STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

S t r a t e g i a R o z w o j u Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą 2030.

OPRACOWANIE: ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka

ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka 2020-03-15 1 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SPIS TREŚCI

Rozdział I OPIS POWSTAWANIA STRATEGII [s. 4]

Rozdział II UWAGI WSTĘPNE [s. 9]

Rozdział III BUDOWA STRATEGII [s. 17]

Rozdział IV DIAGNOZA GMINY [s. 19]

1. Kierunki rozwoju nakreślone w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 dla Województwa Lubelskiego (w tym Gminy Żółkiewka) oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030. [s. 20]

2. Dane dotyczące diagnozy Gminy Żółkiewka z „Diagnozy prospektywnej województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). [s. 31]

3. Dane dotyczące diagnozy Gminy Żółkiewka na tle powiatu „Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego” (2017). [s. 38]

4. Analiza danych do diagnozy dotyczących uwarunkowań społeczno-gospodarczych dostarczonych przez Urząd Gminy Żółkiewka w dniu 10 lutego 2020 r. [s. 43]

1. POŁOŻENIE, KLIMAT I INFRASTRUKTURA GMINY. [s. 43] 1.1. POŁOŻENIE. [s. 43] 1.2. KLIMAT. [s. 44] 1.3. UKSZTAŁTOWANIE TERENU I GLEBY. [s. 45] 1.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA NA TERENIE GMINY. [s. 46] 1.5. INFRASTRUKTURA: DROGOWA [s. 47]

2. REJONY CHRONIONE, DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA (AKTUALNE NA ROK 2019). [s. 49]

3. LUDNOŚĆ. [s. 53]

4. STRUKTURA BEZROBOCIA NA TERENIE GMINY. [s. 55]

5. EDUKACJA. [s. 56]

6. OPIEKA ZDROWOTNA NA TERENIE GMINY. [s. 57]

7. POMOC SPOŁECZNA NA ROK 2019. [s. 57]

8. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE NA TERENIE GMINY. [s. 59]

9. BEZPIECZEŃSTWO – STRAŻ POŻARNA. [s. 60]

2 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

10. ZABYTKI, KULTURA I SPORT. [s. 61]

11. GOSPODARKA, PRODUKCJA ROLNA I TRANSPORT [s. 72]

12. STOWARZYSZENIA I INNE AKTYWNOŚCI NA TERENIE GMINY [s. 77]

13. TURYSTYKA [s. 80]

14. PARAFIE, KOŚCIOŁY, ZWIĄZKI WYZNANIOWE. [s. 80]

15. PLAN INWESTYCJI GMINY w latach 2020-2027 [s. 81]

16. POLITYKA FINANSOWA [s. 81] 5. Analiza SWOT wykonana podczas konsultacji publicznych (warsztatów i wywiadów) w dniu 3 marca 2020 r. [s. 84]

6. Analiza ankiet przygotowanych przez autora diagnozy stanu obecnego Gminy Żółkiewka. [s. 90]

Rozdział V WNIOSKI Z DIAGNOZY I REKOMENDACJE [s. 100]

Rozdział VI MISJA I WIZJA [s. 115]

Rozdział VII CEL STRATEGICZNY I CELE OPERACYJNE [s. 118]

Rozdział VIII KIERUNKI ROZWOJU I DZIAŁANIA [s. 127]

Rozdział IX MODEL FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNY [s. 170]

Rozdział X OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI określone w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego [s. 190]

Rozdział XI OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI kluczowe dla Gminy [s. 195]

Rozdział XII MONITOROWANIE DZIAŁAŃ I ICH REZULTATÓW [s. 200]

Rozdział XIII SYSTEM REALIZACJI STRATEGII [s. 210]

Rozdział XIV RAMY FINANSOWE I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA [s. 224]

3 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział I

OPIS POWSTAWANIA STRATEGII

4 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Zgodnie z Umową 10/2020 w dniu 29.01.2020 r. ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka wraz z Zespołem ds. opracowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka, który został powołany Zarządzeniem Wójta Gminy Żółkiewka, a jego koordynatorem został Pan Marcin Zając, przygotowali metodologią partycypacyjno-ekspercką: „Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030”.

ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka jest autorem wielu dokumentów strategicznych dla samorządów oraz organizacji pozarządowych i przedsiębiorstw m.in.

 Koncepcja Projektu Kluczowego przewidzianego do przygotowania i realizacji w latach 2016- 2020 w ramach „Planu na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” i w „Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”: Budowa Polskich Zakładów Przetwórstwa Rolno-Spożywczego (Urząd Wojewódzki w Lublinie, 2016).  Nowy Model Biznesowy i Kierunki Rozwoju Lubelskiego Rynku Hurtowego S.A. w Elizówce (LRH w Elizówce, 2017).  Koncepcja Zrównoważonego Rozwoju Gospodarczego Województwa Lubelskiego Uwzględniającego Rolnictwo, Przetwórstwo Rolno-Spożywcze i Działalności Pokrewne (Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, 2019). oraz strategii rozwoju i strategii marketingu gospodarczego m.in. dla Miasta Janów Lubelski, Miasta Parczew, Miasta Opole Lubelskie.

Prace diagnostyczne i projektowe „Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030” obejmowały: ankiety, wywiady, analizy dokumentów dostarczonych przez Zamawiającego. Wykorzystano również dane dostarczone z GUS oraz innych opracowań i dokumentów planistycznych, które posiada Gmina.

Strategia powstała w oparciu o nowy, zrównoważony model rozwoju ujęty w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030, Krajowej Polityce Obszarów Wiejskich oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030, Polityce Obszarów Zagrożonych Trwałą Marginalizacją oraz „Diagnozie prospektywnej województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). Strategia uwzględnia kierunki rozwoju regionu nakreślone w aktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego 2030 i prezentowane na spotkaniach konsultacyjnych.

Analiza SWOT Gminy Żółkiewka została wykonana podczas konsultacji publicznych (warsztatów i wywiadów) w dniu 3 marca 2020 r., w 2 grupach społecznych uwzględniających: młodzież, mieszkańców, przedsiębiorców, nauczycieli i dyrektorów jednostek edukacyjnych, kulturalnych, instytucje otoczenia biznesu i LGD w terminach ustalonych w harmonogramie oraz pogłębiona przez analizę ankiet przygotowanych przez autora Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka (Badanie przeprowadzono w terminie 29 stycznia – 21 lutego 2020 r.).

W opracowaniu Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 uwzględniono warunki niepewności społeczno-gospodarczej, które wywołała w Polsce, Europie i na Świecie tj. stan pandemii w 2020 roku. Narastająca niepewność powoduje konieczność odważnej

5 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

zmiany zarówno podejścia do zarządzania – wdrożenie wielopoziomowego zarządzania oraz strategicznego planowania (określania podstawowych celów i działań, metod, technik ich realizacji). Niepewność społeczno-gospodarcza w 2020 roku bierze się między innymi z tempa, zakresu, zasięgu rozchodzenia się zmian wywołanych pandemią w gospodarce w tym również na poziomie lokalnych przedsięwzięć – zarówno JST, jak i przedsiębiorstw. Oczywistym jest fakt, że w tak zmieniających się warunkach spokojne kontynuowanie wypracowanych w poprzednich latach kierunków działania staje się nierealne. Negatywne skutki kryzysu, które będziemy obserwować w obecnym roku i latach następnych może pogłębić konserwatyzm JST, powolność i nieadekwatność dostosowania się do bardzo szybko zmieniających się uwarunkowań (organizacyjnych, finansowych, technicznych, zasobów ludzkich). Te jednostki samorządu terytorialnego, które nie opracują i nie wdrożą odpowiednich, zrównoważonych strategii rozwoju lokalnego, mogą z czasem pogłębić utratę funkcji społeczno-gospodarczych, podupaść i stracić bezpowrotnie zaufanie mieszkańców, inwestorów, przedsiębiorców i turystów.

Kluczową sprawą w perspektywie 2021-20207 (do roku 2030) staje się przetrwanie w czasach niepewności i wyjście z kryzysu, które wymaga błyskawicznego dostosowania zarządzania JST do nowych warunków, a to umożliwia nowa strategia rozwoju. Okres stabilnego otoczenia rynkowego wraz z pandemią w 2020 roku minął na wiele lat. Jednak należy wykorzystać doświadczenia i osiągnięcia poprzednich lat, mając na uwadze zmianę modelu społeczno-gospodarczego, który powoduje stan niepewności. Należy spodziewać się buntu zasobów ludzkich, które pozbawione będą komfortu stabilizacji.1 W praktyce planowania strategicznego rozwoju Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 z uwzględnieniem perspektywy roku 2030 wyzwaniem będzie szybkość, kompleksowość, spójność, atrakcyjność działania i realizacja planu zrównoważonego oraz zintegrowanego rozwoju. Takie właśnie podejście nakazuje zmienność otoczenia i warunków działania. W procesie wykorzystania możliwości rozwoju Gminy Żółkiewka istotną rolę odgrywać będą zrównoważone i zintegrowane działania we współpracy z innymi interesariuszami obszaru funkcjonalnego, na którego terenie znajduje się gmina tj. innymi JST, przedsiębiorcami, gospodarzami, inwestorami, organizacjami społecznymi, grupami producenckimi, instytucjami finansowymi.

Czynnikiem bezspornym w zrównoważonym i zintegrowanym rozwoju Gminy Żółkiewki pozostaje nadal inwestowanie w infrastrukturę, która sprzyja rozwojowi gospodarczemu, ponieważ stanowi krwiobieg gospodarki. Poprawiając stan infrastruktury technicznej (nośność dróg, stan dróg powiatowych i wojewódzkich na terenie gminy we współpracy ze Starostwem Powiatowym i Samorządem Województwa Lubelskiego) możliwe będzie bardziej efektywne prowadzenie działalności inwestycyjnej przez podmioty lokalne i inwestorów zewnętrznych. Z kolei inwestycje w infrastrukturę techniczną spowodują również wzrost zatrudnienia (szczególnie zyskają na tym mieszkańcy oraz lokalne, rodzinne przedsiębiorstwa). W rezultacie zwiększy się dobrobyt społeczny – trwały wzrost jakości życia, poprzez systematyczne polepszenie komfortu życia obywateli Gminy Żółkiewka. Rozwój gospodarczy będzie miał również wpływ na nastroje i poziom zachowania norm moralnych przez społeczeństwo, kształtując tym samym klimat zachęcający do inwestowania w gminie.

1 Sposób rozumienia zarządzania w czasach niepewności za: Andrzej Koźmiński „Zarządzanie w warunkach niepewności”, Warszawa 2004.

6 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

„Fundusze strukturalne są nadal czynnikiem mobilizującym władze samorządowe do rozwijania procesu planowania i poprawiania efektywności wykorzystania posiadanych środków. Ponadto sprzyjają kompleksowemu rozwiązywaniu najważniejszych problemów gospodarczych obszarów wiejskich, szczególnie w gminach najbiedniejszych. Poziom rozwoju społeczno- gospodarczego, zależy od ilości i jakości oraz możliwości tworzenia nowych miejsc pracy, umiejętności kształtowania optymalnych warunków życia mieszkańców, jakości usług instytucji otoczenia biznesu, organizacji systemu bezpieczeństwa społecznego oraz umiejętności wykorzystania lokalnych zasobów”.2

Rozwój Gminy Żółkiewka będzie bazował, zgodnie ze zrównoważonym modelem rozwoju przede wszystkim na endogenicznych potencjałach tj. lokalnych zasobach, mieszkańcach, strukturze JST oraz lokalnych organizacjach i podmiotach gospodarczych, które należy rozwijać w sferze: społecznej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej i ochronie środowiska. „Podstawowym zadaniem Władz Gminy będzie dążenie do zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego zharmonizowanego ze środowiskiem przyrodniczym, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb współczesnych i przyszłych pokoleń. Oznacza to konieczność uwzględnienia w strategii wyznaczającej cele i kierunki rozwoju gminy kilku podstawowych składników: ekonomicznego (konieczność rozwoju gospodarczego gwarantującego mieszkańcom wzrost dobrobytu); społecznego (konieczność zaspokajania potrzeb mieszkańców celem zapewnienia równych szans rozwoju); środowiskowego (konieczność racjonalnego wykorzystywania zasobów przyrodniczych); przestrzennego (konieczność zapewniania ładu przestrzennego); instytucjonalnego (konieczność koordynacji działań związanych z planowaniem rozwoju przez działające na terenie gminy instytucje i organizacje)”3.

Czynnikami determinującymi rozwój Gminy Żółkiewka w latach 2021-2030 będą: infrastruktura techniczna (dostęp mieszkańców oraz podmiotów gospodarczych do sieci transportowej, wodno-kanalizacyjnej, energetycznej, gazowej, teleinformatycznej, telekomunikacyjnej oraz urządzeń ochrony środowiska – czynniki twarde) oraz kapitał ludzki (zasoby wykwalifikowanej i wykształconej siły roboczej z dostępem do oferty edukacyjnej, innowacyjność i kapitał społeczny tworzący warunki do budowania gospodarki opartej na wiedzy, baza kulturalna i sportowo-rekreacyjna, wysoka jakość usług edukacyjnych – czynniki miękkie), a także czynniki finansowe (środki finansowe samorządu, przedsiębiorstw, środki UE, które mogą być przeznaczone na inwestycje powiększające kapitał materialny gminy oraz środki przeznaczane przez mieszkańców na konsumpcję zwiększającą popyt wewnętrzny).4

Oprócz uwarunkowań wewnętrznych Gminy Żółkiewka, istotne będą również dla jej dynamicznego i odpowiedzialnego, zrównoważonego rozwoju czynniki zewnętrzne tj. inwestycje

2 Katarzyna Kocur-Bera, „Rozwój infrastruktury na przykładzie wybranych Gmin Wiejskich”, Infrastruktura I Ekologia Terenów Wiejskich, Nr 1/2011, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, s. 29–37, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi.

3 „Wybrane aspekty realizacji zasady zrównoważonego rozwoju samorządu terytorialnego”, Redakcja naukowa Magdalena Sitek, Piotr Benedykt Zientarski, Kancelaria Senatu, Warszawa 2019. 4 Za tekstem źródłowym: „Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)”, Warszawa 2017. Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Departament Strategii Rozwoju.

7 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

zagraniczne, eksport/import, współpraca międzynarodowa, migracje, sytuacja ekonomiczna i polityczna w Europie i na świecie.5

„Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021 – 2027 z perspektywą 2030” stanowi centrum informacji dla działań gminy oraz realizowanych programów i przedsięwzięć, a także dla polityki przestrzennej i formułowania Wieloletnich Planów Inwestycyjnych. Strategia będzie ważnym elementem absorpcji środków finansowych z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i innych zewnętrznych źródeł finansowania. „Zgodnie z Dyrektywą Unii Europejskiej każda jednostka samorządowa powinna opierać swoje działania inwestycyjne współfinansowane ze środków Unii Europejskiej na planie strategicznym. Strategia zrównoważonego rozwoju gminy tworzy platformę współdziałania zainteresowanych podmiotów (mieszkańców, organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, przedsiębiorców oraz władz gminy)”.6

Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021 – 2027 z perspektywą 2030 jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Wyznacza cele oraz identyfikuje obszary uznane za najważniejsze z punktu widzenia osiągnięcia tych celów, na których koncentrowane będą działania władz gminy. Strategia nadaje priorytet działaniom, jakie będą podejmowane w latach 2021 – 2027 z perspektywą 2030 w celu realizacji misji i wizji gminy. Horyzont czasowy strategii pokrywa się z okresem nowej perspektywy finansowej UE na lata 2021 – 2027 z perspektywą 2030.

Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021 – 2027 z perspektywą 2030 jest opracowaniem, które zespala cele, działania opracowanych dla gminy dokumentów strategicznych oraz wszystkie działania rozwojowe, które będą podejmowane na rzecz poprawy warunków społeczno-gospodarczych gminy i budowania jej trwałej przewagi konkurencyjnej. Głównym zadaniem Władz Gminy jest odważne i zarazem realistyczne zaprogramowanie rozwoju oraz modernizacja gminy, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystania obecności Polski w UE (dostępnych relacji oraz środków z funduszy strukturalnych), a także wszystkich zasobów i atutów, które gmina posiada, na rzecz rozwoju i poprawy poziomu i jakości życia.7 Dokument Strategii wyznacza najważniejsze kierunku działań, które umożliwią skuteczne rozwiązywanie zdiagnozowanych problemów oraz wzmacnianie zidentyfikowanych potencjałów Gminy Żółkiewka.

5 Za tekstem źródłowym: „Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)”, Warszawa 2017. Wydawca: Ministerstwo Rozwoju Departament Strategii Rozwoju. 6 http://parr.pl/aktualnosci 7 W oparciu o: „Fundusze europejskie a rozwój gospodarczy w skali lokalne”, prof. dr hab. Adam Czudec, Katedra Polityki Gospodarczej, Uniwersytet Rzeszowski 2017, DOI: 10.15584/nsawg.2017.1.3 ISSN 1898-5084.

8 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział II

UWAGI WSTĘPNE

9 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Jednym z najważniejszych trendów, które samorządy lokalne powinny uwzględniać w swoich działaniach, są procesy demograficzne. Chcąc zapewniać wysoką jakość życia mieszkańców oraz tworzyć warunki do rozwoju społeczno-gospodarczego8, Gmina Żółkiewka musi dostosowywać się do zmian swojej sytuacji wewnętrznej oraz uwarunkowań zewnętrznych. „W perspektywie kilkunastu lat dwa zjawiska demograficzne będą w Polsce coraz bardziej widoczne. Pierwszym trendem będzie zmniejszanie się liczby mieszkańców kraju, zarówno w wyniku emigracji zagranicznych, jak i małego przyrostu lub wręcz ubytku naturalnego, a drugie zjawisko, to tak zwane starzenie się społeczeństwa. Średni wiek ludności będzie coraz wyższy, seniorzy będą stanowić coraz większy odsetek społeczeństwa. Szczególnie to ostatnie zjawisko będzie niekorzystnie wpływać na sytuację społeczno-gospodarczą, zwłaszcza w wyniku konieczności zapewnienia odpowiednich warunków życia rosnącej grupie osób w wieku poprodukcyjnym (emerytów) przez zmniejszającą się grupę osób w wieku produkcyjnym. Będzie to zwiększać presję na finanse publiczne (rosnące koszty systemu emerytalnego) oraz negatywnie warunkować działanie służby zdrowia (rosnące z wiekiem ryzyko zachorowania oraz koszty opieki medycznej), opieki społecznej, ale także gospodarki jako całości (angażowanie coraz większej części zasobów pracy przez działania związane z opieką nad osobami starszymi)”.9 Obszary wiejskie – takie jak Gmina Żółkiewka notują spadek liczby mieszkańców. Peryferyjne położenie – rozumiane jako oddalenie od głównych ośrodków rozwojowych kraju – zazwyczaj idzie w parze ze słabszymi perspektywami rozwojowymi (niskie tempo rozwoju gospodarczego, niedobory infrastruktury, niska dostępność do usług publicznych i słabsza ich jakość itd.). W efekcie następuje, obserwowana w całym powiecie krasnostawskim (na terenie, którego położona jest gmina) kumulacja niekorzystnych uwarunkowań rozwojowych. Dostosowanie lokalnych systemów społeczno-gospodarczych do nowej struktury demograficznej będzie długotrwałym procesem. Jednocześnie będziemy obserwować proces depopulacji wielu obszarów kraju, a punktowo wzrost liczby mieszkańców. Wydaje się, że konieczne będą w tym przypadku działania z poziomu krajowego czy regionalnego.10 Zrównoważony i zintegrowany rozwój Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 (2030) będzie polegał na systematycznej poprawie konkurencyjności podmiotów gospodarczych (innowacje technologiczne i poza technologiczne), oferty edukacyjnej, infrastruktury oraz systematycznej poprawie poziomu życia mieszkańców (praca, płaca, warunki bytowe, otoczenie, usługi, poziom oferty kulturalnej, sportowej, rekreacyjnej), który przyczynia się do rozwoju społeczno- gospodarczego regionu, kraju. Zrównoważony rozwój Gminy Żółkiewka będzie polegał również na zintegrowanych inwestycjach uwzględniających zasady ochrony środowiska naturalnego i kapitał ekologiczny, który posiada gmina. Wielofunkcyjny rozwój Gminy Żółkiewka będzie odbywał się we współpracy z innymi JST, Samorządem Województwa Lubelskiego, organizacjami społecznymi i rządem. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 podkreśla, że podejście do sposobu formułowania kierunków rozwoju kraju, regionów musi uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju. Według ONZ (Program Środowiskowy UNEP 1975): „zrównoważony rozwój, to taki przebieg

8 Za tekstem źródłowym: „Samorząd lokalny wobec przemian demograficznych”, Adam Płoszaj. Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG), Uniwersytet Warszawski, w: Instytut Idei, nr 7, lato 2014, ss. 40-44. 8 Jw. 9 Jw. 10 „Struktura społeczno-gospodarcza oraz trendy rozwojowe […]”, Opinie ekspertyzy, Kancelaria Senatu, Biuro Analiz, Dokumentacji i Korespondencji, Oe – 257, marzec 2017.

10 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

nieuchronnego i pożądanego rozwoju gospodarczego, który nie naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka oraz nie prowadziłby do degradacji biosfery, który nie był przeciwny prawom przyrody, ekonomii i kultury”11. Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju gospodarczego Województwa Lubelskiego, a w tym Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 z perspektywą do roku 2030, w nowym modelu rozwoju należy uwzględnić integrację trzech kluczowych obszarów:

 ekonomicznego – uwzględniającego wzrost gospodarczy, który zapewni wystarczającą ilość dóbr i usług;  ekologicznego – obejmującego ochronę zasobów naturalnych przed zniszczeniem i skażeniem, poprawę stanu środowiska czy też opracowywanie rozwiązań ograniczających zużycie zasobów naturalnych;  społecznego – dotyczącego poprawy jakości życia ludności, zaspokajania podstawowych potrzeb, np. dostępu do wody, opieki zdrowotnej czy edukacji.12 Barierą ograniczającą rozwój nowoczesnego społeczeństwa w Gminie Żółkiewka oraz całym regionie lubelskim jest najwyższy w kraju wskaźnik zagrożenia ubóstwem (30%) oraz zjawisko wykluczenia społecznego13. W tym również kontekście warto, uwzględniając bariery rozwojowe Województwa Lubelskiego, poszukiwać rozwiązań minimalizujących identyfikowane ograniczenia rozwojowe.

Rozwój zintegrowanej infrastruktury, inwestycji m.in. przemysł (rolno-spożywczy), innowacyjne i nowocześnie zorganizowane zrównoważone rolnictwo, tańsze koszty prowadzenia biznesu i życia (energetyka OZE), ekspansja eksportowa, nowoczesna edukacja oraz rozwój ekologicznego kapitału i wielofunkcyjny rozwój (przemysł czasu wolnego, ekosystemowe usługi) oraz dostosowanie dostępu do walorów przyrodniczych (rozwój turystyki), a także ekonomia społeczna i współpraca ponadlokalna – to kierunki rozwoju, które w planowaniu strategicznym rozwoju Gmina Żółkiewka zakłada, jako składnik misji i wizji rozwoju w latach 2021-2027 z perspektywą do roku 2030.

Władze Gminy realnie oceniając możliwości rozwojowe Gminy Żółkiewka oraz autorzy niniejszej Strategii, wzięli pod uwagę, że w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich, w najbliższej dekadzie, koncepcja zrównoważonego rozwoju nabierze jeszcze większego znaczenia, bowiem potrzeba uwzględniania priorytetowego znaczenia środowiska przyrodniczego przy realizacji strategicznych celów rozwojowych jest szczególnie istotna w tych formach działalności, których wyniki uzależnione są od przyrody.14

Ze względu na ścisły związek rozwoju rolnictwa z rozwojem obszarów wiejskich nie można mówić o zrównoważonym rozwoju tych obszarów bez zrównoważonego rolnictwa. Warunkiem koniecznym takiego rozwoju staje się podtrzymywanie lub rozwijanie zasobów środowiskowych,

11 Za tekstem źródłowym: Katarzyna Drabarczyk, Zrównoważony rozwój województw –analiza porównawcza, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej Zarządzanie Nr 25 t. 2 (2017). 12 „Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030” (KSRR 2030) tj. podstawowy dokument strategiczny polityki regionalnej państwa. 13 Za tekstem źródłowym: Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020. 14 Za tekstem źródłowym: Dariusz Żmija, Zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2014.

11 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

kapitału ekonomicznego i społecznego w taki sposób, aby dochody i poziom jakości życia rolników i innych mieszkańców wsi były porównywalne pomiędzy obecnymi a przyszłymi pokoleniami. Podejście to dąży do pogodzenia praw przyrody i ekonomii dzięki przyjęciu w działaniach gospodarczych takiego kierunku rozwoju, który jest dostosowany do istniejących uwarunkowań przyrodniczych, tj. potrzeb i woli lokalnych społeczności oraz norm ekologicznych.15

W kontekście planowania strategicznego rozwoju Gminy Żółkiewka przyjmuje się, że realizacja koncepcji zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich napotyka wiele trudności o charakterze socjalnym (niski poziom zamożności mieszkańców), ekonomicznym (ograniczone możliwości inwestycyjne), intelektualnym (niski poziom wykształcenia i świadomości ekologicznej mieszkańców) i etycznym (tolerowanie niewłaściwych zachowań dotyczących np. nawożenia gleby środkami chemicznymi).16

Zmieniające się uwarunkowania rozwojowe powodują, że wyzwania, z którymi mierzy się polityka regionalna ulegają ewolucji. Opracowując Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka, wzięto pod uwagę, mega trendy rozwojowe: globalizacja, cyfryzacja, skutki społeczno-gospodarcze korona wirusa (pandemia w 2020 r.), zmiany demograficzne i klimatyczne, niedobór zasobów, urbanizacja. To globalne mega trendy, które będą w najbliższych latach kształtować społeczeństwa i gospodarki. Procesy te wpływają na kierunki interwencji publicznej, natomiast wczesne ich dostrzeżenie oraz dostosowanie się Gminy Żółkiewka do nowych warunków pozwoli uzyskać istotną przewagę rozwojową. Rozwój zrównoważony terytorialnie w myśl Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 to koncentracja wsparcia na słabszych gospodarczo obszarach i nadanie impulsów do ich rozwoju oraz integracji z szerszym otoczeniem.17 Tu upatruje się szansy na finansowanie zaprojektowanych w niniejszej Strategii działań.

Wyraźna potrzeba odpowiedniego zrównoważonego i zintegrowanego, wielofunkcyjnego rozwoju potencjału Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 z perspektywą do 2030 tj. rolniczego charakteru gminy w różnych kierunkach, które wykorzystają bazę surowca (płody rolne), ale łączą je z nowymi technologiami, innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie przetwarzania (rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego, przemysłu spożywczego). Równie istotne jest właściwe sprofilowanie gospodarcze Gminy Żółkiewka w obszarze usług ekosystemowych, turystyki, agroturystyki i wykorzystanie naturalnych uwarunkowań do tworzenia oferty gospodarczej w zakresie usług, atrakcji, bazy edukacyjno-wypoczynkowej.

Koncepcja rozwoju terenów wiejskich w aspekcie wielofunkcyjności należy do fundamentalnych typów strategii w sferze rolnictwa oraz wsi, dlatego rozwój Gminy Żółkiewka w aspekcie wielofunkcyjności odnosi się zarówno do sfery społeczno-gospodarczej, jak i terytorialnej (planowanie ładu przestrzennego). Społeczno-gospodarczy punkt widzenia odnosi się do racjonalnego gospodarowania czynnikami produkcji, które mają do dyspozycji obszary wiejskie. Z kolei nowy, zrównoważony model rozwoju dotyczy odpowiedniego usytuowania aktywności

15 Za tekstem źródłowym: S. Urban, „Rola ziemi w rolnictwie zrównoważonym a aktualne jej zasoby w Polsce”, Acta Agraria et Silvestria, Series Agraria, Sekcja Ekonomiczna, 2003, Vol. XL, s. 25-36. 16 Za tekstem źródłowym: J. Atoszek, „Koncepcja zrównoważonego rozwoju i szanse jej realizacji na obszarach wiejskich Lubelszczyzny (w świetle badań ankietowych)”, Annales UMCS Lublin 2002, Secttio B, Vol. LVII, 11, s. 197-209. 17 Za tekstem źródłowym: „Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030”.

12 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ludności w sferze gospodarki oraz powstaje w toku prowadzonej polityki przestrzennej tj. ładu przestrzennego (model funkcjonalno-przestrzenny).18

Wielofunkcyjność rozwoju obszarów wiejskich w perspektywie 2021-2027 (z perspektywą do 2030 roku) traktowana powinna być w przypadku Gminy Żółkiewka, jako podjęcie w sferze gospodarczej większej liczby funkcji niezwiązanych z rolnictwem i uwarunkowany będzie zaangażowaniem oraz przedsiębiorczymi zachowaniami wszystkich jednostek, które budują miejscowe powiązania społeczno-gospodarcze oraz te, które działają w tym środowisku lokalnym i równocześnie mogą wpływać na mechanizmy społeczno-gospodarcze.19

Powstające miejsca zatrudnienia, jako następstwo postaw biznesowych, powinny być tworzone w sferze produkcyjno-usługowej rolnictwa, technicznej obsługi obszarów wiejskich, przemysłu przetwórczego, lokalnych produktów rolno-spożywczych oraz działań inwestycyjnych, które mają związek z ekologią, rozwojem, turystyki, infrastruktury, produkcji i rękodzielnictwa (ekonomia społeczna i ekonomia solidarna). Nowe przychody mogą również pochodzić ze specyficznych gałęzi rolnictwa np. zrównoważonego rolnictwa ekologicznego, rolnictwa ekstensywnego. Wzrost dochodów wiejskich gospodarstw domowych może mieć swoje źródło między innymi w dynamizacji gospodarki rolniczej, najemnym zatrudnieniu poza obrębem własnego gospodarstwa oraz nierolniczym zastosowaniu zasobów rolniczych (rozwój agroturystyki, gospodarstw opiekuńczych, edukacji „od ziarenka do talerza”).20

Planowanie strategiczne zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju Gminy Żółkiewka wymaga uwzględnienia również różnych źródeł finansowania, przyjmując zasady wielofunduszowości i interdyscyplinarnych, innowacyjnych kierunków inwestycji (łączących na przykład bazę surowca pochodzącego z rolnictwa z branżą piwowarską, gorzelniczą oraz technologiami wytwarzania ekologicznej żywności, a także ekologicznych detergentów czy kosmetyków). Strategicznym wyzwaniem perspektywy 2021-2027 (2030) jest zmierzenie się z finansowaniem rozwoju, ponieważ na szczeblu regionalnym, powiatowym, gminnym powstają luki w planowaniu strategicznym, a wiele inwestycji wymaga zaangażowania dużego kapitału.21 Współpraca z innymi JST oraz partnerami prywatnymi i organizacjami społecznymi to istotny czynnik, który będzie dynamizował rozwój Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 (2030).

W latach 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 należy stworzyć profil gospodarczy Gminy Żółkiewka we współpracy z przedsiębiorcami i gospodarzami oraz organizacjami społecznymi, który uruchomi wieloletni mechanizm rozwoju Gminy Żółkiewka i wpłynie na wzrost konkurencyjności gminy. W tym celu Gmina Żółkiewka powinna w sposób planowy wykorzystać krwiobieg infrastrukturalny, którego sercem staje się dla Gminy i całego powiatu krasnostawskiego trasa S17 oraz drogi wojewódzkie i powiatowe tworzące dojazd do tej trasy.

18 Za tekstem źródłowym: M. Michalewska-Pawlak, „Zarządzanie rozwojem obszarów wiejskich w Polsce w warunkach integracji europejskiej”, Wydawnictwo Aspra, Warszawa-Wrocław, 2015. 19 Za tekstem źródłowym: Krzysztof Rogala „Uwarunkowania Przedsiębiorczości w obszarze mikroprzedsiębiorstw na przykładzie Miasta Leszno”, Rozprawa Doktorska, Promotor, Prof. dr hab. Tadeusz Mendel, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Zarządzania, Katedra Systemów i Technik Zarządzania, Poznań 2011. 20 Za tekstem źródłowym: A. Wlazły, „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w aspekcie teorii wielofunkcyjności”, Progress in Economic Sciences No. 5 (2018). 21 Ewa Bończak-Kucharczyk, Krzysztof Fherbst, Krzysztof Chmura, „Jak władze lokalne mogą wspierać, przedsiębiorczość?”, Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych Polska Fundacja Promocji Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 1998.

13 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Dla rozwoju Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 istotne są połączenia dróg wojewódzkich nr 837 i 842. Przebudowa, modernizacja połączeń z trasą S17, ale również S19 to kluczowy element dla rozwoju gminy, które mają wpływ na likwidowanie barier rozwojowych pogłębiających marginalizację/ peryferyzację gminy.

Rozwój Gminy Żółkiewka właściwie zaplanowany oraz zrealizowane inwestycje, które są przedmiotem niniejszej strategii, przyczyni się do zainteresowania tym obszarem młodych ludzi z Polski i Europy, którzy zobaczą, że powstają tutaj zakłady pracy (przetwórstwo i przemysł rolno- spożywczy, przedsięwzięcia w branży usług czasu wolnego, ochrony środowiska, srebrnej gospodarki). Równocześnie samorząd Gminy Żółkiewka, który troszczy się o jak najlepszą ofertę ochrony zdrowia (dostęp do opieki medycznej), podejmie kroki do ułatwienia mieszkańcom gminy specjalistycznej opieki medycznej (rozbudowa i modernizacja Szpitala Powiatowego w Krasnymstawie). Najważniejsze jest, aby w komunikacji z otoczeniem w perspektywie 2021-2030 wybrzmiało, że Gmina Żółkiewka i sąsiednie samorządy stawiają w rozwoju na ludzi młodych, którzy stają się motorem napędowym rozwoju całej Lubelszczyzny.

Zmiany w strukturze gospodarki Lubelszczyzny związane z rewolucją agrarną nie pozostaną bez wpływu na strukturę dochodów regionu, w tym Gminy Żółkiewka. Rewolucja agrarna, rozumiana jako inwestycje stwarzające warunki do rozwoju rolnictwa, srebrnej gospodarki, turystyki i przemysłu czasu wolnego, energetyki OZE są korzystnym scenariuszem dla gminy. W wyniku planowanych działań można się spodziewać intensyfikacji wzrostu gospodarczego oraz zwiększenia liczby pracujących w rolnictwie i branżach pokrewnych przy jednoczesnej zmianie struktury zatrudnienia. Procesy te spowodują również zmniejszenie luki rozwojowej, jaka obecnie dzieli Lubelszczyznę od reszty kraju, co w dalszej perspektywie powinno przełożyć się na zmniejszenie tempa migracji z województwa i w konsekwencji złagodzenie skutków starzenia się ludności. Równocześnie istotnym elementem celu strategicznego rozwoju w tym obszarze gospodarki województwa lubelskiego, jaką jest rolnictwo i branża rolno-spożywcza, ważne jest wyraźne wsparcie sieciowania gospodarstw, rolników w spółdzielnie, grupy producenckie, konsorcja, spółki. Poprzez różne programy i realizujące je instytucje, należy dążyć do rozpropagowania tego typu rozwiązań w celu wypracowania silnych sektorów gospodarki, która musi być konkurencyjna.22

Opracowanie i wdrożenie inwestycyjnych projektów kluczowych dla rozwoju gospodarczego Gminy Żółkiewka oraz wsparcie ze strony rządu takich inwestycji to konieczność. Planując rozwój gminy, uwzględniono fakt, że w ostatnich latach wzrosła liczba samorządów w trudnej sytuacji ekonomicznej. Zwiększył się poziom zadłużenia samorządów i pogorszyły się wskaźniki monitorujące.23 Migracja – a szczególnie wyludnianie się obszarów wiejskich w poszukiwaniu atrakcyjnych miejsc pracy, nie sprzyja poprawie finansów JST – o czym należy pamiętać, wdrażając poszczególne działania niniejszej Strategii.

Samorząd Gminy Żółkiewka ma świadomość, że sytuacja ekonomiczna w Polsce i na Świecie, zmusza do bardzo ostrożnego planowania wydatków w latach 2021-2027 (2030). Na razie budżet Gminy Żółkiewka jest stabilny.

22 Za tekstem źródłowym: „Rozwój, ale w jakim kierunku? Lubelszczyzna 2020”, Redakcja naukowa: dr Maciej Bukowski, dr Iga Magda, Instytut Badań Strukturalnych. 23 https://samorzad.pap.pl/kategoria/finanse/naprawa-finansow-wiekszosc-samorzadow-wdrazala-skutecznie-programy- naprawcze

14 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

W najbliższych latach w budżecie Gminny Żółkiewka coraz większą rolę będą odgrywać dochody własne pochodzące z podatków i opłat. Kluczową sprawą jest rozwój gospodarczy gminy i pozyskanie nowych inwestorów w branży przemysłu i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz przemysłu czasu wolnego (turystyki).

Wdrażając zaplanowane w Strategii działania, korzyści dla gminy związane z przyciąganiem inwestycji na swój teren, pierwsze zmiany w gospodarce będzie można zaobserwować w ciągu 2-3 lat. Stopniowo poprawi wskaźniki rozwojowe gminy, współpraca z innymi gminami, w celu wspólnej promocji gospodarczej oraz realizacji zintegrowanych inwestycji.

Celem – przesłankami do jego zdefiniowania w Strategii Gminy – jak i sąsiadujących JST – jest potrzeba tworzenia atrakcyjnych miejsc pracy oraz wysoki poziom edukacji. Nowe przedsiębiorstwa, to nie tylko dodatkowe wpływy z podatków do budżetu gminy, ale również miejsca pracy oraz poprawa wizerunku gminy, jako miejsca atrakcyjnego i innowacyjnego. Istotna będzie w latach 2021- 2027 z perspektywą do 2030 komercjalizacja wiedzy tj. transfer wiedzy, B+R oraz inwestycje w infrastrukturę publiczną. Pozyskanie inwestorów krajowych i zagranicznych to gwarancja rozwoju gminy oraz podniesienia jakości życia mieszkańców, dlatego też Samorząd Gminy Żółkiewka nie może oszczędzać na obsłudze inwestorów i narzędziach komunikacji z potencjalnymi inwestorami. Profesjonalna obsługa gminy w zakresie marketingu gospodarczego nie wystarczy, trzeba zbudować wspólnie z sąsiadami zintegrowaną, spójną i zrównoważoną strategię promocji gospodarczej (będącą narzędziem ponadlokalnej, zrównoważonej i zintegrowanej strategii rozwoju). Wówczas można mieć realne oczekiwania związane z efektami takich rozwiązań w ciągu 2-3 lat.

Należy zwrócić szczególną uwagę na poziom edukacji oraz poziom kwalifikacji mieszkańców Gminy Żółkiewka. W latach 2021-2030 kluczowy będzie dostęp do specjalistów z wielu dziedzin (absolwentów i studentów odpowiednich kierunków studiów). Często może być to zapotrzebowanie na wysokiej klasy ekspertów w branży IT, maszyn numerycznych, spawania tigowego itp. Z kolei w przypadku firm produkcyjnych i zapleczy montażowych bardziej istotna jest ogólna sytuacja gospodarcza gminy tj. relatywnie niskie koszty pracy czy liczba bezrobotnych gotowych do podjęcia zatrudnienia. To tylko niektóre czynniki mogące w największym stopniu zdecydować o wyborze lokalizacji inwestycji.24

Odpowiednia infrastruktura oraz sytuacja na rynku pracy to jednak stanowczo za mało. Ważnym elementem, który brany jest pod uwagę przez inwestorów to tzw. klimat dla przedsiębiorczości, tworzony w największym stopniu przez lokalne władze. Wdrażając niniejszą zrównoważoną, zintegrowaną Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka, należy pamiętać, że przedsiębiorcy są skłonni inwestować w miejscach, w których samorządy wykazują chęć dialogu i współpracy (wielopoziomowego zarządzania gminą). Ważne są nie tylko ulgi i zachęty podatkowe, ale także sam sposób budowania i utrzymywania relacji z inwestorami, oraz otwartość urzędników. Dlatego ważna będzie obsługa inwestorów i sprawna komunikacja dotycząca działań inwestycyjnych,

24 Za tekstem źródłowym: https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/public-sector/articles/atrakcyjnosc-inwestycyjna- inwestor.html

15 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

terenów inwestycyjnych, obsługi administracyjnej na terenie gminy oraz całego powiatu krasnostawskiego.25

Innym z kluczowych parametrów, istotnym dla zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 (2030) będzie infrastruktura dla biznesu. Chodzi przede wszystkim o dostępność powierzchni biurowych czy też działek pod budowę (biur, firm, magazynów, ale również mieszkań). Stawki najmu lub ceny metra gruntu są często pierwszym analizowanym czynnikiem decydującym o podjęciu inwestycji. Równie istotna będzie też zintegrowana, spójna, dobrej jakości infrastruktura transportowa i logistyczna. Dla każdego z potencjalnych inwestorów istotne jest szybkie i sprawne połączenie Gminy Żółkiewka z resztą kraju i z głównymi rynkami zbytu. W przypadku inwestorów niezwykle istotny jest dogodny dojazd do klientów, ale także pracowników do miejsca pracy.26

Tworząc nowe plany rozwojowe Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 (2030) uwzględniono, że pracodawcy coraz większą uwagę przykładają również do warunków życia w danej gminie, zwłaszcza jeżeli inwestycja wymaga relokacji pracowników firmy z innych miast lub nawet z zagranicy. Wówczas gminę ocenia się również przez pryzmat atrakcyjności dla mieszkańców oraz jakości życia. Liczy się, chociażby jakość przestrzeni, czyli łatwość poruszania się po gminie, jakość środowiska naturalnego, architektura i uporządkowanie przestrzeni publicznej, obecność miejsc rekreacji i wypoczynku, terenów zielonych, ale też pozytywny wizerunek gminy.27

25 https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/public-sector/articles/atrakcyjnosc-inwestycyjna-inwestor.html 26 Jw. 27 Jw.

16 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział III

BUDOWA STRATEGII

17 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 tj. treści poszczególnych rozdziałów opracowania strategicznego odpowiadają wskazaniom Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2019 r. poz. 1295 i 2020). Dokument powstał w modelu partycypacyjno-eksperckim, we współpracy z Zespołem ds. opracowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka oraz mieszkańcami, przedsiębiorcami, młodzieżą, seniorami, organizacjami społecznymi, które wzięły udział w: badaniu ankietowym, konsultacjach diagnostycznych, podczas których m.in. wykonano analizę SWOT. Projekt Strategii przekazano do konsultacji społecznych na 35 dni, a następnie uwzględniono w opracowaniu wniesione uwagi.

Zawartość merytoryczna Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030, obejmuje następujące części:

I. DIAGNOZA. II. MISJA I WIZJA (to najogólniejszy opis, sens i powód działania JST. To obraz przewodni, to co Gmina – zarządzający i mieszkańcy – uważają za najważniejszą rolę do odegrania). III. CELE STRATEGICZNE I CELE OPERACYJNE ROZWOJU w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym; ochronie środowiska. Cele strategiczne rozwoju muszą uwzględniać: cele rozwoju regionu lubelskiego oraz wskazania Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego i Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030. IV. KIERUNKI DZIAŁAŃ podejmowanych dla osiągnięcia celów strategicznych. Kierunki rozwoju Gminy, muszą uwzględniać kierunki rozwoju regionu lubelskiego oraz podział na obszary funkcjonalne, jak również wskazania Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego. V. MODEL STRUKTURY funkcjonalno-przestrzennej. Model struktury funkcjonalno- przestrzennej musi z jednej strony uwzględnić zalecenia dla obszaru funkcjonalnego, na którym znajduje się Gmina Żółkiewka w Strategii Województwa Lubelskiego, a równocześnie wpisać się w zrównoważony model rozwoju opisany w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030. VI. OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI określone w strategii rozwoju województwa wraz z zakresem planowanych działań. VII. OBSZAR STRATEGICZNEJ INTERWENCJI KLUCZOWY DLA GMINY (obszar rewitalizacji). VIII. MONITOROWANIE DZIAŁAŃ I ICH REZULTATÓW, w tym w wymiarze przestrzennym oraz propozycje wskaźników ich osiągnięcia. Rezultaty mają budować z jednej strony lokalną przewagę konkurencyjną gminy i nieść rozwiązania związane z największym zagrożeniem tj. trwałą marginalizacją społeczno-gospodarczą. Z drugiej strony powinny przyczynić się do zapewnienia kontynuowania rozwoju JST po roku 2030. IX. SYSTEM REALIZACJI STRATEGII w tym wytyczne do sporządzania dokumentów wykonawczych (gmina posiada dokumenty planistyczne, które ewentualnie trzeba będzie zaktualizować pod perspektywę 2021-2030). X. RAMY FINANSOWE I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA.

18 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział IV

DIAGNOZA GMINY

19 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1. Kierunki rozwoju nakreślone w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 dla Województwa Lubelskiego (w tym Gminy Żółkiewka) oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030.

Województwo Lubelskie, a zwłaszcza jego przygraniczna część, charakteryzuje się niskim wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Stale niezadowalający pozostaje stopień spójności społecznej i gospodarczej oraz poziom jakości życia mieszkańców.

W rolnictwie regionu, od wielu lat obserwujemy nawarstwienie najważniejszych problemów, które w znacznej mierze są wynikiem uwarunkowań historycznych i wyniszczających lubelską wieś efektów polityki rolnej, zarówno w okresie tzw. realnego socjalizmu, jak i okresu transformacji postsocjalistycznej. Obszary wiejskie w regionie lubelskim, na których znajduje się Gmina Żółkiewka, są słabiej wyposażone w elementy infrastruktury transportowej, komunalnej, energetycznej niż obszary miejskie, co tylko w części wynika z mniejszej gęstości przestrzennej osadnictwa i działalności gospodarczej na wsi niż w mieście28. Chociaż wiele inwestycji infrastrukturalnych zostało zrealizowanych w latach 2004-2019, to Województwo Lubelskie cechuje nadal nie tylko słaba dostępność do regionu z zewnątrz, ale również niska dostępność i wewnątrz regionalna spójność komunikacyjna, która miejscami stanowi barierę dla pełnego wykorzystania endogenicznych29 czynników całego regionu oraz jego układów lokalnych. Ogólna dostępność potencjałowa jest niska i charakteryzuje się wskaźnikiem międzygałęziowej dostępności transportowej (WMDT)30. Ten wymiar oddziaływania ma również swoje przełożenie na rozwój Gminy Żółkiewka, co wpływa na marginalizację społeczno-gospodarczą tej JST.

Ważną barierą ograniczającą rozwój nowoczesnego społeczeństwa w regionie lubelskim, a także w powiecie krasnostawskim i Gminie Żółkiewka jest najwyższy w kraju wskaźnik zagrożenia

28 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 29 Czynniki rozwoju społeczno-gospodarczego regionów, w tym także regionów przygranicznych, można podzielić na dwie zasadnicze grupy z punktu widzenia kierunku oddziaływania na proces rozwoju, a mianowicie na czynniki zewnętrzne (egzogeniczne) oraz czynniki wewnętrzne (endogeniczne). Metody oceny rozwoju regionalnego, red. D. Strahl, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 16-17. 30 Strategia Rozwoju Polski Wschodniej, (część diagnostyczno-kierunkowa), 14 września 2012, s. 31. Zob. także: Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013, s. 88. Wskaźnik Międzygałęziowej Dostępności Transportowej (WMDT) - wypracowany w IGiPZ PAN syntetyczny wskaźnik, który uwzględnia 12 zmiennych społeczno- gospodarczych, m.in. liczba ludności, liczba pracujących, liczba gospodarstw rolnych, liczba studentów, liczba noclegów lub produkcja sprzedana przemysłu.

20 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ubóstwem (30%) oraz zjawisko wykluczenia społecznego31 m.in. z powodu niekorzystnych zmian demograficznych. W tym również kontekście warto, uwzględniając bariery rozwojowe Województwa Lubelskiego, poszukiwać rozwiązań minimalizujących identyfikowane ograniczenia rozwojowe. W przypadku Województwa Lubelskiego prowadzona przez Zarząd Regionu polityka zrównoważonego rozwoju musi mieć na celu w latach 2021-2027 (2030) eliminację różnic społecznych i gospodarczych między gminami i miejscowościami. Trend lokalności32 (w skrócie gloryfikacja tego, co lokalne – z mojej okolicy, miasta, regionu, kraju – jako lepszego, zdrowszego, bardziej naturalnego) trwa już od pewnego czasu, stąd rosnąca popularność polskich, regionalnych marek (kupowanie produktów lokalnych, tradycyjnych od rolników; hasła „kupuj lokalnie”). Bardzo mocno lokalność widać też w marketingu miejsc – marki z obszarów wiejskich w swojej komunikacji wyraźnie zmieniają narrację – oddają głos zwykłym ludziom, mieszkańcom, podkreślają też unikalne, lokalne doświadczenia. Ten trend rozwojowy powinna wykorzystać Gmina Żółkiewka w planach rozwoju 2021-2030.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 mówi wyraźnie, że „pomimo stopniowego włączania samorządu lokalnego w proces kreowania rozwoju, to w rzeczywistości jego rola w systemie krajowej polityki regionalnej nie była aż tak znacząca. Doświadczenia wskazują na potrzebę zwiększenia roli i odpowiedzialności samorządów lokalnych, jako koordynatora działań rozwojowych na swoim obszarze we współpracy z innymi JST. Szczególnie istotne będzie pobudzanie aktywności najsłabszych ekonomicznie i instytucjonalnie jednostek samorządu terytorialnego oraz przełamywanie barier we współpracy między samorządami, jak również poprawa dialogu z przedsiębiorcami i mieszkańcami. Istotne znaczenie dla rozwoju Gminy Żółkiewka będzie miała współpraca sąsiadujących ze sobą gmin, również tych położonych w innych powiatach, a nawet położonych w bardziej odległych miejscach regionu oraz współpraca międzynarodowa”.33

Obecny rząd wprowadził głębokie zmiany w modelu rozwoju kraju, regionów, które są przedmiotowo opisane w dokumencie Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. KSRR wyraźnie zarządza odejście od modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnego i przejście w formułowaniu planów rozwojowych do modelu wyrównawczego (zrównoważonego). Dla polityki regionalnej oznacza to konieczność koncentracji uwagi na przeciwdziałaniu nadmiernym dysproporcjom rozwojowym, zarówno między regionami, jak i w samych regionach. „Zmieniające się uwarunkowania rozwojowe powodują, że wyzwania, z którymi mierzy się polityka regionalna, ulegają ewolucji.”34 Rozwój zrównoważony terytorialnie w myśl KSRR 2030 to koncentracja wsparcia na słabszych gospodarczo obszarach i nadanie impulsów do ich rozwoju oraz integracji z szerszym otoczeniem. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego 2021-2027 (2030) będzie w większym stopniu opierać się o cele wyznaczone na poziomie krajowym i zasoby własne regionu

31 Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 z perspektywą do roku 2030. 32 Katarzyna Drabarczyk, Zrównoważony rozwój województw –analiza porównawcza, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk Ekonomicznych, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej Zarządzanie Nr 25 t. 2 (2017) s. 23–34. 33 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 34 jw.

21 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

(endogeniczny potencjał), przy aktywniejszym uczestnictwie rządu i samorządów lokalnych oraz innych partnerów społeczno-gospodarczych. W ten sposób zrealizuje wskazania KSRR 2030.35

Podstawowym zadaniem każdej jednostki samorządu terytorialnego jest tworzenie możliwie najlepszych warunków dla bytu i rozwoju społeczności lokalnych. Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka jest planem, który stanowi przedmiot integracji celów, polityk oraz działań organizacji w zwartą całość. Zrównoważona i zintegrowana Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka, to długofalowy plan rozwoju obejmujący wizję rozwoju, najistotniejsze problemy oraz kierunki działań.36 Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021-2030 jest odpowiedzią władz samorządowych na zmieniającą się sytuację społeczno-gospodarczą wymagającą wnikliwego spojrzenia na posiadane aspiracje, dążenia, ale także posiadane zasoby i perspektywy rozwoju gminy. Odpowiednio prowadzone prace nad dokumentem powodują, że realnie służy wszystkim mieszkańcom, samorządowcom, obywatelom i inwestorom jako praktyczny instrument zarządzania lokalnym rozwojem. Dobrze opracowana strategia rozwoju, to narzędzie pozwalające na wybór optymalnych metod realizacji założonych celów, minimalizujący ryzyko i koszty decyzji podejmowanych ad hoc oraz umożliwiający stały monitoring postępów i stopnia wypełnienia ustanowionych rezultatów, a co za tym idzie podejmowanie interwencji w przypadkach trudności lub odstępstw.

Dokument Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 stanowi ponadto ważny punkt odniesienia dla planów inwestycyjnych firm, a także integruje społeczność lokalną wokół wspólnych wartości, oczekiwań i kluczowych przedsięwzięć. Współpraca Gminy Żółkiewka z innymi samorządami, w tym z Samorządem Województwa Lubelskiego – zintegrowany, zrównoważony i spójny rozwój – umożliwi w najbliższej perspektywie realny wzrost gospodarczy i poprawę jakości (komfortu) życia mieszkańców poprzez wykorzystanie endogenicznych potencjałów w zgodzie z zasadami zrównoważonego modelu rozwoju.

Rysunek. Opracowanie ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka

35 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 36 http://studiaekonomiczne.pwsz-ns.edu.pl/images/czasopismo/2017/Zygmunt-Szymla.pdf

22 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Ważne wyzwanie rozwojowe Gminy Żółkiewka stanowi inicjowanie różnych form współpracy oraz współodpowiedzialności właśnie w zakresie: zintegrowanych inwestycji, ekonomii społecznej, gospodarki, edukacji, ochrony środowiska, ochrony zdrowia itp. Ważne jest powszechne stosowanie praktyki współpracy samorządu Gminy Żółkiewka w zakresie m.in. przygotowywania wspólnych strategii rozwoju ponadlokalnego i realizowania zintegrowanych inwestycji – w tym w odpowiedzi na potrzeby i wyzwania wykraczające poza granice pojedynczej JST.

Dla Gminy Żółkiewka istotne będzie w latach 2021-2027 (w latach 2030) włączenie planowania przestrzennego (kreowanie ładu przestrzennego odpowiadającego potrzebą wielofunkcyjnego rozwoju) jako obowiązkowego elementu wielopoziomowego zarządzania rozwojem. Uporządkowanie przestrzeni i efektywne nią zarządzanie wymaga oparcia na kompleksowym systemie monitorowania procesów społeczno-gospodarczych z uwzględnieniem zmian w przestrzeni.

Kluczowe problemy wschodniej Polski, które obejmują również powiat krasnostawski i Gminę Żółkiewka obejmują obecnie (w roku 2020):

 niską wydajność pracy,  niedostateczny poziom przedsiębiorczości i inwestycji prywatnych,  zbyt mały poziom innowacyjności i trudności na lokalnych rynkach pracy.

Oprócz powyższych problemów należy mieć na uwadze inne bariery rozwoju:

 peryferyjne i przygraniczne położenie,  problemy z dostępnością transportową, tak wewnętrzną, jak i zewnętrzną,  dostępność komunikacyjna (w tym IT), elektroenergetyczna  duża migracja młodych i wykształconych mieszkańców.

Należy jednocześnie odnotować, że Gmina Żółkiewka podobnie jak region charakteryzuje się dużym bogactwem przyrodniczym (kapitałem ekologicznym), będzie stanowić jeden z czynników rozwoju tego obszaru, a związane z nim usługi ekosystemowe (np. czyste powietrze, możliwość spędzania wolnego czasu w otoczeniu przyrody, potencjał turystyczny, korzystne warunki do produkcji żywności wysokiej jakości, dostęp do roślin leczniczych itp.) będą silnym impulsem wielofunkcyjnego i spójnego rozwoju Gminy Żółkiewka. Bez wątpienia walory przyrodnicze podnoszą atrakcyjność Gminy Żółkiewka dla potencjalnych inwestorów. Dużym walorem gminy jest jej położenie w pobliżu trasy S17, dostęp do dróg wojewódzkich, bliska odległość od trasy S19 oraz aglomeracji Lublin.

Stolica powiatu nie stanowi obecnie oczekiwanego wsparcia dla rozwoju Gminy Żółkiewka, ponieważ miasto Krasnystaw cechuje: regres w rozwoju i utrata funkcji społeczno-gospodarczych oraz administracyjnych, odpływ ludności (zwłaszcza wykształconej w wieku produkcyjnym) do dużych ośrodków, upadek tradycyjnych lokalnych przemysłów, starzejące się społeczeństwo, zmieniający się popyt na niektóre usługi, jak również niedopasowanie popytu i podaży do rynku pracy.

Problemem tej kategorii obszarów, do których należy Gmina Żółkiewka, jest także niezadowalająca dostępność terytorialna, w tym niedostateczne powiązania transportowe z innymi miastami i z obszarem funkcjonalnym w zakresie odpowiedniej jakości połączeń drogowych,

23 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

kolejowych czy siatki połączeń w transporcie zbiorowym. Wskazane problemy skutkują znaczącym i postępującym osłabieniem bazy ekonomiczno-finansowej samorządów, grożąc dalszym pogarszaniem się warunków życia i prowadzenia działalności gospodarczej.37

Odpowiedzią na fragmentaryczne i geograficznie zogniskowane kryzysy Gminy Żółkiewka w latach 2021-2027 (2030) będzie dobrze zaplanowana rewitalizacja, jako narzędzie poprawy warunków, jakości życia mieszkańców oraz wzrostu rozwoju gospodarczego i jakości środowiska na tym obszarze.

Rewitalizacja stanowić będzie w Gminie Żółkiewka proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie. Wyzwaniem dla polityki regionalnej w latach 2021-2027 (2030) jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego podregionów oraz przeciwdziałanie kumulacji problemów społeczno-gospodarczych, szczególnie na obszarach peryferyjnych, położonych z dala od dużych ośrodków miejskich i na styku województw.38

W kontekście zapewnienia spójności terytorialnej Gminy Żółkiewka znaczenie będzie miało także zwiększenie poziomu dostępu do usług (edukacyjnych, zdrowotnych, z zakresu kultury, społecznych, transportowych, doradztwa biznesowego) i podstawowych dóbr warunkujących włączenie się mieszkańców tych obszarów w procesy rozwojowe w szczególności z wykorzystaniem potencjału społeczności lokalnych oraz sektora ekonomii społecznej i solidarnej. Wyzwanie stanowi również zapewnienie trwałych form współpracy partnerów krajowych i regionalnych oraz usprawnienie współpracy, koordynacji instytucji i podmiotów niepublicznych działających na rzecz rozwoju tych obszarów.39

Istotną kwestią dla rozwoju Gminy będzie polityka regionalna, która ma wspierać zintegrowane interwencje wykorzystujące miejscowe zasoby i potencjały poszczególnych terytoriów oraz dostarczanie odpowiednich impulsów dla zainicjowania trwałego wzrostu i miejsc pracy w obszarach o mniej korzystnych uwarunkowaniach rozwojowych wynikających ze struktury społeczno-gospodarczej, peryferyjnego położenia, bądź utraty funkcji społeczno-gospodarczych.40 W opracowaniach strategicznych kraju, wyraźnie podkreślono, że nowy paradygmat polityki rozwoju regionalnego, w większym niż dotychczas stopniu, uwzględnia lokalny kontekst dla prowadzenia działań rozwojowych. Odpowiedni wybór atutów regionalnych i lokalnych, które dadzą najlepsze możliwości rozwojowe obszarów, wpływać będzie na kształtowanie przewagi konkurencyjnej danego terytorium. Z punktu widzenia Gminy Żółkiewka ważne jest to, że dla polityki rozwoju oznacza to odejście od wspierania całego kraju czy regionów w jednolity sposób na rzecz większego różnicowania interwencji w zależności od problemów i potencjałów poszczególnych obszarów.41

Polityka regionalna w latach 2021-2030 będzie koncentrować się na usprawnianiu dotychczasowych i poszukiwaniu nowych mechanizmów koordynacji międzysektorowej, zarówno

37 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 38 Jw. 39 Jw. 40 Jw. 41 Jw.

24 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Służyć temu będą narzędzia systemowe takie jak kontrakt programowy, sektorowy, porozumienie terytorialne.42 Otwartość administracji samorządowej Gminy Żółkiewka na doświadczenia zagranicznych jednostek poprzez udział w międzynarodowych projektach będzie służyć realizacji polityki regionalnej.

W planowanym rozwoju Gmina Żółkiewka uwzględnia się fakt, że w latach 2021-2027 (2030) wyraźnie wzmacniana będzie rola partnerstwa publiczno-prywatnego oraz zwrotnych form wsparcia, w tym instrumentów finansowych w finansowaniu przedsięwzięć rozwojowych ze środków publicznych. Perspektywa do 2030 roku obejmuje okres, w którym Polska będzie nadal beneficjentem funduszy spójności UE, jednak szybszy rozwój niektórych regionów kraju spowoduje, że skala wsparcia w ramach polityki spójności może zostać ograniczona. Tym samym istotne będzie poszukiwanie innych niż polityka spójności źródeł finansowania (np. CEF, Horyzont Europa, InvestEU) oraz instrumentów krajowych. Nowa polityka regionalna zakłada wyjście poza ramy funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Zintegrowane podejście terytorialne Gminy Żółkiewka oraz innych JST na terenie powiatu, jak również innych powiatów Obszaru Funkcjonalnego, polegać będzie na dopasowaniu interwencji do specyfiki tego obszaru, tak aby precyzyjnie odpowiadała ona na różnorodne potrzeby rozwojowe. Oznacza to potrzebę lepszej koordynacji działań i dostępnych środków finansowych.43

Działania, które należy mieć na uwadze, planując rozwój Gminy Żółkiewka, według ww. wskazań są następujące:

 wzmocnienie koordynacji przedsięwzięć rozwojowych istotnych z punktu widzenia potrzeb województw wschodniej Polski, finansowanych z różnych źródeł, tj. programów i inicjatyw UE oraz środków krajowych, w dążeniu do: lepszego dopasowania wsparcia pochodzącego z różnych źródeł (krajowych, regionalnych i lokalnych) do potrzeb i wyzwań rozwojowych (również na poziomie podregionów), większego zaangażowania środków prywatnych (m.in. przy użyciu PFR oraz polityki inwestycyjnej w ramach PSI) oraz dostępnych instrumentów UE poza polityką spójności (m.in. PROW, CEF, Horyzont Europa, COSME, Kreatywna Europa),  współpracę ponadregionalną w sektorze nauki i badań – w tym współpracę między uczelniami w zakresie badań naukowych i tworzenia oferty edukacyjnej komplementarnej do działań uczelni spoza regionu (krajowych i zagranicznych), w celu podniesienia jakości kształcenia i prowadzonych badań, lepszego dostosowania profilu kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz współpraca między sektorem nauki i przedsiębiorstw,  rozwój innowacji gospodarczych i technologii informacyjno-komunikacyjnych,  uzupełnienie braków w wyposażeniu infrastrukturalnym, w tym infrastruktury dostępu do szerokopasmowego Internetu m.in. w celu zwiększenia poziomu wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych,  poprawę dostępności transportowej zewnętrznej i wewnętrznej makroregionu poprzez rozbudowę połączeń do granic kraju, makroregionu jak również

42 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 43 Jw.

25 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w granicach makroregionu, jak i pomiędzy mniejszymi miejscowościami a ośrodkami regionalnymi oraz rozwijanie i integrowanie systemów transportu zbiorowego, w tym miejskiego,  tworzenie wspólnej, komplementarnej oferty gospodarczej, opartej o endogeniczne potencjały makroregionu, w tym inteligentne specjalizacje oraz promocję gospodarczą,  działania na rzecz obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, walory kulturowe stanowiące o ich wysokiej atrakcyjności turystycznej, m.in. na potrzeby srebrnej turystki oraz tworzenie oferty turystycznej, kulturalnej bazującej na walorach regionu,  podejmowanie działań na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska (w tym dostosowanie/adaptacja do zmian klimatu),  rozwój przedsiębiorczości, w tym start-upowej,  wzmacnianie kapitału społecznego oraz tworzenie zachęt i wzmacnianie procesu sieciowania i tworzenia partnerstw międzysektorowych oraz terytorialnych (w ramach MOF, miejsko-miejskich i miejsko-wiejskich), w tym wspieranie inicjatyw na rzecz poprawy jakości życia, wzrost aktywności zawodowej mieszkańców.44

Zakres interwencji w latach 2021-20207 z perspektywą do roku 2030 będzie dostosowany do potrzeb Gminy Żółkiewka i obejmie wybrane z poniższego katalogu działania:

 budowanie spójnej wizji rozwoju obszaru w oparciu o potrzeby mieszkańców i kapitał przestrzenny,  tworzenie warunków zachęcających do mieszkania i inwestowania (dobrze zagospodarowana przestrzeń o zdefiniowanych funkcjach, z dostępem do usług publicznych),  wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, kształcenia i szkolenia zawodowego, w szczególności w sektorach wpisujących się w zdefiniowane specjalizacje gospodarcze danego obszaru powiązanego funkcjonalnie, w tym pobudzenie rodzimej/lokalnej przedsiębiorczości, wsparcie rozwoju kadr sektora usług dla biznesu,  wykorzystanie potencjału lokalnych szkół wyższych w regionie lubelskim (w szczególności Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych w Lublinie, Chełmie i Zamościu), jako podmiotów aktywnie wspierających rozwój lokalnych gospodarek,  tworzenie przestrzeni dla rozwoju przedsiębiorczości,  pobudzanie aktywności inwestycyjnej przy wykorzystaniu istniejących krajowych źródeł finansowania, regionalnych i lokalnych w celu reindustrializacji obszarów, których potencjał przemysłowy uległ znacznemu osłabieniu,  wsparcie dla tworzenia i rozwoju różnorodnej oraz wysokiej jakości oferty placówek edukacyjnych, w tym szkół sportowych, artystycznych oraz średnich i wyższych szkół zawodowych,  zwiększenie atrakcyjności migracyjno-osiedleńczej poprzez kompleksowe działania zachęcające do zamieszkania oraz osiedlania się (zwłaszcza osób młodych

44 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030

26 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i wykształconych), z wykorzystaniem np. instrumentów mieszkaniowych, oraz podnoszenia jakości i zakresu świadczonych usług publicznych,  nadanie nowych funkcji zdegradowanym obszarom, a także włączanie społeczności lokalnych, w szczególności PES w planowanie i realizację procesu rewitalizacji,  podejmowanie inicjatyw na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska oraz dostosowania/adaptacji obszarów zurbanizowanych do zmian klimatu i wymogów ochrony środowiska (w dziedzinach: produkcji, usług, atrakcyjności osiedleńczej i turystyki),  tworzenie i poprawa powiązań funkcjonalnych m.in. rozwijanie i integrowanie systemów transportu zbiorowego między miastem Krasnystaw a Gminą Żółkiewka,  ograniczenie suburbanizacji i polepszenie ładu przestrzennego na obszarach o rozproszonej zabudowie oraz przeciwdziałanie dekoncentracji osadnictwa obciążającego budżety gmin koniecznością ponoszenia coraz wyższych nakładów na obsługę dróg, kanalizacji, wodociągów i dostarczania innych usług publicznych,  rozwój obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, jak też opartych o właściwości uzdrowiskowe i walory kulturowe stanowiące o ich wysokiej atrakcyjności turystycznej m.in. na potrzeby srebrnej gospodarki,  aktywizacja lokalnej społeczności na rzecz pobudzania rozwoju społeczno- gospodarczego w zakresie podnoszenia kompetencji i umiejętności mieszkańców oraz wzmacnianie poczucia tożsamości i integracji społeczności lokalnej (jako czynnik m.in. przeciwdziałający decyzjom o migracji),  wykorzystanie potencjału ekonomii społecznej i solidarnej w rozwijaniu gospodarki o obiegu zamkniętym, w szczególności w zakresie gospodarowania odpadami i przeciwdziałania marnowaniu żywności.  komercjalizacja wiedzy – wypracowanie mechanizmów motywujących uczelnie do podejmowania współpracy z przedsiębiorcami w celu kształtowania oferty dydaktycznej dostosowanej do potrzeb zgłaszanych przez przedsiębiorców,  wzmacnianie współpracy szkół prowadzących kształcenie zawodowe i samorządów lokalnych z pracodawcami w celu lepszego ukierunkowania działań edukacyjnych i szkoleniowych na potrzeby zatrudnieniowe pracodawców, wdrożenie w szkołach (na wszystkich etapach edukacji) działań sprzyjających kształtowaniu kompetencji proinnowacyjnych uczniów, w tym zwłaszcza odpowiednie przygotowanie nauczycieli w zakresie metod i narzędzi kształtowania tego rodzaju umiejętności,  tworzenie sieci stałych powiązań: szkoły średnie (zwłaszcza szkolnictwo branżowe) – szkolnictwo wyższe – pracodawcy i organizacje pracodawców, w tym w układach transgranicznych,  wzmacnianie potencjału szkół prowadzących kształcenie ogólne oraz przedszkoli i innych form wychowania przedszkolnego,  zwiększanie skłonności przedsiębiorców do inwestowania w aktualizację wiedzy i rozwój kompetencji cyfrowych pracowników,  rozwój doradztwa zawodowego (w tym rolniczego w kierunku technologii cyfrowych) oraz poprawa współpracy instytucji rynku pracy z pracodawcami,

27 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 upowszechnianie systemów finansowania usług rozwojowych, które pozwolą na proste i szybkie finansowanie usług doradczych lub szkoleniowych wybranych przez przedsiębiorcę oraz finansowanie zwrotne specjalistycznych szkoleń/kursów dla profesjonalnych kadr gospodarki,  zachęcanie instytucji publicznych działających na poziomie regionalnym i lokalnym do wspierania działań z zakresu innowacyjności i rozwoju zasobów ludzkich,  realizacja regionalnych programów profilaktyki wczesnego wykrywania problemów zdrowotnych polegająca przede wszystkim na eliminowaniu zdrowotnych czynników ryzyka, poprzez wdrażanie działań dotyczących zapobiegania występowaniu i rozwoju chorób, w tym w szczególności chorób cywilizacyjnych,  deinstytucjonalizacja usług opiekuńczych i zdrowotnych, w tym rozwój usług medycznych świadczonych w modelu telemedycznym,  współpraca samorządu z podmiotami ekonomii społecznej i solidarnej, w realizacji usług społecznych lokalnie, blisko mieszkańców,  ograniczanie emigracji długookresowej poprzez wprowadzanie zachęt w polityce mieszkaniowej, prorodzinnej czy edukacyjnej skłaniających do powrotu do kraju,  tworzenie warunków do rozwoju srebrnej gospodarki oraz ekonomii społecznej zakorzenionej lokalnie, a w szczególności przedsiębiorczości społecznej,  zwiększanie partycypacji społecznej i wpływu obywateli (oraz organizacji pozarządowych) na życie i przestrzeń publiczną,  promocja i kultywowanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich oraz zwiększanie dostępu mieszkańców tych obszarów do dóbr i usług kultury, rozwijanie przemysłu kreatywnego oraz zwiększanie wykorzystania technik teleinformatycznych w dostępie do dóbr kultury,  promocja turystyczna mająca na celu wzrost atrakcyjności turystycznej obszarów o wysokich walorach kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych,  rozwijanie możliwości wykonywania pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, w elastycznych godzinach pracy oraz pracy na odległość przez osoby w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy (w szczególności dot. to osób z niepełnosprawnościami, osób po 50 roku życia, kobiet).45

Szczególnymi preferencjami w ramach przyciągania inwestycji zewnętrznych obejmowani będą inwestorzy mający wpływ na konkurencyjność i innowacyjność gospodarki oraz wpisujący się w RIS. W tym zakresie wspierane będą następujące działania:

 tworzenie przez samorząd lokalny warunków do sieciowania przedsiębiorstw, tworzenie i rozwój terenów inwestycyjnych, z wykorzystaniem nowego systemu aktywności stref ekonomicznych,  rozwój kompetencji lokalnych władz w zakresie poszukiwania i obsługi inwestorów,

45 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

28 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 zwiększanie dostępu do kredytów dla małych gospodarstw rolnych w połączeniu ze wsparciem kompetencji w zakresie zarządzania działalnością biznesową w celu zagwarantowania racjonalnych inwestycji,  planowanie środków na dofinansowanie usług rozwojowych dedykowanych przedsiębiorstwom w szczególności na obszarach wiejskich – przede wszystkim usługi doradcze w zakresie zarządzania,  oferowanie firmom rodzinnym indywidualnego wsparcia w formie programów mentorskich w obszarze przygotowania ich do sukcesji, przygotowania sukcesorów oraz innych sposobów zapewnienia ciągłości funkcjonowania firmy, także jej sprzedaży,  wzmacnianie wsparcia marketingowego na poziomie regionalnym, w tym marketingu terytorialnego. Obecnie LGD podejmują takie inicjatywy, jednak często mają one wąski charakter, dotyczą np. tradycji kulinarnych czy turystyki, wsparcie proeksportowych działań przedsiębiorstw.46

Projektowany przez rząd Program 2020+ zakłada, że interwencja będzie kierowana m.in. na: likwidowanie barier rozwojowych, poprawę atrakcyjności inwestycyjnej, rozwój lokalnej przedsiębiorczości, aktywizację lokalnych zasobów ludzkich, pobudzanie lokalnych inicjatyw gospodarczych czy społecznych, a także poprawę dostępu mieszkańców do podstawowych usług publicznych. W ramach Programu 2020+ preferowane będzie wsparcie pakietu zintegrowanych, powiązanych ze sobą projektów, wynikających ze strategii ponadlokalnej lub realizowanych na ich podstawie planów działań, przygotowanych przez grupę JST współpracujących ze sobą i z interesariuszami. Program może również finansować porozumienia terytorialne zawarte na danym obszarze. Na etapie animowania współpracy i realizacji podejścia partycypacyjnego, angażującego funkcjonalnie powiązane JST, a także społeczność lokalną i kluczowych interesariuszy rozwoju współpracujące JST otrzymają w ramach Programu wsparcie doradcze w zakresie organizacji procesu współpracy, strategicznego planowania (wypracowania dokumentu strategicznego, jeśli taki nie istnieje) i przygotowania pakietu projektów. Wsparcie doradcze powinno być dostosowane do potrzeb współpracujących JST, brać pod uwagę potencjał instytucjonalny i terytorialny danego obszaru.47

Na poziomie lokalnym do Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 proponowane jest dodanie Strategii Rozwoju Ponadlokalnego (obejmującej zrównoważone i zintegrowane inwestycje, usługi realizowane we współpracy z innymi JST, jak również te realizowane we współpracy z Samorządem Województwa Lubelskiego i w razie potrzeby – we współpracy z rządem, organizacjami społecznymi lub w partnerstwie publiczno- prywatnym). Oba dokumenty przyjmowane powinny być fakultatywnie. Uwzględniając model zrównoważonego, zintegrowanego rozwoju mają łączyć sferę społeczną, gospodarczą i przestrzenną. Strategia Rozwoju Ponadlokalnego ma być odpowiedzią na potrzebę wspólnego planowania rozwoju w obrębie kilku gmin powiązanych ze sobą funkcjonalnie. Ma to pomóc w pozyskiwaniu funduszy unijnych i wdrażaniu projektów. Jeśli gmina przyjmie któryś z dokumentów,

46 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 47 Jw.

29 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

jego zapisy będą musiały być uwzględnione w pracach nad studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.48

W Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030 (skrót: SZRWRiR) uchwalonej przez Radę Ministrów w dniu 15. 10. 2019 r., uwzględniono, że tempo zmian na obszarach wiejskich i w rolnictwie będzie silnie zróżnicowane zarówno pod kątem ich dynamiki, jak i również wymiaru terytorialnego, zaprojektowano wizję obszarów wiejskich w Polsce, której horyzont wykracza poza 2030 r.: „Obszary wiejskie w 2050 r. to atrakcyjne miejsce pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej. To również obszary dostarczające dóbr publicznych i rynkowych, z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dla przyszłych pokoleń, dzięki zrównoważonemu rozwojowi konkurencyjnego rolnictwa i rybactwa. Na obszarach wiejskich zatrzymano niekorzystne zmiany demograficzne oraz znacząco zwiększono pozytywne efekty środowiskowe produkcji rolnej i rybackiej. Podstawą ustroju rolnego są gospodarstwa rodzinne rozwijające się w sposób zrównoważony i odpowiedzialny, wykorzystujące nowoczesne technologie. Zapewniono zwiększenie się wkładu małych i średnich gospodarstw rolnych w zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnictwa”. Dążąc do przybliżenia zaprezentowanej wizji w perspektywie 2030 r., przyjęto cel główny rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa stanowiący uszczegółowienie celu głównego Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR).

Celem Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 (uchwalonej przez Radę Ministrów w dniu 15. 10. 2019 r., w skrócie SZRWRiR 2030) jest rozwój gospodarczy wsi umożliwiający trwały wzrost dochodów jej mieszkańców przy minimalizacji rozwarstwienia ekonomicznego, społecznego i terytorialnego oraz poprawie stanu środowiska naturalnego. SZRWRiR 2030 będzie realizowała założenia SOR wskazane w jej trzech celach szczegółowych przez działania zaprojektowane w poszczególnych kierunkach interwencji, które zostały przypisane do trzech celów operacyjnych SZRWRiR 2030 oraz trzech obszarów wpływających na realizację celów strategii:

 Cel szczegółowy I. Zwiększenie opłacalności produkcji rolnej i rybackiej.  Cel szczegółowy II. Poprawa jakości życia, infrastruktury i stanu środowiska.  Cel szczegółowy III. Rozwój przedsiębiorczości, pozarolniczych miejsc pracy i aktywnego społeczeństwa. W SZRWRiR wymienione są trzy obszary wpływające na realizację celów strategii: Sprawne zarządzanie rozwojem, Stabilne finansowanie rozwoju, Trwała zdolność kreacji i uczenia się.

System realizacji SZRWRiR 2030 będzie dopełniony poprzez zaangażowanie na poziomie operacyjnym (wdrożeniowym) takich jednostek jak ARiMR, KOWR, jednostki odpowiedzialne za bezpieczeństwo żywności, ODR, szkoły rolnicze, instytuty naukowe, PUP.

48 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

30 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

2. Dane dotyczące diagnozy Gminy Żółkiewka z „Diagnozy Prospektywnej Województwa Lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego” (2019).

W opracowaniu „Diagnoza prospektywna Województwa Lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”, Gmina Żółkiewka wskazana jest jako JST na terenie Obszaru funkcjonalnego rozwoju gospodarki żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej). Obszar funkcjonalny rozwoju gospodarki żywnościowej obejmuje tereny Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Wołyńskiej charakteryzujące się dużą koncentracją gleb o najwyższej przydatności dla produkcji żywności oraz szczególnie przydatnych dla rozwoju rolnictwa towarowego. Do obszaru tego zaliczono również inne gminy z powiatu krasnostawskiego m.in. Fajsławice, Łopiennik Górny, Izbica, Gorzków, Krasnystaw, Siennica Różana, Kraśniczyn. 49

W obszarze tym występuje koncentracja gospodarstw specjalizujących się w uprawie roślin o wysokich wymaganiach glebowych, tj. zbóż (pszenica), buraków cukrowych, rzepaku, chmielu, tytoniu, owoców, warzyw, ziół oraz w hodowli bydła i trzody chlewnej. Obszar ten pełni kluczową funkcję w skali kraju w produkcji takich roślin jak: chmiel (70,0% upraw krajowych), tytoń (36,0%), rośliny strączkowe jadalne (48,3%), maliny (80,4%), porzeczki (36,5%). Dodatkowo w części obszaru funkcjonują duże plantacje ziół (w rejonie gmin Fajsławice, Łopiennik, Trawniki i Krasnystaw), a także zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego (np. OSM Krasnystaw). Najwyższy udział pszenicy w zasiewach występuje w gminach we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, czyli na terenach o najwyższych wskaźnikach jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej.50

Przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej w odniesieniu do obszaru funkcjonalnego rozwoju gospodarki żywnościowej powinny być działania zmierzające do:

 wspierania rozwoju gospodarstw specjalistycznych, gotowych na wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie,  zwiększenia wykorzystania wykształconych specjalizacji w produkcji rolnej obejmujących m.in. zboża, rośliny oleiste, warzywa, rośliny strączkowe, owoce,  stymulowanie zmian w strukturze wielkościowej gospodarstw rolnych odpowiednich dla charakteru działalności rolniczej,  wspieranie rozwoju agroturystyki wykorzystującej potencjał przyrodniczy obszarów wiejskich,

49 „Diagnozy prospektywnej Województwa Lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). Źródło: http://strategia.lubelskie.pl/aktualizacja/2019.09.03.diagnoza.srwl.pdf 50 jw.

31 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 rozwój i profesjonalizacja działalności zrzeszeń rolników sprzyjającej zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa,  budowania potencjału gospodarczego ośrodków koncentracji podstawowych i rozwoju ponadlokalnych funkcji specjalistycznych opierającego się na wykorzystaniu potencjału zasobów naturalnych (turystyka w oparciu o walory przyrodniczo- krajobrazowe, lokalny przemysł wykorzystujący produkty rolne, lokalne OZE), a także na współpracy kooperacyjnej z większymi ośrodkami dysponującymi znacznie większą bazą produkcyjną lub usługową.51

Zespoły gmin zagrożonych trwałą marginalizacją takie jak m.in. Gmina Żółkiewka będą głównymi adresatami polityki regionalnej po roku 2020, taką koncepcję zakłada Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. Obszary Strategicznej Interwencji (OSI), które należy ująć w krajowych, regionalnych i lokalnych strategiach rozwoju to m.in. obszary zmarginalizowane (obejmujące małe miasta i obszary wiejskie). Obszary zagrożone trwałą marginalizacją to zróżnicowane przestrzennie pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, jak i funkcji gospodarczych skupiska gmin wiejskich i powiązanych z nimi funkcjonalnie małych miast, w których nastąpiła kumulacja negatywnych zjawisk społecznych i ekonomicznych. Obszary te zostały wyznaczone na podstawie wielowskaźnikowej metodyki opracowanej na potrzeby SOR. Na obszarach zagrożonych trwałą marginalizacją zaplanowane działania powinny mieć na celu osiągnięcie wymiernych korzyści, do których zaliczyć należy:

• rozwój lokalnych firm, • wzrost liczby lokalnych miejsc pracy, • wzrost dochodów mieszkańców, • wzrost bazy dochodowej samorządów terytorialnych, • wzmocnienie powiązań funkcjonalnych obszarów wiejskich z miastami, stanowiącymi lokalne ośrodki wzrostu w celu lepszego dostępu mieszkańców do rynku pracy oraz integracja usług, a przez to bardziej efektywne nimi zarządzanie, • poprawę jakości funkcjonowania instytucji publicznych w zakresie zarządzania rozwojem i zdolności do partnerstwa, dialogu oraz współpracy administracji lokalnej z innymi instytucjami publicznymi, ze społeczeństwem i partnerami gospodarczymi.52

W przypadku działań dotyczących obszarów położonych wzdłuż granicy zewnętrznej UE skoncentrują się one z jednej strony na zmniejszeniu ich peryferyjności – poprzez poprawę dostępności do lokalnych i regionalnych ośrodków rozwoju, a z drugiej – na wykorzystaniu możliwości, jakie oferuje współpraca transgraniczna (Euroregion Bug).53

Województwo Lubelskie, w tym Gmina Żółkiewka zmaga się z problemami rozwojowymi o charakterze strukturalnym, obligującymi władze do szukania i wprowadzania zdecydowanych rozwiązań mających na celu nadanie nowych, silnych impulsów rozwojowych całej gospodarce, dynamizację rynku pracy, aktywizację zawodową i mobilizację społecznej mieszkańców oraz

51 „Diagnozy prospektywnej Województwa Lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). Źródło: http://strategia.lubelskie.pl/aktualizacja/2019.09.03.diagnoza.srwl.pdf 52 Jw. 53 Jw.

32 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

przeciwdziałanie peryferyzacji regionu. Przedstawione przez Komisję Europejską projekty wniosków ustawodawczych w zakresie Polityki Spójności na lata 2021-2027 definiują 5 nowych celów Polityki Spójności. Są to:

1. Bardziej inteligentna Europa poprzez innowacje, cyfryzację, transformację gospodarczą oraz wsparcie. 2. Bardziej przyjazna dla środowiska, niskoemisyjna Europa dzięki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetyki, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkniętym, przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem. 3. Lepiej połączona Europa dzięki zwiększeniu mobilności i udoskonaleniu regionalnych połączeń teleinformatycznych ze strategiczną infrastrukturą transportową i sieciami cyfrowymi. 4. Europa o silniejszym wymiarze społecznym dzięki wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych i inwestująca w wysokiej jakości zatrudnienie, edukację, umiejętności, integrację społeczną i równy dostęp do opieki zdrowotnej. 5. Europa bliżej obywateli dzięki wspieraniu zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych w ramach inicjatyw lokalnych, poprzez wspieranie oddolnych strategii rozwoju.54

Nowa edycja i zaproponowany kształt Polityki Spójności zakłada utrzymanie inwestowania we wszystkich regionach, różnicując intensywność wsparcia w zależności od stopnia rozwoju regionów. Inwestycje w rozwój będą wyraźnie skoncentrowane na celach 1 i 2. W ramach polityki spójności w dalszym ciągu wspierane będzie podejście oddolne, co wyraża się w kontynuacji mechanizmu „rozwój lokalny kierowany przez społeczność” oraz wzmocnieniu wymiaru miejskiego. Zgodnie z zasadą koncentracji terytorialnej, na poziomie krajowym zostały zdefiniowane następujące Obszary Strategicznej Interwencji (OSI):

 obszary zagrożone trwałą marginalizacją,  miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze,  Polska Wschodnia  Śląsk.55

Zgodnie z założeniami polityki państwa, OSI określone na poziomie krajowym mogą liczyć na specjalne wsparcie z poziomu krajowego, np. w ramach krajowych Programów Operacyjnych i innych instrumentów, a w przypadku OSI Polska Wschodnia oznacza to kontynuację programu makroregionalnego dedykowanego pięciu województwom, w tym, województwu lubelskiemu. Obszary zagrożone trwałą marginalizacją oraz miasta średnie tracące funkcje społeczno- gospodarcze wspierane będą obligatoryjnie z poziomu kraju i regionu za pomocą specjalnie dedykowanych instrumentów. Obligatoryjne uwzględnienie ich w strategiach rozwojowych województw związane jest z potrzebą określenia zakresu wsparcia z poziomu regionalnego.56

54 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 55 Jw. 56 Jw.

33 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Procesowi tworzenia instrumentów wdrażania polityki regionalnej do 2030 r. służy wprowadzone w SOR podejście projektowe. W odniesieniu do KSRR przekłada się ono w postaci wyodrębnienia w obszarze Rozwój zrównoważony terytorialnie następujących przedsięwzięć i projektów:

 Pakiet działań dla miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze,  Partnerska Inicjatywa Miast (PIM),  Pakiet działań na rzecz wsparcia samorządów w programowaniu i realizacji rewitalizacji,  Pakiet działań dla obszarów zagrożonych trwałą marginalizacją,  Centrum Wsparcia Doradczego,  System koordynacji KIS i RIS,  Program dla Śląska.57

Dla potrzeb formułowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka oraz Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego, a w tym w sposób szczególny rozwoju gospodarczego należy wskazać:

 relatywnie niską pozycję konkurencyjną rolnictwa, która w dużej mierze jest konsekwencją: dominacji produkcji nisko przetworzonej tj. wysokiego udziału województwa w produkcji pierwotnej wielu surowców rolniczych co nie przekłada się na efekty ekonomiczne,  wysokiego zaangażowania zasobów pracy w stosunku do wytwarzanej wartości produkcji,  utrzymującej się od wielu lat niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych,  niedoinwestowania w zakresie nowoczesnych specjalistycznych obiektów, budowli oraz urządzeń koniecznych do obsługi procesów produkcyjnych i przetwórczych (np. chłodnie, magazyny, przetwórnie).58

Z uwagi na duży udział pracujących w rolnictwie oraz relatywnie wysoki udział rolnictwa w tworzeniu regionalnego WDB, kluczowe znaczenie dla przyszłości sektora rolniczego jest podjęcie działań służących zwiększaniu wydajności pracy, w tym:

 wspieranie rozwoju gospodarstw specjalistycznych, gotowych na wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie,  zwiększenie wykorzystania w regionalnym przemyśle rolno-spożywczym wykształconych specjalizacji w produkcji rolnej obejmujących m.in. owoce jagodowe, owoce z plantacji sadowniczych, warzywa, rośliny strączkowe,  stymulowanie zmian w strukturze wielkościowej gospodarstw rolnych odpowiednich dla miejsca i charakteru działalności rolniczej,  wspieranie rozwoju agroturystyki wykorzystującej potencjał przyrodniczy obszarów wiejskich,  rozwój i profesjonalizacja działalności zrzeszeń rolników sprzyjającej zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa,

57 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 58 Jw.

34 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 wspieranie produkcji żywności ekologicznej,  tworzenie marki żywnościowych produktów regionalnych,  wspieranie indywidualnego przetwórstwa żywności (jako dodatkowej funkcji gospodarstw rolnych).59

Równocześnie ze względu na specyfikę – rozdrobnienie gospodarstw rolnych w Gminie Żółkiewka, należy stwierdzić, że współcześnie obserwuje się duży boom na certyfikowane produkty ekologiczne – krajowe i zagraniczne. Żywność ekologiczna jest coraz bardziej dostępna dla konsumentów, coraz więcej sieci handlowych oferuje dodatkowe stoiska dla takiej żywności. Ponadto wzrasta świadomość konsumentów, którzy wolą wydać więcej pieniędzy, kupić mniejszą ilość, ale bardziej wartościowych wysokiej jakości produktów żywnościowych. Produkcja metodami ekologicznymi powinna być preferowana na obszarach o dużych zasobach pracy i szczególnie wysokiej jakości środowiska naturalnego, a do takich zalicza się wspomniany region rozdrobnionego rolnictwa. Rolnictwo ekologiczne przynosi zróżnicowane i wpisujące się w koncepcję zrównoważonego rozwoju korzyści ekonomiczno-społeczne, środowiskowe, zdrowotne i etyczno- estetyczne. Ci, którzy produkują, przetwarzają, handlują i konsumują ekologiczne produkty, chronią wspólne środowisko, włączając krajobraz, klimat, siedliska, bioróżnorodność, powietrze i wody. Rolnictwo ekologiczne każdemu, kto jest z nim związany, powinno zapewnić odpowiednie warunki i jakość życia, a poprzez to, że unika stosowania nawozów, pestycydów, leków dla zwierząt i dodatków do żywności, przyczynia się do poprawy stanu zdrowotności ludzi i bezpieczeństwa żywnościowego.60

W opracowaniu „Diagnoza prospektywna województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego” na podstawie badania dostępności funkcjonalnej regionu jest analiza rozmieszczenia i czasowego dostępu ośrodków usług lokalnych i ponadlokalnych. Obszary części województwa, gdzie są największe deficyty w tym zakresie, obejmują tereny gmin: Żółkiewka oraz Rudnik. Poprawa dostępności regionu w skali lokalnej i ponadlokalnej warunkowana jest przede wszystkim stanem i możliwością poprawy parametrów technicznych sieci dróg powiatowych, a także dróg gminnych.61

W kontekście rozwoju gospodarki Gminy Żółkiewka należy zwrócić uwagę, że relatywnie niski udział województwa lubelskiego w produkcji energii elektrycznej kraju wynika m.in. z braku dużych wytwórczych źródeł energii elektrycznej, słabego wykorzystania istniejących zasobów naturalnych w energetyce (np. brak elektrowni konwencjonalnej), niepełnego wykorzystania potencjału energetyki odnawialnej, ze względu na możliwości przyłączeniowe warunkowane stanem istniejącego systemu przesyłowego. W perspektywie energetyka odnawialna OZE może stać się potencjalną inteligentną specjalizacją regionu i Gminy Żółkiewka zwłaszcza w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii słonecznej i wiatrowej oraz zaplecze badawcze.62

59 Za źródłem: http://www.strategia.lubelskie.pl/news/2019.09.10/zalozenia.srwl.2019.09.03.pdf: Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 60 Za źródłem: Adam Czudec, Teresa Miś, Dariusz Zając, „Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w wymiarze regionalnym”, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2018. 61 Jw. 62 Za źródłem: http://www.strategia.lubelskie.pl/news/2019.09.10/zalozenia.srwl.2019.09.03.pdf: Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.).

35 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju, wzrost gospodarczy nie powinien negatywnie oddziaływać na środowisko naturalne. Niewątpliwie najlepszą sytuacją byłby jego korzystny wpływ na otoczenie. W rzeczywistości – w obecnych czasach – zadowalające są neutralne relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, industrializacją a środowiskiem naturalnym. Dynamika wykorzystania odnawialnych zasobów wskazuje na potrzebę intensyfikacji działań w zakresie wsparcia rozwoju tego sektora. Do głównych barier rozwoju sektora energetyki odnawialnej należy zaliczyć uwarunkowania ekonomiczne. Dla wyrównania konkurencji, w tym poprawy relacji ekonomicznych energetyki odnawialnej w stosunku do całego sektora energetyki, istnieje potrzeba dodatkowego, finansowego wsparcia inwestycji OZE. W warunkach polskich, w najbliższej perspektywie należy się spodziewać znacznego wzrostu zainteresowania wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Zastosowanie eko- energii daje niezaprzeczalne korzyści globalne wiążące się z obniżeniem ujemnego wpływu na środowisko, wynikającego z zastosowania paliw kopalnych (emisja zanieczyszczeń, powstawanie odpadów, degradacja gleb i krajobrazu).63

Szansą rozwojową Gminy Żółkiewka jest rozwój przemysłu rolno-spożywczego, rozwój turystyki, dobry poziom edukacji i troska o środowisko naturalne. Niestety Gmina Żółkiewka podobnie jak inne obszary województwa lubelskiego wykazuje relatywnie niską innowacyjność gospodarki, która wymaga:

 dostosowania charakteru usług profesjonalnych i naukowo-technicznych do potrzeb gospodarki regionalnej,  wspierania nowych inwestycji realizowanych przez polskie i zagraniczne firmy, które wymagają wprowadzenia nowych lub adaptacji istniejących nowoczesnych technologii, procesów, a także inicjujących własną działalność badawczo- rozwojową.64

W diagnozie regionu, odnotowuje się znaczącą rolę sektora turystyki w strukturze gospodarczej województwa, o czym świadczy duży udział w tworzeniu regionalnej wartości dodanej brutto, a także duża wydajność pracy w tym sektorze. W związku z tym turystykę należy uznać również na terenie Gminy Żółkiewka za:

 obszar działalności gospodarczej o dużym (perspektywicznym) potencjale rozwojowym,  potencjalną płaszczyznę kształtowania konkurencyjności regionalnej.65

Istotne z punktu widzenia profilowania planu rozwoju Gminy Żółkiewka jest to, że w rozumieniu polityki państwa określonej w SOR polityka rozwojowa obszarów wiejskich obejmuje zarówno tereny rolne, wiejskie ośrodki osadnicze oraz małe miasta spełniające wiele funkcji komplementarnych dla rozwoju obszarów wiejskich.66

63 Za źródłem: Katarzyna Krupnik, Maciej Brożek, „Eko-Rozwój Terenów Wiejskich a Odnawialne Źródła Energii 64 Jw. 65 Za źródłem: http://www.strategia.lubelskie.pl/news/2019.09.10/zalozenia.srwl.2019.09.03.pdf: Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 66 Jw.

36 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Na sytuację i procesy demograficzne w województwie lubelskim oraz Gminie Żółkiewka mają bezpośredni wpływ:

 poziom wykorzystania potencjału rozwojowego regionu (w tym dostępność zasobów pracy),  ekonomiczne aspekty przestrzeni i infrastruktury,  generowanie nowych możliwości rozwojowych (dla Strategii Rozwoju Województwa lubelskiego oznacza to weryfikację podejścia do zagadnień demograficznych w kontekście prowadzonej polityki rozwoju. W szczególności dotyczy to: uznanie zjawiska depopulacji za kluczowe uwarunkowanie wpływające na kierunki działań w różnych sferach),  zwiększanie atrakcyjności życia w regionie poprzez podnoszenie jakości usług publicznych (optymalna lokalizacja w połączeniu z organizacją dostępności) oraz ułatwianie rozwoju branż tworzących wysokiej jakości miejsc pracy.67

Równie istotne dla Gminy Żółkiewka oraz pozostałych gmin z powiatu krasnostawskiego mają dynamiczny rozwój i wzrost znaczenia międzynarodowych powiązań gospodarczych, naukowych i technologicznych oraz rosnące znaczenie korporacji ponadnarodowych oraz innych podmiotów niepaństwowych o zasięgu globalnym, w tym sieciowych społeczności internetowych z jednej strony niosą za sobą wiele zagrożeń, z drugiej zaś generują wyzwania i tworzą nowe możliwości rozwojowe. Istotne jest to, aby innowacje były postrzegane jako horyzontalny ważny czynnik podnoszenia konkurencyjności regionu, Gminy Żółkiewka, a nie jedynie jako dokument służący korzystaniu ze wsparcia z funduszy strukturalnych UE; pozycjonowania sektora rolniczego nie jako odrębnego elementu wymagającego wsparcia, ale jako ważne ogniwo dla budowania łańcucha wartości w przemyśle rolno-spożywczym, a także w branżach pokrewnych, bazujących na surowcach rolnych; poszukiwania tzw. nisz rozwojowych i unikalnych funkcji, wykorzystujących zasoby dostępne w województwie dla tworzenia produktów oraz usług poszukiwanych przez użytkowników spoza regionu; położenia większego nacisku na sieciowanie oraz rozwój gospodarczej współpracy zagranicznej.68

Szczególnego znaczenia nabiera w perspektywie roku 2030 priorytetowe ujęcie problemu zanieczyszczenia powietrza; nadanie większej wagi dla gospodarki o obiegu zamkniętym; nadanie priorytetu dla inicjatyw oddolnych, będących przejawem aktywności społeczności lokalnych w kierunku poprawy sytuacji gospodarczej oraz jakości życia.69

Istotną rolę odgrywa określenie procedury wyłaniania przedsięwzięć strategicznych; wykorzystanie: oddolnych inicjatyw społecznych, którego przykładem może być inicjatywa Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego przygotowania Programu dla Lubelszczyzny, adresowanego do Rządu RP jako przedsięwzięcie strategiczne w ramach SOR; oraz innych inicjatyw i wypracowanych już wstępnych koncepcji przedsięwzięć o charakterze zintegrowanym.70

67 Za źródłem: http://www.strategia.lubelskie.pl/news/2019.09.10/zalozenia.srwl.2019.09.03.pdf: Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 68 Jw. 69 Jw. 70 Jw.

37 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

W celu przygotowania się do tej zmiany w procesie programowania strategicznego Gminy Żółkiewka zakłada się wykorzystanie obecnego procesu aktualizacji strategii do wypracowania i przetestowania nowego podejścia na rzecz bardziej precyzyjnego powiązania kierunków wsparcia rozwoju społeczno-gospodarczego ze strukturą funkcjonalno-przestrzenną regionu. Założenie to będzie realizowane m.in. poprzez wprowadzenie elementów modelu struktury funkcjonalno- przestrzennej jako części treści zaktualizowanej Strategii; identyfikację kierunków działań o charakterze horyzontalnym oraz terytorialnym; nadanie większej praktycznej rangi Obszarom Strategicznej Interwencji w działaniach i operacjonalizacji zapisów Strategii.

3. Dane dotyczące Gminy Żółkiewka na tle Powiatu, na podstawie „Diagnozy Sytuacji Społeczno-Gospodarczej Obszarów Wiejskich i Rolnictwa Województwa Lubelskiego” (2017).

Z uwagi na rolniczy charakter Województwa Lubelskiego oraz bogaty zasób surowców przetwórstwa rolno-spożywczego, który stanowi jedną z podstawowych gałęzi przemysłu w regionie, na terenie całego województwa oraz Gminy Żółkiewka działają gospodarstwa rolne o wysokim potencjale produkcyjnym, które zapewniają dostępność surowców niezbędnych do rozwoju branży przetwórstwa. Najliczniejszą grupą zakładów przemysłowych regionu stanowią przetwórnie rolno-spożywcze, tj. młyny i wytwórnie mąk, kasz, makaronów, spółdzielnie mleczarskie, masarnie, cukrownie, chłodnie i zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego. Do sektora rolno- spożywczego zaliczamy także zakłady spirytusowe, tytoniowe, browarnicze, zielarskie i pszczelarskie. Miody pitne, wódka gorzka żołądkowa, herbaty i syropy ziołowe – są to wyroby bardzo poszukiwane na krajowych i europejskich rynkach.71

Na terenie Województwa Lubelskiego dynamicznie rozwija się także branża przetwórstwa zbóż, cukrownie, mleczarnie, przedsiębiorstwa produkujące wyroby mięsne. Lubelskie posiada także tradycje piwowarskie i gorzelnicze. Na terenie Lublina swoje siedziby posiadają liderzy polskiego rynku zielarskiego.72

71 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego wraz z identyfikacją potrzeb i potencjałów rozwojowych (2017). http://www.lodr.konskowola.pl 72 Jw.

38 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Największym zakładem produkującym nawozy dla rolnictwa w regionie są Zakłady Azotowe Puławy SA. Na terenie Województwa Lubelskiego swoją działalność prowadzą liczne grupy producenckie, które dążą do poprawy efektywności gospodarowania oraz organizują sprzedaż produktów rolnych. Ponadto umożliwiają obniżenie kosztów produkcji i ograniczenie ryzyka, a także otwierają nowe kanały zbytu.73

Struktura gospodarki regionu w układzie 4 głównych sektorów rolniczego, przemysłowego, oraz usług rynkowych i nierynkowych jest odmienna od większości województw w Polsce oraz wewnętrznie zróżnicowana. Województwo lubelskie posiada wysoki poziom specjalizacji i duży potencjał w zakresie produkcji rolniczej, głównie roślinnej – zbóż i innych podstawowych upraw, przy czym lokalnie istnieje duże natężenie produkcji owoców miękkich i sadowniczej, a także warzywniczej. Rolnicza specyfika województwa lubelskiego sprzyja rozwojowi produkcji i przetwórstwa żywności na bazie płodów rolnych i produkcji zwierzęcej. Dlatego też dominującą ważną rolę w sprzedaży produktów przemysłowych odgrywają artykuły spożywcze – blisko 20% w strukturze produkcji sprzedanej. Na rynku krajowym region wyróżnia się pod względem wielkości produkcji wyrobów pochodzenia zwierzęcego, tj. masła oraz innych tłuszczów otrzymywanych z mleka, serów podpuszczkowych dojrzewających oraz produktów uboju bydła i cieląt. Województwo wyróżnia się na tle kraju także pod względem produkcji wyrobów otrzymywanych na bazie upraw rolniczych (głównie ze zbóż) i sadowniczych (jabłek, owoców jagodowych).74

Powiat krasnostawski wyróżnia liczba przedsiębiorstw handlowo – usługowych zajmujących się sprzedażą oraz serwisem maszyn i urządzeń rolniczych. Znajdują się tu także przedsiębiorstwa handlowe sprzedające nawozy oraz pasze. Wszelkie próby wydzielenia obszarów wiejskich, głównie w obrębie stref podmiejskich są nieadekwatne do rzeczywistości, charakteryzującej się brakiem występowania wyraźnych granic osadnictwa wiejskiego i miejskiego. Zróżnicowany poziom przeobrażeń wsi, w tym jej struktury społeczno – demograficznej, zawodowej, więzi i stosunków społecznych, liczebności, zagęszczenia, form zabudowy, kształtu i funkcji osiedli, czyli głównie cech społecznych, demograficznych, ekonomicznych i przestrzennych.75

W Powiecie Krasnostawskim, w tym na obszarze Gminy Żółkiewka ważne jest odpowiednie wsparcie lokalnej przedsiębiorczości i pozyskanie inwestorów, które powinno skutkować zwiększeniem miejsc pracy a migracje wahadłowe, nie będą oznaczały trwałej migracji młodych ludzi, jak ma to miejsce w przypadku migracji do dużych miast.

Równie istotne dla rozwoju Gminy Żółkiewka jest podniesienie atrakcyjności obszarów wiejskich i najbliższych miast (Krasnegostawu, Zamościa) poprzez zwiększenie dostępu do edukacji, upowszechnianie dostępu do Internetu, poprawa i budowa lokalnych dróg, zwiększenie rynku pracy, lepsza opieka medyczna. Warto zdefiniować sposoby wykorzystania istniejącego potencjału rolniczego poprzez rewitalizację obszarów łąkowych wschodniej i południowo-wschodniej części

73 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego wraz z identyfikacją potrzeb i potencjałów rozwojowych (2017). http://www.lodr.konskowola.pl 74 Jw. 75 Jw.

39 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

województwa, skierowanie produkcji rolniczej na tym obszarze na hodowlę bydła, kóz czy owiec z głównym wykorzystaniem łąk i pastwisk.76

Zachowanie i właściwe zagospodarowanie przyrodniczo cennych obszarów może pozwolić na rozwój turystyki i rekreacji, w tym zwłaszcza turystyki kwalifikowanej, związanej z obserwacją i poznawaniem przyrody. Z funkcją turystyczną powiązany może być rozwój funkcji leczniczej i terapeutycznej. Obszary o wysokiej różnorodności biologicznej mogą być miejscem prowadzenia badań naukowych, których rezultaty będą miały znaczenie w rozwiązywaniu problemów środowiskowych. Funkcja rolnicza i leśna tych gmin powinna być rozwijana w kierunku produkcji żywności o wysokiej jakości oraz pozyskiwania wysokowartościowych roślin leczniczych i surowców odnawialnych. Możliwy jest także rozwój zbieractwa oraz upraw surowców farmaceutycznych.77

Posiadane przez Lubelszczyznę bogate zasoby środowiska naturalnego należy postrzegać w kategoriach „kapitału ekologicznego” będącego w dyspozycji społeczności lokalnych. Dbałość o środowisko przyrodnicze może być ujmowana także jako szansa na rozwój, a nie tylko jako bariera, choć sprzeczności między przyrodą a gospodarką są w pewnych przypadkach nieuchronne.78

W świadomości społeczeństwa niezbędne jest wykreowanie postrzegania wartości ekologicznych w kategoriach interesu społecznego. Do głównych zasobów naturalnych regionu należą m.in. zasoby wodne i leśne oraz gleby. Zasoby wód powierzchniowych Lubelszczyzny są niezbyt duże. Przyczynami tego stanu są: słabo rozwinięta sieć rzeczna i zmienne wielkości odpływu, zarówno w układzie przestrzennym, jak i sezonowym. Deficyty wody utrzymują się na znacznych obszarach, szczególnie w rejonie oddziaływania Kanału Wieprz–Krzna oraz w zlewniach większości lewostronnych dopływów Bugu. W stosunku do potrzeb i możliwości retencjonowana jest niewielka ilość wody. W granicach województwa znajduje się 20 zbiorników retencyjnych o łącznej powierzchni 2798 ha i pojemności użytkowej 50,5 mln m3. Ogólna powierzchnia stawów wynosi natomiast 6465 ha.79

Spośród czynników racjonalizujących gospodarowanie wodą główne znaczenie w nadchodzących latach 2021-2030 przypisuje się:

 działaniom inwestycyjnym, zwłaszcza retencji wód; obszarem priorytetowym jest strefa oddziaływania Kanału Wieprz–Krzna, a zadaniami strategicznymi: budowa zbiornika „Oleśniki” i modernizacja Kanału Wieprz–Krzna;  określeniu warunków korzystania z wód w układach zlewniowych w oparciu o sporządzone uprzednio bilans jakościowy i ilościowy.80

Na znaczeniu zyskiwać będą mechanizmy rynkowe, tylko one bowiem mogą pomóc w realizacji zasady: pokryć popyt i zachować dyspozycyjny zasób wody. Będzie to możliwe

76 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego wraz z identyfikacją potrzeb i potencjałów rozwojowych (2017). http://www.lodr.konskowola.pl 77 Jw. 78 Jw. 79 Jw. 80 Jw.

40 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w sytuacji zorganizowania rynku koncesji na eksploatację poszczególnych zbiorników wód powierzchniowych i podziemnych oraz dostawy wody innym użytkownikom. Rynek taki urealniłby treść ekonomiczną cen wody i tym samym sprzyjałby rzeczywistej ochronie jej zasobów.81

W kontekście rozwoju Gminy Żółkiewka należy pamiętać, że Lubelszczyzna to region stagnacyjny, zarówno pozbawiony wielkich miast o rozwiniętych funkcjach metropolitalnych, jak i atrakcyjnego przemysłu, który mógłby przyciągać kapitał zewnętrzny (głównie zagraniczny). Wykazuje „syndrom niedostatecznego rozwoju”, w skład którego wchodzą: niski poziom wykształcenia i wykwalifikowania kadr, niska produktywność, relatywny niedorozwój infrastruktury ograniczający dostępność transportową i teleinformacyjną, niska jakość nauczania i niski poziom samoorganizacji społecznej, niska innowacyjność i – w niektórych przypadkach – niski stopień urbanizacji. Zainicjowanie w nich endogennego wzrostu jest trudne tym bardziej, że często są to regiony peryferyjne, położone w oddaleniu od źródeł kapitału i rynków, otoczone obszarami równie pozbawionymi wewnętrznych impulsów rozwojowych.82

Spójność społeczna rozumiana jest nie jako wyłącznie wyrównywanie poziomu dochodów, ale także w kategoriach funkcjonalnych. Odnosi się do budowania intensywnych powiązań społeczno- gospodarczych i wykorzystania komplementarnych zasobów w układzie terytorialnym. Badania rozwoju społecznego prowadzone są na poziomie lokalnym i za pomocą Wskaźnika Lokalnego Rozwoju Społecznego (Local Human Development Index – LHDI), służą do pogłębionych analiz o charakterze jakościowym, by w pełni zbadać czynniki determinujące poziom rozwoju społecznego na terenie Województwa Lubelskiego.83

Przestrzenne zróżnicowanie rozwoju ma wieloraki charakter. Należy pamiętać o tym, że tradycyjne podziały (wschód-zachód, wieś-miasto), choć nadal widoczne na mapach pokazujących zróżnicowanie rozwoju i jakości życia, ulegają przeobrażeniom. Jednym z przykładów jest rosnące zróżnicowanie obszarów wiejskich, dzielących się na te o zdywersyfikowanych funkcjach i dochodach mieszkańców oraz te o dużym udziale ludności zatrudnionej w niskotowarowym rolnictwie. To istotne uwarunkowania, które wpływają na rozwój Gminy Żółkiewka. Wyzwaniem dla polityki rozwoju jest tworzenie takich warunków dla wyrównywania szans edukacyjnych, zwiększanie dostępu do usług publicznych oraz zwiększanie dostępności transportowej, a także likwidowanie wykluczenia cyfrowego, ale również wspieranie biegunów wzrostu m.in. ośrodków regionalnych (Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji 2012).84

Istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój regionów są umiejętności i kwalifikacje zawodowe zamieszkujących te obszary ludzi, ich zasobność majątkowa i pieniężna, ale także świadomość polityczna, mobilność społeczna i przestrzenna. To między innymi dlatego w regionalnych strategiach na rzecz rozwoju kluczowe miejsce powinny zajmować działania,

81 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego wraz z identyfikacją potrzeb i potencjałów rozwojowych (2017). http://www.lodr.konskowola.pl 82 Jw. 83 Jw. 84 Jw.

41 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

których rezultatem będzie poprawa jakości życia osób zamieszkujących te tereny, mierzona poprawą poziomu rozwoju społecznego.85

Województwo Lubelskie posiada bowiem stosunkowo małą liczbę zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego, co powoduje niepełne wykorzystanie produkowanych tutaj surowców spożywczych. Poza pewnym zróżnicowaniem funkcji, gminy o przewadze rolnictwa – takie jak Gmina Żółkiewka, charakteryzują się znaczną odmiennością pomiędzy sobą, wiążącą się z położeniem w odniesieniu do większych ośrodków miejskich (lokalnych centrów rozwoju), jakością przestrzeni produkcyjnej, poziomem i charakterem produkcji rolnej.86

Do najistotniejszych założeń aktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego należy wskazanie potencjałów rozwojowych, z których następnie będą formułowane cele i działania strategiczne. Do potencjałów rozwojowych należy:

1. Wysoki potencjał przyrodniczy dla roślinnej produkcji rolnej - „Lubelskie Zagłębie Żywnościowe” – strategiczny obszar bezpieczeństwa żywnościowego kraju. 2. Potencjał akademicki Lublina i Puław (chodzi przy tym nie tylko o wiele instytucji badawczo-rozwojowych, ale także ogromną liczbę „niewykorzystanej” młodzieży akademickiej) sprzyjający rozwojowi gospodarki innowacyjnej. 3. Możliwości rozwoju srebrnej gospodarki wykorzystującej wewnętrzne zasoby przyrodnicze i kulturowe oraz lokalizację w sąsiedztwie dużych zasobów demograficznych (Warszawa, Kraków, Śląsk).87

85 Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego wraz z identyfikacją potrzeb i potencjałów rozwojowych (2017). http://www.lodr.konskowola.pl 86 Za źródłem: M. Flaga, M. Wesołowska „Kierunki specjalizacji funkcjonalnej obszarów wiejskich województwa lubelskiego w świetle lokalnych uwarunkowań”. 87 Za źródłem: http://www.strategia.lubelskie.pl/news/2019.09.10/zalozenia.srwl.2019.09.03.pdf: Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.).

42 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

4. Analiza danych dotyczących uwarunkowań społeczno- gospodarczych dostarczonych przez Urząd Gminy Żółkiewka w dniu 10 lutego 2020 r.

Źródło danych: Opracowania tj. programy, plany, którymi dysponuje Gmina i jest ich właścicielem; Opracowania dostarczone przez poszczególne jednostki organizacyjne gminy.

1. POŁOŻENIE, KLIMAT I INFRASTRUKTURA GMINY.

1.1. POŁOŻENIE.

 Gmina Żółkiewka to gmina wiejska, położona w województwie lubelskim, w południowo- zachodniej części powiatu krasnostawskiego. Gmina zajmuje powierzchnię ok. 130 km2, a w jej skład wchodzi 29 sołectw: Adamówka, Borówek, Celin, Chłaniów-Kolonia, Chłaniów, Chłaniówek, Chruściechów, Dąbie, Gany, Huta, Koszarsko, Makowiska, Majdan Wierzchowiński, Markiewiczów, Olchowiec, Olchowiec-Kolonia, Poperczyn, Rożki, Rożki- Kolonia, Siniec, Średnia Wieś, Tokarówka, Wólka, Wierzchowina, Władysławin, Zaburze, Żółkiew, Żółkiew-Kolonia, Żółkiewka.  Gmina Żółkiewka graniczy z sześcioma Gminami: Turobin (od południowego zachodu), Wysokie (od zachodu), Krzczonów (od północnego zachodu), Rybczewice (od północy), Gorzków (od wschodu), Rudnik (od wschodu).  Jest to region położony peryferyjnie w stosunku do kraju i krajów Unii Europejskiej, ale stosunkowo w niedużej odległości od granicy z Ukrainą. Żółkiewka położona jest na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich: Lublin – Zamość nr 837 i Kraśnik – Krasnystaw nr 842.  Przez teren gminy przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: na osi wschód – zachód droga nr 842 łącząca Kraśnik z Krasnymstawem, stanowiąca łącznik dla dróg krajowych 17 i 19, a na osi północ – południe droga nr 837 łącząca Lublin z Zamościem, poprzez Piaski i Nielisz.  Powierzchnia gminy wynosi: 13 000 ha, co stanowi 11,43% z powierzchni powiatu.

 Gmina posiada charakter: rolniczy.

 Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni gruntów: 11 103 ha, co stanowi 85,66% powierzchni gminy, w tym:

 grunty orne: 12 975,00 ha,  łąki trwałe: 462 ha,

43 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 pastwiska trwałe: 56 ha,  sady: 143 ha.

Na terenie gminy znajdują się stawy, które obejmują: 4,29 ha (0,03%).

 Lasy i grunty zalesione zajmują: 1136 ha, co stanowi 8,76% pow. gminy.

 Łączna powierzchnia wód wynosi: 40 ha (0,31% pow. gminy), z czego na wody stojące przypada 5 ha, wody płynące 22 ha oraz rowy melioracyjne 13 ha.

 Powierzchnia dróg wynosi: 247 ha (1,90%), a tereny administrowane przez PKP i inne tereny komunikacyjne zajmują 0 ha (0%).

 Powierzchnia zabudowanych terenów zagrodowych wynosi: 364 ha (2,81%), a terenów zieleni w granicach osiedli 2 ha (0,01% powierzchni gminy).

 Powierzchnia nieużytków wynosi: 34 ha (0,26%).

 Powierzchnia terenów inwestycyjnych należąca do gminy: 4,1 ha (0,03% powierzchni gminy), w tym uzbrojonych: 4,1 ha.

 Powierzchnia terenów inwestycyjnych należąca do prywatnych właścicieli: brak danych.

1.2. KLIMAT.

Klimat tego rejonu (dziedzina klimatyczna lubelsko-chełmska) można scharakteryzować jako przejściowy, kształtowany poprzez zmienny w swym zasięgu masyw powietrza morskiego (z zachodu) i kontynentalnego (ze wschodu) przy przewadze wpływów kontynentalnych. Średnia temperatura roczna wynosi + 7,3° C. Temperatura najzimniejszego miesiąca – 4,2° C (styczeń), a najcieplejszego +18,1° C (lipiec). Średnie opady roczne wynoszą ok. 600 mm. Najobfitsze opady występują w miesiącach lipcu i sierpniu. Liczba dni z szatą śnieżną – ok. 85 dni.

Najbardziej korzystne warunki klimatyczne (nasłonecznienie) posiadają stoki o ekspozycji południowej i zachodniej, niekorzystny klimat obserwuje się w dolinie rzek: Żółkiewka, Giełczew i Łętownia oraz w dolinach bocznych. Doliny są rynnami grawitacyjnego spływu chłodnego powietrza, zgodnie ze spadkami terenu.

Na teren gminy najczęściej napływają masy powietrza polarno – morskiego z maksimum napływów w ciągu lata oraz polarno – kontynentalnego z maksimum napływów z końcem zimy i na początku wiosny. Powietrze arktyczne napływa rzadko (ok. 6% przypadków w roku), najczęściej w zimie i na wiosnę, najrzadziej napływa powietrze zwrotnikowe.

Warunki termiczne obszaru gminy są charakterystyczne dla obszarów wyniesionych, lecz nie wyżynnych. Dane dotyczące średniej temperatury powietrza, zebrane z okresu lat 1950 – 1990 przedstawiają się następująco:

44 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 średnia roczna temperatura + 7,4° C  średnia wiosny + 7,3° C okres chłodny (XI-III) - 0,7° C  średnia lata + 17,1° C okres ciepły (IV - X) + 13,3° C  średnia jesieni + 7,9°C  średnia zimy - 2,6°C

Bardzo niekorzystną cechą klimatu, zwłaszcza dla wegetacji roślin są powtarzające się co roku silne przymrozki wiosenne i jesienne, których nasilenie przypada na koniec kwietnia lub początek maja, niekiedy występują nawet w czerwcu. Okres wegetacji, przy średniej temperaturze dobowej powyżej 5° C obejmuje 205 – 215 dni (w płn.-wsch. części kraju – 190 dni, w płd.-zach. części kraju 220 dni).

W obszarze gminy średnia roczna suma opadów wynosi około 630 – 640 mm, w półroczu zimowym – 220 mm, w półroczu letnim około 415 mm, w okresie wegetacyjnym (IV-X) – 430 mm. Opady nie są wysokie, ale zróżnicowane, przy występowaniu wyraźnej przewagi opadów letnich nad zimowymi. Opady śniegu pojawiają się w listopadzie, a pokrywa śniegowa utrzymuje się od połowy grudnia do pierwszej dekady marca, przeciętna liczba dni ze śniegiem wynosi 85. Przeważają wiatry z zachodniej połówki horyzontu (W. SW, NW), z tym że kierunek zachodni występuje najczęściej. Kierunki zachodnie stanowią prawie 50% sumy wszystkich wiatrów. Najmniej często pojawiają się wiatry północne i północno-wschodnie, nieprzekraczające razem 15%. Udział cisz atmosferycznych wynosi tylko 6,4% i świadczy o dobrym przewietrzaniu terenu. W ciągu ostatniego dziesięciolecia obserwuje się spadek prędkości wiatru średnio o 0,6 m/s (w porównaniu do 25-lecia). Prędkość wiatru ma istotny wpływ na parowanie – wiatr je przyśpiesza, a więc pośrednio przyśpiesza przemianę materii w organizmach, poza tym jest dobrym wskaźnikiem wentylacji danego obszaru.

Obszar Gminy Żółkiewka, podobnie jak południową Lubelszczyznę charakteryzuje najniższe zachmurzenie w Polsce. Średnie roczne zachmurzenie wynosi 6,3 do 6,6 w 11-stopniowej skali pokrycia nieba, usłonecznienie sięga 46 – 50% usłonecznienia względnego. Najlepsze wartości usłonecznienia względnego notuje się w sierpniu i wrześniu (48 – 50%), najniższe zaś w listopadzie i styczniu (22%). Średnia wartość usłonecznienia względnego w okresie wegetacyjnym wynosi 46%. Najlepsze warunki pod względem usłonecznienia występują na obszarach wyniesionych.

1.3. UKSZTAŁTOWANIE TERENU I GLEBY.

Geograficznie gmina położona jest na Wyżynie Lubelskiej w mezoregionie Wyniosłość Giełczewska. Rzeźba terenu jest dość urozmaicona. Przez teren gminy przepływają trzy niewielkie rzeki: Giełczew, Łętownia, Żółkiewka – dopływy rzeki Wieprz, których doliny stanowią lokalne korytarze ekologiczne. Wody gruntowe występują dość głęboko i w większości pochodzą z utworów kredowych. Wody podziemne należą do głównego zbiornika wód Niecki Lubelsko – Chełmsko – Zamojskiej nr 406. Teren gminy charakteryzuje się glebami żyznymi wytworzonymi z utworów lessowych. Wskaźnik waloryzacji wg punktacji IVNG-u wynosi 86 pkt. Obszar gminy zaliczony jest do jednostki sandomiersko – zamojskiej. Na obszarach o urozmaiconej rzeźbie występuje zjawisko erozji, ale poza wąwozami i dolinami nie jest zbyt silna. Gleby występujące na terenie gminy są bardzo żyzne i z tego powodu rozwija się rolnictwo.

45 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA NA TERENIE GMINY.

1. Wodociągi – struktura 2014-2019.

Na terenie Gminy Żółkiewka istnieje sieć wodociągowa o długości 80,5 km. Z sieci wodociągowej w Gminie Żółkiewka korzysta 100% ogółu liczby mieszkańców. Jednym z podstawowych elementów infrastruktury technicznej, wyznaczającym standard zamieszkania na danym terenie, a jednocześnie będącym warunkiem prawidłowego rozwoju społeczno- gospodarczego jest dostęp mieszkańców do wody bieżącej z sieci wodociągowej.

2. Kanalizacja sanitarna – struktura 2014-2019.

Na terenie gminy Żółkiewka istnieje sieć kanalizacyjna o długości 19,8 km. Z sieci kanalizacyjnej w gminie Żółkiewka korzysta 18,8% ogółu liczby mieszkańców.

Na terenie gminy Żółkiewka jest jedna oczyszczalnia ścieków i mieści się w miejscowości Zaburze, a zarządza nią Zakład Usług Komunalnych 22-335 Żółkiewka, ul. Hetmana Żółkiewskiego 2. Jest to oczyszczalnia z mechaniczno-biologiczna ECOLO-CHIEF o przepustowości 425 m3 /dobę.

Ścieki z gospodarstw rolnych w większości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych, których jest na terenie gminy 1117 szt. Na terenie gminy istnieje 116 przydomowych oczyszczalni.

3. Sieć elektryczna i główne źródła energii elektrycznej.

Przez teren gminy przebiegają linie wysokich napięć 110 KV relacji Zamość – Żółkiewka i Frampol – Żółkiewka. W Żółkiewce znajduje się GPZ 110/15 KV, z którego wychodzi 10 linii 15 KV. Na terenie gminy zlokalizowanych jest kilkadziesiąt stacji transformatorowych 15/0,4 KV. Ogrzewanie na terenie to: lokalne kotłownie przy budownictwie wielorodzinnym i obiektach użyteczności publicznej, zakładach przemysłowych i składowych. Budownictwo indywidualne to ogrzewanie lokalne węglem, olejem lub elektryczne.

Obecnie dla pięciu farm fotowoltaicznych wydane zostały decyzje środowiskowe i decyzje o warunkach zabudowy i są to lokalizacje:

 obręb Gany działki nr 302, 303, 304/1. 304/2, 305/1, 305/2 – moc 1,5 MW,

 obręb Adamówka działki nr 45, 46/2, 57 – moc 1,4 MW,

 obręb Żółkiew-Kolonia działki nr 533, 554/1, 554/2 – moc 1,4 MW,

 obręb Zaburze działka nr 826 – moc 1,0 MW,

 obręb Zaburze działki nr 825/8 i 825/6 – moc 1,0MW.

W trakcie wydawania są cztery decyzje środowiskowe dla farm fotowoltaicznych, każda o mocy do 1,0MW, trzy zlokalizowane w obrębie Zaburze i jedna w obrębie Żółkiew-Kolonia.

46 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Wydane zostały trzy decyzje środowiskowe na 13 wiatraków w obrębach: Żółkiewka, Wola Żółkiewska, Średnia Wieś. Każda elektrownia wiatrowa o mocy 2MW. Tereny pod nimi objęte są pod nimi miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

4. Sieć gazowa.

Zgodnie z danymi z GUS gmina Żółkiewka nie posiada sieci gazowej. Wobec braku sieci gazu przewodowego mieszkańcy gminy korzystają z gazu propan-butan, dystrybuowanego w butlach.

5. Gospodarka odpadami.

Głównymi źródłami wytwarzania odpadów komunalnych na terenie gminy Żółkiewka są: gospodarstwa domowe, obiekty infrastrukturalne tj.: handel, usługi, zakłady rzemieślnicze, szkolnictwo. W Gminie Żółkiewka w ciągu dwóch lat można zaobserwować wzrost wytwarzanych odpadów komunalnych, ilości podane są wg uzyskanych informacji od zabierających podmiotów i firm wywozowych. Gmina Żółkiewka nie posiada na swoim terenie czynnego składowiska odpadów. Od 2014 r. funkcjonuje „Punkt Selektywnego Odbierania Odpadów Komunalnych”, który wymaga dofinansowania. Zgodnie z „Planem gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022” przyjęto połączenie dotychczasowych regionów: Centralnego, Południowo-Zachodniego. Powodem połączenia regionów była między innymi optymalizacja wykorzystania istniejących i planowanych mocy przerobowych poszczególnych instalacji regionalnych w obu dotychczasowych regionach. W szczególności, w regionie Centralnym moce przerobowe w istniejących instalacjach do zagospodarowania odpadów komunalnych zmieszanych były niewystarczające.

1.5. INFRASTRUKTURA: DROGOWA

Na terenie Gminy Żółkiewka występują drogi: wojewódzkie, powiatowe i gminne. Podział i charakterystyka dróg w Gminie Żółkiewka przedstawia się następująco:

 Drogi wojewódzkie – przez teren Gminy przebiegają dwie drogi wojewódzkie - nr 837 Sitaniec – Piaski i nr 842 Kraśnik – Krasnystaw o łącznej długości 25,5 km.

 Drogi powiatowe - 12 odcinków dróg powiatowych o łącznej długości 65,5 km.

 Drogi gminne – 58 km dróg gminnych.

Sieć dróg zapewnia spójność i dostępność komunikacyjną Gminy. Ich stan określa się jako niedostateczny, wymagający rozbudowy i gruntownej modernizacji.

47 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Wyszczególnienie (sołectwo) Opis luk w infrastrukturze 1 Adamówka Droga gminna. Odcinek 1,86 km, utwardzony. Stan średni. 2 Borówek Droga wojewódzka utwardzona na odcinku 0,61 km. Droga powiatowa utwardzona o długości 4,00 km. Stan dróg zły. 3 Celin Droga powiatowa. Odcinek 2,5 km utwardzony, stan drogi zły. 4 Chłaniów-Kolonia Droga gminna utwardzona. Odcinek 3,40 km, stan drogi średni. 5 Chłaniów Droga powiatowa utwardzona. Odcinek 2,5 km, stan drogi zły. 6 Chłaniówek Droga gminna, utwardzona. Odcinek 2,0 km, stan średni. Droga wymaga remontu na odcinkach. 7 Chruściechów Droga gminna, utwardzona. Odcinek 2,15 km, stan drogi dobry. 8 Dąbie Droga wojewódzka na odcinku ok. 4,5 km, odcinek utwardzony. Droga powiatowa na odcinku 0,98 km, utwardzony. Stan dróg średni. 9 Gany Droga powiatowa, utwardzona. Odcinek 1,27 km, stan drogi średni. 10 Huta Droga powiatowa, utwardzona. Odcinek 1,20 km, stan drogi średni. 11 Koszarsko Droga gminna utwardzona na odcinku 0,41 km. Droga powiatowa utwardzona na odcinku 3 km. Stan dróg dobry. 12 Makowiska Droga gminna, na odcinku 2,33 km utwardzona. Stan drogi zły. 13 Majdan Wierzchowiński Droga gminna na odcinku 1,98 km utwardzona, stan drogi średni 14 Markiewiczów Droga powiatowa. Na odcinku 2,00 km utwardzona, stan drogi średni. 15 Olchowiec Droga powiatowa, odcinek 1,90 km, utwardzony, stan drogi średni. 16 Olchowiec-Kolonia Droga powiatowa, odcinek 3,5 km utwardzony. Stan drogi średni. Miejscami wykonane remonty. 17 Poperczyn Droga gminna, odcinek 1,5 km utwardzony. Stan drogi bardzo dobry. 18 Rożki Droga wojewódzka, odcinek 2,65 km utwardzony. Droga gminna na odcinku 0,35 km. Stan dróg dobry. 19 Rożki-Kolonia Droga powiatowa na odcinku 2,13 km. Droga gminna na odcinku 2,30 km. Stan dróg średni. 20 Siniec Droga powiatowa na odcinku 3,10 km. Droga gminna na odcinku 0,65 km. Stan dróg zły. 21 Średnia Wieś Droga wojewódzka na odcinku 1,10. Droga powiatowa na odcinku 1,20 km. Stan dróg średni. 22 Tokarówka Droga gminna na odcinku 1,10 km. Droga powiatowa na odcinku 5,3 km. Stan dróg zły. 23 Wólka Droga gminna 2,270 km. Ogólny stan drogi zły. 24 Wierzchowina Droga gminna na odcinku 0,40 km utwardzona. Droga powiatowa na odcinku 2,80 km. Stan dróg dobry. 25 Władysławin Droga gminna na odcinku 0,70 km utwardzona. Droga powiatowa na odcinku 1,50 km. Stan dróg średni. 26 Zaburze Droga gminna na odcinku 1,17 km utwardzona. Droga wojewódzka na odcinku 2,00 km. Stan dróg dobry. 27 Żółkiew Droga powiatowa na odcinku 0,90 km. Stan drogi dobry. 28 Żółkiew-Kolonia Droga wojewódzka na odcinku 1,20 km. Droga powiatowa na odcinku 0,80. Stan dróg zły. 29 Żółkiewka Droga wojewódzka na odcinku 0,60 km. Drogi gminne wraz z ulicami w Żółkiewce na długości 2,55 km. Stan dróg ogólnie zły.

48 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Liczba parkingów: 8 usytuowane: centralne miejsce Żółkiewki, markety spożywcze, dworzec autobusowy, stadion sportowy, targowisko, park, urząd gminy oraz parkingi koło Szkoły Podstawowej i cmentarza, liczba miejsc parkingowych: ok. 200 miejsc.

 Liczba parkingów dla rowerów: 3 usytuowane: markety spożywcze, liczba miejsc parkingowych:25.

Podsumowując, z analizy danych w sferze technicznej w zakresie stanu infrastruktury drogowej – luk w infrastrukturze, wynika, że największe natężenie zidentyfikowanych problemów występuje w sołectwach: Borówek, Celin, Chłaniów, Siniec, Tokarówka, Wólka, Żółkiew-Kolonia, Żółkiewka.

Największym problemem rozwojowym w tym obszarze Gminy Żółkiewka jest brak odpowiedniego skomunikowania z dużymi aglomeracjami i stan dróg wojewódzkich - ich połączeń z trasą S17 i S19. Gmina jest zagrożona trwałą marginalizacją społeczno-gospodarczą ze względu na brak odpowiedniej dostępności transportowej i komunikacyjnej. Łatwo dostępny transport dobrej jakości umożliwia skorzystanie z usług publicznych gwarantujących właściwy poziom życia, wówczas mieszkańcy mniejszych miejscowości mogą uniknąć komunikacyjnego wykluczenia. Kiedy brakuje sprawnego transportu pasażerskiego, może dochodzić do tzw. wykluczenia transportowego zarówno określonych grup społecznych, jak i całych terenów. Dla zrównoważonego-zintegrowanego rozwoju Gminy Żółkiewka, poprawa dostępności infrastruktury transportowej i komunikacyjnej jest potrzebą kluczową.

2. REJONY CHRONIONE, DZIAŁANIA NA RZECZ OCHRONY ŚRODOWISKA (AKTUALNE NA ROK 2019).

W Gminie Żółkiewka kwestie związane z Ochroną Środowiska reguluje „Program ochrony Środowiska na lata 2018 – 2020 z perspektywą na lata 2021 – 2024”.

Obszar chroniony: Dolina Łętowni, powierzchnia: 1135 ha, kod obszaru: PLH060040, forma ochrony w ramach sieci Natura 2000: specjalny obszar ochrony siedlisk (Dyrektywa Siedliskowa), status obszaru: obszar zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej. Obszar położony na wysokości średnio 207 m n.p.m. obejmuje dolinę rzeki Łętowni (od wsi Wierzchowina do miejscowości Staw Ujazdowski). Jest to lewobrzeżny dopływ Wieprza, którego ujście zbiega się z ujściem rzeki Por. Górny odcinek doliny Łętowni zajmują rozległe, eksploatowane torfowiska, częściowo użytkowane ekstensywnie jako łąki kośne. Dolny odcinek ma charakter przełomu i nie jest użytkowany. Siedliska łąkowe i zaroślowe zajmują ponad połowę obszaru. Pozostała część to tereny uprawne. W Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej wymieniono występujące tu cenne siedliska: twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk. W Załączniku I Dyrektywy Ptasiej wymienione zostały gatunki występujących tu ptaków: bocian biały, błotniak stawowy, błotniak łąkowy, derkacz, batalion.

49 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Z gatunków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej stwierdzono tu występowanie wielu gatunków ssaków, takich jak: bóbr, wydra, bezkręgowce: modraszek teleius, czerwończyk nieparek, modraszek nausitous, czerwończyk fioletek, rośliny: starodub łąkowy (dzięgiel łąkowy – obfite populacje na dużych powierzchniach). Jest to również miejsce występowania innych, ważnych gatunków: bezkręgowce: strzępotek soplaczek, rusalka drzewoszek, rośliny: brzoza niska, turzyca Davalla, kukułka krwista, kukułka szerokolistna, goździk okazały, kruszczyk błotny, goryczka wąskolistna, kosaciec syberyjski, groszek błotny, zerwa kulista, ciemiężyca zielona. Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno-pamiątkowej i krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, np. sędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, głazy narzutowe. Pomniki przyrody, podobnie jak stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne oraz zespoły przyrodniczo- krajobrazowe, mogą być obejmowane ochroną poprzez rozporządzenie wojewody lub uchwałę rady gminy. Cennym walorem krajobrazu gminy Żółkiewka jest 5 pomników przyrody. Są to obiekty pojedyncze, w tym pojedyncze drzewa i grupy drzew. Parki narodowe, parki krajobrazowe oraz rezerwaty przyrody na omawianym terenie nie występują.

Lasy, zadrzewienia

Lasy na terenie Gminy Żółkiewka są siedliskiem większości dzikich gatunków zwierząt i roślin, stanowią główny czynnik równowagi ekologicznej. Spełniają trzy funkcje: ekologiczną, gospodarczą i społeczną. Podstawowymi wartościami przyrodniczymi na terenie gminy są formacje leśne. Dostrzec można zagrożenie polegające na tym, że lasy podlegają antropopresji: nadmiernej penetracji w okresie zbioru jagód i grzybów, kłusownictwu i płoszeniu zwierzyny, niszczeniu drzew, gniazd, mrowisk, zaśmiecaniu itp.

Lasy zajmują zaledwie 9,8% ogółu pow. gruntów gminy i stanowią niewielkie kompleksy występujące głównie w środkowej i północnej części. W większości są to lasy mieszane z przewagą drzew liściastych. Lasy na terenie gminy pełnią funkcje: glebochronne, wodochronne i klimatyczne oraz stanowią ostoję dla zwierzyny i dzikiego ptactwa. Wpływają korzystnie na warunki mikroklimatyczne oraz podnoszą walory krajobrazowe.

Troska o zadrzewienie i tereny zieleni należy do ustawowych zadań gminy. Rada gminy jest zobowiązana do ochrony istniejących i zakładania nowych zadrzewień. Mimo to, w ostatnich latach zauważa się systematyczny ubytek drzew i krzewów w środowisku.

Do wójta wpływa duża ilość wniosków o usuwanie drzew i krzewów. Najwięcej wniosków dotyczy usunięcia drzew z powodów inwestycyjnych, głównie inwestycji drogowych. Zarządcy dróg wnioskują o usunięcie znacznej ilości drzew, nie zawsze w związku z przebudową dróg. Dominują także wnioski o usunięcie drzew z powodu zagrożenia dla ludzi lub mienia. Częste są przypadki presji mieszkańców na samorząd gminny o usunięcie drzew potrzebnych im na opał lub cele budowlane.

50 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Zauważa się coraz większą niechęć społeczeństwa do drzew z gatunku topola, co wprawdzie może być uzasadnione niektórymi słabościami tego gatunku, jednakże topole zdrowe, o prostych strzałach, nie stwarzają zagrożenia dla otoczenia. Ustawodawca chroni ten gatunek jak każdy inny.

Wody podziemne

Głównym źródłem zaopatrzenia ludności Gminy Żółkiewka w wodę pitną i na potrzeby gospodarcze są wody podziemne pochodzące z utworów czwartorzędowych oraz w węglanowych utworach kredowych. Głębokość ich występowania wynosi średnio 20 – 30 m, miejscami osiąga 60 m ppt i więcej. Są to wody szczelinowo – warstwowe, głównie o lekko napiętym i swobodnym zwierciadle wody. Wymusza to konieczność ochrony jego wód. Poziom kredowy cechuje wysoka jakość wód – kl. Ib, poziom czwartorzędowy – niższa niż kredowy jakość wód, gdyż zawierają one często podwyższone zawartości żelaza, związków azotowych, magnezu, mają często skażenia bakteryjne. Obszar powiatu krasnostawskiego cechuje się odpowiednimi zasobami wód podziemnych zaliczanych do obszarów wysokiej ochrony (OWO).

Większość zasobów wód podziemnych na terenie powiatu krasnostawskiego nadaje się do bezpośredniego wykorzystania na cele gospodarcze, a po uzdatnieniu (usunięciu naturalnych pierwiastków, jakimi są żelazo i mangan) na cele konsumpcyjne. Głównym zbiornikiem wód podziemnych, z którego pozyskiwana jest woda dla potrzeb ludności i przemysłu jest górne kredowe piętro wodonośne związane z utworami węglanowymi. Są to wody podziemne wysokiej jakości określone jako Główny Zbiornik Wód Podziemnych nr 407 – Niecka Lubelska i nr 406 – Niecka Chełmsko – Zamojska. Szacunkowo ustalone zasoby dyspozycyjne dla powiatu wynoszą ok. 2980,0 m3 /h, zaś zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynoszą 2089,2 m3 /h – stan 12. 1998 r. Pobór wody przypadający na jednego mieszkańca wynosi ok. 23,5 m3 na rok. Woda podziemna ujmowana jest głównie przez ujścia wodociągowe: zakładowe, miejskie i wiejskie. Na terenie powiatu Krasnystaw nie występuje deficyt wody w rozumieniu deficytu zasobowego. Brak wody występuje tam, gdzie nie ma sieci wodociągowej, a ludzie zaopatrują się w wodę ze studni kopanych. Główne źródło potencjalnego skażenia zbiornika wód podziemnych – jakim były mogilniki w Krupem i Hruszowie – zostało zlikwidowane. Rejestrację faktycznego zanieczyszczenia wód w tym rejonie wykazany zostanie w wyniku prowadzenia monitoringu.

Przepływ wód podziemnych jest zaliczony do szybkiego oraz średnio szybkiego osiągający ok. 100-130 — m/rok (przepływ szybki) lub ok. 30-100 m/rok (przepływ średnio szybki). Wody podziemne charakteryzują się dobrą jakością.

Wody powierzchniowe

Obszar gminy Żółkiewka leży w zasięgu guza wododziałowego oddzielającego zlewnię rzeki Wieprz od zlewni Bystrzycy. Doliny rzek: Giełczwi (w północnej części gminy), Żółkiewki (w części środkowej) i Łętowni (w części południowej) oraz doliny boczne to rejony w gminie o stosunkowo dużej zasobności wód. Jednak obszar gminy charakteryzuje się – jak cała Wyniosłość Giełczewska – bardzo małą gęstością sieci wodnej: w obszarze gminy wskaźnik ten wynosi 3,7 km/km2. Wody

51 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

powierzchniowe odznaczają się niską zasobnością a ich podstawowa funkcja to funkcja ekologiczna – doliny rzek: Giełczew, Żółkiewka i Łętownia są istotnymi ciągami łącznikowymi między obszarami węzłowymi w systemie przyrodniczym regionalnym i lokalnym. Wokół obszarów źródłowych rzek, w szczególności Żółkiewki i Łętowni konieczne jest utworzenie stref ochronnych (nie węższych niż 20 m), które mogą być wyznaczone po przeprowadzeniu odpowiednich badań. Żółkiewka – rzeka we wschodniej Polsce, lewy dopływ rzeki Wieprz. Przepływa przez miejscowości: Rożki, Żółkiewka, Średnia Wieś, Poperczyn, Olchowiec, Borówek, Czysta Dębina, Borów, Borów-Kolonia, Chorupnik, Gorzków-Wieś, Gorzków, Wiśniów, Wielkopole, Wielobycz, Białka, Niemienice, Zażółkiew. W łącznej klasyfikacji stanu/potencjału elementów fizykochemicznych uwzględniono również ważne wyniki badań z lat wcześniejszych, dziedziczonych z lat 2012-2015. Stan dobry (II klasa) osiągnęło 5 jcwp, w tym 4 naturalne i 1 silnie zmieniona, a 50 jcwp sklasyfikowano poniżej stanu dobrego (37 naturalnych i 13 sztucznych i silnie zmienionych).

Powietrze

Gmina Żółkiewka charakteryzuje się stosunkowo czystym powietrzem atmosferycznym, co uwarunkowane jest bardzo niskim stopniem jej uprzemysłowienia. W strukturze występującego zanieczyszczenia powietrza dominują zanieczyszczenia pyłowe i gazowe pochodzące z procesów energetycznego spalania paliw stałych, głównie węgla kamiennego, koksu i drewna. Źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są kotłownie lokalne, paleniska indywidualne oraz transport. Na terenie gminy należy liczyć się także ze skażeniami komunikacyjnymi występującymi zwłaszcza w odległościach 100-200 m od drogi wojewódzkiej nr 842 Krasnystaw – Żółkiewka – Wysokie – Rudnik Szlachecki, a także odcinek drogi wojewódzkiej nr 837 Piaski – Żółkiewka – Nielisz – Sitaniec – Zamość. Mimo to, że aktualnie zanieczyszczenia dwutlenkiem azotu i ołowiem są znikome, to jednak w przypadku nasilenia ruchu kołowego może nastąpić pewne zagrożenie dla wypasania bydła w pobliżu tych dróg oraz uprawy warzyw.

Na stan czystości powietrza ma wpływ emisja gazów i pyłów z palenisk domowych, obiektów przemysłowych i usługowych oraz transport drogowy, wprowadzająca do atmosfery związki chemiczne (głównie SO2 i NO2) oraz metale ciężkie. Przestrzenny zasięg oddziaływania ogranicza się do obszarów wokół obiektów używających węgla do celów grzewczych i gospodarczych oraz wzdłuż dróg kołowych przechodzących przez gminę. Oddziaływanie zanieczyszczeń jest trwałe, z nasileniem w sezonie grzewczym. Brak aktualnych badań uniemożliwia ocenę stanu czystości powierza, jak również wpływu zanieczyszczeń zewnętrznych spoza gminy. Transport drogowy ma bezpośredni wpływ na powstawanie hałasu wzdłuż dróg krajowych. Skala oddziaływania jest mała, niemniej stanowi istotną uciążliwość wzdłuż dróg przechodzących przez tereny zabudowane. Zwłaszcza tras 842 – Rudnik Szlachecki – Wysokie – Krasnystaw i 837 Piaski – Żółkiewka Osada – Nielisz – Sitaniec – Zamość. Najważniejszym problemem występującym na terenie gminy Żółkiewka jest dotrzymanie norm jakości powietrza w zakresie stężeń pyłu PM10, którego źródłem jest tzw. niska emisja. W celu poprawy jakości powietrza należałoby skierować działania inwestycyjne na rozwój centralnych systemów ogrzewania lub zamianę kotłów opalanych paliwami stałymi na kotły olejowe bądź gazowe. Nie stwierdzono przekroczeń średniorocznych dopuszczalnych stężeń pozostałych badanych zanieczyszczeń: SO2, NO2 i benzenu. Wartości były znacznie niższe od norm dopuszczalnych.

52 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

W sezonie grzewczym obserwowano nieznaczny wzrost zanieczyszczeń SO2. W przypadku NO2 i benzenu nie obserwowano podobnej zależności.

Gleby

Stan aktualny

W klasyfikacji bonitacyjnej gruntów przeważają gleby wysokiej jakości (klasy bonitacyjne III i IV), warunkujące uzyskiwanie dobrych efektów w produkcji rolniczej. Łąki i pastwiska skoncentrowane są głównie w środkowej i południowej części gminy w dolinach rzek Żółkiewka i Łętownia oraz w niewielkich kompleksach w dolinie rzeki Giełczwi. Wartość rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy jest wysoka. Gmina Żółkiewka to obszar dużego nasilenia erozji gleb, na którą podatne są gleby lessowe, zwłaszcza tereny o znacznym nachyleniu, szczególnie w północnej i południowo – wschodniej części gminy. W mniejszym stopniu erozja ma miejsce w części środkowej, natomiast erozja silna występuje lokalnie na niewielkich konturach glebowych, tj. na stromych zboczach wąwozów i form wąwozowych. Zjawisko erozji w gminie nie stanowi poważnego zagrożenia dla produkcji rolnej. Jest ona jednak pewnym problemem dla rolnictwa, dlatego istotna jest sprawa przeciwdziałania erozji.

Zagrożenia

Głównym zagrożeniem powierzchni ziemi są erozja, odpady i chemizacja rolnictwa, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Negatywny wpływ na powierzchnię ziemi może mieć również postępująca urbanizacja i osadnictwo, między innymi ze względu na zmianę sposobu użytkowania gleby, powstawanie odpadów, wytwarzanie ścieków. Erozja gleb to proces niszczenia (zmywania, żłobienia, wywiewania) wierzchniej warstwy gleby wywołany siłą wiatru i płynącej wody. Erozję gleb przyspiesza działalność gospodarcza człowieka: nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien itp. w zależności od bezpośredniego czynnika sprawczego wyróżnia się erozję: wietrzną (eoliczną), wodną, wodno grawitacyjną (ruchy masowe) oraz uprawową. Masowo występuje erozja wietrzna oraz wodna (powierzchniowa i wąwozowa). Erozja wietrzna (eoliczna) polega na wywiewaniu odspojonych cząstek gruntu, a następnie ich przemieszczaniu, sortowaniu i osadzaniu. Zagrożenie gleb erozją wietrzną ocenia się przy pomocy 3-stopniowej skali, uwzględniając rzeźbę terenu, pokrycie powierzchni roślinnością (lesistość) oraz rodzaj gleby. Najbardziej narażone na erozję wietrzną są piaski luźne drobnoziarniste i utwory murszowe, na których silne zagrożenie występuje już nawet w terenie płaskim o lesistości 25.

3. LUDNOŚĆ.

W 2019 r. liczba mieszkańców Gminy Żółkiewka wynosiła: 5418 osób. Gęstość zaludnienia na terenie gminy wynosiła 41,76 osób na 1 km ².

53 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Dane 2018 Gmina Żółkiewka Powiat Krasnostawski Ludność 5419 63925 W tym kobiety 2799 32808 Urodzenia żywe 39 510 Zgony 87 852 Przyrost naturalny -48 -342 Saldo migracji ogółem -36 -257 Ludność w wieku 795 9949 przedprodukcyjnym Produkcyjnym 3101 38005 Poprodukcyjnym 1523 15971 Dane w tabeli ze źródła: https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/statystyczne-vademecum- samorzadowca/

Zmniejszanie się liczby ludności tłumaczyć trzeba odpływem młodzieży do dużych aglomeracji Polski oraz emigracją zarobkową (między innymi wyjazd do zamożniejszych krajów UE). Główną przyczyną wyjazdu młodzieży z terenu gminy jest bardzo trudna sytuacja na rynku pracy w Powiecie Krasnostawskim oraz pogarszająca się opłacalność w rolnictwie, gdzie w dalszym ciągu występuje bezrobocie ukryte. Młodzież kończąc studia lub naukę w szkołach średnich nie wraca w rodzinne strony, gdyż brak jest dla nich ofert pracy. W ostatnich latach znaczne środki finansowe skierowane były na rozwój infrastruktury technicznej i poprawę warunków życia ludności Gminy Żółkiewka jak też Powiatu. Władze powiatowe nie posiadały wyraźnej koncepcji/strategii w przyciąganiu inwestorów krajowych lub zagranicznych, którzy chcieliby rozwijać swój biznes m.in. na terenie gminy. Drugim czynnikiem wpływającym na odpływ młodzieży z terenu są niskie zarobki oferowane przez tutejszych pracodawców w porównaniu do dużych aglomeracji miejskich lub pracy zagranicznej. Dlatego wiele osób woli pracować poza granicami naszego kraju poniżej swoich kwalifikacji. Pewna grupa rodzin tylko przez część roku zamieszkują gminę, a w pozostałym okresie emigrują za pracą. Najczęściej wybieranym kierunkiem są Wielka Brytania, Niemcy oraz Holandia.

Społeczno-demograficzne zjawiska będą miały raczej negatywny charakter. W najbliższych dekadach można oczekiwać spadku ogólnej liczby mieszkańców kraju, w tym także ludności wiejskiej.

W Gminie Żółkiewka 62,5% aktywnych zawodowo mieszkańców gminy Żółkiewka pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo), 13,5% w przemyśle i budownictwie, a 5,1% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 1,3% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości).88

88 Więcej: https://www.polskawliczbach.pl/gmina_Zolkiewka

54 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

4. STRUKTURA BEZROBOCIA NA TERENIE GMINY.

Nisko wykwalifikowani bezrobotni stanowią duży problem na rynku pracy, ponieważ funkcjonująca gospodarka promuje wiedzę i doświadczenie.

Bezrobocie jest jednym z największych problemów społecznych występujących na terenie Gminy Żółkiewka. Często jest bezpośrednią przyczyną następujących zjawisk: ubóstwa, alkoholizmu, niezaradności z uwagi na brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, powodując przede wszystkim pogorszenie standardu życia, a w związku z czym poczucia bezsilności, beznadziejności i prowadzi do izolacji społecznej. Bez wątpienia słabą stroną Gminy jest występowanie długotrwałego bezrobocia wśród osób zamieszkujących jej obszar oraz dziedziczenie cech położenia społecznego. Jak wynika z danych GUS, na koniec 2019 roku w Gminie Żółkiewka liczba bezrobotnych zarejestrowanych wynosiła 246 osób, z czego 125 stanowiły kobiety, z prawem do zasiłku było 34 osób. Z danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Żółkiewce wynika, że bezrobocie jest jednym z najczęstszych powodów przyznawania świadczeń z pomocy społecznej. Na przestrzeni lat liczba osób pobierających świadczenia w formie zasiłku okresowego z powodu bezrobocia w gminie Żółkiewka pozostaje praktycznie na podobnym poziomie, w jednym roku minimalnie spada, w drugim roku minimalnie rośnie. Konsekwencją rolniczego charakteru gminy jest ubóstwo spowodowane kilkoma czynnikami, ale najważniejszym z nich jest rolniczy charakter regionu, ponieważ wiele rodzin utrzymuje się wyłącznie z rolnictwa i świadczeń pochodzących z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Gminie Żółkiewka. Należy zauważyć, że w przypadku małych gospodarstw rolnych dochody z upraw często nie zaspokajają potrzeb rodzin, szczególnie tych wielodzietnych, a wielodzietność jest kolejnym powodem występowania zjawiska ubóstwa na terenie Gminy. Nawet przy wysokim dochodzie jednego członka rodziny. W PROW 2021-2027 na płatności bezpośrednie i interwencje rynkowe przewidziano 286,2 mld euro, z kolei na rozwój obszarów wiejskich 78,8 mld euro. Proponowane środki dla naszego kraju w ramach WPR na lata 2021-2027 to 30,6 mld euro (w cenach bieżących). Nowe działania w ramach WPR będą koncentrowały się na wspieraniu rozwoju sektora rolno-spożywczego oraz ocenie jego oddziaływania na klimat i środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem ich ochrony. Rosnące wymogi, stawiane przez Komisję Europejską w zakresie realizacji przez rolnictwo celów środowiskowo-klimatycznych, sprawiają, że trzeba będzie przeznaczyć więcej pieniędzy niż do tej pory na takie działania z WPR. Dlatego rozwój obszarów wiejskich po 2020 r. wymaga istotnego wsparcia pozostałych środków europejskich, w tym w szczególności z Polityki Spójności. Tu wymienia się 3 działy na obszarach wiejskich, które będą wymagały inwestycji ze środków Polityki Spójności. Dotyczące m.in. gospodarowania wodą (magazynowanie, retencja, itp.), gospodarki odpadami i ściekami, infrastruktury umożliwiającej rozwój przedsiębiorczości i powstawania nowych miejsc pracy (transport, energia, Internet, itp.). Polska zabiega o zwiększenie budżetu w ramach obu polityk.89

89 Opracowanie na podst. informacji na stronie premier.gov.pl

55 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

5. EDUKACJA.

Na terenie Gminy Żółkiewka znajdują się 2 Szkoły Podstawowe. Edukacja jest dziedziną życia, w której najsilniej uaktywniły się aspiracje rodzin wiejskich i rolniczych. Rodzice chcą, by ich dzieci zdobyły wyższe wykształcenie. Aspiracje te przedstawiają się podobnie jak aspiracje wszystkich Polaków. Coraz więcej młodzieży na wsi ma wykształcenie średnie i wyższe. Pomimo tak wielkiego skoku edukacyjnego, dysonans między wykształceniem mieszkańców wsi i pozostałych mieszkańców Polski pozostaje znaczący. Niezbędne jest w tym obszarze wsparcie państwa w stworzeniu warunków, które umożliwią młodzieży z terenów wiejskich konkurowanie z rówieśnikami z miast, by dysproporcje między liczbą studentów z miast i ze wsi nie były tak znaczące. To wspólna sprawa wszystkich gmin z powiatu krasnostawskiego, dlatego powinno to stać się istotnym elementem strategii ponadlokalnego rozwoju. Państwo powinno wspierać finansowo wiejskie szkoły i przeznaczyć więcej środków na zajęcia dodatkowe rozszerzające wiadomości oraz umiejętności. Mieszkańcy wsi potrzebują do rozwoju szybkiego, szerokopasmowego Internetu. Należy jak najszybciej zbudować sieć i wprowadzić nauczanie na odległość. Rolnicy i mieszkańcy wsi średniego pokolenia powinni mieć możliwość nauki obsługi komputera. Bez dostępu do Internetu mieszkańcy wsi nie zbudują Polski obywatelskiej i Polski równych szans.90

Liczba uczniów

2019 Szkoła Podst. 390 uczniów 16 Oddziałów 46 Nauczycieli Żółkiewka Szkoła Podst. 55 uczniów 8 oddziałów 22 nauczycieli Chłaniów

Obiekty sportowe

2019 Szkoła Podstawowa Żółkiewka boisko sportowe tartan, kort tenisowy, boisko do siatkówki, bieżnia. Szkoła Podstawowa Chłaniów boisko sportowe do gry w piłkę nożną

Na terenie Gminy Żółkiewka znajduje się również szkoła średnia: Na terenie Gminy Żółkiewka znajduje się również szkoła średnia: Zespół Szkół w Żółkiewce. Organ Prowadzący Starostwo Powiatowe w Krasnymstawie.

Kierunku kształcenia na poziomie średnim na terenie Gminy Żółkiewka

Szkoła Liczba uczniów Liczba oddziałów Liczba nauczycieli Technikum ekonomiczne 23 1 Technikum mechanizacji rolnictwa 18 90 4 i agrotroniki

90 Jw.

56 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

6. OPIEKA ZDROWOTNA NA TERENIE GMINY.

Opiekę medyczną w gminie realizuje Placówka NZOZ w Żółkiewce. W miejscowości Żółkiewka-Osada znajduje się jedna poradnia lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Umowę na świadczenia POZ posiada Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Żółkiewce. Strefa, w której działa placówka obejmuje miejscowości: Żółkiewka, Rybczewice, Gorzków, a także Łopiennik Górny. Najbliżej rezonans magnetyczny wykonać można w miejscowości Krasnystaw oddalonej o 29 km. Tomografia komputerowa w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia wykonywana jest w jednostce: Pracownia Tomografii Komputerowej, Krasnystaw ul. Głowackiego 3.

W gminie brakuje specjalistycznej opieki medycznej oraz instytucji świadczących opiekę nad osobami niepełnosprawnymi. Instytucją świadczącą opiekę nad osobami niepełnosprawnymi pełni Krasnostawskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych. Instytucją świadczącą opiekę nad osobami starszymi (seniorami) są Mieszkania Chronione w Stryjowie: 47 miejsc. Najbliższa jednostka realizująca opiekę paliatywną świadczy Hospicjum Santa Galla Łabunie

W polskiej służbie zdrowia jest tylko 430 geriatrów i 900 łóżek na oddziałach geriatrycznych. Oznacza to, że na 100 tys. osób przypada półtora miejsca. Standardy leczenia osób starszych również znacznie odbiegają od europejskich. Opieka geriatryczna nad osobami starszymi w Polsce od dawna jest w bardzo złym stanie, ale o jej kryzysie można mówić dopiero teraz, gdy widoczne zaczynają być konsekwencje wprowadzenia tzw. sieci szpitali (na mocy Ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). Geriatria formalnie uznana została za kwestię priorytetową w systemie ochrony zdrowia, ale nie znalazła się na mapach potrzeb zdrowotnych. Tymczasem według wszelkich przewidywań do 2020 roku w całej Unii Europejskiej liczebność grupy wiekowej 65–90 lat zwiększy się z 16 do 21 proc., podczas gdy liczebność grupy 15–24 lata spadnie do 11 proc. Jak wskazuje prognoza demograficzna Głównego Urzędu Statycznego dla Polski, do 2050 roku osoby powyżej 65. roku życia będą stanowiły ponad 32,7 proc. społeczeństwa. Poziom starości demograficznej już został osiągnięty. Dlatego władze Gminy Żółkiewka oraz innych gmin powiatu krasnostawskiego powinny podjąć działania na rzecz założenia Oddziału Geriatrycznego w Szpitalu Powiatowym w Krasnymstawie.

Dziś na milion mieszkańców Polski przypada dwóch lekarzy specjalizujących się w geriatrii. Średnia liczba łóżek przeznaczonych dla osób, które kwalifikują się do opieki długoterminowej, znacznie odbiega od normy europejskiej. Co prawda liczba geriatrów stopniowo rośnie, ale ciągle nie jest to wzrost wystarczający.

7. POMOC SPOŁECZNA NA ROK 2019.

Za pomoc społeczną na terenie gminy odpowiada Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Żółkiewce, który został powołany Uchwałą Nr X/35/90 Gminnej Rady Narodowej w Żółkiewce z dnia 20 lutego 1990 roku, który realizuje zadania wynikające w szczególności z ustawy o pomocy społecznej, ustawy o świadczeniach rodzinnych. Zgodnie z Regulaminem Organizacyjnym Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Żółkiewce w skład struktury organizacyjnej GOPS wchodzi: kierownik, pracownicy socjalni, referent d/s obsługi świadczeń rodzinnych, główny księgowy. Zgodnie z ustawą

57 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

o pomocy społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej zatrudnia pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy, w stosunku 1 pracownik na 2 tysiące mieszkańców, nie mniej jednak jak trzech pracowników.

Do najważniejszych problemów społecznych należą:

 niskie dochody i ubóstwo  znaczna migracja osób młodych i wykształconych  starzenie się społeczeństwa  alkoholizm  utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów  brak organizacji czasu wolnego dla dzieci i młodzieży  niedostateczna opieka nad dziećmi w okresie prac polowych  brak miejsc pracy  niskie wykształcenie społeczeństwa  niezaradność życiowa  niska aktywność i bierność mieszkańców  ograniczony dostęp do informacji

Wydatki na pomoc społeczną i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej wyniosły w 2018 r.: 803,7 tys. zł. Gmina Żółkiewka dostarcza posiłki dla dzieci i młodzieży w czasie nauki w szkole dla: 330 osób. W latach 2014-2019, gmina przeznaczyła na ten cel ok. 600 000,00 zł.

Należy zwrócić uwagę, że w 2014 roku ze środowiskowej pomocy społecznej na terenie gminy korzystało: 7,9% ludności, w roku 2015 korzystało: 7,3%, w roku 2016 korzystało: 6,9%, w roku 2016 korzystało: 5,7%, a w roku 2018 w roku korzystało: 5,1%. Od roku 2014 obserwuje się spadek liczby osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej.

Świadczenia wychowawcze Rodzina 500+ odebrało w 2018 roku 303 rodzin, a liczba dzieci, na które rodziny otrzymały świadczenia wyniosła: 509. W sumie wypłacono: 3102,4 tys. zł.

Warto zauważyć, że na świadczenia rodzinne w latach 2014-2019 gmina wypłaciła:

2019 1 444 789,07zł 2018 1 542 351,99zł 2017 1 526 093,90zł 2016 1 517 071,52zł 2015 1 321 175,79zł 2014 1 401 357,90zł

W latach 2014-2019 liczna osób, za które gmina opłacała składki emerytalno-rentowne wynosiła:

2019 20 2018 22 2017 21

58 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

2016 15 2015 17 2014 16

Z uwagi na przemiany demograficzne, które w najbliższych dekadach kształtować będą systemy gospodarcze, zarówno na poziomie lokalnym, jak i krajowym, odpowiednio zaprojektowana i wdrażana polityka senioralna na poziomie kraju, regionu, gminy jest coraz bardziej istotnym elementem modelu polityki społeczno-ekonomicznej. Paradoksalnie może stanowić o przyszłości konkurencyjnej kraju, a zjawiska depopulacji, obserwowane we wszystkich wysokorozwiniętych krajach prowadzić będą do większej koncentracji działań, mających na celu wzrost jakości życia oraz zatrudnienia seniorów, przekładających się na wzmożone migracje wewnętrzne w krajach UE. W związku z tym już teraz polityka powinna reagować na aktualne i przyszłe wyzwania. Wyznaczone cele oraz kierunki działań będą mogły być realizowane dzięki zaangażowaniu różnych podmiotów, nie tylko placówek publicznych, ale z coraz większym udziałem sektora prywatnego (zwłaszcza z zakresu zdrowia i usług opiekuńczych) oraz sektora społecznego, w tym rozmaitych, zorientowanych lokalnie organizacji pozarządowych. Dlatego polityka senioralna powinna być zaprojektowana horyzontalnie, tzn. powinna być spójna z polityką rozwoju lokalnego (strategią) oraz w odniesieniu do polityki państwa w obszarze zabezpieczenia społecznego, rynku pracy, zdrowia, edukacji (uczenia się przez całe życie), infrastruktury, mieszkalnictwa i innych. Jak wynika z przeprowadzonej analizy, działania samorządów w tym zakresie powinny stanowić ważny punkt w polityce rozwoju gospodarczego, usług publicznych i społecznych. Działania o charakterze zintegrowanym – ponadlokalnej współpracy samorządów oraz samorządów z rządem – w procesie projektowania instrumentów oddziałujących na jakość życia seniorów na obszarach wiejskich wymagają łączenia różnych poziomów spójności.91

W istniejącej sytuacji na wsi, tak jak i w miastach w poprawie jakości życia seniorów podstawowe znaczenie ma zakres wsparcia o charakterze instytucjonalnym. Rozproszenie wiejskiej sieci osadniczej, małe wsie peryferyjne, przysiółki znajdujące się w oddaleniu od placówek infrastruktury społecznej (głównie chodzi o ośrodki zdrowia, urzędy administracji państwowej, organizacje pomocy społecznej itp.) w stosunku do osób starszych generują głównie potrzeby natury opiekuńczej.92

8. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE NA TERENIE GMINY.

Nadzór nad bezpieczeństwem Gminy Żółkiewka sprawuje Posterunek Policji w Żółkiewce. Liczba funkcjonariuszy na terenie gminy w 2019 roku – 10. Mieszkańcy bardzo dobrze oceniają poziom bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania.

91 Autorzy publikacji są pracownikami naukowymi Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Monografia pt. Włączenie społeczne seniorów na obszarach wiejskich Mazowsza – inicjatywy lokalne, jest wynikiem zrealizowanej operacji w ramach planu działania Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Plan Operacyjny na lata 2018-2019. 92 Jw.

59 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Funkcjonariusze wszczęli na terenie gminy w 2019 roku ogółem: 70 postępowań, co przy wszczętych 72 w analogicznym okresie ubiegłego roku dało dynamikę: 2. W roku 2018 wskaźnik ten wynosił 95%.

 Liczba przestępstw oraz wykrywalność na terenie gminy wynosiła w poszczególnych latach

 2014/59  2015/45  2016/70  2017/72  2018/70

 Wypadki oraz kolizje drogowe w latach 2014-2019 na terenie gminy wynosiły: wypadki drogowe:

 2014/2  2015/5  2016/2  2017/4  2018/6  2019/0

kolizje drogowe:

 2014/23  2015/18  2016/37  2017/31  2018/24  2018/30

Główne przyczyny wypadków: niedostosowanie prędkości do warunków panujących na drodze oraz nieprawidłowe wyprzedzanie. Na terenie gminy funkcjonariusze podejmują działania profilaktyczne skierowane do dzieci, młodzieży, rodziców oraz grona pedagogów w ramach licznych przedsięwzięć i programów. Niestety liczba zgłoszeń zdarzeń z udziałem osób pod wpływem alkoholu w 2019 roku wyniosła: 110, w tym nieletnich: 1 osoba, a liczba zgłoszeń zdarzeń z udziałem osób pod wpływem narkotyków w 2019 roku: 1.

9. BEZPIECZEŃSTWO – STRAŻ POŻARNA.

Jednostką odpowiedzialną za bezpieczeństwo w Gminie Żółkiewka jest Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Krasnymstawie. Stan zatrudnienia w komendzie nadzorującej gminę w 2019 roku przedstawia się następująco: JRG – 33 funkcjonariuszy, KP PSP – 13 funkcjonariuszy. Zagrożenie pożarowe w latach 2014-2019, liczba zdarzeń wynosiła: 93. Realizowane

60 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

działania przeciwpożarowe dotyczyły: obiektów mieszkaniowych, upraw, zdarzeń drogowych. Inne miejscowe zagrożenia w latach 2014-2019, liczba zdarzeń: 207, to między innymi: zalane piwnice, owady, powalone drzewa, zdarzenia drogowe. Na terenie gminy działa system zarządzania kryzysowego w gminie oraz jest powołany Zespół Gminny ds. zarządzania kryzysowego.

Ponadto bezpieczeństwo mieszkańców wspomaga jednostka OSP Żółkiewka wpisana do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG). Do głównych zadań OSP należy:

 Prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z instytucjami i stowarzyszeniami.  Branie udziału w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń.  Informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi.  Rozwijanie wśród członków ochotniczej straży pożarnej kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenie działalności kulturalno – oświatowej i rozrywkowej.  Uczestniczenie i reprezentowanie osp w organach samorządowych i przedstawicielskich.  Wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej oraz statutu.

OSP we wsiach i w małych miasteczkach to często jeden z największych społecznych kapitałów (obok Kół Gospodyń Wiejskich). Działalność OSP skupia się w głównej mierze na terenach wiejskich i ma lokalny wymiar, gdyż blisko 75% jednostek OSP nie wykracza ze swoimi działaniami poza granicę terytorialną powiatu. OSP funkcjonują tam jako alternatywna forma samoorganizowania się społeczeństwa. Przyczynia się do tego wielozadaniowość jednostek OSP, także w aspekcie społeczno-kulturowym. Pomimo faktu, że większość strażaków za swoją główną działalność uznaje tylko ratownictwo i ochronę przeciwpożarową, to Ochotnicze Straże Pożarne zajmują się również sportem, edukacją i wychowaniem oraz kulturą. Choć dla większości strażaków jest to działalność dodatkowa, to z pewnością ma ona duże znaczenie w małych, lokalnych społecznościach. Ponad połowa OSP uczestniczy w zawodach sportowo-pożarniczych, a niemal połowa prowadzi Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze. Członkowie OSP pomagają też w organizacji imprez masowych: lokalnych uroczystości, festynów, świąt.

10. ZABYTKI, KULTURA I SPORT.

10.1. ZABYTKI

Gmina Żółkiewka posiada aktualny „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Żółkiewka na lata 2019-2022” Celem programu jest określenie zasadniczych kierunków działań inicjowanych przez władze gminy na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami będącymi w granicach gminy. Celem Programu jest stworzenie kompleksowej, wieloletniej strategii opieki nad zabytkami na terenie gminy Żółkiewka. Program opieki nad zabytkami gminy Żółkiewka powinien pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobami, które stanowią dziedzictwo kulturowe gminy. Wskazane

61 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w programie działania mają za cel poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewaloryzację. Niezwykle istotne jest, aby w działania na rzecz realizacji zadań nakreślonych w programie włączyli się mieszkańcy, poprzez różne formy swojej aktywności zawodowej oraz poza zawodowej. Poprzez działania edukacyjne program powinien też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej i znaczenia lokalnych wartości a przede wszystkich budzić poczucie dumy oraz identyfikację z tak zwaną małą ojczyzną. Program jest dokumentem uzupełniającym w stosunku do innych aktów planowania gminnego.

Na obszarze gminy Żółkiewka funkcjonują dwie z wymienionych wyżej form ochrony: wpis do rejestru zabytków oraz ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla terenu gminy, dla których zostały przyjęte miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Zgodnie z ustawą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w kompetencji Rady Gminy jest utworzenie parku kulturowego, po zasięgnięciu opinii właściwego konserwatora zabytków. W intencji ustawodawców celem parku kulturowego powinno być zachowanie i kultywowanie regionalnych tradycji kulturowych, w tym regionalnego budownictwa. Dla społeczności lokalnych może to mieć olbrzymie znaczenie, chociażby dla rozwoju tzw. turystyki kulturowej. Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony na podstawie zgodnych uchwał rad gminy (związku gmin), na których terenie ma być utworzony.

Na terenie gminy Żółkiewka znajduje się osiem zespołów zabytków lub zabytków nieruchomych wpisany do rejestru zabytków województwa lubelskiego, wszystkie zostały wymienione w tabeli poniżej. Są to tym samym najcenniejsze elementy krajobrazu kulturowego na terenie gminy podlegający ścisłej ochronie konserwatorskiej, wynikającej z przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Rejestru zabytków Województwa Lubelskiego93

NAZWA MIEJSCOWOŚCI OBOWIĄZUJĄCA NAZWA ZAKRES WPISU DO NR WPISU UŻYTA W PUBLIKACJI MIEJSCOWOŚCI REJESTRU ZABYTKÓW DO REJ REJESTRU ZABYTKÓW CHŁANIÓW CHŁANIÓW Kościół paraf. pw. św. A/90 1. Mateusza Ap. i Ew. z wyposażeniem wnętrza, otoczeniem z zadrzewieniem w gran. cmentarza kościelnego, dzwonnica CHŁANIÓW CHŁANIÓW-KOLONIA Cmentarz grzebalny A/1187 2. (rzymskokatolicki), kaplica cmentarna, ogrodzenie, drzewostan i nagrobki (wg wykazu karcie cmentarza), w gran. działki wskazanej w dec., wg zał. plan 3. DĄBIE DĄBIE „Dwór i park” A/407

93 Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Żółkiewka na lata 2019 – 2022.

62 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

3.

OLCHOWIEC OLCHOWIEC Dwór i park (o pow. A/1194 4. wskazanej w dec.), w gran. wg zał. planu WOLA ŻÓŁKIEWSKA WOLA ŻÓŁKIEWSKA Zespół dworski: dwór, A/1193 5. oficyna (d. dwór), stajnia, rządcówka, mur przyporowy, park (o pow. wskazanej w dec.), wraz ze stawami, w gran. wg zał. plan. ZABURZE, ZABURZE Dwór i park (o pow. A/1199 6. ŚREDNIA WIEŚ wskazanej w dec.), w gran. wg zał. planu. ZABURZE ZABURZE tzw. "Wronówka" – A/1192 7. dworek i ogród spacerowo-użytkowy, w gran. działki wskazanej w dec., wg zał. planu” ŻÓŁKIEWKA ŚREDNIA WIEŚ, Kościół paraf. pw. św. A/398 8. ul. Hetmana nr 95 Wawrzyńca z wystrojem Żółkiewskiego 1 wnętrza i wyposażeniem, dzwonnica – brama, mur otaczający cmentarz kościelny, drzewostan w obrębie muru.

Zabytki nieruchome w Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Żółkiewka – w zestawieniu ujęto także obiekty wpisane do rejestru zabytków Województwa Lubelskiego.

MIEJSCOWOŚĆ OBIEKT ADRES, NAZWA I NR OBRĘB, DATOWANIE NR DZIAŁKI BORÓWEK Cmentarz parafialny Borówek na działkach geodez.: 1987 r. 1. rzymskokatolicki 29/1 i 30/1 obręb: BORÓWEK identyfikator: 060611_2.0002.29/1, 30/1 CHŁANIÓW Kościół parafialny pw. Chłaniów nr 91 na działce geodez.: 1746 r. 2. św. Mateusza 2246 obręb: CHŁANIÓW identyfikator: 060611_2.0005.2246 Apostoła i Ewangelisty CHŁANIÓW Dzwonnica przy Chłaniów nr 91 na działce 1756 - 1765 r. 3. kościele parafialnym geodez.: 2246 pw. św. Mateusza obręb: CHŁANIÓW Apostoła identyfikator: i Ewangelisty 060611_2.0005.2246 CHŁANIÓW Zadrzewienie Chłaniów nr 91 na działce XIX/XX w. 4. w granicach geodez.: 2246 cmentarza kościelnego obręb: CHŁANIÓW

63 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

identyfikator: 060611_2.0005.2246 CHŁANIÓW Zbiorowa mogiła Chłaniów na działce geodez.: 924 1915 r. 5. wojenna obręb: CHŁANIÓW identyfikator: 060611_2.0005.924

CHŁANIÓW Pomnik ku czci Chłaniów nr 10 na działce geodez.: 1994 r. 6. pomordowanym 639 obręb: CHŁANIÓW identyfikator: i poległym w latach 060611_2.0005.639 1939-1944 mieszkańcom gromady Chłaniów CHŁANIÓW Kapliczka Chłaniów nr 50 na działce geodez.: XIX/XX w. 7. 669 obręb: CHŁANIÓW identyfikator: 060611_2.0005.669 CHŁANIÓW - Cmentarz grzebalny Chłaniów-Kolonia na działce II ćw. XIX w. 8. KOLONIA rzymskokatolicki geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA identyfikator: 060611_2.0006.486 CHŁANIÓW- Kaplica grobowa Chłaniów-Kolonia na działce l. 70-te XIX w. 9. KOLONIA rodziny Mogilnickich geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA na cmentarzu identyfikator: 060611_2.0006.486 rzymskokatolickim CHŁANIÓW- Ogrodzenie cmentarza Chłaniów-Kolonia na działce L ćw. XX w. 10. KOLONIA rzymskokatolickiego geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA identyfikator: 060611_2.0006.486 CHŁANIÓW- Drzewostan na Chłaniów-Kolonia na działce XIX/XX w. 11. KOLONIA cmentarzu geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA rzymskokatolickim identyfikator: 060611_2.0006.486 Nagrobek X. Michała Chłaniów-Kolonia na działce 1848 r. 12. CHŁANIÓW- Goraiskiego, prałata geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA KOLONIA Katedry Lubelskiej na identyfikator: 060611_2.0006.486 cmentarzu rzymskokatolickim CHŁANIÓW- Nagrobek Stanisława Chłaniów-Kolonia na działce 1888 – 1891 r. 13. KOLONIA Białosukni, właściciela geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA dóbr Chłaniów na identyfikator: 060611_2.0006.486 cmentarzu rzymskokatolickim CHŁANIÓW- Nagrobek Jana Chłaniów-Kolonia na działce 1840 - 1844 r. 14. KOLONIA Głogowskiego i Tekli geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA Głogowskiej, identyfikator: 060611_2.0006.486 właścicieli Bzowca na cmentarzu rzymskokatolickim CHŁANIÓW- Nagrobek Wiesława Chłaniów-Kolonia na działce 1902 r. 15. KOLONIA Krzywkowskiego geodez.: 486 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA organisty parafii identyfikator: 060611_2.0006.486 chłaniowskiej na cmentarzu

64 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

rzymskokatolickim CHŁANIÓW- Kapliczka Chłaniów-Kolonia na działce k. XIX w. 16. KOLONIA geodez.: 601 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA identyfikator: 060611_2.0006.601 CHŁANIÓW- Kapliczka przydrożna Chłaniów-Kolonia na działce 1947 r. 17. KOLONIA geodez.: 12 obręb: CHŁANIÓW-KOLONIA identyfikator: 060611_2.0006.12 DĄBIE Dwór Dąbie nr 137 Między innymi na 1848 r. 18. działkach geodez.: 883/5, 856/1, 857/1, 858, 884/3, 932/3, 2499 obręb: DĄBIE identyfikator: 060611_2.0009.883/5, ….856/1, 857/1, 858, 884/3, 932/3, 2499, DĄBIE Park Dąbie nr 137 Między innymi na XIX/XX w. 19. działkach geodez.: 883/5, 856/1, 857/1, 858, 884/3, 932/3, 2499 obręb: DĄBIE identyfikator: 060611_2.0009.883/5, ….856/1, 857/1, 858, 884/3, 932/3, 2499, GANY Kapliczka przydrożna Gany nr 32 na działce geodez.: 534 XIX/XX w. 20. obręb: GANY identyfikator: 060611_2.0006.534

GANY Kapliczka przydrożna Gany nr 47A na działce geodez.: I poł. XX w. 21. 848 obręb: GANY identyfikator: 060611_2.0006.848 GANY Kapliczka przydrożna Gany na działce geodez.: 80/1 1920 r. 22. obręb: GANY identyfikator: 060611_2.0006.80/1

MAKOWISKA Młyn Makowiska (bez numeru) na działce 1918 r. 23. geodez.: 312 obręb: MAKOWISKA identyfikator: 060611_2.0014.312 OLCHOWIEC Dwór Olchowiec nr 54 Między innymi na k. XIX w. 24. działkach i częściach działek geodez.: 618, 620/2, 621, 1043, 1045 obręb: OLCHOWIEC WIEŚ identyfikator: 060611_2.0015. 618, 620/2, 621, 1043, 1045 OLCHOWIEC Park Olchowiec nr 54 Między innymi na k. XIX w. 25. działkach i częściach działek geodez.: 618, 620/2, 621, 1043, 1045 obręb: OLCHOWIEC WIEŚ identyfikator: 060611_2.0015. 618, 620/2, 621, 1043, 1045 OLCHOWIEC Gorzelnia, ob. Olchowiec nr 63 Na działce I poł. XIX w. 26. budynek mieszkalny geodez.: 785 obręb: OLCHOWIEC WIEŚ identyfikator: 060611_2.0015. 785, POPERCZYN Mogiła partyzancka Poperczyn na działce geodez.: 49 Maj 1944 r. 27. obręb: POPERCZYN identyfikator: 060611_2.0017.49

ROŻKI-KOLONIA Kapliczka przydrożna Rożki-Kolonia na działce geodez.: I poł. XX w.

65 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

28. 380 obręb: ROŻKI KOLONIA identyfikator: 060611_2.0019.380 ŚREDNIA WIEŚ Kościół parafialny pw. Średnia Wieś nr 95 na działce Fundacja 29. św. Wawrzyńca geodez.: 832 kościoła to obręb: ŚREDNIA WIEŚ identyfikator: 060611_2.0021.832 1769. Powstał w latach 1769- 1770, zbiegło się to w czasie z fundacją miasteczka Żółkiewka. 1776 to data ukończenia malowideł ściennych, świątynia już w tym czasie pełniła swoją funkcję. ŚREDNIA WIEŚ Dzwonnica-brama przy Średnia Wieś nr 95 na działce k. XVIII w. 30. kościele parafialnym geodez.: 832 obręb: ŚREDNIA WIEŚ pw. św. Wawrzyńca identyfikator: 060611_2.0021.832 ŚREDNIA WIEŚ Mur otaczający Średnia Wieś nr 95 na działce k. XVIII w. 31. cmentarz kościelny geodez.: 832 obręb: ŚREDNIA WIEŚ przy kościele identyfikator: 060611_2.0021.832 parafialnym pw. św. Wawrzyńca ŚREDNIA WIEŚ Drzewostan w obrębie Średnia Wieś nr 95 na działce XIX-XX w. 32. muru kościelnego przy geodez.: 832 obręb: ŚREDNIA WIEŚ kościele parafialnym identyfikator: 060611_2.0021.832 pw. św. Wawrzyńca TOKARÓWKA Cmentarz z I wojny Tokarówka na działce geodez.: 57/3 1915 r. 33. światowej obręb: TOKARÓWKA identyfikator: 060611_2.0022.57/3

WIERZCHOWINA Figura przydrożna Wierzchowina nr 47 na działce XVIII w. 34. z rzeźbą św. Jana geodez.: 1675 obręb: WIERZCHOWINA Ewangelisty identyfikator: 060611_2.0023.1675 WIERZCHOWINA Figura przydrożna Wierzchowina nr 114 na działce II poł. XIX w. 35. z rzeźbą św. Łukasza geodez.: 199 obręb: WIERZCHOWINA Ewangelisty identyfikator: 060611_2.0023.199 WIERZCHOWINA Dwór (ob. ruina) Wierzchowina (bez numeru) na Ok. 1920 r. 36. działce geodez.: 29/1 obręb: BOROWINA KOLONIA identyfikator: 060611_2.0031.29/1 WIERZCHOWINA Kapliczka przydrożna Wierzchowina na działce geodez.: 1944 r. 37. 815/2 (droga) obręb: WIERZCHOWINA identyfikator: 060611_2.0023.815/2

66 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

WOLA Zespół dworsko- Wola Żółkiewska XVIII w.– 1924 38. ŻÓŁKIEWSKA parkowy Między innymi na działkach r. geodez.: część działki 1/17, 9/2, 9/5, 9/6, 9/7, 9/8, 9/9, 9/12, 9/13, 9/15, 9/16, 9/17, 9/18, 104 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030. 1/17 (część), 9/2, 9/5, 9/6, 9/7, 9/8, 9/9, 9/12, 9/13, 9/15, 9/16, 9/17, 9/18, 104 WOLA Dwór w zespole Wola Żółkiewska nr 1 1883 r. 39. ŻÓŁKIEWSKA dworsko-parkowym Dwór na działce geodez.: 9/12 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030.9/12 WOLA Oficyna w zespole Wola Żółkiewska nr 1 Ok. 1787, 40. ŻÓŁKIEWSKA dworsko-parkowym Dwór na działce geodez.: 9/12 przebud. 1883 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030.9/12 r. WOLA Stajnia cugowa Wola Żółkiewska nr 1 l. 80-te XIX w. 41. ŻÓŁKIEWSKA w zespole dworsko- Dwór na działce geodez.: 9/12 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA parkowym identyfikator: 060611_2.0030.9/12 WOLA Mur przyporowy Wola Żółkiewska nr 1 II poł. XIX w. 42. ŻÓŁKIEWSKA w zespole dworsko- Dwór na działce geodez.: 9/12 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA parkowym identyfikator: 060611_2.0030.9/12 WOLA Rządcówka w zespole Wola Żółkiewska nr 11 k. XIX w. 43. ŻÓŁKIEWSKA dworsko-parkowym Rządcówka na działce geodez.: część działki 1/17 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030.1/17 (część) WOLA Park w zespole Wola Żółkiewska Poł. XVIII w. 44. ŻÓŁKIEWSKA dworsko-parkowym Między innymi na działkach geodez.: 9/2, 9/5, 9/6, 9/7, 9/8, 9/9, 9/12, 9/13, 9/15, 9/16, 9/17, 9/18, 104 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030.9/2, 9/5, 9/6, 9/7, 9/8, 9/9, 9/12, 9/13, 9/15, 9/16, 9/17, 9/18, 104 WOLA Kapliczka Wola Żółkiewska nr 16 k. XIX w. 45. ŻÓŁKIEWSKA Rządcówka na działce geodez.: 7/1 obręb: WOLA ŻÓŁKIEWSKA identyfikator: 060611_2.0030.7/1 ZABURZE Dwór Zaburze nr 46B na działkach ok. poł XIX w. 46. geodez.: 233/6, 233/3 (część) obręb: ZABURZE identyfikator: 060611_2.0026.233/6, …233/3 ZABURZE Park dworski Zaburze nr 46B na działkach ok. poł XIX w. 47. geodez.: 233/6, 233/3 (część) po 1922 r. obręb: ZABURZE identyfikator: 060611_2.0026.233/6, …233/3 ZABURZE Dwór „Wronówka” Zaburze nr 39 na działce geodez.: ok. poł XIX w. 48. 231/1 obręb: ZABURZE identyfikator: 060611_2.0026.231/1 ŻÓŁKIEW- Park podworski Żółkiew-Kolonia nr 106 na działce XIX w. 49. KOLONIA geodez.: 632/23 obręb: ŻÓŁKIEW KOLONIA

67 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

identyfikator: 060611_2.0027.632/23 ŻÓŁKIEWKA- Cerkiew Żółkiewka-Osada 1865 r., 1955- 50. OSADA greckokatolicka pw. Ul. Sobieskiego nr 36, 56 Na działce nr 966/2 św. Michała obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: Archanioła ob. kościół 060611_2.0029.966/2 polskokatolicki pw. św. Jakuba ŻÓŁKIEWKA- Cmentarz żydowski Żółkiewka-Osada Poł. XVIII w. 51. OSADA Ul. Sobieskiego Na działkach nr 877/2 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.877/2 ŻÓŁKIEWKA- Cmentarz parafialny Żółkiewka-Osada Poł. XIX w. 52. OSADA Ul. Szkolna Na działce nr 1063 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.1063 ŻÓŁKIEWKA- Cmentarz epidemiczny Żółkiewka-Osada II poł. XIX w. 53. OSADA Na działce nr 653 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.653 ŻÓŁKIEWKA- Szkoła ob. ośrodek Żółkiewka-Osada 1917 r. 54. OSADA kultury Ul. Krótka nr 2 Na działce nr 1202 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.1202 ŻÓŁKIEWKA- Kapliczka – krzyż Żółkiewka-Osada 1906 r. 55. OSADA przydrożny Ul. Hetmana Żółkiewskiego nr 14 Na działce nr 1208 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.1208 ŻÓŁKIEWKA- Kapliczka – krzyż Żółkiewka-Osada 1902 r. 56. OSADA przydrożny Na działce nr 176 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.176 ŻÓŁKIEWKA- Pomnik poświęcony Żółkiewka-Osada 1983 r. 57. OSADA poległym i Ul. Hetmana Żółkiewskiego / ul. Sobieskiego pomordowanym w Na działce nr 1187 latach 1939-1944 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: mieszkańcom gminy 060611_2.0029.1187 Żółkiewka ŻÓŁKIEWKA- Pomnik-płyta Żółkiewka-Osada 2010 r. 58. OSADA poświęcony Ul. Hetmana Żółkiewskiego / ul. Sobieskiego zamordowanym przez Na działce nr 1187 NKWD Stefanowi obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: Boleście i Adamowi 060611_2.0029.1187 Cimkowi urodzonym na terenie gminy Żółkiewka ŻÓŁKIEWKA- Pomnik poświęcony pamięci Żółkiewka-Osada 1996 r. Żydów z Żółkiewki Ul. Hetmana Żółkiewskiego / ul. 59. OSADA zamordowanym przez Sobieskiego / ul. Parkowa / ul. Krótka Niemców w latach 1939-1944. Na działce nr 1187 obręb: ŻÓŁKIEWKA identyfikator: 060611_2.0029.1187

68 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Dziedzictwo kulturowe, w tym zabytki są zasobem nieodnawialnym, dlatego wymagają zintensyfikowanej ochrony i świadomego gospodarowania. Dziedzictwo może dawać miejsca pracy, pomagać wychodzić z ubóstwa i bezrobocia, dzięki niemu można realizować swoje pasje i twórczo spędzać czas, wreszcie może być ono sposobem inwestowania i magnesem dla prywatnych przedsiębiorców, ale też dźwignią rozwoju turystyki, przemysłów kreatywnych i ruchów slow life. Na poziomie lokalnym dziedzictwo kulturowe sprzyja utrzymywaniu spójności lokalnej społeczności, integrując mieszkańców. Mnogość podejść powoduje, że jest to najbardziej uniwersalne bogactwo niemal każdego obszaru rewitalizacji.94

Ze względu na rosnące oczekiwania społeczne i możliwość nowych źródeł rozwoju należy pamiętać, że „wysoka jakość życia na wsi”, to główny cel stawiany rewitalizacji. Kultura, tradycja i tożsamość lokalna to baza dla innowacyjnych i przedsiębiorczych rozwiązań na obszarach wiejskich. Również kapitał relacyjny, wykorzystywanie dotychczasowych sieci relacji i budowanie nowych, determinuje skuteczność i efektywność ponadlokalnej rewitalizacji. Warto w rozwoju lokalnym Gminy Żółkiewka zwrócić uwagę na komplementarność nowych funkcji rewitalizowanych obszarów wiejskich w stosunku do obszarów miast. Rewitalizacja typu brown field to instrument budowania sprawiedliwej relacji miasto wieś.95 Adaptacja obiektów zabytkowych do nowych funkcji społeczno- gospodarczych i realizacja projektów z udziałem przedsiębiorców i mieszkańców w odnowionych przestrzeniach bądź budynkach, to przedmiot projektów, które obejmuje rewitalizacja.

Gmina Żółkiewka posiada lokalny program rewitalizacji. Z kolei ponadlokalny plan rewitalizacji wymaga współpracy i koordynacji działań wielu podmiotów (większej ich liczby niż w „klasycznej rewitalizacji”). Zintegrowane i zrównoważone projekty rewitalizacji, mają większą szansę na pozyskanie finansowania w perspektywie 2021-207 (2030), dlatego identyfikuje się potrzebę tworzenia specjalnych, komplementarnych instrumentów (informacyjnych, promocyjnych, finansowych), dedykowanych rozwojowi międzygminnych partnerstw w rewitalizacji. Ponadlokalna perspektywa rewitalizacji daje szersze możliwości aktywizacji obszarów kryzysowych, co może być traktowane jako wyraz ich prężności. Rewitalizacja to wieloaspektowy, kompleksowy proces społeczno-gospodarczej aktywizacji, połączonej z pozytywnymi przeobrażeniami przestrzennymi, przyczyniający się do rozwoju lokalnego (w skali miasta lub wsi), który wymaga współpracy wielu podmiotów i zaangażowania znaczących nakładów finansowych.96

10.2. OŚRODKI KULTURY, IMPREZY KULTURALNE.

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za rozwój kultury ma terenie gminy jest Ośrodek Kultury Samorządowej w Żółkiewce, w swojej strukturze prowadzi działalność wg podziału:  Ośrodek Kultury

94 http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/rewitalizacja/aktualnosci/rola-dziedzictwa-kulturowego-w- rewitalizacji-poradnik/ 95 Rewitalizacja miast i odnowa wsi jako narzędzia rozwoju lokalnego. Konferencja naukowa: Miasto Wieś. Relacje zrównoważonego rozwoju Olsztyn, 9 października 2019 r. 96 jw.

69 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Biblioteka Publiczna w Żółkiewce oraz Filia Biblioteki w Chłaniowie.

Ośrodek Kultury Samorządowej w Żółkiewce jest członkiem Lokalnej Grupy Działania Krasnystaw Plus. Zgodnie ze statutem instytucji celem działania OKS jest realizacja zadań w dziedzinie wychowania, edukacji i upowszechniania kultury. Podstawowym celem działania Biblioteki Publicznej jest rozwijanie i zaspokajanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych mieszkańców gminy oraz upowszechniania wiedzy i nauki. Działalność placówki rozwija się w trzech kierunkach:  pracy oświatowej,  pracy artystycznej,  organizacji imprez rozrywkowych. Program imprez jest różnorodny i dostosowany do wszystkich grup wiekowych. Podczas tego typu imprez integrują się mieszkańcy gminy i okolic. Największą popularnością i dużą frekwencją cieszą się imprezy plenerowe na placu przy zalewie, takie jak: Festyn na powitanie Lata, Piknik Wawrzyńca, Dożynki Gminne. Przy Ośrodku Kultury prowadzony jest Kabaret Pod Siwym Włosem, kapela ludowa i Kapela Wujka Romana, dziecięcy zespół tańca ludowego, kółko teatralne oraz zajęcia z nauki gry na instrumentach. W budynku OKS swoją siedzibę ma także Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki. OKS współpracuje ze wszystkimi szkołami na terenie gminy, organizacjami pozarządowymi, parafiami, kombatantami, kołami gospodyń wiejskich oraz od kilku lat z Fundacją Borówek 27. W ostatnich latach praca Ośrodka Kultury skupia się na pracy z dziećmi, organizując im zajęcia pozaszkolne. Pracownicy dbają także o podtrzymywanie tradycji sztuki ludowej i organizują takie zajęcia jak: wykonywanie pisanek i palm metoda tradycyjną, ozdób choinkowych ze słomy, kwiatów z bibuły itp. Wspólnie z pracownikami biblioteki organizowany jest wolny czas dzieciom podczas wypoczynku zimowego i wakacji. Pracownicy Biblioteki Gminnej organizują pasowanie na czytelnika, Światowy Dzień Pluszowego Misia, biorą udział w akcji „Cała Polska czyta dzieciom” zapraszając dzieci z edukacji przedszkolnej na głośne czytanie. W programie „Tydzień Bibliotek” proponują uczniom spotkania autorskie z autorami książek dla dzieci. Od 2007 roku OKS jest organizatorem eliminacji rejonowych do Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym. OKS organizuje wystawy malarstwa, rękodzieła i wystawy fotograficzne. OKS od 2008 r. wydaje czasopismo społeczno-kulturalne pt. Panorama Żółkiewska, w którym umieszcza informacje o inwestycjach gminnych zakończonych w danym roku i udziale w projektach unijnych, działaniach szkół, organizacji pozarządowych, publikuje artykuły dotyczące rocznic historycznych kraju, regionu i gminy. Ośrodek Kultury Samorządowej w Żółkiewce od 11 grudnia 2019 r. na czas remontu swoją działalność prowadzi w budynku po szkole gimnazjalnej na ul. Hetmana Żółkiewskiego 12b.

10.3. BIBLIOTEKI

Biblioteka w Żółkiewce jest połączona z Ośrodkiem Kultury i działa w strukturze Ośrodek Kultury Samorządowej – Biblioteka Publiczna w Żółkiewce od dnia 18.05.1991 r. Stan księgozbioru w bibliotekach ogółem wynosi: 16 066 egzemplarzy. W 2019 roku przybyło łącznie 599 książek.

70 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Zakupiono ogółem 512 książek w tym ze środków organizatora – 375, ze środków MKiDN – 137. Pozostałe 87 to dary. W wyniku selekcji przeprowadzonej w bibliotece w Żółkiewce ubyło 466 egzemplarzy. Wypożyczenia ogółem: Żółkiewka – 10277 tj. o 3172 więcej niż w poprzednim roku. Filia Chłaniów – 1085 tj. o 225 mniej. Razem – 11362 tj. o 2947 więcej niż w 2018 roku. Wypożyczenia książek: Żółkiewka – 10080 tj. o 3127 więcej niż w poprzednim roku. Filia Chłaniów – 1085 tj. o 225 mniej. Razem – 11165 tj. o 2902 więcej niż w 2018 roku. W 2019 roku zarejestrowano ogółem 492 czytelników. W bibliotece w Żółkiewce – 363, tj. o 20 czytelników mniej niż w poprzednim roku natomiast w filii – 129, tj. o 42 mniej. W porównaniu z rokiem 2018 w filii nastąpił spadek czytelnictwa. W bibliotece w Żółkiewce znacznie wzrosła liczba wypożyczeń, natomiast czytelników zarejestrowanych jest mniej. Od początku 2019 r. biblioteka w Żółkiewce wprowadziła elektroniczną obsługę czytelników w systemie MAK+, który wymaga przy rejestracji numeru pesel. Niestety, niektórzy potencjalni czytelnicy podchodzą z dystansem do udostępniania takich danych. Wśród czytelników zarejestrowanych w bibliotece w Żółkiewce najliczniejszą grupę stanowią dorośli, w tym pracujący – 119, pozostali – 136 to osoby niezatrudnione, emeryci i dzieci do lat 5. Są to przeważnie czytelnicy systematyczni. Wśród osób uczących się najmniej młodzieży w wieku 16 – 20 lat korzysta z biblioteki. Mniej też jest studentów w porównaniu z latami wcześniejszymi. Młodzież dużo korzysta z e – booków i zasobów internetowych, jako źródła wiedzy. Coraz mniejsze jest wykorzystanie księgozbioru podręcznego i literatury popularno-naukowej. Biblioteka uczestniczy w akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, bierze udział w projekcie „Mała książka – wielki człowiek”. W 2019 roku kontynuowano lokalny cykl zajęć socjoterapeutycznych dla grupy 9-latków pod hasłem „Świat emocji”. Biblioteka w Żółkiewce jest otwarta w dni powszednie i w soboty. W niedzielę jest nieczynna. Filia Biblioteki jest nieczynna w weekendy. Wśród czytelników jest 5 osób niepełnosprawnych i liczna grupa seniorów. W miarę potrzeby książki są dostarczane do domu przez bibliotekarza lub członka rodziny.

10.4. SPORT Działania samorządu powinny koncentrować się wokół rozwoju oraz upowszechniania na terenie gminy różnych form kultury fizycznej i rekreacji. Analogicznie do pożądanych przedsięwzięć związanych z kulturą, należy tworzyć dla miejscowej młodzieży możliwość aktywnego spędzenia wolnego czasu, zrzeszania się w klubach i sekcjach sportowych. Sport na terenie Gminy Żółkiewka odgrywa ważną rolę. Funkcjonujący klub sportowy „Hetman Żółkiewka” upowszechnia kulturę fizyczną, przyczyniając się do rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży oraz podnoszenia jakości sportu. Młodzież klubu bierze czynny udział w rozgrywkach piłki nożnej. Gmina posiada halę sportową z pełni wyposażoną siłownią i ogólnodostępne boisko z bieżnią i skocznią o nawierzchni sztucznej. Do tego stadion z trybunami, na którym rozgrywają mecze piłkarze Gminnego Klubu Sportowego Hetman Żółkiewka.

71 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

11. GOSPODARKA, PRODUKCJA ROLNA I TRANSPORT

11.1. GOSPODARKA

 Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON wynosi: 278, wszystkich prowadzących działalność: 412 podmiotów.  Główni pracodawcy – stan na rok 2019: rolnictwo – 6, przemysł – 19, 44 pozostali.  Przemysł przetwórstwa rolno-spożywczego: brak  Przemysł opakowań – produkcja ram i antyram.  Przemysł czasu wolnego – hala sportowa, zajęcia Zumby, zajęcia aerobiku piłka nożna, siatkówka.  Wytwarzanie energii elektrycznej – farma wiatrowa: dwa wiatraki o mocy 0,8 MW  Usługi budowlane – podmioty zajmujące się robotami budowlanymi: jednoosobowe działalności gospodarcze  Pozostałe usługi – zakłady fryzjerskie, salony kosmetyczne, usługi krawieckie itp.  Usługi informatyczne – brak  Usługi dla seniorów – Dzienny Dom Senior + dla 30 osób

Poza rolnictwem, na terenie Gminy rozwinął się drobny przemysł spożywczy: masarnia oraz skład materiałów budowlanych. Oprócz tego funkcjonują małe zakłady usługowe różnych branży, prywatne podmioty gospodarcze zajmujące się handlem: sklepy spożywcze, sklepy z częściami do maszyn rolniczych, sprzedaż materiałów budowlanych. W sezonie funkcjonuje zakład trudniący się skupem i przetwarzaniem ziół, jak również kilka podmiotów zajmujących się skupem owoców. Brak jest zupełnie usług z zakresu turystyki i hotelarstwa.

Wytwarzanie żywności w czystym, nieskażonym środowisku może być przyszłością rolnictwa na terenie Gminy Żółkiewka i szansą rozwoju lokalnego w latach 2021-2030. Jakość i bezpieczeństwo żywności oraz metody, którymi jest wytwarzana, to jeden z ważniejszych kierunków rozwoju rolnictwa i przemysłu spożywczego w Unii Europejskiej. Wspierając rolnictwo ekologiczne, UE realizuje trzy zasadnicze cele: poprawę stanu środowiska naturalnego, zmniejszenie nadprodukcji żywności i poprawę jakości żywności. Produkcja ekologiczna w Polsce zaczęła się rozwijać w widoczny sposób po roku 2000, gdy wprowadzono dopłatę do tej produkcji. Kolejny impuls rozwoju to wejście do Unii Europejskiej – liczba gospodarstw ekologicznych podwaja się corocznie od 2003 roku, powierzchnia upraw ekologicznych wzrosła do 167 tysięcy hektarów w końcu 2005 roku. Najwięcej gospodarstw ekologicznych znajduje się na południowym wschodzie Polski – w województwie małopolskim jest ich 1177, w podkarpackim 885, a ponad 750 gospodarstw ekologicznych jest w województwach: świętokrzyskim, lubelskim i mazowieckim. Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych związany jest zarówno z dotacjami, jak i rosnącym zainteresowaniem handlowców.97

Obecny trend demograficzny wywiera i będzie wywierał istotny wpływ na rozwój gospodarki w wielu jej obszarach. W tradycyjnym ujęciu starzenie się społeczeństwa związane jest przede wszystkim z działaniem sektora ochrony zdrowia. Starzenie się społeczeństwa powoduje rozwój i dostosowywanie się także innych sektorów gospodarki jak np. edukacja, infrastruktura czy

97 http://ecoportal.com.pl/ekologia-szansa-dla-wsi/

72 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

usługi socjalne. W ujęciu globalnym, „srebrna gospodarka” powinna być uznawana za jeden z ważnych czynników stabilizujących oraz stymulujących wzrost gospodarczy. „Srebrna Gospodarka” wywodzi się od pojęcia angielskiego „Silver economy”. Jest to sektor gospodarki ukierunkowany na osoby starsze. Srebrna Gospodarka jest nazywana również gospodarką senioralną, obejmuje wszelkie działania ekonomiczne i społeczne odpowiadające na potrzeby starzejącego się społeczeństwa; jest to system usług i wytwarzania dóbr ukierunkowany na wykorzystanie potencjału nabywczego osób starszych. Jest to także postrzeganie seniora jako świadomego i wymagającego konsumenta. Srebrny sektor gospodarki zaspokaja potrzeby konsumpcyjne, bytowe i zdrowotne. Najsilniejsza część tego sektora dotyczy opieki medycznej i pielęgnacyjnej w systemach rozproszonych i stacjonarnych. Turystyka jest jednym z obszarów gospodarki, których rozwój mogą bardzo skutecznie napędzać starsi konsumenci, obejmuje także rozwój usług szkoleniowych, edukacji, Uniwersytetów Trzeciego Wieku oraz prowadzenie biznesu przez ludzi starszych.98

Współcześnie najważniejszym kierunkiem rozwoju obszarów wiejskich jest wzrost ich gospodarczej różnorodności tj. wielofunkcyjny rozwój Gminy Żółkiewka. Zachodzić to może przede wszystkim poprzez wzbogacanie struktury funkcjonalnej, tj. rozwijanie nowych funkcji społeczno- gospodarczych. Od początku lat 90. w wyniku między innymi przemian ekonomicznych, które objęły Polskę, rolnictwo stało się coraz mniej dochodową formą działalności gospodarczej. Oczywiste stało się zagospodarowanie istniejących nadwyżek siły roboczej na wsi, co może przyczynić się do aktywizacji gospodarczej obszarów wiejskich. Warunkiem rozwoju obszarów wiejskich jest konieczność zróżnicowania ich struktury gospodarczej poprzez rozwój wszelkich form przedsiębiorczości prowadzących do tworzenia nowych miejsc pracy, a więc i rozszerzenia źródeł dochodów ludności. Współcześnie wielofunkcyjność obszarów wiejskich jest głównym postulatem w planach zagospodarowania przestrzennego, strategiach rozwoju, studiach i prognozach rozwojowych dotyczących wsi. Spośród różnorodnych pozarolniczych funkcji gospodarczych na terenach wiejskich w Polsce rozwija się przede wszystkim: turystyka, usługi, handel, leśnictwo, drobna wytwórczość i mieszkalnictwo. Dodatkowych źródeł dochodów wymaga obecnie wiele wiejskich gospodarstw domowych ze wszystkich części kraju.99

Na potencjał rozwojowy obszarów wiejskich według Borkowskiego składają się następujące możliwości:

 absorbowanie nadwyżek siły roboczej z rolnictwa, bez konieczności zmiany zamieszkania, do zajęć pozarolniczych lub związanych z obsługą rolnictwa,

 kreowanie atrakcyjnego środowiska stanowiącego zaplecze dla ludności rolniczej: kształtowanie krajobrazu, zaopatrzenie w artykuły konsumpcyjne itp.,

 przyjęcie z miast ludności posiadającej własne źródła dochodu i poszukującej warunków do tzw. zdrowego stylu życia, tj. wolne zawody, emeryci i renciści, dojeżdżający do pracy w miastach, zawody wykorzystujące nowe techniki itp.;

98 http://www.region.zgora.pl/strony/23,projekt_8222_silver_smes_8221.html 99 Ewa Pałka, Kierunki Rozwoju Pozarolniczej Działalności na Obszarach Wiejskich w Polsce, INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS, Nr 1/2010, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddział w Krakowie, s. 163–174, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi.

73 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 przyjęcie ludności z miast poszukującej miejsca dla nowych przedsięwzięć: ze względu na surowce z rolnictwa, atrakcyjne otoczenie, tańszą siłę roboczą, niższe podatki, więzi rodzinne, sentymenty itp.;

 ukształtowanie nowych walorów turystycznych: zagospodarowanie turystyczne terenu, ośrodki rekreacji, kwatery i pola biwakowe, usługi turystyczne itp.100

Osoby stanowiące nadmiar siły roboczej w rolnictwie powinny uzyskać wsparcie, aby mogły przemieszczać się lub przekwalifikować do zajęć pozarolniczych na obszarach wiejskich. Nie należy także hamować przepływu siły roboczej do miast. W każdym przypadku może to stwarzać nowe możliwości rozwojowe gospodarstw rolnych.101

„Uprzemysłowienie wsi” to przede wszystkim lokowanie na jej terenie małych filii zakładów przemysłowych i warsztatów rzemieślniczych. Mając na uwadze malejące znaczenie przemysłu w tworzeniu miejsc pracy i dochodów oraz niski poziom wyposażenia technicznego wsi i kwalifikacji ludności, trudno oczekiwać, że przemysł będzie funkcją aktywizującą obszary problemowe. Pewne szanse pod tym względem mają obszary rezerw produkcyjnych, na których może rozwijać się drobny przemysł związany z przetwórstwem produktów rolnych. Pojawienie się tego typu przedsiębiorstw zaowocuje wyzwoleniem rezerw produkcyjnych tkwiących na tych obszarach. Niezbędna przy tym jest pomoc władz lokalnych promujących i wspierających rozwój przedsiębiorczości.102

11.2. PRODUKCJA ROLNA

Żółkiewka jest gminą typowo rolniczą. Większość mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Rozwojowi produkcji rolnej sprzyja korzystny klimat (o wysokim nasłonecznieniu i wystarczającej ilości opadów) oraz dobre gleby.

Klasy gleb gruntów ornych

KLASA %

I 0,01 II 2,10 Ilia 31,83 Rab 39,69 IVa 20,62 IVb 4,55 V 1,20

100 Ewa Pałka, Kierunki Rozwoju Pozarolniczej Działalności na Obszarach Wiejskich w Polsce, Infrastruktura I Ekologia Terenów Wiejskich Infrastructure And Ecology Of Rural Areas, Nr 1/2010, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, s. 163–174, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi. 101 Jw. 102 Jw.

74 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Dominują gleby 3 i 4 klasy, które sprzyjają uprawie zbóż (zboża zajmują 67,0 % pow. gruntów ornych) i roślin przemysłowych (14,0% pow.). W strukturze upraw przeważają: pszenica, jęczmień, mieszanki zbóż, ziemniaki, buraki cukrowe, owies, warzywa i rośliny pastewne.

Struktura upraw

POWIERZCHNIA POWIERZCHNIA NAZWA UPRAWY W HA (% gruntów ornych)

Uprawa zbóż

Pszenica 4700 ha 36,22 %

Jęczmień 980 ha 7,59 %

Mieszanki zbożowe 1070 ha 8,24 %

Owies 60 ha 0,46 %

Pszenżyto 450 ha 3,46 %

Żyto 15 ha 0,11 %

Zboża razem 7275 ha 56,08 %

Inne uprawy

Buraki cukrowe 550 ha 4,23 %

Ziemniaki 145 ha 1,11 %

Rzepak 670 ha 5,16 %

Groch/peluszka/bobik 320 ha 2,50 %

Kukurydza na ziarno 195 ha 1,50 %

Kukurydza na 520 ha 4,00 % kiszonkę

Motylkowe pastewne 300 ha 2,31 %

Len 10 ha 0,07 %

Warzywa gruntowe 110 ha 0,84 %

Sady 61 ha 0,47 %

Krzewy i plantacje 60 ha 0,46 % jagodowe

75 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Chmiel 10 ha 0,07 %

Zioła, trawy nasienne 50 ha 0,38 %

Trawy polowe 310 ha 2,40 %

Pozostałe uprawy 2389 ha 18,42 %

RAZEM 12 975,00 ha 100,00 %

Przeciętna wielkość indywidualnego gospodarstwa rolnego, którego użytkownik zamieszkuje na terenie gminy - wynosi: ok. 7 ha. Łączna powierzchnia gospodarstw rolnych wynosi 11 103 ha, w tym 10 442 ha zajmują użytki rolne. Ilość indywidualnych gospodarstw rolnych wynosi: 1600, w tym sadów: 12.

Na terenie gminy 70% gospodarstw rolnych to gospodarstwa o powierzchni do 5 ha. Zajmują one ok. 7772 ha powierzchni gminy. Gospodarstw powyżej 15 ha jest ok. 25%, zajmują one ok. 3330 ha obszaru gminy.

Produkcja zwierzęca – hodowla bydła mlecznego oraz bydła mięsnego – to obok produkcji roślinnej drugi obszar aktywności rolniczej w gminie. Rynki zbytu produkcji rolniczej to np. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krasnymstawie, która jest zabezpieczeniem dla produkcji mleka. Niestety nie ma w okolicy zakładów mięsnych, które mogłyby mieć wpływ na produkcję mięsa.

Wyposażenie gospodarstw w ciągniki, maszyny i urządzenia rolnicze: w gminie zarejestrowano ok. 300 kombajnów zbożowych, 10 kombajnów ziemniaczanych i ok. 50 buraczanych, 3 kombajny do zbioru chmielu.

Na terenie gminy działalność doradczą w zakresie rozwoju obszarów wiejskich prowadzi Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Krasnymstawie. Zadaniami doradczymi i upowszechnieniowymi zajmują się: specjalista ds. rozwoju obszarów wiejskich, specjalista ds. ekologii i ochrony środowiska. Najbliższe biuro znajduje się w: Krasnymstawie. Problemy bardziej szczegółowe rozwiązują specjaliści branżowi pracujący w głównej siedzibie ośrodka: ul. Sobieskiego 2 w Krasnymstawie. Od kilku lat tematyka podejmowanych programów na terenie gminy koncentruje się na takich zagadnieniach jak:

 produkcja roślinna  produkcja zwierzęca  ekologia i ochrona środowiska

Brakuje informacji z zakresu:

 ekonomiki prowadzenia gospodarstw rolnych,  bezpieczeństwa pracy

76 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

11.3. TRANSPORT

1. Z gminami powiatu krasnostawskiego – bus, autobus. 2. Z Lublinem – bus, ok. 60 min. 3. Z Chełmem – brak bezpośredniego połączenia. 4. Z Zamościem – bus, ok. 50 min. 5. Z Rzeszowem – brak bezpośredniego połączenia. 6. Z Warszawą – brak bezpośredniego połączenia.

12. STOWARZYSZENIA I INNE AKTYWNOŚCI NA TERENIE GMINY

Lokalna Grupa Działania „KRASNYSTAW PLUS”

Gmina Żółkiewka jest członkiem Lokalnej Grupy Działania „KRASNYSTAW PLUS” z siedzibą w Krasnymstawie, która powstała w roku 2008 w wyniku budowania partnerstwa publiczno-prywatnego. Partnerami i członkami Lokalnej Grupy Działania są podmioty sektora publicznego, gospodarczego i społecznego. Celem Stowarzyszenia jest działanie na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich, w szczególności realizowanie Lokalnej Strategii Rozwoju dla obszaru gmin powiatu krasnostawskiego. Stowarzyszenie działając na rzecz obszarów wiejskich, uwzględnia potrzeby związane z ochroną oraz promocją środowiska naturalnego, krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych, odpowiada na potrzeby związane z rozwojem turystyki oraz popularyzuje i rozwija produkcję produktów regionalnych. Lokalna Strategia Rozwoju ma na celu aktywizację obszarów wiejskich powiatu krasnostawskiego i uruchomienie potencjału ludzkiego do wspólnego przeprowadzenia zmian prorozwojowych w niej zaproponowanych. Misja i wizja strategii odnosi się do poprawy jakości życia, poprzez rozwój turystyki, przedsiębiorczości pozarolniczej, zapewniając poczucie więzi społecznych i wysoki standard życia w zgodzie z ideą zrównoważonego rozwoju. Dzięki członkostwu w strukturach Stowarzyszenia Gmina Żółkiewka miała możliwość pozyskania środków finansowych na realizację wielu przedsięwzięć zarówno nieinwestycyjnych, jak i inwestycyjnych.

Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki. Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki powstało 1.03.2003 roku. Siedzibą RTPŻ jest Ośrodek Kultury Samorządowej w Żółkiewce, z którym bardzo dobrze układa się współpraca. Jego założycielami była aktywna grupa miłośników i pasjonatów kochających swoją miejscowość. Wśród podstawowych zadań statutowych postanowiono odszukać najistotniejsze fakty i dokumenty źródłowe z historii Żółkiewki od czasów najdawniejszych do współczesności, promować osiągnięcia i walory miejscowości oraz zasłużonych dla niej osób godnych do stawiania za wzór młodzieży. Udało się zgromadzić i ocalić od zapomnienia wiele ciekawych, starych fotografii i dokumentów źródłowych odsłaniających z mroków historii przeszłości naszej „małej ojczyzny” i jej mieszkańców. Wyjaśniono historyczną hipotezę nazwy, zasługi rodu Żółkiewskich i innych właścicieli Żółkiewki. Udokumentowano powiązania historyczne Żółkiewki z Żółkwią koło Lwowa. Owocem żmudnych poszukiwań w archiwach i dociekań było wydanie dwuczęściowej monografii w 2005 r. pt. „Dzieje Żółkiewki i okolic”. W 2009 r. została wydana publikacja-album, pt. „Mała i duża Żółkiew” ze środków

77 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Programu Integracji Społecznej a w 2011 r. ukazała się kolejna książka wydana przez RTPŻ dzięki pozyskanym środkom PROW 2007-2013 w ramach Małych Projektów pt. „Żółkiewscy w ziemi chełmskiej”. W publikacji tej zostały umieszczone dotychczasowe wykłady historyczne, które odbyły się z inicjatywy Towarzystwa. W maju 2013 r. Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki oddało w ręce Czytelników kolejną książkę „Historia Żółkwi – współczesnej Żółkiewki w powiecie krasnostawskim”. Opracowanie to w sposób naukowy dokumentuje zapomnianą historię gałęzi Żółkiewskich w powiecie krasnostawskim i powiązania z rodem Sobieskich. Przedstawia również historię Żółkiewki w rękach innych właścicieli oraz jej losy do końca PRL. RTPŻ nawiązało współpracę z sąsiednimi towarzystwami regionalnymi oraz władzami oświatowymi, kulturalnymi oraz administracyjnymi Żółkwi koło Lwowa na Ukrainie np. z Towarzystwem Przyjaciół Ziemi Lwowskiej Oddział w Żółkwi. Zorganizowano wiele wspólnych przedsięwzięć, np. wymiana młodzieży między zaprzyjaźnionymi szkołami Żółkwi i Żółkiewki, I Jarmark Żółkiewski, wymiana zespołów artystycznych, konferencje i spotkania tematyczne, udział w uroczystościach państwowych, wycieczki do Lwowa i inne. W 2015 r. RTPŻ podjęło uchwałę o powołaniu komitetu budowy pomnika hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Żółkiewce, aby w 2020 r. w 400-setną rocznicę śmierci hetmana dokonać odsłonięcia pomnika w gnieździe rodowym, czyli w Żółkiewce. Towarzystwo jest autorem kolejnych inicjatyw w gminie, zorganizowało np. konkursy historyczne dla młodzieży i dorosłych, rajd rowerowy śladami hetmana dla dzieci wraz z ogniskiem, wykłady historyczne, wydało publikację-broszurkę, pt. „Hetman Stanisław Żółkiewski. Zapomniany bohater”.

Fundacja Borówek 27 Fundacja Borówek 27 istnieje od października 2014 roku. Zajmuje się propagowaniem polskiej kultury w kraju i za granicą. Głównym obszarem działań jest kultura tradycyjna i ludowa. Fundacja organizuje także wydarzenia artystyczne i edukacyjne. Członkowie Fundacji od kilku lat prowadzą badania nad muzyką regionu środkowo-wschodniej Lubelszczyzny a skupiają się przede wszystkim na zachodniej części powiatu krasnostawskiego. W 2018 roku własnymi środkami Fundacji Borówek 27, został wydany „Śpiewnik Taboru Lubelskiego”, w którym zaprezentowane są opracowane pieśni oraz melodie instrumentalne, zebrane w okolicach Żółkiewki. Fundacja Borówek 27 prowadzi w różnych okresach w ciągu roku warsztaty śpiewacze, taneczne, gry na instrumentach, warsztaty teatralne. Członkowie fundacji w ramach swojej działalności organizują także różnego rodzaju wydarzenia artystyczne (inscenizacje teatralne, potańcówki, festiwale) oraz propagują tradycję i muzykę z regionu środkowo-wschodniej Lubelszczyzny w całym kraju oraz poza jego granicami. Fundacja od 2015 r. co roku na terenie Gminy Żółkiewka organizuje Festiwal Muzyki Tradycyjnej „Tabor Lubelski w Żółkiewce”, na którym gości wielu artystów z Polski oraz z zagranicy. Koła Gospodyń Wiejskich na terenie gminy Żółkiewka: 1. KGW Chłaniów 2. KGW Wierzchowina 3. KGW Koszarsko 4. KGW Rożki-Kolonia 5. KGW Dąbie 6. KGW Poperczyn 7. KGW Makowiska 8. KGW Olchowiec

78 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

9. KGW Olchowiec-Kolonia 10. KGW Huta 11. KGW Żółkiewka

W Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa zarejestrowały się trzy koła; Chłaniów, Poperczyn i Rożki-Kolonia. Koła uczestniczą w różnych uroczystościach gminnych, powiatowych i przedsięwzięciach wojewódzkich np. Dożynki Gminne, Dożynki Powiatowe, Dożynki Wojewódzkie (w 2019 r. w Radawcu było KGW z Koszarska wraz z wieńcem dożynkowym wchodząc w skład delegacji powiatowej), Konkurs wojewódzki – Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów, Powiatowy Festiwal Pączka i Faworka w Siennicy Nadolnej organizowany przez LGD Krasnystaw Plus, Smaki Jesieni w Poperczynie, Święto Jesieni w Kazimierzu, Turniej Gmin powiatu krasnostawskiego, Wojewódzki Konkurs na najlepszą szarlotkę. Koła biorą udział w szkoleniach i warsztatach organizowanych przez Ośrodek Kultury Samorządowej w Żółkiewce i Stowarzyszenie LGD Krasnystaw Plus oraz Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Krasnymstawie np. warsztaty robienia stroików świątecznych, kursy gotowania, szkolenia florystyczne i inne.

Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Olchowieckiej Najważniejszym celem Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Olchowieckiej jest integracja lokalnej społeczności poprzez aktywność kulturalną, rekreacyjną i towarzyską. Stowarzyszenie aktywizuje mieszkańców poprzez organizację wspólnych spotkań opłatkowych, noworocznych i innych. Stowarzyszenie może się pochwalić organizacją cyklicznej już imprezy międzygminnej organizowanej z partnerami pn. „Smaki Jesieni“. Stowarzyszenie bardzo chętnie uczestniczy w imprezach wyjazdowych, promując gminę specjałami kuchni regionalnej (np. Święto Jesieni w Kazimierzu, dożynki gminne, dożynki powiatowe, konkurs wojewódzki „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Regionów”).

Scena przenośna Scena przenośna i zadaszenie sceny, którą gmina posiada wraz z lekką infrastrukturą (duży namiot dla publiczności, toalety przenośne, ławeczki, namioty-garderoby) pozwalają na swobodne wykorzystanie podczas imprez plenerowych na placu przy zalewie w Żółkiewce. Zespoły artystyczne takie jak; kapele ludowe, kapele podwórkowe, chóry, zespoły śpiewacze, grupy teatralne, zespoły taneczne, zespoły wokalno-instrumentalne występują na tej scenie od 2010 roku podczas festynów letnich organizowanych zgodnie z Kalendarzem Imprez Kulturalnych na dany rok Ośrodka Kultury Samorządowej w Żółkiewce. Dzięki szerokiej i bogatej ofercie kulturalnej m.in. festyny przy zalewie, na których całe rodziny mogą w sposób atrakcyjny spędzić dzień. W ciągu każdego lata odbywa się kilka dużych imprez, m.in. Dzień Dziecka z powiatowym konkursem piosenki i tańca, Dni Żółkiewki, Piknik Wawrzyńca oraz Dożynki Gminno-Parafialne. Podczas festynów można było obejrzeć i posłuchać takie zespoły jak: Zespół Pieśni i Tańca Ludowego „Jawor”, Zespół Pieśni i Tańca Politechniki Lubelskiej, „Hetmańscy Sarmaci”, „Babska Biesiada”, „Gdzie diabeł nie może” z Zamościa czy Śląska Biesiada – Jędrowski Show.

79 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Udział w życiu społecznym Aktywny udział mieszkańców w decydowaniu o sprawach publicznych oraz czynny udział w kierowaniu rozwojem lokalnym wyrażający się w uczestnictwie w wyborach samorządowych można ocenić jako wymagający podjęcia działań w celu poprawy społecznego zaangażowania. Wzrost aktywizacji i partycypacji obywatelskiej mieszkańców i ich organizacji, jako istotnego czynnika podnoszenia jakości i skuteczności działań w rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych, jest elementem niezwykle ważnym z punktu widzenia lokalnego rozwoju.

13. TURYSTYKA.

Atrakcją turystyczną Gminy Żółkiewka niewątpliwie są m.in. obiekty sakralne, niektóre wpisane do rejestru zabytków. Do najistotniejszych należą: zespół kościoła parafialnego pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Chłaniowie, zespół kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Żółkiewce. Ważnym wyznacznikiem kulturowym są pozostałości zespołów dworsko-parkowych z fragmentami zieleni zabytkowej, m.in. zespoły dworsko-parkowe w Dąbiu, Olchowcu, Średniej Wsi, Zaburzu. Na terenie gminy ponadto znajduje się około stu krzyży i kapliczek. Jedne wystawiane były dla upamiętnienia ważnych wydarzeń dla danej miejscowości, inne dla zażegnania panujących epidemii.

Obszar Gminy jest objęty badaniami archeologicznymi. Najstarszym śladem pobytu człowieka są ślady kultury pucharów lejkowatych – sołectwo Żółkiewka. Gmina należy do zasobnych w wartości zabytkowe, do najcenniejszych zabytków kultury znajdujących się na jej obszarze należą: zespół kościoła parafialnego pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Chłaniowie, zespół kościoła parafialnego pw. św. Wawrzyńca w Żółkiewce, a także zabytkowe cmentarze w Chłaniowie i Żółkiewce. Walory kulturowe pozwalają na wykorzystanie obiektów zarówno w celach kulturalnych, społecznych (budowa tożsamości, miejsca spotkań), jak i wykorzystanie tych walorów do budowy lokalnej turystyki.

Atrakcją dla miłośników wędkowania jest zbiornik retencyjny na rzece Żółkiewka w miejscowości Żółkiew-Kolonia o pow. ponad 14 ha. Zbiornik obfituje, m.in. w: karpie, amury, szczupaki, sandacze, liny, okonie, jesiotry, węgorze, karasie. Przy zalewie jest wyznaczone miejsce rekreacji, gdzie można w większym gronie spędzić. Gmina posiada wiele walorów krajoznawczo- turystycznych takich jak: urozmaicona rzeźba terenu, liczne kompleksy leśne, nieskażone środowisko naturalne. Obszar Gminy to ekologicznie czysty teren z urozmaiconą rzeźbą terenu, z występującymi kompleksami leśnymi o zróżnicowanej przyrodzie. Występują tu pomniki przyrody oraz parki i skupienia zieleni w sołectwach: Dąbie, Olchowiec, Średnia Wieś, Wola Żółkiewska, Zaburze, Żółkiew- Kolonia.

14. PARAFIE, KOŚCIOŁY, ZWIĄZKI WYZNANIOWE.

 Parafia rzymsko-katolicka pw. św. Wawrzyńca w Żółkiewce.  Parafia rzymsko-katolicka pw. św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Chłaniowie.

80 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Parafia rzymsko-katolicka pw. św. Maksymiliana Kolbe w Olchowcu.  Parafia polsko-katolicka pw. św. Jakuba Apostoła w Żółkiewce.  związek wyznaniowy Świadków Jehowy.

15. PLAN INWESTYCJI GMINY w latach 2020-2027 – które są już uwzględnione w posiadanej przez gminę dokumentacji.

 Strefa społeczna:

1. „Zmierzam do celu” – szkolenia i aktywizacja osób bezrobotnych z terenu objętego rewitalizacją – RPO WL dofinansowanie w kwocie 183 825, 44 zł.

2. Realizacja lokalnego programu rewitalizacji w gminie Żółkiewka – modernizacja budynku OKS w Żółkiewce w celu nadania funkcji społecznych, kulturalnych wraz z zagospodarowaniem terenu funkcjonalnie związanego z obiektem. Wartość inwestycji: prace budowlane – 4 298 850,00 zł, wyposażenie – 346 860,00 zł RPO WL na lata 2019 - 2021

 Strefa gospodarcza:

1. Uporządkowanie i zagospodarowanie zdegradowanych przestrzeni publicznych przy zalewie Żółkiew – Kolonii w celu nadania funkcji turystycznej. Wartość inwestycji 1 951 676,74 zł RPO WL.

 Strefa przestrzenno-funkcjonalna:

1. Przebudowa budynku OSP na potrzeby rozwoju infrastruktury kulturalno-rekreacyjnej w miejscowości Olchowiec-Kolonia – wartość dofinansowania z PROW 39 266 zł, realizacja 2020

2. Przebudowa budynku OSP Dąbie na potrzeby rozwoju ogólnodostępnej infrastruktury kulturalno – rekreacyjnej na terenie gminy Żółkiewka. 76 431, 93 zł wartość inwestycji – PROW dofinansowanie 41 701,00 zł.

 Strefa ochrony środowiska:

1. Odnawialne źródła energii w gminie Żółkiewka – inwestycje proekologiczne RPO 2019- 2022 wartość inwestycji: 5 266 728,00 zł dofinansowanie - 4 111 450,00 zł.

16. POLITYKA FINANSOWA

Wybrane dane 2016 2017 2018 Powiat 2018 Dochody ogółem budżetu gminy na 2975 3243 4042 3895 1 mieszkańca Wydatki ogółem budżetu gminy na 2858 3652 3621 3991 1 mieszkańca Dane w tabeli ze źródła: https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/statystyczne-vademecum-samorzadowca/

81 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Struktura dochodów budżetu gminy według działów

2016 2017 2018 OGÓŁEM 100 100 100 Rolnictwo i łowiectwo 4,0 3,9 3,0 Transport i łączność 0,8 0,3 8,4 Gospodarka mieszkaniowa 1,2 0,8 0,8 Administracja publiczna 0,4 0,4 0,6 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 0,2 0,0 0,1 Różne rozliczenia 38,5 38,0 33,4 Oświata i wychowanie 1,1 1,0 0,9 Pomoc społeczna 28,2 2,1 1,6 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej - - - Edukacyjna opieka wychowawcza 0,5 0,4 0,3 Rodzina - 28,4 23,4 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 1,8 1,7 7,0 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego - - - Kultura fizyczna - - - Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych 22,8 23,0 20,0 jednostek nieposiadających osobowości prawnej Pozostałe 0,5 - 0,5 Dochody ogółem w 2018 22 mln zł Środki na finansowanie i współfinansowanie projektów UE 3 mln zł Dane w tabeli ze źródła: https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/statystyczne-vademecum-samorzadowca/

Struktura wydatków budżetu gminy według działów

2016 2017 2018 OGÓŁEM 100 100 100 Rolnictwo i łowiectwo 4,6 3,9 10,5 Transport i łączność 5,0 20,0 5,7 Gospodarka mieszkaniowa 0,8 0,6 0,8 Administracja publiczna 11,3 8,8, 10,4 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 1,1 0,9 1,8 Różne rozliczenia - - - Oświata i wychowanie 35,9 28,0 31,2 Pomoc społeczna 31,4 3,4 4,1 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej - - - Edukacyjna opieka wychowawcza 0,6 0,4 0,5 Rodzina - 25,5 26,4 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 3,8 3,1 3,5

82 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 2,7 3,0 2,4 Kultura fizyczna 0,6 0,4- 0,4 Działalność usługowa 0.0 0,2 0,1 Ochrona zdrowia 0,4 0,3 0,3 Pozostałe 1,8 1,5- 1,9 Wydatki ogółem w 2018 19,7 mln zł Dane w tabeli ze źródła: https://stat.gov.pl/statystyka-regionalna/statystyczne-vademecum-samorzadowca/

LITERATURA – DANE DO ROZDZIAŁU POCHODZĄ Z:

 Dane własne gminy Żółkiewka.

 Lokalny Program Rewitalizacji – 16.XI.2017 r. na lata 2017 – 2023.

 Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2015 – 2020.

 Program Gospodarki Niskoemisyjnej – 2015 – 2020.

 Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Żółkiewka na lata 2019 – 2022.

 Koncepcja Programowo-Przestrzenna budowy zbiornika wodnego w miejscowości Wola Żółkiewska.

 Program Ochrony Środowiska na lata 2018 – 2020 z perspektywą na lata 2021 – 2024.

 Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego.

 Dane GUS / Statystyczne Vademecum Samorządowca.

83 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

5.

Analiza SWOT wykonana podczas konsultacji publicznych (warsztatów i wywiadów) w dniu 3 marca 2020 r.

Pierwszy etap prac nad Strategią Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 (diagnoza strategiczna) prowadzi do zebrania wielu informacji na temat JST. Mają one różną wagę dla dalszego procesu budowania dokumentu strategicznego. Analiza SWOT to metoda, dzięki której możliwe jest uporządkowanie informacji zebranych w diagnozie i zastanowienie się, jak poszczególne zasoby wpływają na rozwój. Prowadząc analizę od wewnątrz na zewnątrz JST, poszukujemy odpowiedzi na pytania: Czy mocne strony pozwolą wykorzystać szanse?; Czy słabości uniemożliwią (zablokują) wykorzystanie szans?; Czy mocne strony pozwolą przezwyciężyć zagrożenia?; Czy słabe strony pogłębią zagrożenia?103 W ten sposób uzyskujemy pełny obraz czynników, które wpływają na rozwój. W odniesieniu do wszystkich elementów analizy SWOT (mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń) możliwe jest przeprowadzenie wartościowania, czyli wskazanie tych czynników, które mają największą siłę oddziaływania (istotny wpływ na rozwój), średnią siłę oddziaływania lub słabą siłę oddziaływania.

STREFA SPOŁECZNA

MOCNE STRONY Poziom pomocy socjalnej Miejsca dla seniorów (dzienny dom seniora) Bezpieczeństwo Poziom edukacji Działalność organizacji pozarządowych Bogata oferta OKS Dziedzictwo kulturowe, historia (Hetman St. Żółkiewka) Klub Sportowy „Hetman Żółkiewka” Wysoko wykwalifikowane kadry nauczycieli Mieszkańcy chętnie angażują się w sprawy gminy Zawody i konkursy organizowane dla młodzieży Troska o dbałość środowiska naturalnego Duża liczba sklepów wielkopowierzchniowych Komunikacja

103 Więcej na ten temat: W. Dziemianowicz, K. Szmigiel-Rawska, P. Nowicka, A. Dąbrowska, Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, MRR, Warszawa 2012, s. 104-120.

84 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SŁABE STRONY Oferta rynku pracy (brak atrakcyjnych miejsc pracy) Kierunki w szkołach średnich niedopasowane do potrzeb rynku pracy Poziom opieki zdrowotnej (NFZ) Brak specjalistów Demografia Brak miejsc spotkań dla młodzieży (klubów) Problemy społeczne (m.in. alkoholizm) Wyludnianie się gminy Kwalifikacje zawodowe mieszkańców (większość to rolnicy, brak specjalistów) Niewystarczające angażowanie się ludzi w sprawy dt. gminy Niska liczba urodzeń

SZANSE Zwiększenie zaangażowania mieszkańców Rozwój rynku pracy Stworzenie miejsca dla młodzieży (klubu, kawiarni) Nowe kierunki kształcenia w szkołach średnich Oferta dla seniorów (srebrna gospodarka) Pozyskiwanie sponsorów na rozwój kultury i sportu Dostęp do specjalistycznej oferty służby zdrowia Rozwój organizacji pozarządowych Pozyskanie wykwalifikowanych specjalistów (sport, turystyka, medycyna) Rewitalizacja Większe zaangażowanie Parafii w życie ludzi (współpraca) Ciekawe staże zagraniczne dla uczniów Sponsorzy, dodatkowe środki na edukację Modernizacje szkoły (lepsze warunki dla uczniów) Budowa atrakcji turystycznych (np. zalew) Rozwój oferty gastronomicznej

ZAGROŻENIA Coraz gorsze wskaźniki demograficzne, starzenie się społeczeństwa Emigracja (wyjazdy za dobrze płatną pracą) Pogłębiające się problemy NFZ Wyludnianie się gminy Odpływ wykształconych kadr do dużych miast Problemy społeczne (alkoholizm) Brak współpracy z innymi gminami (każdy pójdzie swoją drogą) Brak pieniędzy na konieczne działania

85 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

STREFA GOSPODARCZA

MOCNE STRONY Położenie przy głównych trasach (skrzyżowanie dróg wojewódzkich) Rolnictwo (rolnicy korzystają z systemu dopłat) Zakłady świadczące usługi (handlowe, budowlane, kosmetyczka) Tradycje, dziedzictwo kultury Innowacje (solary, wiatraki) Komunikacja (Lublin, Krasnystaw) Bliskość roztocza Przedsiębiorczość Producenci

SŁABE STRONY Brak inwestorów Peryferyjność (skomunikowanie transportowo-komunikacyjne) Mało firm oferujących dobrze płatną pracę Kondycja firm Brak współpracy międzynarodowej Brak atrakcji turystycznych Brak innowacji i technologii Wparcie przedsiębiorczości (organizacji biznesowych) Odległość od dużych miast Brak środków finansowych na rozwój Brak częstych połączeń Żółkiewka-Zamość-Biłgoraj Słaba jakość dróg Brak kina, teatru – rozrywki

SZANSE Budowa atrakcji turystycznych plus bazy noclegowo-gastronomicznej Pozyskania inwestora (nowi pracodawcy) Budowa zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego Budowa zbiornika rekreacyjnego Wykorzystanie walorów krajobrazowych Przetwórstwo spożywcze (tworzenie inkubatorów, edukacja) Powstanie sieci gazowej Kształcenie młodzieży w potrzebnych zawodach

ZAGROŻENIA Brak zainteresowania inwestorów regionem lubelskim Brak wsparcia ze strony rządowej Brak nowych technologii

86 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

STREFA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA

MOCNE STRONY Kanalizacja Wodociągi Dostęp do usług (poczta, bank, powierzchnie handlowe) Dworzec PKS i BUS Zbiornik dla wędkarzy Boiska, hala sportowa Skwery, place zabaw Parkingi Przystanki Chodniki Dostęp do Internetu Dostępne tereny inwestycyjne (potrzeba powiększenia, jeżeli myśli się o dużych inwestorach)

SŁABE STRONY Stan dróg i brak chodników (w niektórych miejscowościach) Brak ścieżek rowerowych Brak klubu dla młodzieży Brak interesujących inwestycji w turystyce Brak miejsca na duże imprezy (hotelu, restauracji) Brak budownictwa mieszkaniowego Mało atrakcyjne tereny inwestycyjne (ze względu na wielkość) Brak światłowodu Brak szybkiej komunikacji Zły stan dworca

SZANSE Budowa zbiornika rekreacyjnego (np. w Poperczynie) Powstanie klubu dla młodzieży Rewitalizacja (powstanie również nowych dróg) Wybudowanie Orlika Rozwój budownictwa mieszkaniowego Pozyskanie terenów pod inwestycje Powstanie bazy noclegowo-gastronomicznej Remont dróg i chodników Zagospodarowanie pomieszczeń przy dworcu PKS/BUS Budowa kempingu

87 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ZAGROŻENIA Brak dużych terenów inwestycyjnych Brak nowych miejsc zielonych (nasadzeń zieleni) Brak dostosowania do osób niepełnosprawnych obiektów Brak parkingów gminnych Niewystarczająca komunikacja z dużymi miastami Brak środków na dodatkowe oświetlenie w gminie Brak funduszy na różne inwestycje

STREFA TECHNICZNA

MOCNE STRONY Oświetlenie miejscowości Żółkiewka Adaptowany budynek byłego gimnazjum Zabytki (np. Kościół Parafialny) Rewitalizacja Stan hali sportowej Większość ulic i chodników na terenie gminy jest w dobrym stanie Dom seniora

SŁABE STRONY Brak sieci gazu ziemnego Stan techniczny szkoły w Żółkiewce Oświetlenie gminy na wsiach Potrzeba termomodernizacji (stan starych szkół) Stan techniczny budynku Urzędu Gminy Brak właściwej adaptacji remizy strażackiej w Żółkiewce Stan zabytków Stan dworca PKS Brak parkingów (obok szkół)

SZANSE Przeprowadzenie termomodernizacji domów jednorodzinnych Dodatkowe oświetlenie na wsiach Poprawa estetyki elewacji, ogrodzeń, przystanków Kino plenerowe oraz klub dla młodzieży (w Woli Żółkiewskiej) Remonty dróg, remiz OSP (na Wólce), szkół Zbiornik do rekreacji (lub kryty basen) Lodowisko na boisku asfaltowym przy SP w Żółkiewce

88 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ZAGROŻENIA Brak środków finansowych Niechęć ludzi do zmian Podupadanie dworku w Woli Żółkiewskiej

Zwiększona emisja CO2

STREFA OCHRONY ŚRODOWISKA

MOCNE STRONY Gospodarka śmieciowa Czysta woda Brak szkodliwych zakładów przemysłowych Realizacja projektów ekologicznych (solary, fotowoltaika) Energetyka OZE (wiatraki) Walory krajobrazowe Czyste powietrze

SŁABE STRONY Niski poziom świadomości/edukacji społeczeństwa Opalanie odpadami domków i stan powietrza Zaśmiecone lasy Brak oznaczenia pomników przyrody Duże zanieczyszczenie poboczy Brak odpowiedniej liczby śmietników na wsiach (publicznych)

SZANSE Ochrona czystości powietrza – doprowadzenie gazu ziemnego Edukacja mieszkańców Akcje sprzątania gminy przez uczniów, mieszkańców Konsekwentna polityka śmieciowa (segregacja odpadów)

ZAGROŻENIA

Zwiększanie emisji CO2 Hałas Duże zanieczyszczenie zalewu

89 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

6.

Analiza Ankiet przygotowanych przez autora Diagnozy Stanu Obecnego Gminy Żółkiewka.

W dniach 29 stycznia – 15 lutego 2020 roku, wykonawca opracowania „Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka w latach 2021-2030”, przeprowadził badanie ankietowe. Urząd Gminy rozprowadził w gminie 110 ankiet dotyczących stanu istniejącego oraz perspektyw rozwoju Gminy. Wyniki ankietyzacji będą wykorzystane w procesie formułowania celów rozwoju i wyboru obszarów priorytetowych. Wykonawcy ww. opracowania zależało, aby mieszkańcy skorzystali z szansy i okazji wypowiedzenia się w tak ważnych zagadnieniach, jakimi są kierunki rozwoju i przedsięwzięcia realizowane na terenie Gminy, służące całemu społeczeństwu. Autorzy Strategii chcieli, aby Strategia Rozwoju Gminy była wspólnym dziełem, w którym każdy mieszkaniec ma swój udział i w którym odnajduje swoje potrzeby, a założone cele systematycznie i skutecznie są realizowane w perspektywie najbliższych lat. Wypełnioną ankietę mieszkańcy mogli składać w sekretariacie Urzędu Gminy Żółkiewka oraz podczas konsultacji w dniach 4 i 5 lutego 2020 r. Oddano: 109 ankiet.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 1.

W pierwszym pytaniu mieszkańcy oceniali warunki życia/działalności w Gminie oraz możliwości jej rozwoju. Mieszkańcy udzielili odpowiedzi i wskazali w grupie bardzo dobrze i dobrze ocenionych warunków życia/ działalności następujące obszary:

LP. OBSZAR % odpowiedzi „dobrze” i „bardzo dobrze” 1. dostęp do infrastruktury komunalnej (wodociągi) 89,0% 2. dostępność i jakość szkolnictwa na poziomie podstawowym 80,7% 3. dostępność i jakość edukacji przedszkolnej 78,9% 4. walory krajobrazowe 76,1% 5. dostęp do infrastruktury komunalnej (kanalizacja) 71,6% 6. zagospodarowanie przestrzeni publicznych (w tym: place, skwery, 68,8% parki) 7. stan środowiska naturalnego 67,9% 8. bezpieczeństwo publiczne 67,9% 9. dostępność i jakość szkolnictwa na poziomie średnim 63,3% 10. jakość rządzenia oraz funkcjonowanie administracji publicznej w 58,7% gminie

90 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

11. dostęp do infrastruktury sportu i rekreacji, ciekawego spędzania 56,9% czasu 12. dostęp do Internetu 56,9%

Mieszkańcy wskazali w grupie średnio ocenionych warunków życia następujące obszary:

LP. OBSZAR % odpowiedzi „średnio” 1. aktywność środowisk lokalnych 58,7% 2. poziom wykształcenia mieszkańców 56,9% 3. warunki dla rozwoju przedsiębiorczości 56,9% 4. dostępność terenów przeznaczonych pod inwestycje 50,5% 5. atrakcyjność gminy dla turystów 49,5% 6. stan i jakość dróg 45,9% 7. usługi turystyczne 45,0% 8. rozwój innowacji w przedsiębiorstwach 42,2% 9. rozwój rolnictwa i branży rolno-spożywczej 41,3% 10. dostępność i jakość opieki społecznej 41,3% 11. dostęp do instytucji, placówek usługowych 41,3%

Można zatem stwierdzić, że do największych atutów gminy należą walory krajobrazowe i stan środowiska oraz jakość i dostępność infrastruktury komunalnej oraz usług publicznych. Poprawa warunków życia obserwowana jest w szczególności w obszarze szkolnictwa na poziomie podstawowym oraz edukacji przedszkolnej. Stąd należy skupić swoją uwagę na tym, aby przez kolejne lata rozwoju, te właśnie obszary stanowiły nie tylko mocną stronę Gminy Żółkiewka, ale były siłą napędową do przekuwania innych, pomniejszych szans rozwojowych w realne inwestycje i rozwiązania.

Mieszkańcy wskazali w grupie źle ocenionych warunków życia następujące obszary (najwięcej odpowiedzi „źle” i „bardzo źle”):

LP. OBSZAR % odpowiedzi „źle” i „bardzo źle” 1. dostępność do bazy noclegowej 70,6% 2. rynek pracy (możliwość zatrudnienia) 56,9% 3. atrakcyjne miejsca pracy w przemyśle 54,1% 4. dostępność do bazy gastronomicznej 52,3% 5. usługi turystyczne 45,0% 6. pomoc w eksportowaniu towarów i usług 44,0% 7. stan i jakość dróg 41,3% 8. współpraca biznesu oraz rolnictwa z uczelniami, centrami 40,4% transferu wiedzy 9. dostępność i jakość opieki zdrowotnej 30,3% 10. atrakcyjność gminy dla turystów 25,7%

91 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Trzeba zauważyć, że do największych problemów/ słabych uwarunkowań rozwoju gminy należą przede wszystkim: dostępność do bazy noclegowej, sytuacja na rynku pracy, dostępność usług gastronomicznych i turystycznych, a równocześnie stan i jakość dróg. Dlatego należy skupić swoją uwagę na tym, aby rozwiązać te problemy. Najbardziej niepokojącym problemem jest sytuacja na rynku pracy. Ten problem powinien być jednak przedmiotem współpracy z ościennymi gminami oraz Powiatem Krasnostawskim i przedstawicielami Rządu.

Obserwacja rozwoju naszego kraju i Europy tj. stały wzrost zamożności społeczeństwa oraz rosnące zainteresowanie zdrowym i aktywnym trybem życia (wzrost wydatków na turystykę i rekreację), pozwala sformułować wniosek, że Gmina Żółkiewka, w związku z powyższymi uwarunkowaniami, powinna skupić się na wykorzystaniu walorów krajobrazowych i środowiskowych w kierunku rozwoju turystyki i przemysłu czasu wolnego. Dobrze zaplanowany sieciowy produkt turystyczny, może w dużej mierze rozwiązać problemy z brakiem atrakcyjnych miejsc pracy.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 2.

W drugim pytaniu ankietowani oceniali zagrożenia i problemy społeczne, które występują na terenie: przestępczość, przestępczość młodocianych, bezrobocie, bieda, przemoc w rodzinie, alkoholizm, narkomania, wzrost liczby osób starszych, wzrost liczby osób niepełnosprawnych i chorych, brak wykwalifikowanych pracowników, brak atrakcyjnych miejsc pracy. Mogli również dopisać własne spostrzeżenia tzn., który problem społeczny według ankietowanych jest najbardziej istotny z punktu widzenia rozwoju Gminy. Stopień wysokiego zagrożenia/ problem społeczny w wynikach badania ankietowego uzyskały następujące zjawiska społeczne:

LP. ZJAWISKA SPOŁECZNE % odpowiedzi „wysokie zagrożenie problemem” 1. wzrost liczby osób starszych 51,4% 2. brak atrakcyjnych miejsc pracy 51,4%

Stopień średniego zagrożenia/ problem społeczny w wynikach badania ankietowego uzyskały następujące zjawiska społeczne:

LP. ZJAWISKA SPOŁECZNE % odpowiedzi „średnie zagrożenie problemem” 1. Alkoholizm 53,2% 2. Bezrobocie 52,3% 3. brak wykwalifikowanych pracowników 49,5% 4. Bieda 48,6%

Stopień niskiego zagrożenia/ problem społeczny w wynikach badania ankietowego uzyskały następujące zjawiska społeczne:

92 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

LP. ZJAWISKA SPOŁECZNE % odpowiedzi „niskie zagrożenie problemem” 1. Przestępczość 63,3% 2. Narkomania 61,5% 3. przemoc w rodzinie 58,7% 4. przestępczość młodocianych 56,0%

Trzeba zauważyć, że do największych zagrożeń/problemów społecznych, na które należy zwrócić uwagę w tworzeniu perspektywy rozwoju gminy, są to przede wszystkim: brak atrakcyjnych miejsc pracy oraz wzrost liczby osób starszych. Zachwianie proporcji pomiędzy liczbą osób w wieku produkcyjnym a liczbą osób starszych jest bardzo niepokojące, dlatego trzeba skupić swoją uwagę na tym, aby rozwiązać te problemy społeczne m.in. poprzez uatrakcyjnienie osadnictwa na terenie gminy, aby wzmóc napływ mieszkańców z innych (mniej rozwiniętych) obszarów. Do najbardziej niepokojących problemów należy również brak atrakcyjnych miejsc pracy, co może stymulować młodych i wykształconych ludzi do migracji w celach zarobkowych. Współpraca z przedsiębiorcami, samorządami biznesu, uczelniami oraz Samorządem Powiatu i Województwa to konieczność w perspektywie 2021-2030.

Obserwacja rozwoju naszego kraju i Europy wskazuje, że koniunktura gospodarcza ostatnich lat istotnie sprzyjała sytuacji na rynku pracy, co pozwala sformułować wniosek, że Gmina Żółkiewka, w związku z diagnozowanymi powyżej problemami społecznymi, powinna skupić się na tworzeniu warunków dla nowych inwestycji i wspieraniu istniejących przedsiębiorstw. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego oraz turystyki to priorytetowe kierunki działań.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 3.

W trzecim pytaniu Ankiety, ankietowani zostali poproszeni o wskazanie maksymalnie 6 priorytetów, które mają lub mogłyby mieć największy wpływ na rozwój gminy w latach 2021-2030 oraz rozwiązanie istniejących problemów i barier rozwoju. Odpowiedzi uzyskane w badaniu pokazuje wykres:

93 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

PROJEKT STRATEGII ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Do grupy 6 priorytetów, które najczęściej wskazywali uczestnicy badania: 95 1. Budowa nowych i modernizacja istniejących dróg oraz ciągów pieszo-rowerowych. 2. Poprawa dostępu do opieki zdrowotnej. 3. Sprowadzenie do Gminy dużego inwestora w branży rolno-spożywczej, przetwórczej. 4. Promocja i wsparcie wykorzystania odnawialnych źródeł energii (np. fotowoltaiki, energii wiatrowej). 5. Rozwój rolnictwa, w tym nowoczesnych gospodarstw rolnych i przemysłu przetwórczego. 6. Budowa i modernizacja obiektów sportu i rekreacji.

Biorąc pod uwagę wskazania Ankietowanych, należy stwierdzić, że w planowaniu strategicznym rozwoju gminy w latach 2021-2030 powinno się zwrócić szczególną uwagę na infrastrukturę drogową i około drogową (chodniki i ścieżki rowerowe), poprawę dostępu do opieki zdrowotnej oraz stworzenie warunków dla nowych inwestorów branży rolno-spożywczej i przetwórczej, wsparcie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i rozwój rolnictwa, w tym nowoczesnych gospodarstw rolnych oraz rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej.

Analizując pozostałe priorytety, nasuwa się spostrzeżenie, że wielu spośród ankietowanych zwraca uwagę na potencjał turystyczny gminy, jako kierunku rozwoju i modernizacji istniejącej infrastruktury turystycznej i kulturalno-rozrywkowej.

Obiecującym kierunkiem rozwoju gminy jest obniżanie kosztów życia na tym terenie, poprzez inwestycje w OZE. Fotowoltaika i energia wiatrowa, stanowić będą o pozycji konkurencyjnej gminy.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 4.

W czwartym pytaniu Ankietowani zostali poproszeni o to, aby wymienili 3 najważniejsze inwestycje / przedsięwzięcia, które powinny być priorytetowo realizowane na terenie gminy.

Lp. NAZWA ZADANIA Liczba ZAKRES ZADANIA LOKALIZACJA/KOSZT w zł ankietowanych wskazująca na zadanie

1. Infrastruktura 57 Remont, przebudowa, Wskazywano drogowa. modernizacja i lokalizacje na terenie

budowa nowych dróg całej gminy. i parkingu.

2. Ścieżki rowerowe. 9 Budowa ścieżek Wskazywano rowerowych. lokalizacje na terenie całej gminy, jednak priorytetowa powinna być infrastruktura

95 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

prowadząca do szkół.

3. Zbiornik wodny. 9 Budowa zbiornika Różne lokalizacje m.in. retencyjno- łąki między Żółkiewką rekreacyjnego. a Poperczynem i Wolą Żółkiewską.

4. Gastronomia. 7 Otwarcie pizzerii lub Żółkiewka. innego lokalu gastronomicznego.

5. Orlik 6 Budowa boiska Orlik. Przy SP w Żółkiewce.

Zdecydowana większość ankietowanych wskazała na konieczność przeprowadzenia inwestycji w obszarze: infrastruktury drogowej i około drogowej (ścieżki rowerowe, chodniki, oświetlenie na terenach wsi). Dlatego projektując Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka na lata 2021- 2030 należy zwrócić uwagę na działania w tym właśnie obszarze.

Budowa zbiornika wodnego oraz rozwój gastronomi, miejsc noclegowych – to ważne inwestycje dla rozwoju branży turystycznej, która stanowi alternatywne formy zatrudnienia na obszarach wiejskich.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 5.

W piątym pytaniu Ankietowani wymienili 3 obiekty (m.in. budynki,)/ obszary, na terenie gminy, które ich zdaniem w pierwszej kolejności wymagają rewitalizacji (odnowienia, modernizacji, nadania nowych funkcji) lub zaprojektowania i wybudowania.

Lp. NAZWA OBIEKTU LUB Liczba wskazań ze strony LOKALIZACJA OBSZARU / TERENU Ankietowanych

1. Dworzec PKS i/lub wiaty 30 Gmina Żółkiewka przystankowe

2. Szkoła Podstawowa 29 Żółkiewka w Żółkiewce

3. Budynek Urzędu Gminy 17 Żółkiewka

Najwięcej ankietowanych wskazało, że rewitalizacji wymagają: Dworzec PKS, Szkoła Podstawowa w Żółkiewce oraz budynek Urzędu Gminy w Żółkiewce. Dlatego projektując Strategię

96 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozwoju Gminy na lata 2021-2030 należy zwrócić uwagę na te działania. Dworze PKS (bus) to wizytówka każdej gminy, który jest ważnym punktem dla rozwoju turystyki np. pielgrzymkowej. W tym kontekście istotne są również parkingi. Remont szkoły oraz urzędu to cele, które wskazują na wysoką świadomość społeczeństwa. Urząd powinien stanowić w gminie centrum usług, dlatego musi być dostępny dla osób młodych, starszych i niepełnosprawnych.

W grupie pozostałych największą uwagę należy skupić na obiektach publicznych i zabytkowych, w szczególności: remizie OSP Żółkiewka, Ośrodku Kultury Samorządowej, Dworku oraz Zespole Szkół w Zaburzu.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 6.

Treść szóstego pytania odnosiła się do kluczowych elementów, z których Gmina może być dumna, a które są jej słabymi stronami.

ATUTY – z tego Liczba wskazań SŁABE STRONY – nad Liczba wskazań Gmina może być atutu przez tym trzeba w Gminie słabej strony przez dumna. Ankietowanych popracować, zmienić. Ankietowanych

Zalew i tereny 22 Infrastruktura 38 przyległe drogowa

Środowisko 13 Brak miejsc pracy 11 i krajobraz

Dostępność szkół 9 Opieka zdrowotna 8

Do pozostałych atutów wskazanych przez Ankietowanych należą m.in.

1. Hala sportowa. 2. Place zabaw przy szkołach. 3. Stadion. 4. Elektrownie wiatrowe. 5. Park. 6. Kościół pw. św. Wawrzyńca.

Do pozostałych słabych stron wskazanych przez Ankietowanych należą m.in.

1. Brak usług gastronomicznych. 2. Zaśmiecone lasy/rowy przy drogach. 3. Infrastruktura turystyczna/noclegowa. 4. Dostępność kultury i rozrywki.

97 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

5. Brak środków na rzecz wsparcia w budowie OZE. 6. Brak sieci gazowej. 7. Brak transportu publicznego.

Uwzględniając atuty gminy, należy rozważyć w rozwoju wykorzystanie walorów krajobrazowych i środowiskowych do rozwoju potencjału gospodarczego regionu. Równocześnie analizując słabe strony wskazane przez Ankietowanych, należy skupić się na: tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi infrastruktury drogowej oraz pozyskiwaniu nowych inwestycji, w tym w turystyce, aby uniknąć zjawiska pogłębiania się problemów, narastania dysproporcji w tempie rozwoju i wykluczenia społecznego/ marginalizacji.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 7.

Pytanie siódme odnosiło się do oceny atrakcyjności gminy i satysfakcji, jaką kształtują poszczególne uwarunkowania społeczno-gospodarcze.

 Bardzo wysoko mieszkańcy ocenili: „To Gmina, z którą jestem silnie związany/a” (29,4% wskazań)  Wysoko mieszkańcy ocenili: „To Gmina, w której można czuć się bezpiecznie” (20,0% wskazań)  Jako średnio/przeciętnie mieszkańcy ocenili: „Atrakcyjniejsza niż sąsiednie gminy” (22,3% wskazań)  Nisko mieszkańcy ocenili: „Atrakcyjna jako miejsce do wypoczynku” (35,8% wskazań)  Bardzo nisko mieszkańcy ocenili: „Atrakcyjna jako miejsce do pracy” (45,5% wskazań)

Należy stwierdzić, że mieszkańcy są silnie związani z gminą i wysoko oceniają poczucie bezpieczeństwa, ponadto gmina jest postrzegana przez mieszkańców jako atrakcyjniejsza od sąsiednich gmin. Jednak w latach 2021-2030 należy popracować nad: stworzeniem warunków do rozwoju miejsc pracy oraz zwiększenia atrakcyjności gminy jako miejsca do spędzania wolnego czasu i wypoczynku.

KOMENTARZ PYTANIE NR. 8.

Ostatnie, ósme pytanie w Ankiecie dotyczyło docelowego wizerunku, z jakim mieszkańcy chcieliby, aby utożsamiano Gminę w roku 2030.

 58 Ankietowanych wskazało odpowiedź: z Gminą przedsiębiorczą, atrakcyjną dla przemysłu, inwestorów i tworzącą nowe miejsca pracy;  31 Ankietowanych wskazało odpowiedź: z Gminą ekologicznym dbającym o środowisko naturalne i estetykę otoczenia;

98 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 20 Ankietowanych wskazało odpowiedź: z Gminą zapewniającym dostęp do wysokiej jakości usług społecznych;  6 Ankietowanych wskazało odpowiedź: z Gminą atrakcyjną dla turystów;  1 Ankietowany wskazał odpowiedź: z czymś innym: (czym?): Wysoko rozwiniętym rolnictwem.

Należy uwzględnić w projektowaniu strategicznym to, że w gronie Ankietowanych, docelowo gmina w 2030 powinna być kojarzona jako gmina przedsiębiorcza, atrakcyjna dla inwestorów i tworząca nowe miejsca pracy.

99 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział V

WNIOSKI Z DIAGNOZY

I REKOMENDACJE

100 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Diagnozę Gminy Żółkiewka przeprowadzono zgodnie z wytycznymi nowego, zrównoważonego modelu rozwoju, który został opisany w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju oraz Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030. Dane do diagnozy Gminy Żółkiewka zaczerpnięto m.in. z „Diagnozy prospektywnej województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). Uwzględniono również dane dotyczące Gminy Żółkiewka na tle powiatu krasnostawskiego z dokumentu „Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej obszarów wiejskich i rolnictwa województwa lubelskiego” (2017). W Diagnozie Gminy Żółkiewka przeprowadzono analizę danych dotyczących uwarunkowań społeczno-gospodarczych, które dostarczył Urząd Gminy Żółkiewka w dniu 10 lutego 2020 r. Ważnym elementem diagnozy jest Analiza SWOT wykonana podczas konsultacji publicznych (warsztatów i wywiadów) w dniu 3 marca 2020 r. Dodatkowym źródłem danych do Diagnozy Gminy Żółkiewka były wyniki analizy ankiet przygotowanych przez autora diagnozy dotyczące stanu obecnego Gminy Żółkiewka, które uzupełniali mieszkańcy gminy w terminie 15 stycznia – 15 lutego 2020 r. Pracownicy Urzędu Gminy dostarczyli ESSE Agnieszka Smreczyńska-Gąbka wypełnione ankiety. Ważnym elementem diagnozy jest również zwrócenie uwagi na mega trendy w globalnej skali, które oddziałują na rozwój regionów, w tym Lubelszczyzny. Na podstawie zebranych i przeanalizowanych danych sformułowano wnioski ogólne z diagnozy i rekomendacje do dokumentu „Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030”:

1. Województwo Lubelskie, a zwłaszcza jego przygraniczna część, charakteryzuje się niskim wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. 2. Niezadowalający pozostaje stopień spójności społecznej i gospodarczej oraz poziom jakości życia mieszkańców. 3. W rolnictwie regionu, od wielu lat obserwujemy nawarstwienie najważniejszych problemów, które w znacznej mierze są wynikiem uwarunkowań historycznych i wyniszczających lubelską wieś efektów polityki rolnej, zarówno w okresie tzw. realnego socjalizmu, jak i okresu transformacji postsocjalistycznej. 4. Obszary wiejskie w regionie lubelskim są słabiej wyposażone w elementy infrastruktury transportowej, komunalnej, energetycznej niż obszary miejskie, co tylko w części wynika z mniejszej gęstości przestrzennej osadnictwa i działalności gospodarczej na wsi niż w mieście104. 5. Ważną barierą ograniczającą rozwój nowoczesnego społeczeństwa w regionie lubelskim, a także w powiecie krasnostawskim jest najwyższy w kraju wskaźnik zagrożenia ubóstwem (30%) oraz zjawisko wykluczenia społecznego105 m.in. z powodu niekorzystnych zmian demograficznych. 6. Doświadczenia wskazują na potrzebę zwiększenia roli i odpowiedzialności samorządów lokalnych, jako koordynatora działań rozwojowych na swoim obszarze. 7. Szczególnie istotne będzie pobudzanie aktywności najsłabszych ekonomicznie i instytucjonalnie jednostek samorządu terytorialnego oraz przełamywanie barier we współpracy między samorządami.

104 Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 105 Strategia Polityki Społecznej Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020 z perspektywą do roku 2030.

101 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

8. Poprawa dialogu z przedsiębiorcami i mieszkańcami. Istotne znaczenie będzie miała współpraca sąsiadujących ze sobą gmin, również tych położonych w pasie przygranicznym z partnerami po drugiej stronie granicy. 9. Kolejną grupą obszarów o szczególnej koncentracji problemów rozwojowych są miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze takie jak Krasnystaw, który jest naturalnym partnerem rozwojowym gmin powiatu krasnostawskiego. Istotne jest to, że miasto Krasnystaw cechuje: regres w rozwoju i utrata funkcji społeczno- gospodarczych i administracyjnych, odpływ ludności (zwłaszcza wykształconej w wieku produkcyjnym) do dużych ośrodków, upadek tradycyjnych lokalnych przemysłów, starzejącego się społeczeństwa zmieniającego popyt na niektóre usługi, jak również niedopasowania popytu i podaży na rynku pracy.106 10. Zintegrowane podejście terytorialne polega na dopasowaniu interwencji do specyfiki danego obszaru, tak aby precyzyjnie odpowiadała ona na różnorodne potrzeby rozwojowe, oznacza to potrzebę uwzględnienia kontekstu terytorialnego na etapie programowania, realizacji i monitorowania interwencji oraz lepszej koordynacji działań i dostępnych środków finansowych.

W opracowaniu „Diagnoza prospektywna województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”, Gmina Żółkiewka wskazana jest jako miejsce na terenie Obszaru funkcjonalnego rozwoju gospodarki żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej). Do obszaru tego zaliczono również inne gminy z powiatu krasnostawskiego m.in. Fajsławice, Łopiennik Górny, Gorzków, Izbica, Krasnystaw, Siennica Różana, Kraśniczyn. 107

Województwo lubelskie, w tym Gmina Żółkiewka zmaga się z problemami rozwojowymi o charakterze strukturalnym, obligującymi władze do szukania i wprowadzania zdecydowanych rozwiązań mających na celu nadanie nowych, silnych impulsów rozwojowych całej gospodarce, dynamizację rynku pracy, aktywizację zawodową i mobilizację społecznej mieszkańców oraz przeciwdziałanie peryferyzacji regionu.

Z uwagi na rolniczy charakter oraz bogaty zasób surowców przetwórstwa rolno-spożywczego, który stanowi jedną z podstawowych gałęzi przemysłu w regionie, na terenie Gminy Żółkiewka działają gospodarstwa rolne o wysokim potencjale produkcyjnym, które zapewniają dostępność surowców niezbędnych do rozwoju branży przetwórstwa owocowo-warzywnego.

Podstawowym zadaniem każdej jednostki samorządu terytorialnego jest tworzenie możliwie najlepszych warunków dla bytu i rozwoju społeczności lokalnych. Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka będzie planem, który stanowi przedmiot integracji celów, polityk oraz działań organizacji w zwartą całość, będzie ponadto ważnym punktem odniesienia dla planów inwestycyjnych firm, a także zintegruje społeczność lokalną wokół wspólnych wartości, oczekiwań i kluczowych przedsięwzięć. Współpraca Gminy Żółkiewka z innymi samorządami, w tym z Samorządem Województwa Lubelskiego umożliwi w najbliższej perspektywie realny wzrost gospodarczy.

106 https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/76917/zup2021-2027.pdf 107 „Diagnozy prospektywnej województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019).

102 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

WNIOSKI Z ANALIZY SWOT REALIZOWANEJ PODCZAS KONSULTACJI W GMINIE ŻÓŁKIEWKA.

STREFA SPOŁECZNA Mocne strony Gminy Żółkiewka takie jak: bezpieczeństwo, poziom edukacji oraz poziom pomocy socjalnej mają bezpośredni wpływ na wizerunek gminy i relacje społeczne. Oceny bezpieczeństwa w swojej miejscowości, w większym stopniu niż opinie o sytuacji ogólnokrajowej są uwarunkowane własnym doświadczeniem mieszkańców. Atutem gminy Żółkiewka są miejsca dla seniorów (Dzienny Dom Seniora), chociaż warto podkreślić, że takich miejsc będzie potrzeba coraz więcej w perspektywie 2021-2030. Dzienne Domy Pomocy Społecznej są ośrodkami wsparcia przeznaczonymi dla osób samotnych lub osób w rodzinach, które z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy, a są jej pozbawione lub rodzina takiej pomocy nie może zapewnić. Istotną, mocną stroną Gminy Żółkiewka jest działalność organizacji pozarządowych (m.in. KGW, OSP, Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki). Aktywni i świadomi obywatele stanowią zasadniczy komponent społeczeństwa obywatelskiego. Od stopnia ich zaangażowania w życie społeczności lokalnej, zależy dynamika rozwoju organizacji obywatelskich na lokalnym terenie, które są formą bezpośredniej reprezentacji ich potrzeb i interesów. Bogata oferta Ośrodka Kultury i sportu (klub „Hetman Żółkiewka”) to mocna strona obszaru rozwoju społecznego Gminy Żółkiewka. Mieszkańcy doceniają rolę ośrodka kultury i sportu, bibliotek i świetlic wiejskich. Rozszerzanie oferty spędzania aktywnie czasu wolnego, to nadal ważny element rozwoju obszarów wiejskich. Do atutów Gminy Żółkiewka należy dziedzictwo kulturowe, historia (Stanisław Żółkiewski, wybitny wódz, hetman wielki koronny). Wysoko wykwalifikowane kadry nauczycieli w szkołach i przedszkolach na terenie gminy, to atut, który powinien być wykorzystany do dalszego podnoszenia poziomu edukacji. Inicjatywy i działania związane z troską o środowisko naturalne, to właściwy kierunek zrównoważonego rozwoju Gminy Żółkiewka, który należy rozwijać i uzupełniać o nowe rozwiązania. Dobry system komunikacji wymaga rozbudowania i dopasowania nie tylko do potrzeb mieszkańców, ale również turystów.

Do najważniejszych szans Gminy Żółkiewka należy zwiększenie zaangażowania mieszkańców w życie społeczne i gospodarcze gminy (zaangażowanie mieszkańców w zarządzaniu gminą jest kluczowe dla efektywnego zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego). Sam urząd gminy nie jest w dzisiejszych czasach zdolny do zaspokojenia potrzeb swych mieszkańców bez odpowiedniego ich zaangażowania społecznego. To zaangażowanie społeczne można rozumieć jako wkład własny obywateli w rozwiązywanie problemów społeczności, do której należą. Można tworzyć skale zaangażowania społecznego na podstawie różnych kryteriów np. udostępnione kwalifikacje, zdolności, poświęcony czas czy też środki materialne np. budżet obywatelski inaczej: budżet partycypacyjny, to proces, który umożliwia mieszkańcom dyskusję i bezpośredni wpływ na decyzje o przeznaczeniu części budżetu publicznego na przedsięwzięcia zgłoszone bezpośrednio przez obywateli. Dzięki budżetowi partycypacyjnemu mieszkańcy gminy, dzielnicy, wsi lub osiedla mogą uczestniczyć w projektowaniu lokalnych wydatków.108 Szansą, a zarazem największym oczekiwaniem społecznym jest rozwój rynku pracy. Problemy pracy ludności wiejskiej polegają przede wszystkim na

108 Zaangażowanie społeczności lokalnej w zarządzaniu gminą, Krzysztof Niewiadomski, Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej, Nr 20 (2015) s. 67–76.

103 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

niskiej produktywności pracy w porównaniu do innych sektorów gospodarki i w porównaniu z rolnictwem innych krajów europejskich, co powoduje, iż poziom dochodów większości rolników jest niski. Niemniej jednak nie ma wątpliwości, że zasoby pracy w rolnictwie będą ulegać zmniejszeniu, jeśli rolnictwo nie stanie się sektorem konkurencyjnym. Stąd też pojawia się problem częściowej bądź całkowitej rezygnacji z pracy rolniczej dużej części społeczności zwłaszcza w indywidualnych, małych gospodarstwach rodzinnych. W niskotowarowych gospodarstwach rodzinnych i tych produkujących tylko na własne potrzeby, nadwyżkowe zasoby pracy w większości pozostały w gospodarstwie tworząc zjawisko bezrobocia ukrytego oraz przyczyniając się do rozwoju tzw. pracy ułamkowej (pracy w niepełnym wymiarze godzin w gospodarstwie). Dynamicznie rozwijający się na całym świecie sektor turystyki wiejskiej stwarza dla Gminy Żółkiewka (i innych gmin Powiatu Krasnostawskiego) nowe perspektywy i niesie nowe wyzwania. Podjęcie działalności gospodarczej w tym zakresie stwarza możliwości pracy dla wszystkich członków rodzin użytkowników gospodarstw rolnych, a także innych osób zamieszkałych na terenach wiejskich. Szczególne zainteresowanie tym rodzajem działalności wykazują mieszkańcy tych wsi, które cechuje niski poziom rozwoju gospodarczego i w których występuje duże bezrobocie.109 Szansą rozwoju w perspektywie 2021-2030 będzie rozwój ekonomii społecznej i solidarnej. Ważną szansą na wzmocnienie rozwoju lokalnego jest stworzenie miejsca dla młodzieży (klubu, kawiarni), który stanowiłby kuźnię nowych projektów w zakresie przedsiębiorczości, wolontariatu, interdyscyplinarnej współpracy z przedsiębiorcami, szkołami i organizacjami pozarządowymi. Mieszkańcy upatrują również szans rozwojowych w: dostępie do specjalistycznej oferty służby zdrowia, rozszerzaniu oferty dla seniorów (srebrna gospodarka) oraz w pozyskiwaniu sponsorów na rozwój kultury i sportu.

Rewitalizacja, której realizacja na terenie gminy została opracowana w „Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Żółkiewka na lata 2017 – 2023”, to realna szansa nie tylko na zmianę funkcjonalności miejsc w gminie, ale również nadanie im nowych kompetencji m.in. podnoszenie jakości usług i przestrzeni wyznaczające pewien nowy poziom, standard i estetykę lokalnego środowiska. Utrzymanie i kontynuacja procesu zmian jest szansą na ściągnięcie nowego kapitału i inwestorów, a także zmianę wizerunku nie tylko danego fragmentu, ale także całej gminy. Dlatego tak ważne jest racjonalne sterowanie realizacją zamierzeń inwestycyjnych w skali całego obszaru, które powinno być powiązane ze stopniowym uruchamianiem nowych kierunków rozwojowych, które w zrównoważony i planowy sposób powinny uzupełniać cały proces przemian środowiska Gminy Żółkiewka.

Chcąc wykorzystać potencjał rozwojowy związany z uwarunkowaniami kulturowymi i walorami przyrodniczymi należy przede wszystkim skupić się na pozyskiwaniu wykwalifikowanych specjalistów (sport, turystyka, medycyna) oraz budowie atrakcji turystycznych (np. zalew) oraz oferty gastronomiczno-noclegowej. Profesjonalizm w działaniu zagwarantuje konkretne rezultaty.

Modernizacje szkół (lepsze warunki dla uczniów) i nowe kierunki kształcenia w szkołach średnich, to naturalna szansa związania z gminą rodzin z dziećmi, którą należy wykorzystać. Ciekawe staże zagraniczne dla uczniów oraz sponsorzy, dodatkowe środki na edukację mogą wspomóc bezpośrednio rozwój w tym zakresie.

109 Majka Łojko, Przedsiębiorczość agroturystyczna mieszkańców wsi szansą aktywizacji i rozwoju obszarów wiejskich, Zeszyty Naukowe, OTN 25, 2011.

104 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Należy zadbać w projektowanych działaniach, aby słabe strony Gminy Żółkiewka takie jak: niewystarczająca oferta rynku pracy (brak atrakcyjnych miejsc pracy), brak odpowiednich kierunków kształcenia (dopasowanych do rynku pracy) w szkołach średnich, poziom opieki zdrowotnej (NFZ, brak specjalistów), a także niepokojący poziom demografii, niska liczba urodzeń oraz starzenie się społeczeństwo, nie stały się istotnym stoperem tempa rozwoju gminy. Wyludnianie się gminy stanowi niestety poważny problem i dotyczy nie tylko Gminy Żółkiewka, ale całego regionu lubelskiego. Najczęstszą przyczyną migracji jest bezrobocie. Stanowi ono najpoważniejsze zagrożenie społeczne dla ludności. Brak perspektyw na godziwe życie i możliwość utrzymania rodziny sprawia, że część mieszkańców decyduje się na podróże zagraniczne w poszukiwaniu odpowiedniego zarobku oraz perspektyw na przyszłość. W wielu przypadkach są to wyjazdy, które łączą się ze stałym osiedleniem na obczyźnie. Wówczas imigranci zakładają rodziny poza granicami krajów pochodzenia, a kolejne pokolenia rodzą i wychowują się za granicą. Ponadto imigranci wypracowują również PKB, opłacają podatki i składki ubezpieczeniowe na rzecz obcego państwa. W zaistniałych okolicznościach traci na tym gospodarka narodowa, w tym dochody takich gmin jak Gmina Żółkiewka.110 Główną przyczyną są za wolno zachodzące zmiany w przestrzeni gospodarczej – w rolnictwie, poziomie dezagraryzacji – czyli uniezależnienia się od dochodów z działalności rolniczej oraz dostępności przestrzennej – czyli skomunikowania gminy z większymi miastami oraz z rozwojem infrastruktury. Migracja napędza zmiany zmniejszenia udziału działalności rolniczej w przychodach mieszkańców wsi, na co wpływa oczywiście migracja młodych do większych ośrodków miejskich, a także problem starzenia się wsi. Migracje wewnętrzne mają ogromny wpływ na to, jak zmieniła się wieś w ostatnich latach. Brak atrakcyjnych miejsc pracy na wsi przy powszechnym niedoborze siły roboczej na polskim rynku prowadzi do drenowania słabo rozwiniętych obszarów z młodych ludzi, chętnych do pracy. Dla rozwoju Gminy Żółkiewka najgorszy scenariusz realizuje się wówczas, gdy emigracja ma charakter trwały i młodzi już nie wracają.111 Kwalifikacje zawodowe mieszkańców (większość to rolnicy) należy podwyższać i wspierać motywację mieszkańców do dostosowania się do rynku pracy, ponieważ brak pracy – w Gminie Żółkiewka – podobnie jak w innych miejscach powiatu krasnostawskiego zwiększa poziom problemów społecznych np. alkoholizm.

Należy zwrócić uwagę, aby słabe strony Gminy Żółkiewka nie pogłębiły zagrożeń, które są identyfikowane w gminie: coraz gorsze wskaźniki demograficzne, starzenie się społeczeństwa, zwiększenie intensywności emigracji (wyjazdy za dobrze płatną pracą), duża skala wyludniania się gminy. Pogłębiające się problemy NFZ oraz problemy społeczne (alkoholizm) mogą zagrozić bezpieczeństwu i komfortowi życia na terenie gminy w najbliższych latach. Brak współpracy z innymi gminami powiatu krasnostawskiego (każdy pójdzie swoją drogą) oraz brak pieniędzy na konieczne inwestycje może w sposób stanowczy zagrozić możliwości rozwoju gminy.

STREFA GOSPODARCZA

Do atutów gospodarczych Gminy Żółkiewka należy przede wszystkim: dobre położenie przy głównych trasach – skrzyżowanie dróg wojewódzkich nr 837 i nr 842 (Gmina Żółkiewka położona jest

110 Jerzy Trocha, Wyzwania i zagrożenia stojące przed Polską w kwestii bezpieczeństwa społecznego w XXI wieku, Obronność. Zeszyty Naukowe 2(14)/2015, ISSN 2299-2316 111 Polska wieś się zmienia – ale zbyt wolno https://www.topagrar.pl/articles/aktualnosci/polska-wies-sie-zmienia-ale-zbyt- wolno/

105 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w południowo-zachodniej części powiatu krasnostawskiego, w województwie lubelskim na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich Lublin – Zamość i Kraśnik – Krasnystaw) oraz w miarę dobrze rozwinięta komunikacja (Lublin, Krasnystaw). Niestety równocześnie gmina jest położona peryferyjnie i wiele miejscowości zagrożonych jest trwałą marginalizacją społeczno-gospodarczą ze względu na wykluczenie transportowo-komunikacyjne.

Do mocnych stron gminy należą doskonałe warunki glebowe i klimatyczne, które sprzyjają produkcji rolnej (gospodarstwa rolne prowadzi przeszło 2 tys. rolników, a w uprawach dominują pszenica, jęczmień oraz buraki cukrowe). Na terenie gminy funkcjonują niewielkie zakłady usługowe, centra handlowe, różnorodne pod względem branż. W ostatnich latach gmina aktywnie rozwija się w zakresie produkcji, skupu i przechowalnictwa mleka. W gospodarce ważne są również tradycje oraz dziedzictwo kulturowe i walory przyrodnicze, które stanowią silny potencjał do rozwoju przemysłu czasu wolnego na terenie Gminy Żółkiewka. Szczególnie ważne jest to z powodu bliskości Roztocza i budowania przez gminę pozycji obszaru atrakcyjnego dla turystów i agroturystów.

Przemysł czasu wolnego jest wielodyscyplinarną gałęzią gospodarki związaną z odpoczynkiem i spędzaniem czasu wolnego. Podmioty tego przemysłu dostarczają usługi i produkty do odbiorców, których fenomen rynkowy polega na reprezentacji wszystkich grup wiekowych. Przemysł czasu wolnego zajmuje się głównie zaspokajaniem potrzeb przedsiębiorstw, rodzin oraz osób indywidualnych, zarówno w kraju, jak i za granicą, ze szczególnym naciskiem na takie dyscypliny jak rozrywka, sport i rekreacja, kultura, gastronomia, imprezy oraz życie nocne, a także aktywność outdoorowa.112

Ważną dziedziną rozwoju gospodarczego i mocną stroną Gminy Żółkiewka są inwestycje oraz innowacje w obszarze OZE (solary, wiatraki). Energetyka wiatrowa jest jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się sektorów w ramach energetyki odnawialnej. Wzrost inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE) umożliwia zróżnicowanie struktury energetycznej, co z kolei umożliwia zmniejszenie zależności od tradycyjnych surowców energetycznych (gaz, węgiel i ropa naftowa). Do niezaprzeczalnych zalet rozwoju pozyskiwania energii z OZE należy zaliczyć znikomą szkodliwość dla środowiska naturalnego i antropogenicznego.113 Odnawialne źródła energii, w tym energia pochodząca z wiatru, dobrze wpisują się w cele polityki energetycznej w zakresie ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego Gminy Żółkiewka. Równocześnie należy pamiętać, że lokalizowanie elektrowni wiatrowych w parkach krajobrazowych i na obszarach chronionego krajobrazu nie jest prawnie zabronione. Decyzja o wydaniu pozwolenia na budowę turbin wiatrowych uzależniona jest od otrzymania przez inwestora decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Wybierając lokalizację elektrowni wiatrowych, należy również wziąć pod uwagę jednak fakt, że mogą one negatywnie oddziaływać na atrakcyjność turystyczną całych gmin, szczególnie tych o wysokich walorach krajobrazowych.114 Równocześnie inwestycje w fotowoltaice, to nie tylko szansa na uniezależnienie gminy od zewnętrznych dostawców, ale umiejętnie stosowana polityka energetyczna może mieć także wpływ na rozwój przemysłu na obszarach Gminy Żółkiewka oraz wykorzystanie ich potencjału produkcyjnego do poprawy zaopatrzenia w energię większego terenu. W ten sposób

112 http://www.czaswolny.org/ 113 Anna Gielnik, Adam Mickiewicz University, Remigiusz Rosicki Adam Mickiewicz University, Faculty of Political Science and Journalism, Energetyka wiatrowa w Polsce – możliwości rozwoju i zagrożenia. 114 Jw.

106 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

kreowanie nowych miejsc pracy przyczyni się do budowania kapitału społecznego i wzmocnienia jego struktur.

Ten kapitał powinien pomóc Gminie Żółkiewka wykorzystać nakreślone w badaniu szanse rozwojowe takie jak: rozwój oferty przemysłu czasu wolnego i budowa atrakcji turystycznych plus bazy noclegowo-gastronomicznej, budowa zbiornika rekreacyjnego. Pozyskanie inwestorów (nowi pracodawcy), to również kierunek planowania strategicznego rozwoju Gminy Żółkiewka, w którego zakresie znajduje się m.in. budowa zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego oraz wsparcie rozwoju tego segmentu rynku poprzez tworzenie inkubatorów i edukację rolników. Ważnym wskazaniem rozwojowym jest wsparcie produkcji ekologicznych produktów, które mogą być wyróżnikiem gminy. Rozwój rolnictwa ekologicznego jest traktowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi priorytetowo. Sektor ten jest bardzo ważny zarówno ze względów gospodarczych, społecznych, jak i związanych z ochroną środowiska.

W odniesieniu do rozwoju gospodarczego Gminy Żółkiewka bardzo istotne jest odpowiednie kształcenie młodzieży w potrzebnych zawodach na rynku pracy. Stąd ważna jest współpraca z innymi gminami i powiatem w celu opracowania zrównoważonego systemu szkolnictwa zawodowego odpowiadającego na potrzeby pracodawców. Wykorzystanie walorów krajobrazowych w rozwoju gospodarki senioralnej może okazać się kluczową kompetencją gminy oraz innych JST z powiatu krasnostawskiego. W nieodległej perspektywie gospodarka senioralna będzie trzecią pod względem wielkości częścią gospodarki Polski. Warto w to wejść, bo się opłaca. Za 15 lat możemy stać się jednym z najstarszych krajów w UE. Dlatego coraz więcej firm nastawia się na rozwój produktów i usług przeznaczonych dla osób starszych. To m.in. sektor IT i technologie stosowane w lecznictwie, produkty ułatwiające życie, technologie gerontologiczne, usługi finansowe, oferta spędzenia wypoczynku, dom na jesień życia.115 Ułatwieniem dla mieszkańców i przedsiębiorców będzie powstanie sieci gazowej, która również przyczyni się do ochrony środowiska naturalnego.

Do słabych stron Gminy Żółkiewka, które trzeba rozwiązać w postaci konkretnych działań w perspektywie rozwojowej w zakresie potencjału gospodarczego, należą: brak inwestorów, mało firm oferujących dobrze płatną pracę, słaba kondycja firm prowadzących działalność na obszarze gminy, brak współpracy międzynarodowej, brak atrakcji turystycznych, brak innowacji i nowoczesnych technologii w rolnictwie. W większym stopniu niż dotychczas należy położyć nacisk na ożywienie inwestycji, produkcji i dochodów rolniczych, unowocześnienie rolnictwa, rozwój infrastruktury oraz lepsze wykorzystanie potencjału produkcyjnego wsi i rolnictwa na terenie Gminy Żółkiewka oraz innych gmin powiatu krasnostawskiego. Współpraca pomiędzy rolnikami, producentami oraz aktywna promocja eksportu powinna opierać się na zwiększonym udziale pomocy finansowej państwa, a także UE. Szczególną uwagę należy zwrócić na dynamiczny rozwój przetwórstwa żywności i eksport artykułów rolno-spożywczych, zwłaszcza do krajów unijnych.

Należy zatroszczyć się o minimalizowanie zagrożeń: brak zainteresowania inwestorów regionem lubelskim, brak wsparcia ze strony rządowej oraz brak środków na wdrożenia nowych technologii, które mogą pogłębić słabe strony i mocno ograniczyć rozwój gospodarczy Gminy.

115 http://www.rynekseniora.pl/finanse/110/srebrna_gospodarka_to_rynek_wart_biliony_warto_ zainwestowac,3172.html

107 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

STREFA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA

W strukturze przestrzenno-funkcjonalnej do mocnych stron Gminy Żółkiewka należy zakwalifikować zrealizowane inwestycje takie jak: kanalizacja, wodociągi, dostęp do usług (poczta, bank, powierzchnie handlowe), dworzec BUS, zbiornik dla wędkarzy, boiska, hala sportowa, skwery, place zabaw oraz parkingi, przystanki oraz dostęp do Internetu. Ważnym atutem gminy są również dostępne tereny inwestycyjne.

Wymienione atuty powinny być wykorzystane do realizacji szans rozwojowych tj. budowy zbiornika retencyjnego pełniącego funkcje rekreacyjne, powstania klubu dla młodzieży, rewitalizacji, zintegrowanego i zrównoważonego budowania nowych dróg oraz modernizowania obecnych. Kluczowymi inwestycjami (wspólnie z powiatem) będzie remont dróg i chodników. Mieszkańcy zgłaszają również potrzebę organizacji miejsca na klub dla młodzieży. Ponadto w planowaniu inwestycji w perspektywie 2021-2030 należy wziąć pod uwagę wybudowanie Orlika tj. całorocznej infrastruktury sportowej. Konieczny jest również rozwój budownictwa mieszkaniowego, pozyskanie nowych terenów pod inwestycje. Rozwój oferty turystycznej wymaga wsparcia działań, których celem jest powstanie bazy noclegowo-gastronomicznej. Największą szansą dla Gminy Żółkiewka jest rewitalizacja, która wymaga oczywiście nowych założeń rozwoju gminy, a których wdrożenie do praktyki działania jest całkowicie możliwe. Zapewnienie wysokiej jakości życia na wsi powinno być celem lokalnych strategii rozwojowych, dlatego warto skupić się na budowaniu mechanizmów partnerstwa miasto – wieś (Lubin-Żółkiewka, Krasnystaw-Żółkiewka, Kraśnik-Żółkiewka, Zamość- Żółkiewka). Obiekty użyteczności publicznej oraz organizacja przestrzeni publicznej powinny tworzyć warunki kooperacji, a także rozwoju relacji sieciowych z innymi gminami powiatu krasnostawskiego oraz powiatów ościennych. Inwestowanie w kapitał społeczny będzie w perspektywie 2021-2030 ważniejsze niż w infrastrukturę, należy skupić się na tworzeniu specyfiki – przewagi konkurencyjnej i specjalizacji (marki) Gminy Żółkiewka. Zachowanie i renowacja zabudowy historycznych miejsc poprzez kompleksową odnowę wsi jest warunkiem zachowania najcenniejszych zasobów kulturowych. Właściwy proces rewitalizacji wspomagać będzie różnicowanie funkcji poszczególnych terenów gminy m.in. poprzez zwiększanie zwartości zabudowy, kształtowanie centrów miejscowości, rozdzielenie sfer mieszkaniowych i rekreacyjno-wypoczynkowych od sfer produkcji i usług, racjonalne wykorzystywanie przestrzeni i zachowanie wartości krajobrazu.

Do słabych stron Gminy Żółkiewka, które należy potraktować priorytetowo w projektowaniu rozwoju, poprzez niwelowanie barier rozwojowych należy: stan dróg, brak chodników, brak ścieżek rowerowych, brak klubu dla młodzieży, brak interesujących inwestycji w turystyce, brak miejsca na duże imprezy (hotelu, restauracji), brak zorganizowanego budownictwa mieszkaniowego (mieszkania dla młodych), brak światłowodu, brak szybkiej komunikacji.

Należy zatroszczyć się o minimalizowanie zagrożeń, które mogą pogłębić słabe strony i mocno ograniczyć rozwój Gminy. Do najbardziej zauważalnych problemów należy: brak dużych terenów inwestycyjnych, brak nowych miejsc zielonych (nasadzeń zieleni), brak dostosowania do osób niepełnosprawnych obiektów, brak parkingów gminnych przy szkołach, niewystarczająca komunikacja z dużymi miastami, a przede wszystkim brak funduszy na różne inwestycje.

108 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

STREFA TECHNICZNA

Do mocnych stron Gminy Żółkiewka niewątpliwie należy: oświetlenie miejscowości Żółkiewka, adaptowany budynek byłego gimnazjum, zabytki (np. Kościół Parafialny), hala sportowa, stan większości ulic i chodników należących do gminy, dom seniora.

Należy skupić się na wykorzystaniu szans rozwojowych, do których należą: przeprowadzenie termomodernizacji domów jednorodzinnych, dodatkowe oświetlenie na wsiach, poprawa estetyki elewacji, ogrodzeń, przystanków, a także organizacja kina plenerowego, klubu dla młodzieży, remonty: remiz OSP (na Wólce), szkół.

Wprowadzenie w planowaniu przestrzennym standardów urbanistycznych uwzględniających ochronę krajobrazu, rewitalizację obszarów wiejskich, przeciwdziałanie nadmiernemu rozpraszaniu zabudowy osadniczej oraz ściślejsze powiązanie planowania przestrzennego z planami (strategiami) rozwoju gminy, to szansa na dynamiczny i zrównoważony rozwój Gminy Żółkiewka w latach 2021- 2030. Musi nastąpić zmiana podejścia w procesie planowania, realizacji i finansowania inwestycji infrastrukturalnych realizowanych na obszarach o rozproszonej zabudowie, poprzez zróżnicowanie parametryzacji urządzeń i instalacji infrastrukturalnych względem miejsca ich planowania i realizacji. Zdecydowanie należy wspólnie z innymi JST lobbować na rzecz zwiększenia finansowania w krajowym programie budowy dróg lokalnych. Podobne programy należy stworzyć w regionie lubelskim. Programy te powinny preferować partnerstwo, także partnerstwo publiczno-prywatne i systemy szkieletowe.116

W projektowaniu kierunków rozwoju Gminy Żółkiewka warto uwzględnić to, że budowa lub modernizacja infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich powinna być prowadzona w sposób zintegrowany z działaniami uzupełniającymi służącymi zwiększeniu dostępności cyfrowej obszarów wiejskich. Jest ona kluczowa w perspektywie włączenia tych obszarów, w tym rolnictwa w procesy cyfryzacji oraz zapewnienia dostępu ludności do pozarolniczego rynku pracy, dóbr i usług publicznych. Dostępność cyfrowa coraz silniej warunkuje możliwość upowszechnienia wielu nowych technologii i modeli biznesowych opartych na cyfryzacji i sieci internetowej, w tym Internetu rzeczy, technologii satelitarnych, e-handlu. Technologie te pozwalają optymalizować (ograniczać koszty i zwiększać efekty) procesy produkcyjne, mają także duży potencjał pokonywania (minimalizowania skutków) ograniczeń związanych z rozproszeniem (i oddaleniem od głównych rynków) podmiotów i konsumentów na obszarach wiejskich. Zakłada się, że dzięki podejmowanym przedsięwzięciom nastąpi poprawa dostępu do produktów i usług umożliwiających mobilność społeczną i zawodową, oraz zwiększających autonomię funkcjonowania społecznego dzięki rozwiązaniom ICT na obszarach wiejskich.117

Jednak należy w projektowaniu rozwoju uwzględnić potrzeby wynikające ze słabych stron wskazanych w badaniu diagnostycznym: brak sieci gazu ziemnego, stan techniczny szkoły w Żółkiewce, oświetlenie gminy na wsiach, potrzeba termomodernizacji (stan starych szkół), stan techniczny budynku Urzędu Gminy, brak właściwej adaptacji remizy strażackiej w Żółkiewce, stan zabytków.

116 http://wartowiedziec.pl/rozwoj-i-fundusze/46962-kierunki-rozwoju-polskiej-wsi 117 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030.

109 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Poziom infrastruktury decyduje o atrakcyjności bądź nieatrakcyjności gminy, a więc stanowi o szansach lub barierach jego dalszego rozwoju. Infrastruktura jako czynnik aktywizujący postęp społeczno-gospodarczy jest jednocześnie jednym z ważnych wyznaczników warunków życia ludności w Gminie Żółkiewka. Zasadność podjętych w niniejszym temacie działań, dotyczących infrastruktury w ramach jej wpływu na rozwój wynika z faktu, że obecny jej poziom jest nadal niewystarczający.

W projektowaniu rozwoju należy zmierzyć się z wymienionymi zagrożeniami, które mogą pogłębić problemy: brak środków finansowych, niechęć ludzi do zmian, podupadanie dworku w Wólce oraz zwiększona emisja CO2 (potrzeba wymiany pieców, zmiana sposobu ogrzewania budynków).

Zachodzące współcześnie zmiany o zasięgu ogólnoświatowym dotykają również obszarów wiejskich. Mieszkańcy wsi muszą zmierzyć się z powstającymi w wyniku postępującej globalizacji i integracji zjawiskami prowadzącymi do narastania regionalnych dysproporcji rozwojowych. W proponowanych strategiach i programach operacyjnych fundamentalnym czynnikiem warunkującym rozwój obszarów wiejskich jest infrastruktura. Jej rozwój i modernizacja przyczyniają się nie tylko do podnoszenia atrakcyjności ekonomicznej terenów wiejskich, ale stanowią również podstawę kreowania ich wielofunkcyjnego charakteru i pozwalają na wyrównywanie różnic w poziomie życia ludności oraz funkcjonowania przedsiębiorstw na wsi i w mieście. Zrozumiałe jest dążenie do równowagi społecznej środowisk wiejskich, poprzez stworzenie podobnych do miejskich warunków życia na wsi oraz zapewnienie dostępności mieszkańców wsi do szeroko rozumianych osiągnięć cywilizacyjnych. Na obecnym etapie rozwoju Gminy Żółkiewka oraz innych gmin powiatu, wynikającym także z postępujących procesów globalizacyjnych, wskazuje się, że szczególne znaczenie w procesach rozwojowych obok infrastruktury gospodarczej i instytucjonalnej, odgrywa infrastruktura społeczna. Poprzez bezpośredni, jak i pośredni wpływ na tempo i poziom rozwoju staje się ona jednym z najważniejszych, a jednocześnie niezbędnych i najbardziej efektywnych czynników rozwoju. Pełni również rolę stymulatora rozwoju innych systemów funkcjonujących na obszarze gminy, a przez to znacząco wpływa na rozwój gospodarczy, społeczny i przestrzenny. Rozwój składników infrastruktury świadczących usługi społeczne nie tylko staje się czynnikiem rozwoju, ale także uruchamia inne wewnętrzne czynniki rozwoju, np. działalność gospodarczą, inwestycje w budownictwo mieszkaniowe. Zaangażowanie to powoduje wzrost optymistycznych postaw wobec środowiska zamieszkania, co wpływa na nie stabilizująco. Nie można zatem mówić o rozwoju Gminy Żółkiewka w ujęciu lokalnym bez odpowiedniego poziomu infrastruktury społecznej (np. klubu dla młodzieży, inkubatora przedsiębiorczości czy kina plenerowego). Funkcjonowanie elementów tworzących infrastrukturę społeczną umożliwia realizację polityki społecznej gminy w dziedzinie kształtowania warunków życia mieszkańców wsi oraz tworzenia ładu społecznego i przestrzennego. Infrastruktura jest jednym z najistotniejszych wyznaczników determinujących poziom wykształcenia, zdrowotności czy też kultury społeczeństwa. Infrastruktura społeczna zajmuje kluczowe miejsce w koncepcji rozwoju zrównoważonego.118

118 Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Problemy Rolnictwa Światowego tom 16 (XXXI), zeszyt 3, 2016: 57–66, Małgorzata Dolata, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Rola infrastruktury w procesach rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie województwa wielkopolskiego.

110 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

STREFA ŚRODOWISKOWA

Do atutów w obszarze środowiska naturalnego Gminy Żółkiewka należy: dobrze rozwinięta gospodarka śmieciowa, czysta woda, brak szkodliwych zakładów przemysłowych, realizacja projektów ekologicznych (solary, fotowoltaika), energetyka OZE (wiatraki). Do istotnych czynników stanowiących mocną stroną ochrony środowiska należą walory krajobrazowe Gminy Żółkiewki i czyste powietrze.

Do szans, które mają wpływ na rozwój i należy je wykorzystać, można zaliczyć: ochrona czystości powietrza – poprzez doprowadzenie gazu ziemnego, edukacja mieszkańców i turystów w zakresie ekologii i ochrony zasobów naturalnych oraz środowiska poprzez m.in. akcje sprzątania gminy przez uczniów, mieszkańców. W tym obszarze istotna jest również konsekwentna polityka śmieciowa (segregacja odpadów). Stwierdzono również, że w zakresie równoważenia produkcji rolniczej, integrowanej z wielofunkcyjnym rozwojem wsi, poszanowania energii i ochroną środowiska obszarów wiejskich, nauka i technika rolnicza ma coraz poważniejsze zadania. Trzeba między innymi przesądzać i godzić interesy producentów rolnych i żywnościowych z ekologicznymi wymaganiami ochrony gleby, wody, powietrza, lasów i innych. Należy eliminować agrochemikalia przy założonej na wiele lat produkcji żywności ekologicznej.

Istotny wymiar środowiskowy ma również zapotrzebowanie „zazielenienia” Gminy Żółkiewka poprzez: dywersyfikację upraw, utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ) oraz utrzymanie obszarów proekologicznych, które mają wpływ na ochronę środowiska i zachowanie różnorodności biologicznej. Możliwości wdrażania inicjatyw pro środowiskowych w gospodarstwach agroturystycznych oraz innych obiektach turystyki wiejskiej wydaje się również bardzo znaczące z punktu widzenia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. Rośnie społeczne zapotrzebowanie na tego typu działania. Obszarem o znacznym potencjale może być również wykorzystanie w turystyce wiejskiej działań nastawionych na zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin i zwierząt.119

Do słabych stron, które trzeba rozwiązać na etapie projektowania działań rozwojowych, należą: niski poziom świadomości/edukacji społeczeństwa, opalanie odpadami domków i stan powietrza, zaśmiecone lasy, brak oznaczenia pomników przyrody, duże zanieczyszczenie poboczy, brak odpowiedniej liczby śmietników na wsiach (publicznych).

Do zagrożeń, z którymi trzeba się zmierzyć, należą: zwiększanie emisji CO2, hałas, duże zanieczyszczenie zalewu.

Ekologizację (edukację ekologiczną) należy rozumieć jako konieczność wprowadzania pro środowiskowych zmian we wszystkich dziedzinach na terenie Gminy Żółkiewka. Pro środowiskowe działania powinny się koncentrować przede wszystkim na zapobieganiu, ale także na eliminowaniu i kompensowaniu zagrożeń antropogenicznych. Do tych największych należy zaliczyć: degradację atmosfery, zanieczyszczenie i niedobór wód, kurczenie się zasobów gleb i pogarszanie ich jakości, zanikanie szaty roślinnej i ubożenie świata zwierzęcego oraz nadmierną chemizację środowiska. Jeszcze stosunkowo niedawno odpowiedzialnością za degradację środowiska obarczano kolejno

119 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030.

111 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

wielki przemysł i intensywne rolnictwo. Obecnie coraz częściej podkreśla się znaczenie szkód powodowanych przez pojedynczych obywateli. Wzrost liczby gospodarstw ekologicznych, tworzenie sieci dystrybucji i przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego powinny sprzyjać tworzeniu nowych miejsc pracy oraz stanowić szansę rozwoju dla danego regionu. Rozwój obszarów wiejskich należy realizować poprzez kojarzenie celów ekonomicznych z ekologicznymi, co umożliwi rozwiązywanie problemów społeczno-gospodarczych w zgodzie z koncepcją zrównoważonego rozwoju, która nie zakłada istotnych zmian w sferze struktury agrarnej i koncentracji gospodarstw rolnych. Wysoką efektywność można uzyskać również w gospodarstwach typowych dla regionu, kładąc nacisk na metody produkcji przyjazne środowisku. Ekologizacja rolnictwa jest tu jak najbardziej uzasadniona, gdyż tereny Gminy Żółkiewka posiadają znaczny potencjał produkcyjny, szczególnie w zakresie realizacji wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.

DO GRUPY PRIORYTETÓW, KTÓRE NAJCZĘŚCIEJ WSKAZALI UCZESTNICY BADANIA DIAGNOSTYCZNEGO, NALEŻĄ:

1. Zapewnienie atrakcyjnych miejsc pracy, dobrze płatnych to priorytet rozwoju, który zaważy o przyszłości gminy. 2. Starzejące się społeczeństwo wymaga odpowiedniej infrastruktury, form opieki oraz miejsc aktywności, jak również dostępu do placówek medycznych i rehabilitacyjnych. Gmina Żółkiewka musi podejść kompleksowo do tych wyzwań. 3. Edukacja dopasowana do rynku pracy to szansa dla gminy i całego powiatu na usprawnienie procesów rozwoju gospodarczego tego obszaru województwa. 4. Współpraca z innymi samorządami w zakresie zintegrowanych inwestycji społeczno- gospodarczych może znacznie przyspieszyć rozwój Gminy Żółkiewka. Rozwój zintegrowanych inwestycji transportowo-komunikacyjnych powinien przeciwdziałać wykluczeniu poszczególnych miejscowości gminy. 5. Rozwój rolnictwa z bazy surowca w nowoczesny segment rynku. 6. Docelowo gmina w 2030 powinna być kojarzona jako gmina przedsiębiorcza, atrakcyjna dla inwestorów i tworząca nowe miejsca pracy oraz miejsce ekologiczne dbające o środowisko naturalne i estetykę otoczenia. Stąd istotna jest gazyfikacja gminy oraz rozwój energetyki OZE. 7. Należy stwierdzić, że mieszkańcy są silnie związani z gminą i wysoko oceniają poczucie bezpieczeństwa, ponadto gmina jest postrzegana przez mieszkańców jako atrakcyjniejsza od sąsiednich gmin. Jednak w latach 2021-2030 należy popracować nad: stworzeniem warunków do rozwoju miejsc pracy oraz zwiększenia atrakcyjności gminy jako miejsca do spędzania wolnego czasu i wypoczynku. 8. Uwzględniając atuty gminy, należy rozważyć w rozwoju wykorzystanie walorów krajobrazowych i środowiskowych do rozwoju potencjału gospodarczego regionu. Równocześnie analizując słabe strony, należy skupić się na: tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi infrastruktury drogowej oraz pozyskiwaniu nowych inwestycji, w tym w przetwórstwie (szczególnie produkcja ekologiczna) i przemyśle rolno-spożywczym, aby uniknąć zjawiska pogłębiania się problemów, narastania dysproporcji w tempie rozwoju oraz wykluczenia społecznego/ marginalizacji.

112 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

9. Rewitalizacji wymagają m.in. Dworzec PKS, Szkoła Podstawowa w Żółkiewce oraz budynek Urzędu Gminy w Żółkiewce. Dlatego projektując Strategię Rozwoju Gminy na lata 2021-2030 należy zwrócić uwagę na te działania. Dworze PKS (bus) to wizytówka każdej gminy, który jest ważnym punktem dla rozwoju turystyki np. pielgrzymkowej. W tym kontekście istotne są również parkingi. Remont szkoły oraz urzędu to cele, które wskazują na wysoką świadomość społeczeństwa. Urząd powinien stanowić w gminie centrum usług, dlatego musi być dostępny dla osób młodych, starszych i niepełnosprawnych. 10. Budowa zbiornika wodnego oraz rozwój gastronomi, miejsc noclegowych i budowa nowych atrakcji turystycznych – to ważne inwestycje dla rozwoju branży turystycznej oraz agroturystyki, która stanowi alternatywne formy zatrudnienia na obszarach wiejskich. 11. Do grupy najważniejszych działań powinny należeć: budowa nowych i modernizacja istniejących dróg oraz ciągów pieszo-rowerowych, poprawa dostępu do specjalistycznej opieki zdrowotnej, sprowadzenie do Gminy dużego inwestora w branży rolno-spożywczej, przetwórczej, promocja i wsparcie wykorzystania odnawialnych źródeł energii (np. fotowoltaiki), rozwój rolnictwa, w tym nowoczesnych gospodarstw rolnych i przemysłu przetwórczego, budowa i modernizacja obiektów sportu i rekreacji. 12. Obserwacja rozwoju naszego kraju i Europy tj. stały wzrost zamożności społeczeństwa oraz rosnące zainteresowanie zdrowym i aktywnym trybem życia (wzrost wydatków na turystykę i rekreację), pozwala sformułować wniosek, że Gmina Żółkiewka, w związku z powyższymi uwarunkowaniami, powinna skupić się na wykorzystaniu walorów krajobrazowych i środowiskowych w kierunku rozwoju turystyki i przemysłu czasu wolnego. Dobrze zaplanowany sieciowy produkt turystyczny, może w dużej mierze rozwiązać problemy z brakiem atrakcyjnych miejsc pracy.

DO NOWYCH KIERUNKÓW ROZWOJU WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO NALEŻĄ120:

1. Cel 1 - Kształtowanie Obszaru Strategicznych Zasobów Żywnościowych Kraju – skala regionalna, cel gospodarczy. 2. Cel 2 - Wzmacnianie Funkcji Ośrodków Subregionalnych i Mniejszych Miast – skala subregionalna, cel społeczny i gospodarczy 3. Cel 3 – Zrównoważony Rozwój Zasobów Wewnętrznych – skala lokalna, cel społeczny i gospodarczy.121

Do grupy celów, które rysują się na podstawie niniejszej diagnozy, a powinny stanowić podstawę do formułowania misji, wizji i celów strategicznych rozwoju Gminy Żółkiewka należą:

 Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych.  Rozwój przedsiębiorczości w zakresie przetwórstwa żywności.  Rozwój współpracy w sektorze rolno-spożywczym.  Promocja produktów żywnościowych.

120 http://strategia.lubelskie.pl/materialy.html Założenia Aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). 121 Jw.

113 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Wzmacnianie powiązań funkcjonalnych i zrównoważony rozwój infrastruktury technicznej.  Wielofunkcyjny rozwój gminny.  Promocja i rozwój usług prozdrowotnych oraz gospodarki senioralnej.  Innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych i rozwój usług wolnego czasu.  Rozwijanie kapitału ludzkiego.  Poprawa dostępności do usług społecznych.  Włączenie społeczne.  Ochrona walorów środowiska.  Wspieranie oddolnych inicjatyw i poprawa efektywności zarządzania.122

Do zrównoważonych, zintegrowanych, ponadlokalnych działań, które powinna uwzględnić w projektowaniu rozwoju Gmina Żółkiewka, kierując się potrzebą łączenia posiadanych zasobów i kapitałów w ramach współpracy z innymi gminami powiatu krasnostawskiego oraz Miastem Krasnystaw, jak również z JST innych powiatów powinny należeć:

 W strefie przestrzenno-funkcjonalnej – Opracowanie Zintegrowanego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Terenów wokół trasy S17, S12 oraz dróg wojewódzkich stanowiących korytarze transportowe Lubelskiego Okręgu Rolno-Spożywczego.  W strefie przestrzenno-funkcjonalnej – Utworzenie i zintegrowane działania promocyjne Strefy Aktywności Gospodarczej Lubelskiego Okręgu Rolno-Spożywczego.  W strefie przestrzenno-funkcjonalnej – Zintegrowane inwestycje infrastrukturalne i uzbrojenie terenów inwestycyjnych wokół trasy S17 oraz dróg wojewódzkich stanowiących korytarze transportowe Strefy Aktywności Gospodarczej Lubelskiego Okręgu Rolno- Spożywczego.  W strefie gospodarczej – Budowa Zakładów Przetwórstwa Rolno-Spożywczego (w opracowanym modelu biznesowym).  W gospodarczej – Utworzenie i zintegrowana promocja sieciowego produktu turystycznego EKO PARK – Centrum Edukacji Ekologicznej wykorzystującego walory przyrodniczo- krajobrazowe Lubelskiego Okręgu Rolno-Spożywczego.  W społeczno-gospodarczej – Zintegrowana rewitalizacja społeczno-gospodarcza Lubelskiego Okręgu Rolno-Spożywczego.  W strefie społecznej – Utworzenie Regionalnych Ośrodków Wypoczynkowo-Rehabilitacyjnych dla Seniorów (program i infrastruktura dla osób starszych) oraz Regionalnych Ośrodków Kultury (zintegrowane zarządzanie ofertą kulturalną).  W strefie społecznej – Budowa Zintegrowanego Systemu Szkolnictwa Zawodowego (we współpracy z Uczelniami Wyższymi).  W ochronie środowiska – Opracowanie i wdrożenie Zrównoważonego Programu Retencji dla obszaru Lubelskiego Okręgu Rolno-Spożywczego (plan i budowa zbiorników retencyjnych).  W ochronie środowiska – Opracowanie i wdrożenie Zrównoważonego Programu Rozwoju odnawialnych źródeł energii (plan i budowa odnawialnych źródeł energii).

122 http://strategia.lubelskie.pl/materialy.html Założenia Aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.).

114 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział VI

MISJA I WIZJA

115 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

MISJA to najogólniejszy opis, sens i powód działania Gminy Żółkiewka. To obraz przewodni, to co gmina (zarządzający i mieszkańcy) uważają za najważniejszą rolę do odegrania. Misja jest wyrażeniem – w kilku zdaniach – dalekosiężnych zamierzeń i aspiracji. Misja jest wartością, korzeniem, z którego formułuje się wizję na użytek działań strategicznych.

M I S J A

GMINA ŻÓŁKIEWKA prowadzi zrównoważony, zintegrowany i wielofunkcyjny rozwój, dążąc do systematycznej poprawy standardów życia i pracy zawodowej mieszkańców oraz usunięcia dysproporcji warunków społeczno-gospodarczych, które mają wpływ na zjawiska migracji i marginalizacji społeczno-gospodarczej.

Wdrażając model zrównoważonego rozwoju GMINA ŻÓŁKIEWKA, skupi się na planowaniu ładu przestrzennego, poprawie infrastruktury, koordynacji i kooperacji oraz zintegrowanych inwestycjach we współpracy z kluczowymi partnerami.

Wprowadzając zasady wielopoziomowego, strategicznego zarządzania, poprzez współpracę z mieszkańcami i inwestorami, GMINA ŻÓŁKIEWKA utworzy warunki systematycznej poprawy konkurencyjności podmiotów gospodarczych i gospodarstw rolnych, w tym warunki do rozwoju ekstensywnego, ekologicznego, innowacyjnego i zrównoważonego rolnictwa, przetwórstwa i przemysłu rolno-spożywczego. Istotnym kierunkiem działań GMINY ŻÓŁKIEWKA jest troska o wysoki poziom edukacji oraz ochronę środowiska naturalnego.

Wykorzystując endogeniczne uwarunkowania rozwojowe, a szczególnie walory przyrodnicze i kapitał ekologiczny, GMINA ŻÓŁKIEWKA podejmuje działania obniżające koszty energii oraz przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego poprzez liczne inwestycje OZE oraz wspiera rozwój atrakcyjnej oferty dedykowanej turystom.

WIZJĘ można zdefiniować jako wspólne wyobrażenie pożądanej, szczegółowo opisanej przyszłości. Nie istnieje żadna uniwersalna wizja modelu gminy. W rzeczywistości może istnieć tyle wizji, ilu jest mieszkańców. Wizja bazuje na realiach i trendach, na mocnych i słabych stronach, szansach i zagrożeniach, a także na różnych wartościach.

116 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

W I Z J A

GMINA ŻÓŁKIEWKA chce być innowacyjną i zintegrowaną przestrzenią, którą wyróżnia zrównoważony i systematyczny rozwój. Wielofunkcyjność i ekonomia społeczna oraz zrównoważone, ekstensywne, ekologiczne rolnictwo, wielopoziomowe zarządzanie, inwestycje infrastrukturalne i OZE, doprowadzą do wzrostu miejsc pracy, a równocześnie spowodują poprawę stanu finansowego mieszkańców, przyczyniając się do poprawy atrakcyjności obszaru gminy i strefy terenów inwestycyjnych.

Priorytetem długofalowego planu strategicznego GMINY ŻÓŁKIEWKA jest rozwój największego potencjału tj. rolnictwa, w różnych kierunkach, które wykorzystują bazę surowca (płody rolne), a równocześnie łączą je z nowymi technologiami, innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie produkcji przetworzonej żywności (rozwój przetwórstwa rolno- spożywczego, przemysłu spożywczego). Równocześnie innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczych i kapitału ekologicznego buduje ofertę czasu wolnego i przyczynia się do powstawania nowych podmiotów gospodarczych oferujących usługi ekosystemowe.

Wielofunkcyjny rozwój GMINY ŻÓŁKIEWKA właściwie zaplanowany, wsparty wielofunduszowymi źródłami finansowania, przyczyni się do zainteresowania tym obszarem (terenem gminy) nowych mieszkańców, inwestorów i turystów. Respektując zasady ochrony środowiska i potrzeby społeczno-gospodarcze, GMINA ŻÓŁKIEWKA będzie aktywna, odpowiedzialna i bezpieczna, interesująca ze względu na ofertę kulturalno-sportową oraz atrakcje turystyczne. Współpraca zagraniczna, w tym eksport oraz efektywne gospodarowanie bazą surowca pochodzenia roślinnego, rozwój oferty turystycznej i warunków do srebrnej gospodarki, pomogą GMINIE ŻÓŁKIEWKA zbudować przestrzeń do życia, do pracy i do wypoczynku.

Poprzez rewitalizację społeczno-gospodarczą, budowę zintegrowanej infrastruktury transportowej, transfer wiedzy do przedsiębiorstw i gospodarstw rolnych oraz pomoc w kształceniu i podnoszeniu kwalifikacji mieszkańców, GMINA ŻÓŁKIEWKA zbuduje trwałą przewagę konkurencyjną, której integralnym elementem będzie współpraca z partnerami krajowymi i zagranicznymi oraz działania wspierające inwestycje i eksport.

.

117 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział VII

CEL STRATEGICZNY I CELE OPERACYJNE

118 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 jest dokumentem fakultatywnym określającym cele społeczno-gospodarcze gminy w odpowiednio zadanej perspektywie czasu. Jest to scenariusz rozwoju gminy, jego długofalowa wizja rozwoju. Prace nad strategią są wieloetapowe i rozpoczynają się od określenia obecnego stanu gminy. Następnie dokonywana jest analiza SWOT, wybór kluczowych celów, sformułowanie wizji rozwoju oraz opracowanie strategicznego programu działania. Opracowanie strategii sprzyja ocenie rzeczywistych możliwości rozwoju, jak i określeniu problemów i sposobów ich rozwiązania w skali lokalnej. Należy pamiętać w tym miejscy, że bardziej szczegółowym dokumentem jest plan rozwoju lokalnego (plan operacyjny, który uwzględnia wskazania Strategii Rozwoju) tzw. baza przedsięwzięć inwestycyjnych planowanych do realizacji i także usystematyzowany zbiór celów strategicznych oraz zadań operacyjnych w krótkiej perspektywie np. 2 lat. W stawianiu celów należy mieć na uwadze, że polityka przestrzenna Gminy Żółkiewka powinna polegać na odpowiednim i kompleksowym kształtowaniu przestrzennej organizacji, struktury i funkcjonowania lokalnego terytorialnego systemu społeczno-gospodarczego. W myśl art. 3 ust. 1 Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym kształtowanie oraz prowadzenie polityki przestrzennej na terenie gminy, z pewnymi wyjątkami należy do zadań własnych gminy. Cele strategiczne rozwoju Gminy Żółkiewka w wymiarze: społecznym, gospodarczymi przestrzennym; ochronie środowiska, muszą uwzględniać: cele rozwoju regionu lubelskiego oraz wskazania Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030. Strategia, będąc dokumentem perspektywicznym i długofalowym, ale jednocześnie zawierającym określone priorytety i kierunki rozwoju, z pewnością będzie ulegać dalszym modyfikacjom i aktualizacjom przez cały okres wdrażania. Na etapie przygotowania Strategii przyjęte kierunki działań, wydają się stwarzać najwięcej możliwości na dynamiczny rozwój gminy.

Zasadniczym elementem tworzenia niniejszej Strategii stało się zidentyfikowanie głównych kierunków rozwoju gminy, czyli tych obszarów działalności samorządu lokalnego, które powinny stać się kołem zamachowym dla jego rozwoju. Określanie kierunków rozwoju zrealizowano poprzez pracę Zespołu ds. Strategii oraz podczas konsultacji. Dzięki temu umożliwiono całościową refleksję nad szansami i perspektywami rozwoju Gminy Żółkiewka.

Na podstawie diagnozy stanu obecnego Gminy Żółkiewka wyłoniono najważniejsze obszary, które powinny stanowić podstawę do formułowania misji, wizji i celów strategicznych rozwoju:

 Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych.  Rozwój przedsiębiorczości w zakresie przetwórstwa żywności.  Rozwój współpracy w sektorze rolno-spożywczym.  Promocja produktów żywnościowych.  Wzmacnianie powiązań funkcjonalnych i zrównoważony rozwój infrastruktury technicznej.  Wielofunkcyjny rozwój gminny.  Promocja i rozwój usług prozdrowotnych oraz gospodarki senioralnej.  Innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych i rozwój usług wolnego czasu.  Rozwijanie kapitału ludzkiego.  Poprawa dostępności do usług społecznych.

119 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Włączenie społeczne.  Ochrona walorów środowiska.  Wspieranie oddolnych inicjatyw i poprawa efektywności zarządzania.

W wyniku prac warsztatowych i analiz strategicznych wyodrębniono następujący cel strategiczny i cele operacyjne planu strategicznego spójne z wyodrębnionymi kierunkami rozwoju.

C E L S T R A T E G I C Z N Y

Celem rozwoju GMINY ŻÓŁKIEWKA w perspektywie 2021-2027 do roku 2030 jest trwały wzrost dochodów mieszkańców przy minimalizacji rozwarstwienia ekonomicznego, społecznego, terytorialnego oraz poprawie stanu środowiska naturalnego, jak również systematyczna poprawa poziomu życia mieszkańców, konkurencyjności przedsiębiorstw i stanu środowiska naturalnego, oparta na dotychczasowych oraz nowych przewagach konkurencyjnych, zapewniająca atrakcyjne miejsca pracy, wysoki poziom kwalifikacji mieszkańców oraz zintegrowanych inwestycji realizowanych z partnerami krajowymi i zagranicznymi, w zgodzie z zasadami zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

O B S Z A R Y K L U C Z O W E D L A R O Z W O J U

Obszar Społeczny:

 zapewnienie atrakcyjnych miejsc pracy i wzrost dochodów mieszkańców; ekonomia społeczna i solidarna; minimalizowanie skutków niekorzystnej demografii i wyludniania się obszarów wiejskich; wprowadzenie wielopoziomowego zarządzania gminą (m.in. budżetu obywatelskiego); wprowadzenie cyfrowych rozwiązań w zakresie zarządzania infrastrukturom rozwój dostępu do szybkiego Internetu Wi-Fi; możliwość e-learningu w szkołach.

Obszar Gospodarczy:  rozwój przemysłu (w tym przemysłu rolno-spożywczego, przetwórstwa), wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich; rozwój rolnictwa ekstensywnego (ekologicznego, innowacyjnego); strefa aktywności gospodarczej (uzbrojenie terenów inwestycyjnych

120 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i poprawa infrastruktury drogowej (szczególnie połączeń z drogą S17 i S19 we współpracy z Samorządem Województwa); budowa atrakcji i organizacja przemysłu czasu wolnego, srebrnej gospodarki; rozwój oparty na dotychczasowych i nowych przewagach minimalizujący rozwarstwienie ekonomiczne, społeczne, terytorialne oraz poprawę stanu środowiska naturalnego; zwiększenie opłacalności rolnej; rozwój przedsiębiorczości, pozarolniczych miejsc pracy i aktywnego społeczeństwa.

Obszar Przestrzenno-Funkcjonalny:

 zrównoważone planowanie ładu przestrzennego w sposobie wykorzystania przestrzeni do celów społecznych, gospodarczych, turystycznych; rewitalizacja społeczno-gospodarcza; budowa i modernizacja infrastruktury technicznej, turystycznej i rekreacyjnej, zapewnienie komfortu użytkowania dróg i chodników oraz kanalizacji; gazyfikacja.

Obszar środowisko:

 poprawa infrastruktury i stanu środowiska (rozwój infrastruktury wodnej), programy edukacyjne i kompleksowe rozwiązania, usługi ekosystemowe, rozwój energetyki OZE.

A T U T Y G M I N Y Ż Ó Ł K I E W K A stwarzające najlepsze możliwości rozwojowe, które będą wpływać na budowę przewagi konkurencyjnej

OBSZAR SPOŁECZNY:

 Kapitał społeczny (liczne stowarzyszenia, KGW, OSP),  Bezpieczeństwo,  Dostęp i poziom edukacji na poziomie podstawowym,  Poziom udzielanej pomocy społecznej,  Miejsca dla seniorów (Dzienny Dom Seniora),  Bogata oferta Ośrodka Kultury i oferta uprawiania sportu,  Dziedzictwo kulturowe, historia (Stanisław Żółkiewski, wybitny wódz, hetman wielki koronny),  Wykwalifikowane kadry nauczycieli w szkołach i przedszkolach na terenie gminy.

121 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

OBSZAR GOSPODARCZY:

 Lokalizacja przy głównych trasach – skrzyżowanie dróg wojewódzkich nr 837 i nr 842 (Lublin – Zamość i Kraśnik – Krasnystaw),  W miarę dobrze rozwinięta komunikacja (Lublin, Krasnystaw),  Charakter rolniczy gminy i dogodne warunki do produkcji rolnej: żyzne gleby, baza surowca i tradycje rolnicze,  Tereny inwestycyjne,  Dziedzictwo kulturowe i walory przyrodnicze, które stanowią silny potencjał do rozwoju przemysłu czasu wolnego (szczególnie ważne jest to z powodu bliskości Roztocza i budowania przez gminę pozycji obszaru atrakcyjnego dla turystów i agroturystów),  Inwestycje oraz innowacje w obszarze OZE (solary, wiatraki). Energetyka wiatrowa jest jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się sektorów w ramach energetyki odnawialnej. Wzrost inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE).

OBSZAR PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNY:

 Dogodne położenie gminy przy szlakach komunikacyjnych trasa nr 837 i nr 842,  Stan dróg gminnych,  Zabytki,  Sieć elektryczna, wodociągowa,  Bliskość Miasta Krasnystaw i jego usług (medycznych, edukacyjnych, prawnych itp.),  Dostęp do usług (poczta, bank, powierzchnie handlowe),  Dworzec PKS i BUS,  Infrastruktura wypoczynkowo-rekreacyjna: zbiornik dla wędkarzy, boiska, hala sportowa, place zabaw,  Dokumenty planistyczne: Plan Zagospodarowania Przestrzennego, Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka na lata 2017 – 2023,  Rozwiązania przestrzenne: oświetlenie miejscowości Żółkiewka, adoptowany budynek byłego gimnazjum), stan większości ulic i chodników należących do gminy, dom seniora.

OBSZAR OCHRONY ŚRODOWISKA:

 Kapitał ekologiczny – walory przyrodnicze,  Dobrze rozwinięta gospodarka śmieciowa,  Czysta woda,  Brak szkodliwych zakładów przemysłowych,  Realizacja projektów ekologicznych (solary, fotowoltaika) oraz energetyka OZE (wiatraki),  Dokumenty planistyczne: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Żółkiewka na lata 2018-2020, z perspektywą na lata 2021-2024, Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Żółkiewka,

122 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Partnerstwo w stowarzyszeniu LGD Krasnystaw PLUS,  Systematyczna utylizacja płyt cementowo-azbestowych.

OBSZAR TECHNICZNY:

 Obiekty sportowe i kulturalne,  Oznakowanie szlaków turystycznych,  Wyremontowane remizy, świetlice.

KIERUNKI ROZWOJU I CELE OPERACYJNE

I. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Utworzenie we współpracy z kluczowymi partnerami Okręgu Rozwoju Branży Rolno-Spożywczej.

CEL OPERACYJNY 1. Rozwój Zrównoważonego Rolnictwa – w tym Rolnictwa Ekologicznego oraz Wielofunkcyjny Rozwój Obszaru Gminy.

1.1. Edukacja oraz promowanie innowacyjnych i ekologicznych metod upraw i nawożenia.

1.2. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich tj. zrównoważony i zintegrowany rozwój infrastruktury oczyszczania ścieków.

1.3. Zwiększenie konkurencyjności gminy poprzez wdrożenie rozwiązań efektywnego zwiększenia odnawialnych źródeł energii (OZE) w przestrzeni publicznej i prywatnej.

1.4. Rozwój zrównoważonego rolnictwa, ekstensywnego, w tym rolnictwa ekologicznego.

1.5. Organizacja przestrzenna rolnictwa indywidualnego – gospodarstw rolnych.

1.6. Rozwój rolniczego handlu detalicznego na terenie gminy.

1.7. Zintegrowany, spójny rozwój atrakcyjnej oferty agroturystycznej i turystyki wiejskiej.

1.8. Wykorzystanie zasobów naturalnych, historycznych i kulturalnych, środowiska w rozwoju różnych form turystyki wiejskiej.

1.9. Zintegrowane wsparcie współpracy w ramach organizacji odpowiedzialnych za rozwój turystyki i agroturystyki w Polsce.

1.10. Rozwój materialnej bazy turystycznej.

123 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

CEL OPERACYJNY 2. Rozwój Branży Rolno-Spożywczej oraz Przetwórstwa.

2.1. Wsparcie rozwoju przedsiębiorstw przetwórstwa rolno-spożywczego.

2.2. Zrównoważony i zintegrowany rozwój infrastruktury oraz obiektów przechowalniczych.

2.3. Rozwój zrównoważonej biogospodarki.

2.4. Rozwój branż obsługujących sektor spożywczy (np. opakowaniowy, maszynowy).

CEL OPERACYJNY 3. Rozwój Współpracy i Sieci Powiązań Producentów oraz Przetwórców na terenie Gminy.

3.1. Efektywne wzmacnianie powiązań i współpracy branży rolno-spożywczej oraz przetwórstwa rolno-spożywczego.

3.2. Profesjonalizacja działalności organizacji zrzeszających rolników sprzyjająca zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa.

3.3. Współpraca z sektorem badawczo-rozwojowym oraz z sektorem produkcyjnym i przetwórczym.

3.4. Opracowanie i wdrożenie projektu modelowego rozwiązania mobilizującego sektor producentów do współpracy i poprawy efektywności gospodarstw rolnych.

3.5. Rozwój edukacji, e-learningu oraz zintegrowanych kwalifikacji w obszarze nauk przyrodniczych i rolniczych.

CEL OPERACYJNY 4. Budowa Marki Tradycyjnych i Lokalnych Produktów Żywnościowych „Krasna Chata” – Rozwój Kanałów Dystrybucji i Środków Promocji.

4.1. Tworzenie marki produktowej Krasna Chata tj. oferty oraz narzędzi promocji produktów tradycyjnych i regionalnych pochodzących z terenu gminy oraz LGD Krasnystaw PLUS.

4.2. Wykreowanie marki produktów żywnościowych „KRASNA CHATA”.

II. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Zrównoważony i zintegrowany rozwój infrastruktury uwzględniający ład funkcjonalno-przestrzenny oraz kapitał ekologiczny gminy.

CEL OPERACYJNY 1. Zrównoważony Rozwój Infrastruktury Technicznej z uwzględnieniem powiązań funkcjonalnych oraz zintegrowanych inwestycji.

124 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.1. Zintegrowany i zrównoważony rozwój powiązań komunikacyjnych – budowa i przebudowa infrastruktury umożliwiającej rozwój przedsiębiorczości i powstawania nowych miejsc pracy (transport).

CEL OPERACYJNY 2. Wielofunkcyjny i Zrównoważony Rozwój Spójny z trendami społecznymi i ochroną środowiska naturalnego.

2.1. Wspieranie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości poprzez zintegrowane metody wielopoziomowego zarządzania gminą, planowanie strategiczne oraz zarządzanie marketingowe.

2.2. Rozwój usług i lokalnej infrastruktury komunalnej.

2.3. Wzrost jakości życia i tożsamości mieszkańców gminy na obszarach zagrożonych trwałą marginalizacją.

2.4. Rozwój terenów inwestycyjnych.

III. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Rozwój endogenicznych potencjałów gminy z wykorzystaniem innowacyjnych rozwiązań w zakresie usług prozdrowotnych oraz gospodarki senioralnej.

CEL OPERACYJNY 1. Wielofunkcyjny Rozwój Usług Prozdrowotnych oraz Gospodarki Senioralnej.

1.2. Rozwój usług opieki nad osobami starszymi na terenie gminy.

CEL OPERACYJNY 2. Innowacyjne Wykorzystanie Kapitału Ekologicznego i Dziedzictwa Kulturowego w Rozwoju Usług Wolnego Czasu

2.1. Kreowanie punktowych produktów turystycznych wykorzystujących nowe trendy w turystyce, łączących funkcje edukacyjne, kulturowe i rekreacyjne.

2.2. Rozwijanie oferty wydarzeń wykorzystujących unikalne zasoby lokalne.

2.3. Zrównoważony rozwój infrastruktury sprzyjającej propagowaniu różnych form turystyki.

2.4. Rozwój zintegrowanej i innowacyjnej przedsiębiorczości bazującej na lokalnej tradycji i dziedzictwie kulturowym oraz usługach edukacyjnych.

IV. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Poprawa komfortu życia mieszkańców i tożsamości gminy poprzez rozwijanie kapitału ludzkiego.

CEL OPERACYJNY 1. Rozwój Kapitału Ludzkiego Gminy.

125 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.1. Wsparcie procesów uczenia się i podnoszenia kwalifikacji mieszkańców gminy.

1.2. Wprowadzanie nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz współpraca z pracodawcami w procesie profilowania kształcenia na terenie gminy.

1.3. Popularyzacja profilaktyki zdrowotnej i zdrowego trybu życia.

CEL OPERACYJNY 2. Rozwój Usług Społecznych i tworzenie warunków do Aktywizacji Osób Starszych.

2.1. Rozwój usług społecznych z zakresu opieki i aktywizacji osób starszych.

2.2. Wsparcie organizacji rozwoju instytucjonalnej i pozarodzinnej opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.

CEL OPERACYJNY 3. Promowanie Przedsięwzięć na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej na terenie gminy.

3.1. Promowanie przedsięwzięć na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej.

3.2. Prowadzenie polityki prorodzinnej na terenie gminy.

3.3. Rozwój relacji społecznych i innowacji społecznych.

3.4. Profilaktyka uzależnień oraz rozwiązywanie problemów społecznych.

3.5. Rozwój ekonomii społecznej i solidarnej na terenie gminy.

CEL OPERACYJNY 4. Ochrona materialna i niematerialna Zasobów Kulturowych i Środowiskowych Gminy.

4.1. Rewitalizacja społeczno-kulturowa obszarów zagrożonych trwałą marginalizacją.

4.2. Ochrona i kształtowanie zasobów wodnych na terenie gminy.

4.3. Ochrony powietrza i edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju.

4.4. Ochrona wartości przyrodniczych i krajobrazowych.

CEL OPERACYJNY 5. Poprawa efektywności zarządzania Gminą i Współpraca Ponadlokalna.

5.1. Udział w inicjatywach ponadlokalnych wpływających na pobudzenie rozwoju gospodarczego.

5.2. Podnoszenie efektywności informacji przestrzennej.

5.3. Rozwój e-administracji oraz dostępu do e-usług.

5.4. Podnoszenie efektywności działań administracji publicznej.

126 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział VIII

KIERUNKI ROZWOJU I DZIAŁANIA

127 PROJEKT STRATEGII ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

130

K I E R U N K I – D Z I A Ł A N I A

I. KIERUNEK ROZWOJU GMINY Utworzenie we współpracy z kluczowymi partnerami Okręgu Rozwoju Branży Rolno-Spożywczej123.

SR WL, SOR, KSRR, SZRWRiR Cel: Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych

CEL OPERACYJNY 1. ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONEGO ROLNICTWA – W TYM ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO SR GŻ ORAZ WIELOFUNKCYJNY ROZWÓJ OBSZARU GMINY.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Ochrona gleb poprzez 1. 1.1. Edukacja oraz promowanie 1.1.1. Kompleksowa i wielokierunkowa współpraca GOSPODARKA promowanie innowacyjnych, innowacyjnych i ekologicznych z KOWR oraz Uniwersytetem Przyrodniczym i IUNG bardziej ekologicznych I metod upraw i nawożenia. w Puławach w ramach edukacji z zakresu rozwoju sposobów nawożenia oraz ekologicznego rolnictwa. OCHRONA rozwój infrastruktury oczyszczania ścieków na ŚRODOWISKA 1.2. Infrastruktura i Ekologia 1.2.1. Realizacja projektów promujących ekologiczne

123 Nazwa robocza – docelowo może mieć inne brzmienie po konsultacjach i ustaleniach z innymi JST i partnerami

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

obszarach wiejskich Terenów Wiejskich tj. sposoby nawożenia upraw oraz ich przechowywania, zrównoważony sortowania i przechowywania. i zintegrowany rozwój infrastruktury oczyszczania ścieków. 1.2.2. Wsparcie organizacyjno-doradcze budowy przydomowych oczyszczalni ścieków.

1.2.3. Budowa sieci kanalizacji sanitarnej na terenach nowych inwestycji mieszkaniowych i produkcyjnych.

1.2.4. Planowanie, zarządzanie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno – ściekowej – poprawa stanu sieci wodno-kanalizacyjnej oraz budowy zbiorników na deszczówkę, na terenie Gminy Żółkiewka.

1.2.5. Modernizacja oczyszczalni ścieków wraz z połączeniem dwóch sieci wodociągowych.

Zwiększenie wykorzystania 1. 1.3. Zwiększenie konkurencyjności 1.3.1. Obniżanie kosztów prowadzenia gospodarstw OZE rolnych, podmiotów gospodarczych oraz innych gminy poprzez wdrożenie rozwiązań efektywnego zwiększenia podmiotów na terenie gminy poprzez odnawialne źródła odnawialnych źródeł energii (OZE) energii, a szczególnie elektrownie wiatrowe. w przestrzeni publicznej i 1.3.2. Wprowadzenie konkurencyjnych rozwiązań OCHRONA prywatnej. gospodarczych – opracowanie i wsparcie inwestycji ŚRODOWISKA w odnawialne źródła energii („Gmina przyjazna

środowisku”) - montaż instalacji OZE – kolektory słoneczne, fotowoltaika, pompy ciepła itp. na terenie I Gminy.

1.3.3. Termomodernizacja i poprawa efektywności FUNKCJONALNO energetycznej budynków użyteczności publicznej m.in.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Szkoły Podstawowej w Żółkiewce, budynku po Ośrodku PRZESTRZENNA Zdrowia w Żółkiewce, Remizy Strażackiej w Żółkiewce i Dąbiu, budynku Urzędu Gminy.

1.3.4. Budowa infrastruktury służącej do wykorzystania paliw alternatywnych (stacje doładowania elektrycznych pojazdów).

1.3.5. Wyznaczenie ekoprzestrzeni tj. skupisk wiejskich zamkniętych dla ruchu samochodowego, w których mogą poruszać się tylko pojazdy ekologiczne (wzorem szwajcarskiego Zermattu).

Rozwój rolnictwa 1. 1.4. Rozwój zrównoważonego 1.4.1. Kompleksowy rozwój zrównoważonego rolnictwa, specjalistycznego, w tym w tym rolnictwa ekologicznego z zapleczem techniczno- ekologicznego rolnictwa, ekstensywnego, w tym rolnictwa ekologicznego. organizacyjnym – jako element wyróżniający gminę. 1.4.2. Utworzenie Regionalnego Centrum Nauk o Ekologii – specjalizujące się w badaniach nad klimatem i środowiskiem naturalnym oraz posiadające ofertę edukacyjną dla uczniów, studentów i seniorów. OCHRONA ŚRODOWISKA 1.4.3. Wsparcie edukacji ekologicznej w gospodarstwach rolnych i zakładach przetwórczych – poprzez organizację szkoleń, kursów, konferencji we współpracy z LODR.

1.4.4. Wsparcie w pozyskiwaniu środków na rozwój rolnictwa ekologicznego – organizacja spotkań z doradcami, praktykami oraz prywatnymi inwestorami.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.4.5. Pomoc w organizacji spółdzielni, stowarzyszeń, grup producentów produktów ekologicznych – we współpracy z LGD oraz Stowarzyszeniem Polska Ekologia oraz Grupą od Rolnika.

1.4.6. Wsparcie rozwoju dystrybucji żywności ekologicznej – organizacja kiermaszów, degustacji i innych wydarzeń.

1.4.7. Rewitalizacja społeczno-gospodarcza – utworzenie Centrum Produkcji Ekologicznej Żywności w Żółkiewce – inkubator produktów ekologicznych (w tym kosmetyków – na bazie ziół) oraz regionalnych specjałów (olej, nalewki, miody pitne, ekologiczne wędliny i inne).

Poprawa struktury 1. 1.5. Organizacja przestrzenna 1.5.1. Współpraca z ARiMR w zakresie kampanii wielkościowej informacyjnej, organizacyjnej oraz wsparcie merytoryczne i organizacyjnej gospodarstw rolnictwa indywidualnego - w zakresie zmian struktury wielkościowej i organizacyjnych rolnych gospodarstw rolnych. gospodarstw rolnych. GOSPODARKA

1.5.2. Planowanie ładu przestrzennego poprzez wdrożenie zrównoważonego planowania przestrzennego uwzględniającego społeczne i ekonomiczne funkcje rolnictwa na terenie gminy.

Rozwój rolniczego handlu 1. 1.6 Rozwój rolniczego handlu 1.6.1. Tworzenie przestrzeni umożliwiającej rozwój detalicznego rolniczego handlu detalicznego we współpracy z LGD detalicznego na terenie gminy. i KGW (sprzedaż tradycyjna oraz e-platforma). GOSPODARKA 1.6.2. Współpraca z Agencją Restrukturyzacji

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i Modernizacji Rolnictwa oraz KOWR w zakresie promocji produktów lokalnych i rozwoju rolniczego handlu detalicznego.

Rozwój agroturystyki i 1. 1.7. Zintegrowany, spójny rozwój 1.7.1. Tworzenie warunków do rozwoju atrakcji turystyki wiejskiej agroturystycznych m.in. opracowanie w zakresie atrakcyjnej oferty agroturystycznej i turystyki wiejskiej. zintegrowanego i zrównoważonego zarządzania ładem przestrzennym osiedli wiejskich składających się z odtworzonych, starych chat, wykonanych w nowych technologiach, w otoczeniu zielonej architektury.

1.7.2. Budowa infrastruktury turystycznej na terenie gminy

Żółkiewka (m.in. przystanie kajakowe itp.) oraz

infrastruktury służącej edukacji ekologicznej.

1.7.3. Innowacyjna i aktywna promocja gminy – we współpracy z partnerami publicznymi i prywatnymi m.in. GOSPODARKA gospodarstw agroturystycznych i ich oferty jako element marketingu terytorialnego gminy.

1.7.4. Organizacja narzędzi promocji

i sprzedaży miejsc noclegowych oraz usług dla seniorów.

1.8. Wykorzystanie zasobów 1.8.1. Założenie „Parku Przyszłości” – miejsca sadzenia

drzew nowo urodzonych mieszkańców gminy oraz gości (naturalnych, historycznych (osób, które reprezentują m.in. środowiska kulturalne, i kulturalnych, środowiska) w rozwoju różnych form turystyki wiejskiej. naukowe itd.).

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.8.2. Rozwój współpracy międzynarodowej z gminami partnerskimi i tworzenie różnych form wsparcia

w wymianie międzynarodowej.

1.8.3. Wsparcie opracowania i wdrożenia programu wiosek tematycznych (na wzór: Najpiękniejsze Wsie Francji, Plus Beaux Villages de France).124

1.8.4. Współpraca z innymi JST w ramach budowy i zarządzania zintegrowanym produktem turystycznym – powołanie w ramach LGD Krasnystaw – koordynatora ds.

zarządzania zintegrowanym produktem turystycznym.

1.8.5. Tworzenie warunków zachęcających do rozwoju bazy gastronomicznej i noclegowej.

1.8.6. Utworzenie punktu informacji turystycznej.

1.8.7. Współpraca z KGW oraz OSP, a także nowymi właścicielami gospodarstw agroturystycznych, stadnin koni w ramach angażowania kapitału społecznego w powstawanie atrakcyjnej oferty wydarzeń kulturalnych.

1.8.8. Rozwój usług ekosystemowych, wykorzystujących

medycynę naturalną (ziołolecznictwo, kąpiele w sianie, hipoterapie itp.)

1.8.9. Współpraca z Akademią Sztuk Pięknych, Wydziałem

124 Wzór: http://psorw.pl/28/najpiekniejsze-wsie-francji.html Stowarzyszenie Najpiękniejszych Wsi Francji zarządzane jest przez Przewodniczącego, Zgromadzenie Ogólne i Komitet Jakości.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Artystycznym UMCS, AWF oraz innymi Uczelniami, w ramach rozwoju oferty kulturalno-sportowej.

1.8.10. Wirtualna Żółkiewka 24h - system kamer internetowych – pokazujących w sieci Internetu, na żywo, on-line, najbardziej efektowne zabytki, pomniki przyrody, uroczyska, gniazda bocianów czy miejsca uczęszczane przez dziką zwierzynę.

1.8.11. Budowa punktów i wież widokowych z infrastrukturą towarzyszącą – zrównoważone

i zintegrowane zagospodarowanie przestrzeni na potrzeby

przemysłu czasu wolnego.

1.8.12. Organizacja, cyklicznego 2-dniowego wydarzenia,

jako imprezy uzupełniającej „Krasnostawskie Chmielaki” np. zjazd motocyklistów, Food Festiwal – festiwal smaków kuchni regionalnej i międzynarodowej – wspólnie

z partnerskimi JST oraz partnerami prywatnymi – „Dni Żółkiewki”.

1.9. Zintegrowane wsparcie 1.9.1. Podjęcie stałej współpracy z Polską Organizacją współpracy w ramach organizacji turystyczną w zakresie rozwoju oferty turystycznej Gminy odpowiedzialnych za rozwój Żółkiewka. turystyki i agroturystyki w Polsce. 1.9.2. Podjęcie współpracy z Lubelskim Związkiem Stowarzyszeń Agroturystycznych – w zakresie rozwoju

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i promocji oferty turystyki wiejskiej.

1.9.3. Podjęcie współpracy z Fundacją Mapa Pasji i Fundacją Calamita w zakresie rozwoju możliwości 125 wykorzystania questów w edukacji szkolnej oraz

promocji turystycznej Gminy Żółkiewka.

1.10. Rozwój materialnej bazy 1.10.1. Uwzględnienie w zintegrowanym turystycznej. i zrównoważonym planie zagospodarowania przestrzennego obszarów pod budowę obiektów noclegowych typu: hotele, pensjonaty, kempingi, domy wycieczkowe, schroniska młodzieżowe.

1.10.2. Tworzenie warunków i zachęt do prowadzenia działalności w zakresie gastronomii: zakłady gastronomiczne, punkty gastronomiczne, restauracje, bary, cukiernie.

1.10.3. Tworzenie warunków i zachęt do budowy bazy towarzyszącej, umożliwiającej korzystanie z walorów przyrodniczych: wież i kładek widokowych, parków linowych, stanic kajakowych, wyciągów narciarskich, ogrodów botanicznych/zielarskich, SPA, sklepy z pamiątkami, wypożyczalnie rowerów.

125 Questing to rodzaj gry polegającej na odkrywaniu dziedzictwa miejsca i tworzeniu nieoznakowanych szlaków, którymi można wędrować kierując się informacjami zawartymi w wierszowanych wskazówkach. W wielu elementach gra ta przypomina podchody i harcerskie gry patrolowe oraz gry terenowej.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

1.10.4. Współpraca transgraniczna na wielu płaszczyznach: kultury, gospodarki, sportu (np. „Letnia liga piłkarska” dla zespołów z trzech państw: Polska-Białoruś-Ukraina).

SR WL, SR WL, SOR, KSRR, Cel: Rozwój przedsiębiorczości w zakresie przetwórstwa żywności SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 2. ROZWÓJ BRANŻY ROLNO-SPOŻYWCZEJ ORAZ PRZETWÓRSTWA

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Rozwój przedsiębiorstw 2. 2.1. Wsparcie rozwoju 2.1.1. Tworzenie odpowiednich warunków przetwórstwa rolno- inwestycyjnych, dla inwestorów z branży przetwórstwa spożywczego przedsiębiorstw przetwórstwa rolno- spożywczego. rolno-spożywczego – ulgi, obsługa informacyjna, pomoc w zakupie gruntów, wysoki poziom edukacji.

2.1.2. Organizacja szkoleń i konferencji dotyczących handlu produktami lokalnymi i małego przetwórstwa – pozyskiwanie środków finansowych oraz organizacja przetwórstwa zakup maszyn, urządzeń i wyposażenia GOSPODARKA niezbędnego do prowadzenia działalności w zakresie przetwarzania produktów rolnych, budowa lub modernizacji budynków wykorzystywanych do prowadzenia działalności przetwórczej lub zakup tzw. kontenerów (obiektów budowlanych), gdzie będzie prowadzona działalność przetwórcza, pod warunkiem, że będą one trwale związane z nieruchomością; zakup wraz z instalacją maszyn lub urządzeń do przetwarzania

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i magazynowania, aparatury pomiarowej i kontrolnej.

2.1.3. Promocja gospodarcza gminy (szczególnie poprzez SoMe, blogi tematyczne, videoblogi, udział w targach i konferencjach).

2.1.4. Opracowanie z Miastem Krasnystaw i innymi JST „Planu zagospodarowania obszarów wokół dróg wojewódzkich dojazdowych do trasy S17”.

Rozwój infrastruktury i 2. 2.2. Zrównoważony i zintegrowany 2.2.1. Specjalna Strefa Aktywności Gospodarczej – obiektów przechowalniczych uzbrojenie terenów przeznaczonych w miejscowym rozwój infrastruktury oraz obiektów przechowalniczych. planie zagospodarowania pod tereny inwestycyjne, w tym budowa dróg dojazdowych i pozostałych mediów. GOSPODARKA

2.2.2. Promocja terenów inwestycyjnych na portalach: https://magazyny.pl/ oraz https://e-logistyka.pl/

Rozwój branż 2. 2.3. Rozwój zrównoważonej 2.3.1. Tworzenie warunków do rozwoju branż wykorzystujących surowce wykorzystujących surowce rolne na cele nieżywnościowe rolne na cele nieżywnościowe biogospodarki. — biogospodarka (np. farmaceutyka, biopaliwa). (np. kosmetyki, farmaceutyka) GOSPODARKA 2.3.2. Utworzenie gminnej bazy surowców naturalnych oraz produktów rolnych dla inwestorów.

2.3.3. Promocja gminy jako bazy surowca pochodzenia roślinnego w kraju i za granicą z wykorzystaniem

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

innowacyjnych narzędzi marketingu internetowego.

Rozwój branż obsługujących 2. 2.4. Rozwój branż obsługujących 2.4.1. Tworzenie warunków do rozwoju branży sektor spożywczy (np. opakowaniowej z surowców naturalnych. opakowaniowy, maszynowy) sektor spożywczy (np. opakowaniowy, maszynowy). 2.4.2. Tworzenie warunków do rozwoju branży GOSPODARKA maszynowej (rozwój zaplecza przemysłu rolno- spożywczego).

2.4.3. Tworzenie warunków do rozwoju branży IT obsługującej producentów rolno-spożywczych.

SR WL, SR WL, SOR, KSRR, Cel: Rozwój współpracy w sektorze rolno-spożywczym SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 3. ROZWÓJ WSPÓŁPRACY I SIECI POWIĄZAŃ PRODUCENTÓW ORAZ PRZETWÓRCÓW NA TERENIE GMINY

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Wzmacnianie współpracy i sieci 3. 3.1. Efektywne wzmacnianie 3.1.1. Program wsparcia organizacyjno-prawnego powiązań producentów sieciowania gospodarstw, producentów rolnych powiązań i współpracy branży rolno- i przedsiębiorców we współpracy z LODR i KOWR (pomoc i przedsiębiorstw przetwórstwa spożywczej rolno-spożywczego oraz przetwórstwa rolno- w zakładaniu grup producenckich, spółdzielni, klastrów). spożywczego. 3.1.2. Utworzenie lokalnej bazy rolników, producentów GOSPODARKA

rolno-spożywczych i przetwórców.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

3.1.3. Systematyczna i kompleksowa współpraca z LODR i KOWR, ARiMR w ramach kierunkowego wsparcia nowatorskich rozwiązań organizacyjnych na potrzeby współpracy podmiotów branży rolno-spożywczej i przetwórstwa rolno-spożywczego oraz rozwoju eksportu.

3.1.4. Współpraca z korporacjami, instytucjami publicznymi, które prowadzą dystrybucję produktów żywnościowych i pomoc w tworzeniu krótkich łańcuchów dostaw.

Rozwój 3. 3.2. Profesjonalizacja działalności 3.2.1. Organizowanie merytorycznego wsparcia i profesjonalizacja działalności w budowaniu wiedzy, umiejętności oraz nowych organizacji zrzeszających organizacji zrzeszających rolników kompetencji producentów i przetwórców rolno- rolników sprzyjającej sprzyjająca zwiększaniu efektywności zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa. spożywczych, rolników w zakresie: zarządzania, poszczególnych działów certyfikacji, marketingu, finansów, informatyki, rolnictwa negocjacji, sprzedaży oraz logistyki. GOSPODARKA 3.2.2. Tworzenie warunków do współpracy organizacji zrzeszających rolników poprzez organizowane przez gminę spotkania, konkursy, wyjazdy studyjne, wystawy i inne wydarzenia – we współpracy z organizacjami zrzeszającymi producentów i rolników w skali regionalnej i ogólnopolskiej.

Wzmocnienie współpracy 3. 3.3. Współpraca z sektorem 3.3.1. Utworzenie wspólnie z Miastem Krasnystaw sektora badawczo- badawczo-rozwojowym oraz i innymi JST oraz Lubelskim Parkiem Naukowo- rozwojowego

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

z sektorem produkcyjnym z sektorem produkcyjnym Technologicznym: Lokalnego Centrum Współpracy i przetwórczym i przetwórczym. z Ośrodkami Badawczymi i promocja nowatorskich,

innowacyjnych rozwiązań technologicznych i poza GOSPODARKA technologicznych na potrzeby małych producentów i przetwórców rolno-spożywczych.

3.3.2. Wsparcie transferu wiedzy i innowacji do biznesu i gospodarstw rolnych – we współpracy z uczelniami oraz instytutami z kraju i zagranicy – współpraca z CTT lubelskich Uczelni.

Stworzenie warunków dla 3. 3.4. Opracowanie i wdrożenie 3.4.1. Opracowanie i wdrożenie projektu lokalizacji siedziby oraz zrównoważonego podmiotów Narodowego projektu modelowego rozwiązania FUNKCJONALNO i zintegrowanego rozwoju gminy we współpracy z JST Holdingu Spożywczego mobilizującego sektor producentów - PRZESTRZENNA do współpracy i poprawy w zakresie rozwoju branży przetwórstwa rolno- spożywczej – w zakresie współpracy z m.in. Narodowym efektywności gospodarstw rolnych. Holdingiem Spożywczym (Polską Grupą Spożywczą).

3.4.2. Utworzenie wspólnie z innymi JST – Okręgu

Przemysłu Rolno-Spożywczego i stworzenie warunków rozwoju branży na terenie gminy i powiatu GOSPODARKA krasnostawskiego oraz powiatów włączonych w to przedsięwzięcie.

Kształtowanie centrum 3. 3.5. Rozwój edukacji, e-learningu 3.5.1. Tworzenie warunków do rozwoju edukacji, kompetencji w obszarze nauk e-learningu oraz zintegrowanych kwalifikacji w obszarze przyrodniczych oraz zintegrowanych kwalifikacji nauk przyrodniczych i rolniczych we współpracy ze i rolniczych w obszarze nauk przyrodniczych i rolniczych. szkołami podstawowymi i średnimi oraz lubelskimi

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Uczelniami (organizacja staży i praktyk). SPOŁECZNA

SR WL, SR WL, SOR, KSRR, Cel: Promocja produktów żywnościowych SZRWRiR

CEL OPERACYJNY 4. BUDOWA MARKI TRADYCYJNYCH I LOKALNYCH PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH SR GŻ „KRASNA CHATA” – ROZWÓJ KANAŁÓW DYSTRYBUCJI I ŚRODKÓW PROMOCJI.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Działania na rzecz tworzenia 4. 4.1. Tworzenie marki produktowej 4.1.1. Wsparcie organizacyjne we współpracy oferty z LGD Krasnystaw PLUS współpracy rolników i promowania produktów Krasna Chata tj. oferty oraz narzędzi i producentów rolnych z np. Klastrem Dolina Ekologicznej tradycyjnych promocji produktów tradycyjnych i regionalnych i regionalnych pochodzących Żywności — w celu uruchomienia na szeroką skalę z terenu gminy oraz LGD Krasnystaw produkcji zdrowej, ekologicznej żywności (wzorem 126 PLUS. Stowarzyszenia Krakowski Kredens ) oraz zintegrowana promocja.

4.1.2. Budowa sieci współpracy skoncentrowanej wokół ekologicznej produkcji rolnej we współpracy GOSPODARKA z lokomotywami tj. regionalnymi przedstawicielami branży rolno-spożywczej. 4.1.3. Wsparcie rozwoju ekonomii społecznej

i solidarnościowej na poziomie gminy we współpracy z GOPS, KGW oraz stowarzyszeniami i organizacjami społecznymi, pozarządowymi w celu produkcji i promocji

126 Wzór: https://www.krakowskikredens.pl/

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

produktów lokalnych. 4.1.4. Opracowanie planu komunikacji i promocji produktów pochodzących z gminy wspólnie ze stowarzyszeniami i KGW oraz producentami – ze szczególnym wykorzystaniem narzędzi internetowych.

4.1.5. Powołanie Koordynatora ds. rozwoju i promocji produktów lokalnych w ramach LGD Krasnystaw.

4.1.6. Założenie podmiotu w PPP do sprzedaży produktów oznaczonych lokalną marką w sieci internetowej.127

Wykreowanie lubelskiej 4. 4.2. Wykreowanie marki produktów 4.2.1. Opracowanie strategii marki lokalnych produktów marki produktów żywnościowych „KRASNA CHATA”. i tradycyjnych oraz powołanie podmiotu zarządzającego żywnościowych rozwojem marki w ramach LGD.

4.2.2. Pozyskiwanie środków finansowych na realizację działań związanych z wykreowaniem marki lokalnych produktów żywnościowych.

4.2.3. Organizacja przestrzeni i wydarzeń promujących markę lokalnych produktów żywnościowych.

4.2.4. Tworzenie warunków do dystrybucji krajowej

127 WZÓR: Sklep z żywnością ekologiczną https://marketbio.pl/ lub https://targpietruszkowy.pl/

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

produktów oznaczonych lokalną marką.

4.2.5. Współpraca z organizacjami wspierającymi eksport produktów lokalnych i tradycyjnych w celu internacjonalizacji ich dystrybucji.

4.2.6. Współpraca z rolnikami, producentami oraz przetwórcami w celu certyfikacji produktów, pakowania, przechowywania, marketingu oraz zbudowania kanałów dystrybucji produktów oznaczonych lokalną marką.

II. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Zrównoważony i zintegrowany rozwój infrastruktury uwzględniający ład funkcjonalno-przestrzenny oraz kapitał ekologiczny gminy.

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Wzmacnianie powiązań funkcjonalnych i zrównoważony rozwój infrastruktury technicznej SZRWRiR

CEL OPERACYJNY 1. ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ Z UWZGLĘDNIENIEM SR GŻ POWIĄZAŃ FUNKCJONALNYCH ORAZ ZINTEGROWANYCH INWESTYCJI

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Poprawa regionalnych 1. 1.1. Zintegrowany i zrównoważony 1.1.1. Budowa zrównoważonej infrastruktury powiązań komunikacyjnych poprawiającej komfort życia mieszkańców tj. budowa pomiędzy ośrodkami rozwój powiązań komunikacyjnych - chodników przy drogach na terenie gminy m.in. osadniczymi (zgodnie z budowa i przebudowa infrastruktury regionalnym planem umożliwiającej rozwój w miejscowości Zaburze, Rożki i Wola Żółkiewska w ciągu transportowym) przedsiębiorczości i powstawania dróg wojewódzkich. z uwzględnieniem szkieletowego układu dróg nowych miejsc pracy (transport). 1.1.2. Zintegrowane i zrównoważone inwestycje ekspresowych (S19, S17 i infrastrukturalne – budowa i przebudowa dróg gminnych S12) oraz planowanej na terenie gminy Żółkiewka. FUNKCJONALNO autostrady A2 - PRZESTRZENNA Założenia Programowania 1.1.3. Współpraca z Samorządem Województwa Rozwoju Obszarów Wiejskich Lubelskiego oraz Zarządem Dróg Wojewódzkich ze Środków Europejskich na w Lublinie w celu modernizacji i rozbudowy dróg numer lata 2021-2027" 837 oraz 842 - zgodnie z regionalnym planem transportu (20.02.2020). z uwzględnieniem szkieletowego układu dróg ekspresowych (S19, S17 i S12).

SR WL, SOR, KSRR, SZRWRiR Cel: Wielofunkcyjny rozwój wiejskich ośrodków gminnych

SR GŻ CEL OPERACYJNY 2. WIELOFUNKCYJNY I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ SPÓJNY Z TRENDAMI SPOŁECZNYMI I OCHRONĄ ŚRODOWISKA NATURALNEGO.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Wspieranie rozwoju lokalnej 2. 2.1. Wspieranie rozwoju lokalnej 2.1.1. Wdrożenie zintegrowanych metod planowania przedsiębiorczości społeczno-gospodarczego w planowaniu przestrzennym przedsiębiorczości poprzez zintegrowane metody oraz stworzenie spójnego systemu planowania rozwoju w układach terytorialnych w tym planowania lokalnego

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

wielopoziomowego zarządzania i ponadlokalnego – opracowanie „Ponadlokalnej Strategii gminą, planowanie strategiczne oraz Rozwoju i Zintegrowanych Inwestycji Społeczno- zarządzanie marketingowe. Gospodarczych 2021-2030” – wspólnie z innymi JST m.in. z powiatu krasnostawskiego. FUNKCJONALNO 2.1.2. Rozwój systemu partycypacji społecznej – - PRZESTRZENNA konsultowanie i uwzględnienie w systemie planowania przestrzennego zmiennych w czasie powiązań funkcjonalno-przestrzennych w prowadzonej działalności

gospodarczej i społecznej przekraczającej granice administracyjnych podziałów poprzez wprowadzenie instrumentów realizujących cele wynikające z ponad gminnego podejścia funkcjonalnego i potrzeb przedsiębiorców. 2.1.3. Kreowanie i podejmowanie lokalnych inicjatyw oraz programów poprawiających atrakcyjność inwestycyjną

oraz rozwój przedsiębiorczości we współpracy z instytucjami otoczenia biznesu oraz instytucjami finansowymi. 2.1.4. Wsparcie organizacyjne i doradcze w tworzeniu SPOŁECZNO warunków do rozwoju e-gospodarki na terenie gminy. 2.1.5. Współpraca z przedsiębiorcami w zakresie pomocy - GOSPODARCZA organizacyjno-prawnej w zakresie zarządzania zmianą i niwelowania skutków kryzysu gospodarczego. 2.1.6. Opracowanie „Lokalnego Planu Rozwoju Gospodarczego” (zintegrowanego z działalnością innych

JST oraz Powiatowego Urzędu Pracy w powiecie krasnostawskim) na rzecz rozwoju przedsiębiorczości

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i promocji postaw przedsiębiorczych, szczególnie wśród młodych mieszkańców gminy. 2.1.7. Tworzenie warunków do budowania bazy dla rozwoju sektorów opartych na usługach ekosystemowych (m.in. produkcja dóbr ekosystemowych, takich jak żywność, drewno, biopaliwa, pochłanianie GOSPODARKA i przetwarzanie odpadów, procesy regeneracji).

2.1.8. Współpraca B+R+JST w zakresie rozwoju innowacji gospodarczych i technologii informacyjno- komunikacyjnych. 2.1.9. Współpraca z innymi JST, administracją Samorządu Województwa Lubelskiego oraz stroną rządową SPOŁECZNA w zakresie wzrostu aktywności zawodowej mieszkańców – budowa Zintegrowanego Systemu Szkolnictwa Zawodowego i Kwalifikacji Zawodowych (we współpracy z Powiatem Krasnostawskim).

Rozwój usług 2. 2.2. Rozwój usług i lokalnej 2.2.1. Uzupełnienie braków w wyposażeniu i lokalnej infrastruktury infrastrukturalnym, w tym infrastruktury dostępu do komunalnej infrastruktury komunalnej. szerokopasmowego Internetu m.in. w celu zwiększenia poziomu wykorzystania technologii informacyjno- TECHNICZNA komunikacyjnych. 2.2.2. Teleinformatyzacja Urzędu Gminy Żółkiewka e-urząd, w tym informatyzacja gminy. 2.2.3. Opracowanie planu gazyfikacji gminy i realizacja inwestycji sieci gazociągowej we współpracy z PGNIG.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Odnowa wsi/ Obszary 2. 2.3. Wzrost jakości życia 2.3.1. Budowa, odnawianie i urządzanie ścieżek zagrożone trwałą rowerowych, szlaków pieszych służących do użytku marginalizacją. i tożsamości mieszkańców gminy na obszarach zagrożonych trwałą publicznego (budowa parkingów dla rowerów oraz marginalizacją. stojaków). TECHNICZNA

2.3.2. Kształtowanie centrum wsi – budowa przestrzeni rozwoju działalności społeczno-gospodarczej – pawilonu

handlowo-usługowego przy dworcu PKS w Żółkiewce.

2.3.3. Budowa lub przebudowa połączona z remontem elementów małej infrastruktury turystycznej oraz rekreacyjnej m.in. budowa infrastruktury turystycznej

wzdłuż rzeki Żółkiewka (ścieżki rowerowe, przystanie kajakowe, szlaki konne, trasy do nart biegowych).

2.3.4. Rewitalizacja kulturowa terenu po dawnym cmentarzu Żydowskim.

2.3.5. Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych, w tym obszarów zabytkowych. SPOŁECZNO 2.3.6. Systematyczna poprawa atrakcyjności - GOSPODARCZA przestrzenno-funkcjonalnej gminy – rozbudowa infrastruktury sportowej na terenie Gminy Żółkiewka – boisko typu Orlik.

2.3.7. Rewitalizacja przestrzeni publicznej - inkluzyjne rozwiązania m.in. przebudowa placu dworcowego,

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

przebudowa parku w miejscowości Żółkiewka.

2.3.8. Montaż systemu monitoringu wizyjnego przy Skwerze w centrum miejscowości Żółkiewka.

2.3.9. Rewitalizacja społeczno-gospodarcza terenu przy zalewie w Żółkiewce – nadanie nowych funkcji m.in. muszli koncertowej.

Organizacja terenów 2. 2.4. Rozwój terenów 2.4.1. Pozyskanie środków finansowych na uzbrojenie inwestycyjnych terenów inwestycyjnych na terenie gminy – Strefy inwestycyjnych. Aktywności Gospodarczej. FUNKCJONALNO 2.4.2. Uzbrojenie terenów przeznaczonych pod inwestycje (budowa dróg dojazdowych oraz pozostałych -PRZESTRZENNA mediów).

2.4.3. Promocja terenów inwestycyjnych – Strefy Aktywności Gospodarczej – wspólnie z partnerskimi JST.

III. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Rozwój endogenicznych potencjałów gminy z wykorzystaniem innowacyjnych rozwiązań w zakresie usług prozdrowotnych oraz gospodarki senioralnej.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Promocja i rozwój usług prozdrowotnych, uzdrowiskowych oraz gospodarki senioralnej. SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 1. WIELOFUNKCYJNY ROZWÓJ USŁUG PROZDROWOTNYCH ORAZ GOSPODARKI SENIORALNEJ.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Rozwój komercyjnych usług 1. 1.1. Rozwój usług opieki nad 1.1.1. Tworzenie warunków do budowy zakładów opieki nad osobami opiekuńczo leczniczych i pielęgnacyjnych przeznaczonych starszymi (domy opieki, osobami starszymi na terenie gminy. dla osób starszych oraz niepełnosprawnych. ośrodki rehabilitacyjne) 1.1.2. Opracowanie planu i realizacja miejsc całodobowej opieki nad osobami starszymi m.in. Domu Pobytu dla Seniorów.

1.1.3. Powołanie Koordynatora ds. inwestycji odpowiadającego za obsługę (organizacyjno-doradczą) deweloperów, inwestorów w zakresie budowy mieszkań, SPOŁECZNA świetlic, klubów, dla seniorów tj. tworzenie warunków do rozwoju gospodarki senioralnej (srebrnej gospodarki) na terenie gminy poprzez: budowanie pozytywnego wizerunku społecznego osób starszych; wsparcie informacyjno-merytoryczne środowisk senioralnych; zbieranie i udzielanie informacji na temat placówek działających na rzecz seniorów.

1.1.4. Wspieranie programów aktywizujących osoby starsze, umacnianie więzi międzypokoleniowych,

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

a szczególnie podkreślenie roli seniora w rodzinie.

1.1.5. Promocja i wsparcie aktywności ruchowej wśród seniorów, budowanie pozytywnego wizerunku samorządu przyjaznego seniorom.

1.1.6. Aktywizacja osób społecznie wykluczonych – wsparcie powstawania podmiotów ekonomii społecznej (spółdzielnie socjalne, zakłady aktywności zawodowej, przedsiębiorstwa społeczne).

1.1.7. Współpraca z krajowymi i zagranicznymi w zakresie projektowania i budowy domów opieki i domów wypoczynkowych dla seniorów oferujących miejsca zamieszkania oraz usługi skorzystania z profesjonalnych zabiegów rehabilitacyjnych z zakresu fizykoterapii, kinezyterapii i hydroterapii.

1.1.8. Tworzenie warunków podnoszenia kwalifikacji mieszkańców w zawodach: Mobilny Asystent Seniora i Osoby Niepełnosprawnej.

1.1.9. Współpraca z instytucjami i stowarzyszeniami w zakresie oferowania mobilnej opieki senioralnej oraz opieki nad osobami niepełnosprawnymi.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych i rozwój usług wolnego czasu. SZRWRiR

CEL OPERACYJNY 2. INNOWACYJNE WYKORZYSTANIE KAPITAŁU EKOLOGICZNEGO I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO SR GŻ W ROZWOJU USŁUG WOLNEGO CZASU.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Kreowanie punktowych 2. 2.1. Kreowanie punktowych 2.1.1. Opracowanie lokalnego, kompleksowego produktów turystycznych i spójnego programu (we współpracy ze wykorzystujących nowe produktów turystycznych stowarzyszeniami, przedsiębiorcami) rozwoju trendy w turystyce, wykorzystujących nowe trendy łączących funkcje w turystyce, łączących funkcje punktowych produktów turystycznych realizowanych edukacyjne, kulturowe edukacyjne, kulturowe i rekreacyjne. w danym punkcie, które charakteryzują się i rekreacyjne występowaniem jednej wiodącej atrakcji (usługi) i dodatkowo kilku usług towarzyszących skupionych w jednym miejscu (obiekcie) mającym z punktu widzenia kartograficznego charakter punktowy (muzeum, zabytek, centrum konferencyjne, hotel, pomnik przyrody). GOSPODARKA I 2.1.2. Wspieranie rozwoju usług turystycznych poprzez innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczo- OCHRONA kulturowych takich jak: przewodnictwo, usługi ŚRODOWISKA gastronomiczne, usługi hotelarskie, informacja turystyczna oraz promocja gminy poprzez: mapy turystyczne, pamiątki, sprzęt turystyczny, a szczególnie Internet.

2.1.3. Opracowanie zasad współpracy z przedsiębiorcami, JST oraz rolnikami w budowaniu

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i promocji usług wolnego czasu (w zakresie kultury, usług związanych z aktywną rekreacją, odnową biologiczną, turystyką zdrowotną, gastronomią, rozrywką, e-usługami) oraz pomoc w założeniu fundacji lub stowarzyszeń pozyskującej środki na rozwój kultury w gminie.

Rozwijanie oferty wydarzeń 2. 2.2. Rozwijanie oferty wydarzeń 2.2.1. Organizacja i promocja wydarzeń wykorzystujących unikalne charakteryzujących się dużą spójnością tematyczną, zasoby lokalne (np. wykorzystujących unikalne zasoby organizacyjną oraz konkretnym umiejscowieniem wydarzenia historyczne, lokalne. tradycje, obiekty kultury, w czasie i przestrzeni np. pokazy, prezentacje, wystawy, walory środowiskowe) festiwale, imprezy sportowe.

2.2.2. Utworzenie video kanału Gminy Żółkiewka – Lokalne Źródło Informacji, „Wirtualna Żółkiewka”. SPOŁECZNA

2.2.3. Budowa interaktywnej strony internetowej gminy.

2.2.4. Promocja działalności kół gospodyń wiejskich wśród – wsparcie w projektach ogólnopolskich (m.in. organizowanych przez Fundację Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej— Counterpart Fund).128

Rozwój infrastruktury 2. 2.3.1. Budowa wież widokowych z kładkami 2.3. Zrównoważony rozwój sprzyjającej propagowaniu i infrastrukturą otaczającą (parkingi, lunety, siedziska, różnych form turystyki infrastruktury sprzyjającej grillowiska, mała gastronomia itp.) aktywnej propagowaniu różnych form

128 Źródło: http://ksow.pl/projekty-partnerow-2019-r/lokalne-regionalne-i-tradycyjne-szansa-dla-kol-gospodyn-wiejskich.html

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

turystyki. 2.3.2. Przygotowanie nowych tras dla turystyki pieszej, SPOŁECZNO rowerowej, konnej, kajakowej, samochodowej na terenie - gminy we współpracy z Lubelską Regionalną Organizacją Turystyczną oraz Ligą Ochrony Przyrody. GOSPODARCZA

2.3.3. Tworzenie warunków do rozwoju infrastruktury turystyki aktywnej w PPP.

Wspieranie 2. 2.4. Rozwój zintegrowanej 2.4.1. Inicjowanie i wspieranie współpracy sieciowej przedsiębiorczości przedsiębiorców i instytucji z branży turystycznej bazującej na lokalnej i innowacyjnej przedsiębiorczości bazującej na lokalnej tradycji i dziedzictwie kulturowym tradycji bazującej na lokalnej tradycji i dziedzictwie kulturowym i dziedzictwie kulturowym oraz (np. rękodzieło) i usługach edukacyjnych. (np. rękodzieło) usługach edukacyjnych. i usługach edukacyjnych 2.4.2. Wykreowanie i budowa produktu turystycznego

obejmującego atrakcje Obszaru Funkcjonalnego, w tym opracowanie koncepcji rozwoju produktu turystycznego wspólnie z innymi JST (partnerami gminy). SPOŁECZNO 2.4.3. Prowadzenie skutecznych działań promocyjnych - zachęcających turystów do korzystania z pakietu usług

oferowanych w ramach rozwijanego produktu GOSPODARCZA turystycznego – szczególnie z wykorzystaniem przestrzeni

Internetu.

2.4.4. Współpraca gminy z instytucjami z branży turystycznej w celu stworzenia kompleksowego programu

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

szkolenia kadr i monitorowania standardów jakości świadczonych usług turystycznych m.in. z PART SA.129

2.4.5. Współpraca i promocja sieci wiosek tematycznych

Obszaru Funkcjonalnego rozwoju gospodarki

żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni

produkcyjnej) wspólnie z innymi JST (partnerami gminy).

2.5.1. Opracowanie bazy fotograficzno-historycznej 2.5. Zintegrowane zarządzanie i digitalizacja zbiorów dziedzictwa gminy. dziedzictwem kulturowym. SPOŁECZNO 2.5.2. Regulacje w zakresie dbałości o estetykę krajobrazu - na terenie gminy. GOSPODARCZA 2.5.3. Współpraca i tworzenie zintegrowanych strategii rozwoju lokalnej tradycji i dziedzictwa kulturowego we współpracy z LGD Krasnystaw Plus -Opracowanie Programu Rozwoju Gospodarczego Obszaru Funkcjonalnego – opracowanie oferty wiosek tematycznych oraz projektu EKO PARKU (sieciowego produktu turystycznego).

2.5.4. Wspieranie działalności gospodarczej związanej z dziedzictwem (tzw. branże dziedzictwa) poprzez: ulgi, granty, pożyczki, zwolnienia podatkowe.

2.5.5. Zastosowanie instrumentów planistycznych umożliwia tworzenie przestrzeni dla twórców, np. dla

129 https://www.pot.gov.pl/pl/archiwum/szkolenia-dla-branzy-turystycznej-nowe-szkolenia-part-sa-2

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

klasy kreatywnej.130

2.5.6. Założenie podmiotów ekonomii społecznej (mogą to być spółdzielnia socjalna, spółka non-profit, zakład aktywności zawodowej – ZAZ, centrum integracji społecznej – CIS) – samodzielnie lub z inną JST oraz organizacjami pozarządowymi.

IV. KIERUNEK ROZWOJU GMINY: Poprawa komfortu życia mieszkańców i tożsamości gminy poprzez rozwijanie kapitału ludzkiego.

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Rozwijanie kapitału ludzkiego. SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 1. ROZWÓJ KAPITAŁU LUDZKIEGO GMINY.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

131 Wspieranie działań na rzecz 1. 1.1. Wsparcie procesów uczenia się 1.1.1. Promowanie zintegrowanych kwalifikacji. uczenia się przez całe życie, służących poprawie i podnoszenia kwalifikacji 1.1.2. Rozwijanie współpracy i więzi partnerskich umiejętności mieszkańców gminy. z pracodawcami i związkami zawodowymi pod kątem i zmianom kwalifikacji kształcenia w miejscu pracy; zachęcanie różnego rodzaju

130 Dobrym przykładem takich działań jest Art_Inkubator mieszczący się w Fabryce Sztuki w Łodzi i wykorzystanie dziedzictwa poprzemysłowego do rozwoju klasy i sektorów kreatywnych. 131 https://www.kwalifikacje.gov.pl/

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

placówek do działania w ramach systemu edukacji oraz stymulowanie współpracy między nimi w zakresie SPOŁECZNO wdrażania rozwiązań sprzyjającym zmianom kwalifikacji mieszkańców gminy. -

1.1.3. Promowanie nauki języków obcych GOSPODARCZA

i informatyki na terenie gminy w różnych grupach wiekowych (zajęcia dodatkowe prowadzone przez Ośrodek Kultury Samorządowej).

1.1.4. Zwiększenie liczby dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym (tworzenie warunków do edukacji przedszkolnej dopasowanej do potrzeb młodych

małżeństw poprzez wprowadzenie nowych usług umożliwiających uczęszczanie do przedszkola w niepełnym wymiarze, uczestnictwo rodziców itp.).

1.1.5. Przeciwdziałanie niepowodzeniom w nauce i przedwczesnemu odchodzeniu ze szkoły (tworzenie szkół prowadzących kształcenie wyrównawcze, SPOŁECZNA wprowadzanie zindywidualizowanych ścieżek kształcenia, w ramach których organizuje się specjalne zajęcia pomocnicze i zajęcia wyrównawcze oraz zapewnia pomoc dzieciom najbardziej narażonym na niepowodzenia, zapewnianie opieki psychologicznej).

Rozwijanie szkolnictwa 1. 1.2. Wprowadzanie nowych 1.2.1. Wsparcie i promocja innowacyjnych szkół, profili zawodowego, kształcenia. w tym w zakresie współpracy technologii informacyjno – szkół

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

i placówek oświatowych z komunikacyjnych oraz współpraca 1.2.2. Współpraca z przedsiębiorcami i szkołami średnimi otoczeniem społeczno – z pracodawcami w procesie w tworzeniu dualnych form kształcenia. gospodarczym, podnoszenia kompetencji nauczycieli, profilowania kształcenia na terenie 1.2.3. Rozwój i unowocześnienie bazy dydaktycznej. unowocześniania bazy gminy. SPOŁECZNA dydaktycznej 1.2.4. Wprowadzanie nowych form i metod nauczania

oraz nowych materiałów dydaktycznych w celu zachęcania uczniów do większej aktywności oraz przygotowania ich do samodzielnego podejmowania decyzji w sprawie własnego kształcenia i do uczestnictwa w życiu społecznym.

Popularyzacja profilaktyki 1. 1.3. Popularyzacja profilaktyki 1.3.1. Popularyzacja profilaktyki zdrowotnej we zdrowotnej współpracy z przedszkolami, szkołami i organizacjami i zdrowego trybu życia, w zdrowotnej i zdrowego trybu życia. pozarządowymi działającymi na terenie gminy. tym intensyfikacja działań na rzecz rozwoju kultury 1.3.2. Organizacja programów i rozwiązań społecznych fizycznej i sportu SPOŁECZNA promujących zdrowy tryb życia we współpracy z klubami sportowymi, OSP oraz szkołami (wdrożenie procesu

planowanych zmian do toku działania już istniejących organizacji). FUNKCJONALNO 1.3.3. Prowadzenie kampanii informacyjnych, - PRZESTRZENNA warsztatów i konferencji nt. podnoszenia świadomości społeczeństwa zarówno na temat roli, jaką odgrywa żywienie jak i aktywność fizyczna w profilaktyce nadwagi, a także otyłości, przewlekłych chorób i chorób zakaźnych oraz roli modyfikacji modelu żywienia, poprawy żywienia, aktywności fizycznej dzieci i młodzieży w szkołach tzn.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

prewencja nadwagi i otyłości w podstawowej opiece zdrowotnej.

1.3.4. Wsparcie działań na rzecz rozwoju kultury fizycznej i sportu (programów szkolenia sportowego, zakupu sprzętu sportowego, pokrycie kosztów organizowania zawodów sportowych lub uczestnictwa w tych zawodach, pokrycie kosztów korzystania z obiektów sportowych dla celów szkolenia sportowego, sfinansowanie stypendiów sportowych).

1.3.5. Zrównoważone i spójne opracowywanie planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie dotyczącym terenów wykorzystywanych na cele kultury fizycznej.

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Poprawa dostępności do usług społecznych. SZRWRiR

CEL OPERACYJNY 2. ROZWÓJ USŁUG SPOŁECZNYCH I TWORZENIE WARUNKÓW SR GŻ DO AKTYWIZACJI OSÓB STARSZYCH.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Rozwój usług społecznych 2. 2.1. Rozwój usług społecznych 2.1.1. Rozwój infrastruktury społecznej dedykowanej z zakresu opieki osobom starszym. i aktywizacji osób starszych, z zakresu opieki i aktywizacji osób SPOŁECZNA w tym w tym form starszych. 2.1.2. Opracowanie Programu Wsparcia i Aktywizacji środowiskowych

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

(zdeinstytucjonalizowanych) Społecznej Seniorów na terenie gminy.

2.1.3. Wsparcie w tworzeniu gospodarstw opiekuńczych.

2.1.4. Utworzenie i rozbudowa Domu Seniora.

2.1.5. Wsparcie organizacyjne w tworzeniu teleopieki medycznej.

2.1.6. Zwiększenie dostępu do sprzętu pielęgnacyjnego, rehabilitacyjnego i wspomagającego poprzez tworzenie wypożyczalni sprzętu, w tym szkolenia/ doradztwo w połączeniu z nauką ich obsługi i doradztwem w zakresie jego wykorzystania – w partnerstwie PPP.

2.1.7. Założenie Informacyjnego Telefonu Seniora – w celu zwiększenia relacji z seniorami na terenie gminy.

Rozwój instytucjonalnej 2. 2.2. Wsparcie organizacji rozwoju 2.2.1. Rozwój instytucji opieki nad dziećmi do 3 lat i pozarodzinnej opieki nad (żłobki, kluby malucha, opiekunowie) oraz adaptacja, dziećmi instytucjonalnej i pozarodzinnej SPOŁECZNA rozbudowa i modernizacja obiektów infrastruktury. w wieku do lat 3 (m.in. opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. żłobki, kluby dziecięce, dzienni opiekunowie)

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Włączenie społeczne. SZRWRiR

CEL OPERACYJNY 3. PROMOWANIE PRZEDSIĘWZIĘĆ NA RZECZ AKTYWIZACJI SPOŁECZNEJ SR GŻ I ZAWODOWEJ NA TERENIE GMINY.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Promowanie przedsięwzięć 3. 3.1. Promowanie przedsięwzięć na 3.1.1. Współpraca z innymi gminami powiatu na rzecz na rzecz aktywizacji rozwoju oferty szpitala powiatowego społecznej rzecz aktywizacji społecznej w Krasnymstawie, w tym budowie oddziału opieki i zawodowej, i zawodowej. w szczególności dla osób geriatrycznej. z niepełnosprawnościami oraz osób starszych 3.1.2. Współorganizacja przedsięwzięć pomagających w aktywizacji zawodowej osób starszych i niepełnosprawnych na terenie gminy.

3.1.3. Utworzenie spółdzielni socjalnej SPOŁECZNA i wdrożenie innowacyjnego modelu terapii, rehabilitacji i przygotowania do wejścia na rynek pracy osób niepełnosprawnych m.in. intelektualnie.

3.1.4. Współpraca z innymi JST oraz Starostwem Powiatowym w celu utworzenia Mobilnej Agencji Osób Niepełnosprawnych obsługującej powiat krasnostawski.132

Stwarzanie warunków 3. 3.2. Prowadzenie polityki 3.2.1. Tworzenie warunków do realizacji projektów umożliwiających godzenie z zakresu nowoczesnego budownictwa wielorodzinnego obowiązków zawodowych prorodzinnej na terenie gminy. FUNKCJONALNO z infrastrukturą usługową (kompleksowo wyposażone z rodzinnymi w punkty usługowe, powierzchnie handlowe - PRZESTRZENNA i rekreacyjne) w PPP.

132 WZÓR: http://www.pimot.eu/newsy/1108-we-wspolpracy-z-pimot-powstanie-krajowy-osrodek-mobilnosci-osob-niepelnosprawnych

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Kształtowanie 3. 3.3. Rozwój relacji społecznych i 3.3.1. Promowanie różnych form pomocy sąsiedzkiej, i wzmacnianie postaw wolontariatu, dobroczynności i pomocy charytatywnej obywatelskich, innowacji społecznych. na terenie gminy. prospołecznych (np. wolontariat), 3.3.2. Rozwój innowacji społecznych we współpracy innowacyjnych, w tym rozwój innowacji z Miastem Krasnystaw i innymi JST np. promowanie społecznych przyjaznej środowisku architektury, będącej wypadkową realizacji oczekiwań społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych.133 SPOŁECZNA 3.3.3. Wsparcie oraz promocja działań zwiększających przedsiębiorczość oraz różne formy samozatrudnienia.

3.3.4. Organizacja działań mających na celu kształcenie ustawiczne dla mobilności osób dorosłych na rynku pracy.

Profilaktyka uzależnień oraz 3. 3.4. Profilaktyka uzależnień oraz 3.4.1. Prowadzenie działań profilaktycznych przeciwdziałanie agresji w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień, i przemocy wśród dzieci rozwiązywanie problemów przeciwdziałanie agresji i przemocy wśród dzieci oraz młodzieży. społecznych. i młodzieży.

3.4.2. Opracowanie i wdrożenie Programu Bezpieczna

Szkoła 2021-2030 we współpracy z Policją, Szkołami, SPOŁECZNA organizacjami pozarządowymi w celu przeciwdziałaniu agresji i depresji, przemocy wśród dzieci i młodzieży.

3.4.3. Rozwijanie edukacji publicznej i działań

133 www.archiblox.com.au

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w profilaktyce uzależnień na terenie gminy we współpracy z GOPS, szkołami, organizacjami pozarządowymi.

Wspieranie sektora 3. 3.5. Rozwój ekonomii społecznej 3.5.1. Rozwój ekonomii społecznej – powołanie ekonomii społecznej i solidarnej na terenie gminy. Stowarzyszenia na rzecz rozwoju Gminy Żółkiewka, którego misją będzie ,,mieć pracę i żyć godnie”134 (m.in. uruchomienie atrakcji turystycznych, małych gastronomi oraz przedsiębiorstw społecznych).

3.5.2. Rozwój ekonomii solidarnej – aktywizacja zawodowa i integracja społeczna, w tym reintegracja SPOŁECZNA zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – we współpracy z innymi JST oraz NFZ i PPP (zakładanie spółdzielni socjalnej lub spółdzielni inwalidów; zakłady pracy chronionej).

3.5.3. Reintegracja tj. organizacja Warsztatów Terapii Zajęciowej, Zakładów Aktywności Zawodowej oraz jednostki zatrudnienia socjalnego aktywizujące osoby wykluczone społecznie.135

134 http://www.owes.info.pl/biblioteka/tworzenie_i_organizacja_podmiotow_ekonomii_spolecznej.pdf 135 http://es.rops.torun.pl/strona-21-czym_jest_ekonomia_spoleczna.html

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SR WL, SOR, KSRR, Cel: Ochrona walorów środowiska. SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 4. OCHRONA MATERIALNA I NIEMATERIALNA ZASOBÓW KULTUROWYCH I ŚRODOWISKOWYCH GMINY.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Ochrona materialnych 4. 4.1. Rewitalizacja społeczno- 4.1.1. Rewitalizacja społeczna i kulturowa zespołu i niematerialnych zasobów zabytków na terenie Gminy Żółkiewka. dziedzictwa kulturowego kulturowa obszarów zagrożonych SPOŁECZNA trwała marginalizacją.

Wspieranie działań na rzecz 4. 4.2. Ochrona i kształtowanie 4.2.1. Działania z zakresu małej retencji oraz ochrony ochrony przeciwpowodziowej. i kształtowania zasobów zasobów wodnych na terenie gminy. wodnych 4.2.2. Ochrona jakości wód w tym racjonalna OCHRONA gospodarka nawozami i środkami ochrony roślin. ŚRODOWISKA 4.2.3. Budowa zbiornika wodnego o przeznaczeniu rekreacyjnym w Woli Żółkiewskiej na rzece Żółkiewka.

Wspieranie działań na rzecz 4. 4.3. Ochrony powietrza i edukacja na 4.3.1. Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju ochrony powietrza i ochrony przyrody. rzecz zrównoważonego rozwoju. 4.3.2. Wsparcie w rozwoju wymiany ogrzewania OCHRONA domków jednorodzinnych na instalacje typu kolektory ŚRODOWISKA słoneczne.

4.3.3. Usuwanie wyrobów zawierających azbest

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

z budynków na terenie Gminy.

Ochrona wartości 4. 4.4. Ochrona wartości 4.4.1. Doposażenie Ochotniczych Straży Pożarnych przyrodniczych działających na terenie obszaru i krajobrazowych przyrodniczych w specjalistyczny sprzęt do prowadzenia akcji i krajobrazowych. ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i katastrof.

4.4.2. Kształtowanie ładu przestrzennego w sposób zintegrowany i zrównoważony oraz promocja dobrych praktyk w zakresie ładu przestrzennego i OCHRONA estetyki miejsc publicznych. ŚRODOWISKA

4.4.3. Zwiększenie świadomości mieszkańców / w zakresie ekologii, ładu przestrzennego FUNKCJONALNO i estetyki miejsca zamieszkania – doskonalenie edukacji w zakresie ochrony przyrody PRZESTRZENNA i krajobrazu oraz zrównoważonego rozwoju.

4.4.4. Opracowanie i wdrożenie zintegrowanego planu zadrzewień i sadzenia lasów.

4.4.5. Budowa Centrum Edukacji Ekologicznej we współpracy z innymi JST oraz organizacjami pozarządowymi rozwijającymi postawy proekologiczne.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

SR WL, SOR, Cel: Wspieranie oddolnych inicjatyw i poprawa efektywności zarządzania. KSRR, SZRWRiR

SR GŻ CEL OPERACYJNY 5. POPRAWA EFEKTYWNOŚCI ZARZADZANIA GMINĄ I WSPÓŁPRACA PONADLOKALNA.

KIERUNEK DZIAŁAŃ SR WL, CEL GŻ KIERUNEK DZIAŁAŃ GMINY DZIAŁANIA NA TERENIE GMINY STREFA SOR, KSRR, SZRWRiR

Wspieranie 5. 5.1. Udział w inicjatywach ponadlokalnych 5.1.1. Zintegrowane i zrównoważone działania inicjatyw gminy w ramach współpracy z JST Obszaru ponadlokalnych wpływających na pobudzenie rozwoju Funkcjonalnego m.in. w zakresie zarządzania. wpływających na gospodarczego. pobudzenie 5.1.2. Upowszechnianie mechanizmów rozwoju gospodarczego zwiększających udział obywateli w kształtowaniu polityki rozwoju lokalnego, np. dzięki utworzeniu budżetów obywatelskich.

5.1.3. Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu SPOŁECZNO

w kraju i zagranicą m.in. Krajową Izbą - Gospodarczą, Polskim Funduszem Rozwoju. GOSPODARCZA 5.1.4. Rozwój relacji społeczno-gospodarczych z gminami partnerskimi na Ukrainie i w UE poprzez organizowanie spotkań, wymianę doświadczeń i współpracę gospodarczą.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozwój 5. 5.2. Podnoszenie efektywności informacji 5.2.1. Wypracowanie i wdrażanie modelu infrastruktury wielopoziomowego i strategicznego zarządzania informacji przestrzennej. gminą poprzez planowanie strategiczne rozwoju, przestrzennej marketing oraz monitoring i ewaluację wdrażanych dokumentów strategicznych. SPOŁECZNO 5.2.2. Budowanie partnerstwa publiczno- - społecznego na rzecz rozwoju ekonomii społecznej GOSPODARCZA i partycypacji społecznej mieszkańców.

5.2.3. Rozwój praktyki wieloletniego planowania finansowego oraz planowania w układzie zadaniowym, pozwalającym na ocenę ponoszonych wydatków oraz wprowadzenie budżetu obywatelskiego.

5.2.4. Tworzenie warunków do powstawania zintegrowanej i spójnej infrastruktury oraz obiektów przechowalniczych (Opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego – szczególnie z uwzględnieniem terenów inwestycyjnych – we współpracy z Samorządem Powiatu i innych JST).

Informatyzacja 5. 5.3. Rozwój e-administracji oraz dostępu do 5.3.1. Tworzenie infrastruktury Sieci i udostępnianie e-usług. Szerokopasmowego Internetu – rozwój zasobów infrastruktury „ostatniej mili”. i danych publicznych, 5.3.2. Wykorzystanie technologii informacyjnych w szczególności

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ułatwiających w udostępnianiu zasobów kulturowych, inwestowanie przyrodniczych i turystycznych. oraz SPOŁECZNO prowadzenie 5.3.3. Działania ukierunkowane na rozwój działalności - elektronicznej administracji i usług publicznych gospodarczej GOSPODARCZA świadczonych drogą elektroniczną (składanie wniosków drogą elektroniczną, elektroniczny punkt informacji).

Promowanie 5. 5.4. Podnoszenie efektywności działań 5.4.1. Rozwój e-administracji poprzez stworzenie innowacyjnych infrastruktury informatycznej, w tym aplikacji ·i rozwiązań administracji publicznej. systemów baz danych, w tym tworzenie i rozwój sprzyjających podnoszeniu cyfrowych zasobów gminy w zakresie np. mienia SPOŁECZNO efektywności i nieruchomości, planowania przestrzennego. działań - administracji 5.4.2. Uruchomienie systemu monitorowania GOSPODARCZA publicznej dostępności i efektywności usług publicznych w gminach Obszaru Funkcjonalnego, na którego terenie znajduje się gmina.

PROJEKT STRATEGII ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

170

Rozdział IX

MODEL FUNKCJONALNO- PRZESTRZENNY

170 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 została opracowana w celu zapewnienia efektywnego wykorzystania przestrzeni państwa. Zawiera cele i kierunku działań, które służą planowaniu przestrzennemu pozwalającemu na wzrost społeczno-gospodarczy kraju. Celem strategicznym określonym w dokumencie jest: „efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie, uwzględniając zróżnicowane potencjały rozwojowe obszaru w zakresie: rolnictwa i turystyki bazujące na posiadanych zasobach”. Podstawowym dokumentem planistycznym gminy Żółkiewka jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, przyjęte uchwałą Nr XXIX/167/01 Rady Gminy Żółkiewka z dnia 29 czerwca 2001 r. (wraz ze zmianami wprowadzonymi Uchwałą NR VI/35/11 Rady Gminy Żółkiewka z dnia 24 maja 2011 r., Uchwałą Nr X/61/11 Rady Gminy Żółkiewka z dnia 3 listopada 2011 r. oraz Uchwałą Nr XXI/120/12 Rady Gminy Żółkiewka z dnia 21 listopada 2012 r.). Dokument ten, niebędący aktem prawa miejscowego, określa politykę przestrzenną gminy, w tym lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego, które są wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów.136 Do podstawowych ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego należy określenie na obszarze gminy głównych elementów struktury przestrzennej. W Studium Gminy Żółkiewka wyodrębniono następujące składowe:  Centralne pasmo osadnictwa zlokalizowane wzdłuż doliny rzeki Żółkiewka (po obu stronach). Głównym element pasma stanowi ośrodek gminny Żółkiewka, którego układ przestrzenny oraz zabudowa (budynki mieszkaniowe jednorodzinne, wielorodzinne, usługowe i użyteczności publicznej) powodują, że ma on charakter małomiasteczkowy.  Osadnictwo w południowej części gminy skupione przy drogach łączących się z ciągiem komunikacyjnym Żółkiewka – Turobin/Nielisz oraz przy drodze wojewódzkiej nr 837 (Lublin – Zamość).  Osadnictwo w północnej części, na które składa się szereg wsi o różnym typie zabudowy (zwarta, rozproszona). Studium ustala kierunki i zasady rozwoju gminy wynikające z uwarunkowań przyrodniczych. W przypadku obowiązującego Studium dotyczą one:  Objęcia części gminy granicami Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego (bardzo niewielki obszar w okolicach miejscowości Dąbie),  Utworzenia na obszarze gminy Obszaru Natura 2000 (nazwa: Dolina Łętowni, kod obszaru: PLH060040, Rodzaj ochrony: Dyrektywa siedliskowa),  Ustanowienia 5 pomników przyrody i przestrzegania ich ochrony,

136 Analiza zmian w Zagospodarowaniu Przestrzennym Gminy Żółkiewka i ocena aktualności Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r., Październik 2018 r.

171 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Objęcia wzmożoną ochroną lokalnego systemu przyrodniczego (ESCOCH) powiązanego z krajowym systemem obszarów prawnie chronionych (koncepcja systemu przyrodniczego ECONET – POLSKA).137 Przyrodniczy system gminy jako ciągły układ przestrzenny tworzą:  Ciągi siedliskowe (korytarze ekologiczne) dolin rzecznych Giełczwi, Żółkiewki, Łętowni powiązane z korytarzem ekologicznym doliny Wieprza,  Największe kompleksy leśne – lasy grądowe wsi Makowiska, Wola Żółkiewska, Kolonia- Rożki, Huta Żółkiewska,  Objęcia strefą ochrony głównego zbiornika wód podziemnych GZWP 406 z wprowadzeniem reżimów zagospodarowania (obszar wysokiej ochrony OWO),  Rozszerzenie granic Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego przez objęcie ochroną prawną północnego fragmentu gminy (grunty wsi Dąbie) i utworzenie strefy ochronnej (otuliny) oraz przyjęcie reżimów zagospodarowania jak w Krzczonowskim Parku Krajobrazowym,  Ochrony gleb (podjęcie zabiegów przeciwerozyjnych, zakaz zmiany przeznaczenia użytków rolnych na cele nierolnicze itd.),  Ochrony złóż surowców mineralnych przed trwałą zabudową na obszarach ich występowania, zwiększenie zdolności retencyjnej obszaru gminy poprzez realizację zbiorników małej retencji,  Objęcia rewaloryzacją przyrodniczą doliny rzeki Żółkiewki, wprowadzenie szczególnych zasad zagospodarowania dla obszarów zasięgu wielkiej wody powodziowej o prawdopodobieństwie 1% i 0,5%.138 Studium ustala kierunki i zasady ochrony wartości środowiska kulturowego. W przypadku gminy Żółkiewka wynikają one z występowania na terenie gminy:  Obiektów zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków (8 zabytków).  Obiektów zabytkowych wpisanych do gminnej ewidencji zabytków.  Stanowisk archeologicznych, w tym wpisanych do rejestru zabytków.139 Kierunki i zasady rozwoju komunikacji w Studium zostały wyznaczone przez określenie podstawowego układu komunikacji drogowej gminy oraz zasad i warunków jego rozbudowy wraz z warunkami lokalizacji zabudowy sytuowanej przy drogach. Za najważniejszą inwestycję komunikacyjną gminy uważa się realizację obwodnicy miejscowości Żółkiewka w ciągach dróg wojewódzkich nr 837 i nr 842.140 Obowiązujące Studium określa politykę rozwoju infrastruktury technicznej w gminie poprzez określenie kierunków i zasad rozwoju sieci wodociągowej, sieci kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami. W odniesieniu do rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej wyznacza tereny oraz przebiegi głównej infrastruktury elektroenergetycznej, w tym linii elektroenergetycznych 110 kV, a także określa warunki i zasady lokalizacji innych inwestycji w sąsiedztwie linii. W Studium wskazany

137 Analiza zmian w Zagospodarowaniu Przestrzennym Gminy Żółkiewka i ocena aktualności Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r., Październik 2018 r. 138 Jw. 139 Jw. 140 Jw.

172 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

został także kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii, zaopatrzenia w gaz i ciepło oraz zasady rozwoju sieci telekomunikacyjnych. Pod względem funkcjonalnym Studium dzieli obszar gminy na cztery następujące strefy funkcjonalne o dominujących funkcjach wynikających z istniejącego i potencjalnego zagospodarowania:  Strefa Ekologiczna – ochrona systemu ekologicznego gminy, gdzie obowiązują specjalne ograniczenia i uwarunkowania w celu zachowania wartości przyrodniczych i ochrony równowagi ekologicznej. W strefie wyodrębnia się następujące podstrefy:  obszary leśne  obszary dolin rzecznych  obszar proponowanego parku krajobrazowego (poszerzenie granic Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego)  Strefa Usługowo-Mieszkaniowa – proponowana do porządkowania i intensyfikacji rozwoju, obejmująca ośrodek gminny Żółkiewka oraz część Średniej Wsi. W strefie wyodrębnia się następujące podstrefy:  obszar proponowany do rozwoju funkcji mieszkaniowej o niskiej intensywności  obszar kształtowania ośrodka usługowego o przewadze zabudowy mieszkaniowej i usługowej przeznaczony do rozwoju usług publicznych i działalności gospodarczej o charakterze usługowym z dopuszczeniem zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej  Strefa Aktywności-Gospodarczej - związana z potencjalnym pasmem przyspieszonego rozwoju, kształtującym się wzdłuż trasy transportowej o znaczeniu wojewódzkim (miejscowość Rożki, Wola Żółkiewska, Średnia Wieś, Poperczyn, Olchowiec, Borówek). W strefie wyodrębnia się następujące podstrefy:  obszar proponowany do rozwoju działalności gospodarczej o charakterze przemysłowym i usługowo-składowym, dla którego ustala się obowiązek opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,  obszar proponowany do rozwoju usług turystycznych w oparciu o zbiornik wodny w dolinie Żółkiewki.  Strefa Rolno-Osadnicza – w której wyodrębnia się następujące podstrefy:  obszary zabudowy mieszkaniowej ekstensywnej,  obszary rolne z zabudową kolonijną i rozproszoną,  obszar rolniczej przestrzeni produkcyjnej.141 W Studium wskazano obszary, dla których gmina powinna sporządzić miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego ze względu na istniejące uwarunkowania. Typ strategicznej interwencji według SRWL to Obszar funkcjonalny rozwoju gospodarki żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej). Natomiast typ obszaru funkcjonalnego według KPZK 2030 obszary funkcjonalne szczególnego zjawiska w sali makroregionalnej – ochrony gleb dla celów produkcji rolnej oraz wiejskie obszary funkcjonalne – uczestniczące w procesach rozwojowych / wymagające wsparcia procesów rozwojowych.

141 Analiza zmian w Zagospodarowaniu Przestrzennym Gminy Żółkiewka i ocena aktualności Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r., Październik 2018 r.

173 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubelskiego wskazuje zadania inwestycyjne o znaczeniu regionalnym oraz inne działania o znaczeniu ponadlokalnym wskazane do realizacji na terenie gminy Żółkiewka: budowa zbiornika wodnego Wola Żółkiewska na rzece Żółkiewka w km 24+880 (lista 2, poz. 93). Mając na uwadze powyższe, za główne wyzwania w zakresie planowania przestrzennego na terenie gminy Żółkiewka uznaje się:  przeciwdziałanie ekstensywnemu sposobowi zagospodarowania terenu – ochrona planistyczna terenów rolnych, cennych przyrodniczo i rekreacyjnie przed niepożądaną oraz chaotyczną zabudową,  optymalne wykorzystanie istniejącego przestrzennego potencjału gminy – stworzenia optymalnych warunków dla lepszego zagospodarowania i poprawy funkcjonowania terenów zurbanizowanych i urbanizujących zwłaszcza położonych w tzw. centralnym paśmie osadnictwa (wg. obowiązującego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Żółkiewka).142 Racjonalna i efektywna gospodarka przestrzenią stanowi podstawę dla stworzenia zrównoważonego, bezpiecznego, przyjaznego oraz harmonijnego środowiska, w którym potrzeby mieszkańców dotyczące ich działalności gospodarczej, bytu, konsumpcji oraz rekreacji mogą być zaspakajane w optymalny sposób. Zrównoważony rozwój przestrzenny z racji wielofunkcyjności i wielowątkowości procesów oraz dużej ilości uczestniczących podmiotów będzie podlegać nadal w Gminie Żółkiewka odpowiedniemu przygotowaniu planistycznemu. Planowanie przestrzenne zmniejsza ryzyko popełniania szkód, które są bardzo trudne, a często niemożliwe do usunięcia. Ich konsekwencje oddziaływać będą nie tylko na jakość życia i możliwości rozwoju współczesnych mieszkańców, ale przede wszystkim na następne pokolenia.143 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka oraz wyznaczone w nim cele i przedsięwzięcia wykazują spójność z poniższymi celami określonymi w KPZK:  Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialnej kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystywanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów.  Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej.  Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski.  Przywrócenie i utrwalanie ładu przestrzennego.144

Realizacja działań wpisanych do Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Żółkiewka przyczyni się do poprawy spójności i dostępności regionu oraz jego rozwoju przy wykorzystaniu lokalnych potencjałów i zasobów. Zmniejszą się różnice w rozwoju pomiędzy poszczególnymi obszarami i uporządkowany zostanie ład przestrzenny na terenach obecnie zdegradowanych. Cele rewitalizacji oraz przedsięwzięcia zaplanowane w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji Gminy Żółkiewka

142 Analiza zmian w Zagospodarowaniu Przestrzennym Gminy Żółkiewka i ocena aktualności Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego oraz Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r., Październik 2018 r. 143 Jw. 144 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka.

174 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

mają docelowo przyczynić się przede wszystkim do realizacji następujących celów strategicznych i celów operacyjnych.

W ramach celu strategicznego 1. Rozwój kapitału społecznego:

 Cel.1.1. Waloryzacja i wykorzystanie zasobów kulturowych – zakłada się waloryzację i wykorzystanie zasobów kulturowych, będących dziedzictwem kulturowym, cennym pod względem historycznym, zasługującym na ochronę, w kierunku zrównoważonego rozwoju Gminy. Kierunki działań mają przyczynić się do wzmocnienia roli kultury w rozwoju społecznym.

 Cel 1.2. Podnoszenie poziomu edukacji – zakłada się realizację działań wspierających procesy związane z podnoszeniem poziomu i jakości wykształcenia mieszkańców, poprzez podejmowanie licznych działań służących aktywizacji edukacyjnej i zawodowej.

 Cel 1.4. Wsparcie dla osób zmarginalizowanych, wykluczonych oraz zagrożonych zmarginalizowaniem i wykluczeniem – zaplanowano podjęcie działań służących poprawie warunków i jakości życia mieszkańców, m.in. wspieranie rozwoju społecznego oraz przeciwdziałanie bezrobociu.

 Cel 1.5. Rozwój sektora organizacji pozarządowych (NGO) i współpraca z tym sektorem – zaplanowane działania przełożą się na wzrost podejmowanych inicjatyw społecznych przez mieszkańców Gminy oraz stworzą warunki do podjęcia zatrudnienia przez osoby aktywnie działające. 145

W ramach celu strategicznego 2. Rozwój infrastruktury:  Cel 2.1. Termomodernizacja budynków i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – zakłada się realizację działań polegających na wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii, co w znaczny sposób wpłynie na poprawę jakości powietrza na obszarze Gminy, ograniczy emisję zanieczyszczeń oraz podniesie efektywność energetyczną Gminy.  Cel 2.2. Nowoczesna i adekwatna do potrzeb infrastruktura transportowa – zaplanowano realizację działań zorientowanych na poprawę bezpieczeństwa i jakości życia mieszkańców, jak również wspieranie mobilności mieszkańców.  Cel 2.3. Nowoczesna i adekwatna do potrzeb infrastruktura ochrony środowiska – projektuje się realizację działań związanych z uporządkowaniem gospodarki wodno-ściekowej, co umożliwi podniesienie poziomu życia mieszkańców i zapewni na terenie Gminy ochronę cennych terenów przyrodniczych.  Cel 2.4. Rozwój infrastruktury społecznej (edukacyjnej, kultury, ochrony zdrowia, sportowej) –– dostrzega się konieczność poprawy jakości i dostępności świadczenia usług społecznych, poprzez inwestycje w infrastrukturę społeczną.  Cel 2.5. Infrastrukturalne wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych, infrastrukturalne wykorzystanie walorów przyrodniczych gminy, służyć będzie zarówno

145 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka.

175 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

mieszkańcom, jak i potencjalnym turystom. Proponuje się rewitalizację walorów naturalnych, poprzez zagospodarowanie obszarów cennych przyrodniczo.146

Na terenie Gminy Żółkiewka dostrzega się konieczność przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych występujących w obszarze architektonicznym, infrastrukturalnym, środowiskowym. Zakłada się, iż wszelkie inicjatywy realizowane będą w sposób sprzyjający likwidacji barier, co pozwoli na pełne korzystanie z przestrzeni społecznej przez wszystkich mieszkańców.147 W ramach celu strategicznego 3. Rozwój gospodarczy: Cel 3.2. Wsparcie przedsiębiorczości – zakłada się wykorzystanie potencjału mieszkańców, wspierając ich aktywność i przedsiębiorczość, założeniem jest wzrost aktywności przedsiębiorstw na terenie Gminy realizacja działań polegających na wspieraniu włączenia społecznego, czego efektem będzie spadek liczby bezrobotnych oraz ograniczenie migracji zarobkowych wśród mieszkańców. Powyżej wskazany cel strategiczny i operacyjny wpisują się w LPR oraz wyznaczone w nim cele i przedsięwzięcia, jak również przyczynią się do osiągnięcia wyznaczonych w nich zamierzeń. Działania założone do realizacji w ramach celu wpisują się w Program gospodarczej rewitalizacji, pozwolą na rozwój przedsiębiorczości i aktywizacji gospodarczej, co skutkować będzie spadkiem liczby bezrobotnych oraz wzrostem aktywności społeczeństwa.148 Rozwój zrównoważony terytorialnie w myśl Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 to koncentracja wsparcia na słabszych gospodarczo obszarach i nadanie impulsów do ich rozwoju oraz integracji z szerszym otoczeniem.149 Z przeprowadzonej diagnozy wynika, potrzeba wielofunkcyjnego, zrównoważonego rozwoju największego potencjału Gminy Żółkiewka tj. rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego, w różnych kierunkach, które wykorzystają bazę surowca (płody rolne), ale łączą je z nowymi technologiami, innowacyjnymi rozwiązaniami w zakresie przetwarzania (rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego, przemysłu spożywczego). W poprawnym określeniu zadań i celów planowania przestrzennego Gminy Żółkiewka konieczne jest zastosowanie zasad zrównoważonego, długookresowego i trwałego rozwoju. Filary zrównoważonego rozwoju, które są tożsame z celami planowania przestrzennego, które będą uwzględnione przez Gminę Żółkiewka w planowanych i realizowanych działaniach to:

 dostosowanie przestrzeni zabudowy do potrzeb rozwoju gminy,  zapewnienie równego traktowania użytkowników przestrzeni w skali gminy i szerzej w układzie ponadlokalnym, regionalnym,  kompleksowe przygotowanie terenu do modernizacji istniejącej infrastruktury,  zapewnienie rozwoju w zakresie urbanizacji, gospodarki i ochrony środowiska dla potrzeb przyszłych pokoleń,  ochrona klimatu, zasobów surowcowych i środowiska przyrodniczego (powietrza, wody, gleby),  ochrona dóbr kultury materialnej,  ograniczenie szkodliwych emisji do atmosfery,

146 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka. 147 Jw. 148 Jw. 149Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

176 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 oszczędzanie energii poprzez wykorzystywanie odnawialnych źródeł (energia słoneczna, wiatrowa, wodna itp.),  utylizacja odpadów i wdrażanie technologii produkcji przemysłowej i rolniczej przyjaznych otoczeniu,  zaspokojenie potrzeb zdrowotnych, kulturalnych i socjalnych mieszkańców,  zachowanie ładu przestrzennego (urbanistycznego i architektonicznego) zgodnie ze współczesnymi standardami.150

Oczekiwania dotyczące planowania przestrzennego formułowane są przede wszystkim jako zapewnienie ładu przestrzennego określonego wieloma szczegółowymi aktami legislacyjnymi. Znaczenie kluczowe dla kształtowania rozwoju zrównoważonego i trwałego ma integracja przede wszystkim ładu przestrzennego i ekologicznego. Tego typu integracja może i powinna, pozwalać na racjonalne i harmonijne rozwijanie obiektów i urządzeń szeroko rozumianej infrastruktury, w tym infrastruktury technicznej. Rozwój zrównoważony i trwały realizowany w sposób prawidłowy, racjonalny, kompleksowy jest równoznaczny z kształtowaniem ładu przestrzennego w sposób harmonijny.151

Ład w procesie zagospodarowania przestrzeni – zintegrowane i zrównoważone planowanie przestrzenne w Gminie Żółkiewka wpłynie w sposób istotny i pozytywny na rozwój: społeczny, kulturalny, gospodarczy oraz na ochronę wartości przyrodniczych środowiska i dziedzictwa kulturowego.

Gmina Żółkiewka ma ogromne szanse rozwoju zintegrowanego i wielofunkcyjnego, wynikające z walorów przyrodniczych, bioróżnorodności, wartości kulturowych, dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, zabytków, tradycji, wartości duchowych – wypracowanych przez całe pokolenia, które można i powinno się wykorzystać. Budując różnorodność funkcjonalną Gmina Żółkiewka, ujmuje w swoim profilu rozwoju zarówno profil rolniczy, jak i profil turystyczny.

W perspektywie rozwoju strefy przestrzenno-funkcjonalnej Gminy Żółkiewka należy szczególnie wziąć pod uwagę, że wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym społeczeństwa wykazują coraz większe zapotrzebowanie na usługi zagospodarowania czasu wolnego. Rośnie w związku z tym znaczenie usług turystycznych, a ich upowszechnianiu się towarzyszy proces różnicowania i specjalizacji tych usług. Jednocześnie ruch turystyczny rozwija się na obszarach niejednorodnych pod względem atrakcyjności turystycznej, postrzeganej w tradycyjnym ujęciu głównie przez pryzmat walorów przyrodniczych i kulturowych. Można zauważyć, że w dobie głębokich przeobrażeń stylu życia współczesnych społeczeństw, zachowań konsumpcyjnych, zmian w modelu wypoczynku i spędzania czasu wolnego, a także oczekiwań w zakresie standardu obsługi, o atrakcyjności turystycznej niektórych obszarów mogą w większym stopniu decydować zasoby infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej (noclegowej, żywieniowej, komunikacyjnej, towarzyszącej) niż tradycyjne walory. Wprowadzenie nowej funkcji (profilu gospodarczego) do rozwoju Gminy Żółkiewka ma przyczynić się do wzrostu jej konkurencyjności, a jednocześnie do zapewnienia mieszkańcom możliwości atrakcyjnego spędzenia czasu wolnego i pozarolniczych miejsc pracy. Turystyka stanowi

150 Serwis: Buduj z głową, https://www.bzg.pl/ 151 Janusz Lech Siemiński, Koncepcja „Sustainable Development” – Ujęcie Planistyczne (Część 2), Nr 3/2008, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, s. 175–189. Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi.

177 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

instrument osiągania szerszych celów rozwojowych gminy, jak: zwiększenie zatrudnienia, spójność gospodarcza i społeczna, zrównoważony rozwój i in. Wiąże się to z różnorodnością oczekiwań władz samorządowych wobec turystyki jako dziedziny gospodarki (nowa baza ekonomiczna rozwoju lokalnego, regeneracja czy dywersyfikacja lokalnej struktury gospodarczej, czynnik poprawy wizerunku, rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego i przestrzeni gminnej, podniesienia jakości życia, czynnik sprzyjający lokalizacji działalności gospodarczej itd.).152

Wyrazem aktywności władz gminnych w zabieganiu o stworzenie możliwości finansowania różnych sposobów oddziaływania na sferę turystyki – w ramach instrumentów po stronie dochodowej budżetu jest pozyskiwanie zewnętrznych środków pomocowych. Korzystanie z nich może stanowić instrument finansowy kształtowania funkcji turystycznej gminy. Są to źródła bezzwrotne (wszelkie transfery z budżetu państwa, innych jednostek samorządu terytorialnego oraz innych źródeł – np. budżetów unijnych, podmiotów prywatnych, społecznych czy mieszkańców) oraz zwrotne finansowania działalności (kredyty i pożyczki, obligacje komunalne), a także nowe formy finansowania – jak przedsięwzięcia publiczno-prywatne, leasing komunalny czy factoring.153

Wśród nowych form finansowania zadań publicznych warto podkreślić potrzebę podejmowania i znaczenie przedsięwzięć publiczno-prywatnych, także dla realizacji zamierzeń w sferze turystyki. Forma ta oznacza nowe podejście do problemu pozyskiwania środków zewnętrznych, w ramach której finansowanie odbywa się poza budżetem jednostki samorządu terytorialnego. W świetle uregulowań prawnych jest to oparta na umowie o partnerstwie publiczno- prywatnym współpraca podmiotu publicznego i partnera prywatnego, służąca realizacji zadania publicznego na zasadach określonych w ustawie. W praktyce idea partnerstwa publiczno-prywatnego w pewnym zakresie mogła być wykorzystywana także przed wejściem w życie powołanej ustawy, co umożliwiały przepisy ustawy o samorządzie gminnym (art. 9 ust. 1). Zgodnie z założeniami ma ona przynosić obu stronom korzyści większe niż alternatywne możliwości realizacji danego przedsięwzięcia. Po stronie podmiotu publicznego (samorządu terytorialnego) ma to być w szczególności oszczędność w wydatkach i możliwość podejmowania inwestycji bez nadmiernego obciążania budżetu lub powiększania długu publicznego, przeniesienie części ryzyka na podmiot prywatny, podniesienie standardu świadczonych usług lub obniżenie uciążliwości związanych z jego realizacją dla otoczenia. Partnerstwo pomiędzy sektorami jest szczególnie korzystne dla finansowania przez samorząd terytorialny dużych, kapitałochłonnych inwestycji, które służą zaspokojeniu potrzeb społecznych, także w sferze turystyki.154

152 K. Czernek, PPP – niewykorzystany potencjał poprawy stanu zagospodarowania turystycznego polskich regionów. Bariery partnerstwa publiczno-prywatnego w Polsce [w:] Polityka regionalna zagospodarowania turystycznego, „Zeszyty Naukowe” Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 465, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 8, Szczecin 2007, s. 43-50. Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym, Dz. U. Nr 169, poz. 1420, art. 1 ust. 2. Finanse lokalne po akcesji, red. E. Ruśkowski, J. M. Salachna, Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s. 187. Szerzej na temat koncepcji partnerstwa publiczno-prywatnego jako instrumentu realizacji polityki władz publicznych (w tym samorządowych) – zob. B. P. Korbus, M. Strawiński, Partnerstwo publiczno-prywatne. Nowa forma realizacji zadań publicznych, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006; W. Zaremba, Partnerstwo publiczno-prywatne. Nowe możliwości zarządzania usługami publicznymi [w:] Partnerskie współdziałanie w sektorze publicznym i prywatnym, red. B. Plawgo, W. Zaremba, Fundacja Współczesne Zarządzanie, Białystok 2005, s. 39-48. 153 Jw. 154 Jw.

178 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Coraz większego znaczenia dla finansowania działalności rozwojowej Gminy Żółkiewka (w tym w sferze turystyki) nabierają środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, w ramach których systematycznie będzie rósł udział środków pozyskanych przez gminę z funduszy europejskich.

STREFA SPOŁECZNA

W perspektywie 2021-2030 Gmina Żółkiewka ma niepowtarzalną (i najprawdopodobniej ostatnią w takim rozmiarze) szansę, aby jakość życia na obszarach gminy uległa poprawie. Nie chodzi tylko o rozkwit tych terenów, na których rozwijać może się produkcja rolna oraz przetwórstwo rolno- spożywcze i przemysł spożywczy, ale o całą przestrzeń wiejską. Każdy mieszkaniec gminy powinien w tym czasie (2021-2030) otrzymać szansę na rozwój. Każdy ma prawo do równych szans. Polityka zrównoważonego rozwoju powinna być prowadzona tak, aby mieszkaniec Gminy Żółkiewka czuł się bezpieczny i szczęśliwy.155

Zapewnienie atrakcyjnych miejsc pracy, dobrze płatnych to priorytet rozwoju, który zaważy o przyszłości gminy. Starzejące się społeczeństwo wymaga odpowiedniej infrastruktury, form opieki oraz miejsc aktywności, jak również dostępu do placówek medycznych i rehabilitacyjnych. Gmina Żółkiewka musi podejść kompleksowo do tych wyzwań. Edukacja dopasowana do rynku pracy to szansa dla gminy i całego powiatu na usprawnienie procesów rozwoju gospodarczego tego obszaru województwa.

Edukacja jest tą dziedziną życia, w której najsilniej uaktywniły się aspiracje rodzin wiejskich i rolniczych. Rodzice chcą, by ich dzieci zdobyły wyższe wykształcenie. Aspiracje te przedstawiają się podobnie jak aspiracje wszystkich Polaków. Coraz więcej młodzieży na wsi ma wykształcenie średnie i wyższe. Pomimo tak wielkiego skoku edukacyjnego, dysonans między wykształceniem mieszkańców wsi i pozostałych mieszkańców Polski pozostaje znaczący. Niezbędne jest w tym obszarze sięganie przez Gminę Żółkiewka po wsparcie państwa w stworzeniu warunków, które umożliwią młodzieży z terenów wiejskich konkurowanie z rówieśnikami z miast, by dysproporcje między liczbą studentów z miast i ze wsi nie były tak znaczące. To wspólna sprawa wszystkich gmin z powiatu krasnostawskiego, dlatego powinna stać się to istotnym elementem strategii ponadlokalnego rozwoju. Państwo powinno wspierać finansowo wiejskie szkoły i przeznaczyć więcej środków na zajęcia dodatkowe rozszerzające wiadomości i umiejętności. Mieszkańcy wsi potrzebują do rozwoju szybkiego, szerokopasmowego Internetu. Należy jak najszybciej zbudować sieć i wprowadzić nauczanie na odległość. Rolnicy i mieszkańcy wsi średniego pokolenia powinni mieć możliwość nauki obsługi komputera. Bez dostępu do Internetu mieszkańcy wsi nie zbudują Polski obywatelskiej i Polski równych szans.156

Rozwój rolnictwa, jego restrukturyzacja i unowocześnienie porównywalne z poziomem UE wymaga podjęcia różnorakich działań na rzecz ustawicznej edukacji rolników i innych mieszkańców wsi. Nieustanne podnoszenie kwalifikacji wpływa na zwiększenie efektywności transferu wiedzy do praktyki, niezbędnego dla podnoszenia wydajności pracy. Wszelkie plany z tym związane powinny być nakierowane w Gminie Żółkiewka przede wszystkim na organizacje szkoleń zawodowych, mających

155 Błażej Nadobnik, Nowoczesna wieś, po pierwsze edukacja, Instytut Obywatelski. 156 Jw.

179 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

poprawić efektywność zarządzania gospodarstwem, podnieść opłacalność i jakość produkcji rolniczej, wskazywać możliwości zbytu produktów rolnych. Aby sprostać tym wyzwaniom, rolnikom należy przedstawić konkretną ofertę edukacyjną w formie: kursów, seminariów, wystaw, targów rolniczych, pokazów, wyjazdów studyjnych do gospodarstw w krajach Unii Europejskiej, staży specjalistycznych oraz praktyk zawodowych w dobrze prowadzonych gospodarstwach w kraju i za granicą.157

Edukacja rolników powinna być upowszechniana jako kształcenie na odległość, czyli e-learning. Transfer wiedzy do praktyki powinny realizować instytucje zajmujące się działalnością oświatową, a więc szkoły rolnicze na różnych poziomach, Centra Kształcenia Ustawicznego i Centra Kształcenia Praktycznego, Ośrodki Doradztwa Rolniczego, stowarzyszenia branżowe, a także fundacje czy osoby prawne i fizyczne. Praktyka gospodarowania przekazywana przez pokolenia, nawet bardzo dobra, nie wystarczy do osiągnięcia takich efektów, jakie zdobywa się, stosując nowe technologie i nową wiedzę płynącą z dokształcania.158

Należy zmienić system kształcenia szkolnego i pozaszkolnego dla rolników. Wszystkie szkoły rolnicze z powiatu krasnostawskiego powinny podlegać Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi, choćby dlatego, że samorządy powiatowe ze względu na brak środków nie są w stanie inwestować w park maszynowy. Baza ćwiczeniowa w szkołach rolniczych charakteryzuje się zdekapitalizowanym majątkiem, pochodzącym często z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Niezbędne jest wyposażenie szkół rolniczych w nowoczesne maszyny rolnicze, aby młodzież mogła poznawać nowe technologie uprawy roślin czy hodowli zwierząt. Niezbędne jest również nieustanne kształcenie nauczycieli przedmiotów zawodowych, gdyż ich wiedza i umiejętności często są nieaktualne. Nadzór nad szkołami powinny sprawować Izby Rolnicze, a nie Kuratoria Oświaty, gdyż w tych ostatnich brakuje kompetentnych urzędników.159

Mieszkańcy Gminy Żółkiewka powinni mieć dostęp do nauki języków obcych, aby realnie otworzyć przed gospodarzami i producentami rynki eksportowania żywności. Pokolenie czterdziestolatków i starsze nie zna żadnego języka zachodniego, dlatego istnieje potrzeba organizowania kursów nauki języków obcych dla dorosłych, zwłaszcza dla osób, które wyjeżdżają do pracy za granice. Niezbędne staje się zatem wdrożenie ustawicznego systemu dokształcania rolników. Rolnik, oprócz wiedzy fachowej z zakresu produkcji rolnej, musi wykazać się edukacją holistyczną. Powinien skończyć się marazm edukacyjny, a rolnicy w najbliższym czasie bezwzględnie muszą zacząć korzystać z osiągnięć nauki w zakresie rolnictwa. Swoista rewolucja edukacyjna powinna mieć ważne konsekwencje dla odrzucenia stereotypów i tradycyjnej nieufności rolników i mieszkańców wsi.160

Poziom kapitału społecznego Gminy Żółkiewka będzie mierzony przede wszystkim aktywnością społeczną mieszkańców wsi. Przejawem zwiększania się kapitału społecznego na wsi jest organizowanie różnych imprez lokalnych: dożynek, festynów ludowych, zabaw tanecznych, dni pola, cebuli, ziemniaka itp., które cieszą się ogromnym zainteresowaniem mieszkańców wsi i nie tylko. Już teraz organizuje się coraz więcej imprez lokalnych, a ich oferta jest coraz ciekawsza. Należy wspierać klimat aktywności społecznej poprzez upraszczanie procedur związanych z założeniem stowarzyszeń, fundacji. Konieczne wydaje się, aby państwo i agendy ARiMR poręczały kredyty lub

157 Błażej Nadobnik, Nowoczesna wieś, po pierwsze edukacja, Instytut Obywatelski. 158 Jw. 159 Jw. 160 Jw.

180 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

prefinansowany rozwój wszelkich form działalności pozarządowej, zwłaszcza gdy realizowane są projekty ze środków unijnych. 161

Wyzwania Strategiczne:

 Edukacja  E-Learning (Nauka Przez Internet)  Transfer Wiedzy Do Rolnictwa  Opieka Zdrowotna  Budowanie Kapitału Społecznego  Wzrost Aktywności Społecznej  Poprawa dostępności do usług społecznych.  Włączenie społeczne.

STREFA OCHRONY ŚRODOWISKA

Od czasu akcesji do Unii Europejskiej, również na obszarach wiejskich rośnie świadomość Polaków, że środowisko naturalne ma wpływ na nasze zdrowie i sposób zachowania. Pod względem dbałości o otoczenie pozostajemy jednak wciąż daleko w tyle za krajami zachodnimi. Do dzisiaj za gospodarkę śmieciami odpowiadają samorządy gmin. Brak intensywnych programów edukacyjnych powoduje, że często odbiera się śmieci niesegregowane, za które opłata na wysypisku jest kilkakrotnie wyższa niż za segregowane.162 W ramach gminnego Funduszu Ochrony Środowiska w szkołach, organizacjach pozarządowych należy przeprowadzić intensywne programy edukacyjne w zakresie ekologii, które miałyby charakter ustawiczny, a nie tylko okazjonalny, jak „Sprzątanie Świata” czy Dzień Ziemi. Należy zwiększać środki na sanitację wsi w ramach PROW. Trzeba również chronić różnorodność biologiczną środowiska naturalnego. W ostatnich latach podobnie jak w wielu krajach Unii Europejskiej, obserwujemy zanik siedlisk i gatunków. Tylko dobrze zachowane i niezdegradowane pod względem przyrodniczym ekosystemy mogą łagodzić wpływ zmian klimatu i adoptować się do nich, dlatego należy znaleźć takie metody produkcji, jak rolnictwo integrowane, ekologiczne w rejonach o wysokich walorach przyrodniczych. Produkowana w sposób ekologiczny żywność jest wysokiej jakości i bazuje na naturalnym materiale wytwórczym. W rolnictwie rozdrobnionym w Polsce południowo-wschodniej, gdzie występują nadwyżki siły roboczej i istnieje półnaturalne środowisko, taka metoda prowadzenia gospodarstwa jest alternatywnym źródłem pozyskiwania dodatkowych dochodów – rolnictwo ekologiczne. Prace wykonuje się ręcznie i otrzymuje się wyższe ceny za produkty. W Polsce rolnictwo ekologiczne rozwija się w sposób systemowy. Przełom nastąpił po wstąpieniu do Unii Europejskiej, gdy zaczęto realizować dopłaty w ramach programu rolno-środowiskowego. Doprowadziło to do zwielokrotnienia liczby gospodarstw ekologicznych. Najczęściej na przestawienie produkcji rolniczej z konwencjonalnej na ekologiczną decydują się gospodarstwa do 20 ha. Rolnictwo Ekologiczne Gminy Żółkiewka ma szanse na stały rozwój w coraz bogatszych społeczeństwach Unii Europejskiej, w tym także w Polsce.163

161 Błażej Nadobnik, Nowoczesna wieś, po pierwsze edukacja, Instytut Obywatelski. 162 Jw. 163 Jw.

181 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Wyzwania Strategiczne:

 Edukacja w zakresie Ekologii  Transfer wiedzy do Rolnictwa i Przemysłu  Rozwój Gospodarstw Ekologicznych  Rozwój Turystyki Proekologicznej  Promocja Produktów Lokalnych i Ekologicznych  Inwestycje chroniące czystość: powietrza, wody, gleby.  Rozwój OZE

STREFA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA I TECHNICZNA

Model struktury funkcjonalno-przestrzennej musi z jednej strony uwzględnić zalecenia dla obszaru funkcjonalnego, na którym znajduje się Gmina Żółkiewka w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego, a równocześnie wpisać się w zrównoważony model rozwoju opisany w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego tj. zrównoważony model rozwoju.

W Polsce coraz wyraźniej kształtuje się rynek jednostek samorządu gminnego, który staje się coraz bardziej konkurencyjny. Jest to konkurencja o nowych mieszkańców, inwestorów zewnętrznych i środki finansowe, czyli w rezultacie o wymierne korzyści dla społeczności gminnej. Od tego zależy w dużej mierze rozwój gospodarczy, który jest wyznacznikiem realnych możliwości zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców. Rywalizowanie gmin o te korzyści, to wyraz podejścia rynkowego. Rozwój Gminy Żółkiewka powinien dokonywać się równocześnie i harmonijnie w sferze: społecznej, kulturowej, gospodarczej, przestrzennej i przyrodniczej.

W rozwoju lokalnym uczestniczy zbiór współzależnych podmiotów gospodarujących, działających na terenie Gminy Żółkiewka, z których każdy spełnia określone funkcje i dąży do realizacji własnych – często partykularnych – celów, są to gospodarstwa domowe i gospodarstwa rolne, jednostki gospodarcze (produkcyjno-usługowe), różnego rodzaju instytucje, organizacje pozarządowe oraz gminne władze samorządowe. Podmioty te tworzą lokalny system gospodarowania. Działania tych podmiotów powinny się w różny sposób uzupełniać, aby w sumie współtworzyć pozytywny wpływ na rozwój Gminy Żółkiewka. Jednak wielopodmiotowość uczestników oraz wielość i różnorodność zachodzących procesów i interakcji stwarza sytuacje, w których interesy poszczególnych podmiotów gospodarujących są często sprzeczne lub konfliktogenne. W związku z tym szczególna rola w lokalnym systemie gospodarowania przypada władzom gminnym, które powinny być systemem sterującym w tym systemie. Ich zadaniem jest w taki sposób wpływać na procesy rozwojowe, aby przebiegały one nie tylko w pożądanych dla całej gminy kierunkach, lecz także powodowały one jak najmniej sprzeczności i konfliktów przy optymalnym wykorzystaniu lokalnych zasobów (ludzkich, rzeczowych, finansowych, przestrzennych, przyrodniczych). Jednak ich rola nie powinna ograniczać się wyłącznie do sfery regulacji, lecz obejmować również wpływ na kształt sfery realnej, zwłaszcza poprzez:

 świadczenie usług administracyjnych, społecznych i technicznych,

182 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 inicjowanie, organizowanie, wspieranie i stymulowanie rozwoju gospodarczego,  racjonalne zagospodarowanie przestrzeni, ochronę zasobów środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego,  kształtowanie jak najlepszego wizerunku gminy w otoczeniu. Działania w tym zakresie można określić mianem interwencjonizmu samorządowego, analogicznie do interwencjonizmu państwowego. Wraz z decentralizacją władzy i zastępowania rozwoju gałęziowo-branżowego nową logiką rozwoju terytorialnego samorząd gminny stał się podmiotem ingerencji w procesy rynkowe, a także ich aktywnym uczestnikiem. Tak więc samorząd gminny jako faktyczny gospodarz określonego terytorium ponosi zatem odpowiedzialność za organizację, strukturę, funkcjonowanie i rozwój lokalnego środowiska życia mieszkańców gminy.164

W perspektywie 2021-2030 Gmina Żółkiewka przyjmuje działanie strategiczne, jako metodę zarządzania wielopoziomowego, polegającą na kształtowaniu procesów rozwojowych gminy i rozwiązywaniu zdefiniowanych problemów w długim horyzoncie czasu (kilkunastoletnia perspektywa). Działania w tej sprawie nie są prostą kompilacją rocznych czy też kadencyjnych planów działania, znajdujących swe odzwierciedlenie w corocznie uchwalanych budżetach, lecz wynikają z ustaleń perspektywicznych, a co najważniejsze – są skorelowane z możliwościami ich sfinansowania zarówno ze środków własnych, jak i zewnętrznych. Ta metoda zarządzania nastawiona jest na opracowywanie i realizowanie skutecznych strategii rozwoju oraz wynikających z nich programów i planów działania165. Jest ona ukierunkowana przede wszystkim na maksymalne wykorzystanie endogenicznych czynników rozwoju (zasoby ludzkie, finansowe, rzeczowe, ekologiczne i przestrzenne) i potencjału miejscowych podmiotów gospodarujących, oczywiście z uwzględnieniem uwarunkowań tkwiących w jej otoczeniu.

Metodę strategicznego, wielopoziomowego zarządzania rozwojem Gmina Żółkiewka będzie łączyć się z działaniami strategiczno-marketingowymi. Jest to najbardziej pożądana metoda zarządzania rozwojem gminy w warunkach gospodarki rynkowej i narastającej konkurencji międzygminnej przede wszystkim o kapitał (prywatny i publiczny), tylko bowiem kompleksowe (zintegrowane) podejście do zagadnień z tym związanych daje większą gwarancję odniesienia sukcesu na tym polu.

Podstawowym zadaniem w ramach strategiczno-marketingowego podejścia do rozwoju Gminy Żółkiewka jest znalezienie, a następnie wybór optymalnych – przy danych uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych – działań realizacyjnych prowadzących do stałego zwiększania atrakcyjności lokalizacyjnej (inwestycyjnej) i konkurencyjności gminy oraz zapewnienia warunków do rozwoju zrównoważonego, a w konsekwencji jak najlepszego zaspokajania zbiorowych potrzeb mieszkańców.

164 J. J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, WN UAM, Poznań 1997, s. 15-17; Z. Gilowska, System ekonomiczny samorządu terytorialnego w Polsce, Municipium, Warszawa 1998, s. 26-45; E. J. Blakely, Planning Local Economic Development – Theory and Practice, Sage Library of Social Research, t. 168, Sage Publications, Newbury Park 1989, s. 57-72. 165 E. Wojciechowski, Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Difin, Warszawa 2003, s. 11-34; M. Ziółkowski, M. Goleń, Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym, w: H. Sochacka-Krysiak (red.), Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, wyd. 2 uzupełnione i zaktualizowane, Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2006, s. 70-76; M. Ziółkowski, Zarządzanie strategiczne w polskim samorządzie terytorialnym, w: A. Zalewski (red.), Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, wyd. 2 zmienione i rozszerzone, Oficyna Wydawnicza. SGH w Warszawie, Warszawa 2007, s. 103-107.

183 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Podmiotem tak rozumianego podejścia do zarządzania rozwojem Gminy Żółkiewka jest lokalna wspólnota samorządowa działająca poprzez swoje ciała przedstawicielskie i administrację samorządową. Dla większości mieszkańców rolnictwo jest nadal głównym źródłem utrzymania. Zespół opracowujący Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka uznał problemy związane z rolnictwem za istotne i priorytetowe. Działania powinny zmierzać do wspierania różnorodnych form gospodarczego organizowania działalności rolniczej na wsi i działań na rzecz poprawy warunków prowadzenia działalności rolniczej oraz podnoszenia kwalifikacji rolników, a także opracowania programu kompleksowej, długookresowej polityki terenami i gospodarki gruntami rolnymi oraz skutecznego pozyskiwania środków z funduszy strukturalnych na rozwój tego sektora gospodarki. Jednak kluczową kwestią pozostanie uruchomienie na terenach inwestycyjnych gminy nowych inwestycji, szczególnie w przetwórstwie rolno-spożywczym i przemyśle spożywczym, a także innych branżach nietworzących zagrożenia dla środowiska naturalnego.166

Pod względem rozwoju infrastruktury gmina wypada korzystnie na tle innych gmin powiatu krasnostawskiego, jednak rozwój infrastrukturalny, pod względem niektórych kryteriów, odbiega od średniej krajowej. W celu uzupełnienia braków infrastrukturalnych i polepszenia warunków zamieszkania oraz atrakcyjności inwestycyjnej Gminy Żółkiewka powinna dążyć do ciągłej poprawy stanu infrastruktury dróg, chodników, oświetlenia.

Działania inwestycyjne w kolejnych latach mają doprowadzić również do budowy sieci gazyfikacyjnej całego obszaru gminy z wykorzystaniem różnych dostępnych rozwiązań oraz obniżenia cen energii elektrycznej poprzez rozwijający się sektor OZE.

Substancja mieszkaniowa na terenie Gminy Żółkiewka w dużej mierze jest przestarzała, wiele budynków wymaga remontów. Należy pamiętać, że odpowiednie warunki mieszkaniowe stymulują wzrost poziomu życia, wpływają na wzrost mobilności społeczeństwa, jak również na atrakcyjność gminy, w tym atrakcyjność inwestowania. W perspektywie 2021-2030 obok terenów pod mieszkalnictwo jednorodzinne, należy zmierzyć się z potrzebami mieszkańców, którzy coraz częściej są zainteresowani inwestycjami w budownictwie wielorodzinnym, nowoczesnym, jedno/dwu kondygnacyjnym na obszarach wiejskich, które położone są w ścisłej zależności z sąsiadującym miastem. Działania gminy w tej dziedzinie powinny skupić się na pracach remontowych komunalnych zasobów mieszkaniowych i wyznaczaniu terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Należy mieć na uwadze stosowne zapisy w tworzonym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy. Istotne byłoby również wspieranie budownictwa społecznego, np. przez system ulg, pomoc prawną, uzbrojenie nowych terenów.

Zespoły gmin zagrożonych trwałą marginalizacją takie jak m.in. Gminy Żółkiewka będą głównymi adresatami polityki regionalnej po roku 2020, taką koncepcję zakłada Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. Obszary Strategicznej Interwencji (OSI), które należy ująć w krajowych, regionalnych i lokalnych strategiach rozwoju to m.in. obszary zmarginalizowane (obejmujące małe miasta i obszary wiejskie). Obszary zagrożone trwałą marginalizacją to zróżnicowane przestrzennie pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, jak i funkcji gospodarczych skupiska gmin wiejskich i powiązanych z nimi funkcjonalnie małych miast, w których

166 Pakt Dla Obszarów Wiejskich 2020 (2030) projekt z dnia 14 czerwca 2018 r. Dokument uwzględniający uwagi zgłoszone przez członków Komitetu Społecznego Rady Ministrów

184 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

nastąpiła kumulacja negatywnych zjawisk społecznych i ekonomicznych. Obszary te zostały wyznaczone na podstawie wielowskaźnikowej metodyki opracowanej na potrzeby SOR. Na obszarach zagrożonych trwałą marginalizacją zaplanowane działania powinny mieć na celu osiągnięcie wymiernych korzyści, do których zaliczyć należy:

• rozwój lokalnych firm, • wzrost liczby lokalnych miejsc pracy, • wzrost dochodów mieszkańców, • wzrost bazy dochodowej samorządów terytorialnych, • wzmocnienie powiązań funkcjonalnych obszarów wiejskich z miastami, stanowiącymi lokalne ośrodki wzrostu w celu lepszego dostępu mieszkańców do rynku pracy oraz integracja usług, a przez to bardziej efektywne nimi zarządzanie, • poprawę jakości funkcjonowania instytucji publicznych w zakresie zarządzania rozwojem i zdolności do partnerstwa, dialogu oraz współpracy administracji lokalnej z innymi instytucjami publicznymi, ze społeczeństwem i partnerami gospodarczymi.167

W przypadku działań dotyczących obszarów położonych wzdłuż granicy zewnętrznej UE skoncentrują się one z jednej strony na zmniejszeniu ich peryferyjności – poprzez poprawę dostępności do lokalnych i regionalnych ośrodków rozwoju, a z drugiej – na wykorzystaniu możliwości, jakie oferuje współpraca transgraniczna.

Układ komunikacji w Gminy Żółkiewka, oparty powinien być na segregacji ruchu kołowego i pieszego wraz z wyznaczonymi ścieżkami rowerowymi łączącymi poszczególne miejscowości z terenami rekreacyjnymi i otwartymi, scalać powinien integralnie poszczególne jednostki mieszkaniowe. Stosowane rozwiązania sieci parkingów dla samochodów, autokarów i rowerów dopełniają racjonalności w korzystaniu ze środków komunikacji, przyczyniając się do spodziewanych w tym względzie efektów zasad zrównoważonego rozwoju.

Dbałość o jakość przestrzeni publicznych i ich ciągłość w strefach zabudowy jest czytelna. Przestrzenie publiczne wiążą się z obiektami sakralnymi, obiektami użyteczności publicznej, strefami handlowo-komercyjnymi oraz obiektami sportu i rekreacji, zieleń ogrodowa powinny stanowić standardowe wyposażenie wsi. Z uwagi na przestrzenną zwartość tereny otwarte otaczają wieś i często stanowią charakter otwartych przestrzeni zieleni niskiej (pastwiska), przecinanych granicami posesji wyznaczonej szpalerami drzew lub krzewów.168 Głównym kierunkiem przyjętych działań, w dużym uproszczeniu, powinno być zachowanie tożsamości wsi w aspekcie rewaloryzacji zabudowy historycznej i utrzymania cech integralności formy przestrzennej wsi uniemożliwiającej niekontrolowane formy rozproszenia, właściwe kształtowanie systemu przestrzeni publicznych oraz utrzymanie i wprowadzenie układu zieleni scalającego układ przestrzenny tj. właściwa

167 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 168 Problemy kształtowania przestrzeni publicznych, Pod redakcją Piotra Lorensa i Justyny Martyniuk-Pęczek, Wydawnictwo Urbanista Gdańska 2010.

185 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

rewitalizacja. Surowej kontroli powinna podlegać nowa zabudowa (w tym jednorodzinna) w celu zachowania istotnych wartości fizjonomii krajobrazu wiejskiego i środowiska przyrodniczego.169

Priorytetem określić powinno się proces przekształceń istniejących form rozwoju w nowe formy uwzględniające wieloaspektowe zasady zrównoważonego rozwoju. Istnieje konieczność stosowania w planach miejscowych zasad zgodności lokalizacji każdej inwestycji z otoczeniem (asymilacji z wartościami krajobrazowymi), stosowania zasad grupowania zabudowy w celu uniemożliwiania jej rozpraszania, zasad oddzielenia – sytuowania zabudowy o współczesnych formach od istniejących w celu uniknięcia konfliktu wizualnego, stosowania materiałów, kolorystyki, faktury adekwatnej do lokalnej tradycji, stosowania wskaźników zawierających szczegółowe informacje dotyczące lokalnej tradycji i projektowania.170

Rewitalizacji społeczno-gospodarczej wymagają m.in. Dworzec PKS, Szkoła Podstawowa w Żółkiewce oraz budynek Urzędu Gminy w Żółkiewce. Dworze PKS (bus) to wizytówka każdej gminy, który jest ważnym punktem dla rozwoju turystyki np. pielgrzymkowej, turystyce grup seniorów, dzieci, młodzieży. W tym kontekście istotne są również parkingi. Remont szkoły oraz urzędu to cele, które wskazują na wysoką świadomość społeczeństwa. Urząd powinien stanowić w gminie centrum usług, dlatego musi być dostępny dla osób młodych, starszych i niepełnosprawnych.

Wyzwania Strategiczne:

 Wzrostu Atrakcyjności Lokalizacyjnej (inwestycyjnej, poprzez posiadany dostęp do trasy nr 837 i nr 842, linię transportu kolejowego, bliskość lotniska oraz interesujące tereny inwestycyjne) wzrostu rangi gminy w otoczeniu, a w konsekwencji wzrostu liczby mieszkańców, podmiotów gospodarczych i turystów a przede wszystkim seniorów i młodzież.  Tworzenie warunków do powstawania atrakcyjnych miejsc zatrudnienia w turystyce i agroturystyce oraz przemyśle i spadku rozmiarów bezrobocia,  Wzrost dochodów indywidualnych mieszkańców i dochodów budżetu Gminy Żółkiewka, a w konsekwencji wzrost jakości życia mieszkańców wskutek coraz lepszego zaspokajania ich zbiorowych potrzeb.  Wielofunkcyjny i zróżnicowany rozwój (rolnictwo, turystyka, srebrna gospodarka)  Orientacja działań na potrzeby społeczności lokalnej, czyli rozpoznanie oraz zaspokojenie ilościowych potrzeb i podnoszenie jakości świadczonych usług komunalnych (społecznych, technicznych i administracyjnych);  Kompleksowość w podejściu do problemów rozwoju, czyli współzależne ujmowanie wszystkich sfer (dziedzin) funkcjonowania gminy (gospodarczej, społecznej, przestrzennej, ekologicznej, kulturowej, finansowej i inwestycyjnej);  Wykorzystanie Endogenicznych Czynników i zasobów dla zdynamizowania procesów rozwoju;  Orientacja na przyszłość, czyli rozwiązywanie dzisiejszych problemów przez pryzmat przyszłości, a także uznanie, że postęp, innowacyjność i konkurencyjność jako wyraz

169 Agnieszka Zimnicka, Lechosław Czernik, „Kształtowanie przestrzeni wsi podmiejskiej na przykładzie obszaru oddziaływania miasta Szczecin”, Szczecin 2007. 170 Jw.

186 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

rozwoju gminy są najważniejsze dla jakości środowiska życia mieszkańców;  Orientacja na otoczenie gminy, czyli maksymalne wykorzystywanie szans i przeciwdziałanie zagrożeniom;  Orientacja na wyniki, czyli osiąganie celów rozwoju przez sukcesywną, skuteczną i efektywną realizację – zaplanowanych wcześniej – konkretnych zadań realizacyjnych;  Orientacja na zasoby i walory gminy – intelektualne, rzeczowe, finansowe, ekologiczne, przestrzenne i kulturowe, czyli maksymalne ich spożytkowanie dla dalszego rozwoju;  Orientacja na kreowanie pozytywnego wizerunku gminy, czyli eksponowanie „dóbr gminnych” (np. usługi komunalne, atrakcyjność turystyczna, wartości środowiska przyrodniczego, nieruchomości, oferty lokalizacyjne, zasoby i walory dziedzictwa kulturowego) z punktu widzenia pełnionych przez nie funkcji wobec konsumentów tych dóbr (obecnych i potencjalnych);  Orientacja na podnoszenie konkurencyjności gminy w otoczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym.171  Współpraca z innymi gminami i realizacja zintegrowanych inwestycji.

STREFA GOSPODARCZA

Rozwój rolnictwa (w tym rolnictwa ekologicznego), przetwórstwa rolno-spożywczego oraz przemysłu spożywczego tj. aktywizacja gospodarcza, zwłaszcza w zakresie utrzymania zanikającej funkcji rolniczej, przyczyni się do przywrócenia zanikających form możliwości miejscowego zatrudnienia oraz kształtowania i rozbudowania więzi społecznych mieszkańców. Istotne będzie w tej metodologii m.in. scalanie gruntów i rozwój zrzeszeń producentów i przetwórców. W gospodarce opartej na wiedzy rolnictwo musi być mocno wsparte przez różnego rodzaju działania m.in. B+R.

Promowanie zatrudnienia w sektorze usług, a przede wszystkim w sektorze: srebrnej gospodarki172 i turystyki oraz agroturystyki, rekreacji nie eliminuje ukierunkowanego zatrudnienia w sektorze rolnictwa utrzymującego związek wsi z kultywacją kultury agrarnej, ale tworzy zaplecze pozarolniczych miejsc pracy.

Dlatego umiejętne połączenie w modelu rozwoju Gminy Żółkiewka produkcji i przetwarzania surowców rolnych, ze srebrną gospodarką, turystyką i agroturystyką zabezpieczy stabilny rozwój Gminy Żółkiewka. Usługi powinny spełniać oczekiwania społeczności gminy oraz turystów i przedsiębiorców.

Budowanie społecznych form działania przez samorząd lokalny we współpracy z organizacjami pozarządowymi (Rady Wsi, Rada Seniorów, Młodzieżowa Rada Gminy, Rada Pożytku Publicznego, Stowarzyszenia) inspirować powinny wyższy poziom integracji i znajdować odzwierciedlenie w efektywności realizacji celów przewidzianych w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030. W procedurze ustanawiania planów zagospodarowania przestrzennego

171 Ruch Prawniczy, Ekonomiczny I Socjologiczny Rok LXXVII – zeszyt 1 – 2015, Marek Ziółkowski, Strategiczne zarządzanie rozwojem gminy. 172 Jw.

187 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

szczebla lokalnego szczególnie istotne miejsce powinna zajmować partycypacja społeczna. Koncepcja planu każdorazowo powinna być prezentowana na organizowanych przez samorządy spotkaniach z mieszkańcami i stanowić promocję opracowanych rozwiązań planistycznych. Uwagi mieszkańców mają duże znaczenie w formułowaniu ostatecznej wersji planu, który po uwzględnieniu zastrzeżeń i propozycji jest ponownie prezentowany mieszkańcom. Świadomość możliwości efektywnego oddziaływania na proces planistyczny stanowi element znaczącej aktywności i integracji społecznej.

Gmina Żółkiewka powinna wybrać strategię agresywną w rozwoju lokalnym w latach 2021- 2030, która będzie zmierzać do zdecydowanego wykorzystywania mocnych stron oraz większego wykorzystywania możliwości rolniczego handlu detalicznego, zmniejszania zróżnicowania w rozwoju społeczno-gospodarczym, rozwijania przedsiębiorczości m.in. w sektorze przetwórstwa rolno-spożywczego, turystyce oraz srebrnej gospodarce, przy równoczesnym rozwijaniu infrastruktury drogowej, gazyfikacji, sieci internetowej oraz infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej na obszarach atrakcyjnych przyrodniczo. Należy się również skupić na zwiększaniu stopnia wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz większego wykorzystywania instrumentów ekonomii społecznej i solidarnościowej.

Ponadlokalna współpraca z innymi gminami to konieczność i wymóg sięgania po zróżnicowane źródła finansowania poszczególnych działań oraz rozwój edukacji średniej i zawodowej. Wielką szansą ożywienia gospodarki Gminy Żółkiewka, którą powinni wykorzystać mieszkańcy, jest tworzenie wiosek tematycznych (kompleksowy projekt mający na celu ożywienie gospodarki wiejskiej poprzez integrację lokalnej społeczności wokół zagadnień związanych z określonym produktem, usługą lub kulturą danego regionu) oraz organizowanie gospodarstw tematycznych (w tym gospodarstwa opiekuńcze). Budowa zbiornika wodnego (atrakcji turystycznej) oraz rozwój gastronomi, miejsc noclegowych i budowa nowych atrakcji turystycznych – to ważne inwestycje dla rozwoju branży turystycznej oraz agroturystyki, która stanowi alternatywne formy zatrudnienia na obszarach wiejskich.

Ochrona materialnych i niematerialnych zasobów dziedzictwa kulturowego oraz wspieranie działań na rzecz ochrony i kształtowania zasobów wodnych, a także wspieranie działań na rzecz ochrony powietrza i ochrona wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Dlatego warto poszukiwać wsparcia dla inicjatyw ponadlokalnych wpływających na pobudzenie rozwoju gospodarczego, tworzenie lokalnych systemów dystrybucji energii (Lokalne Obszary Bilansowania), informatyzację i udostępnianie zasobów i danych publicznych, w szczególności ułatwiających inwestowanie oraz prowadzenie działalności gospodarczej.

Wyzwania Strategiczne:

 Poprawa konkurencyjności gospodarstw rolnych – rozwój zrównoważonego rolnictwa  Zintegrowany rozwój przedsiębiorczości w zakresie przetwórstwa żywności  Rozwój współpracy w sektorze rolno-spożywczym  Strefa Aktywności Gospodarczej – uzbrojenie terenów inwestycyjnych i podjęcie współpracy z inwestorami  Promocja produktów żywnościowych lokalnej, ekologicznej, tradycyjnej

188 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Wielofunkcyjny rozwój gminny  Rozwój usług prozdrowotnych oraz gospodarki senioralnej  Usługi ekosystemowe  Innowacyjne wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych i rozwój usług wolnego czasu  Włączenie społeczne  Wspieranie oddolnych inicjatyw i poprawa efektywności zarządzania.

189 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział X

OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI

określone w Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego

190 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Obszary strategicznej interwencji określone w strategii rozwoju województwa wraz z zakresem planowanych działań wskazują, że Gmina Żółkiewka położona jest na Obszarze Zagrożonym Trwałą Marginalizacją Społeczną.

Gmina Żółkiewka wskazana jest na terenie Obszaru funkcjonalnego rozwoju gospodarki żywnościowej (roślinnej rolniczej przestrzeni produkcyjnej). Obszar funkcjonalny rozwoju gospodarki żywnościowej obejmuje tereny Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Wołyńskiej charakteryzujące się dużą koncentracją gleb o najwyższej przydatności dla produkcji żywności oraz szczególnie przydatnych dla rozwoju rolnictwa towarowego. Do obszaru tego zaliczono również inne gminy z powiatu krasnostawskiego m.in.: Fajsławice, Łopiennik Górny, Krasnystaw, Gorzków, Izbica, Siennica Różana, Kraśniczyn oraz Gmina Żółkiewka. 173 W obszarze tym występuje koncentracja gospodarstw specjalizujących się w uprawie roślin o wysokich wymaganiach glebowych, tj. zbóż (pszenica), buraków cukrowych, rzepaku, chmielu, tytoniu, owoców, warzyw, ziół oraz w hodowli bydła i trzody chlewnej. Pełni on kluczową funkcję w skali kraju w produkcji takich roślin jak: chmiel (70,0% upraw krajowych), tytoń (36,0%), rośliny strączkowe jadalne (48,3%), maliny (80,4%), porzeczki (36,5%). Dodatkowo w części obszaru funkcjonują duże plantacje ziół (w rejonie gmin Fajsławice, Łopiennik, Trawniki i Żółkiewka), a także zakłady przetwórstwa rolno-spożywczego.174

Przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej w odniesieniu do obszaru funkcjonalnego rozwoju gospodarki żywnościowej będą działania zmierzające do:

 wspierania rozwoju gospodarstw specjalistycznych, gotowych na wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie,  zwiększenia wykorzystania wykształconych specjalizacji w produkcji rolnej obejmujących m.in. zboża, rośliny oleiste, warzywa, rośliny strączkowe, owoce,  stymulowanie zmian w strukturze wielkościowej gospodarstw rolnych odpowiednich dla charakteru działalności rolniczej,  wspieranie rozwoju agroturystyki wykorzystującej potencjał przyrodniczy obszarów wiejskich,  rozwój i profesjonalizacja działalności zrzeszeń rolników sprzyjającej zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa,  budowania potencjału gospodarczego ośrodków koncentracji podstawowych i rozwoju ponadlokalnych funkcji specjalistycznych opierającego się na wykorzystaniu potencjału zasobów naturalnych (turystyka w oparciu o walory przyrodniczo- krajobrazowe, lokalny przemysł wykorzystujący produkty rolne, lokalne OZE), a także na współpracy kooperacyjnej z większymi ośrodkami dysponującymi znacznie większą bazą produkcyjną lub usługową.175

Województwo lubelskie, w tym Gmina Żółkiewka zmaga się z problemami rozwojowymi o charakterze strukturalnym, obligującymi władze do szukania i wprowadzania zdecydowanych rozwiązań mających na celu nadanie nowych, silnych impulsów rozwojowych całej gospodarce,

173 „Diagnozy prospektywnej województwa lubelskiego. Wnioski i rekomendacje do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego”(2019). 174 Jw. 175 Jw.

191 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

dynamizację rynku pracy, aktywizację zawodową i mobilizację społeczną mieszkańców oraz przeciwdziałanie peryferyzacji regionu. Przedstawione przez Komisję Europejską projekty wniosków ustawodawczych w zakresie Polityki Spójności na lata 2021-2027 definiują 5 nowych celów Polityki Spójności. Są to:

1. Bardziej inteligentna Europa poprzez innowacje, cyfryzację, transformację gospodarczą oraz wsparcie. 2. Bardziej przyjazna dla środowiska, niskoemisyjna Europa dzięki promowaniu czystej i sprawiedliwej transformacji energetyki, zielonych i niebieskich inwestycji, gospodarki o obiegu zamkniętym, przystosowania się do zmiany klimatu oraz zapobiegania ryzyku i zarządzania ryzykiem. 3. Lepiej połączona Europa dzięki zwiększeniu mobilności i udoskonaleniu regionalnych połączeń teleinformatycznych ze strategiczną infrastrukturą transportową i sieciami cyfrowymi. 4. Europa o silniejszym wymiarze społecznym dzięki wdrażaniu Europejskiego filaru praw socjalnych i inwestująca w wysokiej jakości zatrudnienie, edukację, umiejętności, integrację społeczną i równy dostęp do opieki zdrowotnej. 5. Europa bliżej obywateli dzięki wspieraniu zrównoważonego i zintegrowanego rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych w ramach inicjatyw lokalnych, poprzez wspieranie oddolnych strategii rozwoju.176

Zgodnie z zasadą koncentracji terytorialnej, na poziomie krajowym zostały zdefiniowane następujące Obszary Strategicznej Interwencji (OSI):

 Obszary zagrożone trwałą marginalizacją,  Miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze,  Polska Wschodnia,  Śląsk.177

Zgodnie z założeniami polityki państwa, OSI określone na poziomie krajowym mogą liczyć na specjalne wsparcie z poziomu krajowego, np. w ramach krajowych Programów Operacyjnych i innych instrumentów. Obszary zagrożone trwałą marginalizacją oraz miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze wspierane będą obligatoryjnie z poziomu kraju i regionu za pomocą specjalnie dedykowanych instrumentów. Obligatoryjne uwzględnienie ich w strategiach rozwojowych województw związane jest z potrzebą określenia zakresu wsparcia z poziomu regionalnego.178

Dla potrzeb formułowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka oraz Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego, a w tym w sposób szczególny rozwoju gospodarczego należy wskazać:

 relatywnie niską pozycję konkurencyjną rolnictwa, która w dużej mierze jest konsekwencją: dominacji produkcji nisko przetworzonej tj. wysokiego udziału województwa w produkcji pierwotnej wielu surowców rolniczych co nie przekłada się na efekty ekonomiczne,

176 Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) 177 Jw. 178 Jw.

192 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 wysokiego zaangażowania zasobów pracy w stosunku do wytwarzanej wartości produkcji,  utrzymującej się od wielu lat niekorzystnej struktury gospodarstw rolnych,  niedoinwestowania w zakresie nowoczesnych specjalistycznych obiektów, budowli oraz urządzeń koniecznych do obsługi procesów produkcyjnych i przetwórczych (np. chłodnie, magazyny, przetwórnie).179

Z uwagi na duży udział pracujących w rolnictwie oraz relatywnie wysoki udział rolnictwa w tworzeniu regionalnego Wojewódzkiego Dochodu Brutto, kluczowe znaczenie dla przyszłości sektora rolniczego ma podjęcie działań służących zwiększaniu wydajności pracy, w tym:

 wspieranie rozwoju gospodarstw specjalistycznych, gotowych na wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie,  zwiększenie wykorzystania w regionalnym przemyśle rolno-spożywczym wykształconych specjalizacji w produkcji rolnej obejmujących m.in. owoce jagodowe, owoce z plantacji sadowniczych, warzywa, rośliny strączkowe,  stymulowanie zmian w strukturze wielkościowej gospodarstw rolnych odpowiednich dla miejsca i charakteru działalności rolniczej,  wspieranie rozwoju agroturystyki wykorzystującej potencjał przyrodniczy obszarów wiejskich,  rozwój i profesjonalizacja działalności zrzeszeń rolników sprzyjającej zwiększaniu efektywności poszczególnych działów rolnictwa,  wspieranie produkcji żywności ekologicznej,  tworzenie marki żywnościowych produktów regionalnych,  wspieranie indywidualnego przetwórstwa żywności (jako dodatkowej funkcji gospodarstw rolnych).180

W kontekście rozwoju gospodarki Gminy Żółkiewka należy zwrócić uwagę na relatywnie niski udział województwa w produkcji energii elektrycznej kraju, co wynika m.in. z braku dużych wytwórczych źródeł energii elektrycznej, słabego wykorzystania istniejących zasobów naturalnych w energetyce OZE (np. brak elektrowni konwencjonalnej), niepełnego wykorzystania potencjału energetyki odnawialnej, ze względu na możliwości przyłączeniowe warunkowane stanem istniejącego systemu przesyłowego. W perspektywie energetyka może stać się potencjalną inteligentną specjalizacją regionu i Gminy Żółkiewka, zwłaszcza w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii w oparciu o zasoby naturalne oraz zaplecze badawcze.181

Szansą rozwojową Gminy Żółkiewka powinien być przemysł rolno-spożywczy. Wzrost uprzemysłowienia mogą uzyskać niektóre branże gospodarki, tj. spożywcza, produkcji napojów (np. piwa), przetwórstwa rolno-spożywczego oraz branża maszynowa.

Istotne z punktu widzenia profilowania planu rozwoju Gminy Żółkiewka jest to, że w rozumieniu polityki państwa określonej w SOR polityka rozwojowa obszarów wiejskich obejmuje

179 Założenia aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) 180 Jw. 181 Jw.

193 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

zarówno tereny rolne, wiejskie ośrodki osadnicze oraz małe miasta spełniające wiele funkcji komplementarnych dla rozwoju obszarów wiejskich. W związku z tym w polityce regionalnej województwa lubelskiego wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich powinien oznaczać:

 jedną z głównych i strategicznych Osi rozwoju regionu będzie wykorzystanie naturalnego potencjału do rozwoju rolnictwa i zmiana z charakteru surowcowego na przetworzony ze zwiększonym udziałem wytworzonych produktów finalnych;  wspieranie lokalizacji i rozwoju strategicznych i dostosowanych do profilu produkcji rolnej firm i zakładów branż przetwórstwa surowców rolnych – stanowiących element poprawy efektywności rolnictwa oraz restrukturyzacji regionu;  koncentrację zagospodarowania i zainwestowania w ukształtowanych ośrodkach sieci osadniczej;  wzbogacanie funkcjonalne i rozwój małych miast oraz ośrodków gminnych;  ochronę funkcji terenów rolnych (zatrzymanie procesu rozpraszania zabudowy).182

182 jw.

194 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział XI

OBSZARY STRATEGICZNEJ INTERWENCJI

kluczowe dla Gminy

195 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Gmina Żółkiewka należy do obszarów największej koncentracji problemów rozwojowych i w największym stopniu zagrożonymi trwałą marginalizacją, ponieważ leży w skupisku gmin wiejskich. Tak jak zauważono w diagnozie, obszar cechuje się peryferyjnym położeniem poza obszarami największych aglomeracji. Gminę cechują m.in. problemy strukturalne w rolnictwie, wolny proces dezagraryzacji lokalnej gospodarki, niski poziom przedsiębiorczości i niski zasób pozarolniczych miejsc pracy. Równocześnie identyfikuje się relatywnie niski poziom wykształcenia i kwalifikacji zawodowych mieszkańców oraz niską mobilność zawodową. Obszar boryka się z niekorzystną sytuacją demograficzną (starzenie się społeczeństwa, odpływ młodych i lepiej wykształconych osób, wyludnienie), a także z dużym zapotrzebowaniem na świadczenia pomocy społecznej. Istotną kwestią jest wreszcie niewystarczająca zdolność instytucjonalna JST do efektywnego i skutecznego zarządzania procesami rozwojowymi (dostęp do e-administracji). Istotnym zagrożeniem jest dalsze pogarszanie się i tak słabej pozycji konkurencyjnej tego obszaru, co może prowadzić do trwałej społecznej i ekonomicznej marginalizacji gminy.183

Odpowiedzią na fragmentaryczne i geograficznie zogniskowane kryzysy powinna być dobrze zaplanowana rewitalizacja, jako narzędzie poprawy warunków życia, rozwoju gospodarczego i jakości środowiska na obszarach kryzysowych. Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie.

Gmina Żółkiewka na lata 2017-2023 posiada Lokalny Program Rewitalizacji wypracowywany został przez samorząd gminny i poddawany dyskusji na podstawie diagnozy lokalnych problemów: społecznych, gospodarczych, przestrzenno-funkcjonalnych, technicznych i środowiskowych. Prace nad przygotowaniem Programu, jak również wdrażanie (realizacja) programu oparte są na współpracy ze wszystkimi grupami interesariuszy, w tym szczególnie ze społecznością obszarów rewitalizacji, innymi ich użytkownikami, przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi. Partycypacja społeczna została wpisana w proces rewitalizacji jako fundament działań na każdym etapie tego procesu (diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, monitorowanie).

Grupami interesariuszy zaangażowanymi w opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji byli:

 Mieszkańcy obszaru rewitalizacji.  Przedstawiciele Rady Gminy Żółkiewka.  Podmioty prowadzące na obszarze Gminy Żółkiewka działalność społeczną, w tym organizacje pozarządowe i grupy nieformalne.  Przedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na terenie Gminy Żółkiewka.  Pracownicy Urzędu Gminy i gminnych jednostek organizacyjnych.184

183 KSRR 2030. 184 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka 2017-2023.

196 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Na podstawie analizy jakościowej i wskaźnikowej oraz konsultacji społecznych i opinii lokalnej społeczności Gminy Żółkiewka wyznaczono obszar rewitalizacji (składający się z podobszarów), gdzie występuje kumulacja negatywnych zjawisk w sferze społecznej współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w sferze gospodarczej, środowiskowej, technicznej, przestrzenno- funkcjonalnej. Wyznaczono obszar rewitalizacji i w jego obrębie podobszary:

 Podobszar Rewitalizacji – Sołectwo Żółkiew-Kolonia – obejmujący teren całego sołectwa Żółkiew-Kolonia, zamieszkiwanego przez 278 osób, co stanowi 4,91% ogółu mieszkańców; zajmujący powierzchnię 4,64 km2, co stanowi 3,57% powierzchni ogółem Gminy Żółkiewka.  Podobszar Rewitalizacji – Sołectwo Żółkiewka – obejmujący teren całego sołectwa Żółkiewka, zamieszkiwanego przez 725 osób, co stanowi 12,81% ogółu mieszkańców; zajmujący powierzchnię 5,51 km2, co stanowi 4,24% powierzchni ogółem Gminy Żółkiewka.185 Tak wyznaczony obszar rewitalizacji obejmuje powierzchnię 10,15 km2 (co stanowi 7,81% powierzchni ogółem Gminy Żółkiewka) oraz jest zamieszkały przez 1 003 osób (co stanowi 17,72% ludności ogółem Gminy Żółkiewka). Wyznaczony obszar rewitalizacji ma istotne znaczenie dla polepszenia sytuacji życiowej mieszkańców, rozwoju przedsiębiorczości i ożywienia gospodarczego, poprawy jakości korzystania z przestrzeni publicznej i obiektów użyteczności. Przeprowadzenie kompleksowego procesu rewitalizacji we wskazanym obszarze wpłynie na poprawę zidentyfikowanych problemów, przyczyni się do polepszenia jakości życia lokalnej społeczności oraz wzrostu atrakcyjności i konkurencyjności regionu. Proces ten jest niezbędny dla zrównoważonego rozwoju całej Gminy Żółkiewka.186

Po realizacji programu rewitalizacji Gmina Żółkiewka przezwycięży kryzysy i zlikwiduje bariery na obszarach najbardziej zdegradowanych w szczególności w zakresie problemów społecznych i niedogodności infrastrukturalnych, co przyczyni się do dynamicznego rozwoju gospodarczego. Znacznie zwiększona aktywność mieszkańców oraz zrealizowanie wskazanych przez nich zadań przyczyni się do możliwie najlepszego wykorzystania lokalnego potencjału obszaru Gminy.

Przeprowadzone działania rewitalizacyjne przyczynią się do aktywizacji społecznej i zawodowej. W szczególności przezwyciężone zostaną kryzysy związane z bezrobociem i ubóstwem, w konsekwencji czego osoby zagrożone wykluczeniem społecznym zyskają możliwość szerszego zaspokajania potrzeb społecznych i życiowych.187

Zlikwidowane zostaną bariery obejmujące przede wszystkim obszar planowania przestrzennego, czego następstwem będzie lepsza komunikacja pomiędzy poszczególnymi obszarami Gminy, uzyskanie spójności w zakresie poziomu rozwoju (w szczególności w zakresie wykorzystania potencjałów rozwojowych, wzrost bezpieczeństwa).

Rozwój lokalnych zasobów w postaci infrastruktury drogowej, m.in., dróg, chodników, oświetlenia, wpłynie na poprawę bezpieczeństwa ruchu kołowego i pieszego w Gminie oraz podniesie atrakcyjność regionu. Dzięki zainstalowaniu urządzeń energetyki odnawialnej możliwe

185 Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka 2017-2023. 186 Jw. 187 Jw.

197 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

będzie uniknięcie lokalnej emisji zanieczyszczeń powietrza, co pozwoli na osiągnięcie poprawy stanu środowiska naturalnego. Wykorzystana zostanie dostępna na obszarze rewitalizacji infrastruktura kultury, sportowa i rekreacyjna oraz tereny użyteczności publicznej, która zostanie doprowadzona do stanu zapewniającego jej pełną funkcjonalność. Założone do realizacji działania rewitalizacyjne zorientowane są na stałe dążenie do zapewnienia wysokiej jakości usług społecznych poprzez modernizację terenów/ obiektów użyteczności publicznej, unowocześnianie ich wyposażenia oraz uzupełnianie oferowanych przez nie zasobów, pozwalające na zaspokajanie potrzeb społecznych, kulturalnych i edukacyjnych mieszkańców. Realizacja zadań bezpośrednio wpłynie na podniesienie jakości kapitału społecznego, aktywizację społeczną, kulturalną oraz budowanie poczucia tożsamości lokalnej. Ponadto przestrzeń publiczna stanie się przyjazna nie tylko mieszkańcom, ale też potencjalnym turystom i inwestorom.188

Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Żółkiewka ujmuje działania w sposób kompleksowy (z uwzględnieniem projektów rewitalizacyjnych współfinansowanych ze środków EFRR, EFS, FS oraz innych publicznych lub prywatnych) tak, aby nie pomijać aspektu społecznego oraz gospodarczego lub przestrzenno-funkcjonalnego, lub technicznego, lub środowiskowego związanego zarówno z danym obszarem, jak i jego otoczeniem. W trakcie opracowywania i wdrażania programu rewitalizacji nie dopuszcza się możliwości planowania i realizacji tylko wybiórczych inwestycji, nastawionych jedynie na szybki efekt poprawy estetyki przestrzeni, skupionych tylko na działaniach remontowych czy modernizacyjnych, które nie skutkują zmianami strukturalnymi na obszarze rewitalizacji. Lokalny Program Rewitalizacji złożony z wielu różnorodnych projektów jest konstrukcją warunkującą osiągnięcie kompleksowości interwencji. Oczekuje się wzajemnego powiązania oraz synergii projektów rewitalizacyjnych. Nie oznacza to w każdym przypadku obowiązku jednoczesnej realizacji projektów, lecz synchronizację efektów ich oddziaływania na sytuację kryzysową.189

Projekty rewitalizacyjne/przedsięwzięcia rewitalizacyjne przedstawione w Lokalnym Programie Rewitalizacji Gminy Żółkiewka są ze sobą komplementarne w aspektach przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym oraz źródeł finansowania.

PRIORYTET ROZWOJOWY:

 Rewitalizacja społeczno-gospodarcza [interwencja Rządu zapisana w KSRR]  Rozwój gospodarczy, w tym przemysłu rolno-spożywczego i przetwórstwa [interwencja Rządu zapisana w KSRR, w ramach tworzonego Holdingu Spożywczego]  Innowacyjny rozwój rolnictwa ekologicznego, w tym marki ekologicznych i lokalnych produktów „Krasna Chata” [interwencja Rządu zapisana w KSRR, Klaster Ekologicznej Żywności].

188 Jw. 189 Jw.

198 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

POZIOM PONADLOKALNY ZINTEGROWANE INTERWENCJE WE WSPÓŁPRACY Z INNYMI GMINAMI:

 Rewitalizacja społeczno-gospodarcza  Tworzenie warunków do rozwoju przemysłu rolno-spożywczego i przetwórstwa oraz rolnictwa ekologicznego  Tworzenie warunków do rozwoju przemysłu czasu wolnego – zintegrowany – sieciowy produkt turystyczny (np. ECO PARK DOLINY WIEPRZA oraz Wioski Tematyczne)190  Tworzenie warunków do rozwoju srebrnej gospodarki  Zintegrowane inwestycje (społeczne, przestrzenne, infrastrukturalne, gospodarcze, techniczne i środowiskowe)  Zintegrowany system edukacji i kwalifikacji  Rozwój profilaktyki zdrowotnej.

190 „Mała Normandia” (Gmina Żółkiewka), „Mała Bawaria” (Gmina Izbica), „Małe Bieszczady” lub „Mała Brytania” (Gmina Żółkiewka), „Mała Toskania” (Gmina Siennica Różana).

199 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział XII

MONITOROWANIE DZIAŁAŃ I ICH REZULTATÓW

200 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Monitorowanie działań i ich efektów w tym w wymiarze przestrzennym oraz propozycje wskaźników ich osiągnięcia jest potrzebne, ponieważ pokazuje metodę osiągnięcia rezultatów zapisanych w wizji i celach. Podejmowane działania w latach 2021-2027 (2030) mają budować lokalną przewagę konkurencyjną Gminy Żółkiewka i przynieść pozytywne rozwiązania związane z budową przewagi konkurencyjnej oraz perspektyw jej rozwoju, które zostały przedstawione w: misji, wizji, celach oraz działaniach.

Celem monitorowania działań z zakresu realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021- 2027 z perspektywą do roku 2030 jest postawienie prawidłowej diagnozy stanu rozwoju gminy w roku 2030, w oparciu o dane wewnątrz gminne, oraz uzyskanie rzeczowej informacji zwrotnej na temat efektów działań podejmowanych w latach 2021-2030, które w swojej złożoności są adresatami i miejscem krzyżowania się działań różnych polityk: krajowej, regionalnej, wiejskiej oraz obszarów zagrożonych trwałą marginalizacją. Wnioski z monitoringu realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 powinny być bazą dla tworzenia kolejnych, długookresowych strategii, sygnalizować pojawiające się trudności oraz być źródłem wiedzy na temat zachodzących i projektowanych zmian dla społeczności lokalnej. Etapem budowy systemu monitorowania realizacji Strategii jest integracja danych z różnych istniejących systemów i zasobów oraz ich ciągłe dostosowanie do potrzeb lokalnych – zwłaszcza w zakresie skali/poziomu zbierania wiarygodnych danych. Monitorowanie realizacji Strategii będzie odbywać się w połączeniu z istniejącymi instytucjami i narzędziami opisującymi oraz monitorującymi politykę rozwoju. Dla skutecznej realizacji Strategii oraz zapewniania jej obiektywnej i pełnej informacji (evidence based policy), wykorzystane zostaną instytucje wspomagające procesy monitorowania wprowadzone przez politykę regionalną (Regionalne Obserwatoria Terytorialne i Krajowe Obserwatorium Terytorialne) i ewaluacji (Krajowa Jednostka Ewaluacji oraz regionalne jednostki ewaluacyjne). Instytucje te tworzą system współpracy i zapewniają przepływ informacji między najważniejszymi podmiotami publicznymi biorącymi udział w planowaniu i realizacji polityki rozwoju w celu monitorowania i oceny całości interwencji publicznej mającej wpływ terytorialny, w tym na rozwój obszarów wiejskich.191 W systemie monitorowania rozwoju Gminy Żółkiewka więcej uwagi zostanie poświęcone monitorowaniu tendencji i zjawisk w obszarach przestrzenno-funkcjonalnych. Z uwagi na istnienie w zasobach instytucji publicznych, ale poza statystyką publiczną, różnych źródeł informacji, zbiorów danych, wskaźników, rejestrów danych przestrzennych, w tym zwłaszcza danych istotnych dla gmin i obszarów wiejskich (gromadzonych na różnych poziomach i w różnych skalach przestrzennych), kluczowym zadaniem w procesie budowy systemu monitorowania realizacji Strategii jest stałe dążenie do systematyzowania, porządkowania i łączenia lub koordynowania tych zasobów oraz nadanie im interoperacyjnego charakteru.192 Na potrzeby systemu monitorowania realizacji Strategii konieczne jest rozwijanie systemu pozyskiwania informacji z różnych źródeł (szczególnie publicznych) i współpraca ministra właściwego

191 Por. „Monitorowanie i ewaluacja Polityk Publicznych – doświadczenia przeszłości, wyzwaniem dla przyszłości”, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opolskie Obserwatorium Terytorialne, Opole 2015. 192 Por. Katarzyna Jędruszczak, „Monitoring strategii regionalnych na przykładzie Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego”, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie, ZNUV 2017.

201 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

ds. rozwoju regionalnego z m.in. Głównym Urzędem Statystycznym, ministrem właściwym ds. administracji publicznej, Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii. Uzupełnieniem systemu monitorowania realizacji Strategii, przydatnym zarówno na poziomie krajowym jak i lokalnym są dodatkowe narzędzia zwiększające wiedzę o gminie oraz obszarach wiejskich i umożliwiające podejmowanie optymalnych decyzji co do sposobów rozwoju to m.in. Lokalny Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Local Human Development Index – LHDI), pokazujący nierówności w rozwoju terytorialnym na szczeblu powiatów. Wskaźnik, bazując na trzech podstawowych zmiennych dotyczących zdrowia, edukacji i zamożności obywateli, może stanowić pomoc dla władz samorządowych w ustalaniu priorytetów działania w kontekście obecnych i przyszłych problemów społecznych. Badanie LHDI jest przygotowywane cyklicznie, jednak nie częściej niż raz na dwa lata ze względu na charakter składowych wskaźnika – zdrowie, edukację i inwestycje – które dają efekty dopiero po dłuższym czasie. Zarządzanie JST i obszarami funkcjonalnymi wymaga podejścia uwzględniającego złożone relacje zachodzące w ramach obszarów funkcjonalnych.193 W ramach zarządzania Strategią całościowa ewaluacja działań prowadzona będzie w układzie standardowym i składa się z trzech faz:  Ewaluacja ex ante, na koniec każdego roku kalendarzowego – koncentrująca się na ocenie strategii lub jej znaczącej aktualizacji według kryterium trafności i odpowiedniości oraz kryterium wewnętrznej spójności i zgodności programowej.  Ewaluacja mid-term, w trakcie realizacji strategii – przeprowadzana w układzie kadencyjnym w ostatnim roku każdej kolejnej kadencji samorządu, koncentrująca się na ocenie czy i jak dalece przyjęta strategia jest faktycznie realizowana oraz jakie są jej efekty krótko- i średnioterminowe, według kryterium skuteczności działań, a także efektywności, koordynacji i zgodności działań z zasadami i założeniami ustalonymi w dokumencie strategii.  Ewaluacja ex post, po zakończeniu realizacji strategii – w zakresie podobnym do ewaluacji mid-term, poszerzonym o ocenę (przewidywanych) efektów długoterminowych związanych z osiągnięciem założonej wizji, misji oraz celów strategicznych, operacyjnych oraz działań.194

Ocena wszystkich działań zawartych w Strategii zostanie dokonana przez Zespół ds. opracowania i wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka przy współudziale wszystkich grup docelowych oraz w oparciu o opracowanie ewaluacji ex-post, czyli na zakończenie obowiązywania dokumentu. Będzie brała pod uwagę pięć następujących kryteriów ewaluacyjnych:  skuteczność (ang. effectiveness) – kryterium pozwalające ocenić, w jakim stopniu osiągnięte zostały cele dokumentu zdefiniowane na etapie planowania.  efektywność (ang. efficiency) – kryterium pozwalające ocenić poziom „ekonomiczności” zrealizowanych projektów, czyli stosunek poniesionych nakładów do uzyskanych efektów.  użyteczność (ang. utility) – kryterium pozwalające ocenić do jakiego stopnia oddziaływanie Strategii odpowiada zdiagnozowanym problemom

193 Za źródłem: Krajowy Raport o Rozwoju Społecznym Polska 2012, Rozwój regionalny i lokalny Biuro Projektowe UNDP, Warszawa 2012. 194 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

202 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 trafność (ang. relevance) – kryterium pozwalające ocenić do jakiego stopnia zdefiniowane cele strategiczne i priorytety odpowiadają na potrzeby interesariuszy obszaru funkcjonalnego.  trwałość (ang. sustainability) – kryterium pozwalające ocenić na ile można się spodziewać, że pozytywne zmiany wywołane oddziaływaniem Strategii będą nadal widoczne po zakończeniu jej realizacji.195

Podstawą monitorowania realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 będzie zestaw wskaźników obrazujących oczekiwane rezultaty realizacji strategii na poziomie działań, które wynikają z misji, wizji, celu strategicznego i celów operacyjnych:196

Lp. WSKAŹNIK Opisowa Opisowa 2023 2025 2027 2029 prognozowana prognozowana wartość wartość pośrednia docelowa wskaźnika wskaźnika w roku 2025 w roku 2030

1. Współczynnik Zwiększenie Zbliżenie do % % % % aktywności zawodowej co dwa lata poziomu – liczba osób średniej pracujących krajowej w podmiotach najlepszych publicznych gmin i prywatnych na terenie gminy

2. Liczba mieszkańców Zwiększenie Zbliżenie do % % % % ogółem co dwa lata poziomu średniej krajowej najlepszych gmin

3. Liczba mieszkańców Zwiększenie Zbliżenie do % % % % w wieku produkcyjnym co dwa lata poziomu średniej krajowej najlepszych gmin

4. Liczba nowych Zwiększenie Zbliżenie do % % % % meldunków % co dwa lata poziomu średniej

195 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 196 Jw.

203 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

krajowej najlepszych gmin

5. Udział nakładów Zbliżenie Zbliżenie % % % % inwestycyjnych sektora poziomu do poziomu do prywatnego w wybranych wybranych inwestycjach na terenie poziomów poziomów Gminy ogółem w regionie w regionie i bogatszych i bogatszych JST JST

6. Liczba bezrobotnych Zmniejszanie Zmniejszanie osób, osób, osób, osób, w stosunku do liczby poziomu poziomu % % % % osób w wieku produkcyjnym

7. Udział beneficjentów Utrzymanie Utrzymanie osób, osób, osób, osób, środowiskowej pomocy trendu trendu % % % % społecznej w liczbie spadkowego spadkowego ludności ogółem

8. Udział powierzchni Utrzymanie Utrzymanie % % % % objętej obowiązującymi trendu wzrostu trendu wzrostu planami zintegrowanego zagospodarowania przestrzennego w powierzchni całkowitej Gminy ogółem

9. Udział zrewitalizowanej Zwiększenie Zwiększenie % % % % powierzchni objętej powierzchni powierzchni planami rewitalizacji w powierzchni całkowitej Gminy ogółem

10. Udział powierzchni Zwiększenie Zwiększenie % % % % objętej wspólnymi powierzchni powierzchni z innymi JST planami zagospodarowania przestrzennego w powierzchni całkowitej Gminy wzdłuż trasy nr 837 i nr 842

11. Udział przychodów Wypracowanie Utrzymanie % % % % netto ze sprzedaży

204 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

produktów, towarów trendu wzrostu trendu wzrostu i materiałów na eksport w przychodach netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów

12. Nakłady inwestycyjne Wypracowanie Utrzymanie Zł zł zł zł (w cenach bieżących) trendu wzrostu trendu wzrostu na 1 mieszkańca i zbliżenie i zbliżenie poziomu poziomu regionu regionu i do poziomu i do poziomu średniej średniej krajowej krajowej

13. Odsetek osób dorosłych odwrócenie odwrócenie % % % % uczestniczących trendu trendu w kształceniu lub spadkowego spadkowego szkoleniu i zbliżenie i zbliżenie (w wieku 25–64 lata) wartości wartości wskaźnika do wskaźnika do poziomu 7,7 – poziomu 7,7 – 10,0% 10,0% i zbliżenie do i zbliżenie do poziomu poziomu średniej średniej krajowej krajowej

14. Wskaźnik trwałości wypracowanie utrzymanie % % % % działalności trendu wzrostu trendu wzrostu przedsiębiorstw – trzy lata od założenia działalności gospodarczej (osoba fizyczna)

15. Wydatki majątkowe wypracowanie utrzymanie zł zł zł zł Gminy na 1 mieszkańca trendu wzrostu trendu wzrostu

16. Udział wydatków utrzymanie utrzymanie % % % % inwestycyjnych trendu wzrostu trendu wzrostu w wydatkach ogółem budżetu gminy

17. Liczba fundacji, utrzymanie utrzymanie szt. szt. szt. szt. stowarzyszeń trendu wzrostu trendu wzrostu i organizacji społecznych

205 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców

18. Odsetek osób w wieku utrzymanie utrzymanie % % % % 16-74 lata trendu wzrostu trendu wzrostu korzystających zbliżenie zbliżenie z Internetu poziomu poziomu w kontaktach do poziomu do poziomu prywatnych średniej średniej z administracją krajowej krajowej publiczną w celach prywatnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy

19. Liczba obiektów utrzymanie utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. dostosowanych trendu wzrostu trendu wzrostu do potrzeb osób zbliżenie zbliżenie z poziomu poziomu niepełnosprawnościami do poziomu do poziomu średniej średniej krajowej krajowej

20. Liczba przedsiębiorstw utrzymanie utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. otrzymujących dotacje trendu wzrostu trendu wzrostu z RPO zbliżenie zbliżenie poziomu poziomu do poziomu do poziomu średniej średniej krajowej krajowej

21. Liczba gospodarstw utrzymanie utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. otrzymujących dotacje trendu wzrostu trendu wzrostu z PROW zbliżenie zbliżenie poziomu poziomu do poziomu do poziomu średniej średniej krajowej krajowej

22. Liczba jednostek służb budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. ratowniczych trendu wzrostu trendu wzrostu doposażonych w sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych i usuwania skutków katastrof

23. Długość sieci kanalizacji budowa utrzymanie km km km km

206 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

sanitarnej trendu wzrostu trendu wzrostu

Liczba przydomowych szt. szt. szt. szt. oczyszczalni ścieków

24. Łączna powierzchnia budowa utrzymanie ha ha ha Ha uzbrojonych terenów trendu wzrostu trendu wzrostu inwestycyjnych

25. Całkowita długość budowa utrzymanie km km km Km nowych dróg należących trendu wzrostu trendu wzrostu do Gminy

26. Całkowita długość budowa utrzymanie km km km Km zmodernizowanych lub trendu wzrostu trendu wzrostu przebudowanych dróg zbliżenie zbliżenie należących do gminy poziomu poziomu do poziomu do poziomu liderów liderów obszarów obszarów wiejskich wiejskich

27. Liczba miejsc budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. parkingowych trendu wzrostu trendu wzrostu

28. Liczba miejsc budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. parkingowych dla trendu wzrostu trendu wzrostu rowerów zbliżenie zbliżenie poziomu do poziomu do liderów liderów obszarów obszarów wiejskich wiejskich

29. Całkowita długość budowa Utrzymanie km km km Km nowych ścieżek trendu wzrostu trendu wzrostu rowerowych należących zbliżenie zbliżenie do Gminy poziomu do poziomu do poziomu poziomu liderów liderów obszarów obszarów wiejskich wiejskich

30. Liczba obiektów budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. kulturalnych/zabytków trendu wzrostu trendu wzrostu (zmodernizowanych/

207 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

nowych)

31. Liczba obiektów budowa trendu utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. sportowych wzrostu trendu wzrostu (zmodernizowanych/ nowych)

32. Liczba osób korzystająca budowa utrzymanie Os. Os. Os. Os. z infrastruktury w trendu wzrostu trendu wzrostu zakresie opieki nad dziećmi lub infrastruktury edukacyjnej (żłobek, przedszkole)

33. Liczba osób korzystająca budowa budowa Os. Os. Os. Os. z infrastruktury trendu wzrostu trendu wzrostu w zakresie opieki senioralnej lub infrastruktury rehabilitacyjnej (osoby)

34. Liczba nowych atrakcji budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. turystycznych trendu wzrostu trendu wzrostu zbliżenie zbliżenie poziomu do poziomu do poziomu poziomu liderów liderów obszarów obszarów wiejskich wiejskich

35. Liczba miejsc budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. noclegowych osoby trendu wzrostu trendu wzrostu /Os. /Os. /Os. /Os.

36. Liczba punktów budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. gastronomicznych trendu wzrostu trendu wzrostu

37. Liczba nowych, budowa Utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. zainstalowanych trendu wzrostu trendu wzrostu instalacji OZE w domach jednorodzinnych (kolektory słoneczne)

Liczba nowych farm fotowoltaicznych.

208 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Liczba wiatraków.

38. Liczba obiektów budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. poddanych trendu wzrostu trendu wzrostu termomodernizacji

39. Liczba przetwórców budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. trendu wzrostu trendu wzrostu rolno-spożywczych

40. Liczba projektów budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. ponadlokalnych, trendu wzrostu trendu wzrostu Zintegrowanych /zł /zł /zł /zł Inwestycji Terytorialnych z innymi JST

41. Liczba projektów budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. inwestycyjnych trendu wzrostu trendu wzrostu dofinansowanych z UE /zł /zł /zł /zł zrealizowanych przez gminę

42. Liczba zbiorników budowa utrzymanie Szt. Szt. Szt. Szt. przeciwpowodziowych trendu wzrostu trendu wzrostu

/retencyjnych

209 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział XIII

SYSTEM REALIZACJI STRATEGII

210 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Przyjęto, że Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 ma formułę otwartą, co oznacza, że w przypadku zmiany zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych uwarunkowań społecznych i gospodarczych oraz wykreowania nowych projektów – możliwa będzie jej aktualizacja.

Realizacja zapisów Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko. Strategia jest dokumentem ogólnym określającym preferowane kierunki rozwoju gminy i planowane kierunki inwestycji. Natomiast niniejszy dokument nie wskazuje ich konkretnej lokalizacji, skali i zakresu oraz planu konkretnych inwestycji i ich budżetu. Gmina Żółkiewka zakłada, że realizację celów i działań zawartych w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 zapewnią dokumenty wdrożeniowe (projekty operacyjne), które będą stanowić lub stanowią obecnie odrębne opracowania. Na etapie operacyjnym powstaną konkretne rozwiązania i zadania służące ich realizacji. Wskazane w projekcie Strategii działania nie wyznaczają uszczegółowionych ram dla realizacji przedsięwzięć mogących powodować prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia dla środowiska i ryzyka dla zdrowia ludzi.

Zgodnie z założeniami przyjętymi w projekcie dokumentu gospodarka Gminy Żółkiewka prowadzona jest i będzie zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju tj. korzystania z zasobów naturalnych z myślą o przyszłych pokoleniach. W zakresie wspierania zrównoważonego rozwoju oraz wdrażania prawa wspólnotowego w dziedzinie ochrony środowiska, realizacja zapisów niniejszej Strategii wspierać będzie efektywność podejmowanych interwencji w ramach dokumentów wyższego szczebla. Misja, wizja, cel strategiczny, kierunki rozwoju, cele operacyjne i działania zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 są spójne z dokumentami wyższego szczebla tj.

 Agenda 2030 na rzecz zrównoważonego rozwoju,  Strategia Europa 2020,  Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko,  Dobra jakość życia z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety: siódmy program działań w zakresie środowiska (2014-2020),  Pakiety klimatyczno-energetyczne do 2020 i 2030 r.,  Biała Księga UE: Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania,  Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej na okres do 2020 r.,  Dokumenty europejskie i krajowe związane z polityką niskoemisyjną,  Polityka ekologiczna państwa 2030,  Polityka Energetyczne Polski do 2030,  Program ochrony i zrównoważone użytkowania różnorodności biologicznej,  Krajowy plan gospodarki odpadami,  Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju,  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030,  Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030, przedłożoną przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi (SZRWRiR 2030),  Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego (diagnoza, cele, kierunki działań),  Plan zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego do 2030,  Program ochrony środowiska województwa lubelskiego na lata 2020 – 2023

211 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

z perspektywą do roku 2027,  Lokalny Program Rewitalizacji – 16 XI 2017 r. na lata 2017 – 2023,  Strategia Rozwoju Gminy na lata 2015 – 2020,  Program Gospodarki Niskoemisyjnej – 2015 – 2020,  Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Żółkiewka na lata 2019 – 2022,  Koncepcja Programowo-Przestrzenna budowy zbiornika wodnego w miejscowości Wola Żółkiewska,  Program Ochrony Środowiska na lata 2018 – 2020 z perspektywą na lata 2021 – 2024,  Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego. Mając na uwadze, iż Strategia Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 jest praktycznym planem rozwoju lokalnego, a nie wyłącznie dokumentem strategicznym wyznaczającym działania Samorządu Gminy Żółkiewka, bez udziału administracji publicznej, instytucji regionalnych, lokalnych, partnerskich samorządów oraz podmiotów należących do sektorów prywatnego i społecznego, skuteczna realizacja polityki rozwoju Gminy Żółkiewka będzie niemożliwa. Dlatego, w proces wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 powinno zostać zaangażowane szerokie grono partnerów i interesariuszy (w dokumencie założono równoprawny udział interesariuszy publicznych, prywatnych i społecznych w tym procesie).

Szczególną uwagę w procesie wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030, należy priorytetowo potraktować przedsięwzięcia wpisane w poszczególne cele rozwojowe spójne z działaniami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030.

Model rozwoju funkcjonalno-przestrzenny Gminy Żółkiewka w latach 2021-2030 jest zrównoważonym modelem rozwoju obejmującym w sposób spójny i komplementarny wszystkie strefy tzn.:

 Strefę społeczną,  Strefę gospodarczą,  Strefę funkcjonalno-przestrzenną,  Strefę techniczną,  Strefę ochrony środowiska.

Przyjęty w opracowaniu niniejszej Strategii zrównoważony model rozwoju obejmuje misję, wizję, cele, kierunki rozwoju i działania.

Gmina Żółkiewka po procesie diagnozy stanu obecnego, będzie wdrażać wielofunkcyjny sposób organizacji poszczególnych stref rozwoju, wykorzystując endogeniczne potencjały tj. rolnictwo, bazę surowca, kapitał ekologiczny, walory przyrodnicze w budowaniu trwałej przewagi konkurencyjnej podmiotów gospodarczych na terenie gminy oraz dążąc do systematycznej poprawy warunków życia swoich mieszkańców.

Gmina Żółkiewka skupi się na tworzeniu warunków sprzyjających powstawaniu atrakcyjnych miejsc pracy, aby w efektywny sposób przeciwstawić się kluczowym zagrożeniom, takim jak wyludnienie i niekorzystna demografia. Ważnym elementem działań podjętych w ramach

212 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

zrównoważonego modelu rozwoju będzie współpraca i zintegrowane inwestycje z partnerami takimi jak: JST, Samorząd Województwa, Rząd, gospodarze, grupy producenckie, przedsiębiorcy, organizacje społeczne.

Planowanie zrównoważonego ładu przestrzennego umożliwi Gminie Żółkiewka systematyczne zagospodarowanie terenu gminy zgodnie z zasadami zrównoważonego modelu przestrzenno-funkcjonalnego. Narzędzia cyfryzacji takie jak: e-usługi, e-edukacja, e-urząd – znacznie ułatwia realizację uzgodnionych w tej Strategii działań.

Rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej oraz realizowana przez Gminę Żółkiewka rewitalizacja społeczno-gospodarcza będzie kluczowym działaniem minimalizującym zagrożenie trwałą marginalizacją społeczno-gospodarczą, z którą musi zmierzyć się gmina w perspektywie 2021- 2030. Zrównoważone inwestycje infrastrukturalne oraz uzbrojenie terenów inwestycyjnych poprawią strukturę przestrzenno-funkcjonalną gminy i doprowadzą do długofalowego, stabilnego rozwoju gminy. Wspólnie z innymi JST oraz powiatem, Gmina Żółkiewka podejmie starania w zakresie poprawy dostępu do specjalistycznej opieki medycznej oraz zapewnienia właściwej opieki geriatrycznej seniorom.

Duże znaczenie dla Gminy Żółkiewka w ramach nowego, zrównoważonego modelu rozwoju będzie odgrywała edukacja oraz komercjalizacja wiedzy (współpraca B+R). W związku z tym wiele zaprojektowanych działań w niniejszej Strategii skupia się na:

 Poprawie bazy wychowawczo-edukacyjnej  Dostępie do innowacji  Poprawie współpracy z Uczelniami wyższymi  Integracji  Inkluzji  Budowaniu Kapitału Społecznego  Wdrażaniu innowacji.

W zrównoważonym i zintegrowanym modelu przestrzenno-funkcjonalnym ważne miejsce zajmuje tworzenie warunków do rozwoju zrównoważonego rolnictwa, ekstensywnego rolnictwa oraz wsparcie w internacjonalizacji kanałów dystrybucji tj. eksportowania wyprodukowanych towarów. Współpraca międzynarodowa Gminy Żółkiewka przyczyni się do zawierania porozumień, partnerstw, zintegrowanych projektów z partnerami zagranicznymi, co znacznie przyspieszy rozwój gospodarczy gminy oraz przyczyni się do poprawy konkurencyjności.

W latach 2021-2030 Gmina Żółkiewka w ramach zrównoważonego planowania ładu przestrzennego oraz działaniach mających na celu wykorzystanie endogenicznych potencjałów, zamierza tworzyć warunki do rozwoju turystyki wiejskiej, turystyki aktywnej, agroturystyki oraz srebrnej gospodarki. Wdrożenie zaprojektowanych działań umożliwi poprawę rynku pracy, wzbogaci ją o atrakcyjne miejsca pracy. W tym obszarze koniczne będą inwestycje takie jak:

 Budowa atrakcji turystycznych  Budowa miejsc noclegowych i gastronomicznych  Budowa kempingów

213 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 Budowa parkingów rowerowych i samochodowych (autokarowych)  Promocja oferty turystycznej

Istotnym narzędziem realizacji rozwoju Gminy Żółkiewka, zgodnym z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz modelem funkcjonalno-przestrzennym będzie skuteczny rozwój ekonomii społecznej i solidarnej. Poprzez zaangażowanie kapitału ludzkiego, powstanie realna perspektywa absorpcji dodatkowych źródeł finansowania, które znacznie urealnią realizację działań zaprojektowanych w niniejszej Strategii.

Nowym elementem rozwoju Gminy Żółkiewka, wynikającym z wielofunkcjonalnego rozwoju obszarów wiejskich jest tworzenie wielu profili funkcjonowania społeczno-gospodarczego, w celu zdynamizowania tempa realizacji założonych celów. Wdrożenie zasad wielopoziomowego zarządzania i partycypacji społecznej, umożliwią zaangażowanie mieszkańców, przedsiębiorców, rolników, producentów w poszczególne projekty/ działania.

Zrównoważony rozwój endogenicznych potencjałów Gminy Żółkiewka umożliwią również działania związane z ochroną środowiska, które są integralną częścią niniejszej Strategii. Poprawa jakości środowiska naturalnego łączy się również z odpowiednimi działaniami w obszarze retencji, która staje się istotnym elementem nie tylko gminy, ale całego powiatu. Stąd współpraca z innymi gminami oraz zaplanowanie i realizacja wspólnego planu retencji, będzie istotną inicjatywą w ponadlokalnych relacjach gminy z innymi JST.

Dlatego, w proces wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 powinno zostać zaangażowane szerokie grono partnerów i interesariuszy (w dokumencie założono równoprawny udział interesariuszy publicznych, prywatnych i społecznych w tym procesie). Główną rolę w tym procesie odegra Koordynator ds. wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030.

Szczególną uwagę w procesie wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030, należy priorytetowo potraktować przedsięwzięcia wpisane w poszczególne cele rozwojowe spójne z działaniami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030.

W dniu 15 października 2019 r. Rada Ministrów przyjęła Uchwałę w sprawie przyjęcia „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030”, przedłożoną przez ministra rolnictwa i rozwoju wsi (SZRWRiR 2030). Jest to podstawowy dokument strategiczny polityki rolnej i rozwoju obszarów wiejskich państwa prezentujący cele, kierunki interwencji oraz działania, jakie powinny zostać podjęte w perspektywie roku 2030. Dokument został opracowany w uzgodnieniu z Ministrem Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. „Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030” jest jedną ze strategii rozwoju, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2019 r. poz. 1295) i zastępuje Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012–2020 przyjętą uchwałą nr 163 Rady Ministrów z dnia 25 kwietnia 2012 r. (M.P poz. 839).

Działania SZRWRiR 2030 będą finansowane z krajowych i zewnętrznych środków publicznych, do których należą m.in. środki pochodzące z budżetu UE na lata 2021-2027 (w tym m.in. Wspólnej

214 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Polityki Rolnej, polityki spójności, wspólnej polityki rybołówstwa oraz środki w ramach programu „Horyzont Europa”). Wsparciem dla finansowania z poziomu kraju będą środki rozwojowe jednostek samorządu terytorialnego i środki prywatne.

W planowanych działaniach do 2030 r. przewidziano:

 utrzymanie zasady, że podstawą ustroju rolnego będą gospodarstwa rodzinne;  wspieranie zrównoważonego rozwoju małych, średnich i dużych gospodarstw rolnych;  większe niż dotychczas wykorzystanie potencjału sektora rolno-spożywczego dzięki rozwojowi nowych umiejętności i kompetencji jego pracowników, a także przez wykorzystanie najnowszych technologii w produkcji i zastosowanie rozwiązań cyfrowych oraz tworzenie warunków do kreowania innowacyjnych produktów;  budowanie konkurencyjnej pozycji polskiej żywności na rynkach zagranicznych, której znakiem rozpoznawczym będzie wysoka jakość i nawiązanie do najlepszych polskich tradycji, a także dostosowanie produktów rolno-spożywczych do zmieniających się wzorów konsumpcji (np. rosnącego zainteresowania żywnością ekologiczną);  prowadzenie produkcji rolniczej i rybackiej z poszanowaniem zasad ochrony środowiska oraz dostosowanie sektora rolno-spożywczego do zmian klimatu, w tym m.in. w zakresie dostępności do wody;  dynamiczny rozwój obszarów wiejskich we współpracy z miastami, którego efektem będzie stabilny i zrównoważony wzrost gospodarczy, zapewniający każdemu mieszkańcowi wsi godną pracę, a mieszkańcom miast dostęp do zdrowej, polskiej żywności;  tworzenie warunków do poprawy mobilności zawodowej mieszkańców wsi oraz wykorzystywania przez nich szans na rozwój i zmianę kwalifikacji, wynikających z powstawania nowych sektorów gospodarki (jak np. biogospodarki).

W programach krajowych i regionalnych będą specjalne środki na wspomaganie powiązań funkcjonalnych małych miast (Miasto Krasnystaw – stolica powiatu) i centrów gminnych (Gmina Żółkiewka) jako lokalnych ośrodków wzrostu oraz kontynuacja wsparcia infrastrukturalnego oraz przedsięwzięć podnoszących jakość oraz dostępność usług publicznych na ich obszarach, jak również wspomaganie rozwoju i modernizacji infrastruktury teleinformatycznej oraz telekomunikacyjnej. Będą one wspierane również jako obszary interwencji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego oraz w ramach prowadzonej polityki rozwoju wobec obszarów wiejskich.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 jako obszar strategicznej interwencji identyfikuje obszary zagrożone trwałą marginalizacją. Należą do nich m.in. obszary wiejskie położone peryferyjnie, w tym Gmina Żółkiewka. Na tych obszarach konieczna jest interwencja przełamująca utrzymywanie się szeregu niekorzystnych zjawisk społecznych i gospodarczych, w tym utrudnionego dostępu do usług publicznych. Instrumentem wsparcia ww. obszarów będzie Program ponadregionalny skierowany do najsłabszych gospodarczo obszarów 2020+. Jego celem jest osiągnięcie wymiernych efektów gospodarczych związanych z rozwojem przedsiębiorczości i ze wzrostem poziomu inwestycji prywatnych. W ramach programu realizowany będzie kompleksowy

215 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

pakiet działań z zakresu m.in. rozwoju przedsiębiorczości, aktywizacji społecznej oraz poprawy dostępu mieszkańców do podstawowych usług publicznych.197

W dokumentach planistycznych Gmina Żółkiewka powinna skoncentrować się na:

 kształtowaniu ładu przestrzennego – Zintegrowany i Zrównoważony Plan Zagospodarowania Przestrzennego – uwzględniający nowe inwestycje i tereny inwestycyjne oraz obszary realizujące cele strefy: społecznej, gospodarczej, ochrony środowiska, funkcjonalnej (wielofunkcjonalnej).  na poprawie funkcjonowania administracji publicznej i współpracy międzyinstytucjonalnej i międzysektorowej. W szczególności dotyczy to wzmocnienia powiązań wiejsko-wiejskich i wiejsko-miejskich w takich obszarach tematycznych jak Ponadlokalna Strategia Planowania Rozwoju, m.in. w zakresie poprawy jakości świadczenia usług publicznych, przywrócenia usług transportu publicznego, rozwoju kapitału ekologicznego, zintegrowanych inwestycji, współpracy ze społeczeństwem.  Projektowanie Planów Operacyjnych Działań Kluczowych – wynikających z opracowanej Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 (2030).  Opracowania Strategii Marketingu Terytorialnego wspólnie z Miastem Krasnystaw i innymi partnerami.  Opracowanie Zrównoważonego i Zintegrowanego Planu Rozwoju Gospodarczego Okręgu Przemysłu Rolno-Spożywczego – we współpracy z partnerami publicznymi: JST, powiatami, Samorządem Województwa.

Obok specjalnego kierunku w ramach celu 1 (działanie 1.1.2) większość działań realizujących cel strategiczny Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030 wpływać będzie pozytywnie na rozwój obszarów wiejskich, są to m.in. zacieśnianie współpracy pomiędzy Gminą Żółkiewka z sąsiadującymi z nią Miastem i gminami, zwiększy dynamikę rozwoju gospodarki lokalnej i regionalnej, m.in. dzięki łączeniu zasobów i współfinansowaniu usług. Obniży to tym samym koszty stałe funkcjonowania mniej zaludnionych, czy też peryferyjnych obszarów. Rodzaj, zakres i wymiar interwencji dedykowanej w poszczególnych przypadkach zależeć będzie bezpośrednio od potrzeb i potencjałów terytorialnych.198

System realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2030 służy wdrożeniu celów postawionych w planowaniu strategicznym do 2030 r. Realizacja kompleksowej interwencji publicznej wiąże się ze sprawnie funkcjonującymi podmiotami publicznymi na różnych poziomach zarządzania – określeniem ich zadań, wzajemnych relacji czy odpowiedzialności związanych z rozwojem.

Zasadnicze elementy systemu realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030:

 podmioty zaangażowane w realizację,

197 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 198 Jw.

216 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 mechanizmy służące określeniu podejmowanych przez samorząd przedsięwziąć ukierunkowanych na osiąganie wspólnych celów wyznaczonych w stosunku do określonego terytorium, sposobu finansowania, realizacji oraz koordynacji,  instrumenty realizacji – dokumenty programowe (programy operacyjne - krajowe i regionalne), programy rozwoju, w tym programy wieloletnie oraz projekty strategiczne i polityki publiczne.  formy wsparcia finansowego – pomoc zwrotna i bezzwrotna,  źródła finansowania.199

Otoczenie instytucjonalne Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 stanowią podmioty, których rola i zadania umożliwiają efektywną realizację polityki rozwoju lokalnego. Dotyczy to samorządów województw oraz samorządów terytorialnych niższego szczebla (gminnych i powiatowych) oraz innych partnerów działających na rzecz rozwoju regionalnego i lokalnego.

Główne zadania i odpowiedzialność podmiotów w procesie programowania, realizacji, finansowania oraz oceny efektów Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 wynikają z przepisów ustawowych oraz ich ewentualnych zmian.

Kluczową rolę w polityce regionalnej odgrywają samorządy województw. Samorząd województwa pełni podstawową rolę w procesie programowania rozwoju, zarządzania nim i realizacji działań rozwojowych na poziomie regionalnym oraz koordynowania działań rozwojowych na poziomie województwa. W związku z tym samorząd województwa:

 prowadzi politykę rozwoju województwa i określa, na podstawie diagnozy potrzeb formułowanych z udziałem społeczności i środowisk lokalnych w województwie (partnerstwo międzysektorowe) strategię rozwoju województwa (spójną z krajowymi celami polityki rozwoju, w tym celami polityki regionalnej) oraz zarządza realizacją, w tym monitorowaniem, tej strategii w województwie,  opiniuje rozwiązania w zakresie polityki regionalnej, przyjmowane na poziomie krajowym i europejskim oraz upowszechnia dobre praktyki w zakresie współpracy w obszarach powiązanych funkcjonalnie i instrumentów terytorialnych,  bierze udział w opracowaniu KSRR oraz jej ewentualnych zmianach,  uczestniczy w opracowaniu dokumentów strategicznych niezbędnych do wdrażania w Polsce europejskiej polityki spójności oraz przygotowuje i zarządza programami na szczeblu regionalnym, z uwzględnieniem odpowiedzialności finansowej, a także negocjuje, wspólnie z ministrem właściwym do spraw rozwoju regionalnego, z KE treść RPO oraz jego zmian,  animuje platformę współpracy z samorządami gminnymi i powiatowymi, i innymi partnerami działającymi na rzecz rozwoju regionu, poprzez angażowanie ich w proces programowania i realizacji polityki regionalnej na poziomie województwa, wspiera istniejące partnerstwa i inicjowanie/ powoływanie partnerstw dla obszarów powiązanych funkcjonalnie,

199 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

217 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 koordynuje działania rozwojowe w ramach różnych polityk sektorowych realizowane na terenie województwa - przygotowuje, negocjuje i realizuje na poziomie regionalnym kontrakt programowy oraz kontrakt sektorowy, w tym współpracuje z JST i włącza je w realizację kontraktu, którego jest stroną,  czuwa nad przebiegiem procesów realizacji polityki regionalnej, a w szczególności diagnozuje sytuację i potencjały/trendy rozwojowe (ścieżki rozwojowe) różnego typu obszarów (w tym OSI wskazane w KSRR), monitoruje sytuację w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego i ocenia skuteczność i efektywność dotychczas stosowanych interwencji rozwojowych kierowanych w ramach polityki regionalnej i polityk sektorowych do regionu (m.in. w ramach różnego typu obserwatoriów funkcjonujących na terenie województwa, jak ROT),  zapewnianie efektywnego zagospodarowania środków wycofanych z instrumentów inżynierii finansowej oraz instrumentów finansowych i pomocy zwrotnej w formie wsparcia zwrotnego, których jest dysponentem, poprzez stworzenie instytucji finansowych – regionalnych funduszy rozwoju,  uczestniczy w pracach Podkomitetu ds. wymiaru terytorialnego i zapewnia wdrażanie rekomendacji przyjętych przez Podkomitet dotyczących skuteczności, efektywności i użyteczności wdrażanej interwencji i stosowanych instrumentów terytorialnych.200

Procesy rozwoju lokalnego tj. projektowania i wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 są uwarunkowane przede wszystkim działaniami Samorządu Gminy Żółkiewka. Podstawowym zadaniem gminy jest realizowanie lokalnych, określonych ustawowo spraw publicznych. Zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Oprócz zadań własnych gmina wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 określa większą odpowiedzialność samorządu gminnego i samorządu powiatowego za rozwój gospodarczy oraz społeczny. W związku z powyższym Samorząd Gminy Żółkiewka oraz samorząd powiatowy:

 uczestniczy w wyznaczaniu kierunków rozwoju regionalnego poprzez udział odpowiednio w konsultacjach KSRR (w roku 2019) oraz w pracach nad strategią rozwoju województwa (w roku 2020) i dokumentach programowych, a także w ocenie efektów polityki regionalnej prowadzonej przez rząd i samorząd województwa,  zapewnia spójność rozwoju Gminy Żółkiewka i powiatu z celami strategicznymi określonymi na poziomie regionalnym poprzez odpowiednie dokumenty strategiczne określone ustawowo,  uczestniczy w procesie przygotowywania i realizacji kontraktu programowego oraz kontraktu sektorowego,  stymuluje i wspiera inicjatywy służące rozwojowi regionalnemu na szczeblu lokalnym poprzez współpracę z sąsiednimi gminami lub powiatami tworzącymi obszary powiązane funkcjonalnie oraz poprzez udział w przedsięwzięciach, które mają znaczenie ponadlokalne, w ramach porozumienia terytorialnego,

200 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

218 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 wdraża własne projekty rozwoju lokalnego zgodne z priorytetami określonymi na poziomie regionalnym,  animuje i wspiera współpracę między partnerami społeczno-gospodarczymi, stowarzyszeniami i organizacjami pozarządowymi, podmiotami prywatnymi w zakresie działań opartych o kapitał społeczny (np. usługi o charakterze publicznym).201

Partnerzy działający mają realny wpływ na rzecz realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 oraz związane z tym procesy współpracy, partycypacji oraz komunikacji między poszczególnymi instytucjami publicznymi, partnerskimi samorządami, jak i ich relacje z innymi partnerami działającymi na rzecz rozwoju lokalnego. W sieć współpracy na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym zaangażowane są podmioty o różnym statusie tj.

 przedstawiciele partnerów społecznych i gospodarczych,  przedstawiciele stowarzyszeń i organizacji pozarządowych,  przedstawiciele szkół podstawowych, średnich, środowiska akademickiego,  podmioty prywatne (przedsiębiorcy, grupy producenckie, spółdzielnie itp.)202

Ich udział, na zasadzie partnerstwa, w realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021- 2027 z perspektywą do roku 2030 dotyczy wszystkich etapów: od procesu planowania i programowania, poprzez zarządzanie i realizację, po monitorowanie i ocenę. Takie podejście pomaga zagwarantować, by działania rozwojowe były dostosowane do krajowych, regionalnych i lokalnych potrzeb oraz priorytetów.

Wzmacnianie współpracy w ramach realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 musi odbywać się w oparciu o dialog społeczny, partycypację mieszkańców w zarządzaniu miastem oraz w ścisłej współpracy z nauką i biznesem.

Udział społeczeństwa w wielopoziomowym zarządzaniu pozwoli na lepsze dopasowanie działań samorządów do rzeczywistych potrzeb mieszkańców i innych użytkowników Gminy Żółkiewka, a zaangażowanie przedsiębiorców jest konieczne z uwagi na to, że to oni właśnie w największym stopniu przyczyniają się do wzrostu i rozwoju gospodarczego. Biznes staje się również istotnym uczestnikiem działań rozwojowych dzięki uczestnictwu w partnerstwie publiczno- prywatnym (PPP). Dodatkowo zaangażowanie przedstawicieli partnerów społecznych, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców zapewni niezbędne wsparcie dla realizowanych działań. Rozwijanie partycypacji w działaniach na rzecz Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 stanowi istotny element opracowanej strategii, wyrażający się w tworzeniu budżetu obywatelskiego i funduszu sołeckiego.203

Do katalogu zadań partnerów działających na rzecz Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 zalicza się:

201 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 202 Jw. 203 Jw.

219 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 współuczestniczenie w wyznaczaniu celów i kierunków rozwoju lokalnego poprzez udział w konsultacjach dokumentów strategicznych i programów tworzonych na poziomie regionalnym i lokalnym,  udział w procesie realizacji (monitorowanie, ewaluacja) stopnia realizacji celów polityki rozwoju, tj. uczestniczenie w działaniach monitorujących na szczeblu lokalnym,  przejmowanie części zadań wdrożeniowych na poziomie lokalnym na podstawie porozumienia lub umowy z samorządem województwa i Samorządem Gminy Żółkiewka oraz wdrażanie przedsięwzięć w formule współpracy z podmiotami publicznymi (samorząd województwa, powiatu, gminy). 204

Plan wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030:

1. Wdrażanie Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 w wąskim znaczeniu stanowić będzie czynności zarządcze, skierowane na konkretyzację działań (uzgodnienie partnerów, lokalizacji, budżetu, harmonogramu realizacji), dlatego fundamentalną sprawą będzie powołanie Koordynatora ds. realizacji i monitorowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030, który będzie odpowiedzialny przed Samorządem Gminy Żółkiewka za poszczególne etapy całego procesu. Oznacza to przejmowanie przez koordynatora czynności organizatorsko-koordynacyjnych oraz motywacyjnych w stosunku do mieszkańców, rolników, przetwórców, przedsiębiorców, naukowców, studentów, inwestorów i pracowników Urzędu Gminy Żółkiewka oraz jednostek mu podległych, a także współpracę z gminami i organizacjami w terenie. 2. Na etapie wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030, powinny powstać strategiczne programy funkcjonalne i operacyjne, w których nastąpi praktyczna konkretyzacja działań i zamierzeń zapisanych w ww. Strategii, w celu ich realizacji w wyodrębnionych obszarach: organizacyjnym, marketingowym, inwestycyjnym, produkcyjnym, zasobów ludzkich, finansowym. 3. Wymienione w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 potencjalne źródła finansowania poszczególnych działań będą musiały zostać zweryfikowane, po zatwierdzeniu przez Województwo Lubelskie oraz Ministerstwo Funduszy Europejskich i Rozwoju Regionalnego poszczególnych programów wsparcia w perspektywie 2021-2027 (2030) oraz dopracowane z partnerami (m.in. innymi gminami, przedsiębiorstwami, rolnikami, przetwórcami, NGO), którzy podejmą się realizacji zaproponowanych w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 działań. 4. Samorząd Gminy Żółkiewka nadzorujący wdrażanie Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 powinien wypracować odpowiedni system wspierający zarządzanie procesem realizacji Strategii (uchwały, programy, procedury, regulaminy, zasady, zarządzenia itp.) oraz systemy informacyjne i kontrolne oraz dostosował kulturę organizacyjną – model zarządzania wielopoziomowego (zrównoważonego, spójnego, partycypacyjnego) do wyzwań i tempa realizacji poszczególnych działań.

204 Jw.

220 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

5. Działania wymagające interwencji ze strony Państwa i Samorządu Województwa Lubelskiego takie jak inwestycje przemysłowe, infrastrukturalne, B+R oraz rewitalizacja społeczno- gospodarcza powinny być procedowane na zasadzie pierwszeństwa i wsparte lobbingiem oddolnym, aby realnie móc wdrożyć zamierzenia zapisane w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030. 6. Wszyscy Radni, kierownicy działów, dyrektorzy placówek, menedżerowie podejmujący decyzje dotyczące wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 powinni bardzo dokładnie zapoznać się z całością opracowania. 7. Strategię Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 trzeba rewidować regularnie, aby przekonać się, czy jest ona nadal aktualna i odpowiednia do zmieniających się warunków raz na 2 lata. 8. Struktura organizacyjna (partnerstwo, konsorcjum, spółdzielnia, stowarzyszenie, spółka) partnerów działań na etapie wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 powinna być dopasowana do potrzeb (odpowiednie delegowanie uprawnień i odpowiedzialności związanych z wdrożeniem strategii). 9. Na etapie przystąpienia do realizacji konkretnych działań zapisanych w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 należy zaplanować i zatwierdzić budżety poszczególnych działań z partnerami, aby móc je następnie kontrolować i rozliczyć. 10. Wdrażanie Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 jest procesem złożonym, na który wpływać będą różne czynniki: uprawnienia decyzyjne, motywacja, przepływ informacji, struktura organizacyjna. Do efektywnej implementacji niezbędne jest też, aby Samorząd Gminy Żółkiewka wytworzył dobry klimat poparcia wdrażanych działań we współpracy z Koordynatorem ds. wdrażania i monitorowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 oraz instytucjami i organizacjami, które będą partnerem w realizacji poszczególnych działań. Układ instytucjonalny wdrażania koncepcji stanowić będą:  Samorząd Gminy Żółkiewka  Zespół ds. opracowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka  Koordynator ds. wdrażania i monitorowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030  Zespół koordynatorów lokalnych, w skład którego wejdą przedstawiciele partnerów: gmin, NGO, organizacji kultury i klubów sportowych, przedstawiciele rolników, producentów i przedsiębiorców. 11. Kluczową rolę w układzie instytucjonalnym wdrażania Strategii pełnić będzie Przewodniczący Rady Gminy Żółkiewka i Wójt Gminy Żółkiewka, podejmujący decyzję w sprawie przyjęcia działań i oraz w sprawie programów wynikających ze Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030. 12. Na forum Rady Gminy Żółkiewka będą prezentowane raz na dwa lata sprawozdania z monitoringu i oceny Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 oraz informacje o przygotowywanych aktualizacjach oraz opracowywaniu nowych rozwiązań. 13. Na Koordynatorze ds. wdrażania i monitorowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 spoczywa odpowiedzialność za wykonanie decyzji Rady Gminy i Wójta w sprawie przyjęcia i realizacji poszczególnych działań opracowanych

221 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030. Koordynator ds. wdrażania i monitorowania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 odpowiedzialny będzie za projekty z gminami partnerskimi:  zaplanowanie oraz przygotowanie dokumentacji związanej z projektami (szczegółowa specyfikacja dokumentacji, a także jej merytoryczna weryfikacja i odbiór);  przeprowadzenie procedur przetargowych (realizacja zamówień publicznych, w tym przygotowanie specyfikacji istotnych warunków zamówienia);  rozliczenie finansowe i nadzór finansowy (akceptacja dokumentów finansowych, sporządzanie wniosków o płatność, realizacja płatności);  promocję i konsultacje społeczne  zarządzaniem projektami tj. przepływem informacji pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego. W razie potrzeby będą kontaktować się z organami zarządzającymi jednostkami samorządu terytorialnego. 14. Mając na uwadze zasady partycypacji społecznej i zrównoważonego rozwoju istotne jest powołanie przez Wójta Gminy gremium wspomagającego uruchamianie społecznego i obywatelskiego kapitału w realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030. Elementem układu instytucjonalnego wdrażania koncepcji powinno stać się ustanowienie Rady Programowej, której zadaniem byłoby:  udzielanie opinii o realizacji strategicznych założeń rozwojowych i wdrażania poszczególnych działań.  formułowanie diagnoz stanu Gminy Żółkiewka oraz inicjowanie aktualizacji Strategii i programów realizujących ją,  organizowanie udziału społeczności Gminy Żółkiewka, w tym środowisk gospodarczych, rolniczych, naukowych w realizacji zadań strategicznego rozwoju. Rada ta powołana powinna być przez Wójta Gminy Żółkiewka i skupić przedstawicieli instytucji samorządowych oraz administracyjnych oraz środowisk naukowych, zawodowych, gospodarczych oraz społecznych.  Do podstawowych elementów systemu planowania – narzędzi wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 należeć będą: • opracowania i ujęte w nich działania, programy zaimplementowane ze Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego 2021-2027 (2030), • programy operacyjne (wypracowane przez partnerów poszczególnych działań), • programy operacyjne krajowe i regionalne, program pomocy ze strony rządu, środki finansowe samorządów, środki publiczne, kapitał prywatny, instrumenty pożyczkowe i kredytowe, Fundusze Norweskie, WFOŚiGW. • miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz zintegrowany plan zagospodarowania wzdłuż trasy nr 837 i nr 842. • programy, projekty, inicjatywy realizowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego i instytucje, podmioty,

222 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

które nadzoruje oraz programy, projekty, strategie realizowane przez: ARiMR, KOWR, KSOW, LODR, LPNT, PPNT, LGD, LGR, LIR, RIG, uczelnie, instytuty oraz IOB i instytucje pozarządowe – jako elementy przyczyniające się do realizacji celów strategicznych i operacyjnych Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030.  Każde działanie wymienione w Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 zostanie opracowane przed wdrożeniem przez: Zespół ds. opracowania i wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka jako projekt składający się z następujących elementów: nazwa projektu, obszar objęty projektem, cele i priorytety, konkretne działania (zadania), harmonogram realizacji, łączne nakłady finansowe, nakłady finansowe w układzie rocznym, źródła finansowania, wskaźniki monitoringu i ewaluacji, sposób sprawozdawania oraz podmiot koordynujący i/lub realizujący program.  Monitorowanie i ocena realizacji koncepcji będzie powierzone Zespołowi ds. opracowania i wdrożenia Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka, ponieważ ma służyć analizie zmian dotyczących wybranych wskaźników ilościowych i jakościowych. Jej celem będzie zapewnienie informacji na temat skuteczności i efektywności działań podejmowanych na rzecz realizacji Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 oraz umożliwienie modyfikacji programów i działań w przypadku występowania rozbieżności pomiędzy celami założonymi a osiąganymi efektami. Monitorowanie realizacji koncepcji odbywać się będzie na pięciu płaszczyznach: celów strategicznych, celów operacyjnych i działań. Propozycje wskaźników dotyczących programów i działań zostaną nałożone na działania w każdym z dokumentów strategicznych, do których te działania będą się odnosić.

223 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Rozdział XIV

RAMY FINANSOWE I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA

224 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

W perspektywie 2021-2027 (2030) w ramach programów operacyjnych, współfinansowanych ze środków UE, kontynuowane będą dotychczasowe europejskie mechanizmy wdrażania polityki spójności: Zintegrowane Inwestycje Terytorialne są przejawem wymiaru terytorialnego polityki spójności (ZIT), Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS), a także inne mechanizmy współpracy wypracowane na poziomie regionalnym i subregionalnym.

Należy podkreślić, że dla zapewnienia stabilnych perspektyw rozwojowych Gminy Żółkiewka konieczne jest podjęcie działań zmierzających do wzmocnienia bazy dochodowej samorządu lokalnego, a w szczególności zwiększenia, zróżnicowania źródeł dochodów oraz zaangażowania środków prywatnych do finansowania przedsięwzięć rozwojowych (partnerstwo publiczno-prywatne). Konieczna jest dalsza aktywna działalność sprzyjająca napływowi bezpośrednich inwestycji krajowych i zagranicznych do Gminy Żółkiewka oraz powiatu krasnostawskiego.

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA W LATACH 2021-2027 (2030) – oprócz środków własnych:

Krajowe Programy Operacyjne205

Krajowe Programy Operacyjne będą uwzględniały cele polityki regionalnej i zostaną ukierunkowane na:

 innowacje, inteligentny wzrost – wsparcie wszystkich etapów tworzenia innowacji,  rynek pracy i adaptacyjność, włączenie społeczne i walkę z ubóstwem, edukację,  dobre rządzenie,  poprawę jakości powietrza, niską energochłonność, czystą energię, ograniczenie ekstremalnych skutków zmian klimatu, czystą wodę, ochronę przed powodziami i suszą, różnorodność biologiczną i ochronę przyrody oraz gospodarkę o obiegu zamkniętym,  bezpieczeństwo energetyczne,  dostępność transeuropejską i międzyregionalną  spójność terytorialną.

Program ponadregionalny 2020+ – Program Ministerstwa Funduszy Europejskich i Rozwoju Regionalnego – Miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze oraz obszary zagrożone trwałą marginalizacją.206

Miasta średnie tracące funkcje społeczno-gospodarcze oraz obszary zagrożone trwałą marginalizacją tj. Gmina Żółkiewka, jako OSI, które wymagają priorytetowej interwencji z poziomu krajowego ze względu na kumulację negatywnych zjawisk społeczno- gospodarczych, otrzymają: dopasowane instrumenty wsparcia na krajowym i regionalnym poziomie zarządzania rozwojem: Program ponadregionalny 2020+, obowiązkowe wsparcie w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych inne obszary koncentracji

205 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 206 Jw.

225 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

działań polityki regionalnej na poziomie subregionalnym mogą być zidentyfikowane w strategiach rozwoju województw. Dla tych kategorii OSI ukierunkowane wsparcie będzie: zaprogramowane z poziomu regionalnego możliwe jako uzupełniająca interwencja z poziomu krajowego w ramach kontraktu programowego i kontraktów sektorowych oraz porozumień terytorialnych.

Polski Fundusz Rozwoju207

Polski Fundusz Rozwoju (PFR) to grupa instytucji finansowych i doradczych dla przedsiębiorców, samorządów i osób prywatnych. Oferta PFR obejmuje pakiety usług finansowych i pozafinansowych, skonstruowane pod konkretną potrzebę co umożliwia tworzenie kompletnego rynku pozyskiwania kapitału i instrumentów wzrostu na każdym etapie rozwoju danego przedsięwzięcia.

Grupa PFR oferując instrumenty służące rozwojowi samorządów (głównie finansowanie infrastruktury, partnerstwo publiczno-prywatne, kredyty na rozwój edukacji), czy przedsiębiorstw (głównie kapitał na rozwój, gwarancje bankowe czy doradztwo i finansowanie eksportu) inwestuje w zrównoważony rozwój społeczny i wzrost gospodarczy kraju. Grupa PFR służy wypełnianiu luki rynkowej w finansowaniu na zasadach komercyjnych oraz współpracy przy przygotowaniu i dystrybucji programów w obszarach, w których te luki w rynku występują. Realizuje m.in. programy: Gwarancje De Minimis dla małych i średnich przedsiębiorstw, Start in Poland, Program Budowy Kapitału. Ponadto PFR realizuje Program Mieszkań na Wynajem, Narodowy Program Mieszkaniowy w zakresie budowy mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach (w tym z opcją dojścia do własności) na zasadach rynkowych w ramach pakietu „Mieszkanie+”. W ofercie dla samorządów i sektora publicznego znajdują się: Finanse na wzrost, Płynność finansowa, Finansowanie infrastruktury, Finansowanie mieszkalnictwa i Obsługa Inwestora.

Regionalny Fundusz Rozwoju

W województwie dla wykorzystania zasobu środków przeznaczonych do ponownego wykorzystania (integracja zasobów i koordynacja działań w sferze wykorzystywania instrumentów wsparcia zwrotnego na poziomie regionalnym) środki będące w obrocie w poprzedniej perspektywie finansowej powstają Regionalne Fundusze Rozwoju (RFR). Perspektywa finansowa UE 2014–2020 przyniosła wzrost znaczenia finansowania zwrotnego dla rozwoju, a równocześnie następują sukcesywnie zwroty środków z istniejących w poprzedniej perspektywie finansowej działań zakładających wykorzystanie instrumentów finansowych. Środki te tworzą zasób, który może być wykorzystany do rozbudowy instrumentów zwrotnych w ramach poszczególnych województw. Wobec przewidywanego ograniczenia dostępności środków UE po 2020 r. konieczna jest budowa silnej lokalnej bazy finansowej w ramach województw, która pozwoli na efektywne współdziałanie z kapitałem prywatnym w realizacji regionalnej polityki rozwoju. Baza ta powinna

207 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

226 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

uwzględniać działalność prowadzoną przez pośredników finansowych w danym regionie – celem uniknięcia wystąpienia efektu wypierania. RFR mogą ułatwić i zdynamizować przebudowę gospodarki regionów. Należy je traktować jako istotny podmiot realizowania polityki rozwoju prowadzonej przez samorządy województw, głównie w obszarze innowacji, przedsiębiorczości, inwestycji na obszarach miejskich oraz redukcji energochłonności – adekwatnie do specyfiki i potencjałów rozwojowych regionów, w szczególności poprzez zapewnienie finansowania dla priorytetów rozwoju określonych w ramach strategii rozwoju województw. Dotychczas m.in. zarządzała nim LAWP.

Mechanizmy zintegrowanego podejścia208

Głównymi mechanizmami, które wzmacniają zintegrowane podejście do rozwoju oraz współpracę na poziomie lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym w perspektywie 2021- 2027 (2030) są:

 kontrakt programowy  kontrakt sektorowy  porozumienie terytorialne.

Porozumienie terytorialne jest mechanizmem polegającym na urzeczywistnieniu planowania i realizowania procesów rozwojowych, podejmowanych/inicjowanych z poziomu lokalnego. Mechanizm ten powinien służyć rozwojowi współpracy samorządów, na obszarach gdzie zostały zidentyfikowane istotne dla rozwoju, więcej niż jednej JST (gminy/powiatu), potencjały społeczne/gospodarcze lub problemy, które ograniczają uruchomienie i wykorzystanie potencjałów.

Porozumienie terytorialne może być wykorzystywane do określenia zakresu i sposobu realizacji wybranych przedsięwzięć, stanowiących zadanie własne danej gminy/powiatu i istotnych dla sąsiadujących JST lub JST wyższego szczebla, kluczowych dla rozwoju obszaru objętego porozumieniem, a jednocześnie istotnych dla rozwoju ponadlokalnego. Celem porozumienia terytorialnego jest wsparcie JST szczebla lokalnego (samorządy gminne/samorządy powiatowe) przez inne samorządy gminne, samorządy powiatowe, samorząd województwa lub rząd – w realizacji zadań własnych, które mają znaczenie ponadlokalne. Wsparcie w ramach porozumienia terytorialnego może mieć – w zależności od potrzeb i zakresu zaangażowania stron rodzaj:

 animacyjny – wówczas strony porozumienia angażują się w dane zadanie bez przepływów finansowych między nimi,  integrujący - identyfikujący wiele działań z różnych dziedzin istotnych dla rozwoju danego obszaru, podejmowanych przez strony porozumienia lub podmioty z nimi w jakikolwiek sposób powiązane, lub

208 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

227 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

 finansowy – strony porozumienia określają zakres i zasady partycypacji w finansowaniu przedsięwzięcia stanowiącego zadanie własne dla jednej ze stron porozumienia.

Ze strony samorządowej w porozumieniu terytorialnym mogą uczestniczyć – JST wyższych lub niższych szczebli. Nie ma ograniczeń co do liczby stron porozumienia terytorialnego. Warunkiem udziału samorządu województwa w porozumieniu terytorialnym o charakterze finansowym, między JST (gminy/powiaty) a ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego i innym ministrem właściwym, jest partycypacja finansowa województwa w realizacji przedsięwzięć przewidzianych do realizacji. Zasadniczą w porozumieniu terytorialnym jest co do zasady JST, dla której przedsięwzięcia objęte porozumieniem stanowią zadanie własne. Tym samym, jeśli porozumienie terytorialne dotyczy kilku przedsięwzięć stanowiących zadania różnych JST, zlokalizowanych na danym obszarze, może być kilka wiodących stron – każda w zakresie postanowień porozumienia odnoszących się do danego zadania.

Przy konstruowaniu zakresu porozumienia terytorialnego niezbędne jest uwzględnienie ustaleń lokalnych dokumentów strategicznych oraz zachowanie zgodności ze Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego. Samorząd województwa dba o spójność porozumienia terytorialnego z celami rozwoju województwa. Tam, gdzie stroną będzie minister właściwy ds. rozwoju regionalnego i inny minister właściwy, przed zawarciem porozumienia terytorialnego, strona rządowa zasięga opinii samorządu województwa na temat zgodności zakresu porozumienia ze Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego.

Regionalne Programy Operacyjne209

Istotnym instrumentem terytorialnym będzie Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego. Program tworzony jest dla każdego regionu z uwzględnieniem sytuacji społeczno-gospodarczej, planów rozwoju, potrzeb danego obszaru oraz zgodnie z zasadami realizacji wymiaru terytorialnego polityki spójności opracowanymi przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego i jest zgodny z zapisami Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030. Podstawą realizacji programu będzie zawarcie kontraktu programowego pomiędzy ministrem ds. rozwoju regionalnego i zarządem województwa.

W RPO wsparcie obligatoryjnie otrzymają znajdujące się na terytorium danego województwa OSI wskazane w KSRR, tj. obszary zagrożone trwałą marginalizacją. Dodatkowo samorządy województw będą mogły wskazać inne obszary strategicznej interwencji zidentyfikowane na poziomie regionalnym. Wsparcie w RPO dla OSI wskazanych w KSRR powinno być komplementarne do wsparcia zaprojektowanego na poziomie krajowym. Wysokość środków na realizację RPO będzie wynikała z ustalonego przez ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego algorytmu podziału środków oraz z indywidualnych negocjacji w ramach kontraktu programowego.

209 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

228 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Programy współpracy terytorialnej INTERREG210

Podstawowym celem programów współpracy terytorialnej Interreg będzie pogłębianie integracji, poprzez otwieranie społeczeństw na różnice kulturowe oraz budowanie wzajemnego zaufania, a także współpracę instytucjonalną. W transgranicznym wymiarze współpraca terytorialna, w tym na zewnętrznych lądowych granicach UE, będzie służyć łączeniu potencjałów i tworzeniu synergii pomiędzy istniejącymi i powstającymi potencjałami obszarów przygranicznych, dla których bazę wzrostu stanowić będą inwestycje krajowe i regionalne. Dotyczy to zarówno potencjałów miejskich (ośrodków wzrostu), centrów lokalnych czy regionalnych, jak i potencjałów dotychczas rozproszonych, na obszarach poza centrami (obszary wiejskie, leśne itp.). Działania w ramach tych programów powinny redukować bariery w funkcjonowaniu obszarów przygranicznych i w konsekwencji zmniejszać stopień peryferyzacji pogranicza.

W ponadnarodowym wymiarze współpraca terytorialna będzie m.in. pomagać w koordynacji działań zwiększających integrację przestrzenną i funkcjonalną europejskich regionów.

Programy rozwoju i inne instrumenty finansowane ze środków krajowych

Wobec perspektywy ograniczenia środków UE na politykę spójności będzie rosła rola i znaczenie programów rozwoju oraz programów wieloletnich finansowanych ze źródeł krajowych. Projekty strategiczne istotne dla realizacji celów KSRR: Racjonalny system finansowania JST, Narodowy Program Mieszkaniowy, Pakt dla obszarów wiejskich, SMUP, System Koordynacji KIS i RIS, Kompetencje w społeczeństwie informacyjnym, Dostępność Plus czy Centralny Port Komunikacyjny.

W KSRR proponowane są też nowe inicjatywy. Dotyczą one w szczególności zwiększenia zachęt do tworzenia oddolnie innowacyjnych, eksperymentalnych rozwiązań: Akcelerator Projektów Pilotażowych, Innowacyjne partnerstwa terytorialne.

Partnerstwo Publiczno-Prywatne211

Partnerstwo publiczno-prywatne w szerokim rozumieniu zdefiniowanym w aktach prawa UE oraz dokumentach instytucji UE, definiowane jest jako partnerstwo sektora publicznego i prywatnego mające na celu realizację przedsięwzięć lub świadczenie usług, tradycyjnie dostarczanych przez sektor publiczny. Współpraca ta opiera się na założeniu, iż każda ze stron jest w stanie wywiązać się z własnych, powierzonych jej zadań sprawniej niż druga strona. Strony w ten sposób uzupełniają się, zajmując się w ramach partnerstwa właśnie tą częścią wspólnego zadania, którą wykonują najlepiej. Dzięki podziałowi zadań, odpowiedzialności i ryzyka w ramach PPP osiąga się najbardziej efektywny ekonomicznie sposób tworzenia infrastruktury i dostarczania usług publicznych. Każda ze stron czerpie przy

210 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 211 Jw.

229 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

tym ze współpracy własne korzyści – proporcjonalne do swego zaangażowania. Wobec powyższego, wśród kluczowych elementów współpracy w ramach partnerstwa publiczno- prywatnego wymienić należy: współpracę sektora publicznego z sektorem prywatnym; umowny charakter (w ramach stosunku cywilnoprawnego); charakter celowy: realizacja przedsięwzięć (budowa infrastruktury, dostarczanie usług) tradycyjnie wykonywanych przez stronę publiczną; optymalny podział zadań; podział ryzyk; obustronną korzyść. Polityka Rządu w zakresie rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego Polityka PPP jest pierwszą rządową kompleksową wizją rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego w Polsce. Jej głównym celem jest zwiększenie skali i efektywności inwestycji realizowanych w formule PPP. Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym (PDF 5,97 MB) Ustawa z 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym określa zasady współpracy podmiotu publicznego i partnera prywatnego w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, którego przedmiotem jest wspólna realizacja przedsięwzięcia oparta na podziale zadań i ryzyk pomiędzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym).212

Pozostałe źródła finansowania213

 Środki budżetu państwa w ramach programów rozwoju lub poprzez inne instrumenty będące w gestii poszczególnych ministrów lub wojewodów. Ponadto budżet państwa może zapewnić środki na współfinansowanie dla projektów realizowanych ze źródeł zagranicznych.  Środków budżetów JST poprzez zapewnienie wymaganego współfinansowania dla projektów realizowanych ze źródeł zagranicznych oraz finansowania wkładu własnego w ramach programów rozwoju lub innych instrumentów finansowanych z budżetu państwa lub innych środków publicznych wdrażanych z poziomu krajowego.

W zależności od wyników negocjacji z Komisją Europejską oraz późniejszych rozstrzygnięć na forum krajowym w zakresie ukierunkowania środków polityki spójności, odpowiednia kwota środków zostanie przeznaczona na realizację programów operacyjnych mających oddziaływanie regionalne. Wszystkie wskazane źródła powinny tworzyć efektywny i spójny system finansowania polityki rozwoju regionalnego i lokalnego.

BUDOWA EFEKTYWNEGO SYSTEMU FINANSOWANIA INWESTYCJI ROZWOJOWYCH PRZEZ SAMORZĄD GMINY ŻÓŁKIEWKA będzie wymagała w perspektywie 2021-2027 (2030) stosowania różnych form wsparcia adekwatnych do specyfiki realizowanych przedsięwzięć, oczekiwanych rezultatów z ich realizacji, a także statusu podmiotów, które są odpowiedzialne za realizację tych przedsięwziąć korzystających przy tym ze wsparcia ze środków publicznych.

W ramach krajowego, jak i regionalnego systemu finansowania inwestycji wspierających rozwój społeczno-gospodarczy wyróżniać będzie się w latach 2021-2027 (2030) zarówno formy

212 http://ippp.pl/strona/partnerstwo-publiczno-prywatne-ppp 213 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030.

230 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

wsparcia bezzwrotnego, jak i zwrotnego. Do instrumentów finansowania bezzwrotnego zalicza się wsparcie w formie dotacji i subwencji czy finansowanie z krajowych funduszy celowych np. pochodzących ze środków NFOŚiGW. Natomiast wsparcie zwrotne stanowią przede wszystkim kredyty i pożyczki (udzielane na zasadach rynkowych oraz preferencyjnych), poręczenia i gwarancje, finansowanie typu venture capital, seed capital, jak również pomoc zwrotna.214

Pomoc zwrotną jako jedną z możliwych form wsparcia wprowadzono w ustawie z dnia 7 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020 oraz niektórych innych ustaw. Stanowi ona relatywnie nową formę wsparcia, łączącą w sobie elementy wsparcia dotacyjnego oraz podlegającego zwrotowi, przy czym proporcja między obiema formami może ulegać zmianie w trakcie realizacji danej inwestycji, jak również w fazie operacyjnej, kiedy osiągane są rezultaty danego przedsięwzięcia.215

Zaletą instrumentów finansowania zwrotnego jest m.in. zwiększenie odpowiedzialności podmiotu odpowiedzialnego za realizację inwestycji w zakresie podejmowanych działań i ich skutków. W celu poprawy działania systemu finansowania inwestycji prorozwojowych ze środków publicznych sukcesywnie zwiększany będzie udział wsparcia w formie zwrotnej. Finansowanie bezzwrotne, w tym w formie dotacji i subwencji będzie kierowane w szczególności na przedsięwzięcia niegenerujące dochodów, o niskiej stopie zwrotu z inwestycji lub też bardzo długim okresie zwrotu, jednocześnie wpisujące się w podstawowe zadania państwa lub właściwych samorządów. Dotyczyć to będzie również przedsięwzięć obarczonych dużym ryzykiem, które bez zaangażowania środków publicznych nie miałyby szansy na realizację.216

Formułą realizacji inwestycji promowaną przez rząd wśród JST jest PPP. Służy ono przede wszystkim podwyższeniu efektywności wydatków publicznych dzięki wykorzystaniu know-how partnerów prywatnych i niezależnej kontroli założeń projektowych przez zaangażowane w proces instytucje finansowe. Przygotowanie wybranych projektów PPP rząd wspiera poprzez zapewnienie kompleksowego doradztwa o charakterze prawnym, finansowym i technicznym.217

Ponieważ realizacja przedsięwzięć rozwojowych Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021- 2027 (2030) musi odbywać się przy zachowaniu stabilności makroekonomicznej, w szczególności stabilności sektora finansów Samorządu Gminy Żółkiewka, należy mieć na uwadze konieczność prowadzenia polityki budżetowej uwzględniającej ograniczenia związane z obowiązującymi regułami fiskalnymi, w tym z dążenia do osiągnięcia i utrzymania średniookresowego celu budżetowego (opracowywanego w Wieloletnich Prognozach Finansowych). Dlatego też, niezależnie od konieczności zwiększenia zaangażowania kapitału prywatnego w realizację celów rozwojowych Strategii Rozwoju Gminy Żółkiewka 2021-2027 (2030), konieczne jest utrzymanie - w warunkach ograniczonego napływu środków polityki spójności - „przestrzeni fiskalnej” niezbędnej do realizacji zamierzeń Strategii. Podstawowym uwarunkowaniem

214 http://ippp.pl/strona/partnerstwo-publiczno-prywatne-ppp 215 Ustawa z dnia 7 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020 oraz niektórych innych ustaw. 216 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 217 Jw.

231 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

„przestrzeni fiskalnej” będzie stabilizująca reguła wydatkowa, a w pewnym stopniu również niektóre dodatkowe działania po stronie dochodowej.218

Postanowienia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju wskazują, że po 2020 r. ciężar finansowania inwestycji rozwojowych będzie przenoszony w większym stopniu na środki krajowe (zarówno publiczne, jak i prywatne). Znaczenie środków UE będzie relatywnie mniejsze, choć nadal istotne. Zadania sektora publicznego, które dotychczas realizowane były w znacznym stopniu przy współfinansowaniu z UE, będą w większym stopniu finansowane w oparciu o krajowe środki publiczne. Środki te pochodzić będą z budżetu centralnego oraz z budżetów samorządowych, które nabiorą większego znaczenia w finansowaniu wysiłku rozwojowego. Powodem tego są zmiany w wieloletnim budżecie UE na lata 2021–2027. Wskazuje to na konieczność efektywnego stymulowania inwestycji sektora prywatnego (ze środków krajowych oraz zagranicznych) oraz dalszego podnoszenia efektywności wydatków rozwojowych sektora publicznego. Wykorzystanie środków UE należy skoncentrować na projektach o najwyższej wartości dodanej i pozytywnych efektach.

Oceniając warunki prowadzenia polityki gospodarczej (w tym przede wszystkim polityki inwestycyjnej) w nadchodzących latach, zakłada się, że działania wdrażane w ramach SOR przyniosą pozytywne impulsy w postaci mobilizowania kapitału prywatnego (krajowego i zagranicznego). Doprowadzą one do zwiększenia jego aktywności inwestycyjnej. Kapitał prywatny będzie więc odgrywał kluczową rolę w osiągnięciu planowanej stopy inwestycji w gospodarce. Wymaga to jednakże działań realizowanych przez sektor publiczny (zarówno inwestycyjnych, jak i regulacyjnych) w zakresie poprawy „warunków brzegowych” determinujących ekonomiczną racjonalność i rentowność działalności podmiotów sektora prywatnego.219

Budżet Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030 oparty został m.in. na założeniach Wieloletniego Planu Finansowego Państwa (WPFP) na lata 2019–2022 przyjętego uchwałą nr 31 Rady Ministrów z dnia 24 kwietnia 2019 r., gdzie wydatki dotyczące sektora rolnego i rybackiego zostały w największym stopniu opisane w ramach poszczególnych zadań funkcji. Działania określone w SZRWRiR 2030 będą finansowane również ze środków publicznych w ramach innych niż 21 funkcji budżetu zadaniowego państwa.220

Zgodnie z postanowieniami umowy partnerstwa przynajmniej 5,2 mld euro środków polityki spójności (PS) powinno zostać przeznaczonych w formie dedykowanych instrumentów we właściwych programach krajowych i regionalnych na działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Ostatecznie kwota dedykowana obszarom wiejskim we wszystkich programach operacyjnych współfinansowanych ze środków polityki spójności na lata 2014–2020 wyniosła 9,3 mld euro. Środki te znajdują się w gestii innych niż Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi dysponentów części budżetowych, ale realizują jednocześnie również cele SZRWRiR 2030. Największa część tych środków przypisana jest do Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego (ok. 28%), Strategii Produktywności

218 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. 219 Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. 220 Uchwała NR 123 RADY MINISTRÓW z dnia 15 października 2019 r. w sprawie przyjęcia „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030”.

232 STRATEGIA ROZWOJU GMINY ŻÓŁKIEWKA 2021-2027 z perspektywą do roku 2030

Gospodarki (ok. 22%), Strategii Sprawne i Nowoczesne Państwo (ok. 13%) oraz Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu (ok. 12%).221

Zgodnie z projektem rozporządzenia ogólnego z dnia 29 maja 2018 r. całkowita alokacja dla Polski na lata 2021–2027 wyniesie 64 397 mln euro (przed transferami). Dodatkowo kwota zostanie pomniejszona o obowiązkowe transfery na rzecz instrumentów i programów wdrażanych przez KE oraz na pomoc techniczną z inicjatywy KE. Zakłada się, że środki polityki spójności na lata 2021–2027 w większym niż dotychczas zakresie będą wspierały rozwój obszarów wiejskich, w szczególności wspierając te obszary, których finansowania nie przewiduje projekt rozporządzeń dot. WPR po 2020 r.222

System realizacji SZRWRiR 2030 tworzą:

 Komponenty strategiczne, polityki, programy:  Plan dla Wsi,  Pakt dla obszarów wiejskich (2018–2022),  Programy operacyjne PS (regionalne i krajowe 2014–2020),  PROW 2014–2020,  PO RYBY 2014–2020,  System płatności bezpośrednich (2014–2020),  Krajowy plan dla WPR 2021–2027,  program operacyjny realizowany z wykorzystaniem środków EFMR (2021– 2027);  Projekty strategiczne SOR;  Priorytetowe projekty Planu dla wsi.223

221 Uchwała NR 123 RADY MINISTRÓW z dnia 15 października 2019 r. w sprawie przyjęcia „Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa 2030”. 222 Jw. 223 Jw.

233