Program Przeciw Korupcji

Finansowanie kampanii prezydenckiej 2005

raport wstpny

W arszawa, padziernik 2005

Spis tre ci

I. W stp...... 2

II. W nioski ogólne...... 4

III. Omówienie zauwaonych nieprawidŁowoci...... 6

IV. Rekomendacje...... 22

V. Dalsze dziaŁania zespoŁu monitoruj#cego...... 24

1 W stp

Jako organizacje pozarz#dowe, media, akademicy, a przede wszystkim jako wyborcy mamy prawo do peŁnej informacji o tym, kto finansuje polsk# polityk, kto za ni# stoi, sk#d te pieni#dze pochodz# i co si z nimi wi#e. Ryzyko, jakie ponosimy w zwi#zku z brakiem takiej kontroli spoŁecznej, dotyczy nie tylko pienidzy publicznych, ale faktu finansowania polityki i wyborów z pienidzy prywatnych, a co za tym idzie zobowi#za(, jakie politycy maj# w stosunku do w#skich grup interesów.

Od 2000 roku obowi#zuj# w Polsce doĆ rygorystyczne reguŁy dotycz#ce finansowania kampanii wyborczych. Jednake w debacie publicznej przewaaj# opinie, i prawo to nie jest egzekwowane. Fundacja im. Stefana Batorego we wspóŁpracy z Instytutem Spraw Publicznych wspierana przez wolontariuszy organizacji obywatelskich podjŁy si przeprowadzenia pierwszego w Polsce monitoringu finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej. Zdecydowano si na monitoring kampanii prezydenckiej, poniewa przepisy Ustawy o wyborze Prezydenta RP w Polsce byŁy nowelizowane jako pierwsze i maj# najmniej zabezpiecze( przed naduyciami, a co za tym idzie, wyst#pieniem korupcji politycznej. W trakcie kampanii prezydenckich w 1995 r. i 2000 r. dochodziŁo do licznych patologii, takich jak przekraczanie limitu wydatków na kampanie, finansowanie kampanii przez instytucje publiczne (fikcyjne darowizny pracowników urzdów pa(stwowych), wykorzystywanie zasobów instytucji publicznych do prowadzenia kampanii wyborczej. CzeĆ z tych narusze( zostaŁa zauwaona podczas monitorowania wyborów 2005 roku.

Celem monitoringu jest poinformowanie opinii publicznej o Łamaniu obowi#zuj#cych przepisów jak i wskazanie na nowe zagroenia korupcyjne. Aby zwikszyĆ skutecznoĆ dziaŁa(, Fundacja im. Stefana Batorego i Instytut Spraw Publicznych zaproponowaŁy wspóŁprac partnerom reprezentuj#cym zarówno sektor pozarz#dowy, jak i instytucje pa(stwowe (Pa(stwowa Komisja W yborcza i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji) i prywatne (dom mediowy Media Direction OMD). Przeprowadzony przez organizacje pozarz#dowe monitoring stanowi uzupeŁnienie kontroli sprawowanej przez PKW i media. Monitoring umoliwia nie tylko zweryfikowanie legalnoci finansów wyborczych, ale moe staĆ si skutecznym dziaŁaniem profilaktycznym, ograniczaj#cym poziom korupcji politycznej

2 zwi#zanej z wyborami. Cele i metodologia monitoringu zostaŁy omówione szczegóŁowo na stronie internetowej projektu www.prezydent2005.org.pl.

Monitoring na szczeblu centralnym prowadz# pracownicy Programu Przeciw Korupcji Fundacji im. Stefana Batorego oraz Dom Mediowy Media Direction OMD, który wspomaga projekt na zasadzie pro publico bono (bezpŁatnie). Monitorowanie kampanii na szczeblu lokalnym prowadzi grupa ok. 50 wolontariuszy, którzy zostali specjalnie przeszkoleni i utworzyli w swoich miejscowociach kilkuosobowe grupy monitoruj#ce.

Raport z pierwszej czci monitoringu analizuje przede wszystkim wybrane wydatki komitetów wyborczych, przypadki naruszenia i obchodzenia obowi#zuj#cych przepisów, przypadki wykorzystywania funkcji i rodków publicznych dla prowadzenia kampanii wyborczej.

Program monitoringu nie sko(czy si wraz z zako(czeniem II tury wyborów, czy zŁoeniem sprawozda( finansowych komitetów; pozostaje jeszcze weryfikacja sprawozda( finansowych przez zespóŁ monitoruj#cy i PKW .

3 W nioski ogólne

Zasady finansowania prezydenckiej kampanii wyborczej reguluj# nastpuj#ce przepisy prawne:

1) ustawa z dnia 27 wrzenia 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a w szczególnoci przepisy art. 40a, dotycz#ce wyŁ#cznego prawa komitetu wyborczego do prowadzenia kampanii wyborczej, i rozdziaŁu 12 „Finansowanie wyborów”, dotycz#ce BródeŁ i zasad pozyskiwania przychodów, dokonywania wydatków i prowadzenia gospodarki finansowej przez komitety wyborcze, obowi#zku przedŁoenia Pa(stwowej Komisji W yborczej sprawozdania wyborczego komitetu;

2) ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych, a w szczególnoci rozdziaŁ 4 „Finanse i finansowanie partii politycznych”, dotycz#cy tworzenia i funkcjonowania Funduszu W yborczego partii, a take sposobu finansowania udziaŁu partii w wyborach prezydenckich;

3) rozporz#dzenie Ministra Finansów z 19 lipca 2000 r. w sprawie okrelenia wzoru sprawozdania wyborczego, szczegóŁowego zakresu zawartych w nim informacji oraz wykazu rodzaju dokumentów zaŁ#czonych do sprawozdania;

4) Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych, w zwi#zku z art. 87 ustawy o wyborze Prezydenta RP.

Projekt ten miaŁ pokazaĆ, czy powysze regulacje s# Łamane, kto je Łamie i w jaki sposób. Monitoring przeprowadzony w okresie marzec-paBdziernik 2005 potwierdziŁ, i istnieje due prawdopodobie(stwo, e w finansowaniu prezydenckiej kampanii wyborczej dopuszczono si nastpuj#cych narusze(:

• rozpoczcie kampanii wyborczej przed oficjalnym zarejestrowaniem komitetu wyborczego, • prowadzenie kampanii przez inne podmioty (partie polityczne) ni komitet wyborczy,

4 • przekraczanie limitu wydatków wyborczych, limitu wydatków na reklam i obchodzenie zakazów dotycz#cych pŁatnych reklam telewizyjnych, • wspieranie kampanii wyborczej ze rodków publicznych, • wykorzystywanie wyborów do Sejmu i Senatu do poredniego finansowania kampanii prezydenckiej, • obchodzenie limitów wydatków wyborczych pod pozorem promocji ksi#ki, • brak oznaczenia materiaŁów wyborczych.

W ramach monitoringu zebrano materiaŁy dowodowe dotycz#ce wyej wymienionych narusze(. MateriaŁy te zostan# przekazane Pa(stwowej Komisji W yborczej w celu uŁatwienia czynnoci kontrolnych. Dodatkowo monitoring kampanii wyborczej wskazaŁ na powane zagroenia korupcyjne wynikaj#ce z:

• braku peŁnej jawnoci finansowania kampanii, co umoliwia anachroniczna instytucja zbiorek publicznych, • braku przepisów reguluj#cych skŁadanie owiadcze( maj#tkowych przez wszystkich kandydatów na Prezydenta RP, • braku moliwoci zweryfikowania darowizn rzeczowych, wydatków wyborczych i zasŁanianiem si tajemnic# handlow# przez firmy z brany reklamowej.

5 Omówienie zauwaonych nieprawidŁowo ci

Rozpoczcie kampanii wyborczej przed zarejestrowaniem komitetu wyborczego i prowadzenie kampanii wyborczej przez inne podmioty ni komitet wyborczy kandydata na prezydenta.

Pozyskiwanie i wydatkowanie rodków finansowych jest dozwolone od dnia wydania przez Pa(stwow# Komisj W yborcz# postanowienia o zarejestrowaniu komitetu wyborczego. W zwi#zku z obowi#zkiem gromadzenia rodków finansowych komitetu na rachunku bankowym, pozyskiwanie rodków finansowych jest moliwe dopiero od dnia otwarcia rachunku bankowego komitetu. Po pierwsze, finansowanie kampanii wyborczej po zarejestrowaniu komitetu jest warunkiem koniecznym, aby wpŁywy i wydatki byŁy ewidencjonowane oraz wykazane w sprawozdaniach przedkŁadanych Pa(stwowej Komisji W yborczej. Po drugie, kampania wyborcza moe byĆ prowadzona na zasadzie wyŁ#cznoci tylko przez komitety wyborcze kandydata, które zgŁosiŁy kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

W wypadku naruszenia tych zasad osoby prowadz#ce kampani naraone s# na sankcje przewidziane w Art. 88g i Art. 88j ustawy o wyborze Prezydenta RP. Ten, kto narusza te zakazy dopuszcza si przestpstwa.1

Billboard kandydata na prezydenta RP finansowany przez Komitet W yborczy SdPL

1 Art. 88 j. (2) Kto prowadzi kampani wyborcz# bez zgody komitetu, a koszt ich przekracza 50 000 zŁotych, podlega grzywnie nie mniejszej ni koszt takiego dziaŁania oraz karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2.

6 W arszawa, dnia 23 marca 2005 r.

PAGSTW OW A KOMISJA W YBORCZA - Komunikat dla Polskiej Agencji Prasowej

(… ) partie polityczne nie mog# finansowaĆ telewizyjnych i radiowych audycji wyborczych przed zarz#dzeniem wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i utworzeniem komitetów wyborczych, a jedyn# dopuszczaln# form# finansowania takich audycji jest przekazanie na ten cel rodków wŁaciwemu komitetowi wyborczemu, który moe zamówiĆ odpŁatne audycje wyborcze przy zachowaniu warunków dotycz#cych okresu i czasu ich rozpowszechniania okrelonych w art. 83a ust. 1 ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Poniszy wykres pokazuje orientacyjny koszt kampanii medialnej i przy tej okazji mona zobaczyĆ, którzy kandydaci wbrew zasadom prowadzili kampani wyborcz# przed oficjalnym zarejestrowaniem swojego komitetu.

W ykres I – W ydatki reklamowe przed zarejestrowaniem komitetów wyborczych

Wydatki reklamowe w PLN œ podziaˇ na media 2005

3 ródˇo: AdExpertdane cennikowe PLN ( bez rabatów)

Dodatkowo, zarówno przed rozpoczciem kampanii, jak i podczas jej trwania, czynnoci zwi#zane z pozyskiwaniem rodków finansowych i dokonywaniem wydatków nie mog# byĆ prowadzone samowolnie przez kandydatów, ani przez partie polityczne, stowarzyszenia i inne organizacje, których czŁonkiem jest dany kandydat. Naruszenie tej zasady moe powodowaĆ odpowiedzialno Ć karn#.

7 Przekraczanie limitu wydatków wyborczych i Łamanie zakazów dotycz cych pŁatnych reklam telewizyjnych.

Rozporz#dzeniem z dnia 12 sierpnia 2005 r. Minister Finansów ustaliŁ maksymaln# kwot wydatków komitetu wyborczego w wyborach Prezydenta RP w wysokoci 13 800 000 zŁ. W tegorocznych wyborach prezydenckich, przy tak intensywnej kampanii, trudno bdzie kandydatom zmieciĆ si z wydatkami w ramach obowi#zuj#cych limitów i wikszoĆ sprawozda( moe byĆ zaniona.

KAMPANIA Partie wykŁadaj# pieni#dze na stóŁ

Mamy zafakturowane wydatki na 12 mln zŁ - mówi Drzewiecki i wylicza: sierpniowa kampania - 1700 plakatów Donalda Tuska oraz pŁatne reklamówki telewizyjne kosztowaŁy Ł#cznie okoŁo 5 mln zŁ. Tyle samo zapŁacimy za kampani wrzeniow#, tylko plakatów z Tuskiem bdziemy mieli 1000, bo ceny wzrosŁy.

Rzeczpospolita, 8.09.2005

Maj#c to na uwadze, zespóŁ prowadz#cy monitoring postawiŁ sobie za zadanie zebranie wszelkich dostpnych danych dotycz#cych wydatków wyborczych. W ramach pierwszego etapu monitoringu dokonano analizy finansowej podstawowych form reklamy wyborczej takich jak: 1) telewizyjna i prasowa kampania medialna (ogŁoszenia pŁatne)2, 2) kampania outdoor (billboardy), 3) wysyŁka druków bezadresowych (listy/ulotki dostarczane przez poczt i gazety), 4) druk materiaŁów wyborczych (ulotek, plakatów, billboardów).

Analizuj#c wydatki wyborcze brano pod uwag fakt, e moliwe s# powane rabaty cenowe. ZespóŁ braŁ pod uwag ogólnie przyjte rabaty, a jeli byŁy one wysze, to uznano, e naley

2 Po starannym przeanalizowaniu kadego ogŁoszenia pŁatnego stwierdzono, e tam, gdzie w materiaŁach wyborczych dominowaŁ kandydat na prezydenta, naley tak# reklam zaliczyĆ do kampanii prezydenckiej, mimo, i pŁaciŁy za ni# komitety wyborcze do parlamentu czy partie polityczne.

8 je traktowaĆ jako darowizny rzeczowe. Z uzyskanych przez osoby prowadz#ce monitoring informacji wynikaŁo, e w przypadku reklamy outdoorowej nie udzielano wikszych rabatów ze wzgldu na olbrzymi# popularnoĆ tej formy reklamy w trakcie kampanii. Ju na podstawie tych cz#stkowych danych mona stwierdziĆ, e od pocz#tku marca do poŁowy wrze nia 2005 gŁówni kandydaci wydali minimum: W ykres II – W ydatki Reklamowe gŁównych kandydatów

Kampania Prezydencka 2005 - wydatki reklamowe w PLN wydatki zaklasyfikowane stricte jako kampania prezydencka+ wydatki TV za spoty kampanii parlamentarnej w których wystpowaˇ kandydat na prezydenta zaklasyfikowane po opisie spotu

5 ródˇo: AdExpert (prasa, radio, outdoor) AGB Polska ( Telewizja) dane cennikowe PLN ( bez rabatów)

UW AGA: Przedstawiona tu wstpna analiza nie uwzgldnia wszystkich rabatów, nie bierze pod uwag wydatków wyborczych poczynionych w pierwszej poŁowie paBdziernika i nie uwzgldnia kosztów reklamy zewntrznej (billboardy) za wrzesie(. Brak jest take danych dotycz#cych kosztów prowadzenia struktur centralnych i lokalnych komitetu wyborczego, zatrudnionych pracowników/konsul tanów, transportu kandydata i jego sztabu, komunikacji (w tym setek telefonów komórkowych, komputerów z dostpem do internetu), zaprojektowania i prowadzenia strony internetowej, reklamy internetowej, jak i reklamy kinowej. Wobec tego w wypadku niektórych kandydatów wydatki przedstawione na powyszym wykresie stanowiĆ mog# mniej ni 50% caŁo ciowych kosztów kampanii. Z uzyskanych niepeŁnych danych wynika take, i koszt reklamy internetowej jest wysoki.

9

Maj#c na uwadze limit wydatków wyborczych i kolejn# tur wyborów mona stwierdziĆ, i obaj kandydaci, którzy przeszli do drugiej tury wyborów, ju w poŁowie wrze nia byli bardzo blisko przekroczenia limitu wydatków, b#d2 nawet go przekroczyli. Ich wydatki po uwzgldnieniu kosztów produkcji materiaŁów reklamowych i wysyŁki druków bezadresowych ilustruje wykres III:

Kampania Prezydencka 2005 - wydatki reklamowe w PLN wydatki zaklasyfikowane stricte jako kampania prezydencka+wysyˇka bezadresowa+ produkcja reklamowa+ wydatki TV wszystkie spoty kampanii w których wystpowaˇ kandydat na prezydenta zaklasyfikowane po opisie spotu

ródˇo: AdExpert (prasa, radio, outdoor) AGB Polska 1 ( Telewizja), sztaby wyborcze, estymacje Fundacji Batorego, dane cennikowe PLN ( bez rabatów)

ZespóŁ monitoruj#cy jest wiadomy tego, i niektóre komitety wyborcze bd# zaliczaŁy czĆ swoich wydatków w taki sposób, aby zostawiĆ sobie „zapas” na drug# tur wyborów. Zdaniem autorów cisŁe przestrzeganie prawa i zakwalifikowanie wszystkich elementów reklamy, w których pojawiaŁ si gŁównie kandydat na prezydenta do wydatków kampanii prezydenckiej powoduje, i taki „zapas” ju si sko(czyŁ. Tak wic ci kandydaci, którzy przekroczyli limit w pierwszej turze, powinni si powstrzymaĆ od jakichkolwiek wydatków w drugiej turze wyborczej. Inaczej mog# dopuciĆ si przestpstwa, naraaj#c si na sankcje karne, a swoje komitety wyborcze na powane kary finansowe. Za przekroczenie limitu wydatków wyborczych grozi sankcja przewidziana w art. 88g u. o w. p. RP. Naruszenie tego limitu jest wystpkiem zagroonym grzywn# do 100 000 zŁ. OdpowiedzialnoĆ w tym

10 przypadku powinny ponieĆ przede wszystkim osoby odpowiedzialne za finansowanie kampanii, a zwŁaszcza peŁnomocnik finansowy. W wyborach Prezydenta RP kady komitet wyborczy moe, wyŁ#cznie od 15 dnia przed dniem wyborów do zako(czenia kampanii wyborczej, odpŁatnie rozpowszechniaĆ audycje wyborcze w programach publicznych i niepublicznych nadawców radiowych i telewizyjnych. Maj#c na uwadze powstrzymanie „wycigu zbroje(” i rosn#cy koszt reklamy telewizyjnej wprowadzono limit na kampanie telewizyjn# - Ł#czny czas rozpowszechniania odpŁatnych audycji wyborczych nie moe przekraczaĆ 15% Ł#cznego czasu przyznanego danemu komitetowi na rozpowszechnianie nieodpŁatnie audycji wyborczych. Chocia ordynacja pozwala na pŁatne ogŁoszenia telewizyjne dopiero na dwa tygodnie przed wyborami, sztaby omijaŁy to na przykŁad prezentuj#c swych kandydatów jako liderów partii. Prawo naginali m.in. Marek Borowski, Lech Kaczy(ski i . Jak podsumowaŁa to jedna z gazet: „Kiedy PKW zakazaŁa emitowania ich reklamówek, sztab wyborczy Tuska po prostu wykasowaŁ informacj, e Tusk kandyduje na prezydenta, i reklamówk puszcza nadal. Podobnie wygl#da sprawa billboardów. Zgodnie z obowi#zkowym podpisem, raz spogl#da na nas Tusk prezydent, raz Tusk lider PO, a innym razem Tusk kandydat na posŁa.” (Przegl d nr 36, 5.09.2005)

Stanowisko Pa5stwowej Komisji W yborczej z dnia 1 sierpnia 2005 r.

(… ) agitacja wyborcza nie moe byĆ prowadzona w sposób zmierzaj#cy do obchodzenia prawa przez np. zamieszczenie w materiale wyborczym treci innych, anieli bezporednio zwi#zanych z kandydowaniem osoby lub grupy osób na okrelony urz#d.

(… ) wyŁ#cznoĆ na prowadzenia kampanii wyborczej posiadaj# wŁaciwe dla danych wyborów komitety wyborcze. Oznacza to, i kady materiaŁ wyborczy, niezalenie od formy, sposobu i miejsca jego prezentacji, musi byĆ oznaczony nazw# komitetu wyborczego, utworzonego w celu udziaŁu w danych wyborach. Niedopuszczalne jest wic, jak si zdarza, umieszczenie na materiale wyborczym (ogŁoszeniu prasowym, plakacie, bilbordzie, itp.) jedynie np. nazwy partii politycznej promuj#cej danego kandydata;

Dodatkowo komitety wyborcze, które wydadz# na reklam wicej ni 80% limitu wydatków wyborczych, tj. 11 040 000 zŁ, Łami# art. 87b ustawy o wyborze Prezydenta RP. Grozi za to m.in. peŁnomocnikowi sankcja grzywny przewidziana w art. 88h. Przedstawiony poniej

11 wykres przedstawia procentowy udziaŁ poszczególnych form reklamy w kampaniach wyborczych czoŁowych kandydatów.

Kampania Prezydencka 2005 - wydatki reklamowe w PLN w podziale na media wydatki zaklasyfikowane stricte jako kampania prezydencka+wysyˇka bezadresowa+ produkcja reklamowa+ wydatki TV wszystkie spoty kampanii w których wystpowaˇ kandydat na prezydenta zaklasyfikowane po opisie spotu

ródˇo: AdExpert (prasa, radio, outdoor) AGB Polska 2 ( Telewizja), sztaby wyborcze, estymacje Fundacji Batorego, dane cennikowe PLN ( bez rabatów)

Potencjalne finansowanie kampanii wyborczej ze +rodków publicznych

ArtykuŁ 86. 1. ustawy o wyborze Prezydenta RP wprowadza wyraBny zakaz przekazywania na cele prezydenckiej kampanii wyborczej rodków o charakterze publicznym, a take pochodz#cych ze BródeŁ zagranicznych.

W wyborach 2005 na urz#d Prezydenta RP kandydowaŁo kilku polityków peŁni#cych eksponowane funkcje w yciu publicznym, tak jak MarszaŁek i W icemarszaŁek Sejmu, Prezydent M. St. W arszawy, i eurodeputowany. W sensie politycznym s# oni w sytuacji uprzywilejowanej, nie oznacza to jednak, i uprzywilejowanie to ma dotyczyĆ finansowania ich kampanii. Ustawa o wyborcze Prezydenta RP gwarantuje jednakowe prawa i obowi#zki w toku prowadzenia kampanii wyborczej. Kwestia ‘kredytowania’ kampanii wyborczej i

12 wykorzystywania rodków przysŁuguj#cych z faktu wykonywania funkcji publicznej budzi w#tpliwoci i moe naraziĆ peŁnomocnika na sankcje przewidziane w artykule 88g ustawy o wyborze Prezydenta RP.3

Informacje uzyskane przez wolontariuszy projektu dotycz#ce podejrzanego wykorzystywania rodków publicznych przez kandydatów na Prezydenta RP

kandydat W ydarzenie miejsce czas Henryka przybyŁ na konwencj wyborcz# W arszawa 20.08.05 Bochniarz kandydatki rz#dowym samochodem w asycie BOR, imprez ochraniaŁ take m.in. BOR Marek W #tpliwoci, czy za wszelkie dziaŁania zwi#zane z PiŁa 18.08.05 Borowski kampani# lokaln# odpowiada szef sztabu czy wiceprezydent miasta PiŁy, PaweŁ Dahlke Marek Sztab wyborczy mieci si w biurze poselskim Pozna( 05.09.05 Borowski posŁanki Sylwii Pusz, formalnie brak sztabu prezydenckiego, obie kampanie s# „poŁ#czone” W Łodzimierz Sztab wyborczy mieci si w biurze poselskim posŁa Toru( 12.08.05 Cimoszewicz Jerzego W enderlicha Sztab wyborczy mieci si w biurze poselskim Opole 9.09.05 Eurodeputowanego LPR Lech Kaczy(ski Przedstawiciel sztabu kandydata, bd#cy jednoczenie Tory 13.09.05 wiceprezydentem Tor, przyjmuje w sprawach zwi#zanych z kampani# w gabinecie w Urzdzie Miejskim JarosŁaw Sztab mieci si w biurze poselskim posŁa StanisŁawa PiŁa 4.10.05 Kalinowski Kalemby Donald Tusk Sztab wyborczy mieci si w biurze poselskim Toru( 12.08.05 Donald Tusk Sztab wyborczy mieci si w biurze poselskim posŁa PiŁa 3.10.05 Adama Szejnfelda, nie ma podziaŁu na kampani prezydenck# i parlamentarn#

Dodatkowo zespóŁ monitoruj#cy próbowaŁ sprawdziĆ informacje o sondaach kupowanych przez warszawski ratusz, które miaŁy byĆ wykorzystane przez sztab Lecha Kaczy(skiego oraz przez PKPP „Lewiatan”, które miaŁy byĆ wykorzystane przez sztab Henryki Bochniarz. Listy w tej sprawie zostaŁy wysŁane do obydwu sztabów 7 wrzenia br. i jak na razie pozostaŁy bez odpowiedzi. W prasie ukazaŁo si wyjanienie urzdu miasta, e badania dotycz#ce caŁej

3 Odpowiedzialnoş karn moe ponieş take osoba, która zdecydowaˇa o przekazaniu rodków publicznych na rzecz komitetu.

13 Polski byŁy bonusem od firmy wykonuj#cej badanie „barometr warszawski”. Jednak badania te nie byŁy powszechnie dostpne i stawiaŁy w uprzywilejowanej sytuacji kandydatów, którzy mieli do nich dostp.

W arszawa: O co pytali urzdnicy Kaczy5skiego

Dziennikarze RMF FM poinformowali, e dotarli do umów urzdników ratusza z czterema znanymi orodkami badawczymi. Osoby, które je podpisaŁy, dysponowaŁy peŁnomocnictwami Lecha Kaczy(skiego. Badania jednak nie dotycz# tematyki warszawskiej, ale typowych informacji potrzebnych w kampanii wyborczej. Preferencji politycznych, oceny pracy premiera, przepŁywów elektoratu, preferencji prezydenckich. Koszt bada( siga 100 tys. za jeden rok. Zleceniodawc# bada( byŁ Orodek Konsultacji i Dialogu SpoŁecznego, którego pracownicy s# doradcami prezydenta miasta.

Gazeta W yborcza, 26.08.2005

Czy Cimoszewicz zapŁaci? Jak ujawniŁo radio RM F, W Łodzimierz Cimoszewicz uywa w swojej kampanii wyborczej samochodu Biura Ochrony Rz#du. M arszaŁek ma zapŁaciĆ, ale nie wiadomo kiedy.

- Za moje podróe podczas kampanii zapŁaci mój komitet wyborczy - zapewnia kandydat na prezydenta WŁodzimierz Cimoszewicz. W zeszŁym tygodniu marszaŁek Sejmu niepewnie odpowiadaŁ na pytanie, jak zamierza si rozliczyĆ z przejechanych podczas kampanii kilometrów. - Jest uzgodniona umowa, midzy komitetem wyborczym a Biurem Ochrony Rz#du, by komitet wyborczy ponosiŁ te koszty - powiedziaŁ RMF

(… ) RMF otrzymaŁo jedynie e-mail, w którym biuro prasowe pisze: "Rozliczenia midzy nimi a sztabem wyborczym zostan# dokonane w myl wykŁadni przedstawionej PKW oraz zgodnie z poleceniem ministra spraw wewntrznych i administracji bezporednio po zako(czeniu czynnoci ochronnych".

31.08.2005 07:15 (aktualizacja 12:07), hhtp://fakty.interia.pl/newa?inf=661562

W ykorzystywanie wyborów do Sejmu i Senatu do po+redniego finansowania kampanii prezydenckiej

W 27 reklamówkach przygotowanych na zlecenie sztabów wyborczych, m.in. PIS (11), SDPL (12), i PO (4) prezydenccy kandydaci tych partii pojawiali si czsto b#dB byli ich gŁównymi bohaterami. ZespóŁ zwróciŁ take uwag na to, e na wszystkich ulotkach kandydatów na posŁów z ramienia PO 1/6 powierzchni byŁa „powicona” na reklamie Donalda Tuska.

14 Podczas rozmów z przedstawicielami sztabów lokalnych poinformowano, e ulotki te w caŁoci finansowane s# ze rodków kampanii parlamentarnej (czasem mówiono, e „samych kandydatów”). Podobny problem dotyczy billboardów PO, PiS, i SdPl.

Dodatkowo czĆ partii politycznych (m.in. Samoobrona, PiS i SdPl) w swoich kampaniach parlamentarnych wykorzystywaŁa koncerty rónych muzyków. W kampaniach tych partii od pocz#tku silnie uczestniczyli , Lech Kaczy(ski i Marek Borowski - kandydaci na Prezydenta RP. Zdaniem zespoŁu monitoruj#cego przynajmniej czĆ wydatków na te koncerty naley zaliczyĆ w koszty kampanii prezydenckich. Dla przykŁadu, wiece wyborcze Samoobrony i Andrzeja Leppera wspomagaŁy koncerty zespoŁów: „Ich Troje”, „Trubadurzy” i „Iwan i Delfin”. 8 wrzenia w dyskusji wyborczej w TVN24 poseŁ Maksymiuk powiedziaŁ, e jeden koncert „Ich Troje” kosztuje 150 000 zŁ. Gazeta W yborcza z 12.09.05 podaje, e zaplanowano 42 koncerty. A wic koszt takiego przedsiwzicia mógŁ wynieĆ nawet 6 300 000 zŁ. Podczas rozmów z przedstawicielem sztabu wyborczego potwierdzono, i wszystkie te koncerty ksigowane s# w koszty kampanii parlamentarnej.

Tywiec, 22 sierpnia 2005. Andrzej Lepper zaprasza na koncert „Ich Troje”

Zdaniem zespoŁu monitoruj#cego dziaŁanie takie moe mieĆ na celu: a) obchodzenie limitu wydatków na kampani prezydenck#, b) przerzucanie wydatków z kampanii

15 prezydenckiej na kampani parlamentarn# w celu uzyskania wikszego finansowania z budetu, tj. dotacji podmiotowej.4

List do warszawiaków, opŁacony przez Komitet Wyborczy Prawa i Sprawiedliwoci. Lech Kaczy(ski podpisuje si pod tym listem jako kandydat na Prezydenta RP.

Obchodzenie ogranicze6 zwi zanych z kampani pod pozorem promocji ksi ki

ZespóŁ monitoruj#cy zaobserwowaŁ, e kandydat Donald Tusk intensywnie promowaŁ swoj# ksi#k w bezporednim okresie przed oficjalnym rozpoczciem kampanii wyborczej (midzy innymi z wykorzystaniem billboardów). Nie mona uznaĆ takiego dziaŁania za przypadkowe, mogŁo ono mieĆ na celu obejcie ogranicze( dotycz#cych finansowania kampanii prezydenckiej. Kwestia rozliczenia kosztów tej kampanii pozostaje w gestii komitetu wyborczego kandydata, choĆ intencja jest jasna i moment

4 ArtykuŁ 128 Ordynacji W yborczej do Sejmu i Senatu stwierdza i: 1. Partii politycznej, której komitet wyborczy uczestniczyŁ w wyborach, partii politycznej wchodz#cej w skŁad koalicji wyborczej, a take komitetowi wyborczemu wyborców przysŁuguje prawo do dotacji z budetu pa(stwa, zwanej dalej "dotacj# podmiotow#", za kady uzyskany mandat posŁa i senatora. W ydatki zwi#zane z dotacj# podmiotow# pokrywane s# z budetu pa(stwa w czci Budet, finanse publiczne i instytucje finansowe. 2. W ysokoĆ dotacji podmiotowej za uzyskany mandat oblicza si dziel#c przez 560 sum wydatków uwidocznion# w sprawozdaniach wyborczych komitetów wyborczych, które uzyskaŁy co najmniej jeden mandat w wyborach.

16 ukazania si ksi#ki nieprzypadkowy. Promocja ksi#ki kandydata moe nie byĆ uwzgldniana w sprawozdaniu finansowym komitetu. Ostateczna decyzja naleeĆ bdzie jednak do PKW przy okazji weryfikowania sprawozdania.

Na stronie 7 raportu w wykresie I uwzgldniono wydatki promocyjne ksi#ki (przeznaczone na kampani billboardow#) jako wydatki reklamowe na kampani kandydata Donalda Tuska W podobnej sytuacji, w trakcie kampanii prezydenckiej w Rosji w 2000 roku, Centralna Komisja W yborcza zajŁa si spraw# promocji ksi#ki W Ładimira Putina. Komisja W yborcza uznaŁa w marcu 2000 roku i ksi#ka ta stanowiŁa element kampanii wyborczej i jej druk oraz promocja powinny byĆ pokryte z funduszu wyborczego W Ładimira Putina.

17 Dodatkowe zagroenia korupcyjne zwi#zane z finansowaniem kampanii wyborczej

Brak peŁnej jawno+ci finansowania kampanii wyborczej

Kandydaci wci# mog# wydaĆ 1 380 000 zŁ z funduszy pozyskanych ze zbiórek publicznych, w tym ze sprzeday tak zwanych "cegieŁek". Jak powszechnie wiadomo, "cegieŁki" s# doskonaŁym alibi dla pojawiaj#cych si w sztabach wyborczych walizek pienidzy niewiadomego pochodzenia.

„CegieŁki? To ta pralnia jeszcze dziaŁa?” (Jerzy Szteliga SLD, „ZlikwidowaĆ cegieŁki” Rzeczpospolita 19.04.05)

W dniu 24 czerwca br. Fundacja im. Stefana Batorego i Instytut Spraw Publicznych wyst#piŁy do zarejestrowanych przez Pa(stwow# Komisj W yborcz# komitetów wyborczych na prezydenta RP z apelem o deklaracje niewykorzystywania w finansowaniu obecnej kampanii tzw. cegieŁek oraz ujawnienie o wiadcze5 maj#tkowych kandydatów. Do 30 wrzenia otrzymano oficjaln# odpowiedB tylko ze sztabu Donalda Tuska, e nie korzysta on z tej formy finansowania oraz, e jego owiadczenie jest jawne. Sztab Lecha Kaczy(skiego telefonicznie poinformowaŁ, e kandydat nie korzysta z tej formy (tj. z tzw. cegieŁek) finansowania.

W wypadku pozostaŁych komitetów, które korzystaŁy ze zbiórki publicznej, naley postulowaĆ wnikliw# kontrol. PeŁnomocnik finansowy komitetu wyborczego jest obowi#zany przechowywaĆ dokumenty zwi#zane ze zbiórk# publiczn# przez okres 12 miesicy od dnia wyborów, a audytor badaj#cy sprawozdanie finansowe ma obowi#zek t dokumentacj starannie zweryfikowaĆ.

ZespóŁ monitoruj#cy zwraca take uwag na sprzecznoĆ instytucji zbiórek publicznych z art. 11 ust.2 Konstytucji. TrybunaŁ Konstytucyjny stan#Ł na stanowisku, e przepis dotycz#cy jawnoci finansowania partii politycznych naley rozumieĆ szeroko i e obejmuje on take finansowanie kampanii wyborczej.

18

Róni peŁnomocnicy – róne standardy ksigowo+Ć

PeŁnomocnik finansowy komitetu wyborczego odpowiada za bie#c# gospodark finansow# komitetu, a w szczególnoci za ewidencjonowanie wpŁywów i wydatków, oraz sporz#dzenie sprawozdania wyborczego i przedŁoenie go Pa(stwowej Komisji W yborczej. Tym samym peŁni on kluczow# rol w procesie wewntrznej kontroli finansowej. Niepokoj#ce jest jednak to, i standardy tej kontroli tak bardzo od siebie odbiegaj#.

Przedstawiciel zespoŁu monitoruj#cego odbyŁ spotkania z peŁnomocnikami finansowymi sztabów poszczególnych kandydatów. Podczas tych rozmów pytaŁ midzy innymi o BródŁa finansowania kampanii, czy oddzielane s# fundusze przeznaczone na kampani parlamentarn# i prezydenck# oraz jak bd# przygotowywane sprawozdania finansowe do PKW . Z otrzymanych odpowiedzi wyŁania si kilka sposobów prowadzenia ksigowoci kampanijnej:

- ksigowo Ć uproszczona – casus sztabu Andrzeja Leppera. W ydatki na kampani prezydenck# od wydatków na kampani parlamentarn# ma zamiar rozdzielaĆ prosto: wszystkie koszty dziaŁa( podjtych po 25 wrzenia kwalifikowane bd# jako poczynione w kampanii prezydenckiej, wczeniejsze jako poczynione w kampanii parlamentarnej. - ksigowo Ć opó2niona – casus sztabu Lecha Kaczy(skiego. Jedynym wpŁacaj#cym na konto komitetu wyborczego Lecha Kaczy(skiego jest fundusz wyborczy partii Prawo i SprawiedliwoĆ. Partia ma zarezerwowan# w ramach swojego funduszu wyborczego kwot 12 mln zŁ. W szystkie wpŁaty od osób fizycznych trafiaj# na konto funduszu wyborczego PiS (numer rachunku bankowego Komitetu W yborczego Lecha Kaczy(skiego nie jest nawet publicznie znany). Tak wiĆ prawdziwe BródŁa finansowania kampanii zostan# ujawnione dopiero w sprawozdaniu finansowym partii PiS, które pojawi si pod koniec marca 2006. - ksigowo Ć wirtualna – casus sztabu JarosŁawa Kalinowskiego. PeŁnomocnik przyznaŁ, e wŁaciw# prac bdzie miaŁ dopiero przygotowuj#c sprawozdanie dla PKW .

19 - ksigowo Ć utajniona – casus sztabów Donalda Tuska i Macieja Giertycha. Mimo wysyŁania listów, wielokrotnych telefonów, a nawet w - wypadku peŁnomocnika finansowego sztabu Donalda Tuska - umówienia si na rozmow, do wŁaciwych rozmów nie doszŁo. W spóŁprac z organizacj# pozarz#dow# prowadz#c# monitoring finansów wyborczych uznano za maŁo znacz#c# dla wizerunku kandydata.

Brak wymogów dotycz cych o+wiadcze6 maj tkowych

W ustawie o wyborze Prezydenta RP brakuje regulacji dotycz#cych wiadcze( maj#tkowych kandydatów. W zwi#zku z tym, i czeĆ kandydatów zŁoyŁa swoje owiadczenia maj#tkowe z racji wykonywanego mandatu, zaistniaŁa sytuacja w wyniku której wyborcy uzyskali informacje tylko o niektórych kandydatach. Mimo skierowanego w ramach monitoringu apelu do wszystkich kandydatów o zŁoenie owiadcze( maj#tkowych, nie uczynili tego nawet tak powani kandydaci jak czy Maciej Giertych (mimo sprawowania mandatu eurodeputowanego). Owiadczenia maj#tkowe peŁni# nie tylko istotna role prewencyjna (zapobiegaj# wykorzystywaniu funkcji publicznych), ale take pomagaj# zweryfikowaĆ BródŁa finansowania kampanii i zmniejszyĆ ryzyko wykorzystania kampanii dla wzbogacenia si kandydata (na stronie internetowej www.prezydent2005.org.pl zamieszczono analiz porównawcz# owiadcze( maj#tkowych).

Utrudnienia w weryfikowaniu darowizn rzeczowych i zasŁanianie si tajemnica handlow przez firmy +wiadcz ce usŁugi reklamowe.

M iliony wisz#ce na sŁupach

„Atmosfer podsycaj# kr##ce po W arszawie pogŁoski, e Platforma Obywatelska podkupiŁa - po zanionych cenach - czĆ billboardów od jednej z firm prowadz#cych wŁanie kampani reklamow#. Tak uzyskane billboardy nie trafiaj# do oficjalnych rachunków, nie zawyaj# wic sumy wydanej na kampani. Dla firmy to te wygodna furtka, jak nieoficjalnie wesprzeĆ finansowo ugrupowanie.”

Przegl d, nr 36, 5.09.2005

20

Zgodnie z interpretacj# PKW - przekazywanie wartoci niepieninych nie moe polegaĆ na sfinansowaniu zakupu towarów lub usŁug sŁu#cych prowadzeniu kampanii wyborczej. PrzykŁadowo wic darowizna w postaci opŁacenia powierzchni reklamowej na billboardy czy te opŁacenia druku ulotek wyborczych nie moe byĆ traktowana jako wiadczenie wartoci niepieninych. Ponadto, pozyskane darowizny niepienine naley doliczyĆ do wydatków komitetu wyborczego.

Do zespoŁu monitoruj#cego dotarŁy informacje, i komitet wyborczy jednego z kandydatów (Donald Tusk), umieszcza plakaty na powierzchniach "odstpowanych" przez firmy, które zrezygnowaŁy z wŁasnych kampanii reklamowych. Poniewa zachodzi obawa, e te „darowizny” nie znajd# si w adnych sprawozdaniach finansowych, zespóŁ wybraŁ losowo z 1000 szczegóŁowo opisanych billboardów z terenu caŁej Polski okoŁo 100 billboardów rónych kandydatów. Nastpnie poproszono wŁacicieli powierzchni reklamowych o informacj, kto wykupiŁ je we wskazanym miejscu i okresie. W dniu 26 wrzenia wysŁano listy do Art Marketing Syndicate S.A., Clear Channel , Ströer Polska i News Outdoor Poland. Oficjaln# odpowiedz przysŁaŁ wyŁ#cznie p. Adam Tkaczyk -W iceprezes Zarz#du Ströer Polska, odmawiaj#c podania jakichkolwiek danych.

ZespóŁ monitoruj#cy nie byŁ w stanie sprawdziĆ kto pŁaciŁ za konkretne billboardy, poniewa firmy zasŁaniaŁy si tajemnic# handlow#. Maj#c na uwadze konstytucyjn# zasad jawnoci dane te nie mog# byĆ tajne. Dodatkowo reklamy finansowane s# porednio m.in. przez partie, a wic z pienidzy podatników.

21 Rekomendacje

Egzekucja obowi zuj cych przepisów

Celem monitoringu jest m.in. wykluczenie sytuacji patologicznych zwi#zanych z brakiem odpowiedzialnoci komitetów wyborczych, partii politycznych, a take indywidualnych polityków za nielegalne finansowanie kampanii wyborczej.

Jeli komitet wyborczy pozyskuje b#dB wydatkuje rodki niezgodnie z przepisami, to naraa si na powane sankcje finansowe. W poprzednich wyborach prezydenckich czĆ komitetów nie zaskaraŁa uchwaŁy PKW i komitet ulegaŁ z mocy prawa rozwi#zaniu. W rezultacie nie byŁo podmiotu, od którego naleaŁoby dochodziĆ nalenoci Skarbu Pa(stwa. Poza sankcjami finansowymi pozostaŁa sankcja polityczna - ujawnienie, nagŁonienie i napitnowanie narusze(.

ZespóŁ monitoruj#cy zebraŁ wiele dowodów na to, i wybory prezydenckie byŁy wspóŁfinansowane przez partie polityczne i komitety wyborcze bior#ce udziaŁ w wyborach do Sejmu i Senatu. Owszem, zgodnie z ustaw# o wyborze Prezydenta RP – partie mog# bez ogranicze( finansowaĆ prezydenck# kampani wyborcz# – jest to powane uprzywilejowanie. Jednak wi## si z tym pewne obowi#zki, takie jak jasne okrelenie które fundusze s# przekazywane na rzecz której kampanii wyborczej. Zarówno przepisy ustawy o partiach politycznych, jak i ustawy o wyborze Prezydenta, nie przewiduj# innej moliwoci wsparcia finansowego przez parti polityczn#, jak tylko przekazanie komitetowi rodków z Funduszu W yborczego na konto komitetu. Naruszenie tych zasad (np. finansowanie kampanii przez parti przed zarejestrowaniem komitetu i w trakcie kampanii poza kontem komitetu) powinno si wi#zaĆ z odrzuceniem sprawozdania finansowego partii politycznej za rok 2005 i ograniczeniem finansowania z budetu.

Nowelizacja ustawy o wyborcze Prezydenta RP

RozbienoĆ zasad finansowania kampanii wyborczej w wyborach do Sejmu i do Senatu z zasadami dotycz#cymi wyborów prezydenckich jest bardzo wyraBna, zwŁaszcza jeli chodzi o przepisy dotycz#ce moliwoci finansowania kampanii prezydenckiej przez osoby prawne,

22 moliwoci organizowania zbiórek publicznych, brak realnych sankcji. Konieczne jest pilne i spójne uregulowanie problemu finansowania kampanii wyborczej. Nowelizacja ustawy o wyborze Prezydenta staje si jednym z priorytetów dla nowo wybranego parlamentu.

Kontrola ze strony Pa6stwowej Komisji W yborczej

Zgodnie z art. 10 ust.1 ustawy o wyborze prezydenta do zada( PKW naley m.in.: sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów prawa wyborczego. Skuteczny nadzór i szybkie reagowanie na zaobserwowane nieprawidŁowoci wydaje si warunkiem koniecznym dla czystoci procesu wyborczego. ZespóŁ monitoruj#cy uwaa, i Pa(stwowa Komisja W yborcza nadzoruj#c finansowanie polityki nie powinna ograniczaĆ si do samej weryfikacji sprawozda( finansowych.

„Pa(stwowa Komisja W yborcza obawiaj#c si upolitycznienia konfliktów dmucha na zimne i pozwala na maŁo twórcze zmiany. Nie mona staĆ w miejscu, poniewa ycie idzie do przodu. Ujawniaj# si coraz to nowe problemy, konflikty i obawa o upublicznienie w pewnym sensie wi#e rce PKW . Jeli to jest instytucja wiarygodna i ceniona, to tym bardziej oczekuje si od niej, e lepiej ni ktokolwiek inny widzi, gdzie s# mankamenty i problemy.”

Lena Kolarska-Bobi6ska, konferencja „Czyste wybory, czyste ycie publiczne”, 3.06.2005

W wyborach 2005 mona byŁo odnieĆ wraenie, e komitety wyborcze w wyborach do Sejmu i do Senatu równoczenie prowadziŁy kampani prezydenck#. Naley pamitaĆ, e zabronione jest przekazywanie rodków finansowych i wartoci niepieninych przez jeden komitet (np. bior#cy udziaŁ w wyborach do Sejmu) na rzecz innego komitetu (bior#cego udziaŁ w wyborach prezydenckich).

23

Pozna(. Koledzy partyjni promuj# kandydatów na urz#d Prezydenta RP za pieni#dze na kampani parlamentarn#. Kto pŁaci ten promuje!

Maj#c na uwadze intensywnoĆ i okres trwania rónych kampanii, mona oczekiwaĆ, i PKW zwróci uwag na wszystkie przypadki Łamania zasad finansowania wyborów i konsekwentnie zastosuje sankcje przewidziane w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu i ustawie o partiach politycznych.

Finansowanie kampanii wyborczej i partii politycznych jest jawne - wi#e si z tym obowi#zek przedstawienia Pa(stwowej Komisji W yborczej 3 rónych sprawozda( finansowych. Dla peŁnego zbadania finansowania kampanii prezydenckiej Pa(stwowa Komisja W yborcza bdzie musiaŁa przeprowadziĆ kompleksowe badanie wszystkich tych sprawozda(.

Dalsze dziaŁania zespoŁu monitoruj#cego

Po II turze wyborów ogŁoszony zostanie kolejny raport cz#stkowy zawieraj#cy wszystkie informacje dotycz#ce wydatków wyborczych kandydatów na Prezydenta RP. Kolejnym etapem realizacji projektu bdzie weryfikacja sprawozda( finansowych komitetów wyborczych. Po przekazaniu do PKW sprawozda( z kampanii parlamentarnej i prezydenckiej Program Przeciw Korupcji Fundacji im. Stefana Batorego oraz Instytut Spraw

24 Publicznych przygotuj# raport weryfikuj#cy sprawozdania finansowe (weryfikacja BródeŁ finansowania jak i porównanie zadeklarowanych wydatków z rezultatami monitoringu).

Na podstawie wszystkich zebranych danych zamierzamy opracowaĆ rekomendacje dotycz#ce ewentualnych zmian prawnych. Raport zostanie przedstawiony na konferencji w kwietniu 2006 r. Ko(cowy raport wraz z rekomendacjami zostanie wysŁany do wszystkich uczestników kampanii wyborczej 2005 roku i do organów nadzoruj#cych finansowanie partii politycznych.

25