154 İğdi Şen, M. (2017). The History of Human Factors in the Airplane Accidents. buluyor” demek kolaydır. Ancak esas olan bu gibi durumların oluşumunu engelleyici çözümler bulmaktır. Güvensiz hareketler ve olaylar tehlikeye yol açabilir. Kaza durumu, bu riskleri belirlerken düşünülemeyen “o kadarı da olmaz” denilen bazı durumlardan kaynaklanır. Hava araçları için hat bakım ya da üs bakım yapılırken makine ve insan koruyucu ekipmanların kullanılmaması da hatalı bir durumdur. Bu durum görevi ihmale girer ve kayıplara sebep olabilir. En nihayetinde risk analizinde ortaya çıkabilecek her durum sanki olacakmış gibi düşünülür ve gereken tedbirlerin alınması sağlanır. Olası durumlar için işyeri sahibi, gerekli önlemleri alır ve güvenli iş ortamı sağlar. Bu durum hem çalışanı hem de işvereni her türlü kayıptan korur. Çalışanın uyumsuz bir karaktere sahip olması, yapması gereken işler için kişisel disipline sahip olmaması işyeri açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle işverenlerin işe alımlarda öncelikler detaylı kişilik analizleri yapması gereklidir. Uçak bakımı, bir takım çalışmasıdır. Uyumsuz, disiplinsiz, sorumsuz, işine, işverenine ve çalışma arkadaşlarına karşı saygısız kişilerin işe alınmaması işverenin bekası için en mantıklısı olacaktır. Çünkü böyle kişiler hem çalışma ortamındaki diğer kişileri psikolojik yönden olumsuz etkileyerek işlerin hatalı yapılmasına sebep olur hem de sebep olabilecekleri olay ve kazalarla işverenin maddi-manevi zarara uğramasına yol açar. Milyon dolarlar harcanarak satın alınan uçak ve helikopterlerin güvenliği, bakım onarım yapan kişinin ellerine emanet edilmektedir. Bu eller dikkatli, dürüst, güvenilir, asi olmayan, söz dinleyen, emirlere uyan, saygılı, vicdanlı, takım çalışmasına uygun kişilere ait olmalıdır. Aksi halde o kişilerin dahil olduğu işlerden olumsuz sonuçlar elde edilme olasılığı çok yüksektir. Her çalışanın iş tanımı dikkatlice, detaylı olarak tanımlanmalı, sınırlar netleştirilmelidir. İş ihtiyaçlarına göre çalışanın yetenekleri ve sınırları belirlenmelidir. Kazalarda çalışanların diğer bölümlerde yapılan işlerden haberdar olması da, çalışanın yapabileceği hatanın sonuçlarını öngörebilmesine yol açar. Bu nedenle her çalışan, işe ilk başladığında bir oryantasyon programına tabii tutulmalıdır. Tamir ya da bakımda teslim tarihinin yaklaşmasındaki baskı, işveren tarafından izlenme psikolojisi, finansal olarak yetersiz kazanç da kazaya yol açabilir. 1.2. Uçak Kazası Örnekleri Havacılık sektöründe insan faktörünün önemini uçuş emniyeti açısından anlayabilmenin en iyi yolu, uçak kazalarının nedenlerini incelemektir. 1.2.1. Uçuş Mürettebatı Kaynaklı Kazalar Uçuş mürettebatı kaynaklı kazaların detaylı incelemesi, 12 başlığa dikkat çeker: 1. Alkol, madde kullanımı 2. Yönelim kaybı (disorientation), durumsal farkındalık 3. Kokpitte oyalanma 4. Aletleri izleme hatası Journal of Strategic Research in Social Science, 2017, 3 (2), 153-174. 155 5. Kişinin sağlığının, görevlerini yerine getirmesini engelleyecek şekilde bozulması 6. Yetersiz dinlenme / yorgunluk 7. Dil / iletişim sorunları (ayrıca ATC) 8. Zihinsel durum 9. Hatalı tespit (hız, irtifa) 10. Seyir hatası 11. Prosedürlere uyulmaması 12. Niteliksiz çeşitli hatalar Niteliksiz çeşitli hatalara örnekler: Pilotun sol motor itki dönüştürücüsünün uçuş sırasında izlenmesi kontrolünü pilotun sürdürememesidir. Uygun acil durum prosedürlerinin uçuş mürettebatı tarafından yerine getirilememesi de sayılabilir. Uçuş mürettebatı kaynaklı kazaların her