Jaarstukken 2018 Concept

Gemeente Westerwolde

Gemeente Westerwolde Postbus 14 9550 AA Sellingen

Telefoonnummer: 0590-32 02 20

Internet: www.westerwolde.nl

1 Concept dd. 28-06-2019 Inhoudsopgave Aanbieding ...... 4 Jaarrekening in één oogopslag ...... 6 JAARVERSLAG 2018 ...... 13 Programmaverantwoording ...... 14 Programma 1 Veiligheid ...... 15 Programma 2 Openbaar gebied ...... 19 Programma 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid ...... 23 Programma 4 Onderwijs ...... 28 Programma 5 Sport, cultuur en recreatie ...... 36 Programma 6 Sociaal domein ...... 42 Programma 7 Milieu en gezondheid ...... 56 Programma 8 Wonen ...... 62 Programma 9 Inwoners en bestuur...... 66 Algemene dekkingsmiddelen ...... 71 Overhead ...... 73 Vennootschapsbelasting ...... 73 Onvoorzien ...... 75 Paragrafen ...... 76 Lokale heffingen ...... 77 Weerstandsvermogen en risicobeheersing ...... 85 Financiering ...... 88 Onderhoud kapitaalgoederen ...... 92 Bedrijfsvoering ...... 95 Verbonden partijen ...... 97 Grondbeleid ...... 110 JAARREKENING 2018 ...... 114 Het overzicht van baten en lasten ...... 115 De toelichting op het overzicht van baten en lasten ...... 117 Gebeurtenissen na balansdatum ...... 145 De balans ...... 147 De toelichting op de balans ...... 149 De verantwoordingsinformatie voor specifieke uitkeringen ...... 173 Bijlage gerealiseerde baten en lasten per taakveld ...... 176 Controleverklaring ...... 177 Bijlagen 2018 ...... 179 De beleidsindicatoren ...... 180 Overzicht kredieten ...... 181

2 Concept dd. 28-06-2019

3 Concept dd. 28-06-2019 Aanbieding

Aan de Raad

Voor u ligt de jaarrekening 2018 van de gemeente Westerwolde. Het betreft de eerste jaarrekening van onze nieuwe gemeente waarbij dit jaar in het teken stond van harmonisatie en integratie. Harmonisatie van processen, verordeningen en beleid enerzijds en integratie van medewerkers, cultuur en samenwerking anderzijds.

Een eerste jaar na de herindeling is een hectisch periode en zorgt voor veel veranderingen. Zoals hier boven reeds genoemd is in het eerste jaar hard gewerkt aan de harmonisatie op alle gebieden in de organisatie en dit zal in 2019 nog verder gaan. Desalniettemin is het college van mening dat het voorliggende product laat zien dat wij trots mogen zijn op onze organisatie en alle partijen die daarbij betrokken zijn.

Het resultaat over het begrotingsjaar 2018 is helaas negatief. Dit wordt met name veroorzaakt de problematiek in het sociaal domein en dan specifiek de tekorten op jeugdzorg. Deze problematiek heeft in middels nationale vormen aangenomen en heeft ook de aandacht van Den Haag. Bij de bestuursrapportage 2018 heeft u hier ook al kennis van kunnen nemen.

Het eerste jaar Westerwolde sluit, zoals gezegd, af met een nadelig resultaat van € 419.000. Voor een analyse op hoofdlijnen verwijzen wij u naar de paragraaf jaarrekening in één oogopslag. In deze paragraaf wordt tevens voorgesteld op welke wijze het resultaat 2018 wordt bestemd.

Daarnaast wordt in het kader van onze Planning & Control-cyclus door middel van deze jaarstukken verantwoording aan u afgelegd over het gevoerde beleid in 2018. De jaarstukken laten u zien welke voornemens we hadden en welke resultaten we hebben behaald in het afgelopen jaar.

Wedde, 21 mei 2019 Burgemeester en wethouders van de gemeente Westerwolde,

De heer J.Velema, Mevrouw A.A. Flikkema, Burgemeester Secretaris

4 Concept dd. 28-06-2019

5 Concept dd. 28-06-2019

Jaarrekening in één oogopslag

6 Concept dd. 28-06-2019 Leeswijzer

Voor de opgenomen verplichte beleidsindicatoren geldt dat deze gegevens grotendeels worden gevuld via de website waarstaatjegemeente.nl. Voor sommige locatie specifieke indicatoren is echter geen vergelijkingsmateriaal aanwezig en is een Nb opgenomen.

Om de splitsing tussen begroting en jaarrekening duidelijk weer te geven zijn de begrotingsteksten, in de programma’s, in het zwart weergegeven. De uitkomsten over 2018 zijn in het blauw weergegeven.

Resultaat 2018

Zoals in de inleiding reeds is opgemerkt laat de jaarrekening 2018 een nadelig resultaat zien van € 419.000. Hierbij dient te worden opgemerkt dat dit het resultaat van de rekening is ná verwerking van de bestuursrapportage 2018. Deze bestuursrapportage heeft u op 7 november 2018 vastgesteld met een nadelig resultaat van € 1.392.000. Dit betekent concreet dat het totale nadelige resultaat van de gemeente Westerwolde over 2018 € 1.811.000 bedraagt. Doordat de uitkomst van de bestuursrapportage is verwerkt in de jaarstukken is het “restant” nadelig resultaat in de jaarrekening 2018 € 419.000.

De belangrijkste posten die het resultaat bij de bestuursrapportage beïnvloedden waren:  een tekort op het sociaal domein (€ 892.000 nadeel);  een tekort op afval (€ 362.000 nadeel);  hogere personeelslasten (€ 550.000 nadeel) die slechts voor een klein gedeelte opgevangen konden worden door voordelen.

Het totaalresultaat van de gemeente Westerwolde bedraagt zoals hierboven reeds genoemd € 1.811.000 nadelig. Dit resultaat is toe te rekenen aan het sociaal domein die ten opzichte van de begroting een tekort van € 3.345.000 laat zien. Dit tekort is voor € 2.360.000 toe te rekenen aan Jeugd, € 710.000 aan WMO en voor € 275.000 aan Participatie.

Bovenstaande laat zien dat de tekorten op Jeugd aanzienlijk zijn en voor de gemeente Westerwolde een groot risico vormen. Immers zijn de nadelige effecten van deze omvang zeer moeilijk in te schatten en vormen een groot beslag op de algemene middelen.

Een analyse per taakveld is opgenomen in de toelichting op het overzicht van baten en lasten. De onderstaande bedragen zijn niet in alle gevallen één op één terug te vinden in de genoemde toelichting.

De belangrijkste posten die het resultaat van de jaarrekening beïnvloeden ten opzichte van de bestuursrapportage zijn: - Een tekort op het domein met betrekking tot jeugd (€ 1.800.000 nadeel); - Hogere personeelslasten met name veroorzaakt door externe inhuur personeel - (€ 490.000 nadeel); - Restant bezuinigingen (€ 305.000 nadeel) dit bedrag moet nog worden weggewerkt op het moment dat alle vacatures op het juiste niveau zijn ingevuld; - Beschermd wonen (€ 312.000 voordeel) heeft een voordeel in verband met een bate vanuit Provincie Groningen voor niet bestede middelen beschermd wonen; - Onderhoud, kapitaallasten en energie (€ 385.000 voordeel) laten een voordeel zien in verband met naar voren getrokken onderhoud, lagere energielasten en voordeel op kapitaallasten vanwege uitgesteld investeringen; - Wedeka (€ 222.000 voordeel) in verband met afrekening project EX WIW. Dit project is eind

7 Concept dd. 28-06-2019 2017 afgesloten; - Kinderopvang/Peuteropvang (€ 328.000 voordeel) voordeel in verband met meeropbrengst eigen bijdrage ouders en restitutie teveel betaalde subsidie van Rzijn.

Bestemming van het resultaat 2018

Wij stellen u voor om het nadelig resultaat 2018 als volgt te bestemmen:

1. Beschermd wonen 311.598 2. GIDS-middelen 24.724 3. Informatieplicht energiebesparende maatregelen 3.864 4. Onderhoud bruggen 176.597 5. Onttrekking uit de Algemene reserve -935.782

De resultaatbestemmingen worden hieronder kort toegelicht.

Ad. 1 Het ontvangen budget Beschermd wonen wordt conform het beleid uit voorgaande jaren toegevoegd aan de bestemmingsreserve Beschermd wonen.

Ad. 2 De restant GIDS-middelen (Gezond In De Stad) 2018 worden beschikbaar gehouden voor het doel waarvoor de middelen beschikbaar zijn gesteld. De middelen worden toegevoegd aan de betreffende balanspost.

Ad. 3 De ontvangen middelen (in de Algemene Uitkering) voor de informatieplicht energiebesparende maatregelen worden toegevoegd aan de bestemmingsreserve Duurzaamheid.

Ad. 4 De restant middelen 2018 inzake onderhoud bruggen ad € 177.000 zijn per balansdatum al aanbesteed maar nog niet uitgevoerd. De gemeente heeft dus een verplichting in 2019.

Ad. 5 Het ‘restant’ van het nadelig resultaat wordt onttrokken aan de Algemene reserve.

Baten

De algemene uitkering vormt een wezenlijk onderdeel van de gemeentelijke baten. Om u inzicht te geven in de omvang van deze uitkering presenteren wij u onderstaande grafiek.

8 Concept dd. 28-06-2019

Lasten

Onderstaand geven wij u inzicht in de lasten per programma zoals opgenomen in de jaarstukken 2018.

Het structurele resultaat

Het structurele resultaat 2018 kan als volgt worden bepaald:

Gerealiseerde resultaat van baten en lasten (vóór bestemming) -556.000  Incidentele baten -5.399.000

9 Concept dd. 28-06-2019  Incidentele lasten 4.801.000  Structurele onttrekkingen aan reserves 1.159.000  Structurele toevoegingen aan reserves -2.243.000 Structurele resultaat 2018 -2.238.000

Het structurele resultaat wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door het tekort in het sociaal domein.

Financiële positie

De financiële positie van de gemeente wordt in belangrijke bepaald door de hoogte van de aanwezige reserves. Het vermogen is voornamelijk ingezet voor investeringen. Onderstaand geven wij u op hoofdlijn inzicht in de ontwikkeling van de investeringen en de reserves. In de toelichting op de balans worden de onderliggende mutaties toegelicht.

Investeringen Bedragen x € 1.000 Categorie Boekwaarde Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Voorziening Balans- 01 januari vestering vingen van derden waarde 31 2018 december 2018 Immateriele vaste activa 561 31 - -28 - - 565 Materiele vaste activa 55.218 3.341 - -2.959 -129 -1.948 53.524 Financiele vast activa 7.836 289 - - -195 -1.530 6.399 Totaal 63.615 3.661 - -2.987 -324 -3.478 60.488 Reserves en voorzieningen Bedragen x € 1.000 Categorie Balans- Toevoeging Onttrekking Onttrekking Bestemming Gerealiseer- Balans- waarde 01 ter dekking resultaat de resultaat waarde 31 januari 2018 van vorig begrotings- december afschrijvin- begrotings- jaar 2018 gen jaar Algemene reserves 15.049 15.664 -15.797 -207 -3.132 - 11.576 Bestemmingsreserves 25.810 12.883 -12.436 -243 165 - 26.179 Gerealiseerde resultaat -2.967 - - - 2.967 -419 -419 Totaal 37.892 28.546 -28.234 -450 - -419 37.336

Herindelingskrediet Voor frictiekosten in verband met de herindeling is een aanvullende uitkering (€ 4.855.115) door het Rijk toegekend. Dit bedrag zal in tranches via de algemene uitkering worden uitgekeerd. Vooruitlopend op deze ontvangsten is in de raadsvergaderingen van 22 maart 2016 en 20 april 2017 besloten om een totaal krediet van € 3.500.000 reeds toe te kennen om de herindelingskosten te financieren. De dekking hiervoor is de algemene reserve. De afspraak is gemaakt om de ontvangsten van de frictiekostenvergoedingen vanuit het Rijk weer terug te laten vloeien naar de algemene reserve. De ontvangen frictiekosten van 2017 en 2018 zijn toegevoegd aan de algemene reserve. Dit betekent dat van het toegekende krediet van € 3.500.000 nog € 968.061 moet worden ontvangen van het Rijk en teruggestort in de algemene reserve.

In de begroting 2019 is nogmaals € 1.000.000 ingezet ter dekking. Na het toekennen van dit bedrag in de begrotingsvergadering resteert nog een bedrag van € 355.115.

10 Concept dd. 28-06-2019 Kerngegevens

Foto: Noabers Badde (Mercedesbrug) Veelerveen

Onderwerp Begroting 2018 Realisatie 2018 Oppervlakte gemeente in ha. 28.065 28.064 - Land 27.576 27.578 - Binnenwater 489 486

Woonruimten 11.791 12.400 Weglengte in beheer (in km) 759 759 - Asfaltwegen 282 282 - Klinker en betonwegen 123 123 - Zand en puinwegen 116 116 - Rijwiel en voetpaden 238 238 Openbaar groen (in ha) 307 307 - Plantsoen en parken 110 110 - Bebossing en singels 197 197 Aantal inwoners 24.691 25.192 - 0 t/m 19 jaar 4.768 4.953 - 20 t/m 64 jaar 13.432 13.754 - 65 jaar en ouder 6.491 6.578

11 Concept dd. 28-06-2019 Onderwerp Begroting 2018 Realisatie 2018 Aantal uitkeringen - W.W.B. 518 475 - Zelfstandigen 0 2 - I.O.A.W. 42 39 - I.O.A.Z. 6 5 Aantal aanvragen - Bijzondere bijstand 570 462

- Schuldhulpverlening 190 249 Aantal leerlingen - Openbaar basisonderwijs 1.138 1.129 - Bijzonder basisonderwijs 757 735 - Speciaal onderwijs 0 0 - Openbaar voortgezet onderwijs 1.224 1.252 - Bijzonder voortgezet onderwijs 0 0 Gewone uitgaven 80.975.000 118.799.000 - Per inwoner 3.278 4.715 Boekwaarde vaste activa 63.605.000 63.966.000 - Per inwoner 3.305 2.539 Opbrengst onroerendezaakbelasting 4.974.000 4.887.000 - Per inwoner 201 193 Opbrengst overige belastingen, rioolheffing en afvalstoffenheffing 6.124.000 6.039.000 - Per inwoner 248 240 Algemene uitkering gemeentefonds 27.674.000 28.953.000 excl COA - Per inwoner 1.120 1.149 Vaste schuld 17.951.000 16.810.000 - Per inwoner 727 667 Reserves en voorzieningen 40.858.665 41.966.000 - Per inwoner 1.655 1.666

12 Concept dd. 28-06-2019

JAARVERSLAG 2018

13 Concept dd. 28-06-2019

Programmaverantwoording

14 Concept dd. 28-06-2019 Programma 1 Veiligheid

Missie en doelstelling

Een veilige gemeente Westerwolde voor iedereen, nu en in de toekomst. Onze inwoners, ondernemers en bezoekers moeten met een veilig gevoel kunnen wonen, werken en recreëren. De crisisorganisatie is continu paraat. We willen zorg dragen voor hulpverlening en een optimale veiligheid voor en de bescherming van mensen, dieren, (culturele erf-)goederen en het milieu in situaties van brand, rampen en andere buitengewone omstandigheden. Maar ook in de nafase van een incident of ramp. Tussen de behoefte aan veiligheid en de onmogelijkheid om veiligheid te garanderen bestaat een zeker spanningsveld. In samenwerking met politie, brandweer en andere partners in de veiligheidsketen zetten we in op preventie en handhaving. We zetten ook in op stimulering van de eigen verantwoordelijkheid door aandacht te vragen voor maatschappelijke waarden en normen. De doelstelling kan als volgt worden omschreven:  bevorderen van een veilige en leefbare woonomgeving;  handhaving openbare orde;  naleving van regelgeving en vergunningsvoorschriften;  voorbereid zijn op een eventuele crisis of ramp;  investeren in preventie en communicatie, mede met het oog op zelfredzaamheid.

Naast de landelijke en regionale prioriteiten van de politie zijn voor 2018 zijn de volgende lokale veiligheidsprioriteiten vastgesteld:  Winkeldiefstallen  Beinvloeden veiligheidsgevoel  Geweld  Jeugdproblematiek

15 Concept dd. 28-06-2019

Veiligheidsregio Groningen Veiligheidsregio Groningen is de organisatie die de taken uitvoert op het gebied van brandweerzorg, bevolkingszorg en crisisbeheersing.

Brandweer De brandweer bestaat uit 1.000 medewerkers, waarvan ruim 700 vrijwilligers vanuit 40 brandweerposten verspreid over Groningen. De hele Veiligheidsregio is ten aanzien van de brandweer in clusters verdeeld en er is per cluster één clustercommandant die rechtstreeks aangestuurd wordt door de regionale commandant. Ons cluster (Zuid) bestaat uit de gemeenten Stadskanaal en Westerwolde.

Gemeentelijke Kolom Groningen De GKG is het organisatieonderdeel van de Veiligheidsregio Groningen (VRG) dat belast is met de gemeentelijke- en bevolkingszorgprocessen van rampenbestrijding en crisisbeheersing voor de 20 Groninger gemeenten. Het regionale Team Bevolkingszorg van de GKG geeft tijdens een ramp of crisis uitvoering aan de bevolkingszorgprocessen en bestaat uit ca. 300 regionale medewerkers van de 20 Groninger gemeenten en is op het gebied van communicatie aangevuld met medewerkers van de samenwerkende crisispartners. Voor de nieuwe gemeente is de nieuwe lokale crisisorganisatie ingericht en opgeleid. Regionaal werken we in de gemeentelijke kolom met expertteams, maar in tijd van crisis moet er ook een lokaal team ingericht worden.

Integrale veiligheid Het doel is het veiligheidsgevoel van de inwoners, ondernemers en bezoekers van onze gemeente te versterken. Wij treden op bij overtredingen van regels en wetten. Hiervoor is een extra medewerker toezicht en handhaving aangesteld. Dit om een veilige en prettige leefomgeving te creëren en te waarborgen.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Voor zover mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Wat hebben we ervoor gedaan? De ambities van onze gemeente zijn uiteengezet in een aantal activiteiten, welke zijn ontplooid om de beoogde maatschappelijke effecten te kunnen bereiken. Hieronder volgt per programmaonderdeel een weergave van de activiteiten die zijn ontplooid en de mate waarin de activiteiten zijn afgerond.

Programmaonderdeel: Crisisbeheersing en brandweer Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Goede voorbereiding op incidenten, 1. Uitvoering van de gemeentelijke taken ter rampen en crises door planvorming, voorbereiding op incidenten, rampen en opleiden - trainen - oefenen, advisering, crises. De gemeente Westerwolde evaluatie en de organisatie van het beschikt daarvoor lokaal over drie regionale Team Bevolkingszorg; brandweerposten met in totaal circa 50 vrijwilligers;

2. Een adequaat en effectief regionaal Team 2. Uitvoering van de bevolkingszorgtaken Bevolkingszorg bestaande uit regionale (gemeentelijke processen in de expertteams die binnen de Veiligheidsregio rampenbestrijding en crisisbeheersing) Groningen snel kunnen worden ingezet om tijdens incidenten, rampen en crises, door de kwaliteit en flexibiliteit te leveren voor inzet van (functionarissen van) het gemeenten. regionale Team Bevolkingszorg, samen met het gemeentelijk beleidsteam en lokale ondersteuning.

16 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Functionarissen en teams zijn voorbereid 1. Er is een vervolg gegeven aan het op incidenten, rampen en crises. opleiden, trainen en oefenen (OTO) van de functionarissen en teams. De deelname aan OTO activiteiten en werving van functionarissen blijft een doorlopend proces.

Ook is er aandacht gevraagd voor het behoud van de buurtbrandweervrouw. 2. De gemeente Westerwolde levert 2. Om te voldoen aan de verplichting om 13 functionarissen voor het Team functionarissen te leveren zijn er oproepen Bevolkingszorg. geplaatst en medewerkers benaderd. Op dit moment hebben we 9 personen geplaatst..

Programmaonderdeel: Openbare orde en veiligheid Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Versterking veiligheidsgevoel van de 1. Een bijdrage leveren aan de veiligheids- inwoners en ondernemers; prioriteiten 2018.

2. Verhoging veiligheid van inwoners, 2a. Controle op naleving regelgeving; ondernemers en bezoekers. 2b. Uitvoering geven aan het amendement Veiligheid en integratie Ter Apel.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Meerdere initiatieven zijn ondernomen om 1. De overleggen inzake het Keurmerk Veilig het veiligheidsgevoel te versterken. Ondernemen en convenant veilig uitgaan zijn voortgezet. Ook is in de week van de veiligheid een ondernemersontbijt georganiseerd.

De preventietruck Stop woninginbraken is ingezet en er is een witte voetjes actie gehouden. Huisverboden zijn volgens procedure afgehandeld en daar waar nodig zijn gewelds- of zorgcasussen gezamenlijk met het Sociaal Domein opgepakt. Meerdere keren is een persoonsgerichte aanpak (PGA) toegepast. De PGA is een samenwerking tussen partners om iemand die negatief in beeld komt door veiligheidsproblemen en/of overlast intensief te begeleiden door te handhaven en het bieden van hulp. 2. Meerdere initiatieven zijn ondernomen ter 2a. Voor de medewerkers toezicht en verhoging van de veiligheid. handhaving zijn opsporingsbevoegdheden aangevraagd dan wel verlenging van de opsporingsbevoegdheden. Ook is het structurele overleg toezicht Ter Apel voortgezet en is handhavend opgetreden en toezicht gehouden op weten regelgeving.

17 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 2b. Er is uitvoering gegeven aan de maatregelen die zijn genomen in het belang van het wegnemen van gevoelens van onveiligheid, het versterken van de veiligheid, het behoud en creëren van draagvlak onder de inwoners van onze gemeente en het bevorderen van integratie.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Winkeldiefstal aantal per 1.000 inwoners 2018 9,30 2,20 Diefstal uit woning aantal per 1.000 inwoners 2018 2,80 2,50 Geweldsmisdrijven aantal per 1.000 inwoners 2018 6,50 4,80 Vernieling aantal per 1.000 inwoners 2018 5,50 5,40 Verwijzingen Halt per 10.000 inwoners van 12-17 jaar aantal per 10.000 inw 12-17jr 2017 87,00 131,00 Jongeren met delict voor rechter % 2015 2,14 1,45

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 1 Veiligheid. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 98.042 103.042 106.080 Lasten - 2.302.151 2.330.355 2.239.662 Subtotaal programma 1 - (2.204.109) (2.227.313) (2.133.582) Onttrekking aan reserves - - 24.204 11.663 Toevoeging aan reserves - - - - Subtotaal mutaties reserves - - 24.204 11.663

Gerealiseerd resultaat programma 1 - (2.204.109) (2.203.109) (2.121.919)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 81.000 voordelig.

18 Concept dd. 28-06-2019 Programma 2 Openbaar gebied

Missie en doelstelling Met het programma openbaar gebied wordt het volgende beoogd:  Het op niveau houden en/of brengen van het onderhoud van de wegen, openbare verlichting en wegmeubilair;  Het schoonhouden van de openbare ruimte;  Het op niveau houden van het beheer en onderhoud van het openbaar groen en het behoud en/of de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit in de gemeente;

WABO taken Sinds 1 januari 2018 wordt het verlenen van vergunningen (incl. toezicht en handhaving) in het kader van de Wabo-taken weer door de gemeente zelf verricht. Er zijn in 2018 in totaal 460 omgevingsvergunningaanvragen binnen gekomen. Het gaat hierbij o.a. om kapaanvragen (250); activiteit bouw (140) en de rest betrof aanleg inritten, milieuaanvragen (afhandeling door de Omgevingsdienst Groningen), en sloop etc.. Op alle aanvragen - op één oude zaak na - is binnen de wettelijke termijn een besluit genomen. Door de taken weer zelf uit te voeren, zijn we beter bereikbaar voor onze inwoners. Door de samenwerking met o.a. een constructeur, kunnen we het veiligheidsaspect in vergunningen op een goede manier waarborgen. In 2019 wordt het nieuwe Vergunningen, Toezicht en Handhavingsbeleid vastgesteld en wordt er vorm gegeven aan ‘nieuw’ welstandsbeleid.

Verkeer, wegen en natuur

Verkeer Ons huidige beleid is er op gericht de verkeersveiligheid, bereikbaarheid en leefbaarheid voor alle burgers te verbeteren. Met name de kwetsbare groepen hebben onze aandacht. Waar mogelijk voeren we verbeteringen door om e.e.a. verder te optimaliseren. Hierin stellen wij prioriteiten en maken wij keuzes binnen de beschikbare middelen en wettelijke kaders. In 2019 wordt een nieuw beleidsplan voor Westerwolde opgesteld en met de raad besproken: het Gemeentelijk Verkeers – en

19 Concept dd. 28-06-2019 Vervoersplan.

Wegen Door de jaren heen staan wegen centraal voor de ontsluiting van gebieden en burgers. De wegen zorgen voor: een goede bereikbaarheid en mobiliteit van de weggebruiker. Een goed beheer en onderhoud van wegen is van groot belang. In 2018 is met meerdere veegbeurten 1.052 km straten geveegd. Er is een weginspectie uitgevoerd om een duidelijk beeld van de onderhoudsstaat van de wegen te krijgen. Er is voor € 800.000 geïnvesteerd in de wegen voor groot onderhoud. Daarmee zijn 10 asfaltwegen vernieuwd, 1 betonweg, 4 klinkerwegen en reparaties aan nog 34 andere wegen uitgevoerd. In 2019 wordt een beleidsplan geschreven

Openbaar groen en openbare ruimte Voldoende groen in de gemeente is onmisbaar voor een duurzame leefomgeving. Wij streven naar het in stand houden van de huidige hoeveelheid en uitstraling van het openbaar groen. Daarbij is de aanwezigheid van groen een voorwaarde voor de instandhouding en verdere ontwikkeling van de biodiversiteit.

Groen Bomenbeleidsplan: Westerwolde heeft circa 60.000 bomen langs de wegen staan. Die hebben periodiek inspecties en onderhoud nodig. Daartoe is in 2018 een Bomenbeheerplan opgesteld om de inmiddels sterk opgelopen achterstanden in het boomonderhoud aan te pakken. De bomendienst kreeg vorm en kreeg de juiste opleidingen (BVC en VTA). De bomendienst werd uitgerust met het benodigde materiaal en materieel. De planning voor het snoeien werd samengesteld met behulp van het beheerpakket Digitree. Er zijn 31.005 bomen conform VTA geïnspecteerd. 9.473 bomen zijn gesnoeid. 85 bomen gerooid. 35.000 meter bermen zijn gemaaid, 12.250 m2 plantsoenen zijn onderhouden en er zijn 3.150 meter houtsingels gedund. Groenbeheersplan: Als uitwerking van OOR/BOR dient dit plan als richtlijn voor het groenonderhoud, aanplant, etc. in de plantsoenen van de gemeente Westerwolde. De voorbereidingen voor de nieuwe nota openbare ruimte (NOR) zijn in 2018 gerealiseerd. De nota zal in 2019 ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd. Bijenmotie: De pilot is opgestart en er is een begin gemaakt met het verzamelen van informatie voor het opstellen van het ecologisch bermbeheersplan. Harmoniseren inzet werkvoorzieningsschappen: De inzet van de medewerkers van Synergon/Afeer en Wedeka is in 2018 onderzocht. Hieruit blijkt dat de komende jaren beide partijen nog een rol zullen blijven spelen bij het onderhoud van de openbare ruimte. Beide partijen hebben in 2018 de aan hen toegedeelde taken verricht overeenkomstig de gemaakte afspraken.

Openbare ruimte Nota openbare ruimte (Nota OOR en BOR): Om te komen tot een breed gedragen nieuw beheersplan Westerwolde op het gebied van riolering, beschoeiing, wegen-, brug- en groenonderhoud wordt een zorgvuldig proces met diverse partijen doorlopen. De nota zal in 2019 ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd. Gladheidsbestrijdingsplan: Dit plan is in 2018 opgesteld en vastgesteld door het college. De routes zijn efficiënter vormgegeven, zodat de gladheidsbestrijding binnen de normtijd van 2,5 uur in Westerwolde vanaf het winterseizoen 2018/2019 wordt uitgevoerd. Beleidsplan openbare verlichting: In dit plan wordt de visie, uitgangspunten, kaders en richtlijnen opgenomen hoe in Westerwolde wordt omgegaan met de openbare verlichting. In 2018 is het beleidsplan openbare verlichting geharmoniseerd. Beheersplan openbare verlichting: Dit plan dient als richtlijn voor het onderhoud aan de openbare verlichting. Omdat het beheercontract van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde per 31 januari 2019 beëindigen is in het afgelopen jaar een nieuw contract opgesteld en aanbesteed. Deze is ingegaan per 1 februari 2019.

Meldingen: in 2018 zijn in totaal 2.571 meldingen van inwoners afgehandeld. De meldingen hadden betrekking op:  afval 221  groen 746  overig 190  overlast 311  riolering 398

20 Concept dd. 28-06-2019  wegen 705

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Verkeer, wegen en water Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Verbeteren bereikbaarheid. 1. Om de bereikbaarheid van het gebied te waarborgen wordt het gebruik van de gemeentelijke wegen gemonitord. Als door ontwikkelingen flinke toename van verkeer verwacht wordt, wordt bekeken of maatregelen nodig zijn.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Het afgelopen jaar is op tal van plekken 1. Er is 21.960 m2 aan asfaltwegen geïnvesteerd, o.a. op het gebied van vernieuwd, 220 m2 betonweg, 7.941 bermversteviging, belijning en bebording, m2 elementenverharding waardoor de zichtbaarheid, (klinkerwegen) en 3.671 meter herkenbaarheid en daarmee veiligheid en grasbetontegels als bermversteviging bereikbaarheid verder is verbeterd ten aangebracht. opzichte van het jaar daarvoor. De OV- 2. Dagelijks onderhoud aan 110 bruggen bereikbaarheid van de gemeente is verricht. 1 brug vernieuwd, 2 bruggen eveneens verbeterd. De uitvoering van gerenoveerd. diverse onderhouds- en 3. Het project Noorderstraat-Zuiderstraat reconstructiewerkzaamheden is een eerste in Bellingwolde is opgestart. stap naar meer planmatig onderhoud. Zo is 4. Bovendien zijn diverse er een onderhoudsprogramma opgesteld verkeersmetingen doorgevoerd; zijn en een wegeninspectie uitgevoerd. alle komborden vervangen met de vermelding 'gemeente Westerwolde'. Daarnaast zijn 78 andere verkeersborden vervangen en 24 nieuwe borden geplaatst. Ook is een rechtstreekse busverbinding Ter Apel – Zernike gerealiseerd en is het Project Automaatje een feit. Tenslotte is een aanvang gemaakt met een startnotitie voor een op te zetten Gemeentelijk Verkeers- en Vervoersplan.

21 Concept dd. 28-06-2019 Programmaonderdeel: Openbaar groen en (openlucht) recreatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Behoud en herstel kwaliteit openbaar 1. Behoud van het door de raad vastgesteld gebied. kwaliteitsniveau van de openbare ruimte (Kwaliteit en netheid).

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Het beleid voor openbare verlichting is 1. In 2018 is het nieuw beleid openbare “geharmoniseerd”. Het onderhoud en verlichting 2019-2023 opgesteld. Het beheer van de openbare beleidsplan wordt in maart 2019 ter verlichtingsinstallatie is opnieuw vaststelling voorgelegd aan de raad. Er is aanbesteed. Verder hebben we invulling een nieuw beheer en onderhoudscontract gegeven aan de verdere verduurzaming openbare verlichting opgesteld en van de openbare verlichting. aanbesteed 2. In totaal zijn 274 oude armaturen vervangen door nieuwe met ledverlichting en zijn 54 lichtmasten met ledverlichting bijgeplaatst. Hiermee zijn 4 renovatieprojecten voor verduurzaming straatverlichting succesvol afgerond.

Beleidsindicatoren

Geen beleidsindicatoren beschikbaar.

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 2 Openbaar gebied. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 59.662 59.662 99.891 Lasten - 5.696.814 6.608.626 5.791.852 Subtotaal programma 2 - (5.637.152) (6.548.964) (5.691.961) Onttrekking aan reserves - 68.182 1.451.201 1.019.338 Toevoeging aan reserves - - 632.500 651.585 Subtotaal mutaties reserves - 68.182 818.701 367.753

Gerealiseerd resultaat programma 2 - (5.568.970) (5.730.263) (5.324.208)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 406.000 voordelig.

22 Concept dd. 28-06-2019 Programma 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid

Missie en doelstelling

De belangrijkste pijler voor een gezonde arbeidsmarkt in Westerwolde is een sterk economisch klimaat. Dat betekent dat er voortdurende aandacht moet zijn voor een goed ondernemersklimaat en een goede invulling van de werkgeversdienstverlening. De kansen die de huidige economische opleving biedt, grijpen we aan om de lokale en de regionale economie te versterken. Dat is noodzakelijk om ondernemers en daarmee werkgelegenheid in Westerwolde te behouden. De gemeente Westerwolde gaat voor een duurzame samenleving. In 2018 hebben we een visie op duurzaamheid voor de gemeente Westerwolde ontwikkeld, Samen Westerwolde Verduurzamen. Deze is oktober 2018 opgeleverd. Duurzaamheid is een breed begrip en kent zeer veel facetten. In deze visie hebben we doelstellingen geformuleerd over CO2 reductie, energie neutraliteit en circulariteit. Deze visie hebben we gemaakt met, inwoners, ondernemers, experts en andere betrokkenen. De visie dient als rode draad voor toekomstige beleidsstukken die aankomende jaren de revue zullen passeren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de beleidsnotitie duurzame energie in het landschap, de omgevingsvisie, de woonvisie en de notitie over afval en grondstoffen.

Fysieke bedrijfsinfrastructuur Hiertoe behoren activiteiten gericht op het scheppen van fysieke condities voor alle vormen van bedrijvigheid:  grondexploitatie bedrijventerreinen;  ontwikkeling en onderhoud van bedrijfslocaties en (her-)ontwikkeling van bedrijfspanden;  herstructurering en verduurzaming bedrijfslocaties.

23 Concept dd. 28-06-2019 Bedrijfsloket en bedrijfsregelingen De betreft de gerichte ondersteuning en dienstverlening van de gemeente op bedrijven en ondernemers (inclusief bedrijven en ondernemers in land- en tuinbouw en veeteelt):  Ondernemers helpen met hun vragen, eventueel via onze partners, zoals het Regionale Ondernemingsinstituut (ROI) en de kredietunies.  Bedrijfsbezoeken afleggen bij ondernemers.  Een bijeenkomst voor de ondernemersnetwerken organiseren.  Een ontbijt voor BNI-leden organiseren.  Een bijeenkomst over innovatie in de agrarische sector organiseren.  Innovatiewerkplaatsen opzetten in Oost-Groningen als samenwerking tussen ondernemers, kennisinstellingen en overheden.  Deelnemen aan lokale en regionale ondernemersbeurzen.  Informatiemateriaal maken voor het ondernemen in Westerwolde, zoals op het Bedrijvenpark Zuid-Groningen.  Het opzetten van een retailplan voor Westerwolde.  Intensieve samenwerking tussen economische en sociale zaken voor bevordering werkgelegenheid.

Economische promotie Hiertoe behoren activiteiten gericht op het "op de kaart zetten" van de gemeente:  promotionele activiteiten, gericht op het aantrekken van nieuwe bedrijvigheid en nieuwe werkgevers;  aantrekken van overige instellingen ter versterking van het profiel van de gemeente;  investeren in bovenlokale, regionale, landelijke en internationale kennis- en economische relatienetwerken;  promotie toerisme;  beurzen en jaarmarkten;  cittaslow.

Voor recreatie en toerisme wordt gewerkt aan een marketingconcept (branding). Daarin moeten het unieke karakter en mogelijkheden van Westerwolde gericht kenbaar worden bij specifieke doelgroepen,waarvoor ons gebied bijzonder interessant kan zijn. Van restaurant bezoek tot verblijven op de wintercamping, van unieke natuur tot en met de diverse musea die onze gemeente rijk is. Nieuwe manieren van marketing uitvoeren (sociale media) en het lef hebben om bestaande werkwijzen herzien.

Naast de gemeentelijke zwembaden willen wij ons maximaal inzetten om het zwembad Parc Emslandermeer te behouden. Zwembaden vragen veel energie en er wordt ingezet om deze energieneutraal te maken.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

24 Concept dd. 28-06-2019 Programmaonderdeel: Fysieke bedrijfsinfrastructuur Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Goed functionerende bestaande bedrijven- 1a. Structureel afleggen van bedrijfsbezoeken; terreinen en positieve/actieve relatie met 1b. Profilering van onze gemeente, o.a. op het bedrijfsleven; beurzen en evenementen;

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De gemeente werkt nauw samen met de 1a. In 2018 zijn circa 30 bedrijfsbezoeken bedrijventerreinen in Westerwolde. afgelegd. Meestal gebeurt dat op verzoek Daarnaast is de gemeente aanwezig bij van het bedrijf en in toenemende mate nagenoeg elk overleg dat de gecombineerd met de accountmanagers ondernemersverenigingen in de gemeente van de afdeling Samenleving. organiseren en is de gemeente betalend lid bij elke bedrijvenvereniging. De relatie met het bedrijfsleven is goed en dit omvat ook de ondernemers op de weekmarkten in de gemeente. De gemeente is begonnen met een jaarlijks overleg met gelijktijdig alle Westerwoldse ondernemersverenigingen.

1b. De gemeente heeft zich in een stand met ondernemers gepresenteerd op de Promotiedagen in Groningen. Daarnaast was de gemeente vertegenwoordigd op bijna elke regionale netwerkbijeenkomst en is een specifieke promotiefilm voor het ondernemen in Westerwolde gemaakt.

Programmaonderdeel: Bedrijfsloket en bedrijfsregelingen Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Een sterke economie creëren, dat zorgt 1a. Ondernemers en starters waar nodig voor banen, kansen biedt aan ondersteunen; ondernemers en welvaart genereert voor 1b. Actief optreden richting nieuwe burgers; ondernemers.

25 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. In samenwerking met de afdelingen 1a. Regelmatig vonden gesprekken plaats Ruimte en Samenleving wordt getracht tussen nieuwe of toekomstige mensen aan het werk te krijgen en de ondernemers en ambtenaren van de contacten met werkgevers te onderhouden gemeente. De ambtenaren steunen deze en te verstevigen. Daarnaast worden (nieuwe) ondernemers en voorzien hen ondernemers waar mogelijk gefaciliteerd. van de benodigde informatie over De gemeente organiseert subsidies, bestemmingsplannen, netwerkbijeenkomsten, hier wordt gretig gemeentelijk beleid enzovoorts. gebruik van gemaakt. Tot tevredenheid van de ondernemers is de aanleg van glasvezel in het buitengebied begonnen. Met de weekmarkten is regelmatig overleg over de voortgang en de mogelijkheden om de markt verder te versterken.

1b. Nieuwe ondernemers zijn individueel benaderd om kennis te maken. Vaak is daarbij verwezen naar de gratis ondersteuningsmogelijkheden die de gemeente biedt via het ROI, het Regionaal Ondernemingsinstituut. Op de website van de gemeente is het aanbod van bedrijfsterreinen duidelijk aangegeven.

Programmaonderdeel: Economische promotie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Cittaslow; 1a. Uitvoering beleidsplan Cittaslow;

1b. Organisatie gebiedsfonds Westerwolde;

2. Marketing en promotie; 2. Promotieplan Westerwolde;

3. Toeristisch beleid ontwikkelen voor de 3. Opstellen van een ambitie- en nieuwe gemeente Westerwolde. ontwikkelconcept met actieplan voor de toeristische sector.

26 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan De fase van bewustwording van het Cittaslow 1. Samen met Cittaslow supporters een gedachtegoed is voltooid. Cittaslow is een website gestart bekend begrip onder bewoners. (www.cittaslowwesterwolde.nl).

2. Filmpjes ter illustratie van elke Cittaslow kernwaarde. 3. Het Cittaslow lied “laifde van mien leven” laten maken. 4. Het Voedfestival georganiseerd met supporters en de gemeente Borger- Odoorn. 5. Cittaslow Onderwijsproject georganiseerd. 6. Onderhouden van het lokaal, nationaal en internationaal netwerk. 7. Faciliteren van de supporters en hun onderlinge contacten.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Vestigingen per 1.000 inw 15-74jr 2018 116,50 125,00 Functiemenging % 2018 42,70 52,80

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 32.850 32.850 25.599 Lasten - 975.041 1.107.341 994.014 Subtotaal programma 3 - (942.191) (1.074.491) (968.415) Onttrekking aan reserves - 71.138 172.110 75.355 Toevoeging aan reserves - 75.979 - - Subtotaal mutaties reserves - (4.841) 172.110 75.355

Gerealiseerd resultaat programma 3 - (947.032) (902.381) (893.060)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 9.000 voordelig.

27 Concept dd. 28-06-2019 Programma 4 Onderwijs

Missie en doelstelling De Westerwolder jeugd krijgt optimale ontwikkelingskansen om volwaardig deel te kunnen nemen aan de samenleving. De komende jaren wordt ingezet op een stevige verankering van kwaliteit in het onderwijs. Kwalitatief goed onderwijs helpt kinderen zich te ontplooien tot mensen met verantwoordelijkheidsbesef en respect voor ieder individu en als volwassenen een plek te veroveren op de arbeidsmarkt. Het onderwijsbeleid dat grotendeels dit programma bepaalt, is één van de pijlers van het beleid voor onze jongeren. Ook het jongerenwerk, de kinderopvang en de peuteropvang dragen bij aan de uitvoering van dit programma.

Openbaar Basisonderwijs Met trots kunnen we zeggen dat de gemeente Westerwolde, als één van de weinige gemeenten in Nederland, nog het integrale bestuur vormt van het openbaar basisonderwijs: ‘Openbaar Onderwijs Scholengroep Vlagtwedde’ (O2SV). Het betreft de zes openbare basisscholen verspreid over de voormalige gemeente Vlagtwedde en de school voor anderstaligen op het AZC-terrein in Ter Apel. Het openbaar onderwijs (uit de voormalige gemeente Vlagtwedde) zal in de komende bestuursperiode geen verzelfstandiging ondergaan en blijft integraal bestuurd worden vanuit de gemeente. Onderzocht zal worden of het openbaar onderwijs in de voormalige gemeente Bellingwedde daarbij kan aansluiten. Sinds augustus 2017 heeft de Onderwijsinspectie het toezicht op besturen vergroot. Eigen verantwoordelijkheid van besturen en scholen voor de onderwijskwaliteit en hun ambities vormen het uitgangspunt voor het vernieuwde onderwijstoezicht. De norm voor basiskwaliteit is dat een bestuur en zijn scholen voldoen aan de deugdelijkheidseisen ten aanzien van de onderwijskwaliteit, de kwaliteitszorg en het financieel beheer. De onderwijsinspectie monitort de prestaties continu en voert minimaal jaarlijks per bestuur een prestatieanalyse uit.

Dit betreft de gemeentelijke taken met betrekking tot het openbaar onderwijs scholengroep Vlagtwedde (O2SV):  Onderwijskwaliteit;

28 Concept dd. 28-06-2019  Passend Onderwijs;  Kwaliteitszorg;  Financiën.

Onderwijs Huisvesting Hiertoe behoren de gemeentelijke taken op het gebied van onderwijshuisvesting voor openbaar en bijzonder onderwijs:  Nieuwbouw, aanpassing en uitbreiding van bestaande schoolgebouwen;  Opstellen programma onderwijshuisvesting.

Gemeentelijk Onderwijs beleid. Dit omvat het lokaal onderwijsbeleid en de leerlingvoorzieningen:  Onderwijshuisvesting  Onderwijsachterstandenbeleid en de voor- en vroegschoolse educatie;  Volwasseneneducatie;  Peuteropvang;  Leerlingenvervoer;  Stimuleren schooldeelname: leerplicht en voorkomen voortijdig schoolverlaten.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Openbaar basisonderwijs Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) Onderwijskwaliteit 1. De O2SV scholen bieden kwalitatief 1. De scholen voldoen minimaal aan de hoogstaand, innovatief en inspirerend basiskwaliteit van het nieuwe onderwijs; inspectiekader en streven naar de kwalificering goed of excellent; 2. De onderwijskwaliteit duurzaam 2. Verdiepen en verbreden competenties verbeteren in de volle breedte. leerkrachten en het maximaal benutten van interne expertise van gespecialiseerde leerkrachten, interne begeleider en directie

door verdieping en verbreding van het

onderwijsaanbod (bijvoorbeeld op het gebied van meer- en hoogbegaafde leerlingen, muziekonderwijs, Wetenschap en Techniek), kennisdeling en inzet ondersteuning O2SV-breed.

29 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Alle scholen zitten met de cito 1. In enkele gevallen is extra formatie eindscore boven de inspectienorm. ingezet om een combinatiegroep 7-8 Basissschool Interschool heeft het te splitsen en daardoor groep 8 predicaat excellent gekregen expliciet voor te bereiden op de CITO eindtoets. Interschool heeft zich voor het excellent-traject aangemeld, heeft faciliteiten gekregen om onderdelen van het traject (goed) in te richten.

2. Bewustwording bij directie en 2. Aanbieden en faciliteren van personeel waar het openbaar teamscholing en individuele scholing, onderwijs Westerwolde voor staat en alsook kennisdeling via intervisie, wat onze ambities zijn. themabijeenkomsten, Muziekimpuls-, ICT-bijeenkomsten, wetenschap & techniekbijeenkomsten (o.a. 3D- project), IB-netwerkoverleg; studiedag directie en personeel over organisatieontwikkeling (september 2018)

Passend onderwijs 3. Elke leerling wordt optimaal ondersteund 3. Aansluiten bij de onderwijsbehoeften van in zijn ontwikkelingsproces van kleuter de leerlingen en de naar tiener en gestimuleerd om zijn ondersteuningsbehoeften van de talenten (brede vorming) te ontwikkelen. leerkrachten. Voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte werken we samen met het Samenwerkingsverband Groningen (SWV-20.01) en met ketenpartners in de zorg.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 3. Onze leerlingen hebben op alle scholen 3. Enkele lesmethoden zijn vernieuwd. Vanuit gebruik kunnen maken van een breed de middelen voor lichte en zware onderwijsaanbod.. In samenwerking met ondersteuning vanuit het ketenpartners zijn enkele leerlingen samenwerkingsverband zijn op alle doorverwezen naar voor hen passend scholen extra onderwijsassistenten onderwijs. aangesteld. Door het efficiënt inzetten van de rijksmiddelen is de groepsgrootte relatief klein gehouden (gemiddeld 20).

Kwaliteitszorg 4. De organisatie- en beleidsdocumenten 4. Actualiseren, implementeren en borgen sluiten aan bij de gestelde wettelijke van de documenten op alle O2SV-scholen. kaders en het waarderingskader van de Onderwijsinspectie.

30 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 4. De (basis)documenten voldoen aan de 4. Toezicht houden op alle documenten en gestelde criteria. waar nodig op onderdelen ondersteuning bieden via themabijeenkomsten voor directie en onderwijspersoneel.

Financiën 5. Behoud van openbaar onderwijs, ook in 5 a. Vanuit de Rijksbekostiging de de kleine kernen, binnen de rijksmiddelen. formatieplanning effectief en efficiënt inzetten; 5 b. Opstellen overschrijdingsregeling.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 5. Alle scholen zijn in stand gehouden, ook 5 a. De schoolbegrotingen zijn verder in de kleine kernen. Het personeel is trots geoptimaliseerd waardoor men binnen de om bij het openbaar onderwijs van gestelde kaders en budgetten is gebleven. Westerwolde te werken. Er is een voordeel ontstaan doordat twee directeuren in 2018 voor meerdere scholen directietaken uitgevoerd hebben. De naam O2SV is gewijzigd in OOW (Openbaar Onderwijs Westerwolde) om de verbondenheid met het integraal bestuur weer te geven.

5 b. Afspraken gemaakt om op basis van de jaarrekening 2018 een pro forma berekening te maken voor 2018, waaruit blijkt of er wel of geen overschrijding is. Er loopt een hoger beroep over de overschrijdingsregeling 2006-2010.

Programmaonderdeel: Onderwijshuisvesting Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Behoud van openbaar basisonderwijs in de 1. In samenwerking met de schoolbesturen, (kleine) kernen; stichtingsbesturen en de welzijnsinstellingen een groot aantal onderwijsvoorzieningen bieden dichtbij huis, variërend van peuteropvang tot en met voortgezet onderwijs.

2. Handhaving van het huidig aanbod van 2 a. Het huisvestingsplan RSG voortvarend voortgezet onderwijs in onze gemeente blijven oppakken; stimuleren; 2 b. Jaarlijks overleg met het Dollard College om het voortbestaan van de locatie in Bellingwolde te borgen.

31 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. In 2018 zijn alle 1. Wij hebben overleg gevoerd met de peuteropvangvoorzieningen, basisscholen peuteropvangorganisaties, de besturen van en scholen voor voortgezet onderwijs het basisonderwijs en de scholen voor binnen onze gemeente in stand gehouden. voortgezet onderwijs om de voorzieningen in stand te houden. Daarbij hebben we voorbereidingen getroffen om in 2019 een Integraal Huisvestingsplan Onderwijs op te laten stellen zodat de beschreven ambitie ook de komende jaren zo goed mogelijk kan worden waar gemaakt.

2. Het aanbod voortgezet onderwijs is op peil 2 a. Eind 2016 heeft de RSG een gebleven. huisvesting-plan ingediend voor vernieuwbouw. Reden voor deze aanvraag was dat de huisvesting ontoereikend is voor goed, modern, betaalbaar en uitdagend onderwijs is. In 2017 was de financiering rond, maar zijn de bouwprijzen vele malen harder gestegen dan waar rekening mee is gehouden. Eind 2018 was het verwachte tekort €1.360.000,-. Door optimalisaties in het plan is het gelukt om het tekort af te laten nemen tot € 566.000,-. In het eerste kwartaal van 2019 zal duidelijk zijn wat het aanbeste-dingsresultaat is en zal waarschijnlijk een extra krediet aanvraag worden gedaan. 2 b. We hebben overleg gehad met het Dollard College over de toekomst van de locatie in Bellingwolde. Met de invoering van het nieuwe schoolconcept “Kunskapsskolan” kent de locatie weer een groei in de aanmelding en het leerlingaantal. Niets wijst er daarom op dat het voortbestaan van de locatie ter discussie staat.

32 Concept dd. 28-06-2019 Programmaonderdeel: Onderwijsbeleid en leerlingzaken Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Invoering van een toekomstbestendig 1. Afspraken maken met aanbieders van systeem van peuteropvang, waarbij peuteropvang zodat we voorzieningen gestreefd wordt naar instandhouding van creëren passend bij de kleinschaligheid in voorzieningen in de kleine kernen. onze gemeente

2. Invulling geven aan het onderwijs- 2. In samenwerking met de aanbieders van achterstandenbeleid en aan VVE, zodat peuteropvang, GGD en bibliotheek, zorgen onze doelgroepkinderen geen of minder voor een goede toeleiding naar risico lopen met (taal-)achterstanden aan voorschoolse voorzieningen en een de basisschool te beginnen. kwalitatief goed aanbod op de voorschoolse voorzieningen. Daarnaast goede afspraken maken met het onderwijs om de doorgaande lijn van voorschoolse voorziening naar school te optimaliseren. Ook: een gemeente brede onderwijsdag, resultaatafspraken VVE, doorgaande lijn ouderbetrokkenheid. 3. Op peil houden van ons leerlingenvervoer. 3. Nieuwe verordening opstellen voor Westerwolde.

4. Voorkomen schoolverzuim en voortijdig 4. Actieve inzet van de leerplicht om verzuim schoolverlaten. te voorkomen, in nauwe samenwerking met team Jeugd. Actieve inzet trajectbegeleiders RMC om routes naar opleiding en/of werk te vinden, in nauwe samenwerking met team Jeugd, team participatie en de buurgemeenten. 5. Goede voorzieningen met betrekking tot 5. Maatwerkafspraken binnen het Regionaal Educatie. Educatief Plan, afstemming met team Participatie. Daarnaast stevige positionering Taalhuizen in Ter Apel en Bellingwolde. 6. In samenwerking met de onderwijspartners 6. Gezamenlijke invulling geven aan realiseren van een breed aanbod van cultuureducatie, muziekeducatie, natuur- (aanvullende) onderwijsactiviteiten. en milieueducatie, cittaslow en participatie in onze democratie (kinderraad, leerlingraad, Democracity).

33 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. We hebben nieuwe beleidsregels 1. We hebben overleg gevoerd met de peuteropvang opgesteld: kindgebonden peuteropvangaanbieders over de nieuwe financiering peuteropvang gemeente beleidsregels en de nieuwe wijze van Westerwolde 2019. financiering. Om ook de peuteropvanglocaties in de kleine kernen in stand te kunnen houden, zijn aanvullende beleidsregels peuteropvang in de kleine kernen opgesteld.

2. We hebben zodanig in de voor- en 2. We hebben een maximaal aantal aan vroegschoolse periode geïnvesteerd dat het activiteiten uitgevoerd in het kader van risico op taalachterstanden bij de start in OAB/VVE. We hebben geïnvesteerd in de het basisonderwijs zo klein als mogelijk is. beschikbaarheid van plaatsen voor de doelgroep op de peuteropvang, in de toeleiding naar de peuteropvang en in stimulerende activiteiten op en rond de peuteropvang. Daarnaast hebben we gezorgd voor een goed vangnet rond de peuteropvang voor de peuters die extra ondersteuning nodig hebben. Ook in de onderbouw van het basisonderwijs hebben we geinvesteerd in extra ureninzet in de groepen 1 en 2 en in ontwikkelingsmaterialen voor de onderbouw.

3. Ons leerlingenvervoer is op peil gehouden. 3. Er is een nieuwe verordening opgesteld. Daarnaast is er een nieuw contract afgesloten met de aanbieder van leerlingenvervoer in Groningen en Drenthe.

4. Het voorkomen van schoolverzuim en het 4. De leerplichtambtenaar heeft naast de voorkomen van voortijdig schoolverlaten is uitvoering van zijn handhavende taken de conform wet en beleid uitgevoerd. scholen actief benaderd om schoolverzuim te voorkomen. Het voorkomen van voortijdig schoolverlaten wordt gezamenlijk binnen de RMC-regio aangepakt. Binnen de gemeente hebben de beide trajectbegeleiders in overleg met interne en externe partners jongeren teruggeleid naar onderwijs, dan wel begeleid richting werk.

34 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 5. De afspraken over de inzet van de 5. In overleg met de buurgemeenten zijn met educatiemiddelen zijn vastgelegd in het het Noorderpoort College afspraken Regionaal Educatief Plan (REP). gemaakt over het cursusaanbod in het kader van Educatie. Daarnaast is met betrokken partners (St. Lezen & Schrijven, Biblionet, Noorderpoort en de welzijnsorganisaties) de aanpak van laaggeletterdheid binnen de twee taalhuizen verder uitgewerkt.

6. Er is een begin gemaakt met de 6. De gemeente en de aanbieders hebben afstemming van activiteiten in het kader van praktische afspraken gemaakt over de cultuureducatie, muziekeducatie, natuur- en afstemming van het aanbod. milieueducatie en cittaslow-activiteiten. Zo is op de bijeenkomst voor cultuurcoördinatoren ook het aanbod NME en cittaslow gepresenteerd. Deze afstemming zal de komende jaren verder worden vormgegeven. Wat betreft participatie in onze democratie hebben beide scholen voor voortgezet onderwijs de gemeente bezocht. Met het programma Klassenbezoek van ProDemos hebben zij nader kennis gemaakt met het functioneren van de gemeenteraad.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Voortijdige schoolverlaters totaal (VO + MBO) % 2016-2017 1,60 1,90 Relatief verzuim per 1.000 inw. 5-18 jr 2017 19,52 26,58

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 4 Onderwijs. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 6.590.744 6.101.604 7.146.524 Lasten - 9.637.905 8.724.741 9.090.327 Subtotaal programma 4 - (3.047.161) (2.623.137) (1.943.803) Onttrekking aan reserves - 143.271 138.511 9.320 Toevoeging aan reserves - - 606.107 976.810 Subtotaal mutaties reserves - 143.271 (467.596) (967.490)

Gerealiseerd resultaat programma 4 - (2.903.890) (3.090.733) (2.911.293)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 179.000 voordelig.

35 Concept dd. 28-06-2019 Programma 5 Sport, cultuur en recreatie

Missie en doelstelling Het stimuleren van sport en bewegen als middel om de sociale samenhang, participatie en een gezonde leefstijl te bevorderen. Stimuleren van kunst en cultuur en koesteren van ons erfgoed omdat het onze gemeente uniek maakt, waardoor er veel te beleven en te genieten valt voor inwoners en bezoekers. Kunst en cultuur zorgen daarnaast voor creatieve vaardigheden en sociale verbondenheid.

Recreatieve havens Hiertoe worden gerekend havens voor de recreatieve scheepvaart:  jachthaven;  passantenhaven;  bruggelden en sluisgelden;  liggelden en havengelden.

Sportbeleid en activering Hieronder wordt verstaan de maatregelen ter stimulering van de participatie van alle inwoners van Westerwolde in sport en bewegen onder het motto ‘Iedereen doet mee’:  stimuleren en aanbieden van sporten beweegactiviteiten;  (sport)verenigingsondersteuning;  verbindende rol spelen tussen maatschappelijke organisaties die zich met sport, bewegen en gezondheid bezig houden;  samenwerken met de beleidsterreinen sociaal domein, onderwijs, gezondheid en welzijn.

Sportaccommodaties Dit betreft alle gemeentelijke accommodaties voor sportbeoefening:  sporthallen, sportzalen en gymlokalen  buitensportaccommodaties  zwembaden

Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Dit betreffen activiteiten ter bevordering van beeldende kunst, muziek, dans en toneel:  subsidiëren van podia voor muziek, dans en toneel;  subsidiëren gezelschappen voor muziek, dans en toneel;

36 Concept dd. 28-06-2019  accommodaties voor beeldende kunst;  kunstaankopen waaronder kunstwerken in de openbare ruimte;  kunstzinnige vorming en cultuureducatie, bevorderen van een educatief aanbod;  culturele manifestaties waaronder herdenkingen;

Musea

Dit zijn de activiteiten gericht op het verwerven, behouden, wetenschappelijk onderzoeken en presenteren van kunst en cultuur:

 musea, exposities;  archeologie, heemkunde;  historische archieven.

Cultureel erfgoed

Dit zijn taken gericht op conserveren en voor publiek toegankelijk maken van cultureel erfgoed:

 historische gebouwen, beschermde stads- en dorpsgezichten en overige objecten met historische waarde in de publieke ruimte;  subsidie, beheer, onderhoud, toezicht en handhaven van cultureel erfgoed;  het (digitaal) zichtbaar maken van cultuurhistorische waarden.

Media Hieronder wordt verstaan de zorg voor fysieke en elektronische cultuurdragers:  bibliotheken;  lokale pers, lokale omroep;  lokale informatievoorziening (bijvoorbeeld m.b.v. ICT);  overkoepelende organen.

Openbaar groen en (openlucht)recreatie Hiertoe behoren openbaar groen, natuur en recreatie:  natuurbescherming, onderhoud van bos, heide en overige natuurgebieden;  aanleg en onderhoud van openbaar groen inclusief het plaatsen en onderhouden van kunstwerken in de openbare ruimte;  aanleg en onderhoud van openbaar water: vijvers en kleine watergangen, waaronder schoonhouden sloten, onderhouden van taluds en betuining;  aanleg en onderhoud van speelvoorzieningen, recreatievoorzieningen.

Voor recreatie en toerisme wordt gewerkt aan een marketingconcept (branding). Daarin moet het unieke karakter en de mogelijkheden van Westerwolde gericht kenbaar worden bij specifieke doelgroepen, waarvoor ons gebied bijzonder interessant kan zijn. Van restaurant bezoek tot verblijven op de wintercamping, van unieke natuur tot en met de diverse musea die onze gemeente rijk is. Nieuwe manieren van marketing uitvoeren (sociale media) en het lef hebben om bestaande werkwijzen te herzien.

Cultuur Het cultuurbeleid van de gemeente Westerwolde staat omschreven in de Cultuurvisie Gemeente Westerwolde 2017-2020. In de visie vormen de continuïteit en de harmonisatie van het beleid van de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde en het inspelen op nieuwe ontwikkelingen de grondpijlers. Het gaat om een visie, niet om een nota. De cultuurvisie wordt uitgewerkt in (gefaseerde) uitvoeringsplannen, waarbij de verschillende onderdelen en sectoren hun eigen uitwerking krijgen. In de nieuwe gemeentelijke organisatie is een knip gemaakt tussen “regulier” en “projectmatig” beleid, hoewel het beleidsveld wel als “programma” beschouwd dient te worden.

37 Concept dd. 28-06-2019 Internationalisering De gemeente Westerwolde zal versterkt inzetten op internationalisering. Als basis voor het verder te ontwikkelen beleid dient de Notitie Internationale Contacten voor de gemeente Westerwolde.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Recreatieve havens Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. We willen de bereikbaarheid van de haven 1. De oevers van het Bourtangerkanaal in Bourtange bevorderen. worden begin 2018 vrijgemaakt van opslag zodat de plezier vaart weer vrije doorgang heeft.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De haven in Bourtange is beter bereikbaar. 1. De opslag langs het Bourtangerkanaal is verwijderd.

Programmaonderdeel: Sportbeleid en activering Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. De Sport- en beweegvisie Gemeente 1 a. Harmoniseren van sportbeleid; Westerwolde 2018-2022 ‘Iedereen kan 1 b. Oppakken van actiepunten uit de Sport- en meedoen’ gestalte geven. beweegvisie.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. We hebben bereikt dat er een uitgebreid 1 a. In 2018 is gestart met de inventarisatie van beweegaanbod bestaat voor de inwoners de verschillen tussen de gemaakte van Westerwolde, waarbij gericht per afspraken met de voetbalverenigingen en doelgroep activiteiten zijn georganiseerd. de verschillen in de huurtarieven van de Er ligt een solide “infrastructuur” op gemeentelijke accommodaties. Beide sportgebied die naast het uitgebreide zullen in 2019 zijn vervolg krijgen. beweegaanbod ook de verbinding zoekt met de verenigingen en maatschappelijke organisaties, die zichtbaar is in de gemeente en de verenigingen waar nodig ondersteuning biedt.

38 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1 b. Meerdere actiepunten zijn opgepakt en uitgevoerd. Een aantal voorbeelden zijn:  het organiseren van een breed bewegingsaanbod samen met partners (verenigingen, scholen, Huis voor de Sport Groningen, welzijnsinstanties)  het zichtbaar maken van het sporten beweegbeleid van de gemeente middels sociale media, het organiseren van Sport- & Beweegcafé’s, flyers, etc.  het bieden van ondersteuning aan verenigingen. Zo is er een speciale avond georganiseerd voor en gericht op de problematiek van gymnastiek- verenigingen en is hulp aangeboden bij het oplossen van een tekort aan vrijwilligers.

Programmaonderdeel: Sportaccommodaties Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Het in stand houden van binnen- en 1 a. De kwaliteit van de accommodaties borgen buitensportaccommodaties. met het uitvoeren van het onderhoudsplan; 1 b. Het maken van goede afspraken met gebruikers.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Alle binnen- en buitensportaccommodaties 1 a. Door het uitvoeren van gepland onderhoud zijn in stand gehouden. zijn de sportaccommodaties in stand gehouden.

1 b. Met de sportverenigingen zijn afspraken gemaakt over het kunnen sporten in de binnensportaccommodaties gedurende de schoolvakanties (niet zijnde de zomervakantie). Het gevolg was dat gedurende de herfstvakantie meerdere sportverenigingen nu door konden trainen.

Programmaonderdeel: Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Stimuleren van kunst en cultuur zodat er 1. De uitvoering van de cultuurvisie voor de veel te beleven en te genieten valt voor gemeente Westerwolde en het initiëren en bewoners en bezoekers. faciliteren van nieuwe activiteiten en projecten op het gebied van kunst en cultuur die passen binnen de kaders van de cultuurvisie.

39 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De gemeente Westerwode heeft in 2018 1. In 2018 is verder gewerkt aan de invulling een substantieel aantal organisaties – met en uitwerking van de ‘ambities en name op het gebied van amateurkunst – strategische lijnen’ (H. 6) van de een (activiteiten)subsidie verleend. Tevens cultuurvisie. Dit varieert van activiteiten in is aan verschillende organisaties advies en het kader van de ‘Grunneger Weke’ facilitaire ondersteuning verleend m.b.t. (immaterieel erfgoed) tot aan de subsidieaanvragen, inhoudelijke Landschapsbiografie Westerwolde programmering en attendering op andere (materieel- en landschappelijk erfgoed). fondsen. Het jaar 2018 was het Het eerste traject m.b.t. de “uitvoeringsjaar” in het kader van de museumharmonisatie is doorlopen. overgangsregeling 2017-2018.

Programmaonderdeel: Cultureel erfgoed Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Stimuleren van kunst en cultuur en 1. Behoud en verbetering van het cultureel koesteren van ons erfgoed erfgoed en beelddragers van de gemeente Westerwolde.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Daar waar zich initiatieven vanuit de 1. In het kader van de nieuwe Omgevingswet samenleving aandienden, heeft de zijn voorbereidingen getroffen voor een gemeente geadviseerd gemeentelijke monumentenlijst op (monumentenbeleid), gefaciliteerd vrijwillige basis. Daarnaast is er via (subsidieaanvragen) en geparticipeerd verschillende media en PR aandacht (uitwerking plannen) m.b.t. projecten op geschonken aan de waarde van het het gebied van cultuur en erfgoed. De cultuurhistorisch erfgoed en de musea zijn financieel ondersteund en er is beelddragers van de gemeente (ter meegedacht over verdere ontwikkelingen versterking van het profiel van de (m.n. m.b.t. de vesting Bourtange). gemeente).

Programmaonderdeel: Media Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Toekomstgerichte bibliotheek 1. De instandhouding van een bibliotheek- voorzieningen tegen binnen de begroting aanbod in de gemeente, waarbij het passende kosten. inspelen op de veranderende rol van de bibliotheek en het bestrijden van laaggeletterdheid belangrijke speerpunten zijn.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. We hebben op basis van de diensten- en 1. Biblionet heeft zelf de werkzaamheden productencatalogus van Biblionet een inzichtelijk gemaakt door het opstellen van overeenkomst afgesloten die voldoet aan de diensten- en productencatalogus. de wens van de gemeente om het Op basis hiervan heeft de gemeente een bibliotheekwerk stevig in onze gemeente afspraak gemaakt om de inzet vooral te te verankeren. richten op onze jeugd en op de aanpak van laaggeletterdheid. Daarnaast zorgen we ervoor dat de vier locaties in onze gemeente aan de eisen van de tijd blijven voldoen.

40 Concept dd. 28-06-2019

Programmaonderdeel: Openbaar groen en (openlucht)recreatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Marketing en promotie. 1. Subsidiëring SPW voor promotie en Tourist Infokantoren.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. SPW heeft het gebied Westerwolde 1. In 2018 is met behulp van een bijdrage van gepromoot. de gemeente de marketing en promotie 2. Draagvlak gecreëerd voor een andere uitgevoerd door SPW en door de tourist aanpak van marketing in de toekomst om infokantoren. tot een efficiëntere en doeltreffendere 2. In gesprekken met SPW een aanzet manier van marketing te komen. gegeven voor een andere opzet van de 3. Eerste stappen gezet in het moderniseren marketing. van de communicatie. 3. De gemeentelijke organisatie bekend gemaakt met moderne vormen van communicatie zoals de diverse social- mediakanalen.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland % Niet-sporters % 2016 62,20 48,70

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 5 Sport, cultuur en recreatie. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 359.620 359.620 418.979 Lasten - 3.587.737 3.724.259 3.654.935 Subtotaal programma 5 - (3.228.117) (3.364.639) (3.235.956) Onttrekking aan reserves - 101.647 1.614.780 1.720.708 Toevoeging aan reserves - 286.299 1.480.000 1.480.000 Subtotaal mutaties reserves - (184.652) 134.780 240.708

Gerealiseerd resultaat programma 5 - (3.412.769) (3.229.859) (2.995.248)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 235.000 voordelig.

41 Concept dd. 28-06-2019 Programma 6 Sociaal domein

Missie en doelstelling Iedereen kan meedoen in de samenleving. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt in eerste instantie bij de individuele inwoner. Maar als mensen niet (volledig) voor zichzelf kunnen zorgen, heeft de gemeente een taak. Beperkingen dienen dan gecompenseerd te worden. Dit kan van tijdelijke aard zijn, maar ook een meer structureel karakter hebben. Naast oog voor het individu, heeft de gemeente een verantwoordelijkheid wanneer het gaat om grotere verbanden: het bevorderen van de leefbaarheid in buurten en wijken. Binnen het sociaal domein zijn gemeenten vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Jeugdwet en de Participatiewet. Daarmee is de verantwoordelijkheid van de gemeente voor het sociale domein groot.

Samenkracht en burgerparticipatie Dit omvat algemene voorzieningen (waarvoor geen individuele beschikking van de gemeente nodig is) gericht op participatie:  ondersteunen op participatie gerichte burgerinitiatieven, ondersteuning vrijwilligers en mantelzorg;  sociaal en cultureel werk, jongerenwerk, wijkopbouw, steunstees en dorpondersteuners;  Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW), sociale raadslieden en schuldhulpverlening;  onafhankelijke cliëntondersteuning;  preventie (bijv. eenzaamheidsbestrijding, preventie op het gebied van GGZ);  buurten dorpshuizen;  collectief aanvullend vervoer;  toegankelijkheid voorzieningen (inclusie);  noodopvang vluchtelingen.

Wijkteams Hiertoe behoren alle loketvoorzieningen gericht op het identificeren van eigen kracht en het geleiden naar de juiste vorm van individuele ondersteuning (maatwerkvoorzieningen en dienstverlening):  voorlichting;  advisering;  cliëntondersteuning;  toegang tot 1e en 2e lijnsvoorzieningen;  preventie;  vroegsignalering.

Deze dienstverlening willen wij zoveel mogelijk gebiedsgericht en outreachend aan onze inwoners aanbieden.

42 Concept dd. 28-06-2019

Inkomensregelingen Hieronder wordt verstaan alle inkomens- en bijstandsvoorzieningen zoals:  inkomensvoorzieningen en loonkostensubsidies op grond van de Participatiewet;  geneeskundige en andere adviezen in verband met de bijstandsverlening;  IOAW (Wet inkomensvoorzieningen oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers);  IOAZ (Wet inkomensvoorzieningen oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen);  kosten van levensonderhoud uit het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz 2004);  kosten levensonderhoud voor startende ondernemers uit Bbz 2004;  sociale zekerheidsregelingen van het rijk zoals eenmalige uitkeringen voor minima;  gemeentelijk armoedebeleid: bijzondere bijstand, schuldhulpverlening, tegemoetkomingen voor maatschappelijke participatie, collectieve ziektekostenverzekering, etc.

Begeleidende participatie Dit zijn voorzieningen ter bevordering van maatschappelijke participatie die niet gericht zijn op doorstromen naar arbeid:  beschut werken;  bestaande werkverbanden sociale werkvoorziening, bestaande Wsw en begeleid werken dienstbetrekkingen.

Arbeidsparticipatie Hiertoe behoren alle op arbeid gerichte participatie- en re-integratievoorzieningen:  re-integratie-instrumenten, waaronder de doorontwikkeling 1, 2, 3 methode, proefplaatsing, participatieplaatsen, vrijwilligerswerk/ sociale activering, detacheringsbanen, scholing, duale trajecten;  Vakgerichte certificering, ondersteuning bij starten van een eigen bedrijf, bepaalde vormen van tijdelijke loonkostensubsidie (voor zover het doelgroepregister betreft);  stimuleringsmaatregelen, waaronder Inkomensvrijlating, stimuleringspremies, vrijlating onkosten vergoeding vrijwilligerswerk, onkostenvergoedingen, No-riskpolis;  voorzieningen, waaronder werkcoach, begeleiding Werkvoorzieningen zoals: werkplekaanpassingen, vervoersvoorzieningen, doventolk, etc.;  inburgering (WI) cursus Nederlands;  voorzieningen ter voorbereiding van een zelfstandig bestaan als startend ondernemer en ter begeleiding van startende ondernemers uit het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz).

Sociale Werkvoorziening De rijksbijdrage voor de WSW neemt jaarlijks verder af. De werkvoorzieningsschappen Synergon en Wedeka kunnen hier al langere tijd niet meer mee uitkomen, reserves zijn op en de exploitatietekorten en daarmee het risico voor de gemeente nemen toe. Aangesloten gemeenten bij de gemeenschappelijke regeling moeten bijdragen in het exploitatietekort. Met de ondertekening van het ‘Akkoord van Westerlee’ op 27 februari 2015 zijn bestuurlijk tussen de acht gemeenten, provincie Groningen, sociale partners en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, afspraken gemaakt. Deze bestuurlijke afspraken dragen bij aan het verbeteren van het exploitatieresultaat van de uitvoering van de WSW. De afspraken hebben geleid tot het afbouwen van Synergon en het ontwikkelen van de uitvoeringsorganisatie ‘Werk in Uitvoering’. Deze ontwikkelingen brengen verbetering. Ze verminderen naar verwachting de totale financiële lasten van de uitvoering en dragen bij aan een flinke verbetering van het functioneren van de arbeidsmarkt en de mate van arbeidsparticipatie in nauwe samenwerking met werkgevers in het gebied, de provincie, onderwijsinstellingen en andere partners in de arbeidsmarktregio Groningen. De ontwikkeling van Werk in Uitvoering neemt echter niet weg dat er naar verwachting sprake blijft van structurele tekorten. Die tekorten zullen wij gedurende vele jaren moeten opvangen. Naast Werk in Uitvoering (Synergon) neemt de gemeente Westerwolde voor de uitvoering van de Sociale Werkvoorziening ook deel in de GR Wedeka. De twee grootste deelnemers uit de GR Wedeka zijn uit het Akkoord van Westerlee gestapt en hiermee heeft de doorontwikkeling van Wedeka stil

43 Concept dd. 28-06-2019 gelegen en zijn de tekorten toegenomen. De komende periode onderzoeken wij de meerwaarde van zowel de GR Wedeka als de GR Werk in Uitvoering (Synergon) en oriënteren wij ons op de mogelijkheid van deelname in één GR voor wat betreft de Sociale Werkvoorziening.

Schuldhulpverlening Inwoners met problematische schulden dienen door de gemeente geholpen te worden. De voormalige gemeente Bellingwedde was voor de gemeentelijke schuldhulpverlening aangesloten bij de Gemeenschappelijke Regeling Volkskredietbank voor Noord- Oost Groningen te Appingedam (hierna: GR VKB) en de voormalige gemeente Vlagtwedde was aangesloten bij de Gemeentelijke Kredietbank te Assen (hierna: GKB). Deze situatie is ook voor de gemeente Westerwolde nog van toepassing. Door de herindeling moet er een keuze gemaakt worden voor een uniforme schuldhulpverlening voor inwoners van de gemeente Westerwolde. De gemeentelijke herindeling is tevens een natuurlijk moment om in het jaar 2018 tot een herijking van de gemeentelijke schuldhulpverlening voor de gemeente Westerwolde te komen. Recent is er een rapport van de Nationale Ombudsman over de gemeentelijke schuldhulpverlening verschenen, waarin gemeenten onder meer wordt aanbevolen om de gemeentelijke schuldhulpverlening zo laagdrempelig, individueel en integraal mogelijk te organiseren. Een optie daarvoor kan zijn om de schuldhulpverlening als gemeente zelf te organiseren en uit te voeren. Dat betekent ook dat de samenwerking met de huidige partijen, de GR VKB en de GKB, beëindigd dient te worden. Voor de GR VKB, geldt dat er door de gemeente Westerwolde een besluit tot uittreding dient te worden genomen. Met de GKB geldt dat de vierjarige samenwerkingsovereenkomst door de gemeente Westerwolde beëindigd dient te worden.

Maatwerkvoorzieningen Dit betreft de materiële voorzieningen om zelfstandig te kunnen functioneren (WMO) voor mensen met fysieke beperkingen die op basis van een beschikking verstrekt worden:  huisautomatisering (domotica);  woningaanpassingen;  hulpmiddelen;  overige voorzieningen gehandicapten;  eigen bijdragen.

Maatwerkdienst-verlening 18+ Hieronder wordt verstaan dienstverlening aan individuele cliënten met een beperking (fysiek/psychisch) die zelfstandig wonen en die ondersteuning behoeven in de vorm van beschikbare uren op basis van een toekenningsbeschikking Op basis van het inkomen wordt een eigen bijdrage gevraagd::  eigen bijdragen;  individuele begeleiding;  dagbesteding (groepsbegeleiding);  huishoudelijke verzorging;  respijtzorg ten behoeve van mantelzorgers;  individueel vervoer;  financiële tegemoetkoming voor personen met een fysieke beperking, een psychische of psychosociale beperking van daarmee verband houdende extra kosten;  schuldhulpverlening;  PGB WMO.

Maatwerkdienst-verlening 18- Dit zijn vormen van jeugdhulp die door de gemeente als individuele (niet vrij toegankelijke) voorziening worden aangemerkt waaronder begrepen:  begeleiding 18-, jeugd- en opvoedhulp;  jeugd-GGZ;  jeugdzorg aan verstandelijk beperkten;  vervoer (18-);  PGB Jeugd;  persoonlijke verzorging en kortdurend verblijf voor de doelgroep 18-;

44 Concept dd. 28-06-2019  jeugdzorg-plus (gesloten jeugdhulp).

Geëscaleerde zorg 18+ Dit betreft alle opvangen beschermd wonen voorzieningen met inbegrip van eventuele maatwerkdienstverlening en maatwerkvoorzieningen voor personen die in de betreffende opvangvoorzieningen verblijven:  vrouwenopvang, aanpak huiselijk geweld (Veilig thuis);  beschermd wonen voor personen met psychische of psychosociale problemen;  maatschappelijke opvang;  aanpak verwarde zorg.

Geëscaleerde zorg 18- Hier onder wordt verstaan maatregelen gericht op de opvang en het verbeteren van de veiligheid van kinderen en jeugdigen 18- met inbegrip van maatwerkdienstverleningsmaatregelen voor jeugdigen die in de desbetreffende opvangvoorzieningen verblijven:  kinderbeschermingsmaatregelen, aanpak kindermishandeling;  jeugdreclassering;  opvang (18-);  beschermd wonen (18-);  PGB jeugd.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Samenkracht en burgerparticipatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Een goede fysieke en sociale ontwikkeling 1. Subsidiering jeugdcentra; van alle jongeren in Westerwolde;

2. Het bieden van een goede startpositie op 2. Inzet jongerenwerk voor activiteiten en de arbeidsmarkt; zorg;

3. Voldoende mogelijkheden voor algemene 3. Alle peuters woonachtig in de gemeente ontwikkeling van peuters van 2,5 tot 4 jaar Westerwolde de mogelijkheid bieden tot (door spelen, leren en ontmoeten); deelname aan peuterspeelzaalwerk;

4. Behoud van peuterspeelzaalwerk in de 4. Subsidieverlening voor uitvoering conform (kleine) kernen; subsidieverordening en beleidsregels voorschoolse voorzieningen;

5. Een zo hoog mogelijk bereik van peuters in 5. De toeleiding van peuters naar het de peuterspeelzalen; peuterspeelzaalwerk via kinderopvang en het consultatiebureau ondersteunen. Het uitreiken van een folder over het belang van de peuterspeelzaal aan de doelgroep;

45 Concept dd. 28-06-2019 Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 6. Het bieden van voldoende en adequate 6. Bewaken en handhaven kwaliteit van het voorzieningen voor peuterspeelzaalwerk peuterspeelzaalwerk en de kinderopvang en kinderopvang ter bevordering van de in de gemeente. Het aanbieden van het ontwikkeling van het kind. taalstimuleringsprogramma Piramide in de voorschoolse voorzieningen van Rzijn. Versterken van de interne en externe zorgstructuur voor peuterspeelzaalwerk en kinderopvang.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Een goede fysieke en sociale ontwikkeling 1. In de opdrachtverstrekking aan het van alle jongeren in Westerwolde. jongerenwerk zijn concrete afspraken gemaakt over de organisatie van (preventieve) activiteiten. Denk daarbij aan de jongerencentra, begeleid wonen en individuele gesprekken met jongeren en begeleiding groepen.

2. Alle voortijdig schoolverlaters zijn in beeld. 2. Actieve benadering van de RMC- risicojongeren door onze trajectbegeleiders.

3. Peuterspeelzaalwerk is conform de 3. De peuteropvang is toegankelijk voor alle wetgeving omgebouwd naar peuteropvang peuters in de gemeente. en is op alle bestaande locaties De kwaliteit van alle voorzieningen voldoet gecontinueerd. aan de wettelijke eisen. In de gemeente zijn voldoende plekken beschikbaar zodat iedere peuter er gebruik van kan maken

4. Zie punt 3 en zie programma 4: 4. We hebben overleg gevoerd met de onderwijsbeleid en leerlingzaken peuteropvangaanbieders over de nieuwe beleidsregels en de nieuwe wijze van financiering. Om ook de peuteropvanglocaties in de kleine kernen in stand te kunnen houden, zijn aanvullende beleidsregels peuteropvang in de kleine kernen opgesteld.

5. Zie punt 3 en zie programma 4: 5. We hebben de bestaande afspraken met onderwijsbeleid en leerlingzaken de GGD/JGZ met betrekking tot de toeleiding gecontinueerd.

6. Zie punt 3 en zie programma 4: 6. We hebben met alle onderwijsbeleid en leerlingzaken peuteropvangaanbieders afspraken gemaakt over continuering van de taalstimulering, het bewaken van de kwaliteit van het aanbod en het versterken van de voorschoolse zorgstructuur

46 Concept dd. 28-06-2019 Programmaonderdeel: Wijkteams Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Vanuit de gemeentelijke regierol, nauw 1. De regierol vanuit het Centrum voor Jeugd, samenwerken met partijen in de jeugdhulp Gezin en Veiligheid (CJGV) oppakken en politie, verslavingszorg en scholen; partijen samenbrengen en verbinden;

2. Het voorliggend veld’ goed faciliteren, 2. De jeugdconsulenten nemen deel aan waardoor de preventieve werking nog lokale netwerkstructuren. Door regelmatige beter tot uiting komt; afstemming met de OGGZ coördinator, de leerplichtambtenaar, IB’ers, school- verpleegundigen (GGD) en consulenten WMO en Werk en Inkomen is er een sluitende infrastructuur waarin het uitgangspunt “1 gezin, 1 plan” ook daadwerkelijk tot stand kan komen;

3. Vanuit de gemeentelijke regierol streven 3. Door de inzet van een naar optimale verbinding tussen Wmo gezinsmaatschappelijk werker, team en CJGV voor de afstemming 18- en gedragswetenschapper, jongerencoach en 18+; Jeugdarts weten we inhoudelijk kwalitatieve beslissingen te nemen;

4. We zetten in op optimale verbinding en 4. We gaan een nadere visie en aanpak afstemming in het sociale domein voor de bepalen om te komen tot een integrale cliënten die op meerdere leefgebieden dienstverlening aan onze inwoners. belemmeringen ondervinden in hun functioneren. Dat betekent de regierol pakken in het samenbrengen van indicaties en aanpak.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. We hebben, vanuit de gemeentelijke 1. We hebben, naast de inkoop van de juiste regierol, nauw samengewerkt met partijen Jeugdhulp via de RIGG, veel geïnvesteerd in de jeugdhulp, politie, verslavingszorg en in het verbinden van partijen en het scholen. Dit betekent dat we (nog) beter op vergroten van het netwerk. de hoogte zijn welke mogelijkheden we aan onze inwoners kunnen bieden;

2. We hebben het voorliggend veld goed 2. We hebben onze eigen gemeentelijke gefaciliteerd, waardoor de preventieve processen geoptimaliseerd en tijd werking nog beter tot uiting komt; gestoken in het leren kennen van onze samenwerkingspartners als huisartsen, GI’s, Veilig Thuis etc. Hierdoor wordt de geboden zorg beter op elkaar afgestemd.

3. De verbinding 18- en 18+ is verbeterd; 3. Tijdens de inkoop van de Jeugdhulp en de Wmo, hebben we partijen opdracht gegeven integrale (onderwijs)producten aan te bieden, waardoor de “knip” tussen 18- en 18+ minder voor zal komen. Op incidenteel niveau hebben we maatwerkoplossingen toegepast.

47 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 4. We hebben een beeld gekregen van wat 4. We hebben een onderzoek uitgevoerd in integrale dienstverlening binnen het kader van de Integrale Dienstverlening Westerwolde inhoudt. van de afdeling Samenleving, welke input vormt voor de beleidsnota Sociaal Domein die in 2019 aan de raad wordt aangeboden.

Programmaonderdeel: Inkomensregelingen Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Degene die geen inkomen of uitkering 1. Zorgdragen voor het tijdig en correct ver- heeft, wordt tijdelijk een uitkering verstrekt, strekken van een bijstandsuitkering. totdat ze weer in hun eigen inkomen kunnen voorzien.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De bijstandsuitkeringen zijn tijdig en 1. Continuering van het tijdig en rechtmatig rechtmatig verstrekt, zoals ook blijkt uit de verstrekken van bijstandsuitkeringen. interne accountantscontrole.

Programmaonderdeel: Begeleide participatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Iedereen doet mee en is zo zelfredzaam 1 a. Mensen in een kwetsbare arbeidspositie, mogelijk. Maatschappelijke participatie van die moeite hebben met het vinden van een alle inwoners is gewaarborgd. baan, zoals WSW gerechtigden, jongeren en mensen met een beperking, extra ondersteunen, er wordt ingezet op projecten die zich er voor lenen om tijdelijk en/of langdurig werkzoekenden in te schakelen (bijvoorbeeld het werklab). Daarnaast wordt de tegenprestatie naar vermogen toegepast; 1 b. Inwoners die moeite hebben met participeren en/of zich in een sociaal isolement bevinden worden uitgenodigd om mee te doen aan de Westerwoldse samenleving. Dit gebeurt middels de Steunstees, de dorpsonder-steuners, steunpunt vrijwilligerswerk en dagbesteding (zowel als algemene voorziening als dagbesteding).

48 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Alle cliënten zijn in beeld en cliënten met 1 a. Om werkzoekenden ervaring op te kunnen een arbeidsplicht zijn actief in een voor laten doen en te laten re-integreren naar hen passend traject richting betaald werk, is in 2018 de samenwerking arbeidsinschakeling of sociale activering. met Wedeka en Afeer verder Voor zover dit niet mogelijk is, wordt er geïntensiveerd. In het Werklab ligt de ingezet op een vorm van werken met nadruk op begeleiding naar regulier werk. behoud van uitkering, bijvoorbeeld 1 b. De actieve screening van cliënten in trede werkervaringsplaatsen, eurobanen, 1 en trede 2. participatieplaatsen en vrijwilligerswerk. Ongeveer 80% van onze cliënten is actief. Een geactualiseerd bestand van cliënten in trede 1 en 2. Deze cliënten zijn, voor zover mogelijk, in samenwerking met Rzijn, richting vrijwilligerswerk of naar het Werklab begeleid, om een sociaal isolement te voorkomen. Hierdoor komen cliënten in trede 1 en trede 2 weer in hun eigen kracht te staan.

Programmaonderdeel: Arbeidsparticipatie Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Een goede uitvoering van de 1. Het toepassen van een streng maar Participatiewet, met een stevige rechtvaardig handhavingsbeleid op de poortwachtersfunctie om instroom in de naleving van de verplichtingen voor uitkering te voorkomen; bijstandsgerechtigden die samenhangen met het verstrekken van een inkomensvoorziening. De poortwachtersfunctie wordt versterkt en de re-integratie- instrumenten worden efficiënt ingezet. Bij het niet nakomen van verplichtingen worden afstemmingen toegepast.

2. Een intensief re-integratie beleid om 2. Het intensieve re-ïntegratiebeleid wordt zoveel mogelijk uitstroom uit de uitkering te voortgezet, waarbij alle werkzoekenden realiseren. direct worden ondersteund om weer aan het werk te komen. Vanuit een gezamenlijk belang van werkzoekende, werkgever en gemeente zal blijvend actief worden bemiddeld tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Beëindiging c.q. intrekking van 7 1. Intensivering handhaving voor inwoners bijstandsuitkeringen en een preventieve met een bijstandsuitkering. werking. Daarnaast zijn we, sinds november 2018, Cliënten worden zich weer bewuster van gestart met een extra screening van de de regels rond de bijstandsuitkering en cliënten op voorliggende voorzieningen en gaan deze meer uit zichzelf naleven. handhaving door een externe organisatie. Bovendien is de fraude-alertheid bij werken inkomensconsulenten verbeterd.

49 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 2. Meer mogelijkheid om in te zetten op 2. De gemeente Westerwolde is, samen met scholings- en werkgelegenheidsprojecten, Oldambt en Pekela, een intensieve en bijvoorbeeld bij Virol. langdurige samenwerking aangegaan in Door de samenwerking met Afeer Afeer. Afeer biedt de gemeenten de opereren we in een groter mogelijkheid om gezamenlijk op te trekken arbeidsmarktgebied. in de aanpak van langdurige werkloosheid, Een daling van het totaal aantal met behoud van couleur locale Het betreft bijstandsuitkeringen met 29 ten op zichte van 2017. hier specifiek cliënten op trede 3 en hoger van de Participatieladder. Er wordt bij Afeer aan die cliënten een divers pallet aan instrumenten geboden om in hun ondersteuningsbehoefte te kunnen voorzien, zoals de E-portfolio en de zelfredzaamheidmatrix.

Programmaonderdeel: Maatwerkvoorzieningen (Wmo) Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Zorg op maat te bieden voor onze 1 a. Het in voldoende mate beschikbaar zijn kwetsbare burgers; van zorgen welzijnsvoorzieningen voor hen die dat nodig hebben; 1 b. Wmo-beleidsplannen van de voormalige gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde worden vervangen door een nieuw beleidsplan Sociaal domein Westerwolde. 1 c. Hieruit voortvloeiend wordt een uitvoeringsplan WMO opgesteld. Wonen wordt hierin integraal opgenomen. 1 d. Doorontwikkeling van inkoop procedure Open House Wmo 2015 voor zorgaanbieders die huishoudelijk hulp en/of begeleiding Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) leveren met een accent op kwaliteit, toezicht en innovatie; 1 e. Voortgaan met de ontwikkeling van een naadloze overgang van de Jeugdhulp naar de Wmo;

2. Burgers te laten participeren en de 2. Het stimuleren van de integratie van licha- zelfredzaamheid vergroten. melijk en verstandelijk beperkten in de samenleving;

3. Een tevreden burger op het gebied van de 3. De werkzaamheden van de Wmo. Participatieraad worden gefaciliteerd en ambtelijk ondersteund. Daarnaast wordt ingezet op brede en geregelde klantonderzoeken.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Zorg op maat geboden voor onze 1 a. Ook in 2018 zijn de welzijnsorganisaties kwetsbare burgers. gesubsidieerd voor preventieve activiteiten in het voorliggend veld.

50 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1 b. Ingestoken op harmonisatie van de uitvoeringspraktijk van beide voormalige gemeentes; één team Wmo met uniforme werkwijze.

1 c. Zie punt 1b.

1 d. De Open House inkoopmethode werkt naar tevredenheid. Het aantal contractpartners is gedurende het jaar toegenomen, waardoor we zorg op maat kunnen bieden. Regionaal zijn eenduidige toezichtskaders vastgesteld, waardoor de toezichthouders een juiste kwaliteitstoets kunnen toepassen. Kwaliteit en toezicht is geregeld.

1 e. Jeugdconsulenten en Wmo consulenten stemmen vanaf de leeftijd van 17,5 jaar, af over het zorgplan, waardoor de “knip” tussen 18- en 18+ minder voor komt.

2. Burgers te laten participeren en de 2. De inzet van MEE is voor cliënt zelfredzaamheid is vergroot. ondersteuning (voor cliënten met o.a. een verstandelijke beperking) gecontinueerd. Zelf hebben we voor deze doelgroep maatwerkvoorzieningen ingezet.

3. Een tevreden burger op het gebied van de 3. Er heeft een cliënt Wmo. Tevredenheidsonderzoek cijfer tevredenheidsonderzoek Wmo plaatsgevonden, hieruit komt een grote mate van tevredenheid onder de cliënten naar voren. De deelnemers aan het onderzoek hebben we de mogelijkheid geboden om in gesprek te gaan over de inhoud van het onderzoek. Dit heeft geleid tot een tweetal bijeenkomsten. Er is een brede adviesraad Sociaal Domein, met ambtelijke ondersteuning, geformeerd.

Programmaonderdeel: Maatwerkdienst- verlening 18+ en 18- Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Burgers te laten participeren en de zelfred- 1. Het stimuleren van de integratie van licha- zaamheid vergroten. melijk en verstandelijk beperkten in de samenleving;

2. Een tevreden burger op het gebied van de 2. De werkzaamheden van de Wmo. Participatieraad worden gefaciliteerd en ambtelijk ondersteund. Daarnaast wordt ingezet op brede en geregelde klantonderzoeken.

51 Concept dd. 28-06-2019 Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 3. Adequate aanpak en aandacht voor 3. Opstellen plan van aanpak voor verwarde verwarde personen en dementie. personen en dementie.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Burgers te laten participeren en de 1. Zie punt 2 Maatwerkvoorzieningen (WMO) zelfredzaamheid te vergroten.

2. Een tevreden burger op het gebied van de 2. Zie punt 3 Maatwerkvoorzieningen (WMO) Wmo. Tevredenheidsonderzoek cijfer

3. Er is een Regio-plan verwarde personen 3. In regionaal verband is samengewerkt om opgesteld. te komen tot een breed gedragen plan van aanpak. M.b.t. het onderwerp dementie hebben we ons voorbereid op de Wet zorg en dwang.

Programmaonderdeel: Geëscaleerde zorg 18+ Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Niemand onvrijwillig op straat. 1. Meer inzet op preventie om het beroep op geëscaleerde zorg te voorkomen.

2. Sluitende aanpak verwarde personen in de 2. Sluitend plan van aanpak opstellen voor regio Groningen. verwarde personen in de regio Groningen.

3. Mensen met beperkingen zoveel mogelijk 3. De beweging maken om vanuit Beschermd mee laten doen in de maatschappij. wonen de stap te zetten naar begeleid wonen.

4. Afname aantal plaatsen Beschermd 4. De benodigde ondersteuning bieden in de wonen. woonomgeving. Dit geldt ook voor de mensen met een behoefte aan een beschermende en veilige woonsetting.

5. In situaties van huiselijk geweld of 5. Samenwerking met zorgverzekeraars en kindermishandeling staat de veiligheid van woningcorporaties op de sociale (potentiële) slachtoffers voorop. woningmarkt en een samenhangend aanbod vanuit het gemeentelijk domein.

6. Opvang blijft beperkt tot die situaties 6. Voorbereid zijn op de ontwikkelingen in de waarin dit om veiligheidsredenen GGZ (verdergaande ambulantisering en noodzakelijk is. afbakeningskwesties rond forensische zorg van 18-/18+).

7. Minder gebruik van de 7. Huiselijk geweld en kindermishandeling opvangvoorzieningen Vrouwenopvang en beter en eerder signaleren en waar huiselijk geweld. mogelijk voorkomen.

8. Nazorg van ex-gedetineerden. 8. Voor nazorg van ex-gedetineerden gaan we een advies met aanpak opstellen.

52 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Gemeente Westerwolde heeft een actief 1. We hebben twee actieve OGGz netwerken beleid op OGGz en heeft een goed in de gemeente. Diverse signalen worden vangnet georganiseerd. daar door de juiste partners besproken en opgepakt.

2. Er is een Regio-plan verwarde personen 2. In regionaal verband is samengewerkt om opgesteld. te komen tot een breed gedragen plan van aanpak.

3. Mensen met beperkingen zoveel als 3. We verstrekken hiervoor mogelijk mee laten doen in de Maatwerkvoorzieningen. maatschappij.

4. Uit de cijfers blijkt geen afname aantal 4. Deze taak wordt uitgevoerd door de plaatsen beschermd wonen. De gemeente Centrumgemeente. We bereiden ons voor heeft geen invloed op het aantal op de decentralisatie van deze taak op het beschikbare plaatsen. niveau van Regio Oost-Groningen.

5. In situaties van huiselijk geweld of 5. Er is ingezet op een verbeterde kindermishandeling staat de veiligheid van samenwerking met Veilig Thuis. Dit heeft (potentiële) slachtoffers voorop. geresulteerd in een verbeterplan dat provinciaal door alle gemeenten is vastgesteld.

6. Opvang blijft beperkt tot die situaties 6. Zie punt 5 waarin dit om veiligheidsredenen noodzakelijk is.

7. Minder gebruik van de 7. Zie punt 5 opvangvoorzieningen Vrouwenopvang en huiselijk geweld.

8. Nazorg van ex-gedetineerden. 8. Deze wettelijke taak is belegd binnen het CJGV. Er wordt vroegtijdig gewerkt aan een persoonlijk plan wanneer iemand nog gedetineerd is en binnenkort vrij komt.

Programmaonderdeel: Geëscaleerde zorg 18- Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Wanneer eigen kracht, inzet vanuit het 1 a. Meer inzet op preventie om het beroep op eigen netwerk, preventief jeugdbeleid en/of geëscaleerde zorg te voorkomen; lichte ondersteuning vanuit het voorliggend 1 b. Continuïteit begeleid wonen in Ter Apel; veld (ongeïndiceerde zorg) onvoldoende 1 c. Eventuele uitbreiding naar nieuwe blijken te zijn kan verwezen worden naar doelgroep (23+). gespecialiseerde jeugdhulp. Niet alleen het voorliggend veld (ongeïndiceerde zorg), maar ook geautoriseerde verwijzers (huisartsen, e.a.) kunnen hier naar verwijzen.

53 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. We hebben regulier overleg met huisartsen 1 a. We hebben tijd gestoken in het leren en het Onderwijs. Accare, Elker en kennen van onze samenwerkingspartners verslavingszorg worden voorliggend als huisartsen, het onderwijs, GI’s, Veilig ingezet. Thuis etc. Hierdoor wordt de geboden zorg beter op elkaar afgestemd. Gezinsmaatschappelijk werk wordt voortaan vanuit het CJGV ingezet. Daarnaast hebben we ons voorbereid op de vorming van één welzijnsorganisatie in de gemeente Westerwolde 1 b. Het begeleid wonen in Ter Apel is gecontinueerd. Er zijn in totaal 8 jongeren begeleid in het woonproject (4 appartementen). De uitstroom is in alle gevallen succesvol geweest. Daarbij gaat het om uitstroom naar een reguliere woning (Acantus) of terugkeer naar de thuissituatie (normalisatie).

1 c. De behoefte aan uitbreiding is onderzocht. Er is behoefte aan een woonvorm met iets zwaardere begeleiding in onze Regio. In 2019 wordt dit, vooruitlopend op de decentralisatie beschermd wonen, gerealiseerd.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Jongeren met jeugdhulp % van alle jongeren tot 18 jaar eerste halfjaar 2018 11,30 9,20 Jongeren met jeugdreclassering % eerste halfjaar 2015 0,30 0,40 Jongeren met jeugdbescherming % eerste halfjaar 2018 1,20 1,00 Banen per 1.000 inw 15-74jr 2018 478,20 663,00 Netto arbeidsparticipatie % 2018 60,40 67,80 Bijstandsuitkeringen per 1.000 inw 18jr eo eerste halfjaar 2018 33,70 40,10 Aantal re-integratievoorzieningen aantal per 1.000 inw.15-74jr eerste halfjaar 2018 36,50 26,10 Wmo-cliënten met een maatwerkarrangement per 1.000 inw eerste halfjaar 2018 86,00 58,00 % Kinderen in armoede % 2015 5,87 6,58 % Jeugdwerkloosheid % 2015 3,24 1,52 Absoluut verzuim per 1.000 inw. 5-18 jr 2017 0,30 1,82

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 6 Sociaal domein. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

54 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 8.417.444 8.400.023 9.592.078 Lasten - 38.285.396 40.223.228 42.158.449 Subtotaal programma 6 - (29.867.952) (31.823.205) (32.566.371) Onttrekking aan reserves - 691.561 804.881 784.719 Toevoeging aan reserves - - 279.417 279.417 Subtotaal mutaties reserves - 691.561 525.464 505.302

Gerealiseerd resultaat programma 6 - (29.176.391) (31.297.741) (32.061.069)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 763.000 nadelig.

55 Concept dd. 28-06-2019 Programma 7 Milieu en gezondheid

Missie en doelstelling Het gaat goed met de gezondheid van de inwoners van Nederland, maar er zijn nog veel uitdagingen. De concrete taak voor de gemeente Westerwolde is het bevorderen van een gezonde leefstijl. Het betreft de volgende taken:  Het bevorderen van de gezondheid van de inwoners van onze gemeente en het stimuleren van een gezonde leefstijl;  Invulling geven aan de gemeentelijke watertaken, waarin de zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater zijn beschreven;  Laagdrempelige en gebruiksvriendelijke afvalinzameling voorzieningen voor inwoners die, tegen aanvaardbare kosten met een voldoende serviceniveau en zo min mogelijk belasting van het milieu, bijdragen aan het behalen van de scheidingsdoelstellingen en het materiaalhergebruik voor alle afvalfracties;  Mensen de mogelijkheid tot begraven te bieden en grafrust te garanderen.

Volksgezondheid Hieronder kan worden verstaan de maatregelen ter bescherming van de gezondheid van de bevolking als geheel, van specifieke risicogroepen, van jeugd en van ouderen:  het monitoren van de gezondheidssituatie;  uitvoering van programma's voor gezondheidsbevordering en maatregelen tegen bedreigingen van de gezondheid;  bestrijding van infectieziekten en aanbieden van vaccinaties.

Preventie Een integrale aanpak is nodig, zowel vanuit het onderwijs, het werk en de buurt, als vanuit de zorg. Aandacht voor lokale verschillen op dorpsniveau is hierbij essentieel. Lokale oplossingen vragen om lokale kennis en vaardigheden. We willen preventie beter borgen. Een combinatie van interventies vanuit diverse domeinen (zorg, welzijn, sport, onderwijs) is voor risicogroepen essentieel. Samenwerking tussen die domeinen is dus noodzakelijk maar in de praktijk ook vooral lastig.

56 Concept dd. 28-06-2019 Riolering Tot dit taakveld behoren de gemeentelijke taken ten aanzien van afvalwater en de waterhuishouding:  opvang en verwerking van afval- en hemelwater;  voorkomen van grondwaterproblemen, onder meer door afvoer van overtollig grondwater;  rioolwaterzuivering;  bestrijding verontreiniging oppervlaktewater.

In het uitvoeringsprogramma Afvalwaterplan Groningen Oost wordt momenteel de analoge rioolgegevens gedigitaliseerd. Deze werkzaamheden worden voortgezet in 2019. Met deze digitale informatie kan daarna een uitvraag voor het actualiseren van het Basis Rioleringsplan (BRP) worden uitgezet. Het nieuwe BRP maakt onderdeel uit van een vGRP (Afvalwaterplan). In het vGRP is dekking aangegeven voor het actualiseren van het BRP. De planperiodes van het vGRP van Bellingwedde en Vlagtwedde lopen niet gelijk. Van Bellingwedde loopt tot eind 2020, van Vlagtwedde liep tot eind 2018. De gemeenten Bellingwedde, Oldambt, Stadskanaal, Vlagtwedde en Waterschap Hunze en Aa’s hebben samen een Afvalwaterplan Groningen Oost opgesteld voor een periode van 2016 - 2020. Dit afvalwaterplan is een nieuw resultaat van samenwerking en doelgericht en effectief verbeteren van de uitvoering van de watertaken in Oost Groningen. Bij de start van het Afvalwaterplan is er voor gekozen om Vlagtwedde niet op te nemen in dit plan, omdat zij nog een geldig vGRP had. Vlagtwedde werkte wel integraal mee in de samenwerking. Om in 2020 aan te sluiten bij het opstellen van een nieuw Afvalwaterplan, met buurgemeenten en waterschap, moet wel het vGRP voor Westerwolde-Zuid (het deel Vlagtwedde) met twee jaar worden verlengd. Wettelijk krijgt de fusiegemeente twee jaar de tijd om beleid op rioleringsgebied te harmoniseren. Het beleid om vGRP Westerwolde-Zuid te verlengen/harmoniseren t/m 2020 wordt begin 2019 vastgesteld om daarna aan te sluiten voor het opstellen van een Afvalwaterplan met buurgemeenten en waterschap.

Afval Dit omvat de inzameling en verwerking van bedrijfs- en huishoudelijk afval:  afvalscheiding en hergebruik;  inzamelen en afvoeren van huishoudelijk afval en bedrijfsafval van enkele verenigingen;  invordering van de afvalstoffenheffing.

Betreffende afval staat het volgende te gebeuren:  Er komt een voorstel voor nieuw geharmoniseerd afvalbeleid, waarbij we inwoners bij het vormgeven van afvalbeleid willen betrekken. Alvorens over te gaan tot besluitvorming komt hiervoor een starten keuzenotitie.  Renovatie milieustraat in Vriescheloo.

Milieubeheer Het betreft hier de gemeentelijke taken ter bescherming van het milieu waaronder:  de bescherming en de sanering van de kwaliteit van de bodem en de atmosfeer;  de beheersing van geluidhinder;  ongediertebestrijding;  ODG, Omgevingsdienst Groningen.

Beleidsharmonisatie milieutaken: Het gaat om een tweetal beleidsregels voor de agrarische sector:  Vaststellen bebouwde kommen in het kader van de Wet geurhinder en veehouderij  Geluid agrarische bedrijven in het buitengebied.

Daarnaast zal de controlefrequentie van milieu-inrichtingen voor de diverse categorieën bedrijven met elkaar in overeenstemming gebracht moeten worden.

Daarnaast zal in 2018 worden gewerkt aan de volgende projecten:  Bodemsanering voormalige stortplaats Verbindingsweg Veelerveen.  Bodemsanering voormalige stortplaats Schaalbergerweg ter Apelkanaal.

57 Concept dd. 28-06-2019 Begraafplaatsen Hieronder wordt verstaan gemeentelijke taken op het terrein van de lijkbezorging:  begraafplaatsen;  lijkschouw (het vaststellen dat de betrokkene is overleden).

Zwerfvuilproject (samenwerking met Samenleving en Ruimte) Het project Zwerfvuil heeft als doel om met uitkeringsgerechtigden het gehele publiek toegankelijke buitengebied van de gemeente te ontdoen van zwerfvuil. Bekendheid geven aan het project, bewoners bewust maken en betrekking bij (zwerf)afval met als gewenst resultaat het voorkomen van zwerfvuil in dorp en natuur.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Volksgezondheid Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 2. Schone en hygiënische leefomgeving voor 1. Voortvloeiend uit een nog op te stellen de inwoners, hetgeen de volksgezondheid beleidsplan Sociaal Domein gaan we een ten goede komt. uitvoeringsplan lokaal gezondheidsbeleid opstellen.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan

1. We hebben een breed aanbod aan 1a. Helder geformuleerd wat de GGd voor de gezondheidsactiviteiten. gemeente doet en afspraken opgesteld waar specifiek in Westerwolde op wordt ingezet (DVO). 1b. Inzet GIDS-middelen en welzijnssubsidies voor beweegactiviteiten specifieke doelgroepen en bewegingsonderwijs; nieuw aanbod bewegen voor mensen met dementie; organisatie van gezondheidsweek.

Programmaonderdeel: Riolering Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Een veilig en schoon watersysteem. 1. Een zorgvuldige afweging over het belang van een goed functionerend systeem van oppervlaktewater maken.

58 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De zorg voor een veilig en schoon 1. In het project ‘Samenwerking in de watersysteem is een continu proces waarin waterketen’ is met buurtgemeenten en de gemeente nadrukkelijk de waterschap een samenwerkingsproject samenwerking heeft gezocht. Door o.a. opgesteld waarin beheer en beleid op schone kolken en putten hebben we een elkaar worden afgestemd. veiliger en schoner watersysteem. 2. In totaal zijn in meerdere schoonmaakbeurten 15.242 straat- en trottoirkolken gereinigd, 1055 hogedruk- en gewone pompputten, 44 inspectieputten, 69 riolen, 543 meter lijngoten en 32 zandvangers gereinigd. Tevens zijn 4 gemalen vernieuwd en 8 pompen vervangen.

Programmaonderdeel: Afval Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Op een doelmatige wijze invulling geven 1 a. Opstellen geharmoniseerd afvalbeleid;. aan de inzameling van het huishoudelijk 1 b. Renovatie milieustraat Vriescheloo. afval met aandacht voor de aspecten service, het milieu en de kosten.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Het afgelopen jaar is het afval ingezameld 1 a. Er is een starten keuzenotitie aan de en verwerkt op basis van het “oude” beleid. raadsleden aangeboden, er is een enquête Er is inmiddels een begin gemaakt met het gehouden onder de inwoners, een vormen van een nieuw afvalbeleid. klankbordgroep is gevormd en er zijn twee informerende bijeenkomsten voor de raadsleden georganiseerd. 1 b. De renovatie van de milieustraat is nog niet uitgevoerd, in afwachting van de besluitvorming over de toekomst van de milieustraten in Westerwolde.

Programmaonderdeel: Milieubeheer Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Borgen van de kwaliteit van de 1 a. Harmonisatie beleidsregels agrarische leefomgeving. sector; 1 b. Controlefrequentie milieu-inrichtingen harmoniseren; 1 c. Bodemsanering voormalige stortplaatsen.

59 Concept dd. 28-06-2019

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De kwaliteit van de leefomgeving is door 1 a. De voorbereiding om te komen tot vergunningverlening, toezicht en harmonisatie is in samenwerking met de handhaving van weten regelgeving ODG in gang gezet en zal in 2019 worden geborgd. Dit is een dynamisch en continu afgerond proces. 1 b. De harmonisatie van controlefrequenties bij milieu-inrichtingen wordt onder regie van de ODG provinciebreed opgepakt. Een eerste aanzet is gegeven. Alle geplande milieucontroles die op de planning stonden voor 2018 zijn door de ODG uitgevoerd. 1 c. De bodemsanering van de voormalige stortlocatie aan de Schaalbergerweg is in uitvoering en is een meerjarige activiteit. Met de sanering van de locatie Verbindingsweg is inmiddels begonnen.

Programmaonderdeel: Begraafplaatsen Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Het op een doelmatige wijze beheren van 1 a. Harmonisatie de begraafplaats. begraafplaatsenadministratie; 1 b. Inventarisatie onderhoudsniveau begraafplaatsen.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Er is een begin gemaakt met de 1 a. Sjablonen ontworpen t.b.v. digitaal harmonisatie van de systeem; begraafplaatsenadministratie. Digitaliseren van de werkvoorraad waardoor inzichtelijk is welke graven nog beschikbaar zijn c.q. beschikbaar komen

Wegwerken van achterstanden m.b.t. de tenaamstelling graven (in de voormalige gemeente Vlagtwedde) over de periode 1993 t/m 2000.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Omvang huishoudelijk restafval kg per inwoner 2016 199,00 189,00 Hernieuwbare elektriciteit % 2017 5,10 13,50

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 7 Milieu en gezondheid. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

60 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 6.360.576 6.242.776 6.323.651 Lasten - 6.721.106 6.422.842 6.450.284 Subtotaal programma 7 - (360.530) (180.066) (126.633) Onttrekking aan reserves - - - 91.916 Toevoeging aan reserves - - - - Subtotaal mutaties reserves - - - 91.916

Gerealiseerd resultaat programma 7 - (360.530) (180.066) (34.717)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 145.000 voordelig.

61 Concept dd. 28-06-2019 Programma 8 Wonen

Missie en doelstelling De gemeente Westerwolde biedt voldoende ruimte voor wonen, werken en recreëren, met een evenwichtige afstemming tussen functie, beheer en inrichting van het gebied. De gemeente wil ook in de toekomst haar inwoners een breed woonpakket aan te bieden, rekening houdend met demografische ontwikkelingen, met daarbij aandacht voor voorzieningen, zorg, leefbaarheid, veiligheid en groen. Meer dan op kwantiteit zal in de komende jaren de nadruk komen te liggen op kwaliteit bij het bouwen en wonen in de gemeente.

Doelstellingen:  Kwaliteitsverbetering woningbestand;  Randvoorwaarden scheppen voor een goed ondernemers- en vestigingsklimaat;  Duurzame groene en veilige leefomgeving.

Uiteraard zullen deze doelstellingen bereikt moeten worden in samenwerking met diverse externe partijen, waaronder de corporaties Acantus en Woonzorg Nederland, de gebiedscommissie Westerwolde en andere gemeenten in onze regio.

Beleidsharmonisatie Het ruimtelijk beleid van de voormalige gemeente Bellingwedde en Vlagtwedde wordt geharmoniseerd in de omgevingsvisie en het omgevingsplan voor Westerwolde. Vaststelling van een omgevingsvisie en omgevingsplan vloeit voort uit de Omgevingswet die in 2016 door de Eerste Kamer is aangenomen en in 2021 wordt ingevoerd. Om een begin te maken met de harmonisatie was het in 2018 de bedoeling om: - een plan van aanpak op te stellen gericht op de invoering van de Omgevingswet; - de gemeenteraad over de invoering van de Omgevingswet te informeren; - te bepalen op welke wijze de raad bij de totstandkoming van de omgevingsvisie wordt betrokken; - de raad te vragen op welke wijze de raad de participatie van inwoners en stakeholders voor ogen heeft; - te startent met het proces om inhoud te geven aan de omgevingsvisie.

62 Concept dd. 28-06-2019

Doel is om in 2019 een vastgestelde omgevingsvisie te hebben, zodat in 2020 een begin kan worden gemaakt met het omgevingsplan.

Wonen In 2018 zijn voorbereidingen getroffen voor een nieuwe woonvisie (Woonvisie Westerwolde) ter vervanging van de visies van Bellingwedde en Vlagtwedde. Daarnaast moeten nieuwe regionale prestatieafspraken worden vastgesteld. Tevens wordt gewerkt aan uitvoering van het Regionaal Woon- en Leefbaarheidsplan, in samenwerking met andere gemeenten in Oost-Groningen. Ook worden de zgn. SVN leningen Bellingwedde en Vlagtwedde geharmoniseerd in de vorm van een nieuwe Verordening Stimuleringsregeling Particuliere Woningverbetering, zodat ook de inwoners van de voormalige gemeente Bellingwedde hier gebruik van kunnen gaan maken. Dit in relatie met de nog vast te stellen duurzaamheidsvisie. Daarnaast zullen in het kader van beleidsharmonisatie ook de Verordening Starterslening gemeente Bellingwedde en Verordening Starterslening gemeente Vlagtwedde worden aangepast naar één verordening voor Westerwolde. Hetzelfde geldt voor de Verordening Blijverslening gemeente Vlagtwedde en Verordening Blijverslening gemeente Bellingwedde. Ten slotte is er in 2018 gewerkt aan Ontwikkelplannen. Het gaat hierbij om de ontwikkeling van nieuwbouwlocaties die vorm krijgen binnen een gebiedsplan, die onder regie van de gemeente tot stand komen.

Leefbaarheid/ Burgerparticipatie Gebiedsgericht werken In 2018 is gestart met het werken met gebiedsregisseurs. Zij vormen het aanspreekpunt voor inwoners en vertegenwoordigers van elk dorp, en hebben een belangrijke rol bij het naar ‘buiten’ gaan van de gemeente. De gebiedsregisseurs kennen zowel de lijnen in de gemeentelijke organisatie als bij de inwoners en vertegenwoordigers. Samen met de gebiedsregisseurs heeft het college in 2018 de vertegenwoordigers van een aantal dorpskernen bezocht. Daarbij is onder andere de insteek dat initiatieven van inwoners zo maximaal mogelijk worden ondersteund.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Ruimtelijke ordening Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Een kwalitatief goede en duurzame 1. Het behoud en versterken van de openbare ruimte. omgevingskwaliteiten van de gemeente Westerwolde.

63 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan Het bereiken van een kwalitatief goede en We hebben een plan van aanpak vastgesteld duurzame openbare ruimte is een continu gericht op invoering van de Omgevingswet. proces, waarbij we door planvorming de eerste Een eerste vervolgstap is vaststelling van een aanzetten hebben gegeven voor verdere Omgevingsvisie. Het behoud en versterken verbetering van onze openbare ruimte. van de omgevingskwaliteiten nemen hier een centrale positie in. De vastgestelde ruimtelijke plannen waren hier mede op gericht. Verder hebben we gewerkt aan de beleidsnotitie Duurzame energie in het landschap, zonneparken en kleine windmolens (tot 15 meter). Deze wordt in 2019 aan de gemeenteraad aangeboden.

Programmaonderdeel: Wonen Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Investeren in leefbare en vitale kernen: 1a. Uitvoering en doorontwikkeling lokale inzet op kwaliteit; prestatieafspraken.

1b. Uitvoeren en door ontwikkelen Woonvisie.

2. Duurzaam en kwalitatief goed 2. Aanbieden diverse (SVN) leningsvormen (ver)bouwen. om de lokale woningmarkt beter te bedienen.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan Het investeren in leefbare en vitale kernen is We hebben regelmatig overleg gehad met de een doorgaand proces. In 2018 is deze ambitie corporaties omtrent de uitvoering van de lokale uitgewerkt in de woonvisie Westerwolde. prestatieafspraken. Aandachtspunt hierbij was Daarbij hebben we in regionaal verband ook ook de doorontwikkeling van deze -afspraken. ingezet op het investeren in leefbare en vitale Verder zijn we actief bezig geweest om de kernen door uitvoering te geven aan de ontwikkelplannen uit te werken. menukaart Oost-Groningen. We zijn in gesprek gegaan met de stakeholders en hebben input opgehaald vanuit de bevolking. Dit heeft geleid tot een aantal inzichten en keuzes. De vertaalslag hiervan is de vaststelling van de “Woonvisie Westerwolde” in 2019.

We hebben een breed leningenpakket We hebben voor Westerwolde het vastgesteld om de lokale woningmarkt beter te leningenpakket verbreed naar vier bedienen. leningsvormen. Bovendien is de stimuleringslening nu aan te vragen in de gehele gemeente. Daarnaast is de Verzilverlening geïntroduceerd. Tenslotte zijn de Starterslening en Blijverslening geharmoniseerd.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Nieuwbouw woningen aantal per 1.000 woningen 2016 17,70 7,20

64 Concept dd. 28-06-2019 Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 8 Wonen. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 418.353 1.299.563 1.866.513 Lasten - 1.151.120 2.015.151 1.962.819 Subtotaal programma 8 - (732.767) (715.588) (96.306) Onttrekking aan reserves - 125.035 483.596 223.277 Toevoeging aan reserves - 2.555.492 300.000 580.287 Subtotaal mutaties reserves - (2.430.457) 183.596 (357.010)

Gerealiseerd resultaat programma 8 - (3.163.224) (531.992) (453.316)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 79.000 voordelig.

65 Concept dd. 28-06-2019 Programma 9 Inwoners en bestuur

Missie en doelstelling Bestuur omvat alle taken van raad en college op het terrein van het openbaar bestuur en de ondersteuning en dienstverlening hierbij door de gemeentelijke organisatie. Het gaat over de relatie tussen de gemeente Westerwolde en andere gemeenten, de relatie met haar inwoners, over de communicatie tussen bestuur en inwoners en de dienstverlening die inwoners en ondernemers mogen verwachten. Het initiatief verschuift steeds meer van overheid naar inwoner. Het is aan het bestuur om een steeds meer faciliterende positie in te nemen. Gemeenten hebben de afgelopen jaren meer taken gekregen vanuit het Rijk die zij op lokaal niveau vormgeven en uitvoeren. Daardoor neemt de noodzaak voor regionale samenwerking toe. De toenemende regionale samenwerking verandert de wijze waarop besluitvorming en verantwoording tot stand komt. Een nieuwe gemeente met een nieuw bestuur en een nieuw ambtelijk apparaat. 2018 stond in het teken van samenvoegen van teams, processen en systemen. De ‘basis op orde’ was hierbij het belangrijkste uitgangspunt.

De privacywetgeving welke ingevoerd is per 25 mei 2018 is binnen de gemeente Westerwolde ingevoerd, waarbij een begin is gemaakt in bewustwording en verantwoording. Burgerzaken zijn per 1 januari samengevoegd in één systeem. Onze inwoners kunnen op beide locaties terecht voor bijvoorbeeld aangiftes en het aanvragen van documenten. In 2018 is een begin gemaakt in het samenvoegen van de begraafplaatsenadministratie. Met ingang van 1 januari werken we voor het contact met de gemeente met één telefoonnummer, één emailadres en één website waar men terecht kan voor alle vragen. We doen dit om de inwoners sneller en beter te bedienen. In 2018 is de bereikbaarheid zichtbaar verbeterd. Op 21 maart 2018 is het referendum georganiseerd. Met het draaiboek vanuit de gemeenteraadsverkiezingen 2017, is dit goed verlopen. Vanaf 1 januari 2018 zijn de na-reizigers ingeschreven bij de BRP-straat in Ter Apel. In 2018 zijn bijna 9.000 statushouders ingeschreven, waarvan bijna 8.000 na-reizigers.

66 Concept dd. 28-06-2019 Bestuur Hiertoe behoort de facilitering van de bestuursorganen:  college van burgemeester en wethouders;  raad en raadscommissies;  de ondersteuning van de raad, de griffie;  regionale, landelijke en internationale bestuurlijke samenwerking;  lokale rekenkamer en accountantscontrole.

Burgerzaken Dit betreft de volgende burgerzaken:  paspoorten en rijbewijzen;  bevolkingsregister;  straatnaamgeving en kadastrale informatie;  burgerschap;  verkiezingen, referenda;  leges.

Wat wilden we bereiken en wat hebben we bereikt Om de doelstelling verder te concretiseren, is per programmaonderdeel een aantal beoogde maatschappelijke effecten geformuleerd. Waar mogelijk zijn deze maatschappelijke effecten meetbaar gemaakt.

Programmaonderdeel: Bestuur Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Het verbeteren van het samenspel tussen 1. We laten onze communicatie(activiteiten) gemeente en samenleving waarbij aansluiten bij de nieuwe rol van de geparticipeerd wordt in initiatieven uit die gemeente, waarbij het initiatief steeds samenleving met een maximale meer verschuift van overheid naar inwoner betrokkenheid op elkaar. en waarbij de overheid steeds meer een faciliterende positie inneemt. Transparantie over het eigen handelen is daarbij een onmisbare voorwaarde.

67 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Breed gedragen beleid. 1. We hebben inwoners gevraagd om mee te 2. Een profielschets voor de eerste denken over de vorming van beleid op het kroonbenoemde burgemeester van gebied van duurzaamheid, afval en Westerwolde die aansluit op de wensen strooiroutes. Dit hebben we gedaan door van haar inwoners. het houden van bijeenkomsten, enquêtes 3. Voortdurende dialoog met inwoners op en het aangaan van de dialoog via social online platformen. media. 2. We hebben inwoners gevraagd om aan te geven welke eigenschappen zij graag terug zouden zien in de profielschets voor de nieuwe burgemeester. 3. Door in te zetten op webcare en een actieve houding op social media zijn we de dialoog aangegaan met inwoners en andere stakeholders. Diverse gesprekspartners ervaren dit als prettig en keren op deze media terug om de dialoog blijvend aan te gaan.

Programmaonderdeel: Burgerzaken Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Verbeteren BRP-kwaliteit gemeente 1. Continuering van het project landelijke Westerwolde; aanpak adreskwaliteit ter voorkoming van fraude door middel van onrechtmatige inschrijvingen in de BRP. 2. Verbetering elektronische dienstverlening; 2. Doorontwikkeling website en vergroten mogelijkheden voor inwoners tot het online aanvragen van diensten en/of producten; Via de uitslagen van de website www.waarstaatjegemeente.nl en de resultaten van een onderzoek over de gemeentelijke communicatie uitingen richting burgers in beeld brengen waar er het komende jaar verbeteringen kunnen plaatsvinden. 3. Goede en tijdige registratie van 3. Verdere optimalisatie van de BRP-straat in vergunninghouders in Ter Apel. Ter Apel, opschalen naar 100% inschrijven met een uitstekende kwaliteit.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. De kwaliteit van de BRP is verbeterd. Dit 1. Verbeterde controles aan de voorkant van blijkt uit het feit dat er minder signalen het adreswijzigingsproces door de adresonderzoeken vanuit het project frontoffice Burgerzaken. Landelijk Aanpak Adreskwaliteit(LAA) doorgegeven worden.

68 Concept dd. 28-06-2019 Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 2. Inwoners kunnen steeds meer diensten 2. Om diensten op een goede manier online online regelen via onze website. We zijn aan te kunnen bieden, zijn efficiënte gestart met 18 online diensten en zitten nu processen en een goede samenwerking op 52. De focus ligt hierbij op de meest nodig tussen de verschillende teams. aangevraagde diensten en producten. We Daarom hebben we collega’s van de zien een stijging van de online transacties frontoffice en vakafdeling bij elkaar door pro-actieve communicatie via social gebracht, processen besproken en samen media en andere kanalen. verbeterstappen gezet. Ook doen we continu onderzoek naar onze diensten. De top diensten zijn opgenomen in een content kalender zodat er gestructureerd over wordt gecommuniceerd. 3. Alle personen die voldeden aan de 3. Het proces van inschrijven wordt inschrijfcriteria van de Wet BRP zijn voortdurend gemonitord en op basis ingeschreven in de BRP van de gemeente daarvan geoptimaliseerd. Westerwolde. Alleen in het geval van proceswijziging IND, storingen en stakingen is een klein percentage niet ingeschreven (ongeveer 4%).

Programmaonderdeel: Beheer overige gebouwen en gronden Wat willen we bereiken (ambities) Wat gaan we er voor doen (activiteiten) 1. Het professioneel en duurzaam beheren 1. In 2018 zal een onderzoek worden van openbare gebouwen en terreinen. opgestart naar optimaal gebruik van de gemeentehuizen in Westerwolde.

Wat hebben we bereikt Wat hebben we ervoor gedaan 1. Alle openbare gebouwen en terreinen zijn 1. In 2018 heeft ICS opdracht gekregen om middels regulier onderhoud in stand een huisvestingsonderzoek te starten gehouden. Een inventarisatie voor omtrent het huidige gebruik van beide mogelijke verdere verduurzaming van alle gemeentehuizen. Naar aanleiding van de gemeentelijke gebouwen moet nog resultaten van het huisvestingsonderzoek plaatsvinden. heeft het college van burgemeester en wethouders eind 2018 de intentie uitgesproken om te gaan centraliseren in één gemeentehuis.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Woonlasten éénpersoonshuishouden euro 2019 810,00 669,00 Woonlasten meerpersoonshuishouden euro 2019 816,00 739,00 Demografische druk % 2018 83,90 69,60

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van programma 9 Inwoners en bestuur. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

69 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 772.613 770.613 2.743.767 Lasten - 2.212.099 4.728.214 7.448.279 Subtotaal programma 9 - (1.439.486) (3.957.601) (4.704.512) Onttrekking aan reserves - 16.005 26.148.053 27.270.717 Toevoeging aan reserves - - 25.876.075 27.101.724 Subtotaal mutaties reserves - 16.005 271.978 168.993

Gerealiseerd resultaat programma 9 - (1.423.481) (3.685.623) (4.535.519)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 850.000 nadelig.

70 Concept dd. 28-06-2019 Algemene dekkingsmiddelen

Missie en doelstelling Het programma Financiering en Algemene dekkingsmiddelen bestaat uit de onderdelen saldo financieringsfunctie, algemene uitkering uit het gemeentefonds, lokale heffingen waarvan de besteding niet gebonden is en overige algemene dekkingsmiddelen, waaronder onvoorzien. Kenmerk van de algemene dekkingsmiddelen is dat aan deze middelen geen vooraf bepaald bestedingsdoel gekoppeld is en zij daarmee voor de gemeente vrij besteedbaar zijn.

Treasury Dit betreft de activiteiten van de gemeente met betrekking tot de treasury-functie:  financiering, beleggingen, dividenden etc. waaronder dividend nutsbedrijven;  schenkingen en legaten.

OZB woningen Hiertoe behoren de onroerend zaakbelasting op de woning:  belasting op eigendom woningen;  heffing en waardering woningen;  uitvoering OZB;  bezwaar en beroep.

OZB niet-woningen Hieronder wordt begrepen de onroerend zaakbelasting op niet-woningen:  belasting op eigendom en gebruik bedrijven, heffing en waardering onroerende zaken;  heffingen invordering;  bezwaar en beroep.

Belastingen overig Dit zijn de overige gemeentelijke belastingen, zoals:  toeristenbelasting;  woonforensenbelasting;  watertoeristenbelasting.

Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds. Hiertoe behoren de volgende uitkeringen uit het gemeentefonds:  algemene uitkering;  integratie-uitkeringen (sociaal domein);  decentralisatie-uitkeringen;  artikel 12-uitkering.

71 Concept dd. 28-06-2019 Overige baten en lasten Hieronder wordt verstaan:  stelposten, taakstellende bezuinigingen, begrotingsruimte, etc.  loonkosten van bovenformatief personeel.

Voor informatie omtrent de overige financiële zaken wordt verwezen naar Hoofdstuk 2 “Financiële positie”, en naar de paragrafen Weerstandsvermogen, Lokale heffingen, Financiering en Onderhoud kapitaalgoederen. Voor een uitgebreide toelichting op dit programma wordt verwezen naar het overzicht “Algemene dekkingsmiddelen".

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland WOZ-waarde woningen dzd euro 2018 171,00 230,00

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van de Algemene dekkingsmiddelen. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Lokale heffingen - 5.206.053 5.206.053 5.108.742 Algemene uitkeringen - 51.148.761 53.121.397 53.191.238 Dividend - 203.939 203.939 255.048 Saldo financieringsfunctie - 252.571 252.571 244.127 Overige algemene dekkingsmiddelen - - - - Subtotaal algemene dekkingsmiddelen (AD) - 56.811.324 58.783.960 58.799.155 Onvoorzien - (179.350) 92.534 - Vennootschapsbelasting (VpB) - - - - Subtotaal onvoorzien en VpB - (179.350) 92.534 -

Gerealiseerd resultaat AD, onvoorzien en VpB - 56.631.974 58.876.494 58.799.155

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 77.000 nadelig.

72 Concept dd. 28-06-2019 Overhead

Missie en doelstelling

In het gewijzigde Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) wordt voorgeschreven dat de baten en lasten van overhead niet meer onder de afzonderlijke programma’s opgenomen mogen worden, maar in een apart overzicht gepresenteerd moeten worden. Door het centraal opnemen van de overhead is het niet meer mogelijk om vanuit de taakvelden de tarieven te bepalen. Daarom is in het BBV bepaald dat in de paragraaf Lokale heffingen nadere toelichting wordt opgenomen over de kostendekkendheid van de tarieven.

Overhead Tot de kosten van overhead behoren alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van medewerkers in het primaire proces:  financiën, toezicht en controle gericht op de eigen organisatie;  personeel en organisatie;  de gemeentesecretaris;  inkoop (incl. aanbesteding en contractmanagement);  juridische zaken;  bestuurszaken en bestuursondersteuning;  informatievoorziening en automatisering van PIOFACH-systemen;  facilitaire zaken en huisvesting (incl. beveiliging);  documentaire informatievoorziening (DIV);  managementondersteuning primair proces.

Beleidsindicatoren

Indicator eenheid periode Westwolde Nederland Formatie Fte per 1.000 inwoners 2018 9,67 n.b. Bezetting Fte per 1.000 inwoners 2018 10,18 n.b. Apparaatskosten Kosten per inwoner 2018 584,63 n.b. Kosten als % van totale loonsom + totale kosten Externe inhuur inhuur externen 2018 22,5% n.b. Overhead % van totale lasten 2018 6,8% n.b.

Wat heeft het gekost? De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van de Overhead. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten - 21.000 21.002 120.875 Lasten - 7.400.044 8.045.729 8.008.680 Subtotaal overhead - (7.379.044) (8.024.727) (7.887.805)

Gerealiseerd resultaat overhead - (7.379.044) (8.024.727) (7.887.805)

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 137.000 voordelig.

Vennootschapsbelasting

73 Concept dd. 28-06-2019 Missie en doelstelling Met ingang van 2016 rust er een vennootschapsbelastingplicht op winstgevende ondernemingsactiviteiten van gemeenten met als doel een gelijk speelveld te creëren tussen overheidsondernemingen en private ondernemingen. De verschuldigde vennootschapsbelasting wordt extracomptabel berekend over (winstgevende) ondernemersactiviteiten.

Vennootschapsbelastingplicht (VPB) Op dit taakveld wordt (de raming van) het te betalen bedrag vennootschapsbelasting als last geboekt. Het gaat om het (geraamde) bedrag van de aanslag vennootschapsbelasting voor het betreffende begrotingsjaar/verantwoordingsjaar. Dit bedrag is verschuldigd vanwege fiscale winst die per saldo is gerealiseerd op ondernemingsactiviteiten, in het betreffende begrotingsjaar, na eventuele verrekening van fiscale verliezen uit eerdere begrotingsjaren. Ook in de jaarrekening zal het veelal nog gaan om een raming van het bedrag van de aanslag, omdat de definitieve aanslag dan nog niet is ontvangen. Daarom wordt op dit taakveld ook het eventueel voorkomend verschil geboekt tussen het bedrag van de in het begrotingsjaar ontvangen definitieve aanslag vennootschapsbelasting over een ouder begrotingsjaar en het bedrag dat als raming in de jaarstukken voor dat oudere jaar is opgenomen. Voor de gemeente Westerwolde is, naar aanleiding van de geïnventariseerde resultaten en het daarover gevoerde gesprek met de Belastingdienst, vooralsnog geen begrote post voor vennootschapsbelasting opgenomen omdat naar verwachting geen afdracht zal hoeven plaatsvinden.

Beleidsindicatoren

Niet van toepassing.

Wat heeft het gekost?

Voor de gemeente Westerwolde is geen last voor vennootschapsbelasting opgenomen aangezien de gemeente géén ondernemingsactiviteiten verricht in het kader van de Wet modernisering Vpb-plicht overheidsondernemingen.

74 Concept dd. 28-06-2019 Onvoorzien

Missie en doelstelling

Het Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV) bepaalt in artikel 8 dat de post ‘Onvoorzien’ in de begroting opgenomen moet worden. Deze is bedoeld als dekking voor lasten die niet in de begroting opgenomen zijn. Dit maakt het mogelijk om gedurende het begrotingsjaar onvoorziene (niet begrote) uitgaven op te vangen. De post ‘Onvoorzien’ is uitsluitend bedoeld voor dekking van onvoorziene lasten en maakt onderdeel uit van de weerstandscapaciteit (zie hiervoor ook de paragraaf Weerstandsvermogen). Het doel is een gezonde financiële positie van de gemeente Westerwolde te bewerkstelligen middels het realiseren van een sluitend meerjarenperspectief.

Onvoorzien omvat de onderstaande onderdelen:

Onvoorzien: Het onderdeel onvoorzien is bedoeld om uitgaven waarvoor géén budget voorzien was, maar die wel noodzakelijk en niet te vermijden zijn, alsnog te kunnen doen.

Incidentele baten en lasten: Baten en lasten met een incidenteel karakter en/of die niet zijn toe te rekenen aan een specifiek product worden hier verantwoord.

Stelposten: Ramingen welke nog een nadere invulling behoeven kunnen hier worden geraamd. Bij realisatie van deze invulling worden de ramingen overgeheveld naar de desbetreffende producten.

In de toelichting op het overzicht van baten en lasten wordt de aanwending van de post onvoorzien toegelicht.

Beleidsindicatoren

Niet van toepassing.

Wat heeft het gekost?

De onderstaande tabel geeft de baten en lasten weer van de post onvoorzien. Voor een specificatie van de baten en lasten per programma wordt verwezen naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten.

Omschrijving Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Onvoorzien - 179.350 (92.534) - Subtotaal onvoorzien - 179.350 (92.534) -

Gerealiseerd resultaat onvoorzien - 179.350 (92.534) -

De afwijking tussen de begroting ná wijziging en de realisatie bedraagt € 93.000 voordelig.

75 Concept dd. 28-06-2019

Paragrafen

76 Concept dd. 28-06-2019 Lokale heffingen

Belastingopbrengsten In onderstaande tabel hebben wij een vergelijking opgenomen van de belangrijkste belastingen en van de daarop gebaseerde opbrengsten.

Belastingopbrengsten Begroting 2018 ná Rekening 2018 wijziging Algemeen: Onroerende-zaakbelastingen: - OZB gebruiker niet woningen 4.387.678 3.306.948 - OZB eigenaar woningen en niet woningen 586.375 1.579.575

Toeristenbelasting 181.000 183.409 Forensenbelasting 51.000 38.810 Subtotaal algemene 5.206.053 5.108.742 dekkingsmiddelen Afvalstoffenheffing en 1.353.276 1.265.924 reinigingsrechten Vlagtwedde Afvalstoffenheffing en 1.049.543 1.070.645 reinigingsrechten Bellingwedde Rioolrechten Vlagtwedde 2.209.774 2.210.369 Rioolrechten Bellingwedde 1.506.573 1.491.684 Liggelden 3.600 3.480 Marktgelden 18.850 15.039 Leges: - Secretarieleges Titel 1 272.413 436.308

- Omgevingsvergunningen Titel 2 1.041.103 1.047.048

- Apv en bijzondere wetten Titel 3 15.000 18.974

- Lijkbezorgingsrechten 70.000 70.582 Subtotaal gemeentelijke 7.540.132 7.630.053 belastingen Totaal 12.746.185 12.738.795

Beleid ten aanzien van lokale heffingen Op grond van artikel 229 b van de Gemeentewet moeten de tarieven, geheven op grond van artikel 229, eerste lid, onderdeel a en b, zodanig vastgesteld worden, dat de geraamde baten van de rechten niet uitgaan boven de geraamde lasten. Dit houdt in dat de door deze gemeente geheven afvalstoffenheffing, rioolrechten, liggelden, marktgelden, leges en lijkbezorgingsrechten niet meer dan kostendekkend mogen zijn. Uitgangspunt voor het tarievenbeleid bij de afvalstoffenheffing en rioolheffing is een kostendekkendheid van 100%. De geraamde opbrengsten van deze heffingen zijn in principe gelijk aan de uitgaven, vermeerderd met btw, rente en overhead.

Voor de toerekening van de overheadkosten aan de kostprijs van rechten en heffingen waarmee kosten in rekening worden gebracht en van goederen, werken en diensten die worden geleverd aan

77 Concept dd. 28-06-2019 overheidsbedrijven en derden, wordt gerekend met een vaste opslag per direct productief uur. Deze opslag wordt berekend door de totale overheadkosten te delen door het aantal direct productieve uren.

Onroerende-zaakbelastingen De ozb wordt geheven van eigenaren van binnen de gemeente gelegen onroerende zaken en van gebruikers van binnen de gemeente gelegen onroerende zaken zijnde niet-woningen. De maatstaf is de vastgestelde waarde in het kader van de wet Waardering Onroerende zaken. Deze waarde wordt vastgesteld voor een tijdvak van één jaar. Voor 2018 geldt 1 januari 2017 als waarde peildatum.

De opbrengst van de ozb is een algemeen dekkingsmiddel. De aanslagen/WOZ-beschikkingen zijn samen met de afvalstoffen- en rioolheffing als gecombineerde aanslag verzonden. In totaal zijn er 13.246 aanslagen verstuurd. Het aantal WOZ-objecten bedroeg voor het belastingjaar 2018 13.459.

De ozb-tarieven voor 2018 zijn:

Eigenarenbelasting woning 0,1755% Eigenarenbelasting niet-woning 0,2200% Gebruikersbelasting niet-woning 0,1405%

Er zijn in 2018 ( waarde peildatum 01-01-2017) tegen de waarde van 212 objecten bezwaren (157 woningen en 55 niet-woningen) ingediend. Hiervan zijn 96 bezwaren geheel c.q. gedeeltelijk gegrond verklaard. Tegen uitspraken is 5 maal beroep ingesteld bij de rechtbank. Hiervan zijn 3 beroepen geschikt, is 1 beroep ingetrokken en 1 beroep is door de rechtbank niet-ontvankelijk verklaard. Het percentage bezwaren (afgezet tegen het aantal objecten) lag op 212 / 13.246 *100 = 2%. Landelijk lag het percentage op 3,7%.

Toeristenbelasting/Watertoeristenbelasting Toeristenbelasting wordt geheven terzake van het houden van verblijf met overnachten binnen de gemeente in hotels, pensions, vakantieonderkomens, mobiele kampeeronderkomens, niet beroepsmatig verhuurde ruimten en op vaste standplaatsen tegen vergoeding in welke vorm dan ook door personen die niet als ingezetene in de Basisregistratie Personen (BRP) van de gemeente zijn opgenomen. Bij watertoeristenbelasting gaat het om overnachting in havens. De heffing is gebaseerd op artikel 224 van de gemeentewet. Belastingplichtig is degene die gelegenheid biedt tot verblijf. Voor belastingjaar 2018 gelden nog de verordeningen van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. De tarieven voor beide verordeningen bedragen € 0,75 per overnachting. De aanslagen 2018 worden met dagtekening 29 april 2019 opgelegd. Met ingang van het belastingjaar 2019 zijn de verordeningen geharmoniseerd.

Het verschil ten opzichte van de begroting heeft o.a. te maken met het feit dat een drietal ondernemingen zijn gestopt in 2018.

Forensenbelasting Forensenbelasting wordt geheven van natuurlijke personen, die zonder in de gemeente hoofdverblijf te hebben, op meer dan 90 dagen van het belastingjaar voor zich of hun gezin een gemeubileerde woning beschikbaar houden. De heffing is gebaseerd op artikel 223 van de Gemeentewet. Voor belastingjaar 2018 gelden nog de verordeningen van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Met ingang van het belastingjaar 2019 zijn de verordeningen geharmoniseerd.

Voor 2018 gelden de volgende tarieven:  Voormalig gemeente Bellingwedde - Vast bedrag van € 330,00

78 Concept dd. 28-06-2019  Voormalig gemeente Vlagtwedde - bij een woz-waarde van minder dan € 70.000 een bedrag van € 215,95; - bij een woz-waarde van € 70.000 of meer een bedrag van € 273,78

De aanslagen forensenbelasting 2018 worden opgelegd met dagtekening 29 april 2019.

Afvalstoffenheffing en reinigingsrechten Belastingplichtig voor de afvalstoffenheffing zijn diegenen die in de gemeente feitelijk gebruik maken van een perceel waarvoor de gemeente een inzamelplicht heeft tot het inzamelen van huishoudelijke afval. Ten behoeve van de inzameling wordt één grijze, éen groene en één oranje container ter beschikking gesteld. Voor belastingjaar 2018 gelden nog de verordeningen van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Met ingang van belastingjaar 2020 moeten de verordeningen geharmoniseerd zijn.

Voormalige gemeente Vlagtwedde Het tarief bedraagt per perceel bedraagt voor 2018 € 194,94. De voormalige gemeente Vlagtwedde maakte geen gebruik van diftar. Diftar staat voor gedifferentieerde tarieven waarbij per huishouden geregistreerd wordt hoeveel afval aangeboden wordt.

Daarnaast bestaat er hetzelfde tarief voor de inzameling van afval bij bedrijven, de z.g. reinigingsrechten. Voor het storten bij het depot van Renewi (voorheen Van Gansewinkel) in Ter Apel bedraagt het tarief € 5 per m³ of een gedeelte daarvan. Voor het op aanvraag inzamelen van grove huishoudelijke afvalstoffenheffing bedraagt het tarief € 10 per m³ of een gedeelte daarvan.

Berekening kostendekkendheid afvalstoffenheffing/reinigingsheffing 2018 Westerwolde-Zuid (vm. gemeente Vlagtwedde) Begroting Realisatie Kosten taakveld afval/reiniging incl. rente € 1.215.250 € 1.292.774 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 77.600 € 54.363 Netto kosten taakveld € 1.137.650 € 1.238.411

Toe te rekenen kosten: Overhead € 9.308 € 9.308 BTW € 206.042 € 206.042 Totale kosten € 1.353.000 € 1.453.761

Opbrengst heffingen € 1.353.000 € 1.265.924

Dekkingspercentage 100% 87%

Voormalige gemeente Bellingwedde Het vastrecht per perceel bedraagt voor 2018 € 179,00. De voormalige gemeente Bellingwedde maakte gebruik van diftar. Het tarief voor het aanbieden van een rest-container (grijs) bedraagt € 6,80 per ledigingen. Tarief voor het aanbieden van de gft-container (groen) bedraagt per lediging € 2,35.

79 Concept dd. 28-06-2019 Berekening kostendekkendheid afvalstoffenheffing/reinigingsheffing 2018 Westerwolde-Noord (vm. gemeente Bellingwedde) Begroting Realisatie Kosten taakveld afval/reiniging incl. rente € 833.436 € 946.175 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 150.000 € 117.105 Netto kosten taakveld € 683.436 € 829.070

Toe te rekenen kosten: Overhead € 263.760 € 263.760 BTW € 106.347 € 106.347 Totale kosten € 1.053.543 € 1.199.177

Opbrengst heffingen € 1.053.543 € 1.070.645

Dekkingspercentage 100% 89%

Rioolheffing De belasting wordt geheven van degene die bij het begin van het belastingjaar het genot heeft krachtens eigendom, bezit of beperkt recht van een eigendom dat direct of indirect is aangesloten op de gemeentelijke riolering. Voor belastingjaar 2018 gelden nog de verordeningen van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde. Met ingang van belastingjaar 2020 moeten de verordeningen geharmoniseerd zijn.

Voormalig gemeente Vlagtwedde Het tarief voor 2018 bedraagt per perceel € 282,18. De voormalige gemeente Vlagtwedde kende voor de rioolheffing geen tariefdifferentiatie.

Berekening kostendekkendheid rioolheffing 2018 Westerwolde-Zuid (vm. gemeente Vlagtwedde) Begroting Realisatie Kosten taakveld afval/reiniging incl. rente € 1.803.958 € 1.850.435 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 4.538 € 2.907 Netto kosten taakveld € 1.799.420 € 1.847.528

Toe te rekenen kosten: Overhead € 56.525 € 56.525 BTW € 349.291 € 349.291 Totale kosten € 2.205.236 € 2.253.344

Opbrengst heffingen € 2.205.236 € 2.210.369

Dekkingspercentage 100% 98%

Voormalig gemeente Bellingwedde Het tarief voor 2018 bedraagt per woning een vast tarief van á € 312,00. Het tarief per niet-woning varieert afhankelijk van het type gebruik van het pand.

80 Concept dd. 28-06-2019 Berekening kostendekkendheid rioolheffing 2018 Westerwolde-Noord (vm. gemeente Bellingwedde) Begroting Realisatie Kosten taakveld afval/reiniging incl. rente € 1.242.554 € 1.231.501 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € - Netto kosten taakveld € 1.242.554 € 1.231.501

Toe te rekenen kosten: Overhead € 154.539 € 154.539 BTW € 109.478 € 109.478 Totale kosten € 1.506.571 € 1.495.518

Opbrengst heffingen € 1.506.573 € 1.491.684

Dekkingspercentage 100% 100%

Liggelden De liggelden worden geheven terzake van het gebruik van de gemeentelijke haven in Bourtange, de aanlegsteigers aan de Hoofdstraat in Ter Apel en de aanlegmogelijkheden aan weerszijden van de Westerstraatbrug in Ter Apel. De tarieven worden in regionaal verband vastgelegd. In 2019 zal onderzocht worden of in voormalig gemeente Bellingwedde belastingplichtigen zijn, zodat dit vanaf 2020 in de nieuwe verordening Westerwolde kan worden meegenomen.

Berekening kostendekkendheid liggelden 2018

Begroting Realisatie Kosten taakveld liggelden incl. rente € 71.768 € 50.165 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 3.517 € 4.100 Netto kosten taakveld € 68.251 € 46.065

Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag) rente € 9.186 € 9.186 BTW € - € - Totale kosten € 77.444 € 55.251 Opbrengst heffingen € 2.600 € 3.480

Dekkingspercentage 3,6% 6,3%

Marktgelden De marktgelden worden geheven voor het innemen van een standplaats op de markten in Ter Apel en Vlagtwedde. Het tarief voor 2018 bedraagt € 0,93 per strekkende meter met een minimum van € 3,72.

81 Concept dd. 28-06-2019 Berekening kostendekkendheid marktgelden 2018

Begroting Realisatie Kosten taakveld marktgelden incl. rente € 53.411 € 51.123 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 14.000 € 10.095 Netto kosten taakveld € 39.411 € 41.028

Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag) rente € 13.963 € 13.963 BTW € - € - Totale kosten € 13.963 € 54.991 Opbrengst heffingen € 18.850 € 15.039

Dekkingspercentage € 35,3% 27,3%

Leges Onder de naam leges worden rechten geheven terzake van het genot van door of vanwege het gemeentebestuur verstrekte diensten, genoemd in de legesverordening en de daarbij behorende tarieventabel.

82 Concept dd. 28-06-2019 Berekening kostendekkendheid leges 2018

Begroting Realisatie Titel 1 Burgerzaken Leges Kosten taakveld incl. rente € 652.800 € 896.219 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € - € 512 Netto kosten taakveld € 652.800 € 895.707 Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente 10.500 uur x € 30,62 € 321.510 € 413.370 BTW € - € - Totale kosten € 974.310 € 1.309.077 Opbrengst heffingen € 417.000 € 436.308 Dekkingspercentage Titel 1 42,8% 32,5%

Titel 2 Bouwleges (wabo) Kosten taakveld incl. rente € 500.489 € 717.291 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 66.587 € 600 Netto kosten taakveld € 433.902 € 716.691 Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente 4.500 * € 30,62 € 137.790 € 199.030 BTW € - € - Totale kosten € 571.692 € 915.721 Opbrengst heffingen € 282.500 € 1.047.048 Dekkingspercentage Titel 2 49,4% 113,7%

APV en bijzondere wetten Kosten taakveld incl. rente € 170.447 € 170.447 Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € - € - Netto kosten taakveld € 170.447 € 170.447 Toe te rekenen kosten: Overhead incl. (omslag)rente 3.424*€ 30,62 € 104.843 € 104.843 BTW € - € - Totale kosten € 275.290 € 275.290 Opbrengst heffingen € 10.000 € 18.974 Dekkingspercentage Titel 3 3,6% 6,9%

Lijkbezorgingsrechten De rechten worden geheven voor het gebruik van de begraafplaatsen en voor het door de gemeente verlenen van diensten in verband met de begraafplaatsen.

Berekening kostendekkendheid lijkbezorgingsrechten 2018

Begroting Realisatie Kosten taakveld lijkbezorgingsrechten € 142.162 € 153.115 incl. rente Inkomsten taakveld(en), excl. heffingen € 10 € 11 Netto kosten taakveld € 142.152 € 153.104

Toe te rekenen kosten:

83 Concept dd. 28-06-2019 Berekening kostendekkendheid lijkbezorgingsrechten 2018

Overhead incl. (omslag) rente € 21.434 € 21.434 Totale kosten € 163.586 € 174.538 Opbrengst heffingen € 59.800 € 70.582

Dekkingspercentage 36,6% 40,4%

Kwijtschelding Huishoudens met een inkomen op minimumniveau kunnen in aanmerking komen voor kwijtschelding van ozb, rioolheffing en afvalstoffenheffing.

Het indienen van een kwijtscheldingverzoek gebeurd bij het Noordelijk Belastingkantoor (voorheen Hefpunt). Doordat het Noordelijk Belastingkantoor de aanslagoplegging voor het Waterschap uitvoert hoeft de aanvrager slechts éénmaal een verzoek om kwijtschelding in te dienen. Op basis van de inkomens- en vermogenstoets brengt het Noordelijk Belastingkantoor advies uit aan de gemeente. De gemeente verstuurt de beschikking naar de aanvrager.

Voor het belastingjaar 2018 is kwijtschelding verleend voor de volgende belastingen:

Belasting Bedrag kwijtschelding Afvalstoffenheffing € 79.598 OZB-eigenaren € 1.309 Rioolheffing € 2.843 Totaal € 83.750

84 Concept dd. 28-06-2019 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Inleiding De risicoparagraaf is één van de verplichte paragrafen (artikel 9 Besluit Begroting en Verantwoording BBV). Onder weerstandsvermogen wordt in algemene zin verstaan de mogelijkheid om tegenvallers op te vangen. Het weerstandsvermogen wordt bepaald door twee componenten: de (financiële) risico’s en de weerstandscapaciteit om deze risico’s op te vangen. Er is geen wettelijk grondslag die een minimum of maximum aan weerstandscapaciteit voorschrijft. Deze paragraaf bestaat uit een inventarisatie van de weerstandscapaciteit en de risico’s die zij op moeten vangen, alsmede een beoordeling van het weerstandsvermogen. Tevens zijn aan het eind van deze paragraaf een aantal wettelijk voorgeschreven kengetallen opgenomen die behulpzaam kunnen zijn voor een beoordeling van de positie van de gemeente.

Weerstandscapaciteit Onder weerstandscapaciteit wordt verstaan: het geheel aan financiële middelen dat beschikbaar is en aangewend kan worden om mogelijke risico’s en tegenvallers op te vangen. De aanwezigheid van weerstandscapaciteit is belangrijk om te voorkomen dat ongewenste beleidswijzigingen moeten worden doorgevoerd indien zich niet afgedekte risico’s voordoen. De weerstandscapaciteit bestaat uit een incidenteel en een structureel deel, die beide worden gesplitst in onderdelen.

Incidentele weerstandscapaciteit De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit het vrij aanwendbare deel van de algemene reserve, de begrotingsruimte en de post onvoorzien incidenteel. Deze capaciteit wordt aangewend om incidentele en, zo nu en dan, structurele financiële tegenvallers gedurende een begrotingsjaar op te vangen. In het volgende begrotingsjaar wordt, waar nodig, een oplossing gezocht voor tegenvallers met een structureel gevolg. De incidentele weerstandscapaciteit is als volgt opgebouwd:

Incidentele weerstandscapaciteit Bedrag Algemene reserve per 31-12-2018 ( vrij aanwendbaar) € 11.576.000 Resultaat 2018 (voorstel resultaatbestemming) € -935.000 Onvoorzien € - totaal € 10.641.000

Risico's Een risico is de kans op het optreden van een gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeente. Een gemeente loopt tal van risico’s. Een deel van de risico’s wordt afgedekt door specifieke maatregelen. Voorbeelden hiervan zijn het afsluiten van verzekeringen en het inrichten van de Interne Controle. Naast de afgedekte risico’s, loopt een gemeente ook altijd risico’s die niet kunnen worden afgedekt. Om te voorkomen dat er ingrijpende beleidswijzigingen moeten worden doorgevoerd zijn de risico’s geïnventariseerd. Bij het opstellen van de jaarstukken 2018 heeft een actualisatie van de risico-inventarisatie plaatsgevonden.

Een risico wordt hier vanwege omvang/actualiteit nader toegelicht: • risico’s overschrijdingsregeling: De gemeente (college) vormt het bestuur van het openbaar onderwijs (O2SV). De overschrijdingsregeling bepaalt dat het algemeen vormende bijzonder onderwijs naar dezelfde maatstaf als het openbaar onderwijs wordt bekostigd. In het geval dat de gemeente meer geld uitgeeft aan het openbaar onderwijs dan via rijksbijdragen ontvangen wordt betekent dat ook een bedrag aan het bijzonder onderwijs beschikbaar gesteld moet worden. Voor de gemeente is dit een risico en hier is rekening mee gehouden. Over de jaren 2006-2010 is door het bijzonder onderwijs een claim ingediend bij de gemeente Vlagtwedde ter hoogte van € 2.000.000. Deze claim is door de Provincie uiteindelijk afgewezen. Naar aanleiding van deze afwijzing is door de rechtbank de

85 Concept dd. 28-06-2019 Provincie opgedragen de vragen uit het hoger beroep te beantwoorden. De stand per mei 2019 is dat een herziene berekening voorligt en dat deze berekening uitkomt op € 0. Echter bestaat nog steeds het risico dat de totale claim aan het bijzonder basisonderwijs toegekend wordt. De totale claim die hier mee gemoeid is bedraagt circa € 2.500.000. De gemeente is echter van mening dat gezien de huidige uitspraken de kans klein is dat dit risico gelopen wordt met betrekking tot de overschrijdingsregeling.

Gemeenschappelijke regelingen Met de diverse gemeenschappelijke regelingen is in 2018 geconstateerd dat steeds vaker een beroep op de aangesloten gemeenten wordt gedaan. De financiële bijdrage die van de gemeenten gevraagd wordt stijgt in verband met versoberde bijdragen vanuit het Rijk. Zo zien we bij Wedeka en de Veiligheidsregio al een extra aanvraag van middelen in de begroting voorbijkomen. De impact van de stijgende bijdragen is moeilijk van tevoren in te schatten. Feit is dat de gemeenten moeten bijdragen in het verlies en dat dit daarmee dus een financieel risico met zich meebrengt. Het risico wordt ingeschat op € 500.000.

Sociaal domein Evenals vorig jaar is 2018 voor wat betreft het sociaal domein een zeer moeilijk en lastig jaar geweest. De tekorten in de jeugdzorg, WMO en participatie leggen een groot beslag op de gemeentelijk middelen. Ook dit jaar is het niet gelukt het negatieve resultaat goed in te schatten. Dit komt met name doordat de geleverde zorg en de in rekening gebrachte zorg nog niet synchroon lopen en een groot na-ijleffect hebben. Het risico is wel degelijk aanwezig dat de ingeschatte zorgbijdragen voor het sociaal domein niet voldoende zijn en dat hier extra middelen moeten worden betaald. De risico inschatting is vanwege de enorme bedragen hoog (€ 1.500.000).

Financiële Kengetallen Op 9 juli 2015 heeft een wijziging plaatsgevonden in het BBV (Besluit Begroting en Verantwoording). Deze wijziging houdt in dat met ingang van de begroting 2016 en de jaarrekening 2015 zes kengetallen moeten worden opgenomen in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing bij de begroting en de jaarrekening. Deze kengetallen zijn erop gericht de raad op eenvoudige wijze inzicht te geven in de financiële positie (en het verloop daarvan) van de gemeente. De zes kengetallen zijn in onderstaande tabel weergegeven en omvatten de volgende: 1. Netto schuldquote en de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast van de medeoverheid ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie in welke mate de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. 2. De solvabiliteitsratio De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin de medeoverheid in staat is aan zijn financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. 3. Structurele exploitatieruimte Dit kengetal is van belang om te kunnen beoordelen welke structurele ruimte een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is. 4. Grondexploitatie Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Voor de berekening van dit kengetal worden de niet in exploitatie genomen gronden en de bouwgrond in exploitatie bij elkaar opgeteld en gedeeld door de totale baten uit de programmabegroting en uitgedrukt in een percentage. 5. Belastingcapaciteit De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Het betreft hier de woonlasten meerpersoonshuishoudens in jaar t (het

86 Concept dd. 28-06-2019 begrotingsjaar) ten opzichte van het landelijk gemiddelde in jaar t-1 (het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar), uitgedrukt in een percentage.

Overzicht financiële kengetallen

Kengetallen Begroting Jaarrekening 2018 2018 Netto schuldquote 44% 14% Netto schuldquote gecorrigeerd 37% 11% voor alle verstrekte leningen Solvabiliteitsrato 43% 52% Grondexploitatie 0,1% 0,1% Structurele exploitatieruimte -0,4% -1,9% Belastingcapaciteit 128% 101%

Met deze set van kengetallen wil de wetgever de raadsleden ondersteunen bij het geven van inzicht in de financiële positie van de gemeente. De netto schuldquote is niet primair gericht op een beoordeling van het weerstandsvermogen, maar beoogt inzicht te geven in de mate waarin de vaste schuld van de gemeente drukt op de begroting. De provinciale toezichthouder beoordeelt een schuldquote onder de 90% als minst risicovol. Met een netto schuldquote van rond de 40 procent kan geconstateerd worden dat de schuldenlast van de gemeente niet excessief op de begroting drukt. De weergegeven kengetallen voor solvabiliteitsrisico, structurele exploitatieruimte, grondexploitatie en belastingcapaciteit kunnen in de eerste plaats als aanvulling gezien worden op de beoordeling van het weerstandsvermogen. Gezien de relatief hoge belastingdruk binnen de gemeente is de mogelijkheid om middels belastingverhoging structureel ruimte binnen de begroting te creëren beperkt. Zij ondersteunen tevens de constatering dat de risico’s op de grondexploitatie beperkt zijn.

Conclusie De gemeente Westerwolde beschikt over een incidentele weerstandscapaciteit van € 10.641.000 om de incidentele risico’s van € 4.500.000 af te dekken. Dit betekent dat de gemeente Westerwolde voldoende weerstandsvermogen heeft.

87 Concept dd. 28-06-2019 Financiering

Inleiding Het beleid van de gemeente Westerwolde voor de financieringsfunctie is op dit moment nog vastgelegd in twee afzonderlijke treasurystatuten van de gemeente Vlagtwedde (vastgesteld 27 oktober 2015) en Bellingwedde (vastgesteld 26 april 2012). De twee afzonderlijke treasurystatuten zijn onlangs op 6 februari 2019 geharmoniseerd tot 1 treasurystatuut. De doelstellingen van het treasurybeleid zijn:  het verzekeren van een duurzame toegang tot financiële markten (gelden kapitaalmarkt) tegen acceptabel condities;  het beschermen van gemeentelijke vermogens- en renteresultaten tegen ongewenste financiële risico’s zoals renterisico’s, koersrisico’s, kredietrisico’s en liquiditeitenrisico’s;  het streven naar, binnen de kaders van de Wet fido (de bijbehorende ministeriële regelingen en het treasurystatuut) een optimale financieringsstructuur tegen zo laag mogelijke kosten;  het genereren van informatie ter ondersteuning van het te voeren treasurybeleid en de af te leggen verantwoording over het gevoerde beheer;  het minimaliseren van de verwerkingskosten en externe kosten bij het beheren van de geldstromen en de financiële posities

Het treasurystatuut beoogt het sturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de financiële vermogenswaarden, de financiële geldstromen, de financiële posities en de hieraan verbonden risico’s. De wet Fido is een belangrijk wettelijke kader voor de financieringsfunctie van de gemeenten. Er is dagelijks aandacht voor het liquiditeitenbeheer van onze gemeente. Periodiek wordt de samenstelling van de leningenportefeuille bekeken. Aan de hand van een analyse van de ontwikkeling van de structurele geldstromen is een liquiditeitenplanning opgesteld, waardoor een betere sturing op het doen van werkelijke betalingen in relatie tot(verwachte) ontvangsten mogelijk is.

Schatkistbankieren Het schatkistbankieren verplicht decentrale overheden hun liquide middelen voortaan aan te houden bij de schatkist van het Rijk. Schatkistbankieren vertaalt zich direct in een lagere staatsschuld. Iedere euro die deelnemers aan het schatkistbankieren bij de schatkist aanhoudt, vermindert de externe financieringsbehoefte van de Staat. Het draagt ook bij aan het terugdringen van risico’s van bijvoorbeeld beleggingen van decentrale overheden. Verplicht schatkistbankieren voor de decentrale overheden is ingesteld om de overheidsschuld terug te dringen. De verplichting houdt volgens het kabinet echter ook haar waarde als Nederland in de toekomst weer blijft binnen de door Europa vastgestelde schuldgrens. Schatkistbankieren is dus een structurele maatregel. Binnen de wettelijke grenzen gelden voor decentrale overheden de volgende regels:  Gelden minder dan 0,75% van het begrotingstotaal mogen in eigen beheer worden gehouden. Dit geldt voor gemeenten met een begrotingstotaal tot € 500 miljoen.  Decentrale overheden kunnen te allen tijde geld aan elkaar uitlenen uit hoofde van de publieke taak.

Risicobeheer Met betrekking tot risicobeheer gelden de volgende algemene uitgangspunten:  De gemeente mag leningen of garanties uit hoofde van de “publieke taak” uitsluitend verstrekken aan door de gemeenteraad goedgekeurde derde partijen, waarbij vooraf advies wordt ingewonnen over de financiële positie en de kredietwaardigheid van de betreffende partij;

88 Concept dd. 28-06-2019  De gemeente mag middelen uitzetten uit hoofde van de treasuryfunctie indien deze uitzettingen een prudent karakter hebben en niet zijn gericht op het genereren van inkomen door het lopen van overmatig risico;  Het gebruik van derivaten is toegestaan, maar deze worden uitsluitend toegepast ter beperking van financiële risico’s.

Rentevisie Om een afgewogen keuze te maken welke vorm van financiering op enig moment aantrekkelijk is, mag een rentevisie niet ontbreken. Een rentevisie geeft een verwachting weer van de ontwikkeling van de rentestand in de toekomst. Wij maken gebruik van de rentevisie die de BNG regelmatig publiceert en actualiseert op haar website.

Kasgeldlimiet, financieringsbehoefte en renterisiconorm Voor het beheersen van renterisico’s gelden twee richtlijnen, te weten de kasgeldlimiet en de renterisiconorm. Om de renterisiconorm te kunnen bepalen is inzicht in de leningenportefeuille (ofwel de financieringsbehoefte) noodzakelijk.

Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet geeft de limiet aan voor de vlottende schuld van een gemeente. Onder vlottende schuld worden onder meer verstaan leningen met een looptijd tot maximaal 1 jaar en schulden in rekening courant verminderd met onder andere contante gelden en tegoeden in rekening courant. De kasgeldlimiet wordt bepaald door een percentage van de totale begroting van de gemeente bij aanvang van het dienstjaar. Zodra een gemeente met de omvang van de vlottende middelen deze grens structureel overschrijdt, ontstaat een verplichting de omvang van de vlottende middelen te verlagen. Dit is mogelijk door vlottende middelen te vervangen door een langlopende geldlening. Indien de gemeente voor het derde achtereenvolgende kwartaal een overschrijding heeft van de kasgeldlimiet moet de Provincie op de hoogte worden gesteld. Voor 2018 bedraagt het begrotingstotaal € 80,98 miljoen. Het door het Ministerie vastgestelde percentage bedraagt 8,5%. Derhalve bedraagt de kasgeldlimiet voor onze gemeente in 2018 € 6,9 miljoen. Ultimo 2018 zijn er geen opgenomen kasgeldleningen.

Financieringsbehoefte Per 31 december 2018 bedragen de opgenomen vaste geldleningen € 16.810.000. Hiervan is € 1.394.000 aan Acantus door verstrekt. Het grootste deel van de opgenomen leningen betreft een lening voor de nieuwbouw/verbouw bij de RSG in Ter Apel van welke op balansdatum een schuld resteert ad € 11.600.000. Deze lening is afgesloten met een vaste rente van 1,5% voor de gehele looptijd. Het renterisico voor de leningenportefeuille is hiermee beperkt. Omdat dit project in fasen wordt uitgevoerd is een groot deel van deze lening nog niet uitgegeven. Dit geld staat “geparkeerd” bij de schatkist, zoals de regelgeving vereist.

Renterisiconorm De renterisiconorm heeft als doel om het renterisico bij herfinanciering te beheersen. De renterisiconorm houdt in, dat de jaarlijks verplichte aflossingen en renteherzieningen op vaste schulden niet meer mogen bedragen dan 20% van het begrotingstotaal. Voor onze gemeente betekent dit een absolute norm van 16,2 miljoen (20% van het begrotingstotaal ad € 80,98 miljoen). De gehele leningenportefeuille is afgesloten met een vast rentepercentage; renteherzieningen worden vooralsnog niet verwacht. Er is in 2018 € 1.142.000 afgelost. In onderstaande schema is af te lezen dat de gemeente Westerwolde ruimschoots binnen de renterisiconorm blijft.

89 Concept dd. 28-06-2019 Bedragen x € 1.000 Begroot Realisatie Berekening renterisiconorm 2018 2018 € € Renteherzieningen - - Aflossingen 1.141 1.141 Totaal renterisico 1.141 1.141

Renterisiconorm 16.246 16.246 Totaal berekende renterisico 1.141 1.141 Ruimte risiconorm 15.105 15.105

Kasbeheer Het kasgeldbeheer heeft betrekking op geldstromenbeheer en saldo- en liquiditeitenbeheer korter dan 1 jaar. Het betalingsverkeer wordt zoveel mogelijk via één bank, de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), uitgevoerd. Door gebruikmaking van de overeenkomst financiële dienstverlening van deze bank wordt een optimaal rendement bereikt. Teneinde de kosten van het geldstromenbeheer te beperken, wordt:  het liquiditeitsgebruik beperkt door de geldstromen op gemeenteniveau op elkaar en de liquiditeitsplanning af te stemmen. Hierbij wordt erop toegezien dat de liquiditeitspositie voldoende is om te garanderen dat de verplichtingen tijdig kunnen worden voldaan;  het betalingsverkeer zoveel mogelijk elektronisch uitgevoerd door één bank (BNG).

Rentelasten in de begroting Om een eenduidige handelswijze tussen gemeenten met betrekking tot rente in de begroting en jaarstukken te bevorderen is het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) op dit punt per 1 januari 2018 aangepast. Vanaf deze datum mogen enkel de verwachte werkelijke rentelasten, gesaldeerd met de verwachte rentebaten, worden opgenomen in de begroting en worden doorberekend aan de vaste activa. Daarnaast wordt het berekenen van een rentevergoeding over het eigen vermogen en de voorzieningen afgeraden. Gevolg hiervan is dat gemeenten die verhoudingsgewijs veel activa financieren met eigen vermogen, zoals bij onze gemeente het geval is, nog slechts een lage “omslagrente” over de activa mogen berekenen. In het geval van de gemeente Westerwolde is dit omslagpercentage berekend op 0,5%. Enkel in het geval van projectfinanciering, dat is wanneer een lening extern is aangetrokken voor de financiering van een specifiek project, mag de werkelijke rente aan een activum worden toegerekend. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de financiering van de RSG nieuwbouw.

90 Concept dd. 28-06-2019 Renteschema De rentelasten van externe financiering, het renteresultaat en de wijze van rentetoerekening is uiteengezet in onderstaand renteschema.

Berekening renteomslag begroot realisatie € € Externe rentelasten lange termijn financiering 428.185 428.184 Externe rentelasten korte termijn financiering 20.000 9.164 + Totaal externe rentelasten 448.185 437.348

Externe rentebaten lange termijn financiering 209.097 205.086 Externe rentebaten korte termijn financiering - 25.006 + Totaal externe rentebaten 209.097 230.091 -

Rentesaldo 239.088 207.257

Af: rentelasten grondexploitatie 2% over € 150.183 3.017 - -

Af: rentelasten van projectfinanciering die rechtstreeks aan het betreffende taakveld worden toegerekend 242.087 242.087 -

Bij: rentebaten van doorverstrekte leningen waarvoor een specifieke lening is aangetrokken 65.587 65.587 +

Totaal aan de taakvelden toe te rekenen rente 59.571 30.757

Totale boekwaarde van de activa die integraal zijn gefinancierd 01-01-2018 64.204.411 56.752.615 A Totaal aan de taakvelden toe te rekenen rente 59.571 30.757 B Renteomslag-percentage (B/A) 0,09% 0,05% Na afronding op een half procent bedraagt het omslagpercentage 0,50% 0,50%

Taakveld Treasury Alle rentelasten en –baten worden in eerste instantie centraal begroot op het taakveld Treasury. Van daaruit wordt het rentesaldo toegerekend aan de verschillende taakvelden. Omdat de renteomslag op een half procent wordt afgerond, ontstaat er een renteresultaat op het taakveld Treasury. De berekening is als volgt:

Berekening resultaat treasury begroot realisatie € € Renteomslag (A x D ) 321.022 293.496 Werkelijk aan de taakvelden toe te rekenen rente 59.571 46.788 Voordelig renteresultaat i.v.m. afronding renteomslag op 0,50% 261.451 246.708 Bij: ontvangen baten uit deelnemingen (dividend) 203.939 231.805 Af: rentelast deelnemingen (renteomslag) 8.880 8.880 456.510 469.633

Administratieve organisatie, interne controle en verantwoordelijkheden In het treasurystatuut zijn de functies, verantwoordelijkheden en bevoegdheden opgenomen. Er wordt gewerkt op basis van de algemene uitgangspunten opgenomen in beide treasurystatuten en opgenomen in het per 6 februari 2019 geharmoniseerde treasurystatuut.

91 Concept dd. 28-06-2019 Onderhoud kapitaalgoederen

Inleiding De paragraaf Onderhoud Kapitaalgoederen vormt een dwarsdoorsnede van de begroting. Lasten van onderhoud van kapitaalgoederen kunnen op diverse programma’s voorkomen. Met het onderhoud van kapitaalgoederen is een substantieel deel van de begroting gemoeid. Daarom zijn voor een helder en volledig overzicht het beleidskader en de hieruit voortvloeiende financiële consequenties van de belangrijkste kapitaalgoederen in deze paragraaf samengevat. In de openbare ruimte wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Voor al die activiteiten zijn kapitaalgoederen nodig. Deze worden als volgt ingedeeld:  Infrastructuur (wegen, straten, pleinen, rioleringen, kunstwerken, waterwegen en havens);  Voorzieningen (openbaar groen, begraafplaatsen, sportfaciliteiten, openbare verlichting);  Vastgoed (scholen, sportgebouwen, gemeentehuis, welzijn, cultuur etc.).

De raad geeft de kaders aan voor de inrichting van het onderhoud en het beoogde onderhouds-niveau voor het openbaar groen, water, riolering, wegen, kunstwerken en gebouwen. Dat kan zij doen in nota’s, maar in geval van kleinere wijzigingen ook in deze paragraaf. Het beleid voor het onderhoud van de kapitaalgoederen is in diverse nota’s van de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde verwoord:  Nota onderhoud openbare ruimte (Vlagtwedde);  BOR kwaliteitscontrole openbare ruimte (Bellingwedde);  Verbreed gemeentelijk rioleringsplan (Vlagtwedde en Bellingwedde);  Nota (strategisch) vastgoed (nog op te stellen voor gemeente Westerwolde);  Nota Onderhoud Gebouwen (Vlagtwedde);  Nota wegenonderhoud (Bellingwedde);  Nota bruggenonderhoud (Bellingwedde);  Regionaal Waterplan Westerwolde (Bellingwedde en Vlagtwedde).

Behalve deze nota’s zijn er diverse beheerplannen voor specifieke onderdelen als wegen, verlichting, bruggen, waterlopen en groen. Dit zijn feitelijk de inventarisaties en uitvoeringsplannen van de verschillende beleidsnota’s.

Nota onderhoud openbare ruimte (Vlagtwedde) De nota onderhoud openbare ruimte (nota OOR) is december 2014 door de gemeenteraad vastgesteld. De onderhoudstoestand van verschillende disciplines is geïnventariseerd en het meerjarig onderhoud is vertaald in investeringsschema’s. Eind 2015 is het “Integraal Beheerplan 2015-2018” vastgesteld waarin het aan te houden onderhoudsniveau is vastgelegd voor de disciplines Groen, Wegen, Bruggen, Oevers en Bebording. In 2017 is een start gemaakt met het uitvoeringsprogramma Nota OOR. Het uitvoeringsplan omvat het wegwerken van achterstallig onderhoud aan bruggen en oevers en wegen in de periode van 2017 t/m 2020.. In 2017 zijn 3 van de 6 geplande brugrenovaties uitgevoerd. In 2018 zijn 2 van de 5 geplande brugrenovaties uitgevoerd. In 2018 zijn tevens de brugrenovaties Bosbrug te Ter Apel, de Jipsinghuizersluisbrug te Jipsinghuizen uitgevoerd. Het niet volledig behalen van het uitvoeringsprogramma 2017 en 2018 is veroorzaakt door o.a. ziekte van een medewerker, vertraging door vergunning traject Monumentendienst en de gemeentelijke herindeling. In 2019 wordt getracht de achterstand in te halen door meer brugrenovaties te clusteren. In november 2019 wordt het nieuw beleidsplan bruggen 2020-2023 ter vaststelling aangeboden aan de raad.

Ook is vertraging ontstaan bij het vervangingsplan van de oevers. In 2019 zal worden gestart met het eerste deel vervanging beschoeiing in Ter Apel.

92 Concept dd. 28-06-2019 BOR kwaliteitscontrole openbare ruimte (Bellingwedde) De door de raad bepaalde onderhoudsniveaus worden toegepast op alle groen-onderdelen binnen en buiten de kommen. Het betreft de bomen, bermen, gazons, plantsoenvakken, houtsingels en het groen op begraafplaatsen. Alle onderdelen worden jaarlijks diverse keren geschouwd. De schouwrapporten zijn de basis voor het in stand houden van de onderhoudsniveaus. Het totaal onderhoud groen wordt hierop afgestemd. Het prestatiebestek BOR fungeert als praktisch beleidskader. Hierin wordt bepaald welke onderhoudsniveaus gehaald dienen te worden. Het bestek is maatgevend voor alle groenonderdelen die de buitendienst in uitvoering heeft. Ter controle worden schouwrondes uitgevoerd door de gemeente en door de dorpsraden.

Verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan (Vlagtwedde en Bellingwedde) De gemeente is verplicht een verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan (vGRP) op te stellen. In dit plan wordt het onderhoud en de investeringen op lange termijn inzichtelijk gemaakt. Op basis van het vGRP wordt de hoogte van de rioolheffing bepaald. Het vGRP 2014-2018 is in 2014 door de gemeenteraad Vlagtwedde vastgesteld. Het GRP 2016-2020 is door de voormalige gemeente Bellingwedde vastgesteld. In het voorjaar van 2019 wordt een geharmoniseerd vGRP vastgesteld.

Nota onderhoud gebouwen Door de voormalige gemeente Vlagtwedde werden een groot aantal openbare gebouwen onderhouden. Vanuit een geautomatiseerd onderhoudspakket beheer gebouwen wordt zowel het jaarlijks- als het groot onderhoud georganiseerd. Dit geautomatiseerde onderhoudspakket is in het najaar van 2015 geïmplementeerd en zal de komende jaren verder geoptimaliseerd worden. De “nota onderhoud gebouwen 2016-2019” is in het najaar 2015 door de raad vastgesteld. De theoretische planning van de onderhoudsactiviteiten kan in de praktijk anders lopen dan verwacht. Schommelingen in het onderhoud ontstaan door het doorschuiven van niet noodzakelijk onderhoud of onderhoud dat conditie afhankelijk eerder uitgevoerd moet worden. Om deze schommelingen op te vangen is een voorziening onderhoud gebouwen ingesteld. Naast de voorziening onderhoud gebouwen, zijn er reserves ingesteld voor de twee MFA’s en de vier overige openbare scholen. Hieraan wordt de komende jaren uitvoering gegeven. Door de voormalige gemeente Bellingwedde zijn geen specifieke nota’s voor het onderhoud van de gemeentelijke gebouwen vastgesteld. Wel is een deel van de gebouwen openomen in diverse voorzieningen. Een voorbeeld van in 2018 uitgevoerd regulier onderhoud is dat bij gemeentewerf Vriescheloo de cv- installatie is vervangen. Naast het reguliere onderhoud is ook MFA de Meet in Bellingwolde gerenoveerd, is zwembad de Barkhoorn in Sellingen voorzien van zonnecollectoren en zijn de kantines van beide gemeentehuizen gemoderniseerd. Hiernaast heeft 2018 in het teken gestaan van de nazorg met betrekking tot de huidige huisvesting in beide gemeentehuizen. Ook is in 2018 een begin gemaakt met harmonisatie. Het jaar 2019 zal in het teken staan van verdere harmonisering waarbij alle gemeentelijke gebouwen zullen worden opgenomen in een nieuwe Nota Onderhoud Gemeentelijke Gebouwen Westerwolde. In deze nieuwe nota zal ook een onderdeel over duurzaamheid van gebouwen worden opgenomen. De nieuwe nota zal eind 2019 aan de raad worden aangeboden.

Nota wegenonderhoud (Bellingwedde) In 2012 is de nota wegonderhoud vastgesteld. Financieel betekent dit dat de komende jaren jaarlijks een bedrag van € 480.000 beschikbaar is voor groot wegenonderhoud. Op basis van noodzakelijk onderhoud wordt jaarlijks, binnen het beschikbare budget, een selectie van wegen gemaakt, die voor onderhoud in aanmerking komen. In 2018 is een visuele weginspectie uitgevoerd voor de gemeente Westerwolde, de weginspectie zal worden gebruikt voor het opstellen van het onderhoudsprogramma Wegen 2019 en de beleidsnotitie Wegen.

93 Concept dd. 28-06-2019 Nota bruggenonderhoud (Bellingwedde) De inspectie van de bruggen fungeert als praktisch beleidskader. In 2015 is een instandhoudingsinspectie uitgevoerd om de onderhoudsstaat van de bruggen te bepalen. De inspectie wordt gebruikt voor het opstellen van het onderhoudsprogramma. In 2018 zijn de bruggen in voormalig gem. Bellingwedde geïnspecteerd. Hieruit voortkomende werken zijn opgenomen in het onderhoudsprogramma voor 2019. Daarnaast is de renovatie van de Ulsderbrug te Klein Ulsda opgenomen in het uitvoeringsplan bij nota OOR voor het jaar 2019.

Regionaal Waterplan Westerwolde In 2007 is door de gemeenten Reiderland, Bellingwedde, Stadskanaal en Vlagtwedde en het waterschap Hunze en Aa’s het Voorontwerp Regionaal Waterplan Westerwolde vastgesteld. Vervolgens zijn diverse maatregelen in gang gezet, zoals Westerwolde Schoon, Inrichting Ecologische Hoofdstructuur en de aanpak van knelpunten in regenwaterafvoer, riolering en grondwater. In 2010 is het Uitvoeringsplan 2010-2014 Regionaal Waterplan Westerwolde opgesteld. Nieuwe water gerelateerde zaken worden sinds enkele jaren in het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan opgenomen. Het beleidskader is aangegeven in bovenstaande stukken en het Afvalwaterplan Groningen Oost 2016 t/m 2020 specificatie Bellingwedde.

Programma's Begroting Realisatie 2018 2018 1 Veiligheid 3.545 3.545 2 Openbaar gebied 194.881 130.932 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid 11.138 15.355 4 Onderwijs 666.243 377.730 5 Sport, cultuur en recreatie 250.174 382.678 6 Sociaal domein 380.498 343.698 7 Milieu en gezondheid 900.073 1.378.845 8 Wonen 17.124 20.529 9 Inwoners en bestuur 5.905 5.905 Algemene dekkingsmiddelen - - Overhead 63.196 172.297 VPB - - Onvoorzien - - Activa indirecte producten 161.090 155.603 2.653.866 2.987.117

Kapitaallasten Staat van activa 2.653.866 2.987.117 Waarvan gedekt door reserve -237.697 -449.906 Totaal 2.416.169 2.537.211

94 Concept dd. 28-06-2019 Bedrijfsvoering

Bedrijfsvoering algemeen Op 1 januari zijn de gemeente Bellingwedde en Vlagtwedde samen gegaan als gemeente Westerwolde. Bij de start van de nieuwe gemeente is het de voornaamste taak om de bedrijfsvoering op orde te hebben. Alleen dan kunnen inwoners producten aanvragen en tijdig in ontvangst nemen. Personeel en organisatie 2018 stond in het teken van het verder optimaliseren van de personeels- en salarisadministratie en de ontwikkeling van personeels-instrumenten voor de nieuwe gemeente. Daarnaast is er vooral ingezet op de ontwikkeling van het team HRM. Als basis en voorbeeld voor de andere teams die hier de komende tijd mee aan de slag gaan onder begeleiding van het team HRM.

Informatievoorziening en automatisering

Optimaliseren van de informatiearchitectuur De informatiearchitectuur is in 2018 verder ontwikkeld. Er is een koppeling gemaakt tussen het zaaksysteem en de Suite4Sociaaldomein. Hiermee vervallen een aantal administratieve werkzaamheden die anders dubbel uitgevoerd werden, zoals het tweemaal registreren van dezelfde gegevens. Hiermee is een belangrijke stap gezet in het verbeteren van de kwaliteit van onze informatie. De koppeling is tot stand gekomen door gebruik te maken van landelijke standaarden. Hiermee wordt de informatievoorzienig meer schaalbaar en flexibel. Het gebruik van landelijke standaarden helpt ons om grip te krijgen op onze informatievoorziening en deze in samenhang aan te sturen. Daarmee kunnen aanpassingen aan de architectuur die noodzakelijk zijn om aan de wensen ten aanzien van de dienstverlening te voldoen en aanpassingen die nodig zijn om het kunnen voldoen aan nieuwe of wijzigende weten regelgeving sneller en gemakkelijk doorgevoerd worden. Het doel is te voorzien in de informatiebehoefte van burgers en ondernemingen, maar ook in de behoefte binnen de organisatie op strategisch, tactisch en operationeel niveau.

Informatieveiligheid Er is een CIO Team opgericht o.l.v. de CISO (Chief Information Security Officer). Dit team bestaat verder uit een controller informatieveiligheid, een aantal beveiligingsbeheerders van verschillende domeinen en een privacy beheerder. In 2018 heeft dit team onderwerpen zoals bewustwording, verantwoording, implementeren van maatregelen o.a. op de agenda gehad. De vragenlijst ter verantwoording voor de ENSIA (Eenduidige Normaniek Single Information Audit) is voor 31 december 2018 aangeleverd. Verder zijn er een aantal beveiligingsmaatregelen getroffen en is er periodiek overleg geweest met de GS. Ook de aansluiting voor DIGID van de gemeente Westerwolde is gerealiseerd en de audit hiervoor is succesvol afgerond.

Algemene Verordening Gegevensbescherming Er is een Functionaris Gegevensbeheer benoemd. Er zijn bewustwordingssessies georganiseerd voor het personeel. In 2018 is een verwerkersregister opgesteld, dit is een overzicht van alle verwerkingen waarbij persoonsgegevens worden gebruikt. Daarnaast is er een datalekkenregister, daarin worden datalekken geregistreerd. Er hebben zich in 2018 geen incidenten voorgedaan, die dusdanig ernstig waren dat ze aan de Autoriteit Persoonsgegevens gemeld zijn. Tenslotte is het privacy beleidskader vastgesteld door de raad.

Dienstverlening Het digitale kanaal is verder geoptimaliseerd waarbij veel aandacht is voor gebruikersgemak. Inwoners kunnen steeds meer diensten online regelen via onze website. We zijn gestart met 18 online diensten en zitten nu op 52. De focus ligt hierbij op de meest aangevraagde diensten en producten. We zien een stijging van de online transacties door pro-actieve communicatie via social media en andere kanalen. ‘Digitaal waar kan, persoonlijk waar het beter werkt’, blijft ons motto. In

95 Concept dd. 28-06-2019 2018 hebben er 143.342 websessies plaatsgevonden. Dat is 5,7 websessies per jaar per inwoner. Dat is beduidend lager dan een vergelijkbare gemeente; daar zien we 11,5 websessies per jaar per inwoner. Het kanaal telefonie is verder ontwikkeld. Over het jaar 2018 zijn er 68.922 telefoontjes ontvangen. Dat is 2,8 telefoontjes per inwoner per jaar. Dat is veel wanneer je kijkt naar een vergelijkbare gemeente (gemeente De Wolden; 1,6 telefoontjes per inwoner per jaar en Stadskanaal 1,7). In het begin van 2018 lag het servicelevel op 36%. Dit is opgelopen naar 70%. Dit houdt in dat 70% van de inkomende telefoontjes binnen 30 seconden is opgenomen. Hierin hebben we mooie stappen gezet. In het begin van 2018 werd er ongeveer 20% van de binnenkomende telefoontjes in 1e contact afgehandeld. Aan het eind van 2018 was dat rond de 40%. De voortdurende verbetering van de kennisbank op de website (het instrument dat het KCC gebruikt de klantvragen te beantwoorden) heeft hieraan bijgedragen.

Vanaf week 10 van 2018 zijn de terugbelnotities geïntroduceerd. Van het totaal aantal opgenomen telefoontjes is in 12% van de gevallen een terugbelnotitie gemaakt. Een terugbelnotitie wordt gemaakt wanneer het KCC de vraag niet kan beantwoorden én/of de collega van de betreffende afdeling niet bereikbaar is. De afspraak is dat er binnen 2 werkdagen contact wordt opgenomen met de beller. In het jaar 2018 is dat in 70,2% van de gevallen ook gebeurd.

Het aantal baliebezoeken (voor burgerzakenproducten) was 15.496. 60% van de bezoekers kwam naar het gemeentehuis in Sellingen en 40% ging naar Wedde. 14% van het aantal bezoekers heeft hiervoor een afspraak gemaakt. Opvallend is dat 90% van diegene die een afspraak heeft gemaakt, dit digitaal heeft gedaan. Slechts 10% heeft hierover gebeld.

Visie en koers organisatieontwikkeling Westerwolde is gestart vanuit de ambitie om van toegevoegde waarde te zijn voor onze inwoners, bedrijven en instellingen. De inwoner staat centraal. In 2018 zijn we gestart met de volgende zaken: - doorontwikkeling van onze dienstverlening; - we ontwikkelen een visie en aanpak van inwonerparticipatie; - verandering cultuur in onze organisatie, waarbij we de verantwoordelijkheid zo laag mogelijk leggen en verbinden ons stevig met onze inwoners (we denken van buiten naar binnen); - eerste stappen binnen onze organisatie in het kader van de basis op orde; inclusief bijbehorende opleiding/trainingen voor nieuwe medewerkers; - gestart met een gezamenlijk traject voor managers en teamleiders, waarbij gedeelde visie en aanpak van aansturing, het centraal stellen van inwoners, onze nieuwe cultuur en het bevorderen van ‘verantwoordelijkheid laag’ centraal staan.

Huisvesting gemeente In 2018 heeft er een onderzoek plaatsgevonden naar de toekomstige huisvesting. Daarin is een voorlopige richting aangegeven, te weten ‘het concentreren op en uitbreiden van locatie Sellingen’. De besluitvorming ligt echter bij de gemeenteraad.

96 Concept dd. 28-06-2019 Verbonden partijen

De gemeente Westerwolde heeft relaties met andere rechtspersonen. Deze relaties zijn ontstaan met de gedachte om gezamenlijk bepaalde taken uit te voeren. De gemeente is daarbij in meer of mindere mate verbonden met deze rechtspersonen. Een verbonden partij wordt gedefinieerd als een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie, waarin de gemeente een bestuurlijk én financieel belang heeft. Het betreft met name gemeenschappelijke regelingen, stichtingen en vennootschappen waarin de gemeente op een of andere wijze deelneemt. Dus niet alleen over haar eigen activiteiten loopt de gemeente een financieel risico. Door deelneming in diverse samenwerkingsverbanden voert de gemeente bestuurlijk invloed uit en/of is de gemeente financieel verbonden.

De paragraaf dient op grond van de BBV (Besluit Begroting en Verantwoording) een overzicht te bevatten van alle verbonden partijen waaraan de provincie of gemeente deelneemt met de volgende informatie:  De naam en vestigingsplaats;  Het openbaar belang dat op deze wijze wordt behartigd;  De geraamde veranderingen gedurende het begrotingsjaar in het belang dat de provincie of gemeente in de verbonden partij heeft;  Het eigen en het vreemd vermogen van de verbonden partij aan het begin en aan het einde van het begrotingsjaar;  Het (geraamde) resultaat van de verbonden partij in het begrotingsjaar.

Gemeenschappelijke regelingen De gemeenschappelijke regeling is de publiekrechtelijke vorm van een deelneming. De betrokkenheid per regeling verschilt sterk. Zowel in bestuurlijke als financiële zin. Bij alle regelingen heeft de gemeente een vertegenwoordiger in het Algemeen Bestuur. Bij een groot aantal regelingen heeft de gemeente daarnaast ook zitting in het Dagelijks Bestuur. De verbondenheid met een gemeenschappelijke regeling gaat financieel echter zover dat de gemeenten naar ratio verantwoordelijk zijn voor de tekorten. Dit betekent voor de gemeente een financieel risico.

De gemeente Westerwolde neemt deel aan de volgende gemeenschappelijke regelingen:

Naam Samenwerkingsverband afvalstoffen verwijdering Oost- en Zuidoost Groningen (SOZOG) Vestigingsplaats Hoogezand Verbonden Partijen 6 gemeenten (Midden Groningen, Pekela, Oldambt, Stadskanaal, Veendam en Westerwolde). Bestuurlijk belang Samenwerking op het gebied van verwijdering van afval. Het accent ligt op het afsluiten van afvalverwerkingscontracten en afvalinzamelings- contracten. Financieel belang De gemeentelijke bijdrage aan SOZOG in de organisatie. Financiële kengetallen De SOZOG heeft geen eigen of vreemd vermogen. Het exploitatieresultaat wordt met de deelnemende gemeenten afgerekend. Realisatie 2018 In afwachting van de harmonisering van beleid wordt afgewogen of we verder met het samenwerkingsverband of dat wij uittreden.

97 Concept dd. 28-06-2019 Naam Werkvoorzieningschap de Kanaalstreek (Wedeka) Vestigingsplaats Stadskanaal Verbonden Partijen Gemeenten Stadskanaal, Westerwolde, Borger-Odoorn, Veendam en Midden Groningen. Bestuurlijk belang Mensen met een arbeidshandicap een passende werkomgeving bieden en/of begeleiding bieden indien de werkomgeving bij een reguliere werkgever is. Dit gebeurt in het kader van de wet Sociale Werkvoorziening. Financieel belang De bijdrage in het nadelig saldo van Wedeka van onze gemeente voor 2018 bedraagt € 518.300,-. De subsidie aan Wedeka van onze gemeente voor 2018 bedraagt totaal € 6.238.000. Dit bedrag wordt gedekt door de Rijksvergoeding Wet sociale Werkvoorziening (nu participatiewet). Financiële kengetallen Het in 2018 gerealiseerde exploitatietekort van € 2.863.000 wordt betaald door de aangesloten gemeenten. Ons aandeel hierin bedraagt 18,1%, zijnde € 518.300.

Naam Werkvoorzieningsschap Afeer (voormalig Synergon) Vestigingsplaats Winschoten Verbonden Partijen Gemeenten Oldambt, Pekela en Westerwolde. Bestuurlijk belang Mensen met een arbeidshandicap een passende werkomgeving bieden en/of begeleiding bieden indien de werkomgeving bij een reguliere werkgever is. Dit gebeurt in het kader van de Wet sociale werkvoorziening en in het kader van de Participatiewet voor wat betreft Nieuw beschut werken. Gezamenlijke uitvoering van de taken betreffende de re-integratie van trede 3 en hoger (uitkeringsgerechtigden met arbeidspotentieel) op grond van de Participatiewet. Financieel belang De deelnemende gemeenten dragen bij in het na aftrek van de Rijkssubsidie overblijvende nadelige saldo. De financiële bijdrage van de gemeente Westerwolde over het jaar 2018 bedraagt totaal € 3.317.000. Omdat Westerwolde de trajectbegeleiding in eigen beheer uitvoert, ontvangt Westerwolde van Afeer een bijdrage van € 475.000. Per saldo bedraagt de bijdrage aan Afeer € 2.842.000. Financiële kengetallen Eigen vermogen: 1-1 € 741.000 (negatief 31-12 € 34.000 (positief) Vreemd vermogen 1-1 € 6.853.000 31-12 € 7.288.000. Het verwachte resultaat over 2018, na bestemming is 0,00. Realisatie 2018 Per 1 juli 2018 is er een wijziging in de gemeenschappelijke regeling doorgevoerd van het voormalig werkvoorzieningsschap Synergon. De afdelingen werk/re-integratie van de gemeenten Oldambt, Pekela en Westerwolde vormen samen met Synergon één organisatie. Met Westerwolde is afgesproken dat de uitvoering van de taken betreffende de re-integratie van trede 3 en hoger (uitkeringsgerechtigden met arbeidspotentieel) op grond van de Participatiewet gezamenlijk uit te voeren. Met ingang van 1 juli 2018 is de naam van de nieuwe organisatie Afeer.

Naam Bestuursacademie Noord Nederland Vestigingsplaats Arnhem Verbonden Partijen Deelnemers aan de gemeenschappelijke regeling BANN, waaronder de gemeente Westerwolde Bestuurlijk belang De gemeenschappelijke regeling BANN is na de fusie met de Bestuursacademie Oost-Nederland omgevormd tot een vangnetvoorziening voor na de privatisering doorlopende werkgeversverplichtingen. Financieel belang In de begroting van 2018 is geen bijdrage geraamd. Financiële kengetallen - Realisatie 2018 -

98 Concept dd. 28-06-2019 Naam Veiligheidsregio Groningen (VR Groningen) Vestigingsplaats Groningen Verbonden Partijen Alle Groninger gemeenten Bestuurlijk belang De burgemeester is lid van het Algemene Bestuur. Financieel belang Voor 2018 is een bijdrage gedaan van totaal € 1.823.945 voor de uitvoering van de brandweertaken en rampenbestrijding. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 7.055.000/ 31-12 € 6.721.000 Vreemd vermogen 1-1 € 12.206.000/ 31-12 € 12.812.000 Realisatie2018 Ten behoeve van de uitvoering van de Wet Veiligheidsregio’s is in art 5. van de regeling vastgelegd dat door een doelmatige organisatie en coördinatie via intergemeentelijke samenwerking uitvoering wordt gegeven aan de behartiging van de volgende belangen: brandweerzorg, geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen, rampenbestrijding en crisisbeheersing, bevolkingszorg, melding, alarmering en coördinatie ambulancezorg en brandweer.

Naam Publieke Gezondheid & Zorg (PG&Z) Vestigingsplaats Groningen Verbonden Partijen Alle 20 Groninger gemeenten Bestuurlijk belang De PG&Z is op 1 januari 2014 ontstaan na splitsing van de “oude” regeling Veiligheids- en Gezondheidsregio Groningen (V&GR) in een nieuwe Veiligheidsregio Groningen en de PG&Z. Binnen de PG&Z werken de Groninger gemeenten samen op het gebied van de publieke (jeugd)gezondheidszorg. De GGD is de uitvoerende organisatie en heeft de taak te zorgen voor de bescherming en bevordering van de gezondheid van de Groninger burgers. Financieel belang De bijdrage aan de PG&Z over 2018 bedraagt € 329.513. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 2.502.000 / 31-12 € 2.853.000 Vreemd vermogen 1-1 € 600.000 / 31-12 € 500.000 Realisatie 2018 De Groninger gemeenten hebben besloten de GGd te verzelfstandigen. De voorbereidingen zijn hiervoor in 2018 getroffen, waaronder de financiële ontvlechting met de gemeente Groningen.

Naam Eems Dollard Regio (EDR) Vestigingsplaats Nieuwe Schans Verbonden Partijen Grensoverschrijdend samenwerkingsverband in het noordelijk Nederlands- Duits grensgebied. Bestuurlijk belang Op allerlei terreinen contacten in de regio tussen mensen, overheden, ondernemingen en organisaties tot stand te brengen en te versterken. In de E.D.R.-raad is de gemeente Westerwolde vertegenwoordigd met 1 lid. Financieel belang De bijdrage van de gemeente Westerwolde over het jaar 2018 bedraagt op € 3.886.

Financiële kengetallen - Voornemens 2018 Grensoverschrijdende werkgelegenheidsprojecten.

Naam Volkskredietbank Noord-Groningen Vestigingsplaats Appingedam Verbonden Partijen Op zakelijke en sociaal verantwoorde wijze te voorzien in de behoefte aan volkskrediet en financiële hulpverlening. Bestuurlijk belang In het Algemeen Bestuur zijn de deelnemende gemeenten vertegenwoordigd, elk met één lid Financieel belang De bijdrage van de gemeente Westerwolde ter zake van deelneming in de Volkskredietbank over 2018 bedraagt € 102.606,-. Financiële kengetallen Eigen vermogen is 1-1 € 0, eigen vermogen 31-12 is € 0, vreemd vermogen 1-1 € 6.443.143, vreemd vermogen 31-12 € 6.617.241, het resultaat over 2018 is € 0. Realisatie 2018 Er wordt onderzoek gedaan naar een mogelijke uittreding.

99 Concept dd. 28-06-2019 Naam Omgevingsdienst Groningen (ODG) Vestigingsplaats Veendam Verbonden Partijen Alle Groninger gemeenten Bestuurlijk belang De omgevingsdienst Groningen borgt dat de VTH-taken op het gebied van de fysieke leefomgeving kwalitatief op een hoogwaardig niveau worden uitgevoerd. Zij doet dit in opdracht van de gemeenten en de provincie. Financieel belang Over 2018 heeft de gemeente € 447.483 bij gedragen aan de ODG. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 1.739 miljoen, 31-12 € 2.931 miljoen Vreemd vermogen 1-1 € 3.952 miljoen, 31-12 € 2.370 miljoen Realisatie 2018 Per 1 januari 2018 worden de Wabo-taken niet meer afgenomen van de Omgevingsdienst Groningen, maar alleen de basis- en milieutaken.

Naam Centrumregeling beschermd wonen Vestigingsplaats Groningen Verbonden Partijen Alle Groninger gemeenten Bestuurlijk belang intergemeentelijke samenwerking rondom de taken vanuit de beleidsterreinen Beschermd Wonen, “inloop GGZ” en “begeleiding maatschappelijke opvang & vrouwenopvang” Financieel belang Budget van het Rijk gaat rechtstreeks naar de centrumgemeente Groningen Financiële kengetallen De meerjarenraming van Beschermd wonen 2017-2020 laat een geprognosticeerd overschot zien. In het bestuurlijk op overeenstemming gericht overleg is, gebaseerd op het solidariteitsbeginsel, afgesproken dit overschot terug te laten vloeien naar de deelnemende gemeenten. Realisatie 2018 De middelen worden benut om ons lokaal voor te bereiden op de uitvoering van Beschermd wonen en Opvang. Het overschot wordt in 2019 en 2020 lokaal ingezet voor de transformatie conform het Meerjarenprogramma (2015-2019): “Van Beschermd Wonen naar wonen met begeleiding op maat”. In 2019 wordt een subregionaal (Oost-Groningen) plan opgesteld voor de uitvoering van de decentralisatie Beschermd Wonen per 1 januari 2021.

Naam Publiek vervoer Groningen Drenthe) Vestigingsplaats Assen Verbonden Partijen Alle Groninger en Drentse gemeenten Bestuurlijk belang Is het bewerkstelligen van een kwalitatief goede en doelmatige uitvoering door de Bedrijfsvoeringsorganisatie van de uitvoerende taken in het kader van doorontwikkeling en contractmanagement van vervoer in het gebied van de deelnemers. Financieel belang Over 2018 heeft de gemeente € 20.800 bij gedragen aan de gemeenschappelijke regeling.. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 0 miljoen, 31-12 € -/-478 miljoen Vreemd vermogen 1-1 € 0 miljoen, 31-12 € 483 miljoen Realisatie 2018 De gemeenschappelijke regeling is per 1 maart 2018 opgestart.

Naamloze/Besloten Vennootschappen

100 Concept dd. 28-06-2019 Naam NV Bank Nederlandse gemeenten (BNG) Vestigingsplaats Den Haag Verbonden Partijen Nederlandse overheidsinstellingen waaronder alle Nederlandse gemeenten Bestuurlijk belang De NV BNG is de bank van en voor overheden en instellingen voor het maatschappelijke belang. Met gespecialiseerde financiële dienstverlening draagt de BNG bij aan zo laag mogelijke kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger. Daarmee is de bank essentieel voor de publieke taak. Financieel belang Onze gemeente bezit 29.055 aandelen met een nominale waarde van € 68.834. (€ 2,50 per aandeel). Het dividend in 2018 bedraagt € 73.510 (29.055 x 2,53). Financiële kengetallen Gegevens rekening 2018: Eigen vermogen 1-1 € 4.486 mln., 31-12 € 4.991 mln. Vreemd vermogen 1-1 € 135.041 mln., 31-12 € 132.518 Over 2018 realiseerde BNG Bank een nettowinst na belastingen van EUR 337 miljoen (2017: EUR 393 miljoen).

Naam CBL Vennootschap BV Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang De functie van deze vennootschap was de verkopende aandeelhouders van energiebedrijf Essent te vertegenwoordigen als medebeheerder (naast RWE, Essent en Enexis) van het CBL Escrow Fonds en te fungeren als "doorgeefluik" voor betalingen in en uit het CBL Escrow Fonds.

Voor zover na beëindiging van alle CBL’s (CBL: Cross Border Leases) en de betaling uit het CBL Escrow Fonds van de daarmee corresponderende voortijdige beëindigingvergoedingen nog geld was overgebleven in het CBL Escrow Fonds, is het resterende bedrag in de verhouding 50%-50% verdeeld tussen RWE en verkopende aandeelhouders. Financieel belang Met de liquidatie van het CBL Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap. Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.81 BW. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 137.536 / 31-12 € 90.000. Vreemd vermogen 1-1 € 21.460 / 31-12 € 0. Het resultaat na belasting 2018 is -/- € 9.243. Voornemens 2018 Het initieel vermogen in het CBL Escrow Fonds was bij de oprichting van het fonds in 2009, $ 275 mln.

Eind juni 2016 is het CBL Escrow Fonds geliquideerd. Het restantbedrag is volledig uitgekeerd aan de aandeelhouders naar rato van het aandelenbelang in de vennootschap.

Ondanks dat het CBL Escrow fonds in juni 2016 is geliquideerd, dient de vennootschap als gevolg van contractuele verplichtingen nog in stand gehouden te worden. Het bestuur van de vennootschap is in overleg met de andere contractuele partijen om na te gaan wanneer de contractuele verplichtingen voortijdig kunnen worden beëindigd en de vennootschap vervolgens kan worden ontbonden.

De verwachting is dat de vennootschap in 2019 of begin 2020 zal kunnen worden ontbonden en/of zal kunnen fuseren met één van de andere vennootschappen die bij de verkoop van Essent zijn opgericht. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 11 april 2019 zal het

101 Concept dd. 28-06-2019 bestuur van de vennootschap hiervoor een voorstel besluit aan de aandeelhouders voorleggen.

Naam Enexis Holding NV (voorheen NV Essent) Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang Als gevolg van de invoering van de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) in Nederland diende Essent uiterlijk voor 1 januari 2011 gesplitst te worden in een Netwerk en een Productie- en Levering Bedrijf. Essent heeft eind 2007 een herstructurering doorgevoerd waarbij het economisch eigendom de gas- en elektriciteitsnetten binnen de Essent-groep zijn verkocht en overgedragen aan Enexis. De afsplitsing van het netwerkbedrijf vanuit Essent naar haar publieke aandeelhouders is geëffectueerd op 30 juni 2009 via een uitkering in natura. Essent heeft daarmee 100% van de aandelen in de Vennootschap Enexis Holding uitgekeerd aan de aandeelhouders naar rato van hun aandelenbezit. Financieel belang De gemeente bezit 222.642 aandelen met een nominale waarde van € 1 per aandeel. Enexis is financieel gezond. Enexis heeft de Standard & Poor's (S&P) rating A+ (Stable outlook) en bij Moody's Aa3 (stable outlook). De aandeelhouders lopen het risico (een deel van) de boekwaarde ad € 6,2 miljoen te moeten afwaarderen. Het risico voor de aandeelhouders is gering omdat Enexis opereert in een gereguleerde (energie)markt, onder toezicht van de Energiekamer. Daarnaast is het risico gering in relatie tot de (intrinsieke) waarde van Enexis Holding N.V. Financiële kengetallen Gegevens geconsolideerde jaarrapportage per 01-01-2018: Eigen vermogen 01-01 € 3.808 mln., 31-12 € 4.024 mln. Vreemd vermogen 01-01 € 3.860 mln., 31-12 € 3.691mln. Het resultaat na belasting over 2018 is € 243 mln.

102 Concept dd. 28-06-2019 Naam Vordering op Enexis BV Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang Als gevolg van de invoering van de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) in Nederland werd Essent per 30 juni 2009 gesplitst in een netwerkbedrijf (later Enexis) enerzijds en een productie- en leveringsbedrijf (het deel dat verkocht is aan RWE) anderzijds.

Essent heeft eind 2007 een herstructurering doorgevoerd waarbij de economische eigendom van de gas- en elektriciteitsnetten binnen de Essent-groep zijn verkocht en overgedragen aan Enexis tegen de geschatte fair market value. Omdat Enexis destijds over onvoldoende contante middelen beschikte om de koopprijs hiervoor te betalen is deze omgezet in een lening van Essent. In de Wet Onafhankelijk Netbeheer was opgenomen dat er na splitsing geen financiële kruisverbanden mochten bestaan tussen het productie- en leveringsbedrijf (Essent) en het netwerkbedrijf (Enexis). Omdat het op dat moment niet mogelijk was om de lening extern te financieren, is besloten de lening over te dragen aan de verkopende aandeelhouders van Essent. Op het moment van overdracht in 2009 bedroeg de lening € 1,8 miljard. Deze lening is vastgelegd in een lening-overeenkomst bestaande uit vier tranches:

1e Tranche: · Totaalbedrag lening € 450 mln. · Looptijd 3 jaar (tot 30 september 2012) · Rente 3,27% Deze tranche is vervroegd afgelost in januari 2012

2e Tranche: · Totaalbedrag lening € 500 mln. · Looptijd 5 jaar (tot 30 september 2014) · Rente 4,1% Deze tranche is vervroegd afgelost in oktober 2013

3e Tranche: · Totaalbedrag lening € 500 mln. · Looptijd 7 jaar (tot 30 september 2016) · Rente 4,65% Deze tranche is vervroegd afgelost in april 2016

4e Tranche: · Totaalbedrag lening € 350 mln. · Looptijd 10 jaar (tot 30 september 2019) · Rente 7,2% · Op basis van de aanwijzing van de Minister van Economische Zaken is deze tranche van € 350 miljoen, geoormerkt als mogelijke toekomstige conversie naar eigen vermogen.

Op 30 september wordt de jaarlijkse rente over deze tranche uitgekeerd aan de aandeelhouders. Financieel belang Aandelen Vordering op Enexis; nominaal € 48 De aandeelhouders lopen zeer beheerst geachte risico’s op Enexis voor de niet -tijdige betaling van rente en/of aflossing en, in het ergste geval, faillissement van Enexis en voor het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap. Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW.

103 Concept dd. 28-06-2019 Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 27.500 / 31-12 € 2.34. Vreemd vermogen 1-1 € 356 mln, 31-12 € 356 mln. Het financieel resultaat over 2018 na belasting -/- € 11.200. Voornemens Op dit moment resteert alleen nog de lening van de 4e tranche. De 4e tranche mag niet vervroegd worden afgelost. Afhankelijk van het resultaat van een aantal financiële ratio’s zou de 4e tranche eventueel geconverteerd kunnen worden in eigen vermogen. De vennootschap zal eind 2019/begin 2020 kunnen worden ontbonden na de aflossing van de 4e Tranche op 30 september 2019. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 11 april 2019 zal het bestuur van de vennootschap hiervoor een voorstel besluit aan de aandeelhouders voorleggen. De vennootschap zal bij ontbinding een negatief Eigen Vermogen hebben. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 5 april 2018 is besloten een eventueel tekort in het Eigen Vermogen tijdelijk middels een rekening-courant aan te vullen vanuit de andere vennootschappen en dit te verrekenen met een winstuitkering uit deze betreffende vennootschap(pen).

Naam Verkoop Vennootschap BV Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang In het kader van de verkoop in 2009 van Essent aan RWE hebben de Verkopende Aandeelhouders een aantal garanties en vrijwaringen gegeven aan RWE. Het merendeel van deze garanties en vrijwaringen is door de Verkopende Aandeelhouders overgedragen aan Verkoop Vennootschap.

Ter verzekering van de betaling van eventuele schadeclaims heeft RWE bedongen dat een deel van de verkoopopbrengst door de verkopende aandeelhouders gedurende een bepaalde tijd in het General Escrow Fonds werd aangehouden. Financieel belang Met de liquidatie van het General Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap. Het financiële risico is na de liquidatie van het General Escrow Fonds relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 60.000, 31-12 € 112.600. Vreemd vermogen 1-1 € 0, 31-12 € 0. Resultaat over 2018 na belastingen van -/- € 38.000. Realisatie 2018 Het initieel vermogen in het General Escrow Fonds was bij de oprichting van het fonds in 2009, € 800 mln. Eind juni 2016 is het General Escrow Fonds geliquideerd. Het restantbedrag is volledig uitgekeerd aan de aandeelhouders naar rato van het aandelenbelang in de vennootschap.

Ondanks dat het General Escrow fonds in juni 2016 is geliquideerd, dient de vennootschap als gevolg van contractuele verplichtingen nog in stand gehouden te worden. Het bestuur van de vennootschap is in overleg met de andere contractuele partijen om na te gaan wanneer de contractuele verplichtingen voortijdig kunnen worden beëindigd en de vennootschap vervolgens kan worden ontbonden.

104 Concept dd. 28-06-2019 Naam CSV Amsterdam BV (voorheen Claim Staat Vennootschap BV) Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang Op 9 mei 2014 is de naam van Claim Staat Vennootschap B.V. gewijzigd in CSV Amsterdam B.V. De statuten zijn gewijzigd zodat de nieuwe organisatie nu drie doelstellingen vervult: a. namens de verkopende aandeelhouders van Essent een eventuele schadeclaimprocedure voeren tegen de Staat als gevolg van de WON; b. namens de verkopende aandeelhouders van Attero eventuele garantieclaim procedures voeren tegen RECYCLECO BV (hierna Waterland); c. het geven van instructies aan de escrow-agent wat betreft het beheer van het bedrag dat op de escrow-rekening n.a.v. de verkoop van Attero is gestort.

(ad. a) In februari 2008 is Essent, met toestemming van de publieke aandeelhouders, een procedure begonnen tegen de Staat der Nederlanden waarin zij een verklaring voor recht vragen dat bepaalde bepalingen van de Wet Onafhankelijk Netbeheer (WON) onverbindend zijn. Als gevolg van de WON (en de als gevolg daarvan doorgevoerde splitsing tussen het productie- en leveringsbedrijf enerzijds en netwerkbedrijf anderzijds) hebben haar aandeelhouders schade geleden. Vanwege praktische moeilijkheden om de juridische procedure aan de verkopende aandeelhouders van Essent over te dragen, hebben de verkopende aandeelhouders en RWE afgesproken dat de onderliggende (declaratoire) procedure over de vraag of (delen van) de WON onverbindend zijn, ook na afronding van de transactie met RWE, door Essent zal worden gevoerd. De verkopende aandeelhouders en RWE zijn verder overeengekomen dat de eventuele schadevergoedingsvordering van Essent op de Staat der Nederlanden die zou kunnen ontstaan als de rechter inderdaad van oordeel is dat (delen van) de WON onverbindend is, wordt gecedeerd aan de verkopende aandeelhouders (en dus niet achterblijft bij Essent), die deze vordering gebundeld zullen gaan houden via de deelneming (de Claim Staat Vennootschap B.V.).

De WON leidde er toe dat het productie- en leveringsbedrijf enerzijds en het netwerkbedrijf anderzijds gesplitst moesten worden. De Rechtbank te 's- Gravenhage heeft de vordering van Essent in eerste instantie afgewezen. Essent is tegen deze uitspraak in hoger beroep gegaan. In juni 2010 heeft het Gerechtshof in Den Haag de WON onverbindend verklaard. De Staat is tegen de uitspraak in cassatie gegaan bij de Hoge Raad. De Hoge Raad heeft pre justitiële vragen gesteld aan het Europese Hof van Justitie. Het Europese Hof van Justitie heeft een reactie gegeven aan de Hoge Raad een uitspraak doen. De Hoge Raad heeft na reactie van het Europese Hof op 26 juni 2015 jl uitspraak gedaan. De Hoge Raad heeft besloten dat de Splitsingswet niet in strijd is met het recht van de Europese Unie. Met deze uitspraak van de Hoge Raad zijn de vorderingen van Essent op de Staat definitief afgewezen. Voor de vennootschap is de procedure daarmee geëindigd.

(ad. b) In het kader van de verkoop van Attero aan Waterland hebben de verkopende aandeelhouders van Attero een aantal garanties en vrijwaringen gegeven aan Waterland. Het merendeel van deze garanties en vrijwaringen is door de verkopende aandeelhouders overgedragen aan CSV Amsterdam B.V. Ter verzekering van de betaling van eventuele

105 Concept dd. 28-06-2019 schadeclaims heeft Waterland bedongen dat een deel van de verkoopopbrengst, zijnde € 13,5 miljoen, door de verkopende aandeelhouders gedurende een bepaalde tijd op een escrow-rekening wordt aangehouden. Buiten het bedrag dat op deze rekening zal worden gehouden, zijn de verkopende aandeelhouders niet aansprakelijk voor inbreuken op garanties en vrijwaringen.

Waterland heeft op 22 mei 2015 een claim van ten minste € 9,5 miljoen ingediend bij de CSV Amsterdam B.V. Vanwege die claim, diende - conform de afspraken vastgelegd in de koopovereenkomst - het gehele in escrow geplaatste bedrag ter beschikking te blijven ter afwikkeling van deze claim. De contractuele beoogde verlaging per 27 mei 2015 van het escrow bedrag (lees: betaling door de notaris van € 9,5 miljoen aan de CSV Amsterdam B.V. en daarmee aan de verkopende aandeelhouders) heeft daarom niet plaatsgevonden. In juni 2016 is een compromis bereikt tussen Waterland en de vennootschap voor een bedrag van € 5.464.217 over de belastingclaims tot en met de periode waarin Attero integraal onderdeel, als Essent Milieu, uitmaakte van de Essent-organisatie. Het bedrag is betaald uit het escrow fonds van € 13,5 miljoen. Daarnaast is door Attero een bedrag betaald aan de vennootschap van € 3.406.063 voor de (eventuele) belastingteruggaven over deze periode. Het bedrag is toegevoegd aan de overige reserves van de vennootschap en in 2016 voor een groot deel uitgekeerd aan de aandeelhouders naar rato van het aandelenbelang.

(ad. c) Het resterend vermogen op de escrow-rekening is € 8.035.783,- . De escrow-rekening wordt aangehouden bij de notaris. De verkopende aandeelhouders en Waterland zijn niet zonder meer gerechtigd tot het voornoemde bij een notaris in escrow gestorte bedrag. De verkopende aandeelhouders en Waterland hebben enkel een voorwaardelijke aanspraak op dat bedrag. Zodra aan de in de escrow overeenkomst opgenomen voorwaarden is voldaan, zal de notaris het desbetreffende bedrag betalen aan hetzij de CSV Amsterdam B.V. (ten gunste van de verkopende aandeelhouders van Attero), hetzij aan Waterland. Het in escrow gestorte bedrag maakt geen onderdeel van de balans van CSV Amsterdam B.V. Financieel belang Het financiële risico is beperkt tot eventuele claims van Waterland als gevolg van garanties en vrijwaringen die door de verkopende aandeelhouders zijn afgegeven tot het bedrag van € 8.035.783,- die nog resteert op de escrow-rekening en voor het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap. Daarnaast is het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders relatief gering en beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 20.000), art 2.:81 BW. Financiële kengetallen Eigen vermogen 1-1 € 500 mln, 31-12 € 748.894 Vreemd vermogen 1-1 € 0, 31-12 € 68.083. Het financieel resultaat 2018 na belasting is -/- € 150.804 Voornemens 2018 De looptijd van deze vennootschap is afhankelijk van de periode dat claims worden afgewikkeld.Eventuele claims kunnen door Waterland tot 5 jaar na completion (mei 2019) worden ingediend. Na afwikkeling van deze eventuele claims van Waterland zal de escrow- rekening kunnen worden opgeheven en het restant op deze rekening kunnen worden uitgekeerd aan de aandeelhouders naar rato van het aandelenbelang. De verwachting is dat de vennootschap in 2019 of begin 2020 zal kunnen worden ontbonden. Echter is er een dispuut tussen de vennootschap en Waterland/Attero over een belastingteruggave over het boekjaar 2011. De vennootschap is van

106 Concept dd. 28-06-2019 mening dat zij recht heeft op doorbetaling van de belastingteruggave en Waterland/Attero is van mening dat de teruggave verrekend moet worden met de belasting die vervolgens later weer wordt geheven. Echter heeft deze belastingheffing betrekking op een jaar na verkoopdatum. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 11 april 2019 zal het bestuur van de vennootschap een voorstel besluit aan de aandeelhouders voorleggen om eventueel een arbitrageprocedure te starten.

Naam Publiek Belang Elektriciteitsproductie BV Vestigingsplaats ‘s – Hertogenbosch Verbonden Partijen 6 provincies en + 100 gemeenten Bestuurlijk belang Onderdeel van Essent in 2009 bij de verkoop aan RWE, was het 50% aandeel in N.V. Elektriciteit Productiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ), o.a. eigenaar van de kerncentrale in Borssele.

Het bedrijf Delta N.V. (destijds 50% aandeelhouder, nu 70% aandeelhouder) heeft de verkoop van dit bedrijfsonderdeel van Essent aan RWE in 2009 bij de rechter aangevochten. Als consequentie op deze gerechtelijke procedure is in 2009 het 50% belang van Essent in EPZ tijdelijk ondergebracht bij Publiek Belang Elektriciteitsproductie B.V. (PBE).

In 2010 is op gezamenlijk initiatief van de aandeelhouders van PBE en de provincie Zeeland als belangrijkste aandeelhouder van Delta N.V. een bemiddelingstraject gestart om het geschil tussen partijen op te lossen. In 2011 is dit bemiddelingstraject succesvol afgerond. Op 30 september 2011 is, 2 jaar na de verkoop van de aandelen Essent, het 50% belang in EPZ alsnog geleverd aan RWE.

PBE blijft bestaan met een beperkt takenpakket. PBE zal de zaken afwikkelen die uit de verkoop voortkomen. Daarnaast is PBE verplichtingen aangegaan in het kader van het Convenant Borging Publiek Belang Kerncentrale Borssele uit 2009. Hiermee is een termijn van 8 jaar na verkoop gemoeid.

Na een statutenwijziging in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 14 december 2011 is de inrichting van PBE aangepast naar de status van een SPV, vergelijkbaar met o.a. Verkoop Vennootschap B.V.

Conform de koopovereenkomst kon RWE tot uiterlijk 30 september 2015 potentiële claims indienen ten laste van het General Escrow Fonds (zie Verkoop Vennootschap B.V.). RWE had op 30 september 2015 geen potentiële claims ingediend m.b.t. verkoop van het 50% belang in EPZ. Het General Escrow Fonds is in juli 2016 geliquideerd en uitgekeerd aan de aandeelhouders. Financieel belang Met de liquidatie van het General Escrow Fonds is alleen nog sprake van een risico en daarmee aansprakelijkheid voor de verkopende aandeelhouders ter hoogte van het bedrag dat als werkkapitaal wordt aangehouden in de vennootschap. Het risico en daarmee de aansprakelijkheid voor de aandeelhouders beperkt tot de hoogte van het nominale aandelenkapitaal van deze vennootschap (totaalbedrag € 1.496.822) (art 2.:81 BW). Financiële kengetallen Gegevens begroting 2018: Eigen vermogen 1-1 € 1,6 mln., 31-12 € 1,6 mln. Vreemd vermogen 1-1 € 0, 31-12 € 22.928. Het financieel resultaat 2018 na belasting is -/- € 14.721. Voornemens Ondanks dat het General Escrow fonds in juni 2016 is geliquideerd, dient de vennootschap als gevolg van contractuele verplichtingen nog in stand gehouden te worden. Het bestuur van de vennootschap is in overleg met de andere contractuele partijen om na te gaan wanneer de contractuele verplichtingen voortijdig kunnen worden beëindigd en de vennootschap

107 Concept dd. 28-06-2019 vervolgens kan worden ontbonden. De verwachting is dat de vennootschap in 2019 of begin 2020 zal kunnen worden ontbonden en/of zal kunnen fuseren met één van de andere vennootschappen die bij de verkoop van Essent zijn opgericht. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 11 april 2019 zal het bestuur van de vennootschap hiervoor een voorstel besluit aan de aandeelhouders voorleggen.

Naam N.V. Waterbedrijf Groningen Vestigingsplaats Groningen Verbonden Partijen Alle Groninger gemeenten en de provincie Groningen Bestuurlijk belang Zorg voor duurzame beschikbaarheid van schoon drinkwater tegen een maatschappelijk verantwoord en een zo laag mogelijk kostendekkend tarief. Financieel belang Onze gemeente bezit 11 aandelen met een nominale waarde van € 5.500 (€ 500 per aandeel). Er wordt geen dividend uitgekeerd, eventuele winsten worden toegevoegd aan de overige reserves van het Waterbedrijf.

Naam Schier B.V. Vestigingsplaats Wedde Verbonden Partijen De gemeente Westerwolde Bestuurlijk belang De gemeente Westerwolde is 100% aandeelhouder. Het bestuur wordt gevormd door de gemeente Westerwolde, die één wethouder gemachtigd heeft. Financieel belang Onze gemeente bezit 18.001 aandelen a € 1 per aandeel.

Naam GRID N.V. Vestigingsplaats Scheemda Verbonden Partijen De aandeelhouders zijn de gemeenschappelijke regeling de Kompanjie, Oldambt en Westerwolde. Bestuurlijk belang Het bestuur van de NV is opgedragen aan een directie onder toezicht van de raad van commissarissen bestaande uit drie leden Financieel belang Onze gemeente bezit 20% van de aandelen (€ 9.000) van € 1 nominaal. Naast dit bezit, zijn door het inbrengen van de activa ad. € 194.000 agio- aandelen tegen het zelfde bedrag ingebracht. Onze bijdrage aan GRID voor het jaar 2018 bedraagt € 755.300 (excl btw).

Stichtingen en verenigingen Stichtingen en vereniging zijn ook vormen van privaatrechtelijke deelnemingen. In een aantal verenigingen en stichtingen heeft de gemeente bestuursdeelname en ook een financiële verbondenheid. Te weten in de:  Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)

 Vereniging Groningse gemeenten (VGG)

Daarnaast zijn er ook een aantal stichtingen, waarin de gemeente deelneemt.  Stichting Centrum voor de Kunsten Zuid Groningen Kunstenschool ZG (de huidige naam) is jaren geleden vanuit een Gemeenschappelijke Regeling verzelfstandigd. De gemeente heeft (volgens mij) geen bestuurlijk belang meer binnen deze stichting. Er is dus geen sprake van een verbonden partij. Het financieel belang betreft een jaarlijkse subsidie.  Stichting Bedrijvenpark Zuid-Groningen  Stichting Openbaar Onderwijs Oost Groningen SOOOG is jaren geleden ontstaan vanuit het samengaan van enkele gemeentelijke openbaar

108 Concept dd. 28-06-2019 onderwijsorganisaties. SOOOG heeft een zelfstandige Raad van Toezicht. Er is geen sprake van bestuurlijk belang. De gemeente draagt ook niet financieel bij aan de stichting.  Stichting Openbare Bibliotheken Oldambt. Deze stichting bestaat niet meer. Deze zal zijn opgegaan in Stichting Biblionet. Binnen Biblionet heeft de gemeente geen bestuurlijk belang en daarom is er geen sprake van een verbonden partij. De gemeente heeft wel een subsidierelatie met Biblionet.

Naam Bedrijvenpark Zuid-Groningen Vestigingsplaats Sellingen Verbonden Partijen Gemeente Stadskanaal en Gemeente Westerwolde Bestuurlijk belang Ontwikkelen werkgelegenheid door middel van exploitatie bedrijventerrein Financieel belang Exploitatie fase 1 is met winst afgerond. Financiële kengetallen - Voornemens 2018 De stichting wordt "slapende" gehouden.

Naam Agenda voor de Veenkoloniën Vestigingsplaats Stadskanaal Verbonden Partijen Gemeenten Veendam, Pekela, Stadskanaal, Westerwolde, Borger-Odoorn, Aa en Hunze en Emmen, de waterschappen Hunze en Aa’s en Velt en Vecht en de provincies Groningen en Drenthe Bestuurlijk belang Het verbeteren van de sociaaleconomische ontwikkeling van de Veenkoloniën. Financieel belang De bijdrage in de kosten van het projectbureau en de proceskosten voor 2018 bedroeg € 5.000.

109 Concept dd. 28-06-2019 Grondbeleid

Algemeen

Om het grondbeleid in de gemeente Westerwolde gestalte te geven is een Nota Grondbeleid in ontwikkeling. Hierin zijn verschillende door de raad gestelde aandachtspunten geïmplementeerd. De Nota grondbeleid geeft inzicht in welke rol de gemeente in welke situatie kan vervullen en welke instrumenten kunnen worden ingezet. De Nota Grondbeleid is in voorbereiding en zal naar verwachting in 2019 aan de gemeenteraad ter vaststelling worden aangeboden. Deze nota geeft aan welke instrumenten kunnen worden ingezet voor het behalen van de doelstellingen van de gemeente bij de invullingen en ontwikkeling van de fysieke leefomgeving Tevens zal de (wettelijk voorgeschreven) wijze van bekostiging en kostenverhaal van bepaalde (plan-)ontwikkelingen worden opgenomen, waarmee wordt aangesloten op de “Financiele verordening gemeente Westerwolde 2018”. De gemeentelijke bezittingen (gronden) worden in functie herijkt. Zo zijn bijvoorbeeld strategische bezittingen vanuit het verleden nu mogelijk niet meer strategisch bezit. Het komende jaar wordt een koppeling gelegd tussen het gemeentelijke vastgoed en de gemeentelijke grondbezittingen om totaalbeeld te krijgen van alle gemeentelijke gronden (bebouwd en onbebouwd). Belangrijke punten die in deze Nota aandacht hebben gekregen:  Richtlijnen hoe om kan worden gegaan met de bezittingen (gronden) van de gemeente, rekening houdend met het voormalig Woonplan en Nota Instappen in de Ruimte;  Aangeven hoe een actief en slagvaardig grondbeleid kan worden gevoerd als het gaat om voor de gemeente van belang zijnde strategische grondaankopen;  Faciliterend zijn, waarbij het bestemmingsplan en het voormalig Woonplan instrumenten zijn die hierbij een rol spelen;  Samenwerkingsvormen met andere gemeenten en wooncorporaties op het gebied van de volkshuisvesting en ontwikkeling van bedrijfslocaties;  Samenwerking met projectontwikkelaars;  Bestaande eigendommen (gebouwen en gronden )verkopen die geen relevantie hebben voor de toekomstige ontwikkelingen.

Financiële positie Op het bedrijventerrein ’t Heem te Ter Apel is nog één kavel te koop. Voor de kavels van het bedrijventerrein “Sellingen Dorp”, waar een combinatie van wonen en werken tot de mogelijkheden behoort, is belangstelling getoond. In 2019 zal duidelijk worden of belangstelling tot koop zal leiden. Op het bedrijventerrein ’t Heem te Ter Apel is nog één kavel te koop. De kavels van het bedrijventerrein “Sellingen Dorp”, waar een combinatie van wonen en werken tot de mogelijkheden behoort zijn momenteel te koop. Vooralsnog is er geen belangstelling.

Tussentijdse winstneming Gelet op de huidige situatie m.bt. de grondexploitatie -er is geen activiteit- is van winstneming geen sprake.

Bestemmingsreserve grondzaken In de Nota Reserves en Voorzieningen (raad 18 dec. 2018) is onder andere aangegeven dat het komend jaar de bestemmingsreserves voor “ bestemmingsplandorpen” en “bestemmingsplan buitengebied” in zijn geheel en de bestemmingsreserve “grondzaken” ten dele wordt samengevoegd in de bestemmingsreserve “Omgevingswet”. Van de bestaande bestemmingsreserve zal € 100.000 resteren als bestemmingsreserve “grondzaken”.

De bestemmingsreserve Grondzaken is ingesteld om negatieve exploitatieresultaten en risico’s zoals waardevermindering van gronden op te vangen. Daarnaast is het de bedoeling de reserve aan te

110 Concept dd. 28-06-2019 wenden voor het adequaat inspelen op ontwikkelingen op het gebied van de ruimtelijke ordening. De reserve is opgebouwd door stortingen van de positieve exploitatieresultaten van afgesloten grondexploitaties en de jaarlijkse toevoeging van de rente.

De stand van de reserve Grondzaken bedraagt per 1-1-2018 € 853.326 Toevoeging 2018 € - Rente 2018 € - +/+ Onttrekking 2018 t.g.v. de nieuwe bestemmingsreserve Omgevingswet € 753.326 -/- Stand per 31 december 2018 € 100.000

Voorraad gronden Binnen de gemeente zijn de volgende gronden nog in exploitatie:

Kavels Sellingen Dorp De kavels van het bedrijventerrein “Sellingen Dorp”, waar een combinatie van wonen en werken tot de mogelijkheden behoort, zijn momenteel te koop. Ultimo 2018 bedraagt de waarde van het complex (13.960 m2) na aftrek van de voorziening (€ 160.000) € 42.000 (circa € 3 p/m²).

Blijham Het betreft hier de gronden ‘Blouw’ in het centrum van Blijham. Op deze gronden is een appartementencomplex gerealiseerd door de aannemer die de gronden gekocht heeft. Op basis van een ABC-contract is de aannemer bij verkoop van de appartementen en kavels verplicht een contractuele bijdrage aan de gemeente te betalen. Inmiddels zijn voor alle appartementen de bijdragen van de aannemer ontvangen. Voor de afronding van de exploitatie dient nog de verkoop van een tweetal kavels afgewacht te worden. Met de verwachte opbrengst van € 74.000 minus de exploitatielasten, wordt verwacht met een gesloten balans te kunnen rekenen.

Geactualiseerde exploitatieopzet: Netto investeringen in grondexploitatie per eind 2018 € 63.000 af: geraamde opbrengst ABC-levering 2 kavels a € 37.000 € 74.000 bij: raming kosten onvoorzien € 11.000 Geraamde resultaat na afronding project € -

Overige (mogelijk) te ontwikkelen en te verkopen gronden Naast bovenvermelde percelen bezit de gemeente nog een aantal gronden die in ontwikkeling genomen kunnen worden:

Kavels Ter Apelkanaal Een tweetal percelen grond in Ter Apelkanaal worden te zijner tijd voor de realisering van de tweede fase van het Bedrijventerrein Zuid Groningen aan de Stichting Bedrijventerrein Zuid-Groningen overgedragen (groot ca 281.952 m2). De kosten van aankoop inclusief bijkomende kosten (rentelasten, waterschapslasten, kosten planontwikkeling, kosten bestemmingsplan etc.) bedragen ultimo 2018 € 3.424.000. Hier staat een voorziening in verband met mogelijke verliezen tegenover van € 1.732.000. De netto balanswaarde bedraagt per 31-12-2018 € 1.692.000 (281.952 m² á € 6). De betreffende kavels zijn in de balans opgenomen onder de Materiele vaste activa met een economisch nut en categorie gronden en terreinen (zie pagina 155).

Kavels centrum Bellingwolde. De gemeente bezit in het centrum van Bellingwolde een twaalftal kavels die bouwrijp zijn en waarop eventueel zorgwoningen gebouwd kunnen worden.

111 Concept dd. 28-06-2019 Perceel ‘voormalige gymzaal’ te Blijham

Er liggen twee kavels die nog steeds in de verkoop zijn. De verlaagde prijs heeft nog niet tot de gewenste verkoop geleid.

Perceel terrein voormalige palletfabriek te Blijham Het betreft hier het perceel grond van 2.480 m2 aan de Schoollaan 24a te Blijham. Deze is in 2003 door de gemeente aangekocht. Op dit perceel doen zich het probleem voor van een bodemverontreiniging. De omvang hiervan is onbekend. Bij de ontwikkeling van dit perceel zijn de kosten van sloop, grondaanvulling en bodemsanering in de grondexploitatie meegenomen. De sanering is in 2016 uitgevoerd en afgerond. Hierin worden ook de tot nu toe gemaakte kosten van sloop en grondaanvulling opgenomen. Voor deze bouwkavels is inmiddels concreet belangstelling getoond.

Overige kavels en gronden De gemeente bezit een aantal percelen grond verspreid over de gemeente. Er zal een heroverweging plaatsvinden over wat met deze percelen grond gedaan moet worden.

112 Concept dd. 28-06-2019

113 Concept dd. 28-06-2019

JAARREKENING 2018

114 Concept dd. 28-06-2019 Het overzicht van baten en lasten

Omschrijving Realisatie Primitieve begroting 2017 2018 Baten Lasten Saldo Baten Lasten Saldo Programma 1 Veiligheid - - - 98.042 2.302.151 (2.204.109) 2 Openbaar gebied - - - 59.662 5.696.814 (5.637.152) 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid - - - 32.850 975.041 (942.191) 4 Onderwijs - - - 6.590.744 9.637.905 (3.047.161) 5 Sport, cultuur en recreatie - - - 359.620 3.587.737 (3.228.117) 6 Sociaal domein - - - 8.417.444 38.285.396 (29.867.952) 7 Milieu en gezondheid - - - 6.360.576 6.721.106 (360.530) 8 Wonen - - - 418.353 1.151.120 (732.767) 9 Inwoners en bestuur - - - 772.613 2.212.099 (1.439.486)

Subtotaal programma's (A) - - - 23.109.904 70.569.369 (47.459.465)

Algemene dekkingsmiddelen Lokale heffingen - - - 5.206.053 - 5.206.053 Algemene uitkeringen - - - 51.166.657 17.896 51.148.761 Dividend - - - 203.939 - 203.939 Saldo financieringsfunctie - - - 143.510 (109.061) 252.571 Overige algemene dekkingsmiddelen ------

Subtotaal algemene dekkingsmiddelen (B) - - - 56.720.159 (91.165) 56.811.324

Onvoorzien, Overhead en VpB Onvoorziene uitgaven - - - - 179.350 (179.350) Overhead - - - 21.000 7.400.044 (7.379.044) Vennootschapsbelasting ------

Subtotaal overhead en VpB (D) - - - 21.000 7.579.394 (7.558.394)

Gerealiseerd totaal baten en lasten (A+B+C+D=E) - - - 79.851.063 78.057.598 1.793.465

Toevoeging/onttrekking aan reserves 1 Veiligheid ------2 Openbaar gebied - - - 68.182 - 68.182 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid - - - 71.138 75.979 (4.841) 4 Onderwijs - - - 143.271 - 143.271 5 Sport, cultuur en recreatie - - - 101.647 286.299 (184.652) 6 Sociaal domein - - - 691.561 - 691.561 7 Milieu en gezondheid ------8 Wonen - - - 125.035 2.555.492 (2.430.457) 9 Inwoners en bestuur - - - 16.005 - 16.005

Subtotaal mutaties reserves (F) - - - 1.216.839 2.917.770 (1.700.931)

Gerealiseerd resultaat (E+F=G) - - - 81.067.902 80.975.368 92.534

115 Concept dd. 28-06-2019

Omschrijving Begroting Realisatie ná wijziging 2018 2018 Baten Lasten Saldo Baten Lasten Saldo Programma 1 Veiligheid 103.042 2.330.355 (2.227.313) 106.080 2.239.662 (2.133.582) 2 Openbaar gebied 59.662 6.608.626 (6.548.964) 99.891 5.791.852 (5.691.961) 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid 32.850 1.107.341 (1.074.491) 25.599 994.014 (968.415) 4 Onderwijs 6.101.604 8.724.741 (2.623.137) 7.146.524 9.090.327 (1.943.803) 5 Sport, cultuur en recreatie 359.620 3.724.259 (3.364.639) 418.979 3.654.935 (3.235.956) 6 Sociaal domein 8.400.023 40.223.228 (31.823.205) 9.592.078 42.158.449 (32.566.371) 7 Milieu en gezondheid 6.242.776 6.422.842 (180.066) 6.323.651 6.450.284 (126.633) 8 Wonen 1.299.563 2.015.151 (715.588) 1.866.513 1.962.819 (96.306) 9 Inwoners en bestuur 770.613 4.728.214 (3.957.601) 2.743.767 7.448.279 (4.704.512)

Subtotaal programma's (A) 23.369.753 75.884.757 (52.515.004) 28.323.082 79.790.621 (51.467.539)

Algemene dekkingsmiddelen Lokale heffingen 5.206.053 - 5.206.053 5.108.742 - 5.108.742 Algemene uitkeringen 53.139.293 17.896 53.121.397 53.200.889 9.651 53.191.238 Dividend 203.939 - 203.939 255.048 - 255.048 Saldo financieringsfunctie 143.510 (109.061) 252.571 164.505 (79.622) 244.127 Overige algemene dekkingsmiddelen ------

Subtotaal algemene dekkingsmiddelen (B) 58.692.795 (91.165) 58.783.960 58.729.184 (69.971) 58.799.155

Onvoorzien, Overhead en VpB Onvoorziene uitgaven - (92.534) 92.534 - - - Overhead 21.002 8.045.729 (8.024.727) 120.875 8.008.680 (7.887.805) Vennootschapsbelasting ------

Subtotaal onvoorzien (C) 21.002 7.953.195 (7.932.193) 120.875 8.008.680 (7.887.805)

Gerealiseerd totaal baten en lasten (A+B+C+D=E) 82.083.550 83.746.787 (1.663.237) 87.173.141 87.729.330 (556.189)

Toevoeging/onttrekking aan reserves 1 Veiligheid 24.204 - 24.204 11.663 - 11.663 2 Openbaar gebied 1.451.201 632.500 818.701 1.019.338 651.585 367.753 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid 172.110 - 172.110 75.355 - 75.355 4 Onderwijs 138.511 606.107 (467.596) 9.320 976.810 (967.490) 5 Sport, cultuur en recreatie 1.614.780 1.480.000 134.780 1.720.708 1.480.000 240.708 6 Sociaal domein 804.881 279.417 525.464 784.719 279.417 505.302 7 Milieu en gezondheid - - - 91.916 - 91.916 8 Wonen 483.596 300.000 183.596 223.277 580.287 (357.010) 9 Inwoners en bestuur 26.148.053 25.876.075 271.978 27.270.717 27.101.724 168.993

Subtotaal mutaties reserves (F) 30.837.336 29.174.099 1.663.237 31.207.013 31.069.823 137.190

Gerealiseerd resultaat (E+F=G) 112.920.886 112.920.886 - 118.380.154 118.799.153 (418.999)

116 Concept dd. 28-06-2019 De toelichting op het overzicht van baten en lasten

1. Analyse van de afwijkingen tussen begroting ná wijziging en de jaarstukken

De onderstaande tabellen geven de baten en lasten van de programma’s weer, zowel vóór als ná de mutaties in de reserves. Conform de financiële verordening worden afwijkingen t.o.v. de begroting ná wijziging op taakveld groter dan € 25.000 toegelicht.

Programma 1 - Veiligheid

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Crisisbeheersing en brandweer - 39.500 39.500 39.378 (122) N Openbare orde en veiligheid - 58.542 63.542 66.702 3.160 V Totale baten - 98.042 103.042 106.080 3.038 V Lasten Crisisbeheersing en brandweer - 1.902.520 1.902.520 1.809.557 92.963 V Openbare orde en veiligheid - 399.631 427.835 430.105 (2.270) N Totale lasten - 2.302.151 2.330.355 2.239.662 90.693 V

Resultaat programma 1 vóór bestemming - (2.204.109) (2.227.313) (2.133.582) 93.731 V Onttrekkingen aan reserves - - 24.204 11.663 (12.541) N Stortingen in reserves - - - - - Resultaat programma 1 ná bestemming - (2.204.109) (2.203.109) (2.121.919) 81.190 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 81.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld - Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Crisisbeheersing en brandweer € 93.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Het incidentele voordeel op de lasten wordt veroorzaakt door een afrekening uit 2017 en de effecten van de herijking verdeelsleutels die in 2018 per saldo een voordeel opleveren van € 33.000. De afrekening over 2018 bedraagt € 59.000 voordelig.

117 Concept dd. 28-06-2019 Programma 2 – Openbaar gebied

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Verkeer, wegen en water - 41.233 41.233 80.732 39.499 V Openbaar groen - 18.429 18.429 19.159 730 V Totale baten - 59.662 59.662 99.891 40.229 V Lasten Verkeer, wegen en water - 2.788.021 3.602.988 2.842.212 760.776 V Openbaar groen - 2.908.793 3.005.638 2.949.640 55.998 V Totale lasten - 5.696.814 6.608.626 5.791.852 816.774 V

Resultaat programma 2 vóór bestemming - (5.637.152) (6.548.964) (5.691.961) 857.003 V Onttrekkingen aan reserves - 68.182 1.451.201 1.019.338 (431.863) N Stortingen in reserves - - 632.500 651.585 (19.085) N Resultaat programma 2 ná bestemming - (5.568.970) (5.730.263) (5.324.208) 406.055 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 406.000 voordelig. Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld - Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Verkeer, wegen en water € 39.000 Voordeel Ja Toelichting: Dit voordeel is voornamelijk ontstaan doordat er is een (niet begrote) subsidie van € 25.000 is ontvangen voor het project “automaatje”. Ook is een eerder ontvangen subsidiebedrag “duurzaam veilig” ad. € 11.000 dit jaar ingezet voor het uitvoeren van verkeerstellingen t.b.v. het gemeentelijk verkeers- en vervoersplan.

Taakveld - Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Verkeer, wegen en water € 761.000 Voordeel Ja Toelichting: Voordelen: Voor een bedrag van € 322.000 is de uitvoering van achterstallig onderhoud uit nota OOR nog niet uitgevoerd en doorgeschoven naar 2019. Deze lagere kosten hebben geen effect op het rekeningresultaat omdat ook de onttrekking uit de reserves voor een evenredig bedrag niet heeft plaatsgehad. Zie hieronder bij “reserves”. Een begroot bedrag voor wegonderhoud van € 59.000 is niet uitgevoerd omdat al eerder is besloten dit bedrag in te zetten voor het nog lopende project “GRP Zuider/Noorderstraat” Bellingwolde. De kapitaallasten zijn voor een bedrag van € 83.000 lager omdat de desbetreffende projecten óf nog niet zijn afgerond óf voordeliger zijn uitgevallen dan verwacht. Hierdoor zijn ook de begrote rentelasten op investeringen lager dan begroot en wel voor een bedrag van € 11.000 . Er is vertraging opgetreden in het reguliere onderhoud aan bruggen waardoor er een voordeel is van € 189.000 . Voor een bedrag van € 177.000 zijn opdrachten wel al aanbesteed op de balansdatum; voor dat bedrag wordt verzocht het budget over te hevelen naar het begrotingsjaar 2019. De energielasten voor openbare verlichting zijn € 38.000 lager door het aanbrengen van energiezuinige armaturen en door het weghalen van verlichting op sommige plaatsen. De begroting 2019 is op dit punt al aangepast. Ook zijn de onderhoudskosten voor openbare verlichting € 12.000 lager. Verder is in totaal € 83.000 minder uitgegeven aan wat kleinere posten. Nadelen: Er zijn kosten gemaakt ten bedrage van € 36.000 voor het project “automaatje” en voor de uitgevoerde verkeerstellingen; voor hetzelfde bedrag is subsidie van de provincie en het OV-bureau ontvangen.

118 Concept dd. 28-06-2019 Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Openbaar groen € 56.000 Voordeel Nee Toelichting: Lagere kosten voor het inzamelen en verwerken van organisch afval hebben een voordeel van € 12.000 opgeleverd. Verder zijn de waterschapslasten voor de gronden in de openbare ruimte € 7.000 lager uitgevallen dan begroot. Het restant van het voordelige saldo, ongeveer € 37.000, is vooral ontstaan doordat in het eerste jaar na de fusie van beide gemeenten behoedzaam is omgegaan met het uitgeven van geld voor het uitbesteden van werk, aankoop van plantmateriaal en huur van materieel. Inzicht in de beschikbare budgetten heeft toch enige gewenningstijd gekost wat het plannen van de werkzaamheden lastig maakte. Inmiddels is dit inzicht er wel en wordt veel meer planmatig gewerkt.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 432.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: De reservemutaties hebben allen betrekking op het taakveld “wegen, verkeer en water”.

De navolgende onttrekkingen uit reserves hebben (deels) niet plaatsgehad omdat de projecten (deels) nog niet zijn uitgevoerd. De gemaakte kosten zijn daarom lager dan begroot, waarmee ook de onttrekkingen uit de reserves evenredig lager zijn.  Achterstallig onderhoud uitvoeringsplannen nota OOR: € 322.000;  Wegonderhoud, ingezet voor GRP Zuider/Noorderstraat Bellingwolde: € 59.000;  Kapitaallasten voor geactiveerde investeringen (uit gebonden reserves): € 83.000.

Naast deze nadelen (totaal € 464.000) is er een voordeel van € 19.000 doordat eerder gedane stortingen in gebonden reserves, die dienen ter dekking van kapitaallasten, vrijvallen ten gunste van het rekeningresultaat omdat deze kredieten met een voordeel zijn afgesloten.

119 Concept dd. 28-06-2019 Programma 3 – Bedrijvigheid en duurzaamheid

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Fysieke bedrijfsinfrastructuur - - - 465 465 V Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen - 32.850 32.850 25.134 (7.716) N Economische promotie - - - - - Totale baten - 32.850 32.850 25.599 (7.251) N Lasten Fysieke bedrijfsinfrastructuur - 64.994 70.394 62.764 7.630 V Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen - 53.411 63.240 51.123 12.117 V Economische promotie - 856.636 973.707 880.127 93.580 V Totale lasten - 975.041 1.107.341 994.014 113.327 V

Resultaat programma 3 vóór bestemming - (942.191) (1.074.491) (968.415) 106.076 V Onttrekkingen aan reserves - 71.138 172.110 75.355 (96.755) N Stortingen in reserves - 75.979 - - - Resultaat programma 3 ná bestemming - (947.032) (902.381) (893.060) 9.321 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 9.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Economische promotie € 94.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel ten opzichte van de begroting wordt met name veroorzaakt door twee projecten. Het project recreatieve voorzieningen Renneborg - ter Walslage is van start gegaan in 2019. Van het begrote bedrag is nog niets uitgegeven (€ 68.000 voordeel). Daarnaast is de bijdrage aan de provincie voor het project Pronkjewailpad nog niet betaald. Het project Pronkjewailpad zal in 2019 worden uitgevoerd. Het voordeel ten opzichte van de begroting bedraagt € 33.000. Hiertegenover staat eenzelfde nadeel als gevolg van een lagere onttrekking uit de reserves.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 97.000 Nadeel Ja Toelichting: Zie Taakveld - Lasten.

120 Concept dd. 28-06-2019 Programma 4 - Onderwijs

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Openbaar basisonderwijs - 5.093.690 5.310.690 6.143.620 832.930 V Onderwijshuisvesting - 36.016 36.016 101.260 65.244 V Onderwijsbeleid en leerlingenzaken - 1.461.038 754.898 901.644 146.746 V Totale baten - 6.590.744 6.101.604 7.146.524 1.044.920 V Lasten Openbaar basisonderwijs - 5.355.105 5.171.254 5.833.843 (662.589) N Onderwijshuisvesting - 1.520.537 1.520.537 1.132.590 387.947 V Onderwijsbeleid en leerlingenzaken - 2.762.263 2.032.950 2.123.894 (90.944) N Totale lasten - 9.637.905 8.724.741 9.090.327 (365.586) N

Resultaat programma 4 vóór bestemming - (3.047.161) (2.623.137) (1.943.803) 679.334 V Onttrekkingen aan reserves - 143.271 138.511 9.320 (129.191) N Stortingen in reserves - - 606.107 976.810 (370.703) N Resultaat programma 4 ná bestemming - (2.903.890) (3.090.733) (2.911.293) 179.440 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 179.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Openbaar basisonderwijs € 833.000 Voordeel Ja Toelichting: Hogere uitkeringen voor ziekte en zwangerschappen zorgen voor een extra bate van € 405.000. Hiertegenover staan echter ook hogere loonkosten voor vervanging (zie toelichting lasten) Er is een hogere bekostiging voor asielzoekers ontvangen in verband met een structureel hoger leerlingenaantal. Dit is een voordeel van € 210.000. Ook is sprake van een toegekende groeibekosting in verband met een groei van het aantal asielzoekersleerlingen. Dit voordeel bedraagt € 120.000. In verband met de cao wijziging is een hogere reguliere personele bekostiging ontvangen van € 85.000. Daarnaast is in verband met een aanpassing van gewichten een correctie op de personele bekostiging gemaakt van € 50.000 over de boekjaren 15-16 en 16-17. Overige voordelen betreffen een hogere bijdrage Onderwijs Achterstanden Beleid € 35.000, ontvangen vergoeding conciërge MFA € 15.000 en overige voordelen van in totaal € 13.000.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onderwijshuisvesting € 65.000 Voordeel Ja Toelichting: De overdracht van de Rijksvergoeding voor huisvesting van het openbaar en het bijzonder basisonderwijs is in 2018 als bate geboekt maar was als negatieve lasten begroot, hetzelfde geldt voor de inkomsten voor de gymzalen in de MFA’s. Hierdoor zijn de baten € 52.000 hoger dan begroot. De lasten zijn door deze veranderde systematiek zijn ook € 52.000 hoger dan begroot. Verder zijn de inkomsten voor de huisvesting van het asielonderwijs VO (Westermarke) € 13.000 hoger dan begroot. Hier tegenover staan hogere energielasten voor de Westermarke.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onderwijsbeleid en leerlingenzaken € 147.000 Voordeel Ja Toelichting: In het jaar 2018 is € 104.000 meer ingezet op Onderwijsachterstandenbeleid (OAB), dan van het Rijk is ontvangen, zie de lasten. Daarnaast is een bedrag ad € 48.000 aan apparaatskosten declarabel onder de OAB regeling. Het totaal ad € 152.000 wordt gedekt uit de in eerdere jaren niet ingezette

121 Concept dd. 28-06-2019 rijksmiddelen (OAB), per saldo budgetneutraal. Op diverse overige posten Onderwijsbeleid en leerlingzaken is per saldo sprake van een voordeel van € 3.000.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Openbaar basisonderwijs € 663.000 Nadeel Ja Toelichting: Loonkosten voor vervanging ziekte en zwangerschappen zorgen voor een extra last van € 405.000. Hier staan hogere baten van het vervangingsfonds en UWV tegenover (zie toelichting baten). De loonkosten zijn hoger in verband met cao wijzigingen en uitbereidingen door groei leerlingenaantal. De extra kosten bedragen € 240.000. De overige personele lasten zijn € 16.000 hoger dan begroot en voor energie en water zijn in verband met afrekeningen uit voorgaande jaren de kosten € 12.000 voordeliger. De hogere kosten voor repro € 14.000 worden veroorzaakt doordat het oude contract nog door liep tot 1-8-2018 terwijl de begroting uit ging van het nieuwe (gunstigere) contract gedurende het gehele jaar 2018.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onderwijshuisvesting € 388.000 Voordeel Ja Toelichting: De afschrijvingslasten voor de huisvesting VO (RSG) zijn € 297.000 lager dan begroot aangezien de nieuwbouw nog niet gerealiseerd is en de afschrijvingslasten voor de nieuwbouw wel opgenomen zijn in de begroting 2018. Tevens is de huisvestingsvergoeding voor het RSG € 37.000 lager dan begroot. Verder zijn de onderhoudskosten voor de gymzalen € 65.000 lager dan begroot en het onderhoud voor het openbaar en het bijzonder basis onderwijs is totaal € 41.000 lager dan begroot.

Door de veranderde systematiek m.b.t. de overdracht van de rijkvergoeding voor huisvesting zijn de lasten voor dit onderdeel € 51.000 hoger dan begroot, zie ook de toelichting bij de baten.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onderwijsbeleid en leerlingzaken € 91.000 Nadeel Ja Toelichting: In het jaar 2018 is € 104.000 meer ingezet op Onderwijsachterstandenbeleid (OAB), dan van het Rijk is ontvangen. Dit nadeel wordt gedekt uit de de in eerdere jaren niet ingezette rijksmiddelen (OAB), zie de baten, per saldo budgetneutraal. Op diverse overige posten Onderwijsbeleid en leerlingzaken is per saldo sprake van een voordeel van € 20.000.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 129.000 Nadeel Ja Toelichting: In de begroting is uitgegaan van een onttrekking uit de bestemmingsreserve Personeel OBS van € 112.000. In de jaarstukken is echter een bedrag aan de bestemmingsreserve toegevoegd i.p.v. onttrokken dit veroorzaakt een nadeel in plaats van een voordeel. De belangrijkste oorzaak is het feit dat een hogere bekostiging voor asielzoekers is ontvangen.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Toevoeging € 371.000 Nadeel Ja Toelichting: In de begroting is een toevoeging aan de bestemmingsreserve Onderwijshuisvesting geraamd van € 43.000. De werkelijke toevoeging bedraagt € 382.000. De reden voor het overschot is met name de nieuwe huisvesting van de RSG. In de begroting is rekening gehouden met de volledige jaarlijkse afschrijving van de nieuwbouw, terwijl de investering eind 2018 nog niet is afgerond.

122 Concept dd. 28-06-2019 Programma 5 – Sport, cultuur en recreatie

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Sportbeleid en activering - 12.500 12.500 12.153 (347) N Sportaccommodaties - 145.561 145.561 185.102 39.541 V Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie - - - - - Musea - 129.482 129.482 129.482 - Cultureel erfgoed - 14.294 14.294 34.596 20.302 V Media - 50.666 50.666 50.666 - Openbaar groen en (openlucht)recreatie - 7.117 7.117 6.980 (137) N Totale baten - 359.620 359.620 418.979 59.359 V Lasten Sportbeleid en activering - 378.458 384.458 360.515 23.943 V Sportaccommodaties - 1.287.098 1.382.814 1.317.624 65.190 V Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie - 325.649 325.649 325.652 (3) N Musea - 232.795 233.545 222.001 11.544 V Cultureel erfgoed - 495.389 509.102 468.945 40.157 V Media - 596.098 596.098 581.136 14.962 V Openbaar groen en (openlucht)recreatie - 272.250 292.593 379.062 (86.469) N Totale lasten - 3.587.737 3.724.259 3.654.935 69.324 V

Resultaat programma 5 vóór bestemming - (3.228.117) (3.364.639) (3.235.956) 128.683 V Onttrekkingen aan reserves - 101.647 1.614.780 1.720.708 105.928 V Stortingen in reserves - 286.299 1.480.000 1.480.000 - Resultaat programma 5 ná bestemming - (3.412.769) (3.229.859) (2.995.248) 234.611 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 235.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Sportaccommodaties € 40.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Door de geweldige zomer zijn de opbrengsten voor de zwembaden hoger uitgevallen (afgerond € 20.000 voordeel). Verder is onder andere het gebruik van de sporthal in ter Apel hoger dan geraamd waardoor ook de opbrengst van de doorberekening aan verenigingen, die hiervan gebruik maken, hoger zijn uitgevallen.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Sportaccommodaties € 65.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Voor de zwembaden is minder uitgegeven aan bouwkundig onderhoud, Dit levert, samen met de voordelen die behaald zijn op lagere energielasten als gevolg van de energiezuinige pompen, zonnecollectoren en een mooie zomer een voordeel op voor de accommodaties. het zwembad Ter Apel van € 83.000 (voordeel) en het zwembad Sellingen van € 10.000 (voordeel). Hiertegenover staat eenzelfde hogere storting in de voorziening groot onderhoud gebouwen op programma 9.

Voor het sportterrein Bellingwedde en het sportterrein in Sellingen is € 38.000 (nadeel) meer uitgegeven aan civiel technisch onderhoud. Er is achterstallig onderhoud gepleegd om de velden weer in orde te krijgen. Ook heeft de komst van FC Groningen extra onderhoud gevraagd.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Cultureel erfgoed € 40.000 Voordeel Ja Toelichting: Voor bouwkundig onderhoud aan bruggen, poorten en historische objecten binnen de Vesting Bourtange is minder uitgegeven. Hiertegenover staat eenzelfde hogere storting in de voorziening

123 Concept dd. 28-06-2019 groot onderhoud gebouwen op programma 9.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Openbaar groen en € 86.000 Nadeel Ja (openlucht)recreatie Toelichting: Voordeel: Voor vervanging van de oeverbescherming aan het Stads/Ter Apelkanaal is € 64.000 voor kapitaallasten begroot (gedekt uit een reserve). Omdat dit project vertraging heeft opgelopen zijn er nog geen kapitaallasten geboekt waardoor een voordeel op de lasten ontstaat. Er is een voordeel van € 19.000 op toeristische voorzieningen voor de vaarrecreatie omdat het onderhoud in 2018 nog niet planmatig gebeurde en omdat minder elektra is verbruikt. Nadeel: Het baggeren van het Bourtangerkanaal heeft in totaal € 180.000 gekost. De raad van Vlagtwedde heeft hier al in 2015 middelen voor beschikbaar gesteld (Mip 1109, algemene reserve) echter dit krediet is ten onrechte niet doorgevoerd in de begroting Westerwolde.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 106.000 Voordeel Ja Toelichting: Een nadeel van € 64.000 wordt veroorzaakt doordat er geen onttrekking uit de reserves heeft plaatsgevonden voor kapitaallasten oeverbescherming Stads/Ter Apelkanaal omdat dit project vertraging heeft opgelopen. Er is een voordeel van € 180.000 in verband met een onttrekking uit de algemene reserve vanwege het baggeren van het Bourtangerkanaal (Mip 1109, raad Vlagtwedde 2015).

124 Concept dd. 28-06-2019 Programma 6 – Sociaal domein

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Samenkracht en burgerparticipatie - 122.690 116.940 434.223 317.283 V Wijkteams - - - 54.638 54.638 V Inkomensregelingen - 7.511.350 7.099.079 7.453.283 354.204 V Begeleide participatie - - - - - Arbeidsparticipatie - 88.404 563.404 778.565 215.161 V Maatwerkvoorzieningen (WMO) - 5.000 5.000 209 (4.791) N Maatwerkdienst-verlening 18+ - 690.000 490.000 465.327 (24.673) N Maatwerkdienst-verlening 18------Geëscaleerde zorg 18+ - - 125.600 405.833 280.233 V Totale baten - 8.417.444 8.400.023 9.592.078 1.192.055 V Lasten Samenkracht en burgerparticipatie - 3.852.560 3.802.648 3.841.345 (38.697) N Wijkteams - 2.154.135 1.719.242 1.992.855 (273.613) N Inkomensregelingen - 9.006.825 9.754.247 10.001.651 (247.404) N Begeleide participatie - 9.771.035 9.822.628 9.675.025 147.603 V Arbeidsparticipatie - 1.315.252 1.895.252 1.810.721 84.531 V Maatwerkvoorzieningen (WMO) - 838.922 993.922 942.586 51.336 V Maatwerkdienst-verlening 18+ - 6.032.571 6.261.766 6.252.978 8.788 V Maatwerkdienst-verlening 18- - 5.241.463 5.834.463 7.485.775 (1.651.312) N Geëscaleerde zorg 18+ - 72.633 139.060 155.513 (16.453) N Totale lasten - 38.285.396 40.223.228 42.158.449 (1.935.221) N

Resultaat programma 6 vóór bestemming - (29.867.952) (31.823.205) (32.566.371) (743.166) N Onttrekkingen aan reserves - 691.561 804.881 784.719 (20.162) N Stortingen in reserves - - 279.417 279.417 - Resultaat programma 6 ná bestemming - (29.176.391) (31.297.741) (32.061.069) (763.328) N

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 763.000 nadelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Samenkracht en burgerparticipatie € 317.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Het voordeel wordt met name veroorzaakt doordat er voor de Kinderopvang vanwege de eigen bijdrage van ouders een hogere bijdrage is ontvangen. M.i.v. 2019 zijn de Beleidsregels kindgebonden financiering peuteropvang gemeente Westerwolde ingevoerd.Binnen deze regeling is er geen sprake meer van inkomsten ouderbijdragen voor de gemeente. Daarnaast is er van Rzijn € 141.000 restitutie teveel betaalde subsidie ontvangen. M.i.v. 2018 gelden de beleidsregels “peuteropvang”, Rzijn werd nog bevoorschot voor “peuterspeelzaalwerk”.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Wijkteams € 55.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel ad € 55.000 betreft een afrekening over 2017 van de gemeente Stadskanaal ten aanzien van Consulenten Veiligheid.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Inkomensregelingen € 354.000 Voordeel Ja Toelichting: Dit betreft met name een voordeel ad € 321.000 op Algemene bijstand en een voordeel ad € 38.000 op Bijzondere bijstand en armoedebeleid. Voor een uitgebreide toelichting zie de toelichting bij lasten.

125 Concept dd. 28-06-2019

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Arbeidsparticipatie € 215.000 Voordeel Ja Toelichting: De activiteit werkdeel WWB heeft een voordeel van € 242.000, welke met name wordt veroorzaakt door een incidentele bate ad € 222.000 inzake afrekening Wedeka van het project EX WIW, welke is gestart in het jaar 2007 en waarvan de laatste deelnemer eind 2017 is uitgestroomd. De baten TDC kennen een nadeel van € 23.000 maar dit valt weg tegen een voordeel op de lasten TDC ad € 33.000.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Geëscaleerde zorg 18+ € 280.000 Voordeel Ja Toelichting: Bij het opmaken van de rekening in het jaar 2018 is rekening gehouden met ca € 312.000 aan bate van de gemeente Groningen betreffende het aandeel niet bestede middelen Beschermd Wonen over het jaar 2018. Over 2017 is in 2018 verder nog een rekening binnengekomen van Cosis, welke het positieve resultaat op dit product negatief bijstelt.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Samenkracht en burgerparticipatie € 39.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: Door een hogere verzilvering van mantelzorgcomplimenten, hogere kosten voor de op stap bus en het niet begrote project “Even buurten” vallen de kosten in 2018 hoger uit.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Wijkteams € 274.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: Dit betreft een nadeel op eerstelijnsloket WMO ad € 72.000, waarvan € 21.000 onderzoekskosten door het CAB conform eerder besluitvormingen wordt gedekt uit de reserve Sociaal Domein. Het Eerstelijnsloket Jeugd heeft een nadeel van € 259.000, waarbij er in 2018 meer inzet gepleegd is in de kosten van de zogenaamde schilpartners voorliggend veld en de kosten van het Rigg inzake het uitvoeren van het bedrijfsplan ontwikkeling Rigg hoger uitvallen dan begroot. Het budget van het CJG kent een voordeel van € 58.000, met name vanwege lagere exploitatiekosten CJG en een lagere bijdrage aan de GR PG&Z.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Inkomensregelingen € 247.000 Nadeel Ja Toelichting: Tegenover de bijgestelde baten staan evenredig hogere lasten (zie ook het onderdeel baten). Met name het onderdeel Algemene bijstand zorgt voor het nadeel. In 2018 heeft een verhoging plaatsgevonden van de rijksmiddelen voor bestrijding van armoede, waarvan de besteding niet in 2018 heeft plaatsgevonden.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Begeleide participatie € 148.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel wordt hoofdzakelijk behaald ten opzichte van de bij de voortgangsrapportage 2018 bijgestelde bijdrages voor de werkvoorzieningen. De lasten in 2018 vallen voor beide werkvoorzieningen lager uit.

126 Concept dd. 28-06-2019

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Arbeidsparticipatie € 85.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel wordt behaald door een voordeel op de exploitatie van TDC en diverse lagere lasten op het werkdeel WWB.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Maatwerkvoorzieningen (WMO) € 51.000 Voordeel Ja Toelichting: In 2018 is vanuit de beschikbaar gestelde middelen voor het project rookmelders, € 41.000 nog niet besteed, waarbij wordt voorgesteld om deze € 41.000 over te hevelen naar het jaar 2019.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Maatwerk-dienstverlening 18- € 1.651.000 Nadeel Nee Toelichting: In Westerwolde zien we een toename van duurdere, specifiekere jeugdzorg, waarbij de niet passende rijksvergoeding in 2018 leidt tot een nadeel van per saldo € 1.651.000. Het nadeel past in het landelijke beeld waarbij de gemeenten te maken hebben met forse tekorten bij de jeugd.

De financiële problematiek in de jeugdzorg ligt enerzijds aan de taakstelling welke vanuit het rijk is meegegeven en komt deels doordat er landelijk sinds de invoering van de jeugdzorg bij de gemeenten (2015) meer beroep wordt gedaan op de jeugdzorg. Het ministerie van Volksgezondheid bekijkt momenteel, in reactie op een aantal onderzoeken vanuit het ministerie, welke financiële maatregelen nodig zijn om de tekorten bij de jeugdzorg in gemeenten op te lossen. Wij verwachten bij het bekendmaken van de mei-juni circulaire dat de budgetten hiervoor worden bijgesteld.

127 Concept dd. 28-06-2019 Programma 7 – Milieu en gezondheid

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Volksgezondheid - 6.000 6.000 13.781 7.781 V Riolering - 3.716.347 3.716.347 3.704.961 (11.386) N Afval - 2.578.419 2.450.419 2.533.222 82.803 V Milieubeheer - - - 1.094 1.094 V Begraafplaatsen en crematoria - 59.810 70.010 70.593 583 V Totale baten - 6.360.576 6.242.776 6.323.651 80.875 V Lasten Volksgezondheid - 517.397 517.397 558.146 (40.749) N Riolering - 2.878.799 2.878.799 2.915.721 (36.922) N Afval - 1.941.476 2.256.579 2.162.952 93.627 V Milieubeheer - 1.241.273 627.906 660.350 (32.444) N Begraafplaatsen en crematoria - 142.161 142.161 153.115 (10.954) N Totale lasten - 6.721.106 6.422.842 6.450.284 (27.442) N

Resultaat programma 7 vóór bestemming - (360.530) (180.066) (126.633) 53.433 V Onttrekkingen aan reserves - - - 91.916 91.916 V Stortingen in reserves - - - - - Resultaat programma 7 ná bestemming - (360.530) (180.066) (34.717) 145.349 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 145.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Afval € 83.000 Voordeel Ja Toelichting: Voor beide voormalige gemeenten samen is de opbrengst afvalstoffenheffing inclusief ledigingen € 61.000 (V) hoger dan begroot. Dit is inclusief de kosten voor kwijtscheldingen, die hier niet zijn begroot. Het werkelijke voordeel op de opbrengsten is daarmee nog hoger (zie lasten). De vergoeding voor PMD Westerwolde-Noord is € 29.000 (V) hoger dan verwacht. Een tweede verschil op de PMD-budgetten staat vermeld aan de lastenzijde voor afval. De subsidies voor zwerfzuil bedragen € 25.000 (V). De bijbehorende lasten zijn evenredig hoger. De opbrengsten van de milieustraat Westerwolde-Noord zijn bij de bestuursrapportage naar boven bijgesteld, echter achteraf iets te optimistisch; nadeel € 24.000 (N). Wat kleinere verschillen van totaal € 8.000 (N) completeren de totale afwijking op de baten voor afval.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Volksgezondheid € 41.000 Nadeel Ja Toelichting: Het voorstel is om € 25.000 aan niet bestede 2018 rijksmiddelen GIDS (Gezond in de Stad) over te hevelen naar het jaar 2019. Daarmee komt het nadeel lasten uit op € 66.000. Er is daarnaast € 8.000 meer aan baten ontvangen. Het per saldo nadeel ad € 58.000 wordt voornamelijk veroorzaakt doordat een bedrag ad € 37.000 aan ontvangen Rijksmiddelen GIDS niet als begrotingsbudget is bijgeraamd. Op diverse overige budgetten is in het jaar 2018 € 21.000 meer uitgegeven.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Riolering € 37.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: Een nadeel op de exploitatie van de riolering in Westerwolde-Zuid (€ 44.000) wordt onttrokken uit de egalisatiereserve riolering (zie reserves). Oorzaak is hogere onderhoudslasten aan de riolering

128 Concept dd. 28-06-2019 doordat vervanging en renovatie later plaatsvindt dan aanvankelijk gepland. Het overige verschil betreft een verschuiving tussen baten en lasten en is daarmee budgettair-neutraal.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Afval € 94.000 Voordeel Nee Toelichting: De milieustraat in Westerwolde-Noord heeft € 16.000 (N) meer gekost dan verwacht. De kosten voor zwerfvuil vormen een nadeel van € 25.000 (N) echter hier tegenover staan hogere baten voor hetzelfde bedrag. Vanwege een nieuw contract met Virol en vanwege de vervuiling van het aangeboden afval zijn de kosten voor verwerking van PMD hoger dan verwacht. Deze raming is deels al bij de bestuursrapportage 2018 bijgesteld. Echter na de afrekening 2018 met Renewi blijken de opbrengsten voor de plastics toch fors hoger dan verwacht waardoor er een voordeel resteert van € 116.000 (V). Een tweede (fictief) voordeel van € 21.000 (V) ontstaat doordat aan de lastenzijde kosten voor kwijtscheldingen van de heffing zijn begroot, terwijl de werkelijk gemiste opbrengsten door kwijtscheldingen aan de batenzijde, bij de opbrengsten, zijn geboekt. Dit komt tot uitdrukking in lagere opbrengsten uit de heffingen.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Milieubeheer € 32.000 Nadeel Je/Nee Toelichting: Voor het opstellen van de visie duurzaamheid is bij resultaatbestemming van de jaarrekening 2017 van Vlagtwedde € 82.675 beschikbaar gesteld. In 2018 is hiervan € 48.000 benut (N). Het resterende voordeel van € 16.000 (V) wordt gevormd door enkele kleinere voordelen op andere producten van dit taakveld, waaronder ongediertebestrijding en advieskosten m.b.t. milieu.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 92.000 Voordeel Ja Toelichting: Voor het opstellen van de visie duurzaamheid is € 48.000 (V) onttrokken uit de algemene reserve (besluit raad 11/7/2018). Een bedrag van € 44.000 (V) is onttrokken uit de egalisatiereserve riolering omdat is afgesproken dat nadelen in de exploitatie van riolering voor Westerwolde-Zuid met deze reserve worden verrekend, totdat een nieuw GRP is vastgesteld.

129 Concept dd. 28-06-2019 Programma 8 – Wonen

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Ruimtelijke ordening - 69.266 191.873 158.461 (33.412) N Wonen en bouwen - 349.087 1.107.690 1.708.052 600.362 V Totale baten - 418.353 1.299.563 1.866.513 566.950 V Lasten Ruimtelijke ordening - 373.247 744.399 337.736 406.663 V Wonen en bouwen - 777.873 1.270.752 1.625.083 (354.331) N Totale lasten - 1.151.120 2.015.151 1.962.819 52.332 V

Resultaat programma 8 vóór bestemming - (732.767) (715.588) (96.306) 619.282 V Onttrekkingen aan reserves - 125.035 483.596 223.277 (260.319) N Stortingen in reserves - 2.555.492 300.000 580.287 (280.287) N Resultaat programma 8 ná bestemming - (3.163.224) (531.992) (453.316) 78.676 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € -79.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Ruimtelijke ordening € 33.000 Nadeel Ja Toelichting: De eigen bijdrage van de gemeente Westerwolde voor het regionaal woon- en leefbaarheidsplan is in mindering gebracht op ons aandeel in de decentralisatie uitkering bevolkingsdaling: € 33.000 N.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Wonen en bouwen € 600.000 Voordeel Ja Toelichting: Het rijk heeft een zestal Oost Groningse gemeenten een decentralisatie uitkering bevolkingsdaling toegekend van circa 11,2 miljoen. Met dit bedrag moet het regionaal woon- en leefbaarheidplan Oost Groningen (RWLP) worden uitgevoerd. De helft van dit bedrag is toegekend aan de individuele gemeenten en de andere helft is geoormerkt geld. De gemeente Westerwolde is penvoerder. Er zijn diverse projecten uitgevoerd en daarnaast zijn er kosten gemaakt voor het instandhouden van het programmabureau, in totaal voor een bedrag van € 589.000 N. Hiertegenover staat de eigen bijdrage vanuit de diverse gemeenten en de bijdragen vanuit het geoormerkte geld. In totaal groot € 594.000 V. Het verschil tussen beide betreft een correctie over 2017.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Ruimtelijke ordening € 407.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: De lasten behorende bij de krimpgelden die via de gemeente Oldambt zijn ontvangen in 2017 en 2018 zijn € 315.000 lager dan begroot. Verrekend met het nadeel op krimp in de baten (€ 33.000) is het voordelige saldo van € 280.000 conform raadsbesluit maart 2019 gestort in de bestemmingsreserve woonvisie.

Vanuit de jaarrekening 2017 Bellingwedde zijn in 2018 2 kredieten begroot voor bestemmingsplannen, die niet zijn uitgegeven: voordeel € 67.000. Bij het vaststellen van de nota reserves en voorzieningen (dec.2018) zijn deze bedragen opgegaan in de nieuwe reserve omgevingswet. De advieskosten voor structuur- en bestemmingsplannen zijn in 2018 lager dan begroot wat deels samenhangt met de komst van de omgevingswet; voordeel € 17.000 .

130 Concept dd. 28-06-2019 Een laatste voordeel van € 8.000 is er op kapitaallasten omdat het project waarvoor dit is begroot nog niet is afgerond.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Wonen en bouwen € 354.000 Nadeel Ja Toelichting: Voor een verklaring van de last inzake het RWLP ad € 589.000 wordt verwezen naar de toelichting bij de baten (€ 589.000 N). Verder zijn er verschillende kleinere voordelen op advies- en overige kosten voor volkshuisvesting en vergunningverlening. (€ 24.000 V) . Met betrekking tot het maken van luchtfoto’s en multisignalering zijn in 2018 niet alle begrote werkzaamheden verricht waardoor een voordeel van € 17.000 is ontstaan. Het beheer van de Geo- viewer is structureel € 10.000 goedkoper uitgevallen dan verwacht; de begroting 2019 is reeds bijgesteld. Er is een nadeel van € 45.000 gepresenteerd op de budgetten voor Geo-informatie. Dit is echter geen juiste voorstelling van zaken omdat deze budgetten op diverse plaatsen elders in de begroting staan. Vanaf 2019 is dit aangepast. Tegenover dit nadeel staan daarom voordelen op o.a. de taakvelden burgerzaken en overige baten en lasten (het saldo van de kostenplaatsen). (Totaal € 18.000 N) Er zijn kapitaallasten geboekt voor het project “basiskaart grootschalige topografie” die niet op dit product zijn begroot maar die worden onttrokken uit de algemene reserve. (€ 14.000 N) Mip project 1302 van vm. gemeente Vlagtwedde, het meerjarige project voor burgerparticipatie (wonen en leven, dorpsactiverende methode enz.), kent een overschot van € 197.000. Het budget voor 2018 is niet opgemaakt en ook de budgetten die van vorige jaren zijn overgeheveld naar 2018 zijn grotendeels niet benut. Vele activiteiten moeten nog worden voortgezet, waarvoor een nieuw Mip project (nr. 1911) is ingediend (€ 197.000 V). Er is een voordeel op apparaatskosten door de inzet van een medewerker voor het regionaal woon- en leefbaarheidsplan (€ 43.000 V).

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 260.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: Onttrekkingen uit de reserves voor een tweetal kredieten voor structuur- en bestemmingsplannen hebben niet plaatsgehad omdat deze kredieten ook niet zijn uitgegeven; nadeel € 67.000. Omdat een groot deel van de middelen voor het oude Mip project voor burgerparticipatie niet zijn uitgegeven heeft ook de onttrekking uit de reserve niet plaatsgevonden; nadeel € 197.000. Verder zijn er wat kleinere voor- en nadelen op met name de onttrekkingen uit reserves in verband met kapitaallasten.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Toevoeging € 280.000 Nadeel Ja Toelichting: Het overschot op de krimpgelden 2017 en 2018 is conform raadsbesluit maart 2019 gestort in de bestemmingsreserve woonvisie.

131 Concept dd. 28-06-2019 Programma 9 – Inwoners en bestuur

Taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Bestuur - - - 146.335 146.335 V Burgerzaken - 416.851 416.851 426.311 9.460 V Overige gebouwen en gronden - 223.762 353.762 1.620.150 1.266.388 V OZB woningen - 32.000 - - - Overige baten en lasten - 100.000 - 550.971 550.971 V Totale baten - 772.613 770.613 2.743.767 1.973.154 V Lasten Bestuur - 1.580.758 1.580.758 2.381.633 (800.875) N Burgerzaken - 1.517.484 2.843.976 2.411.356 432.620 V Overige gebouwen en gronden - 131.059 136.059 600.760 (464.701) N OZB woningen - 314.406 234.406 281.664 (47.258) N Overige baten en lasten - (1.331.608) (66.985) 1.772.866 (1.839.851) N Totale lasten - 2.212.099 4.728.214 7.448.279 (2.720.065) N

Resultaat programma 9 vóór bestemming - (1.439.486) (3.957.601) (4.704.512) (746.911) N Onttrekkingen aan reserves - 16.005 26.148.053 27.270.717 1.122.664 V Stortingen in reserves - - 25.876.075 27.101.724 (1.225.649) N Resultaat programma 9 ná bestemming - (1.423.481) (3.685.623) (4.535.519) (849.896) N

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 850.000 nadelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Bestuur € 146.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Dit betreft de vrijval van wachtgelden pensioenvoorzieningen van voormalige bestuurders (€ 132.000, niet begroot) en terugontvangen, onterecht betaald wachtgeld. Overigens leiden alle baten en lasten betrekking hebbende op wachtgelden, pensioenen en uitkeringen aan bestuurders en voormalig personeel tesamen (zie lasten, € 175.000 nadeel) per saldo tot een nadeel van € 29.000 (€ 175.000 - € 146.000).

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overige gebouwen en gronden € 1.266.000 Voordeel Ja/Nee Toelichting: Voor een bedrag van € 1.220.000 (V) betreft dit de volledige vrijval van twee voorzieningen voor groot onderhoud gemeentelijke gebouwen, vanwege het ontbreken van een actueel beheerplan. Dit bedrag is vervolgens weer gestort in een nieuw gevormde bestemmingsreserve groot onderhoud gebouwen. Doordat de kosten voor groot onderhoud van gemeentelijke gebouwen fors lager zijn uitgevallen heeft de geraamde onttrekking uit de voorziening groot onderhoud niet plaatsgehad (€ 80.000 N). Er zijn fors meer gronden verkocht dan waarmee rekening is gehouden; de boekwinst is € 132.000 (V) hoger dan verwacht.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overige baten en lasten € 551.000 Voordeel Ja Toelichting: Dit voordeel wordt voor € 551.000 veroorzaakt door een positief saldo op de baten bij de kostenplaatsen en voor het overige deel door een aantal kleinere verschillen. Zoals vermeld bij de toelichting op de lasten van dit taakveld bedraagt het nadeel op de lasten van de kostenplaatsen € 1.840.000 en vindt de analyse plaats over de gesaldeerde afwijking van de kosten-

132 Concept dd. 28-06-2019 plaatsen, n.l. € 1.289.000 (€ 1.840.000 - € 551.000). Het nadeel op de kostenplaats salarissen van de afdeling dienstverlening bedraagt € 1.385.000. Dit nadeel wordt voor € 919.000 opgebracht door extra vergoedingen vanuit de BRP-straat, zodat een tekort van € 466.000 resteert. Voor de overige afdelingen zijn er eveneens tekorten op de kostenplaatsen salarissen, namelijk op samenleving € 343.000, afdeling ruimte € 71.000 en afdeling programma’s en projecten € 10.000 . Verder was er nog een verschil tussen het functieboek en de ruimte voor salarissen uit de beide oude gemeenten ten bedrage van € 305.000, welk verschil nog moet worden weggewerkt op het moment dat alle vacatures op het juiste niveau zijn ingevuld. Dit is in 2018 nog niet het geval waardoor ook dit een nadeel heeft veroorzaakt. Al deze nadelen op salarissen zijn voornamelijk toe te schrijven aan een organisatie in opbouw. Doordat de dwanginvordering van gemeentelijke belastingen en heffingen nog in een opstartfase was is er verhoudingsgewijs weinig ingevorderd waardoor een nadeel van € 52.000 is ontstaan. Wat kleinere nadelen zijn er op tractiekosten (€ 27.000, hogere onderhoudskosten) en op de MFA’s (€ 38.000 op de exploitatiekosten van alle MFA’s samen).

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Bestuur € 800.000 Nadeel Ja/Nee Toelichting: De lasten m.b.t. wachtgelden, pensioenen en uitkeringen aan bestuurders en voormalig personeel zijn € 175.000 (N) hoger dan begroot. Zie ook de toelichting bij de baten van dit taakveld. De herindelingskosten, waarvoor in de raden van beide voormalige gemeenten kredieten beschikbaar zijn gesteld, zijn op dit taakveld geboekt voor een bedrag van € 685.000 (N). Conform besluit zijn deze kosten onttrokken uit de algemene reserve. De kosten voor raadsleden, bestaande uit persoonlijke vergoedingen (salaris, presentiegelden, reiskosten) alsmede de ondersteunende kosten (advies- en overige kosten) zijn € 43.000 (V) lager dan begroot.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Burgerzaken € 433.000 Voordeel Nee Toelichting: De lasten voor de Basisregistratie personen zijn € 36.000 lager dan begroot. De lasten voor de BRP- straat is € 385.000 lager dan geraamd. De ontvangen rijksbijdrage is hoger dan de verantwoorde lasten.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overige gebouwen en gronden € 465.000 Nadeel Nee Toelichting: De kosten voor waterschapslasten van gronden zijn € 44.000 (N) hoger dan begroot. Over de hele begroting bezien zijn de kosten voor waterschapslasten juist € 15.000 lager, waaruit blijkt dat de afwijking per saldo minimaal is. Vanwege een fors overschot op het gebouwenonderhoud heeft er een storting in de voorziening groot onderhoud gemeentelijke gebouwen plaatsgehad van € 402.000 (N). Er was een onttrekking begroot. Wat kleinere verschillen van in totaal € 19.000 (N) maken het verschil compleet.

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? OZB woningen € 47.000 Nadeel Ja Toelichting: Het nadeel wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door hogere kosten uitvoering Wet WOZ (Cyclomedia).

133 Concept dd. 28-06-2019 Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overige baten en lasten € 1.840.000 Nadeel Ja Toelichting: Er is een niet begrote storting in de voorziening dubieuze debiteuren gedaan van € 27.000 (N).

De afwijking op de lasten van de kostenplaatsen samen bedraagt € 1.840.000 en wordt verrekend op dit taakveld. Vanwege de systematiek van doorbelasten van kostenplaatsen aan de exploitatierekening is het nagenoeg onmogelijk de baten en lasten afzonderlijk van elkaar te analyseren. Daarom vindt de analyse van de baten en lasten gesaldeerd plaats bij de baten van het taakveld “overige baten en lasten”.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Onttrekking € 1.123.000 Voordeel Ja Toelichting: De herindelingskosten ad. € 685.000 zijn, op grond van door beide voormalige gemeenten genomen raadsbesluiten, onttrokken uit de algemene reserve. In eerdere jaren zijn drie geplande investeringsbedragen die werden gedekt uit een reserve overgeboekt naar een dekkingsreserve, om – na afronding van de investering – te kunnen dienen als dekking voor de kapitaallasten. Nu zijn de kredieten afgesloten met een voordelig resultaat waardoor een deel van die dekkingsreserves kan vrijvallen. Het betreft de herinrichting moekesgat (€ 194.000), verbeterplan Wollingboerweg (€ 19.000) en oeverbescherming vesting Bourtange (€ 120.000). Voor kapitaallasten van investeringen die met de herindeling verband houden heeft een onttrekking uit een dekkingsreserve plaatsgehad van € 104.000. Die onttrekking was niet begroot maar is budgettair neutraal.

Reserves Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Toevoeging € 1.226.000 Nadeel Ja Toelichting: De vrijval van twee voorzieningen groot onderhoud gemeentelijke gebouwen, in totaal € 1.220.000, is in zijn geheel gestort in een nieuw gevormde bestemmingsreserve groot onderhoud gemeentelijke gebouwen.

134 Concept dd. 28-06-2019 Algemene dekkingsmiddelen

Lokale heffingen

Algemene dekkingsmiddelen Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking Lokale heffingen begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Baten OZB woningen - 4.387.678 4.387.678 3.306.948 (1.080.730) N Baten OZB niet-woningen - 586.375 586.375 1.579.575 993.200 V Baten Forensenbelasting - 51.000 51.000 38.810 (12.190) N Baten Toeristenbelasting - 181.000 181.000 183.409 2.409 V Totale baten - 5.206.053 5.206.053 5.108.742 (97.311) N Lasten Baten OZB woningen - - - - - Baten OZB niet-woningen - - - - - Baten Forensenbelasting - - - - - Baten Toeristenbelasting - - - - - Totale lasten - - - - - V

Saldo lokale heffingen - 5.206.053 5.206.053 5.108.742 (97.311) N

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Baten OZB woningen € 1.081.000 Nadeel Ja Toelichting: De baten OZB vallen € 87.000 lager uit dan begroot. Dit wordt veroorzaak dat de definitieve waarde van de woningen per saldo lager is gewaardeerd dan was voorzien bij het opstellen van de begroting.

In de begroting is het onderdeel eigenaren van de categorie OZB niet-woningen (€ 1.050.000) verwerkt onder de categorie OZB woningen.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Baten OZB niet-woningen € 993.000 Voordeel Ja Toelichting: Zie toelichting bij het onderdeel Baten OZB woningen.

135 Concept dd. 28-06-2019 Algemene uitkering

Algemene dekkingsmiddelen Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking Algemene uitkeringen begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Uitkeringen gemeentefonds - 31.066.499 32.431.059 32.492.655 61.596 V Integratie-uitkering Sociaal domein - 20.100.158 20.708.234 20.708.234 - Totale baten - 51.166.657 53.139.293 53.200.889 61.596 V Lasten Uitkeringen gemeentefonds - 17.896 17.896 9.651 8.245 V Integratie-uitkering Sociaal domein - - - - - Totale lasten - 17.896 17.896 9.651 8.245 V

Saldo algemene uitkeringen - 51.148.761 53.121.397 53.191.238 69.841 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 70.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Uitkeringen gemeentefonds € 62.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel ad € 62.000 bestaat uit een hogere algemene uitkering van het gemeentefonds dan begroot ad € 185.000 en lagere COA bijdrage dan begroot ad € 123.000.

De hogere algemene uitkering wordt enerzijds veroorzaakt door de decembercirculaire 2018 die bij rekening wordt verantwoord (jaar 2018 € 57.000 V en oude jaren € 106.000 V). Daarnaast is het voordeel oude jaren van de meicirculaire 2018 ( B&W 17-7-2018) per abuis niet meegenomen in de bestuursrapportage (€ 33.000 V). Tevens is er nog een balanspost m.b.t 2018 opgenomen om aansluiting te krijgen met de laatste uitkeringsspecificatie van het ministerie € 11.000 N.

De COA bijdrage is lager dan verwacht door het lagere aantal personen op de opvanglocatie.

Winstwaarschuwing algemene uitkering 2018 (2019): Volgens de Najaarsnota 2018 is de onderuitputting van de rijksuitgaven ± € 1 miljard. Dat heeft een vertaling van het accres van het gemeentefonds tot gevolg van ± € 100 miljoen ofwel 8 punten uitkeringsfactor. Dat is echter niet verwerkt in de decembercirculaire 2018 omdat dit geen bijstelmoment van het accres is. Die verlaging is dus de stand van 1 oktober 2018. Er zijn nog geen definitieve cijfers over het laatste kwartaal bekend gemaakt. Vooralsnog wordt dan ook uitgegaan van een negatieve bijstelling van het accres van 8 punten. In de meicirculaire 2019 zal het ministerie van BZK de onderuitputting over 2018 cijfermatig verwerken in het jaar 2019. Omdat deze onderuitputting structureel doorwerkt wordt in het jaar 2019 zowel het éénmalige effect (resultaat over het jaar 2018) als het structurele effect (doorwerking resultaat over 2018 naar het jaar 2019) verwerkt. Dus in 2019 een dubbel nadeel. Voor de gemeente Westerwolde komt dit uit op een verwachte negatieve bijstelling van de algemene uitkering 2019 van circa € 300.000.

136 Concept dd. 28-06-2019 Dividend

Algemene dekkingsmiddelen Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking Dividenden begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Bank Nederlandse Gemeenten - 36.927 36.927 73.509 36.582 V Nutsbedrijven - 167.012 167.012 181.539 14.527 V Totale baten - 203.939 203.939 255.048 51.109 V Lasten Bank Nederlandse Gemeenten - - - - - V Nutsbedrijven - - - - - V Totale lasten - - - - - V

Saldo dividend - 203.939 203.939 255.048 51.109 V

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 51.000 voordelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Bank Nederlands Gemeenten € 37.000 Voordeel Ja Toelichting: De meer opbrengst wordt veroorzaakt door een hogere uitkering dividend 2017 van de BNG.

Saldo financieringsfunctie

Algemene dekkingsmiddelen Realisatie Primitieve Begroting Realisatie Afwijking Saldo financieringsfunctie begroting ná wijziging t.o.v. begroting 2017 2018 2018 2018 ná wijziging V/N Baten Ontvangen rente van langl. Geldleningen - 143.510 143.510 139.499 (4.011) N Ontvangen rente van kortl. geldleningen - - - 25.006 25.006 V Ontvangen rente projectfinanciëring - 65.587 65.587 65.587 - Doorbelaste rente projectfinanciëring - (65.587) (65.587) (65.587) - Totale baten - 143.510 143.510 164.505 20.995 V Lasten Betaalde rente van langlopende geldleningen - 186.098 186.098 186.097 1 V Betaalde rente voor kortl.geldleningen 20.000 20.000 9.164 10.836 V Betaalde rente projectfinanciëring 242.087 242.087 242.087 - Doorbelaste omslagrente (312.142) (312.142) (274.883) (37.259) N Doorbelaste rente grondexploitatie (3.017) (3.017) - (3.017) N Doorbelaste rente projectfinanciëring (242.087) (242.087) (242.087) - Totale lasten - (109.061) (109.061) (79.622) (29.439) N

Saldo financieringsfunctie - 252.571 252.571 244.127 (8.444) N

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 8.000 nadelig.

Het verschil tussen de gerealiseerde en de begrote baten en lasten per taakveld, indien de afwijking groter is dan € 25.000, kan als volgt worden verklaard.

Taakveld – Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Ontvangen rente kortl. geldleningen € 25.000 Voordeel Ja Toelichting: De ontvangen rente heeft hoofdzakelijk betrekking op de opgenomen kasgeldleningen. In verband met de negatieve rente in 2018 wordt rente ontvangen. In de begroting is hiermee geen rekening gehouden.

137 Concept dd. 28-06-2019

Taakveld – Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Doorbelaste omslagrente € 37.000 Nadeel Ja Toelichting: Aangezien niet alle investeringen ook daadwerkelijk zijn gestart c.q. zijn afgerond, is de doorberekening van de renteomslag lager dan begroot.

Onvoorziene uitgaven

De aanwending van de onvoorziene uitgaven wordt in de volgende paragraaf uiteengezet.

Overhead

Het onderdeel Overhead kan als volgt worden gespecificeerd:

Overhead 2017 2018 Realisatie Primitieve begroting Begroting ná wijziging Realisatie Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Beleidsadvisering - - - 212.760 - 212.760 - 210.762 Beleidscyclus - - 12.000 736.719 12.000 736.719 8.612 743.773 Gemeentesecretaris - - - 133.265 - 157.265 - 149.850 Ondernemingsraad - - - 12.224 - 12.224 - 7.808 Extern advies - - - 214.531 - 314.531 - 380.126 Publieksvoorlichting, communicatie en representatie - - - 403.251 - 406.310 1.331 439.789 Catering Sellingen - - - 30.856 - 30.856 29 34.844 Catering Wedde - - 3.000 18.000 3.000 18.000 3.070 22.669 Personeels- en salarisadministratie - - - 123.216 - 123.216 - 111.132 Opleiding personeel - - - 84.272 - 84.272 - 64.372 Arbeidsvoorwaarden en rechtspositie personeel - - - 59.765 - 59.765 41.199 111.082 Functiewaarderingsysteem - - - 39.140 - 24.890 - 24.891 Organisatie - - - 100.670 - 100.670 - 106.189 Arbeidsomstandigheden - - - 99.062 - 87.504 - 96.520 Advisering overlegstructuren - - - 14.934 - 14.934 - 14.935 Telefonie - - - 247.787 - 247.787 125 252.383 Telefonische dienstverlening ------Postbehandeling - - 3.000 112.270 3.000 112.270 (56) 118.205 Kantoorbenodigdheden - - 3.000 160.708 3.000 199.708 3.889 173.908 Archief - - - 526.875 - 506.875 - 474.112 Automatisering en systeembeheer - - - 1.232.099 - 1.728.409 62.676 1.765.861 Overhead, overig - - - 992.184 - 988.426 - 913.429 Financiële administratie - - - 342.148 - 342.148 - 358.414 Personeelsvoorzieningen - - - 138.912 - 148.912 - 55.674 Leidinggeven - - - 685.670 - 685.670 - 685.672 Gemeentehuis Wedde - - - 189.443 - 195.880 - 189.562 Gemeentehuis Sellingen - - - 185.096 - 185.096 - 208.533 Klachtenafhandeling - - - 133.155 - 133.155 - 133.156 Gebouw en terrein werkplaats Sellingen - - - 34.943 - 41.563 - 39.123 Gebouw en terrein werkplaats Ter Apel - - - 48.606 - 52.356 - 28.340 Gebouw en terrein werkplaats Vriescheloo - - - 87.485 - 93.560 - 93.566 Totaal overhead - - 21.000 7.400.046 21.000 8.045.731 120.875 8.008.680

Ten opzichte van de begroting ná wijziging bedraagt de afwijking € 137.000 voordelig.

Baten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overhead € 100.000 Voordeel Ja Toelichting: Het voordeel kan hoofzakelijk worden toegeschreven aan de betaalde kosten voor de GRID N.V. alsmede een niet begrote vergoeding van het UWV.

Lasten Bedrag Na- of voordeel Incidenteel? Overhead € 37.000 Voordeel Ja Toelichting: De lasten wijken op verschillende onderdelen af ten opzichte van de begroting. Categorieën waarvan de afwijking groter is dan € 25.000 zijn Externe advies, Publieksvoorlichting, communicatie en representatie, Arbeidsvoorwaarden en rechtpositie personeel, kantoorbenodigdheden, Automatisering en systeembeheer, overige overhead en personeelsvoorzieningen.

138 Concept dd. 28-06-2019 2. Aanwending van het bedrag voor onvoorzien

Het bedrag voor onvoorzien is in 2018 als volgt besteed:

Begrotings- Omschrijving Bedrag wijziging Onvoorziene uitgaven Primitief Saldo primitieve begroting 161.150 Onvoorzien Primitief Begrotingsresultaat primitieve 92.534 begrotingsresultaat begroting Onvoorzien verkiezingen Primitief Saldo primitieve begroting 18.200 Onvoorziene uitgaven 1 Aanschaf barak Kamp de -30.000 Beetse Onvoorziene uitgaven 7 Bestuursrapportage 2018 -131.150 Onvoorzien 2 Uitvoeringsplan Nota OOR -18.633 begrotingsresultaat 2018 Onvoorzien 7 Bestuursrapportage 2018 -166.435 begrotingsresultaat Onvoorzien verkiezingen 7 Bestuursrapportage 2018 -18.200 Saldo -92.534

In de bestuursrapportage 2018 is het onvoorziene begrotingsresultaat foutief verwerkt waardoor het saldo van onvoorzien een negatief saldo laat zien van € 92.534.

3. Overzicht van incidentele baten en lasten per programma

In de onderstaande tabel zijn de incidentele baten en lasten 2018 opgenomen. Bedragen lager dan € 50.000 zijn gecumuleerd opgenomen als één totaalregel per programma.

139 Concept dd. 28-06-2019 Begroting na wijziging Realisatie Programma Taakveld Omschrijving Baten Lasten Baten Lasten 1 Overige verschillen (< € 50.000) 24.204 11.663 Totaal 1 - 24.204 - 11.663 2 Verkeer, vervoer en water Uitvoeringsplan OOR 2017 achterstallig onderhoud 148.616 117.292 2 Verkeer, vervoer en water Uitvoeringsplan OOR 2018 achterstallig onderhoud 412.500 121.545 2 Verkeer, vervoer en water Schilderwerk bruggen 57.120 57.120 2 Verkeer, vervoer en water Onderhoud openbare verlichting 51.487 51.487 2 Verkeer, vervoer en water Structureel wegonderhoud 58.996 - 2 Overige verschillen (< € 50.000) 25.000 36.000 74.676 Totaal 2 - 753.719 36.000 422.120 3 Economische promotie Recr. Voorzieningen Renneborg-Ter Walslage 68.000 - 3 Economische promotie Deelname programma landelijk gebied 60.000 60.000 3 Overige verschillen (< € 50.000) 45.972 16.000 Totaal 3 - 173.972 - 76.000 5 Openbaar groen Afkoop baggeren Bourtangerkanaal - 179.564 5 Overige verschillen (< € 50.000) 62.716 98.716 Totaal 5 - 62.716 - 278.280 6 Geëscaleerde zorg 18+ Beschermd wonen - 311.598 6 Maatwerkvoorziening (WMO) Rookmelderproject 75.000 34.000 6 Begeleide praticipatie Tekort Wedeka 116.000 116.000 6 Begeleide praticipatie Afrekening Wedeka project EX WIW - 222.000 6 Overige verschillen (< € 50.000) 40.560 61.398 Totaal 6 - 231.560 533.598 211.398 7 Overige verschillen (< € 50.000) - 57.000 47.670 Totaal 7 - - 57.000 47.670 8 Ruimtelijke ordening Leges zonnepark 758.603 758.603 8 Wonen en bouwen Krimpmiddelen 2017 122.607 - 8 Wonen en bouwen Krimpmiddelen 2018 191.873 191.873 191.873 - 8 Wonen en bouwen Wonen en leven 169.282 17.230 8 Wonen en bouwen Krimpplan 51.972 - 8 Wonen en bouwen Wonen en leven 112.500 67.501 8 Wonen en bouwen Kosten RWLP namens samenw.gemeenten - 594.000 589.000 8 Ruimtelijke ordening Afkoopsom terughalen taken ODG 255.000 255.000 8 Overige verschillen (< € 50.000) 14.700 43.000 46.858 Totaal 8 950.476 917.934 1.587.476 975.589 9 Bestuur Herindelingskosten 2018 - 685.218 9 Overige baten en lasten Vrijval voorziening groot onderhoud - 1.220.094 9 Overige baten en lasten Vrijval wachtgelden pensioenvoorzieningen - 132.000 9 Overige baten en lasten Verkoop gronden 130.000 262.000 9 Overige baten en lasten Tekort automatiseringskosten 242.662 242.662 9 Overige baten en lasten Privacybeleidskader Gemeente Westerwolde 75.000 75.000 9 Overige baten en lasten Salarissen en Personeel van derden - 1.566.000 9 Overige verschillen (< € 50.000) 31.310 58.310 Totaal 9 130.000 348.972 1.614.094 2.627.190 AD Algemene uitkering Algemene uitkering: herindelingsbijdrage 1.568.220 1.570.397 AD Algemene uitkering Maartcirc. 2018, bijdrage stroppenpot 145.261 145.261 AD Overige verschillen (< € 50.000) 5.442 5.442 Totaal AD 1.568.220 150.703 1.570.397 150.703 Totaal 2.648.696 2.663.780 5.398.565 4.800.613

4. Overzicht van structurele toevoegingen en onttrekkingen aan reserves

Toevoegingen en onttrekkingen uit reserves worden als structureel beschouwd wanneer het gaat om reguliere onttrekkingen uit dekkingsreserves (gebonden reserves i.v.m. kapitaallasten), óf wanneer het gaat om onttrekkingen uit een daartoe toereikende (bestemmings)reserve gedurende een periode van minimaal 3 jaar, met als doel het dekken van structurele lasten. Ook het omgekeerde geldt: structurele baten uit de begroting die meerjarig worden gestort in een (bestemmings)reserve worden eveneens hier verantwoord.

In de onderstaande tabel zijn de structurele mutaties 2018 in de reserves opgenomen.

140 Concept dd. 28-06-2019 Structurele onttrekkingen

Programma Taakveld Omschrijving Omschrijving Grootboeknummer Begroting ná Realisatie wijziging 2018 2018

2 Verkeer, wegen en water Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 89.982 7.067 Totaal 2 89.982 7.067 3 Economische promotie Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 10.004 14.221 3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Marktgebouw Ter Apel 1.134 1.134 Totaal 3 11.138 15.355 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. leerlingafhankelijk OBS 12.144 - 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. onderwijshuisvesting (Vlw) 4.773 - 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. personeel OBS 112.274 - 4 Onderwijsbeleid en leerlingzaken Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Kindercentrum Bourtange 4.727 4.727 4 Onderwijshuisvesting Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Uitbreiding toestelbergingen 4.593 4.593 Totaal 4 138.511 9.320 5 Cultureel erfgoed Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Verwerven barak Kamp de Beetse 750 - 5 Openbaar groen Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 66.892 - 5 Sportaccommodaties Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 61.044 55.032 5 Cultureel erfgoed Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Verbouwing infocentrum Bourtange 2.485 2.485 5 Sportaccommodaties Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 6.893 6.911 Totaal 5 138.064 64.428 6 Inkomensregelingen Alg. Bijstand B.R. sociaal domein (Vlw) 218.551 218.551 6 Inkomensregelingen Bijstand zelfstandigen B.R. sociaal domein (Vlw) 15.000 15.000 6 Inkomensregelingen Inkomensvoorzieningen B.R. sociaal domein (Vlw) 325.000 325.000 6 Inkomensregelingen Tekort rijksbijdrage B.R. sociaal domein (Vlw) 2.900 2.900 6 Maatwerkdienst-verlening 18- Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 11.870 11.870 Totaal 6 573.321 573.321 8 Ruimtelijke ordening Kapitaallasten 2018 Geb. B.R. Integrale voorzieningen Bellingwolde 7.809 - 8 Wonen en bouwen Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 4.726 2.081 Totaal 8 12.535 2.081 9 Overige baten en lasten Onttrekking SD ter dekking B.R. sociaal domein (Vlw) 360.329 360.329 9 Overige baten en lasten Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 7.583 7.583 Totaal 9 367.912 367.912 AD Financieringsfunctie Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 10.750 10.750 Totaal AD 10.750 10.750 Overhead Gemeentehuis Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves 5.253 6.798 Overhead Automatisering en systeembeheer Kapitaallasten 2018 Diverse Gebonden Bestemmingsreserves - 102.348 Totaal Overhead 5.253 109.146 Eindtotaal 1.347.466 1.159.380

Structurele toevoegingen

Programma Taakveld Omschrijving Omschrijving Grootboeknummer Begroting Realisatie ná 2018 wijziging 2018 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. Leerlingafhankelijk OBS 14.790 11.952 4 Onderwijshuisvesting Openbare ruimte nabij RSG B.R. Onderwijshuisvesting (Bw) 144.713 144.713 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. Personeel OBS 385.500 412.450 4 Openbaar onderwijs Resultaat onderwijs 2018 B.R. Gebouwafhankelijk OBS 18.385 25.872 4 Onderwijshuisvesting Saldering baten en lasten B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) 42.719 381.823 Totaal 4 606.107 976.810 6 Inkomensregelingen Vangnetregeling B.R. Sociaal domein (Vlw) 279.417 279.417 Totaal 6 279.417 279.417 9 Overige baten en lasten Saldo onderhouskosten 2018 B.R. MFA Sellingen 1.011 - 9 Overige baten en lasten Saldo onderhouskosten 2018 B.R. MFA Vlagtwedde 20.746 - Totaal 9 21.757 - AD Algemene uitkering Overschot WMO 2018 Algemene reserve (Vlw) 790.500 790.500 AD Algemene uitkering Meeropbrengst boven € 450.000 B.R. COA gelden (Vlw) 96.772 96.772 AD Algemene uitkering Meicirculaire 2015 B.R. Sociaal domein (Vlw) 100.000 100.000 Totaal AD 987.272 987.272 Eindtotaal 1.894.553 2.243.499

141 Concept dd. 28-06-2019 5. EMU-saldo

Voor de gemeente Westerwolde kan het onderstaande aandeel in het EMU-saldo worden berekend. Het EMU-saldo wordt berekend overeenkomstig het Europees systeem van nationale en regionale rekeningen in de gemeenschap.

Berekening EMU-saldo

2017 2018 2018 Omschrijving x € 1000,- x € 1000,- x € 1000,- Volgens realisatie Volgens begroting Volgens tot en met sept. 2018 jaarstukken2018 2017, aangevuld met raming resterende periode 1 Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves (zie 1.793 -556 BBV, artikel 17c)

2 Afschrijvingen ten laste van de exploitatie 2.654 2.987

3 Dotaties aan voorzieningen ten laste van de exploitatie minus vrijval van 213 voorzieningen ten bate van de exploitatie

4 Bruto investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden 1.662 3.341 geactiveerd

5 Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, geen betrekking hebbende op bouwgrondexploitatie en niet verantwoord op de exploitatie

6 Desinvesteringen in (im)materiële vaste activa: Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen 129 verkoopprijs), voor zover niet op exploitatie verantwoord

7 Aankoop van grond en uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d., alleen transacties met derden niet op de exploitatie verantwoord

8 Baten bouwgrondexploitatie: Baten voor zover niet al op de exploitatie verantwoord

9 Lasten op balanspost Voorzieningen voor zover deze transacties 265 met derden betreffen

10 Lasten i.v.m. transacties met derden, die niet via de onder vraag 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht

11 Verkoop van effecten: ja nee ja nee ja nee a Gaat u effecten verkopen? (ja/nee) b Zo ja wat is bij verkoop de verwachte boekwinst op de exploitatie?

Berekend EMU-saldo 0 2.785 -833

6. Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector

Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingegaan. Deze verantwoording is opgesteld op basis van de volgende op de gemeente Westerwolde van toepassing zijnde regelgeving zijnde het algemene WNT maximum.

Het bezoldigingsmaximum in 2018 voor de gemeente Westerwolde is € 189.000 en voor de topfunctionaris zonder dienstbetrekking € 25.300 per maand (januari-juni) en € 19.100 per maand (juli- december) (jaarmaximum € 266.400). Het bezoldigingsmaximum is gekoppeld aan de duur van de opdracht. De genoemde bedragen zijn geen absolute maxima per kalendermaand; zij bepalen slechts hoe het bezoldigingsmaximum tot stand komt indien een bepaald aantal kalendermaanden wordt gewerkt.

Het weergegeven toepasselijke WNT-maximum is berekend naar rato van de omvang (en voor topfunctionarissen tevens de duur) van het dienstverband, waarbij voor de berekening de omvang van

142 Concept dd. 28-06-2019 het dienstverband nooit groter kan zijn dan 1,0 fte.

1a. Leidinggevende topfunctionarissen met dienstbetrekking en leidinggevende topfunctionarissen zonder dienstbetrekking vanaf de 13e maand van de functievervulling

De vergelijkende cijfers van 2017 zijn niet opgenomen aangezien de gemeente Westerwolde m.i.v. 1- 1-2018 is ontstaan als gevolg van de gemeentelijke herindeling.

1b. Leidinggevende topfunctionarissen zonder dienstbetrekking in de periode kalendermaand 1 t/m 12

bedragen x € 1 J. Wibiër

Functiegegevens Gemeentesecretaris

Kalenderjaar 2018

Periode functievervulling in het kalenderjaar (aanvang – einde) 04-06-2018 - 15-11-2018

Aantal kalendermaanden functievervulling in het kalenderjaar 6

Individueel toepasselijke bezoldigingsmaximum

Maximum uurtarief in het kalenderjaar € 182

Maxima op basis van de normbedragen per maand € 28.392

€ 150.696 Individueel toepasselijke maximum gehele periode kalendermaand 1 t/m 12

Bezoldiging

Werkelijk uurtarief lager dan het (gemiddeld) maximum uurtarief? Ja

Bezoldiging in de betreffende periode € 77.500

Totale bezoldiging gehele periode kalendermaand 1 t/m 12 € 77.500

-/- Onverschuldigd betaald en nog niet terugontvangen bedrag N.v.t.

Totale bezoldiging, exclusief BTW € 77.500

Reden waarom de overschrijding al dan niet is toegestaan N.v.t.

Toelichting op de vordering wegens onverschuldigde betaling N.v.t.

143 Concept dd. 28-06-2019

7. Begrotingsrechtmatigheid

Eén van de belangrijkste elementen van de kaderstellende taak van het algemeen bestuur is het budgetrecht. Het algemeen bestuur heeft het recht om de budgetten toe te kennen. Het dagelijks bestuur is vervolgens verantwoordelijk voor het opzetten van een systeem van budgetbeheer dat moet waarborgen dat de baten en lasten binnen de begroting blijven. Omdat het algemeen bestuur de kaders stelt, is het overschrijden van de begroting in beginsel onrechtmatig. Het begrotingscriterium is uitgewerkt in de kadernota rechtmatigheid van de commissie BBV. Hieruit blijkt dat in de volgende gevallen de overschrijding niet meeweegt in het accountantsoordeel:

• kostenoverschrijdingen die worden gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten; • kostenoverschrijdingen die passen binnen het beleid; • kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen.

Omschrijving Begroting Realisatie Verschil Overschrijding ná wijziging t.o.v. 2018 2018 begroting 1 Veiligheid 2.330.355 2.239.662 90.693 Nee 2 Openbaar gebied 6.608.626 5.791.852 816.774 Nee 3 Bedrijvigheid en duurzaamheid 1.107.341 994.014 113.327 Nee 4 Onderwijs 8.724.741 9.090.327 -365.586 Ja 5 Sport, cultuur en recreatie 3.724.259 3.654.935 69.324 Nee 6 Sociaal domein 40.223.228 42.158.449 -1.935.221 Ja 7 Milieu en gezondheid 6.422.842 6.450.284 -27.442 Ja 8 Wonen 2.015.151 1.962.819 52.332 Nee 9 Inwoners en bestuur 4.728.214 7.448.279 -2.720.065 Ja Algemene dekkingsmiddelen -91.165 -69.971 -21.194 Nee Onvoorziene uitgaven -92.534 - -92.534 Nee Overhead 8.045.729 8.008.680 37.049 Nee Vennootschapsbelasting - - - Nee Toevoeging aan reserves 29.174.099 31.069.823 -1.895.724 Ja Totaal lasten 112.920.886 118.799.153 -5.878.267

Toelichting op de overschrijdingen per programma:

Programma 4 De budgetoverschrijving wordt geheel gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten. De overschrijving wordt veroorzaakt door het taakveld Openbaar onderwijs.

Programma 6 De budgetoverschrijding wordt veroorzaakt door open einde regelingen en direct gerelateerde opbrengsten. De overschrijding wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de hogere lasten voor Jeugd (€ 1.651.000) alsmede de Inkomensregelingen (€ 247.000).

Programma 7 De budgetoverschrijving wordt geheel gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten. De overschrijving wordt veroorzaakt door het taakveld Afval.

Programma 9 De budgetoverschrijving wordt geheel gecompenseerd door direct gerelateerde opbrengsten (dekking lasten herindeling uit de algemene reserve [bestaand beleid] c.q. een rijksbijdrage voor personeel van derden BRP-straat en de baten van de verschillende kostenplaatsen), budgetoverschrijding welke wordt veroorzaakt door lagere lasten op andere programma’s (storting saldo onderhoud in de

144 Concept dd. 28-06-2019 voorziening gemeentelijke gebouwen) alsmede budgetoverschrijdingen die passen binnen het bestaande beleid (hogere salarislasten).

Toevoegingen aan reserves De overschrijving op de toevoegingen aan de reserves worden veroorzaakt door de toevoeging van vrijval voorziening groot onderhoud aan de bestemmingsreserve onderhoud gemeentelijke gebouwen, de toevoeging van het resultaat onderwijs aan de bestemmingsreserve personeel (geraamd is een onttrekking) alsmede de toevoeging van overschot krimpmiddelen aan de bestemmingsreserve Woonvisie (raadsbesluit maart 2019).

Gebeurtenissen na balansdatum

Er zijn geen relevante gebeurtenissen ná balansdatum.

145 Concept dd. 28-06-2019

146 Concept dd. 28-06-2019 De balans

BALANS VOOR

ACTIVA 31 december 2018 01 januari 2018

Vaste activa

Immateriële vaste activa 564.909 561.324 - Kosten van onderzoek en ontwikkeling 69.652 42.669 - Bijdrage activa in eigendom van derden 495.257 518.655

Materiele vaste activa 53.523.661 53.270.562 - Investeringen met een economisch nut 40.394.790 39.561.142 - Investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven 9.823.440 10.650.805 - Investeringen met een maatschappelijk nut 3.305.431 3.058.615

Financiele vaste activa 6.399.496 6.288.000 - Kapitaalverstrekking aan deelnemingen 1.776.017 1.776.017 - Leningen aan woningbouwcorporaties 1.416.785 1.416.785 - Leningen aan deelnemingen 539.836 539.836 - Leningen aan overige verbonden partijen 89.054 89.054 - Overige langlopende leningen 2.566.554 2.458.208 - Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd > 1 jaar 11.250 8.100

Totaal vaste activa 60.488.066 60.119.886 Vlottende activa

Voorraden 150.863 150.863 - Niet in exploitatie genomen bouwgronden - - - Onderhanden werken, waaronder bouwgronden in exploitatie 150.863 150.863

Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan 1 jaar 8.134.065 18.501.007 - Vorderingen op openbare lichamen 4.363.924 4.606.089 - Rekening-courantverhouding met het Rijk - 11.954.318 - Rekening-courantverhouding met niet financiele instellingen 391.017 317.578 - Uitzettingen in de vorm van Nederlands schuldpapier met een rentetypische looptijd - korter dan één jaar - - Overige vorderingen 3.379.124 1.623.022

Liquide middelen 649.127 515.076 - Kassaldi 10.829 9.050 - Banksaldi 638.298 506.026

Overlopende activa 2.327.222 3.032.221 - Voorschotbedragen voor uitkering met een specifiek bestedingsdoel - Rijk 21.496 22.050 - Overige nog te ontvangen bedragen en vooruitbetaalde bedragen 2.305.726 3.010.171

Totaal vlottende activa 11.261.277 22.199.167 Totaal generaal 71.749.343 82.319.053

147 Concept dd. 28-06-2019

RESULTAATBESTEMMING

PASSIVA 31 december 2018 01 januari 2018

Vaste passiva

Eigen vermogen 37.335.566 37.891.758 - Algemene reserve 11.575.644 15.048.623 - Bestemmingsreserves 26.178.921 25.810.045 - Gerealiseerd resultaat (418.999) (2.966.910)

Voorzieningen 4.630.721 4.925.426 - Voorzieningen 4.630.721 4.925.426

Vaste schulden met een rentetypische looptijd van 1 jaar of langer 16.809.896 17.951.384 - Onderhandse leningen van binnenlandse banken en overige financiële 4.899.297 instellingen 5.556.343 - Onderhandse leningen van binnenlandse bedrijven 310.599 310.599 - Onderhandse leningen van openbare lichamen - 84.442 - Onderhandse leningen van buitenlandse instellingen, fondsen, banken , bedrijven en overige sectoren 11.600.000 12.000.000

Totaal vaste passiva 58.776.183 60.768.568 Vlottende passiva

Netto-vlottende schulden met een rentetypische looptijd korter 4.862.600 15.575.363 dan 1 jaar - Overige kasgeldleningen - 10.000.000 - Banksaldi 12 205.739 - Overige schulden 4.862.588 5.369.624

Overlopende passiva 8.110.561 5.975.122 - Verplichtingen die in het begrotingsjaar zijn opgebouwd 4.142.004 3.577.690 - Voorschotbedragen voor uitkering met een specifiek bestedingsdoel - Rijk 3.553.164 2.172.204 - Voorschotbedragen voor uitkering met een specifiek bestedingsdoel - overige Nederlandse overheidslichamen 276.740 119.020 - Overige vooruit ontvangen bedragen 138.653 106.208

Totaal vlottende passiva 12.973.161 21.550.485 Totaal generaal 71.749.344 82.319.053

Gewaarborgde geldleningen 18.149.000 48.743.000 Garantstellingen 200.000 -

148 Concept dd. 28-06-2019 De toelichting op de balans

1. Herindeling per 1-1-2018

Per 01-01-2018 zijn de voormalige gemeenten Bellingwedde en Vlagtwedde heringedeeld naar de nieuwe gemeente Westerwolde.

2. Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

De jaarrekening is opgesteld met inachtneming van de voorschriften zoals opgenomen in het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en de verordening ex artikel 212 Gemeentewet, waarin door de gemeenteraad op 14 februari 2018 de uitgangspunten voor het financiële beleid, alsmede de regels voor het financiële beheer en voor de inrichting van de financiële organisatie zijn vastgesteld.

Algemene grondslagen voor het opstellen van de jaarrekening De waardering van de activa en passiva en de bepaling van het resultaat vindt plaats op basis van historische kosten. Tenzij anders is vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarden.

Dividendopbrengsten van deelnemingen worden als bate genomen op het moment waarop het dividend betaalbaar wordt gesteld.

De algemene uitkering is opgenomen conform de laatst gepubliceerde circulaire over het begrotingsjaar. De nadelige gevolgen als gevolg van de lagere rijksuitgaven zijn verwerkt in de meicirculaire 2019. De financiële consequenties voor het begrotingsjaar 2018 zijn niet opgenomen in deze jaarstukken.

Personeelslasten worden in principe toegerekend aan het boekjaar waarop ze betrekking hebben. Aangezien er geen voorzieningen worden getroffen, of op andere wijze een verplichting opgenomen, voor jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume, worden sommige personele lasten toegerekend aan de periode waarin uitbetaling plaatsvindt. Hierbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan overlopende verlofaanspraken. De referentieperiode is dezelfde als die van de meerjarenraming (vier jaar).

Om de grondslagen en verslaggevingsregels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het management over verschillende zaken zich een oordeel vormt. Een onderdeel hiervan is dat het management schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Inherent aan het maken van schattingen is dat de werkelijke uitkomst kan afwijken. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herzieningen gevolgen heeft.

De jaarrekening is opgesteld in de veronderstelling van voortzetting van de activiteiten.

Vaste activa

De vaste activa worden gewaardeerd tegen de verkrijgings- c.q. vervaardigingsprijs, verminderd met de afschrijvingen en waardeverminderingen die naar verwachting duurzaam zijn. Bijdragen van derden die in directe relatie staan met het actief worden op de waardering daarvan in mindering gebracht. Bijdragen uit reserves worden daarentegen niet op de activering in mindering gebracht.

149 Concept dd. 28-06-2019 Economische levensduur verlengende investeringen worden geactiveerd. Hiervan is sprake indien de investeringen ten behoeve van een bestaand object leiden tot een substantiële levensduurverlenging. Het gaat hier dus niet om (groot) onderhoud. Onderhoud is niet levensduur verlengend, maar dient om het object gedurende de gebruiksduur in goede staat te houden. De kosten van (klein en groot) onderhoud worden niet geactiveerd.

Investeringen worden bruto geactiveerd, de inruilwaarde wordt niet verrekend met de aanschafprijs. Er wordt geen rekening gehouden met een eventuele waarde van het actief aan het eind van de gebruiksduur (restwaarde). Indien een eventuele restwaarde of inruilwaarde bij verkoop van een actief hoger is dan de boekwaarde, dan komt deze ten gunste van het resultaat.

Afschrijvingsbeleid

Algemeen en overgangsbepaling  Een andere afschrijvingsduur is toegestaan, wanneer de verwachte levensduur afwijkt van de in deze bijlage vermelde afschrijvingstermijnen en mits in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV).  Er wordt voor het eerst afgeschreven in het begrotingsjaar waarin het actief gereed is gekomen.  Activa met een verkrijgingsprijs van minder dan € 20.000 worden niet geactiveerd, uitgezonderd gronden en terreinen; deze worden altijd geactiveerd. Voor activa met economisch nut welke betrekking hebben op het openbaar onderwijs en waarop de voorschriften uit de Regeling jaarverslaggeving onderwijs van OC&W van toepassing zijn geldt een minimumbedrag van € 500 .  Op investeringen die voor 1 januari 2018 zijn gedaan én investeringen waarvan vóór 1 januari 2018 een krediet beschikbaar is gesteld maar die nog niet volledig zijn gerealiseerd, blijven de afschrijvingstermijnen gelden zoals deze van toepassing waren voor de afzonderlijke gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde.

De volgende immateriële vaste activa worden lineair afgeschreven:  bijdragen aan activa in eigendom van derden: in dezelfde looptijd als de economische levensduur van het actief waarvoor de bijdrage wordt verstrekt, mits aan de voorwaarden van artikel 61 van het BBV wordt voldaan;  kosten voor het afsluiten van geldleningen, agio of disagio inééns ten laste van de exploitatie of – wanneer dit niet wenselijk is – in maximaal 4 jaar;  kosten voor onderzoek en ontwikkeling in 4 jaar.

Afschrijvingsbeleid materiële vaste activa met economisch nut  De afschrijvingstermijn voor rioleringen wordt in het gemeentelijke rioleringsplan bepaald, waarbij zoveel mogelijk aansluiting wordt gezocht met de economische levensduur van de (verschillende onderdelen van de) riolering;  De afschrijvingstermijn van voertuigen, vaartuigen, aanhangwagens, gereedschappen en overige bedrijfsmiddelen wordt naar gangbare ervaringsnormen of voorgeschreven normen over de gebruiksduur bij aanschaf bepaald;  Op gronden en terreinen wordt niet afgeschreven;  De volgende materiële vaste activa met economisch nut worden lineair afgeschreven in: o 40 jaar: nieuwbouw en aankoop van woonruimten, bedrijfsgebouwen en schoolgebouwen; o 25 jaar: renovatie en restauratie van woonruimten en bedrijfsgebouwen; o 25 jaar: tennisbanen onderbouw, drainage en gravel o 24 jaar: ondergrond kunstgrasvelden;

150 Concept dd. 28-06-2019 o 15 jaar: technische installaties in bedrijfsgebouwen; o 15 jaar: schoolmeubilair; roestvast stalen speeltoestellen; kunstgras tennisbanen o 12 jaar: toplaag kunstgrasveld; o 10 jaar: kantoormeubilair, telefooninstallaties, veiligheidsvoorzieningen in bedrijfsgebouwen; o 10 jaar: aanleg tijdelijke terreinwerken, nieuwbouw tijdelijke woonruimten en bedrijfsgebouwen; o 10 jaar: metalen en hardhouten speeltoestellen (m.u.v. roestvast staal); o 8 jaar: leermiddelen; o 5 jaar: houten speeltoestellen (m.u.v. hardhout); automatiseringsapparatuur onderwijs; fietsen; o 3 jaar: automatiseringsapparatuur; software;

Afschrijvingsbeleid materiële vaste activa met maatschappelijk nut

Afschrijvingstermijn in jaren Bruggen * Onderbouw brug hout 40 Bovenbouw brug hout 25 Brugdek hout 25

Onderbouw staal/betonbrug 60 Bovenbouw staal/beton/kunststof brug 60 Brugdek staal/beton/kunststof brug 60 Staal liggers of leuningen 60

Elektrische installaties brugbediening 15 Werktuigbouwkundige installaties brugbediening 25

Oevers en waterwegen Oeverbescherming hout 20 Oeverbescherming kunststof 40 Oeverbescherming metaal 60 Aanleg natuurlijke oevers 60 Aanlegsteigers 20

Wegen Asfaltwegen (deklaag) @ 45 Klinkerwegen incl. fundering @ 45 Zand/puin/schelpenwegen (nieuwe aanleg) 70 Betonwegen @ 70 Bermverharding 15 @ Geldt ook voor fietspaden en parkeervoorzieningen

Verkeer Belijning thermoplast 15 Belijning verf 5 Bebording 15

Openbaar groen Aanleg sportparken incl. CT (aanleg paden, riool, velden) 25 Aanleg groen en plantsoenen 45

151 Concept dd. 28-06-2019 Wegbeplanting 45 Straatmeubilair 10

Openbare verlichting * Lichtmasten 40 Armaturen 15

* Deze activa worden afgeschreven middels de componentenbenadering. De afzonderlijke componenten waaruit een investering bestaat worden dan afgeschreven in verschillende levensduren.

Immateriële vaste activa Bijdragen aan activa in eigendom van derden worden gewaardeerd op het bedrag van de verstrekte bijdragen, verminderd met afschrijvingen. De verleende bijdragen worden afgeschreven in de periode waarin het betrokken actief van de derde op basis van de door de gemeente gestelde voorwaarden moet bijdragen aan de publieke taak.

Materiële vaste activa Investeringen met een economisch nut worden geactiveerd indien de verkrijgingsprijs hoger is dan € 20.000, maar investeringen waartegenover tarieven, leges en retributies staan, worden altijd geactiveerd. Kunstvoorwerpen met een cultuurhistorische waarde worden niet geactiveerd.

Bij de waardering wordt in voorkomende gevallen rekening gehouden met een bijzondere vermindering van de waarde, indien deze naar verwachting duurzaam is. Dergelijke afwaarderingen worden teruggenomen als ze niet langer noodzakelijk blijken.

Investeringen in riolering en inzameling van huishoudelijk afval worden als aparte categorie opgenomen onder de investeringen met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven. De investeringen in riolering verlopen via een jaarlijks budget, waaruit de kapitaallasten gedekt worden. Over- en onderschrijdingen worden via de voorziening rioolvervanging vereffend.

Investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut worden geactiveerd indien de verkrijgingsprijs hoger is dan € 20.000. De ondergrond van deze werken wordt daarbij als integraal onderdeel van het werk beschouwd.

Financiële vaste activa Kapitaalverstrekkingen aan gemeenschappelijke regelingen, (overige) leningen u/g en (overige) uitzettingen worden opgenomen tegen nominale waarde. Zo nodig is een voorziening voor verwachte oninbaarheid in mindering gebracht.

Participaties in het aandelenkapitaal van NV’s en BV’s (“kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen” in de zin van het BBV) zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs van de aandelen. Indien de waarde van de aandelen onverhoopt structureel mocht dalen tot onder de verkrijgingsprijs zal afwaardering plaatsvinden. Tot dusver is een dergelijke afwaardering niet noodzakelijk gebleken. De actuele waarde ligt ruim boven de verkrijgingsprijs.

Vlottende activa

Voorraden De als “onderhanden werken” opgenomen bouwgronden in exploitatie zijn gewaardeerd tegen de vervaardigingsprijs, dan wel de lagere marktwaarde. De vervaardigingsprijs omvat de kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend (zoals grondaankopen en kosten van bouwen woonrijp maken), alsmede een redelijk te achten aandeel in de rentekosten en de

152 Concept dd. 28-06-2019 administratie- en beheerskosten.

Winsten uit de grondexploitatie worden slechts genomen indien en voor zover die met voldoende mate van betrouwbaarheid als gerealiseerd aangemerkt kunnen worden. Zolang daarvan geen sprake is worden de verkregen verkoopopbrengsten ten volle op de vervaardigingskosten in mindering gebracht. Verliezen uit de grondexploitatie worden genomen zodra deze bekend zijn en onafwendbaar blijken te zijn.

Uitzettingen De vorderingen en overige uitzettingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voor verwachte oninbaarheid van vorderingen is een voorziening in mindering gebracht. De voorziening wordt statisch bepaald op basis van de geschatte inningskansen.

Liquide middelen De liquide middelen worden tegen nominale waarde opgenomen.

Overlopende activa De overlopende activa worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

Vaste passiva

Voorzieningen Voorzieningen worden gewaardeerd op het nominale bedrag van de betreffende verplichting c.q. het voorzienbare verlies. De pensioenverplichting ten behoeve van de wethouders is echter op de contante waarde van de (reeds opgebouwde) toekomstige uitkeringsverplichtingen gewaardeerd.

De berekening van de actuariële voorzieningen van de pensioenverplichtingen naar (voormalig) wethouders wordt halverwege het jaar opgesteld door een externe partij. Hierbij wordt rekening gehouden met de tot dan toe bekende feiten en omstandigheden.

De onderhoudsegalisatievoorzieningen zijn gebaseerd op een meerjarenraming van het uit te voeren groot onderhoud aan (een deel van) de gemeentelijke kapitaalgoederen, waarin rekening is gehouden met de kwaliteitseisen die terzake geformuleerd zijn.

Vaste schulden Vaste schulden worden gewaardeerd tegen de nominale waarde verminderd met gedane aflossingen.

Vlottende passiva

De vlottende passiva worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.

Niet in de balans opgenomen verplichtingen

Borg- en garantstellingen Voor zover leningen door de gemeente gewaarborgd zijn, is buiten balanstelling het totaalbedrag van de geborgde schuldrestanten per einde boekjaar opgenomen.

Grondslagen voor resultaatbepaling Het resultaat wordt bepaald volgens de volgende richtlijnen en beginselen:  Bestendige gedragslijn: waarderingsmethodiek en resultaatbepaling moeten ten opzichte van voorgaande jaren consistent zijn;  Toerekenings- en realisatiebeginsel: baten en lasten moeten, op basis van feitelijk

153 Concept dd. 28-06-2019 gerealiseerde prestaties en leveranties, worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben;  Voorzichtigheidsbeginsel: voorziene verliezen en risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het boekjaar moeten in acht genomen worden als zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn, terwijl baten c.q. winsten pas worden verwerkt in de jaarrekening als zij gerealiseerd zijn;  Matching principe: integrale verantwoording van baten en lasten in relatie tot de periode waarin de prestatie is geleverd;  All-inclusive beginsel: ten behoeve van de inzichtelijkheid moeten financiële mutaties bij voorkeur over de exploitatie lopen.

Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het college over verschillende zaken zich een oordeel vormt, en dat schattingen worden gemaakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen, inclusief de bijbehorende veronderstellingen, opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. Op grond van een interne analyse is geconcludeerd dat de gemeente over 2018 geen vennootschapsbelasting (Vpb) is verschuldigd. Hoewel hierover nog geen definitieve uitspraak van de belastingdienst is ontvangen, is in de jaarrekening geen rekening gehouden met eventueel te betalen Vpb.

3. Toelichting op de individuele posten van de balans

ACTIVA

De activa zijn onder te verdelen in vaste activa en vlottende activa.

Vaste activa

Immateriële vaste activa

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de immateriële vaste activa gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Balans- Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Balans- waarde 01 vestering vingen van derden dering waarde 31 januari 2018 december 2018 Herindeling Westerwolde 13.110 - - -4.370 - - 8.740 Plan MER bedrijvenpark 29.559 31.353 - - - - 60.912 Kosten van onderzoek en ontwikkeling 42.669 31.353 - -4.370 - - 69.652 Bijdrage activa in eigendom van derden 518.655 - -23.398 - - 495.257 Bijdrage activa in eigendom van derden 518.655 - - -23.398 - - 495.257 Totaal 561.324 31.353 - -27.768 - - 564.909 De specificatie van de investering is opgenomen in de bijlage ‘Overzicht kredieten’.

Materiele vaste activa

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de materiële vaste activa gedurende het verslagjaar.

154 Concept dd. 28-06-2019 Categorie Boekwaarde Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Voorziening Balans- 01 januari vestering vingen van derden waarde 31 2018 december 2018 Met een economisch nut 41.381.385 2.248.755 - -1.287.790 - -1.947.560 40.394.790 Met een economisch nut, waarvoor ter bestrijding van 10.778.122 419.776 - -1.374.458 - - 9.823.440 de kosten een heffing kan worden geheven Met een maatschappelijk nut 3.058.616 672.443 - -297.100 -128.528 - 3.305.431 Totaal 55.218.123 3.340.974 - -2.959.348 -128.528 -1.947.560 53.523.661 Het verloop van de materiële vaste activa wordt hierna per categorie gespecificeerd.

Materiele vaste activa met een economisch nut

Omschrijving Boekwaarde Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Voorziening Balans- 01 januari vestering vingen van derden waarde 31 2018 december 2018 Gronden en terreinen 5.632.161 - - - - -1.947.560 3.684.601 Woonruimten ------Bedrijfsgebouwen 30.838.230 1.819.851 - -651.094 - - 32.006.987 Grond-, wegen waterbouwkundige werken 844.642 36.408 - -78.986 - - 802.064 Vervoermiddelen 585.313 -1.940 - -112.419 - - 470.954 Machines, apparaten en installaties 476.750 167.530 - -147.720 - - 496.560 Overige materiële vaste activa 3.004.289 226.906 - -297.571 - - 2.933.624 Totaal 41.381.385 2.248.755 - -1.287.790 - -1.947.560 40.394.790

De specificatie van de investering is opgenomen in de bijlage ‘Overzicht kredieten’.

Materiele vaste activa met economisch nut waarvoor ter bestrijding van de kosten een heffing kan worden geheven

Omschrijving Balans- Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Balans- waarde 01 vestering vingen van derden dering waarde 31 januari 2018 december 2018 Gronden en terreinen ------Woonruimten ------Bedrijfsgebouwen ------Grond-, wegen waterbouwkundige werken 10.458.697 419.776 - -1.337.838 - - 9.540.635 Vervoermiddelen ------Machines, apparaten en installaties ------Overige materiële vaste activa 319.425 - - -36.620 - - 282.805 Totaal 10.778.122 419.776 - -1.374.458 - - 9.823.440

De specificatie van de investering is opgenomen in de bijlage ‘Overzicht kredieten’.

Materiele vaste activa met een maatschappelijk nut

Omschrijving Balans- Investering Desin- Afschrij- Bijdragen Afwaar- Balans- waarde 01 vestering vingen van derden dering waarde 31 januari 2018 december 2018 Gronden en terreinen ------Woonruimten ------Bedrijfsgebouwen ------Grond-, wegen waterbouwkundige werken 3.046.012 652.382 - -277.509 -128.528 - 3.292.357 Vervoermiddelen ------Machines, apparaten en installaties ------Overige materiële vaste activa 12.604 20.061 - -19.591 - - 13.074 Totaal 3.058.616 672.443 - -297.100 -128.528 - 3.305.431

De specificatie van de investering is opgenomen in de bijlage ‘Overzicht kredieten’.

Financiële vaste activa

155 Concept dd. 28-06-2019 Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de financiële vaste activa gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Boek- Investering Desin- Afschrij- Aflossing Voorziening Balans- waarde 01 vestering vingen waarde 31 januari 2018 december 2018 Deelneming BNG 68.833 - - - - - 68.833 Deelneming Waterbedrijf 3.176 - - - - - 3.176 Deelneming Enexis Holding N.V. 1.452.272 - - - - - 1.452.272 Deelneming GRID NV 202.760 - - - - - 202.760 Deelneming Schier B.V. 18.001 - - - - - 18.001 Deelneming EGD N.V. 29.496 - - - - - 29.496 Deelneming WAPROG N.V. 1.361 - - - - - 1.361 Deelneming Publiek Belang Elektriciteitsproductie 2 - - - - - 2 Deelneming Vordering op Enexis B.V. 34 - - - - - 34 Deelneming Verkoop Vennootschap B.V. 24 - - - - - 24 Deelneming Cross Border Lease Vennootschap B.V. 29 - - - - - 29 Deelneming Claim Staat Vennootschap B.V. 29 - - - - - 29 Subtotaal kapitaalverstrekking aan deelnemingen 1.776.017 - - - - - 1.776.017 Acantus 1.416.785 - - - - - 1.416.785 Subtotaal leningen aan woningbouwcorporaties 1.416.785 - - - - - 1.416.785 Vordering op Enexis B.V. 520.596 - - - - - 520.596 Escrow lening verkoop aandelen Attero 19.240 - - - - -16.033 3.207 Verkoop vennootschap B.V. 163.337 - - - - -163.337 - Subtotaal leningen aan deelnemingen 703.173 - - - - -179.370 523.803 Geldlening GRID NV 20.386 - - - -20.386 - - Geldlening Schier B.V. 68.668 - - - -30.627 - 38.041 Subtotaal leningen aan overige verbonden partijen 89.054 - - - -51.013 - 38.041 Sport algemeen 411.416 - - - -24.138 - 387.278 St. Vesting Bourtange (Terra Mora) 47.216 - - - -1.455 - 45.761 Stichting Rzijn 456.562 - - - -17.823 - 438.739 RSG ter Apel 686.810 - - - -32.128 - 654.682 Stimuleringsleningen part. Woningverbetering 167.264 162.680 - - -14.610 - 315.334 Startersleningen (via SVN) 379.686 74.895 - - -38.967 - 415.614 St. Bewoners Parc Emslandermeer 159.547 - - - -6.645 - 152.902 CV Kloosterwiekers 26.444 - - - -1.339 - 25.105 CV Bultruters 3.805 - - - -405 - 3.400 Achtergestelde lening Emslandermeer 1.368.560 - - - - -1.350.705 17.855 Blijverslening (via SVN) 6.120 48.200 - - -1.296 - 53.024 Fiets prive project 308 - - - - - 308 Hypothecaire geldlening sportschool de Wenakker 129.063 -5.465 123.598 Subtotaal overige langlopende leningen 3.842.801 285.775 - - -144.271 -1.350.705 2.633.600 Waarborgsommen (onderwijs) 8.100 3.150 - - - - 11.250 Subtotaal overige langlopende leningen 8.100 3.150 - - - - 11.250 Totaal 7.835.930 288.925 - - -195.284 -1.530.075 6.399.496

In maart 2019 is de slotuitkering van het faillissement van Emslandermeer B.V. ontvangen (€ 17.855). De voorziening is hierop in 2018 aangepast.

156 Concept dd. 28-06-2019 Vlottende activa

Voorraden

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de voorraden gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Boek- Investering Desin- Opbreng- Winst- Voorziening Balans- waarde 01 vestering sten uitname verlies- waarde 31 januari 2018 latende december complexen 2018 Onderhanden werken, waaronder bouwgronden in 310.863 - - - - -160.000 150.863 exploitatie Totaal 310.863 - - - - -160.000 150.863

De onderhanden werken hebben betrekking op het bedrijventerrein ‘Sellingen Dorp’ (€ 202.398) en de gronden ‘Blouw’ in het centrum van Blijham (€ 108.465).

De verwachting is dat voor het bedrijventerrein géén kosten meer worden gemaakt en dat de geraamde opbrengsten € 43.000 bedragen. Het resultaat op genoemd complex is naar verwachting nihil.

Voor de gronden ‘Blouw’ is nog een onvoorziene last opgenomen van € 11.000, terwijl de geraamde opbrengst € 119.000 bedraagt. Het resultaat op genoemd complex is naar verwachting nihil.

Uitzettingen met een rente typische looptijd <1 jaar

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de uitzettingen met een rente typische looptijd korter dan 1 jaar gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Balans- Boekwaarde Voorziening Balans- waarde 01 31 december voor onin- waarde 31 januari 2018 2018 baarheid december 2018 Vordering OB / BCF 2.693.490 3.755.716 - 3.755.716 Overige vorderingen op openbare lichamen 1.912.599 608.208 - 608.208 Subtotaal vorderingen op openbare lichamen 4.606.089 4.363.924 - 4.363.924 Vorderingen schatkistbankieren 11.954.318 - - - Subtotaal rekening-courant verhouding met het Rijk 11.954.318 - - - Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn) 297.578 371.017 - 371.017 Stichting Vesting Bourtange 20.000 20.000 - 20.000 Subtotaal rekening-courant verhoudingen met niet-financiële instellingen 317.578 391.017 - 391.017 Kasgeldleningen/spaartegoeden - - - - Subtotaal kasgeldleningen/spaartegoeden - - - - Vorderingen debiteuren 635.171 1.474.505 -85.409 1.389.096 Vorderingen gemeentelijke belastingen 653.261 1.468.109 -233.625 1.234.484 Vorderingen debiteuren sociale zaken 322.891 2.100.510 -1.357.872 742.638 Vorderingen personeel inzake fiscale regelingen 11.699 12.906 - 12.906 Subtotaal overige vorderingen 1.623.022 5.056.030 -1.676.906 3.379.124 Totaal 18.501.007 9.810.971 -1.676.906 8.134.065

Op de peildatum 6 mei 2019 staat van de uitzettingen nog een bedrag open van € 5.795.108.

Toelichting schatkistbankieren

Decentrale overheden zijn verplicht om hun overtollige middelen in ’s Rijks schatkist aan te houden. Om het dagelijkse kasbeheer te vereenvoudigen is er een drempelbedrag, afhankelijk van het begrotingstotaal, dat buiten de schatkist mag worden aangehouden. Het drempelbedrag is gelijk aan 0,75% van het begrotingstotaal indien het begrotingstotaal lager is dan € 500 miljoen. Indien het

157 Concept dd. 28-06-2019 begrotingstotaal hoger is dan € 500 miljoen is de drempel gelijk aan € 3,75 miljoen plus 0,2% van het begrotingstotaal dat de € 500 miljoen te boven gaat. De drempel is nooit lager dan € 250.000.

Op grond van Artikel 52c van het BBV is in onderstaand overzicht een toelichting op (de benutting van) het drempelbedrag gegeven. Het drempelbedrag is in 2018 niet overschreden.

Drempelbedrag 609.000 Subtotaal vorderingen op openbare lichamen Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Kwartaalcijfer op dagbasis buiten 's Rijks schatkist aangehouden middelen 545.074 514.490 523.736 467.211 Ruimte onder het drempelbedrag 63.926 94.510 85.264 141.789 Overschrijding van het drempelbedrag - - - -

Liquide middelen

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de liquide middelen gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Balans- Balans- waarde 01 waarde 31 januari 2018 december 2018 Kas algemeen, publiekszaken en scholen 9.050 10.829 Totaal kassen 9.050 10.829 Rabobank 22.480 50.276 ING 4.596 - BNG 478.060 583.717 Irischeques 890 4.305 Totaal banken 506.026 638.298 Kruisposten - - Totaal kruisposten - - Totaal 515.076 649.127

Overlopende activa

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de overlopende activa gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Balans- Boek- Voorziening Balans- waarde 01 waarde 31 voor onin- waarde 31 januari 2018 december baarheid december 2018 2018 Verbetering toeristische infrastructuur 21.496 21.496 - 21.496 Overige voorschotbedragen 554 - - - Subtotaal voorschotbedragen voor uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel 22.050 21.496 - 21.496 BRP inschrijvingen asielzoekers - 423.461 - 423.461 Toeristen- en forensenbelasting 213.344 224.000 - 224.000 GRID N.V. 93.809 - - - Stichting Afvalfonds 211.400 40.000 - 40.000 Beschermd wonen 368.146 330.000 - 330.000 Afwikkeling COA RSG 294.496 294.496 - 294.496 Onderwijs - betaalritme OC&W 401.055 - - - Overige te ontvangen bedragen 1.199.918 960.252 - 960.252 Subtotaal nog te ontvangen bedragen 2.782.168 2.272.209 - 2.272.209 St. Museum de Oude Wolden 206.196 - - - Overige vooruitbetaalde bedragen 21.807 33.517 - 33.517 Subtotaal vooruitbetaalde bedragen 228.003 33.517 - 33.517 Totaal 3.032.221 2.327.222 - 2.327.222

Van de uitkeringen met een specifiek bestedingsdoel wordt hieronder het verloop per voorschotbedrag weergegeven:

158 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Balans- Toevoe- Ontvangen / Balans- waarde 01 gingen verrekende waarde 31 januari 2018 bedragen december 2018 Verbetering toeristische infrastructuur 21.496 - - 21.496 Overige voorschotbedragen 554 -554 - Totaal Rijksbijdragen met een specifiek bestedingsdoel 22.050 - -554 21.496

PASSIVA

De passivazijde van de balans is onderverdeeld in vaste en vlottende passiva. Onder de vaste passiva zijn opgenomen de reserves, het onverdeelde resultaat, de voorzieningen en de vaste schulden met een rentetypische looptijd van één jaar of langer.

Vaste passiva

Eigen vermogen

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van het eigen vermogen gedurende het verslagjaar.

Categorie Balans- Toevoeging Onttrekking Onttrekking Bestemming Gerealiseer- Balans- waarde 01 ter dekking resultaat de resultaat waarde 31 januari 2018 van vorig begrotings- december afschrijvin- begrotings- jaar 2018 gen jaar Algemene reserves 15.048.623 15.663.687 -15.797.483 -207.098 -3.132.085 - 11.575.644 Bestemmingsreserves 25.810.045 12.882.620 -12.436.111 -242.808 165.175 - 26.178.921 Gerealiseerde resultaat -2.966.910 - - - 2.966.910 -418.999 -418.999 Totaal 37.891.758 28.546.307 -28.233.594 -449.906 - -418.999 37.335.566

Per categorie wordt hierna het verloop in een overzicht weergegeven.

Onder bestemming resultaat vorig begrotingsjaar staat de onttrekking vermeld uit hoofde van de bestemming van het resultaat conform het raadsbesluit van 11 juli 2018.

Een specificatie van de betreffende reserves is opgenomen op de volgende pagina’s.

Algemene reserves

Het verloop van de algemene reserves kan als volgt worden weergegeven:

Omschrijving Balans- Toevoeging Onttrekking Onttrekking Bestemming Balans- waarde 01 ter dekking resultaat waarde 31 januari 2018 van vorig december afschrijvin- begrotings- 2018 gen jaar 1. Saldireserve 8.000.000 - -8.000.000 - - - 2. Algemene reserve 7.048.623 15.663.687 -7.797.483 -207.098 -3.132.085 11.575.644 Totaal 15.048.623 15.663.687 -15.797.483 -207.098 -3.132.085 11.575.644

De aard en reden van de algemene reserves zijn:

159 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Aard algemene reserves Reden algemene reserves 1. Saldireserve Bufferfunctie De Saldireserve is per 31 december 2018 toegevoegd aan de Algemene reserve (Nota reserves en voorzieningen) 2. Algemene reserve Bufferfunctie Buffer voor onverwachte teggenvallers. Wordt aangemerkt als weerstandsvermogen

De toevoegingen, onttrekkingen en de bestemming van het resultaat in de Saldireserve en de Algemene reserve kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Toevoegingen 2. Algemene reserve 18-12-18 1.013.839 1.013.839 Nota Reserves en voorzieningen 2. Algemene reserve N.v.t. - 2.177 Herindelingsbijdrage (Decembercirculaire 2018) 2. Algemene reserve 31-10-17 - 59.929 Wegenbeheerkaart (afsluiten krediet) 2. Algemene reserve 09-10-18 1.197.738 1.197.738 Vrijval diverse reserves (Bestuursrapportage) 2. Algemene reserve 28-03-18 1.568.220 1.568.220 Herindelingsbijdrage Algemene uitkering 2. Algemene reserve 28-03-18 790.500 790.500 Overschot WMO 2018 2. Algemene reserve 18-12-18 7.700.000 7.700.000 Vrijval Saldireserve 2. Algemene reserve 18-12-18 3.331.284 3.331.284 Vrijval Algemene reserve Vlw Totaal toevoegingen 15.601.581 15.663.687 Onttrekkingen 1. Saldireserve 09-10-18 (300.000) (300.000) Vrijval saldireserve Burap 2018 1. Saldireserve 18-12-18 (7.700.000) (7.700.000) Nota Reserves en voorzieningen 2. Algemene reserve 20-03-18 (150.000) (150.000) Naar gebonden reserve, OOR 2018 brug Klein Ulsda 2. Algemene reserve 05-06-18 (120.967) (120.967) Middelen beschermd wonen 6e wijz. 2018 2. Algemene reserve 13-06-18 (54.400) - Recr. Voorzieningen Renneborg-Ter Walslage 2. Algemene reserve 28-03-18 (60.000) (60.000) Programma landelijk gebied 2. Algemene reserve 28-03-18 (116.000) (116.000) Tekort Wedeka 2. Algemene reserve 13-06-18 (122.607) (122.607) Resultaatbestemming 2017 Vlw 2. Algemene reserve 13-06-18 (169.282) (17.230) Wonen en leven 2. Algemene reserve 28-03-18 (112.500) (67.501) Wonen en leven 2. Algemene reserve 09-10-18 (1.391.722) (1.391.722) Saldo Burap 2018 2. Algemene reserve 18-12-18 (3.331.284) (3.331.284) Nota Reserves en voorzieningen 2. Algemene reserve 09-10-18 (14.147) (14.147) 4e tranche bezuinigingen 2. Algemene reserve 28-10-18 (565.210) (565.210) Septembercirculaire 2018 2. Algemene reserve 22-05-18 (75.000) (75.000) Privacybeleidskader 2. Algemene reserve 12-06-18 - (47.670) Visie duurzaamheid 2018 2. Algemene reserve 23-07-17 - (19.085) Wollingboerweg 2. Algemene reserve 20-04-17 - (685.617) Herindelingsmiddelen 2018 2. Algemene reserve 18-12-18 (1.013.839) (1.013.839) Nota Reserves en voorzieningen Totaal onttrekkingen (15.296.958) (15.797.879)

Onttrekkingen ter dekking van kapitaallasten 2. Algemene reserve 31-10-17 - (13.676) Toegankelijkheid busvervoer 2. Algemene reserve 31-10-17 - (179.564) Afkoop baggeren Bourtangerkanaal 2. Algemene reserve 31-10-17 - (13.858) Grootschalige Basiskaart Topografie Totaal bestemming resultaat vorig begrotingsjaar - (207.098)

Bestemming resultaat vorig begrotingsjaar 2. Algemene reserve 13-06-18 (3.132.175) (3.132.085) Bestemming van het resultaat 2017 Totaal bestemming resultaat vorig begrotingsjaar (3.132.175) (3.132.085)

Bestemmingsreserves

Het verloop van de bestemmingsreserves kan als volgt worden weergegeven:

160 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Balans- Toevoeging Onttrekking Onttrekking Bestemming Balans- waarde 01 ter dekking resultaat waarde 31 januari 2018 van vorig december afschrijvin- begrotings- 2018 gen jaar 5. B.R. Recreatie en toerisme (Vlw) 68.494 - - - - 68.494 6. B.R. Automatisering/informatisering 181.748 25.224 -181.748 - - 25.224 7. B.R. Woonplannen (Vlw) 951.670 - -951.670 - - - 8. B.R. Fiscaal 303.610 - -5.000 - - 298.610 9. B.R. Grondzaken (Vlw) 853.326 - -753.326 - - 100.000 10. B.R. COA gelden (Vlw) 574.223 96.772 -358.454 - - 312.541 11. B.R. Egalisatie riolering (Vlw) 91.029 - -44.246 - - 46.783 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 9.044.974 - -2.171.335 - 82.500 6.956.139 13. B.R. Egalisatie beheer openbare ruimte (Vlw) ------14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) 141.202 - -129.710 -5.207 - 6.285 16. B.R. Duurzaamheid (Vlw) 235.305 300.000 - - 82.675 617.980 17. B.R. Krimpmaatregelen (Vlw) 8.902 - -8.902 - - - 18. B.R. Railverbinding Emmen via Ter Apel (Vlw) 220.425 - -220.425 - - - 19. B.R. Ondernemingsraad (Vlw) 34.172 - -34.172 - - - 20. B.R. Verbreding N33 Assen-Zuidbroek (Vlw) 28.050 - -28.050 - - - 21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) 3.896.699 182.659 -4.079.358 - - - 22. B.R. Leerlingafhankelijk OBS 78.444 11.952 - - - 90.396 23. B.R. Personeel OBS 544.616 412.450 - - - 957.066 24. B.R. Zorgfonds basisonderwijs (Vlw) 178.325 - -100.000 - - 78.325 25. B.R. Gebouwafhankelijk OBS 234.989 25.873 - - - 260.862 26. B.R. MFA Vlagtwedde 90.479 - - - - 90.479 27. B.R. MFA Sellingen 21.342 - - - - 21.342 28. B.R. GOA (Vlw) 74.154 - - - - 74.154 29. B.R. OHBA (Vlw) 109.895 - - - - 109.895 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 1.597.149 475.708 -2.072.857 - - - 32. B.R. Automatisering (Bw) 60.914 - -60.914 - - - 34. B.R. Wegen (Bw) 125.804 - - - - 125.804 35. B.R. Bestemmingsplannen dorpen (Bw) 77.958 - -77.958 - - - 36. B.R. Bestemmingsplannen buitengebied (Bw) 68.686 - -68.686 - - - 37. B.R. Sandjers park (Bw) 9.529 - - - - 9.529 38. B.R. Hoefijzer II (Bw) 33.152 - -33.152 - - - 39. B.R. Frictiekosten opheffing GR muziekschool (Bw) ------40. B.R. Krimp (Bw) 69.266 - -69.266 - - - 41. B.R. Beschermd wonen (Bw) 145.701 608.689 - - - 754.390 42. B.R. Onderwijshuisvesting (Bw) 215.672 - -215.672 - - - 43. B.R. OHBA (Bw) 126.248 - -126.248 - - - 44. B.R. Sociaal domein (Bw) 117.588 - -117.588 - - - 46. B.R. Onderhoud gemeentelijke gebouwen - 1.220.094 - - - 1.220.094 93. B.R. Omgevingswet (WW) - 873.253 - - - 873.253 94. B.R. Onderwijshuisvesting (WW) - 4.676.854 -37.946 - - 4.638.908 95. B.R. Sociaal domein (WW) - 540.284 -96.291 - - 443.993 96. B.R. Woonvisie (WW) - 1.301.223 - - - 1.301.223 Subtotaal bestemmingsreserves 20.613.740 10.751.035 -12.042.974 -5.207 165.175 19.481.769

161 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Balans- Toevoeging Onttrekking Onttrekking Bestemming Balans- waarde 01 ter dekking resultaat waarde 31 januari 2018 van vorig december afschrijvin- begrotings- 2018 gen jaar 49. Gebonden algemene reserve 59.929 - -59.929 - - - 50. Geb. B.R. Optimaliseren parkeren plein Molenweg 47.848 - - - - 47.848 51. Geb. B.R. Traverses N366 1.703.152 - - - - 1.703.152 52. Geb. B.R. Voet/fietspad Emslandermeer 293.265 - - -4.989 - 288.276 53. Geb. B.R. Verduurzamen openbare verlichting 469.083 - - - - 469.083 54. Geb. B.R. Verbeterplan Wollingboerweg - 19.085 -5.798 -443 - 12.844 55. Geb. B.R. Marktgebouw Ter Apel 39.689 - - -1.134 - 38.555 56. Geb. B.R. Koppeling Runde - Ruiten Aa 40.205 - - - - 40.205 57. Geb. B.R. Woonplan restant maatregelen 50.298 - - -1.143 - 49.155 58. Geb. B.R. Woonplan seniorenwoningen Sellingen 31.872 - - -938 - 30.934 59. Geb. B.R. Hypothecaire geldlening St. Manege TA 39.414 - - -6.500 - 32.914 60. Geb. B.R. Hypothecaire geldlening de Woudruiters 13.969 - - -4.250 - 9.719 61. Geb. B.R. Renovatie sporthal TA 103.899 - - -7.992 - 95.907 62. Geb. B.R. Uitbreiding toestelbergingen 87.259 - - -4.593 - 82.666 63. Geb. B.R. Zwembad Moekesgat aanpassing entree 3.600 - - -327 - 3.273 64. Geb. B.R. Afdekdeken diepe bad Moekesgat 62.315 - - -4.793 - 57.522 65. Geb. B.R. Zwembad Moekesgat verduurzaming 60.911 - - -4.351 - 56.560 66. Geb. B.R. Zwembad Sellingen bassinafdekking 6.700 - - -2.233 - 4.467 67. Geb. B.R. Kunstgrasveld TA 400.577 - - -38.622 - 361.955 68. Geb. B.R. Oude stelmakerij Sellingen 126.875 - - -3.625 - 123.250 69. Geb. B.R. Verbouwing infocentrum Bourtange 39.754 - - -2.485 - 37.269 70. Geb. B.R. Oeverbescherming Bourtange 120.241 - -120.241 - - - 71. Geb. B.R. Dagrecr. Terr. Sellingerbeetse 17.441 - - -646 - 16.795 72. Geb. B.R. Herontwikkeling Moekesgat 203.150 - -194.316 -8.834 - - 73. Geb. B.R. Markt TA tourist info/openbaar toilet 165.935 - - -4.741 - 161.194 74. Geb. B.R. Tijdelijke jeugdonderkomens Sellingen 23.582 - - -10.000 - 13.582 75. Geb. B.R. Stimulering jeugd, skatevoorziening TA 28.049 - - -1.870 - 26.179 76. Geb. B.R. Kindercentrum Bourtange 56.705 - - -4.727 - 51.978 77. Geb. B.R. Werk/vergaderruimtes gemeentehuis 100.006 - - -5.253 - 94.753 78. Geb. B.R. Toegangsdeuren bibliotheek Vlagtwedde 584 - - -583 - 1 79. Geb. B.R. Optimalisering werkklimaat/fietsenstall. 246.657 - - -7.000 - 239.657 80. Geb. B.R. Ontwikkeling website 13.110 - - -4.370 - 8.740 81. Geb. B.R. Meerj. licenties en implementatiekosten 195.957 - - -97.978 - 97.979 82. Geb. B.R. Kantoormeubilair 13.905 - - -1.545 - 12.360 83. Geb. B.R. OV Bellingwolde Noord 26.000 - - - - 26.000 84. Geb. B.R. OV fietsroutes 80.000 - -12.853 -1.636 - 65.511 85. Geb. B.R. Integrale voorzieningen Bellingwolde 148.369 - - - - 148.369 86. Geb. B.R. Herinrichting centrum Blijham 76.000 - - - - 76.000 87. Geb. B.R. Brug vesting Bourtange, Vriesseweg - 150.000 - - - 150.000 88. Geb. B.R. Brug Bourtange, Friessche Poort - 270.000 - - - 270.000 89. Geb. B.R. Bosbrug, Ter Apel - 62.500 - - - 62.500 90. Geb. B.R. Brug Klein Ulda, renovatie - 150.000 - - - 150.000 91. Geb. B.R. Oeverbeschoeiing Westerwolde-Zuid - 1.450.000 - - - 1.450.000 92. Geb. B.R. Verwerven barak Kamp de Beetse - 30.000 - - - 30.000 Subtotaal gebonden (bestemmings-)reserves 5.196.305 2.131.585 -393.137 -237.601 - 6.697.152 Totaal bestemmingsreserves 25.810.045 12.882.620 -12.436.111 -242.808 165.175 26.178.921

De aard en reden van de bestemmingsreserves is:

162 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Aard bestemmingsreserves Reden bestemmingsreserves 5. B.R. Recreatie en toerisme (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk ter stimulering van recreatie en 6. B.R. Automatisering/informatisering Egalisatiefunctie toerisme.Reserve ter egalisatie van de kosten voor automatisering en informatisering. Het maximum bedrag van de reserve is bepaald op € 300.000 7. B.R. Woonplannen (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Woonvisie (zie nummer 96) 8. B.R. Fiscaal Bufferfunctie Reserve voor onverwachte tegenvallers op fiscaal gebied. Het maximum van de reserve is bepaald op € 300.000 9. B.R. Grondzaken (Vlw) Bufferfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk het dekken van onverwachte tegenvaller in relatie tot gronden. 10. B.R. COA gelden (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk inzet voor de leefbaarheid in het dorp Ter Apel. 11. B.R. Egalisatie riolering (Vlw) Bufferfunctie Reserve ter egalisatie van de exploitatiekosten voor riolering (achteraf).

12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk inrichting van de openbare ruimte.

13. B.R. Egalisatie beheer openbare ruimte * Op grond van de Nota reserves en (Vlw) voorzieningen wordt deze reserve opgeheven

14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek doel, namelijk administratieve overheveling van exploitatiebudgetten. 16. B.R. Duurzaamheid (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk het ontplooien van initiatieven voor duurzaamheid. 17. B.R. Krimpmaatregelen (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven

18. B.R. Railverbinding Emmen via Ter Apel (Vlw)* Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven

19. B.R. Ondernemingsraad (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven

20. B.R. Verbreding N33 Assen-Zuidbroek (Vlw)* Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven

21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Onderwijshuisvesting (zie nummer 45) 22. B.R. Leerlingafhankelijk OBS Egalisatiefunctie Reserve ter egalisatie van de leerlingafhankelijke kosten en baten O2SV.

23. B.R. Personeel OBS Egalisatiefunctie Reserve ter egalisatie van de personele inkomsten en uitgaven O2SV.

163 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Aard bestemmingsreserves Reden bestemmingsreserves 24. B.R. Zorgfonds basisonderwijs (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve voor een specifiek beleidsdoel, namelijk de begeleiding van zorgen risicoleerlingen. 25. B.R. Gebouwafhankelijk OBS Egalisatiefunctie Reserve ter egalisatie van de gebouwafhankelijke lasten en baten O2SV.

26. B.R. MFA Vlagtwedde Egalisatiefunctie Reserve ter egalisatie van de gebouwafhankelijke lasten en baten van de MFA Vlagtwedde. 27. B.R. MFA Sellingen Egalisatiefunctie Reserve ter egalisatie van de gebouwafhankelijke lasten en baten van de MFA Sellingen. 28. B.R. GOA (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk harmonisatie van kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. 29. B.R. OHBA (Vlw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk voor de inrichting van de asielzoekersschool. 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Sociaal Domein (zie nummer 95) 31. B.R. Categoriale bijzondere bijstand (Vlw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven 32. B.R. Automatisering (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven 34. B.R. Wegen (Bw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk voor de herinrichting Zuiderstraat/Noorderstraat. 35. B.R. Bestemmingsplannen dorpen (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Ongevingswet (zie nummer 93) 36. B.R. Bestemmingsplannen buitengebied * Op grond van de Nota reserves en (Bw) voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Ongevingswet (zie nummer 93) 37. B.R. Sandjers park (Bw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk instandhouding van het Sandjers park uit een legaat. 38. B.R. Hoefijzer II (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven 40. B.R. Krimp (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Woonvisie (zie nummer 96) 41. B.R. Beschermd wonen (Bw) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk decentralisatie en transformatie beschermd wonen en opvang.

164 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Aard bestemmingsreserves Reden bestemmingsreserves 42. B.R. Onderwijshuisvesting (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Onderwijshuisvesting (zie nummer 94) 43. B.R. OHBA (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve opgeheven 44. B.R. Sociaal domein (Bw) * Op grond van de Nota reserves en voorzieningen wordt deze reserve overgeheveld naar één reserve B.R. Sociaal Domein (zie nummer 95) 46. B.R. Onderhoud gemeentelijke Dekkingsfunctie Reserve ter dekking van onderhoud gebouwen gemeentelijke gebouwen 49-92. Gebonden reserves Dekkingsfunctie Reserves ter dekking van afschrijvingslasten van meerjarige investeringen.

93. B.R. Omgevingswet (WW) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk implementatie van de omgevingswet. Het maximum van de reserve is bepaald op € 1.000.000 94. B.R. Onderwijshuisvesting (WW) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk onderwijshuisvesting. 95. B.R. Sociaal domein (WW) Bufferfunctie Reserve ter dekking van tegenvallers in het sociaal domein. 96. B.R. Woonvisie (WW) Bestedingsfunctie Reserve met een specifiek beleidsdoel, namelijk uitvoering van de woonvisie.

Indien bij de aard van de bestemmingsreserve een “*” wordt aangegeven, dan betekent dit dat de betreffende reserve per 31 december 2018 wordt opgeheven. De opheffing is een gevolg van de vastgestelde Nota reserves en voorzieningen.

165 Concept dd. 28-06-2019 De toevoegingen, onttrekkingen en de bestemming van het resultaat in de Bestemmingsreserves kunnen als volgt worden gespecificeerd:

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Toevoegingen 6. B.R. Automatisering N.v.t. - 25.224 Saldering lasten budget Automatisering 2018 10. B.R. COA gelden (Vlw) 28-03-18 96.772 96.772 Meeropbrengst boven € 450.000 16. B.R. Duurzaamheid (Vlw) 07-11-18 300.000 300.000 Leges zonnepark 21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) 28-03-18 42.719 381.823 Toevoeging aan BR Onderwijshuisvesting 21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) N.v.t. - (199.164) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 22. B.R. Leerlingafhankelijk OBS 07-11-18 14.790 11.952 Resultaat onderwijs 2018 23. B.R. Personeel O.B.S. 28-03-18 385.500 412.450 Resultaat onderwijs 2018 25. B.R. Gebouwafhankelijk OBS 28-03-18 18.385 25.873 Resultaat onderwijs 2018 26. B.R. MFA Vlagtwedde 28-03-18 20.746 - Saldo onderhoudskosten 2018 27. B.R. MFA Sellingen 28-03-18 1.011 - Saldo onderhoudskosten 2018 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 279.417 279.417 Vangnetregeling 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 21-11-18 96.291 96.291 Nota Reserves en voorzieningen 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 100.000 100.000 Meicirculaire 2015 41. B.R. Beschermd wonen (Bw) 03-10-18 608.689 608.689 Middelen beschermd wonen 2016 en 2017 42. B.R. Onderwijshuisvesting (BW) 21-11-18 144.713 144.713 Nota Reserves en voorzieningen 42. B.R. Onderwijshuisvesting (BW) N.v.t. - (144.713) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 46. B.R. Onderhoud gemeentelijke gebouwen N.v.t. - 1.220.094 Vrijval voorziening groot onderhoud 54. Geb. B.R. Verbeterplan Wollingboerweg 23-05-17 - 19.085 Investering verbeterplan Wollingboerweg 87. Geb. B.R. Brug vesting Bourtange, Vriesseweg09-05-18 150.000 150.000 OOR 2018 brug vesting Bourtange Vriesseweg 88. Geb. B.R. Brug Bourtange, Friessche Poort 09-05-18 270.000 270.000 OOR 2018 brug vesting Bourtange Frieschepoort 89. Geb. B.R. Bosbrug, Ter Apel 09-05-18 62.500 62.500 OOR 2018 bosbrug Ter Apel 90. Geb. B.R. Brug Klein Ulda, renovatie 09-05-18 150.000 150.000 OOR 2018 brug Klein Ulsda 91. Geb. B.R. Oeverbeschoeiing Westerwolde-Zuid09-05-18 1.450.000 1.450.000 Oeverbescherming WW-Zuid OOR 2018 92. Geb. B.R. Verwerven barak Kamp de Beetse09-05-18 30.000 30.000 Verwerven Kamp de Beetse 93. B.R. Omgevingswet (WW) 21-11-18 806.553 806.553 Nota Reserves en voorzieningen 93. B.R. Omgevingswet (WW) N.v.t. - 66.700 Vrijval B.R. Bestemmingsplannen (2x) 94. B.R. Onderwijshuisvesting (WW) 21-11-18 4.295.030 4.295.030 Nota Reserves en voorzieningen 94. B.R. Onderwijshuisvesting (WW) N.v.t. - 381.824 Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 95. B.R. Sociaal domein (WW) 21-11-18 96.291 96.291 Nota Reserves en voorzieningen 95. B.R. Sociaal domein (WW) N.v.t. - 443.993 Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 96. B.R. Woonvisie (WW) 20-03-19 - 280.287 Overschot krimpgelden 2017/2018 96. B.R. Woonvisie (WW) 21-11-18 1.020.936 1.020.936 Nota Reserves en voorzieningen Totaal toevoegingen 10.440.343 12.882.620

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Onttrekkingen 5. B.R. Recreatie en toerisme (Vlw) 03-10-18 (32.972) - Route gebonden recreatie Pronkjeswailpad 5. B.R. Recreatie en toerisme (Vlw) 11-07-18 (13.600) - Recr. Voorzieningen Renneborg-Ter Walslage 6. B.R. Automatisering/informatisering 07-11-18 (181.748) (181.748) B.R. Automatisering 7. B.R. Woonplannen (Vlw) 21-11-18 (951.670) (951.670) Nota Reserves en voorzieningen 8. B.R. Fiscaal 11-07-18 (5.000) (5.000) Inzet personeel van derden 9. B.R. Grondzaken (Vlw) 07-11-18 (26.716) (26.716) Burap, privatisering VV Westerwolde 9. B.R. Grondzaken (Vlw) 21-11-18 (726.609) (726.609) Nota Reserves en voorzieningen 10. B.R. COA gelden (Vlw) 11-07-18 (24.204) (11.664) Cameratoezicht Ter Apel 10. B.R. COA gelden (Vlw) 07-11-18 (346.790) (346.790) Vrijval BR COA 11. B.R. Egalisatie Riolering N.v.t. - (44.246) Tekort exploitatie riolering WW-Zuid 2018 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (62.500) (62.500) Naar Geb. B.R. bosbrug Ter Apel 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (270.000) (270.000) Naar Geb. B.R. brug vesting Bourtange Frieschepoort 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (150.000) (150.000) Naar Geb. B.R. brug vesting Bourtange Vriesseweg 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (75.520) (75.520) Posthoornbrug (achterstallig oh) 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (73.096) (41.772) Sellingersluisbrug (achterstallig oh) 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (62.500) (33.675) Bosbrug Ter Apel (achterstallig oh) 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (100.000) (87.870) Jipsinghuizersluisbrug (achterstallig oh) 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (250.000) - Roswinkelerbrug Ter Apel (achterstallig oh) 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 09-05-18 (1.450.000) (1.450.000) Oeverbescherming WW-Zuid OOR 2018 14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) 11-07-18 (57.120) (57.120) Schilderwerk bruggen 14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) 11-07-18 (51.487) (51.487) Onderhoud openbare verlichting Vlw 14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) 11-07-18 (26.310) (26.310) Digitalisering bouwdossiers 14. B.R. Aangegane verplichtingen (Vlw) N.v.t. - 5.207 Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 17. B.R. Krimpmaatregelen (Vlw) 07-11-18 (8.902) (8.902) Vrijval BR Krimpmaatregelen 18. B.R. Railverbinding Emmen via Ter Apel (Vlw)07-11-18 (220.425) (220.425) Vrijval BR Railverbinding Emmen via ter Apel 19. B.R. Ondernemingsraad (Vlw) 07-11-18 (34.171) (34.171) Vrijval BR Ondernemingsraad

166 Concept dd. 28-06-2019 Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Onttrekkingen (vervolg) 20. B.R. Verbreding N33 Assen-Zuidbroek (Vlw)07-11-18 (28.050) (28.050) Vrijval BR Verbreding N33 Assen-Zuidbroek 21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) 28-03-18 (4.773) - Resultaat onderwijs 2018 21. B.R. Onderwijshuisvesting (Vlw) 21-11-18 (4.079.358) (4.079.358) Nota Reserves en voorzieningen 22. B.R. Leerlingafhankelijk OBS 28-03-18 (12.144) - Resultaat onderwijs 2018 23. B.R. Personeel OBS 28-03-18 (112.274) - Resultaat onderwijs 2018 24. B.R. Zorgfonds basisonderwijs (Vlw) 07-11-18 (100.000) (100.000) Vrijval BR Zorgfonds basisonderwijs 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 11-07-18 (75.000) (34.000) Rookmelderproject 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 (218.551) (218.551) Alg. Bijstand 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 (15.000) (15.000) Bijstand zelfstandigen 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 (325.000) (325.000) Inkomensvoorzieningen 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 28-03-18 (2.900) (2.900) Tekort rijksbijdrage 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) N.v.t. - (20.838) Kosten 2018 onderzoek CAB 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 03-10-18 (487.722) (487.722) Middelen beschermd wonen 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 07-11-18 (360.329) (360.329) Onttrekking SD ter dekking BUIG/IOAZ/IOAW/Bij 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) 07-11-18 (145.261) (145.261) Maartcirc. 2018, eenmalige bijdrage stroppenpot tl 30. B.R. Sociaal domein (Vlw) N.v.t. - (463.256) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 32. B.R. Automatisering (Bw) 07-11-18 (60.914) (60.914) B.R. Automatisering 34. B.R. Wegen (Bw) 11-07-18 (58.996) - Structureel wegonderhoud 35. B.R. Bestemmingsplannen dorpen (Bw) 11-07-18 (51.972) - Krimpplan 35. B.R. Bestemmingsplannen dorpen (Bw) N.v.t. - (52.000) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 35. B.R. Bestemmingsplannen dorpen (Bw) 21-11-18 (25.958) (25.958) Nota Reserves en voorzieningen 36. B.R. Bestemmingsplannen buitengebied (Bw)11-07-18 (14.700) - Structuur- en bestemmingsplannen 36. B.R. Bestemmingsplannen buitengebied (Bw)21-11-18 (53.986) (53.986) Nota Reserves en voorzieningen 36. B.R. Bestemmingsplannen buitengebied (Bw)N.v.t. (14.700) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 38. B.R. Hoefijzer II (Bw) 07-11-18 (33.152) (33.152) Vrijval BR Hoefijzer II 40. B.R. Krimp (Bw) 21-11-18 (69.266) (69.266) Nota Reserves en voorzieningen 42. B.R. Onderwijshuisvesting (Bw) 21-11-18 (215.672) (215.672) Nota Reserves en voorzieningen 43. B.R. OHBA (Bw) 07-11-18 (126.248) (126.248) Vrijval BR OHBA 44. B.R. Sociaal domein (Bw) 07-11-18 (17.663) (17.663) Wedde dat 't lukt 44. B.R. Sociaal domein (Bw) 11-07-18 (5.897) (5.897) Mantelzorg en subsidies 44. B.R. Sociaal domein (Bw) 11-07-18 (17.000) (17.000) Peuterspeelzaal 44. B.R. Sociaal domein (Bw) 21-11-18 (96.291) (96.291) Nota Reserves en voorzieningen 44. B.R. Sociaal domein (Bw) N.v.t. - 19.263 Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 49. Gebonden algemene reserve 31-10-17 - (59.929) Wegenbeheerkaart naar Algemene reserve 54. Geb. B.R. Verbeterplan Wollingboerweg N.v.t. - (5.798) Vrijval BR - krediet valt lager uit 70. B.R. Overbescherming Vesting Bourtange N.v.t. - (120.241) Vrijval BR - krediet wordt vooralsnog niet uitgevoerd 72. B.R. Herontwikkeling Moekesgat N.v.t. - (194.316) Vrijval BR - krediet wordt vooralsnog niet uitgevoerd 84. Geb. B.R. OV fietsroutes N.v.t. - (12.853) Vrijval BR - krediet valt lager uit 94. B.R. Onderwijshuisvesting (WW) N.v.t. (37.946) Mutaties tussen reserves Blw/Vlw/WW 95. B.R. Sociaal domein (WW) 21-11-18 (96.291) (96.291) Nota Reserves en voorzieningen Totaal onttrekkingen (12.111.708) (12.436.111)

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Onttrekkingen ter dekking van afschrijvingen

28-3-2018 / Geb. B.R. (diversen) 09-05-2018 (296.495) (242.808) Kapitaallasten 2018 Totaal onttrekkingen ter dekking van afschrijvingen (296.495) (242.808)

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Bestemming resultaat vorig begrotingsjaar 12. B.R. Beheer openbare ruimte (Vlw) 11-07-18 82.500 82.500 Resultaatbestemming 2017 Vlw 16. B.R. Duurzaamheid (Vlw) 11-07-18 82.675 82.675 Resultaatbestemming 2017 Vlw Totaal bestemming resultaat vorig begrotingsjaar 165.175 165.175

167 Concept dd. 28-06-2019 Voorzieningen

Het onderstaande overzicht geeft het verloop weer van de voorzieningen gedurende het verslagjaar.

Omschrijving Balans- Toevoeging Aanwending Vrijval Balans- waarde 01 waarde 31 januari 2018 december 2018 1. Voorziening pensioenen wethouders 1.320.342 227.787 - - 1.548.129 2. Voorziening groot onderhoud gemeentelijke objecten 733.647 399.351 - -1.132.998 - 3. Voorziening vervanging riolering - 683.850 -683.850 - - 4. Voorziening groot onderhoud gebouwen vesting Bourtange 104.407 - -38.894 - 65.513 5. Voorziening groot onderhoud rioleringen 638.295 75.000 - - 713.295 6. Voorziening egalisatie tarieven riolering 996.515 393.707 - - 1.390.222 7. Voorziening wachtgeldverplichtingen voormalige collegeleden 563.513 - -79.454 -64.430 419.629 8. Voorziening pensioenverplichtingen voormalige wethouders 484.406 53.335 -43.808 - 493.933 9. Voorzieningen onderhoud gemeentelijke gebouwen 84.301 2.795 - -87.096 - 10. Voorziening materiële vaste activa * 1.947.560 - - - 1.947.560 11. Voorziening financiële vaste activa * 1.547.930 - - -17.855 1.530.075 12. Voorziening voorraden * 160.000 - - - 160.000 13. Voorziening dubieuze debiteuren * 1.649.502 27.404 - - 1.676.906 Totaal voorzieningen 10.230.418 1.863.229 -846.006 -1.302.379 9.945.262 * Voorzieningen t.l.v. activa -5.304.992 -27.404 - 17.855 -5.314.541 Totaal voorzieningen Balans 4.925.426 1.835.825 -846.006 -1.284.524 4.630.721

De aard en reden van de voorzieningen is:

168 Concept dd. 28-06-2019 Omschrijving Aard voorziening Reden voorziening 1. Voorziening pensioenen wethouders Toekomstige verplichtingen Voor de dekking van toekomstige pensioenverplichtingen van de wethouders. Tevens voor de bekostiging van de inkoop van pensioenrechten als gevolg van het toepassen van de wet APPA 2. Voorziening groot onderhoud gemeentelijke Egalisatie van lasten Gelijkmatige verdelen van de lasten voorvloeiende objecten uit het onderhoud van de gemeentelijke eigendommen, te weten de gemeentelijke gebouwen en de uitvoering van het beheerplan 3. Voorziening vervanging riolering Toekomstige verplichtingen Voorgebouwen de dekking van vervangingsinvesteringen in rioleringen 4. Voorziening groot onderhoud gebouwen vesting Egalisatie van lasten Gelijkmatige verdelen van de lasten voorvloeiende Bourtange uit het onderhoud van de gebouwen vesting Bourtange en de uitvoering van het beheerplan gebouwen 5. Voorziening groot onderhoud rioleringen Egalisatie van lasten Gelijkmatige verdeling van de lasten voor cyclische reiniging en inspectie van rioleringen 6. Voorziening egalisatie tarieven riolering Egalisatie van lasten Opvang van schommelingen in het riooltarief

7. Voorziening wachtgeldverplichtingen Toekomstige verplichtingen Voor de dekking van toekomstige voormalige collegeleden wachtgeldverplichtingen 8. Voorziening pensioenverplichtingen voormalige Toekomstige verplichtingen Voor de dekking van toekomstige wethouders pensioenverplichtingen

9. Voorziening onderhoud gemeentelijke Toekomstige verplichtingen Gelijkmatige verdelen van de lasten voorvloeiende gebouwen uit het onderhoud van de gemeentelijke eigendommen, te weten de gemeentelijke gebouwen en de uitvoering van het beheerplan gebouwen 10. Voorziening materiële vaste activa Dekking van risico's Dekking van mogelijke verliezen (te hoge boekwaarde i.r.t. verwachte opbrengst)

11. Voorziening financiële vaste activa Dekking van risico's De gemeenten en provincies bezitten 100% van de aandelen in CBL vennootschap BV, Bruglening vennootschap, Claim staat vennootschap BV en Extra zekerheid vennootschap BV. Deze dienen als zekerheid voor mogelijke claims voortvloeiende uit de transactie- of rechtshandelingen van de verkoop van Essent aandelen. Bij de verkoop van de aandelen Attero in 2014 is een deel van de verkoopopbrengsten achtergehouden, in verband met eventuele aanspraken van de koper op grond van garanties die door de gezamenlijke verkopers zijn afgegeven. Het aandeel van de gemeente Vlagtwedde hierin bedraagt € 16.033. Dit bedrag is op de boekwaarde in mindering gebracht. De gemeente heeft een lening verstrekt aan “Verkoop Vennootschap B.V.” (afsplitsing van een deel van de verkoopopbrengst). Deze dient als zekerheid voor mogelijke claims voortvloeiende uit de transactie- of rechtshandelingen van de verkoop. Omdat op dit moment geen inschatting gemaakt kan worden of deze vermogens aangewend zullen moeten worden ter dekking van claims, wordt deze lening 100% voorzien. Het resterende saldo bedraagt € 136.476. De voorziening is in mindering gebracht op de boekwaarde, waardoor de balanswaarde nihil is

12. Voorziening voorraden Dekking van risico's Dekking van mogelijke verliezen (te hoge boekwaarde i.r.t. verwachte opbrengst) 13. Voorziening dubieuze debiteuren Dekking van risico's Mogelijke verliezen (niet incasseerbare vorderingen handelsdebiteuren)

De mutaties in de voorzieningen kan als volgt worden weergegeven:

169 Concept dd. 28-06-2019 Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Toevoegingen 1. Pensioenen wethouders N.v.t. - 116.843 Verplichting 31-12-2017 1. Pensioenen wethouders N.v.t. - 28.242 Storting APPA 2018 1. Pensioenen wethouders N.v.t. - 82.702 Dotatie 2018 3. Groot onderhoud gemeentelijke objecten N.v.t. 399.351 Saldering exploitatielasten 2018 3. Vervanging riolering N.v.t. - 683.850 Spaarbedragen toekomstige investering 5. Groot onderhoud riolering 28-03-18 - 75.000 Dotatie 2018 6. Egalisatie tarieven riolering N.v.t. - 393.707 Egalisatie exploitatielasten 2018 8. Pensioenverplichtingen N.v.t. - 53.335 Storting APPA 2018 9. Onderhoud gemeentelijke gebouwen N.v.t. - 2.795 Saldering exploitatielasten 2018 13. Dubieuze debiteuren N.v.t. - 27.404 Mutatie dubieuze debiteuren 2018 Totaal toevoegingen - 1.863.229

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Aanwendingen 3. Vervanging riolering N.v.t. - (683.850) Extra afschrijving 2018 4. Groot onderh. gebouwen vesting Bourtange N.v.t. - (38.894) Uitgaven groot onderhoud 2018 7. Wachtgeldverplichtingen vm collegeleden N.v.t. - (79.454) Uitgaven wachtgeld 2018 8. Pensioenverplichtingen vm wethouders N.v.t. - (1.550) Mutatie 2018 8. Pensioenverplichtingen vm wethouders N.v.t. - (42.258) Uitgaven pensioenen 2018 Totaal aanwendingen - (846.006)

Raadsbesluit Begroting ná Realisatie Toelichting mutatie wijziging Vrijval 1. Pensioenen wethouders N.v.t. - (67.193) Afromen van de voorziening 3. Groot onderhoud gemeentelijke objecten N.v.t. - (1.132.998) Saldo naar de bestemmingsreserve 7. Wachtgeldverplichtingen voormalig personeelN.v.t. - (64.430) Afromen van de voorziening 9. Onderhoud gemeentelijke gebouwen N.v.t. - (87.096) Saldo naar de bestemmingsreserve 11. Financiele vaste activa N.v.t. - (17.855) Afwikkeling faillissement Emslandermeer Totaal vrijval - (1.369.572)

Vaste schulden met een rentetypische looptijd > 1 jaar

Het verloop van de vaste schulden met een rentetypische looptijd langer dan één jaar kan als volgt worden weergegeven:

Categorie Balans- Nieuwe Aflossingen Balans- waarde 01 leningen waarde 31 januari 2018 december 2018 Onderhandse leningen van openbare lichamen 84.442 - -84.442 - Onderhandse leningen van binnenlandse bedrijven 310.599 - - 310.599 Onderhandse leningen van buitenlandse instellingen 12.000.000 - -400.000 11.600.000 Onderhandse leningen van binnenlandse banken en overige financiële instellingen 5.556.343 - -657.046 4.899.297 Totaal vaste schulden 17.951.384 - -1.141.488 16.809.896 In 2017 is voor de nieuwbouw RSG een geldlening opgenomen van € 12 miljoen.

De totale rentelast voor het verslagjaar met betrekking tot de vaste schuld met een looptijd langer dan één jaar bedraagt € 428.185. Het gemiddelde rentepercentage bedraagt 2,4%.

Vlottende passiva

Vlottende schulden met een rentetypische looptijd <1 jaar

De specificatie van de vlottende schulden met een rente typische looptijd korter dan één jaar is als volgt:

170 Concept dd. 28-06-2019

Omschrijving Balans- Balans- waarde 01 waarde 31 januari 2018 december 2018 Overige kasgeldleningen 10.000.000 - Overige kasgeldleningen 10.000.000 - BNG 205.739 12 Banksaldi 205.739 12 Crediteuren 3.720.621 2.981.401 Schulden inzake salarissen, loonheffing, premies 278.251 1.061.028 Schulden GWS (WWB, WMO, inkomensvoorzieningen) 1.367.207 722.917 Overige schulden 3.545 97.242 Overige schulden 5.369.624 4.862.588 Totaal 15.575.363 4.862.600

Overlopende passiva

De specificatie van de overlopende passiva is als volgt:

Omschrijving Balans- Balans- waarde 01 waarde 31 januari 2018 december 2018 Nog te betalen RIGG (raming afrekening) 772.180 1.657.000 Nog te betalen bouwkosten RSG - 484.049 Nog te betalen afrekening vangnetregeling (raming afrekening) - 300.000 Rente langlopende geldleningen 212.749 193.364 Nog te betalen afrekening aanbieders WMO 164.400 191.320 Nog te betalen gemeente Stadskanaal 275.948 - Overige nog te betalen bedragen 1.617.413 682.371 Overschrijdingsregeling onderwijs 535.000 620.000 Overige verplichtingen - 13.900 Subtotaal verplichtingen die in het begrotingsjaar zijn opgebouwd 3.577.690 4.142.004 Gezond in de Stad (algemene uitkering) 75.174 75.174 Rijksvergoeding onderwijsachterstandenbeleid (Ministerie OC&W) 648.307 472.824 Versterking peuterspeelzalen (Algemene uitkering) 152.088 152.088 DU bevolkingsdaling 1.049.371 - Specifieke uitkering aankoop woningen onder een hoogspanningsverbinding - 286.100 DU verhoogde asielinstroom 208.221 131.154 Projectgroep Krimp - 2.396.781 Handhaving kwaliteit gastouderopvang (Algemene uitkering) 39.043 39.043 Voorschotten rijksbijdragen met een specifiek bestedingsdoel - Rijk 2.172.204 3.553.164 Subsidie duurzaam veilig (Mip 218) 34.028 15.806 BDU verkeersveiligheid kruispunten (provincie Groningen) 24.058 - Subsidie parkeerplaats Winselweg (DLG Noord) 8.650 8.650 Sloop- en transitiefonds - 200.000 Gebiedsfonds Westerwolde 52.284 52.284 Voorschotten rijksbijdragen met een specifiek bestedingsdoel - overige Nederlandse overheidslichamen 119.020 276.740 Subtotaal voorschotbedragen voor uitkering met een specifiek bestedingsdoel 2.291.224 3.829.904 WWB Bellingwedde 4.749 - Landschapsbiografie - 25.000 Doelsubsidie muziekimpuls 73.490 50.536 Overige vooruitontvangen bedragen 27.969 63.117 Subtotaal vooruitontvangen bedragen 106.208 138.653 Totaal 5.975.122 8.110.561

4. Gewaarborgde geldleningen

Een specificatie is opgenomen in de financiële administratie (de staat van gewaarborgde geldleningen). De gewaarborgde geldleningen betreffen door derden verstrekte geldleningen aan woningbouwcorporaties en verzorgingshuizen, de Waprog en de garantie voor het rekening- courantkrediet van de stichting bedrijvenpark Zuid-Groningen. De geldleningen zijn voor wat betreft de woningbouwcorporaties voor 100% opgenomen (50% deelnemende gemeenten en 50% achtervang Rijk).

171 Concept dd. 28-06-2019

Gewaarborgde geldleningen

Oorspronkelijk Percentage Schuldrestant Schuldrestant Gewaarborgd bedrag 1-1-2018 31-12-2018

€ 1.106 50% € 1.106 € 1.106 € 553 € 15.000 50% € 15.000 € 15.000 € 7.500 € 5.000 50% € 5.000 € 5.000 € 2.500 € 10.000 50% € 10.000 € 10.000 € 5.000 € 1.434 50% € 1.031 € 995 € 498 € 1.800 50% € 713 € 607 € 304 € 1.942 50% € 1.489 € 1.424 € 712 € 293 50% € 211 € 199 € 100 € 2.810 50% € 2.108 € 1.967 € 984 € 39.385 € 36.658 € 36.298 € 18.149

Garantstellingen

Oorspronkelijk Percentage Schuldrestant Schuldrestant Gegarandeerd bedrag 1-1-2018 31-12-2018

€ 1.000 20% € 1.000 € 1.000 € 200 € 1.000 € 1.000 € 1.000 € 200

In 2018 zijn géén betalingen gedaan inzake borgen garantstellingen.

5. Niet uit de balans blijkende verplichtingen

De gemeente heeft zich verplicht om gedurende een periode van 10 jaar (ingaande 2010) een jaarlijkse bijdrage te leveren voor de onderhoudskosten van De Burcht te Wedde. De verplichting voor de periode 2018 t/m 2019 bedraagt € 20.000. De verplichting vervalt per 2020. Deze bedragen zijn exclusief indexatie.

Met Toshiba Tec Netherlands is een overeenkomst afgesloten voor de huur van 10 Toshiba digitale kopieermachines/printers. De overeenkomst is ingegaan per 2019 met een looptijd van 5 jaar. De overeenkomst loopt dus af in 2023. De kosten voortvloeiende uit de overeenkomst bedraagt afgerond € 11.000 per jaar (excl. btw).

In verband met de overstap naar Centric-applicaties is met Centric een overeenkomst aangegaan met een minimale duur van zes jaar. Op basis van deze overeenkomst is de gemeente een jaarlijkse vergoeding verschuldigd voor te verrichten onderhoud aan de geleverde applicaties van oplopend € 120.000 (excl. btw) in 2018 tot € 160.000 (excl. Btw) in 2023.

De gemeente heeft contracten afgesloten in 2018 met een doorloop naar 2019 voor inhuur van diensten voor een bedrag van € 2.505.000.

172 Concept dd. 28-06-2019 De verantwoordingsinformatie voor specifieke uitkeringen

Departement Nummer Specifieke uitkering Juridische grondslag Ontvanger Omschrijving indicator Indicator OCW D9 Onderwijsachterstanden Gemeenten Besteding 2018 aan voorzieningen voor € 653.616 -beleid (OAB) 2011-2018 voorschoolse educatie die voldoen aan de Gemeenten w ettelijke kw aliteitseisen (conform artikel 166. eerste lid WPO ) Besteding 2018 aan overige activiteiten (naast € 77.836 VVE) voor leerlingen met grote achterstand in de Nederlandse taal (conform artikel 165 WPO)

Besteding 2018 aan afspraken over voor-en € 85.994 vroegschoolse educatie met bevoegde gezagsorganen van scholen, houders van scholen, houders van kindcentra en peuterspeelzalen (conform artikel 167 WPO) Opgebouw de reserve ultimo 2017 € 617.408 Deze indicator is bedoeld voor de tussentijdse afstemming van de juistheid en volledigheid van de verantw oordingsinformatie. Eindverantw oording ja/nee Ja

IenW E27B Brede doeluitkering Provinciale beschikking en/of Gemeenten (SiSa tus-sen verkeer en vervoer verordening medeoverheden) 1 Beschikkingskenmerk 2010-18902

Besteding 2018 ten laste van de provinciale € - middelen Overige bestedingen 2018 € -

Correctie ten opzichte van jaar 2018 € - verantw oorde bestedingen ten laste van Correctie ten opzichte van jaar 2018 € 56.697- verantw oorde overige bestedingen Cumulatieve besteding 2018 ten laste van € 100.000 provinciale middelen Cumulatieve overige besteding 2018 € 332.115

Eindverantw oording ja/nee Nee 2 Beschikkingskenmerk 2011-17096

Besteding 2018 ten laste van de provinciale € - middelen Overige bestedingen 2018 € -

Correctie ten opzichte van jaar 2018 € 35.500 verantw oorde bestedingen ten laste van Correctie ten opzichte van jaar 2018 € 65.930 verantw oorde overige bestedingen Cumulatieve besteding 2018 ten laste van € 149.374 provinciale middelen cumulatieve overige besteding 2018 € 277.409

Eindverantw oording ja/nee Nee 3 Beschikkingskenmerk 2012-19629

Besteding 2018 ten laste van de provinciale € - middelen Overige bestedingen 2018 € -

Correctie ten opzichte van jaar 2018 € 35.964- verantw oorde bestedingen ten laste van Correctie ten opzichte van jaar 2018 € 11.213 verantw oorde overige bestedingen Cumulatieve besteding 2018 ten laste van € 315.370 provinciale middelen cumulatieve overige besteding 2018 € 704.817

Eindverantw oording ja/nee Nee

173 Concept dd. 28-06-2019 EZK F1 Regeling aankoop Uitkoopregeling Totale besteding 2018 ten last van € - woningen onder een Rijksmiddelen hoogspanningsmast. Projectnaam/UWHS-nummer € 170.123

Besteding 2018 ten laste van Rijksmiddelen € - per w oning Is de bestemming gew ijzigd Ja/Nee Nee

Indien w oning verplaatst:conform de Nee ingediende perceelschets Ja/Nee Eindverantw oording Ja/Nee Nee

Cumulatieve besteding ten laste van € - Rijksmiddelen tot en met 2018 Indien(een deel van) de uitkering voor het € 10.000 standaardbedrag voor gemeentelijke SZW G2 Gebundelde uitkering Alle gemeenten Gemeente I.1 Wet w erk en Besteding jaar 2018 algemene bijstand € 6.693.486 op grond van artikel 69 verantw oorden hier het bijstand (WWB) WWB gemeente 2014 gemeentedeel over 2018, ongeacht of de gemeente in Baten jaar 2018 algemene bijstand(eclusief € 164.933 2018 geen, enkele of alle Rijk) taken heeft uitbesteed aan Besteding jaar 2018 IOAW € 581.272 een Openbaar lichaam opgericht op grond van de Wgr. Gemeente I.2 Wet Besteding 2018 IOAW(exclusief Rijk) € 3.632 inkomensvoorziening oudere en gedeelte-lijk arbeidsongeschikte Besteding jaar 2018 IOAZ € 78.699 w erkloze w erknemers (IOAW) Gemeente I.3 Wet Baten(jaar 2018) IOAZ (exclusief Rijk) € - inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte Besteding jaar 2018 Bbz 2004 € 59.322 gew ezen zelfstandigen levensonderhoud beginnende zelfstandigen (IOAZ) Gemeente I.4 Besluit Baten jaar 2018 Bbz 2004 levensonderhoud € 15.439 bijstandverlening zelf- beginnende zelfstandigen standigen 2004 (le-vens onderhoud be-ginnende Baten jaar 2018 WWIK(exclusief Rijk) € - zelfstan-digen (Bbz 2004)

Gemeente I.6 Wet w erk en Besteding(jaar 2018) Loonkostensubsidie € 213.790 inkomen kunstenaars o.g.v. art. 10d Participatiew et (WWIK) Baten (jaar 2018) Loonkostensubsidie o.g.v. € - art. 10d Participatiew et (excl. RIJK)

Volledig zelfstandige uitvoering Ja/Nee Ja SZW G3 Besluit Alle gemeenten Besteding jaar 2018 levensonderhoud € 14.890 bijstandverlening verantw oorden hier het gevestigde zelfstandigen gemeentedeel over 2018, Besteding 2018 kapitaalverstrekking (exclusief € 113.000 ongeacht of de gemeente in Bob) 2017geen, enkele of alle taken Baten 2018 levensonderhoud gevestigde € - heeft uitbesteed aan een zelfstandigen (excl.Bob excl.Rijk) Openbaar lichaam opgericht Baten 2018 kapitaalverstrekking (excl.Bob) € 63.647 op grond van de Wgr. (excl.Rijk) Besteding 2018 aan onderzoek als bedoeld in € 35.195 artikel 56 Bbz 2004 (excl. Bob) Besteding 2018 Bob € -

Baten 2018 Bob (excl.Rijk) € -

Besteding 2018 aan uitvoeringskosten Bob als € - bedoeld in artikel 56 Bbz 2004 Volledig zelfstandige uitvoering Ja/Nee Ja

GRO 2C verkeer en vervoer Gemeenten (SiSa tus-sen Beschikkingsnummer 2018-053864 Groningen medeoverheden) Welke regeling betreft het 2.1 Verkeer, w egen en w ater

Totale besteding in jaar 2018 ten laste van de € - provinciale middelen als overige middelen Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met jaar € - 2018. De besteding in het jaar 2018 ten laste van € - alleen provinciale middelen Correctie t.o.v. jaar 2017 van besteding ten € - laste van alleen provinciale middelen. Cummulatieve besteding tot en met jaar 2018 € - ten laste van alleen provinciale middelen Eindverantw oording Ja/Nee Nee

174 Concept dd. 28-06-2019 GRO 8C Leefbaarheid Groningen Gemeenten (SiSa tus-sen medeoverheden) 1 Beschikkingskenmerk 2016-63.358/46/A.23

Totale besteding in jaar 2018 € -

Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met 2018 € -

De besteding in jaar 2018 ten laste van alleen € - provinciale middelen Correctie t.o.v. jaar2017 van besteding ten € - laste van alleen provinciale middelen Cummulatieve besteding tot en met jaar 2018 € - ten laste van alleen provinciale middelen Cumulatieve overige bestedingen 2018 € -

Eindverantw oording ja/nee Nee 2 Beschikkingskenmerk 2018-069.087/46/A.14

Totale besteding in jaar 2018 € -

Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met 2018 € -

e besteding in jaar 2018 ten laste van alleen € - provinciale middelen Correctie t.o.v. jaar2017 van besteding ten € - laste van alleen provinciale middelen Cummulatieve besteding tot en met jaar 2018 € - ten laste van alleen provinciale middelen Eindverantw oording Ja/Nee Nee

3 Beschikkingskenmerk 2018-069.120/46/A.14

Totale besteding in jaar 2018 € -

Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met 2018 € -

4 Beschikkingskenmerk 2018-069.125/46/A.14

Totale besteding in jaar 2018 € -

Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met 2018 € -

5 Beschikkingskenmerk 2018-069.125/46/A.14

Totale besteding in jaar 2018 € -

Correctie t.o.v. jaar 2017 van verantw oorde € - totale besteding Cumulatieve totale besteding tot en met 2018 € -

175 Concept dd. 28-06-2019 Bijlage gerealiseerde baten en lasten per taakveld

Onderstaand de baten en lasten per taakveld.

Taakveld Omschrijving taakveld Realisatie Primitieve Begroting Realisatie begroting ná wijziging 2017 2018 2018 2018 Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten Baten Lasten 0.1 Bestuur - - - 1.580.758 - 1.580.758 146.335 2.381.633 0.2 Burgerzaken - - 416.851 1.517.484 416.851 2.843.976 426.311 2.411.356 0.3 Beheer overige gebouwen en gronden - - 223.762 131.059 353.764 136.059 1.620.150 600.760 0.4 Overhead - - 21.000 7.400.046 21.000 8.045.731 120.875 8.008.680 0.5 Treasury - - 347.449 (109.061) 347.449 (109.061) 419.553 (79.622) 0.61 OZB woningen - - 4.419.678 314.406 4.387.678 234.406 3.306.948 281.664 0.62 OZB niet-woningen - - 586.375 - 586.375 - 1.579.575 - 0.63 Parkeerbelasting ------0.64 Belastingen overig - - - 120.062 - 120.062 710 120.063 0.7 Algemene uitkeringen en overige uitkeringen gemeentefonds - - 51.166.657 17.875 53.139.293 17.875 53.200.889 9.651 0.8 Overige baten en lasten - - 100.000 (1.272.320) - (279.581) 550.261 1.652.803 0.9 Vennootschapsbelasting (VpB) ------0.10 Mutaties reserves - - 1.216.839 2.917.770 30.837.336 29.174.099 31.207.013 31.069.823 0.11 Resultaat van de rekening van baten en lasten - - - 92.534 - - - (418.999) 1.1 Crisisbeheersing en brandweer - - 39.500 1.902.521 39.500 1.902.521 39.378 1.809.557 1.2 Openbare orde en veiligheid - - 58.542 399.632 63.542 427.836 66.702 430.105 2.1 Verkeer en vervoer - - 41.233 2.788.022 41.233 3.602.989 80.732 2.842.212 2.2 Parkeren ------2.3 Recreatieve havens - - 6.117 71.768 6.117 69.516 6.980 50.163 2.4 Economische havens en waterwegen - - - 46.153 - 63.770 - 179.658 2.5 Openbaar vervoer ------3.1 Economische ontwikkeling ------3.2 Fysieke bedrijfsinfrastructuur - - - 64.994 - 70.394 465 62.764 3.3 Bedrijvenloket en bedrijfsregelingen - - 32.850 53.411 32.850 63.240 25.134 51.123 3.4 Economische promotie - - 232.000 856.636 232.000 973.707 222.219 880.127 4.1 Openbaar basisonderwijs - - 5.093.690 5.355.118 5.310.690 5.171.267 6.143.620 5.833.843 4.2 Onderwijshuisvesting - - 36.016 1.520.539 36.016 1.520.539 101.260 1.132.590 4.3 Onderwijsbeleid en leerlingzaken - - 1.461.038 2.762.263 754.898 2.032.950 901.644 2.123.894 5.1 Sportbeleid en activering - - 12.500 378.458 12.500 384.458 12.153 360.515 5.2 Sportaccommodaties - - 145.561 1.287.097 145.561 1.382.813 185.102 1.317.624 5.3 Cultuurpresentatie, cultuurproductie en cultuurparticipatie - - - 446.526 - 458.526 - 454.049 5.4 Musea - - 129.482 232.795 129.482 233.545 129.482 222.001 5.5 Cultureel erfgoed - - 14.294 374.512 14.294 376.225 34.596 340.548 5.6 Media - - 50.666 596.097 50.666 596.097 50.666 581.136 5.7 Openbaar groen en (openlucht) recreatie - - 19.429 3.063.124 19.429 3.164.947 19.159 3.098.881 6.1 Samenkracht en burgerparticipatie - - 122.690 3.852.560 116.940 3.802.648 434.223 3.841.345 6.2 Wijkteams - - - 2.154.135 - 1.719.242 54.638 1.992.855 6.3 Inkomensregelingen - - 7.511.350 9.006.827 7.099.079 9.754.249 7.453.283 10.001.651 6.4 Begeleide participatie - - - 9.771.036 - 9.822.629 - 9.675.025 6.5 Arbeidsparticipatie - - 88.404 1.315.253 563.404 1.895.253 778.565 1.810.721 6.6 Maatwerkvoorziening (WMO) - - 5.000 838.922 5.000 993.922 209 942.586 6.71 Maatwerkdienstverlening 18+ - - 690.000 6.032.572 490.000 6.261.767 465.327 6.252.978 6.72 Maatwerkdienstverlening 18- - - - 1.100.000 - 583.000 - 565.167 6.81 Geëscaleerde zorg 18+ - - - 72.633 125.600 139.060 405.833 155.513 6.82 Geëscaleerde zorg 18- - - - 4.141.463 - 5.251.463 - 6.920.608 7.1 Volksgezondheid - - 6.000 517.397 6.000 517.397 13.781 558.146 7.2 Riolering - - 3.716.347 2.878.797 3.716.347 2.878.797 3.704.961 2.915.721 7.3 Afval - - 2.578.419 1.941.474 2.450.419 2.256.577 2.533.222 2.162.952 7.4 Milieubeheer - - - 1.241.273 - 627.906 1.094 660.350 7.5 Begraafplaatsen en crematoria - - 59.810 142.161 70.010 142.161 70.593 153.115 8.1 Ruimtelijke ordening - - - 347.357 - 404.029 - 312.064 8.2 Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen) ------8.3 Wonen en bouwen - - 418.353 803.763 1.299.563 1.611.122 1.866.513 1.650.755 Totaal Taakvelden - - 81.067.902 81.067.902 112.920.886 112.920.886 118.380.154 118.380.154

Verdelingsprincipe

De toerekening van de baten en lasten aan de taakvelden is conform de indeling in de programmabegroting 2018.

176 Concept dd. 28-06-2019

Controleverklaring

177 Concept dd. 28-06-2019

178 Concept dd. 28-06-2019

Bijlagen 2018

179 Concept dd. 28-06-2019 De beleidsindicatoren

Met de wijziging van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) van 5 maart 2016 is de gemeente voortaan gehouden om in de programmabegroting de maatschappelijke effecten die met de verschillende programma’s worden beoogd of gerealiseerd, toe te lichten aan de hand van beleidsindicatoren. In de Regeling van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 24 maart 2016 zijn 39 verplicht op te nemen beleidsindicatoren benoemd.

Onderstaande gegevens zijn gedownload van de website www.waarstaatjegemeente.nl (dd. 2 mei 2019).

De gemeente hoeft geen extra inspanning te leveren als de bronhouder de gegevens niet verstrekt heeft.

Programma Indicator eenheid bron periode Westerwolde Nederland 1 Winkeldiefstal aantal per 1.000 inwoners CBS - Diefstallen 2018 9,3 2,2 1 Diefstal uit woning aantal per 1.000 inwoners CBS - Diefstallen 2018 2,8 2,5 1 Geweldsmisdrijven aantal per 1.000 inwoners CBS - Criminaliteit 2018 6,5 4,8 1 Vernieling aantal per 1.000 inwoners CBS - Criminaliteit 2018 5,5 5,4 1 Verwijzingen Halt per 10.000 inwoners van 12-17 jaar aantal per 10.000 inw 12-17jr Bureau Halt 2017 87 131 1 Jongeren met delict voor rechter % Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel 2015 2,14 1,45 3 Vestigingen per 1.000 inw 15-74jr CBS Bevolkingsstatistiek / LISA - bewerking ABF Research 2018 116,5 125,0 3 Functiemenging % CBS BAG / LISA - bewerking ABF Research 2018 42,7 52,8 4 Voortijdige schoolverlaters totaal (VO + MBO) % DUO/Ingrado 2016-2017 1,6 1,9 4 Relatief verzuim per 1.000 inw. 5-18 jr DUO/Ingrado 2017 19,52 26,58 5 % Niet-sporters % Gezondheidsmonitor volwassenen (en ouderen), GGD’en, CBS en RIVM2016 62,2 48,7 6 Jongeren met jeugdhulp % van alle jongeren tot 18 jaar CBS - Beleidsinformatie Jeugd eerste halfjaar 2018 11,3 9,2 6 Jongeren met jeugdreclassering % CBS - Beleidsinformatie Jeugd eerste halfjaar 2015 0,3 0,4 6 Jongeren met jeugdbescherming % CBS - Beleidsinformatie Jeugd eerste halfjaar 2018 1,2 1,0 6 Banen per 1.000 inw 15-74jr CBS Bevolkingsstatistiek / LISA - bewerking ABF Research 2018 478,2 663,0 6 Netto arbeidsparticipatie % CBS - Arbeidsdeelname 2018 60,4 67,8 6 Bijstandsuitkeringen per 1.000 inw 18jr eo CBS - Participatiewet eerste halfjaar 2018 33,7 40,1 6 Aantal re-integratievoorzieningen aantal per 1.000 inw.15-74jr CBS - Participatiewet eerste halfjaar 2018 36,5 26,1 6 Wmo-cliënten met een maatwerkarrangement per 1.000 inw CBS - Monitor Sociaal Domein WMO eerste halfjaar 2018 86 58 6 % Kinderen in armoede % Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel 2015 5,87 6,58 6 % Jeugdwerkloosheid % Verwey Jonker Instituut - Kinderen in Tel 2015 3,24 1,52 6 Absoluut verzuim per 1.000 inw. 5-18 jr DUO/Ingrado 2017 0,3 1,82 7 Omvang huishoudelijk restafval kg per inwoner CBS - Statistiek Huishoudelijk afval 2016 199 189 7 Hernieuwbare elektriciteit % Rijkswaterstaat - Klimaatmonitor 2017 5,1 13,5 8 Nieuwbouw woningen aantal per 1.000 woningen ABF - Systeem Woningvoorraad 2016 17,7 7,20 9 Woonlasten éénpersoonshuishouden euro COELO, Groningen 2019 810 669 9 Woonlasten meerpersoonshuishouden euro COELO, Groningen 2019 816 739 9 Demografische druk % CBS - Bevolkingsstatistiek 2018 83,9 69,6 AD WOZ-waarde woningen dzd euro CBS - Statistiek Waarde Onroerende Zaken 2018 171 230 Overhead Formatie per 1.000 inwoners N.v.t. 2018 9,67 n.b. Overhead Bezetting per 1.000 inwoners N.v.t. 2018 10,18 n.b. Overhead Apparaatskosten Kosten per inwoner N.v.t. 2018 584,63 n.b. Overhead Externe inhuur Kosten als % totale loonsom + totaleN.v.t. kosten externe inhuur 2018 22,50% n.b. Overhead Overhead % van de totale lasten N.v.t. 2018 6,80% n.b.

De bovenstaande beleidsindicatoren zijn tevens per programma opgenomen.

180 Concept dd. 28-06-2019 Overzicht kredieten

Lasten Baten Krediet Omschrijving Begroot 2018 Realisatie 2018 Restant 2018 Begroot 2018 Realisatie 2018 Restant 2018 afsluiten? Herindeling Westerwolde 856.952 - 856.952 - - - NEE Plan MER bedrijvenpark Zuid Groningen 55.441 31.613 23.828 - - - NEE Totaal Kosten van onderzoek en ontwikkeling 912.393 31.613 880.780 - - - Totaal 1. Immateriële vaste activa 912.393 31.613 880.780 - - - Renovatie de Meet (20/12/2016) 298.877 358.651 -59.774 -250.000 - -250.000 NEE Energie efficiencymaatregelen basisscholen 116.050 - 116.050 - - - JA Nieuwbouw RSG Ter Apel 11.199.087 1.402.647 9.796.440 - - - NEE Verduurzaming zwembad Sellingen 54.999 55.874 -875 - - - JA Verwerven originele barak voormalig Kamp de Beetse 30.000 2.001 27.999 - - - NEE TDC gebouw, verbouwing (8e/2016) 8.870 679 8.191 - - - NEE Totaal Bedrijfsgebouwen 11.707.883 1.819.853 9.888.030 -250.000 - -250.000 Verharding milieustraat Vriescheloo 75.000 - 75.000 - - - NEE Renovatie begraafplaats Veelerveen 33.420 36.409 -2.989 -5.600 - -5.600 JA Totaal Grond/weg/waterbwk.werk. - econ.nut 108.420 36.409 72.011 -5.600 - -5.600 Houtversnipperaar (tractie 50620) B&W 120716 120.000 112.268 7.732 - - - JA Zonnepanelen de Meet (4e wijz. 2017) 31.000 31.353 -353 - - - NEE ICT OBS W.Lodewijckschool - -750 750 - - - JA ICT OBS Interschool - 3.975 -3.975 - - - JA ICT OBS Plaggenborg ------JA ICT OBS op'd Esch - 9.500 -9.500 - - - JA ICT. OBS de Vlinder - 10.600 -10.600 - - - JA ICT OBS De Klimop - 794 -794 - - - JA ICT OBS Clockeslach - -210 210 - - - JA Totaal Machines, apparaten & installaties 151.000 167.530 -16.530 - - - Verduurzaming openbare verlichting (15e/2013) 316.324 159.904 156.420 - - - NEE Lesmethoden OBS W.Lodewijckschool - 1.214 -1.214 - - - JA Meubilair OBS W.Lodewijckschool ------JA Meubilair OBS Interschool - 15.175 -15.175 - - - JA Lesmethoden OBS Interschool ------JA Lesmethoden OBS Plaggenborg - 6.414 -6.414 - - - JA Meubilair OBS Plaggenborg - 471 -471 - - - JA Lesmethoden OBS op'd Esch - 1.024 -1.024 - - - JA Meubilair OBS op'd Esch ------JA Lesmethoden OBS de Vlinder - 18.212 -18.212 - - - JA Meubilair. OBS de Vlinder - 14.349 -14.349 - - - JA Lesmethoden OBS de Klimop - 2.349 -2.349 - - - JA Meubilair OBS de Klimop ------JA Lesmethoden OBS Clockeslach - 6.544 -6.544 - - - JA Meubilair OBS Clockeslach ------JA Ontwikkeling dorpshuis Wedde e.o. 881 1.251 -370 -378.184 - -378.184 Totaal Overige materiele vaste activa - econ.nut 317.205 226.907 90.298 -378.184 - -378.184 Aansluiting beginbalans 1-1-2018 - -1.940 1.940 Totaal Vervoersmiddelen - -1.940 1.940 - - - Totaal 2. Materiele vaste activa met een economisch nut 12.284.508 2.248.759 10.033.809 -633.784 - -633.784 GRP 2014-2018, vervanging vrijvervalriolen 3.517.821 - 3.517.821 - - - NEE GRP 2014-2018, vervanging hoofdgemalen 218.854 - 218.854 - - - NEE GRP 2014-2018, vervanging minigemalen - 55.792 -55.792 - - - NEE GRP 2014-2018, afkoppelen drukriolering 430.714 - 430.714 - - - NEE GRP 2014-2018, baggerwerkz.heden tbv rioolfunctie 248.400 - 248.400 - - - NEE GRP 2014-2018, restantmaatregelen 245.484 - 245.484 - - - NEE GRP 2014-2018, onderzoekskosten 280.473 136.260 144.213 - - - NEE Afkoppelen regenwater B'wolde (Merellaan) 50.000 - 50.000 - - - NEE GRP projecten 2016/2017 488.284 - 488.284 - - - NEE GRP project Zuiderstraat/Noorderstraat BW 942.237 146.307 795.930 - - - NEE Investeringskrediet GRP (jaarschijf 2016) 187.115 81.413 105.702 - - - NEE Investeringskrediet GRP (jaarschijf 2017) 506.500 - 506.500 - - - NEE Investeringskrediet GRP (jaarschijf 2018) 190.894 - 190.894 - - - NEE Investeringskrediet GRP (jaarschijf 2018) 606.250 - 606.250 - - - NEE Totaal Grond/weg/waterbwk.werk. - heffingen 7.913.026 419.771 7.493.255 - - - Riolering B.R.P. (Basisrioleringsplan) ------Totaal Overige materiele vaste activa - heffingen ------Totaal 3. Materiele vaste activa met een economisch nut - heffingen 7.913.026 419.771 7.493.255 - - -

181 Concept dd. 28-06-2019 Lasten Baten Krediet Omschrijving Begroot 2018 Realisatie 2018 Restant 2018 Begroot 2018 Realisatie 2018 Restant 2018 afsluiten? N 366 Traverse gem. Vlagtwedde (Mip 1207) 2.703.152 34.124 2.669.028 -1.000.000 - -1.000.000 NEE Optimaliseren parkeren plein Molenweg (MIP 1305) 40.823 6.111 34.712 - - - NEE Hoefijzerproject II (deel a centrum Wedde) -14.940 1.251 -16.191 -565.000 -47.618 -517.382 NEE Herinrichting centrum Blijham (raad 6 okt. '16) 5.598 21.914 -16.316 -197.521 -50.000 -147.521 NEE Bijdrage aanleg rotonde Blijham 2.240 - 2.240 -45.000 - -45.000 NEE Bijdrage rec. Wegvak N368 Blijham 424.151 - 424.151 -424.151 - -424.151 NEE Brug vesting Bourtange, Bisschopsweg (OOR 2017) 140.831 - 140.831 - - - NEE Brug Barnflair Oost/Munnekemoer (OOR 2017) 468.195 - 468.195 - - - NEE Brug 6e verlaat Zandberg (OOR 2017) 279.209 71.970 207.239 - - - NEE Brug Buiskoolweg Hebrecht (OOR 2017) 135.186 18.352 116.834 - - - NEE Brug vesting Bourtange, Vriesseweg (OOR 2018) 150.000 - 150.000 - - - NEE Brug vesting Bourtange, Friessche Poort (OOR 2018) 270.000 - 270.000 - - - NEE Bosbrug, Ter Apel (OOR 2018) 62.500 33.847 28.653 - - - NEE Brug klein Ulsda, renovatie (OOR 2018) 150.000 - 150.000 - - - NEE OV langs fietsroutes (raad 23-3-2017) 58.623 45.769 12.854 - - - JA OV Bellingwedde Noord (raad 3-5-2017) 45.429 34.818 10.611 - - - NEE Toegankelijkheid openb.busverv. (MIP 806) 17.083 13.745 3.338 - - - JA Verbeterplan Wollingboerweg (6e/2017) 50.000 44.196 5.804 -30.915 -30.910 -5 JA Afkoop baggeren Bourtangerkanaal (MIP 1109) 175.000 180.474 -5.474 - - - JA Baggeren haven Bourtange (Mip 1109) 40.000 - 40.000 - - - NEE Oeverbeschoeiing Stads-Terapelkanaal (OOR 2017) 841.225 22.953 818.272 - - - NEE Oeverbeschoeiing Westerwolde-Zuid (OOR 2018) 1.450.000 - 1.450.000 - - - NEE Herontwikkeling Moekesgat 195.721 1.405 194.316 - - - JA Oeverbescherming vesting Bt. (MIP 607) 120.241 - 120.241 - - - JA Koppeling Runde-Ruiten Aa (20/09) - 115.020 -115.020 - - - NEE Afvoer grond Spetsebrugweg ------JA Fase 2 aanpak voorz. Bellingwolde 606.508 6.434 600.074 -851.170 - -851.170 NEE Totaal Grond/weg/waterbwk.werk. - maatsch.nut 8.416.775 652.383 7.764.392 -3.113.757 -128.528 -2.985.229 Digitalisering bouwdossiers (raad sept.2015) 26.310 5.208 21.102 - - - JA Grootsch. basiskaart topografie (Mip 1312) 126.515 14.854 111.661 - - - JA Totaal Overige materiele vaste activa - maatsch.nut 152.825 20.061 132.764 - - - Totaal 4. Materiele vaste activa met een maatschappelijk nut 8.569.600 672.445 7.897.155 -3.113.757 -128.528 -2.985.229 Stimuleringsleningen woningverbetering (7021) 353.055 162.681 190.374 - - - NEE Startersleningen (VLW/7022) 428.893 48.200 380.693 - - - NEE Blijversleningen (VLW/7023) 493.790 - 493.790 - - - NEE Startersleningen (BW/8371) 109.747 74.895 34.852 - - - NEE Blijversleningen (BW/8381) 300.000 - 300.000 - - - NEE Totaal Overige langlopende leningen 1.685.485 285.776 1.399.709 - - - Totaal 5.Financiële vaste activa 1.685.485 285.776 1.399.709 - - - Investeringsprojecten (Uren) 69.230 - 69.230 - - - JA Totaal Investeringsprojecten 69.230 - 69.230 - - - Eindtotaal 31.434.242 3.658.364 27.775.878 -3.747.541 -128.528 -3.619.013

Het totaal van de over te hevelen kredieten is als volgt:

 Lasten waarvan het krediet NIET wordt afgesloten € 27.210.978 o Waarvan Herindeling Westerwolde (restant bedraagt € 109.000) € -747.952 Totaal lasten welke worden overgeheveld € 26.463.026

 Baten (over te hevelen) € 3.235.224

 Saldo van baten en lasten (over te hevelen) € 23.227.802

182 Concept dd. 28-06-2019