Genealogysk Jierboek 2015 Ûnder Redaksje Fan Ype Brouwers, Anne Hielke Lemstra, Pieter Nieuwland En Jarich Renema †, Heraldysk Meiwurker: Rudolf J
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Genealogysk Jierboek 2015 ûnder redaksje fan ype brouwers, anne hielke lemstra, pieter nieuwland en jarich renema †, heraldysk meiwurker: rudolf j. broersma Genealogysk Jierboek 2015 FA nr. 1092 Genealogysk Jierboek 2015 © 2015 Fryske Akademy (Postbus 54, 8900 AB Ljouwert) Basis foarmjouwing: Roelof Koster bno, Mildaam Afûk, Postbus 53, 8900 AB Ljouwert NUR 680 ISSN 0928-0480 ISBN 978-94-9217-616-5 Neat út dizze útjefte mei op hokker wize dan ek fermannichfâldige wurde sûnder dat dêr skriftlike tastimming fan de útjouwer oan foarôf giet. De redaksje kin net oansprutsen wurde op ynhâld of strekking fan ûndertekene stikken. www.afuk.nl www.fryskeakademy.nl … Ynhâld Melle Koopmans In memoriam Jarich Renema 7 en redaksje Jan de Vries Nakomelingen van Reinert Allerts, 11 eigenerfde te Koudum Han Nijdam Een opmerkelijk stuk Fries materieel 67 erfgoed: de wapenlepel van Douwe Lieuwes Nijdam uit 1665 en het familiewapen Nijdam Otto Schutte Kwartierstaat Sipkes (Ameland) 93 – Gerkes (Terschelling) in parentelen Jarich Renema Renema, Boazum Skearnegoutum 155 Pieter Nieuwland Georg Ulbo van Burmania (1715-1777), 185 geen parel aan de kroon van Menaldumadeel Fryske Rie foar Wapenregistraasje 253 Heraldyk … Yn memoriam Jarich Renema melle koopmans en redaksje Yn memoriam Jarich Renema Op 30 septimber 2015 is Jarich Renema ferûngelokke ûnder Lúkswâld. Hy wie ûnderweis op de racefyts. Neist de genealogy wie lange tochten meitsje op de racefyts syn grutte passy. Twa of trije kear yn ’e wike op de fyts wie gewoan. Hy liet it no wol ôf hingje fan it waar, mar 70 à 80 km wie de noarm. Eartiids wienen it faak tochten fan 150 km. Jarich waard berne op 30 juny 1942 te Lollum en wie de twadde yn in húshâlding fan fiif bern en de âldste soan. Hy wie in soan fan Lútzen (Luitzen) Renema en Anna Hoekstra. Syn heit wie skoalmaster û.o. yn Lollum 1939-1946, Warfstermûne 1946-1953 en dernei Twello 1953-1960. It gefolch wie dat Jarich de legere skoalle trochrûn hat by syn heit. Nei de HBS yn Zutphen 1955-1960 studearre hy oan de Universiteit fan Utert skiekunde mei as byfakken wis- en natuerkunde. Doktoraal eksamen 1966 en hy promovearre yn 1972 op it proefskrift Structural information from carbonyl stretching frequencies. Syn wurksume libben brocht er fierder troch oan de Universiteit fan Utert as wittenskiplik meiwurker oan de ôfdieling farmasy. Yn 1968 troude hy mei Geertruida Gardina van Til. Tegearre mei har die hy in protte ûndersyk nei pleatsen en famyljes yn de Gelderske Achterhoek en hja publisearren dêr ek oer. Nei har ferstjerren yn 1998 ferlei hy syn belangstelling nei syn Fryske foarâlden en sa kaam hy faak op Tresoar. Dêr kaam hy Anny Bokkinga tsjin, dy’t dêr as frijwilliger wurke. Yn 2005 binne hja troud. Jarich en Anny besochten eltse tiisdei Tresoar. Jarich syn stipe oan de minsken oer foaral de genealogy en syn behelpsumens op dat mêd om fragen op te lossen, waard tige op priis steld. Dêrtroch foarme him troch de tiid hinne in fêste ploech op de tiisdeis en dy makken d’r mei mekoar ek in gesellige boel fan. Op syn kremaasje op 7 oktober wiene hja dan ek yn grut tal oanwêzich. Jarich en Anny besochten ek regelmjittich de gearkomsten fan it Wurkferbân en hy hâlde dêr sa no en dan ek in praatsje oer nijsgjirrige saken dy’t er yn ’t argyf fûn hie. Yn 2006 waard Jarich opnommen yn de redaksje fan it Genealogysk Jierboek. Yn 2007 seach it earste artikel fan him it ljocht: ‘It erfskip fan Froukje Willems’. Yn 2012 de ‘Parenteel Bocke Bockes’ en ‘Yn memoriam Reid yn memoriam jarich renema 9 van der Ley’. In dei foar syn dea hie hy it artikel oer syn eigen famylje Renema talevere. Mei it ferstjerren fan Jarich is ús in kundich en behelpsum ûndersiker ûntfallen, mar foaral in nof lik minske. Wy as genealogen sille it noch faak oer him ha. … Nakomelingen van Reiner Allerts, eigenerfde te Koudum 10 genealogysk jierboek 2015 nakomelingen van reiner allerts 11 jan de vries Nakomelingen van Reiner Allerts, eigenerfde te Koudum Inleiding ‘Jan, do begjinst dyn stik mei Pieck, Bauck en Syts Reinersdrs, dat binne trije folle susters, dêroer is elts it iens, troud om 1600 hinne. Ferfolgens stelst dat de fammen dochters binne fan in Reiner Allerts. Ik mis it bewiis dêrfoar, mar wol no earst oannimme dat dat trochtocht is en datst oare kear meidielst wêrom’t hy de heit is.’ Net als bij voorgaande gelegenheden maakte Ype Brouwers terechte, maar lastig te pareren kanttekeningen.1 Verder onderzoek bracht niet de gewenste duidelijkheid, maar integendeel nog meer hoofdbrekens, en dat terwijl het eerder zo klaar als een klontje leek. De veelal Staverse nazaten van Syts Reiners lieten zich vinden, mede door het tot halverwege de 18de eeuw onverdeelde bezit van twee boerderijen in Koudum, met stemnrs. 2 en 3, af komstig uit haar nalatenschap. En Reiner Allerts is een van de drie eigenerfden te Koudum, zoals genoemd in de lijsten van de personele impositie uit 1578. Hij was volmacht van het dorp en volgens aantekeningen in het kerkenraadsboek getrouwd met de Staverse Anna. Volgens deze aantekeningen van de dominee, in het Latijn, zou Reiner zelfs enige tijd in Staveren hebben gewoond. Het bleek dat er niet één, maar drie Re(i)(y)ner A(e)llertszonen waren die in het begin van de 17de eeuw in Staveren sporen hebben nagelaten: een schipper uit Staveren, een burgemeester uit Workum en een eigenerfde uit Koudum. Het was lastig om ze te identificeren, want archieven zijn schaars, en Allert en Reiner waren zeer algemene namen in het Staveren van weleer. Al met al heeft van die drie de eigenerfde Reiner Allerts uit Koudum de beste papieren voor het vaderschap van Pieck, Bauck en Syts. In de eerste plaats omdat de schipper en de burgemeester generatiegenoten waren van de gezusters. Reiner Allerts is in 1578 in Koudum de enige grootgrondbezittende Reiner, een ander met die naam is dus ook geen optie. Bovendien duikt de naam Ellert of Allert op onder de nazaten van de gezusters en trouwden enkele nazaten met Bruinsma’s en Hylkema’s, eigenerfden uit Warns. Latere familieleden verdeelden het bezit van de boerderijen niet, om zo te kunnen vasthouden aan hun eigenerfden status. 1 Ype Brouwers leverde belangrijke en zeer gewaardeerde kritiek op eerdere versies van dit artikel. nakomelingen van reiner allerts 13 Kruitmolen Staveren Tot 1790 stond in Staveren een kruitmolen. Met houtskool, zwavel en salpeter (kaliumnitraat) werd er buskruit gefabriceerd, een gevaarlijk goedje. Het bedrijf paste niettemin goed bij de op de zeevaart gerichte bedrijvigheid in Staveren, want buskruit was onmisbaar bij de verdediging van de handelsbelangen en de koopvaardijvloot. De kruitmolen speelt een belangrijke rol in de familie die in dit artikel centraal staat. Toen men in 1790 de molen op af braak verkocht, werd Sybrandus Cramer (VIIa, kind 3) koper voor 130 gulden.2 Langer dan anderhalve eeuw daarvoor waren leden van zijn familie mede-eigenaar; een echt familiebedrijf dus.3 Door wie de molen is gesticht en wanneer, is niet duidelijk. In 1641 verklaarde Folckert Aukes uit Staveren, geboren in 1592, dat hij al vele jaren in rustige en deemoedige existensie eigenaar is van een aandeel.4 Een kaart waarop de kruitmolen expliciet staat aangegeven is de Schotanuskaart van de grietenij H.O.N. van 1718. Het complex is buiten de stadswallen gesitueerd, in een weiland ten zuiden van de vaart naar Warns. Hetzelfde complex, maar dan zonder aanduiding, staat op de Schotanuskaart van H.O.N. die omstreeks 1685 verscheen. Deze situering komt overeen met beschrijvingen, waarvan de oudste dateert uit 1644.5 Op de Schotanuskaart van 1664 van de grietenij staat het complex niet. Evenmin op de bijbehorende uitgebreide stadsplattegrond die grotendeels is overgenomen van oudere plattegronden uit 1616 en 1649. De Zuidermolen op deze kaarten, die binnen de stadswallen staat, wordt wel gezien als de kruitmolen.6 Gezien de gevaren lijkt dat niet logisch en in ieder geval De kaart van Schotanus uit 1718 toont in Koudum minstens zeven eigenerfde plaatsen onjuist voor de situatie na 1644. en twee adellijke huizen. Van boven naar beneden: twee plaatsen aan de Bovenburen, Een opvallende mede-eigenaar uit 1641 is de Amsterdammer Hans één daarvan is Æstwarda met stemnr. 107. In de Kerkeburen de state Grovestins uit Abbas, in 1640 proviand- en munitiemeester te Langakker-Schans.7 Met 1672, stemnrs. 56-59, en de aloude Galamastate, stemnrs. 42-43. Vervolgens twee plaatsen bij de Kleine-Gersloot, in Kleine Weste, één daarvan is Epema, stemnr. 2 Beetstra, ‘De Starumer Krûdmole’; Strikwerda, ‘Kruitmolenaarsstuk’. 18, en de ander waarschijnlijk Inthiema, stemnr. 20. Ten zuiden van de kerk stond 3 Zie m.b.t. de Kruitmolen de lemma’s: IIIf, IVh, Ve, Vi, Vm, VIIa, en GJB 2014 / BA Hannemastate, stemnr. 37, maar deze is op de originele kaart niet aangegeven. Het VJj, VIIg. complex bij de Groote-Gersloot, in Grote Weste, bestond volgens de kaart uit twee 4 Zie over Folckert GJB 2011 / 45. plaatsen, de stemnummers 2 en 3. De plaats bij Galamadammen, stemnr. 66, hoorde 5 Strikwerda, ‘Kruitmolenaarsstuk’; SAA 5075 nr. 2877 / 813 (24 dec. 1667); T 13-36 nr. van oudsher bij Galamastate. Gezien dit aantal is met de personele impositie van 1578 33 / 230 (17 okt. 1644, zie bij IVh). iets vreemds aan de hand. Volgens deze lijsten had Koudum maar drie eigenerfden: 6 Vgl. Vaart, Elf steden, p. 92, 96 en kaarten IV.1-5. Hessel Copingae, met welke naam op de latere grietman Hessel Epema wordt gedoeld, 7 Hans Matheus Abbas, ged. Amsterdam 24 april 1594, zoon van Matheus Dirks Reynner Allerts en Anna Otte weduwe. De eerste twee vinden we terug op de kaart, Abbas, commies-generaal van konvooien en licenten, trouwt Leeuwarden en de plaats van Anna Otte weduwe is waarschijnlijk opgegaan in de state Grovestins 13 febr.