Gemeente Westerwolde zoekt een burgemeester

1. Inleiding

Op 1 januari van dit jaar is de gemeente Westerwolde ontstaan uit de samenvoeging van de gemeenten en Deze herindeling is ontstaan op nadrukkelijk initiatief van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Een gezamenlijke visie op de gemeente Westerwolde was de basis voor het herindelingsproces. Westerwolde is een gemeente waar we kiezen voor samenwerking, waar we buiten de gebaande paden durven te treden, waar we dienstverlenend, kostenbewust, betrouwbaar en communicatief zijn. De gezamenlijke gemeenteraden zijn intensief betrokken geweest bij de voorbereidingen en hebben daarin hun visie op de toekomstige gemeente geformuleerd.

Op 20 december is de heer Leendert Klaassen aangesteld als waarnemend burgemeester van de gemeente Westerwolde. Gezien het hier om een tijdelijke situatie gaat zoekt de gemeenteraad van Westerwolde naar een vaste kroonbenoemde burgemeester.

Deze profielschets gaat allereerst in op het karakter van de gemeente Westerwolde en de uitdagingen waar zij voor staat. Vervolgens wordt de profielschets van de burgemeester beschreven. Daarbij gaat het om onze opvattingen over de taken en rollen van de burgemeester, zijn/haar competenties en de bestuurlijke stijl die past bij Westerwolde

2. Het profiel van de gemeente Westerwolde

Kenmerken en historie

De gemeente Westerwolde heeft een oppervlakte van 276 vierkante kilometer, waarbij een reis van het noorden (Klein Ulsda) naar het zuiden (Munnikemoer) ruim 61 kilometer bedraagt (hemelsbreed 50 km). De circa 25.000 inwoners wonen in één van de 72 kernen -waarvan 32 meer dan 100 inwoners hebben- of in het buitengebied. De grootste kernen zijn met zo’n 9.090 inwoners en met ruim 3.355 inwoners1.

Het glooiende, ogenschijnlijk onaangetaste landschap van Westerwolde heeft een roerige geschiedenis achter de rug. Het gebied was als grensstreek belangrijk voor de verdediging van Noord Nederland. Om die verdediging ter hand te nemen, zijn krachtige bolwerken als de Burcht van (±1360), (1593), Bourtange (1594) en De Lethe (1797) aangelegd en hier werden Stadse en Staatse troepen gelegerd. De burcht en de forten hebben tot in de 19e eeuw dienst gedaan en zijn ook nu nog in het landschap te vinden.

Belangrijk voor Westerwolde is verder dat de venen in de omgeving laat ontgonnen zijn. Aan het begin van de 20e eeuw was het afgraven van de Groninger venen al ver gevorderd, maar het gebied ten westen van Westerwolde hoorde bij de laatste ontginningsgebieden. Aan Duitse zijde is vanaf de Tweede Wereldoorlog tot aan de dag van vandaag veen ontgonnen. De ontginningen waren georiënteerd op of op het Duitse afzetgebied en niet op Westerwolde. Dit heeft tot gevolg

1 Cijfers uit de Westerwolde Gids 1 dat Westerwolde tot op de dag van vandaag herkenbaar is als eigen streek met een eigen cultuur en taal.

Landschap

Esdorpenlandschap (zand)

De ruggengraat van het landschap van Westerwolde is vanouds een esdorpenlandschap, met op de hogere zandruggen akkercomplexen die werden bemest met schapenmest. Deze schapen graasden op de hei en overnachtten in de potstal. De daar opgehoopte schapenmest werd gemengd met plaggen en op de es gebracht. Sommigen esdorpen ontwikkelden een soort dochterdorpen, de zogenaamde essenzweemdorpen. Smeerling, dat een beschermd dorpsgezicht is, en Ter Maarsch zijn hier een voorbeeld van. Langs de riviertjes en beekjes lagen de hooi- en weilanden. Bij Onstwedde (de Onstwedder Holte) en bij (de Hasseberg) liggen morenes uit het Drenthestadium van de op één na laatste ijstijd, het Saalien. Bij Sellingen bevindt zich een boscomplex waarin zich nog een paar restanten bevinden van het vroegere heidelandschap. Tevens is daar een zandafgraving en ook zijn er langs de Ruiten-Aa enkele rivierduintjes zoals bij Ter Wupping. Bij Smeerling ligt het Metbroekbos, een voor Nederlandse begrippen erg oud bos. De riviertjes en beekjes hebben hun waterafvoerende functie verloren door de aanleg van kanalen als het Mussel-Aa-kanaal en het Ruiten-Aa-kanaal. Grootschalige ruilverkavelingen hebben veel kenmerken van het esdorpenland- schap doen verdwijnen. Het landschap is daardoor opener geworden. Sinds de jaren negentig maakt het gebied waardoor de Ruiten-Aa stroomt deel uit van de ecologische hoofdstructuur van Nederland, waardoor veel gronden verworven zijn door natuurbeschermingsorganisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. Ook is er op bepaalde terreinen aan natuurbouw gedaan.

Streekdorpenlandschap (klei)

In het noorden van Westerwolde bevinden zich streekdorpen als Bellingwolde en . Deze dorpen liggen op de grens van de zandgronden van Westerwolde en de klei van de Dollardpolders. Vanuit deze dorpen is steeds verder land gewonnen op de Dollard toen dit hoog genoeg voor de landbouw opslibde. Dat gebeurde door middel van opstrekkende verkaveling, dat wil zeggen dat het land verlengd werd vanaf de eigen gronden met de nieuw aangewonnen polders. Hierdoor ontstonden langgerekte kavels. De vruchtbare kleigronden zorgden voor veel meer welvaart onder de boeren dan op de zandgronden. Dit gebied vormt dan ook de overgangszone naar het Oldambt waar in de negentiende eeuw ook een standsverschil bestond tussen rijke grondbezittende boeren en arme knechten.

Ontginningslandschap (veen)

Vanaf de negentiende tot ver in de twintigste eeuw zijn de heidevelden en veengebieden van Westerwolde ontgonnen. De aanleg van het Mussel-Aa-kanaal en het Ruiten-Aa-kanaal is hier een stimulans voor geweest. Hierdoor konden de middelen om de onvruchtbare velden te bemesten worden aangevoerd en de landbouwproducten worden afgevoerd. Ook de Stoomtramweg- Maatschappij Oostelijk Groningen heeft hier een rol in gespeeld. Maar de grootste rol in het ontstaan van het ontginningslandschap van Westerwolde was weggelegd voor de werkverschaffing. Vele werklozen hebben van de jaren twintig tot de jaren vijftig van de twintigste eeuw met de hand vele gronden ontgonnen. Hierop ontstond het ontginningsland dat gekenmerkt wordt door rationele

2 verkaveling en openheid. Hierin liggen dorpen als en . Met name bij Sellingen zijn in de jaren dertig tot en met de jaren vijftig van de twintigste eeuw bossen geplant op de heidevelden. Hier liggen de bossen met de grootste omvang van Westerwolde: De 600 ha grote Sellinger bossen. Direct ten zuiden ervan liggen de bossen van Ter Borg waar een 35 ha groot restant van de voormalig uitgestrekte heidevelden bewaard is gebleven. Het is meteen wel het grootste heidegebied van de provincie Groningen.

Ligging

De gemeente Westerwolde is dus uniek in die zin dat het ligt in een gebied dat gekenmerkt wordt door drie landschapstijlen en daarmee ook drie culturen in zich bergt. De gemeente Westerwolde kenmerkt zich daarbij door een eeuwenoude cultuur die zich onderscheidt van omliggende Groninger gebieden die grotendeels later tot ontwikkeling zijn gekomen. Westerwolde is een groene zone met moderne kleinschalige toeristische en streekgebonden bedrijvigheid tussen omliggende grotere kernen met grootschaligere agrarische en industriële bedrijven. Westerwolde biedt een door samenhang herkenbare toeristische propositie. Een grensgemeente die staat voor een leefbare en groene woonomgeving, met een prachtig landschap dat in toenemende mate aantrekkingskracht uitoefent op forenzen. De gemeente Westerwolde maakt deel uit van het Cittaslow netwerk. Cittaslow gemeenten weten zich verbonden door het internationale keurmerk, dat iedere aangesloten gemeente krijgt wanneer hij zich op de volgende gebieden kan onderscheiden: leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, (technische) innovatie, cultuurhistorie en behoud van identiteit

De inwoners van de gemeente Westerwolde zijn sterk verbonden met het gebied. Zo spreken zij een eigen streektaal. Deze identificatie met de streek betekent dan ook dat de inwoners bereid zijn de handen uit de mouwen te steken Ze onderscheiden zich door burgerkracht. Burgerkracht wordt in Westerwolde noaberschap genoemd en speelt in een tijd van een versoberende overheid een grote rol. Verder kent de gemeente Westerwolde een zeer levendig verenigingsleven.

In de gemeente Westerwolde ligt het accent op innovatieve landbouw. Daarnaast neemt de agribusiness en -industrie een belangrijke plaats in. Westerwolde kenmerkt zich door een uitgestrekt gebied met vele dorpen, zonder onderlinge concurrentie of centrumaandacht.

Westerwolde is geen onderdeel van het achterland van een bepaalde nodale kern, maar heeft contacten met zijn hele omgeving. Het is een groen gebied, in een ruit van snelwegen en andere verbindingen. Inwoners van dit gebied zoeken een deel van hun voorzieningen, (para-)medische zorg, werk, winkelen, niet in een enkel centrum maar bij verschillende centra aan beide zijden van de grens. Zo is men vanuit het Oldambt deel (het klei gedeelte) vooral gericht op Winschoten, vanuit de veengebieden meer gericht op de veenkoloniën (Veendam) en vanuit het esdorpenlandschap (zand) vooral gericht op plaatsen als Emmen en Stadskanaal. Echter omdat de gemeente Westerwolde een grensgemeente is worden ook centra in Duitsland bezocht. Plaatsen als Leer, Papenburg, Haren en Meppen zijn goed bereikbaar. Omgekeerd biedt dit gebied rust voor mensen uit de omgeving.

3 De ambities en uitdagingen van de gemeente Westerwolde

Voor de gemeente Westerwolde kunnen de volgende ambities en uitdagingen worden genoemd2:

 leefbaarheid en vitaliteit  groeiversnelling toerisme  digitale en fysieke bereikbaarheid  branding  impuls economie.

Leefbaarheid en vitaliteit Vergrijzing, ontgroening en krimp zijn belangrijke ontwikkelingen voor de nieuwe gemeente Westerwolde. Dit heeft gevolgen voor onder andere de woningmarkt en het voorzieningenniveau. Een belangrijke opgave voor de nieuwe gemeente Westerwolde is om de gemeenten leefbaar te houden. In de kern gaat het om de vraag hoe de nieuwe gemeente op de belangrijkste veranderingen moet inspelen om voor de huidige en toekomstige bevolking een aantrekkelijk en vitaal woon- en leefklimaat te handhaven. Dit vraagt om activering van de samenleving, bouwen van allianties met maatschappelijke instellingen en bedrijven en samenwerken met gemeenten in de regio Zuid- en Oost-Groningen.

Groeiversnelling toerisme Een belangrijke economische motor is het toerisme. Het toerisme moet dat blijven en waar mogelijk versterkt worden, passend bij de kwaliteit van het gebied. De gemeente Westerwolde hecht grote waarde aan de ontwikkeling van toerisme en recreatie van het gebied. Het toerisme groeit. De opgave is deze groei te stimuleren en tot groeiversnelling te komen in samenwerking met de Nederlandse en Duitse buurgemeenten.

Digitale en fysieke bereikbaarheid Infrastructuur en bereikbaarheid zijn belangrijke pijlers onder economische/toeristische ontwikkeling en het in standhouden van de leefbaarheid. Het realiseren van goede fysieke verbindingen en het hebben van adequate capaciteit voor vaste en mobiele netwerkverbindingen staan hierbij centraal.

Branding De gemeente Westerwolde is aantrekkelijk voor wonen, werken en recreëren. Onbekend maakt echter onbemind. De landschappelijke en historische kwaliteiten, maar ook de economische mogelijkheden moeten beter bekend worden. Dit vraagt niet om brede, maar specifieke en doelgroepgerichte marketing en promotie.

Impuls economie Een gezonde economie is van belang voor een vitale en leefbare samenleving. Een impuls geven aan de economie is daarom in de visie van de gemeente Westerwolde een belangrijk fundament. De gemeente heeft al een aantal krachtige posities voor bovenlokaal opererende bedrijven, met name in Ter Apel. De gemeente Westerwolde wil op het gebied van economie, naast versterken van reeds bestaande posities, initiatiefrijk, vernieuwend en uitnodigend zijn. Zij wil voorop lopen in innovatieve agribusiness. Innovatiekracht is één van de belangrijkste voorwaarden voor duurzaam succes. Daarnaast wil de nieuwe gemeente zich focussen op kleine en exclusieve landbouw. Dit draagt ook bij aan de aantrekkelijkheid van het gebied. Naast agribusiness is economisch gezien recreatie een belangrijk speerpunt.

2 De opsomming stamt uit het herindelingsadvies Westerwolde zoals vastgesteld door de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde op 26 oktober 2015 4 Opvang asielzoekers Ter Apel Ter Apel is het grootste dorp in de gemeente Westerwolde en telt 9.0903 inwoners. In Ter Apel vinden we een asielcomplex. Op dit complex zijn vier opvanglocaties gesitueerd Te weten de centrale ontvangstlocatie, de procesopvanglocatie, de vrijheidsbeperkende locatie en de procesopvanglocatie voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen . Ook vinden we er het aanmeldcentrum van de IND. In Ter Apel is tevens een penitentiaire inrichting gevestigd, ook wel VRIS inrichting. De personen die in Ter Apel in detentie zitten, hebben een strafbaar feit gepleegd, waarvoor ze door de rechter veroordeeld zijn en verblijven illegaal in Nederland (of zijn na hun misdrijf ongewenst verklaard). De opvang van asielzoekers is een belangrijke economische impuls voor Ter Apel. Tegelijkertijd geeft deze relatief grote opvangcapaciteit specifieke problematiek voor de openbare orde en veiligheid in Ter Apel.

De gemeenteraad

De gemeenteraad van de gemeente Westerwolde telt negentien raaszetels. De raad bestaat uit zes fracties:

Gemeentebelangen Westerwolde 6 zetels PvdA 5 zetels CDA 3 zetels VVD 2 zetels GroenLinks 2 zetels Partij voor de Dieren 1 zetel

Het college

Het college van burgemeester en wethouders bestaat in de gemeente Westerwolde naast de burgemeester uit vier (fulltime) wethouders. Gemeentebelangen Westerwolde en de PvdA vormen samen de coalitie.

Portefeuille burgemeester

In de huidige bestuursperiode heeft de burgemeester de volgende portefeuilles:

Openbare orde en veiligheid; Bestuur en dienstverlening; IND, COA, DT&V en DV&O; Personeel en Organisatie; Dierenwelzijnsbeleid; Lijkbezorging

3 Westerwolde Gids 5 3. Het profiel van de burgemeester

Bij het opstellen van deze profielschets heeft de raad gebruik gemaakt van de “Handreiking burgemeesters” van het Ministerie van BZK. Hieronder volgt een beschrijving van de verwachtingen die Westerwolde heeft van zijn burgemeester.

Om die verwachtingen zo helder mogelijk te krijgen is (onder leiding van de fractievoorzitters) aan de raadsleden, het college van burgemeester en wethouders, het Management Team en een vertegenwoordiging van de ambtelijke organisatie, gevraagd een korte enquête in te vullen. Die enquête is de basis geweest voor een gesprek met elk van de genoemde interne gremia afzonderlijk.

Daarnaast zijn de inwoners uitgenodigd om online of door middel van een fysiek enquêteformulier input te leveren voor de profielschets. De vragenlijst was vrijwel identiek aan de lijst die intern gebruikt is. Inwoners werden daarbij uitgenodigd om in een bijeenkomst met fractievoorzitters een nadere toelichting te geven en discussie aan te gaan.

De interne en externe input bleek niet wezenlijk van strekking te verschillen. De overeenkomsten en verschillen zijn de basis geweest voor een concept profielschets en een discussie met de fractievoorzitters/pré-vertrouwenscommissie. De raad heeft deze profielschets vastgesteld in zijn vergadering van 31 mei 2018.

De raad van Westerwolde zoekt een burgemeester die past bij de aard van Westerwolde: een plattelandsgemeente, waar duurzaamheid en burgerparticipatie belangrijke thema’s zijn. Waar de uitgangspunten voor herindeling nog steeds centraal staan en in de komende jaren waargemaakt moeten worden (zie bijlagen). De burgemeester helpt actief bij het vormgeven van Westerwolde door persoonlijk leiderschap dat anderen stimuleert.

Westerwolde zoekt een burgemeester die zijn rol van voorzitter van de raad stevig invult. Die ruimte geeft voor debat, maar ook het proces van agenderen, informatieverzameling, oordeelsvorming en besluitvorming ondersteunt en bewaakt.

Als lid van het college van burgemeester en wethouders wordt van de voorzitter verwacht dat hij een agenderende rol heeft, met oog voor samenhang en koersvastheid. Als portefeuillehouder laat hij zich adviseren door de ambtelijke organisatie en opereert hij als bestuurlijk leider, met verstand van zaken. Uiteraard behoort openbare orde en veiligheid tot de portefeuille van de burgemeester. Door de belangrijke rol die Westerwolde heeft in de opvang van asielzoekers in Nederland heeft de burgemeester veel aandacht voor de maatschappelijke impact van die opvang. Daarbij handelt de burgemeester bedachtzaam, gaat bij onrust tijdig het gesprek met inwoners aan, maar aarzelt ook niet om snel en waar nodig, krachtig en intuïtief op te treden.

Beleidscoördinatie behoort tot de portefeuille van de burgemeester. In de lijn van de huidige portefeuilleverdeling ligt het voor de hand dat de burgemeester daarnaast de portefeuilles Openbare orde en veiligheid; Bestuur en dienstverlening; IND, COA, DT&V en DV&O; Personeel en Organisatie; Dierenwelzijnsbeleid; Lijkbezorging, onder zijn hoede neemt

6 Er is bereidheid om met de burgemeester in gesprek te gaan over veranderingen in de portefeuilleverdeling die vanaf 1 januari 2018 van kracht is.

De burgemeester moet in en buiten het college een teamspeler zijn, die ruimte laat voor het politieke proces, maar die ook positie durft in te nemen. De burgemeester moet zowel naar binnen als naar buiten leiderschap durven tonen, maar hij moet ook bescheidenheid kunnen opbrengen. Dat is afhankelijk van de situatie. Hij is in staat om situaties goed in te schatten en daarnaar te handelen.

Hij is mensgericht, organiseert draagvlak voor besluitvorming, weet een goede werksfeer van vertrouwen op te bouwen en te behouden.

Hij is eerder gericht op het proces van totstandkoming van beleid dan dat hij zelf inhoudelijke koersbepaler is.

Gemeente Westerwolde heeft een deel van haar taken ondergebracht in boven gemeentelijke samenwerkingsverbanden. De samenwerkingsverbanden zijn soms grensoverschrijdend, zowel in de richting van Drenthe als in de richting van Duitsland. Daar waar beide voormalige gemeenten de laatste jaren in dit krachtenveld een gelijkluidende inbreng hadden, zal de gemeente Westerwolde een krachtiger inbreng hebben. Van de burgemeester wordt verwacht dat hij actief meehelpt samenwerking vorm te geven.

Van de basiscondities die elke burgemeester behoort te hebben (integer, herkenbaar, onafhankelijk, verbindend, stressbestendig) vinden inwoners en de diverse interne groepen “integriteit” de belangrijkste. Ook “verbindend” en “onafhankelijk” scoren hoog in Westerwolde.

Inwoners van Westerwolde zoeken een burgemeester die betrokkenheid uitstraalt, die zich kan inleven in de situatie van anderen. Die luistert en de ander als persoon in zijn waarde laat. Een burgemeester die bovendien communicatief sterk is. In staat is om boodschappen helder over te brengen en in verschillende situaties de juiste toon weet te vinden.

De inwoners van de gemeente Westerwolde zijn sterk verbonden met het gebied. Zo spreken zij een eigen streektaal. Actieve beheersing van de Groningse taal is een pré

Ook moet de burgemeester in staat zijn om verschillende standpunten met elkaar te verbinden, zonder de oorspronkelijke opzet uit het oog te verliezen. Hij kan zich verplaatsten in de standpunten van diverse partijen en weet met enthousiasme en beslistheid te overtuigen. De burgemeester moet de besluitvaardigheid van de gemeente bevorderen. De verschillende belangen afwegen. En heldere keuzes durven maken.

7