Program Usuwania Wyrobów Zawierających Azbest Z Terenu Gminy Wolin

Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu gminy Wolin

Program usuwania wyrobów zawierających azbest

z terenu gminy Wolin

na lata 2010-2032

ZLECENIODAWCA: Urząd Gminy Wolin

WYKONAWCA: RAMID Sp. jawna 05-090 Raszyn Ul. Na Skraju 109a

Opracowanie zostało wykonane przy wsparciu finansowym Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Szczecinie

1 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

SPIS TREŚCI

1. Wst ęp 3 1.1. Cel i zakres programu 4 1.2. Charakterystyka Gminy 4 2. Podstawy prawne w zakresie u żytkowania i usuwania wyrobów azbestowych 5 3. Ogólna charakterystyka wyrobów zawieraj ących azbest 11 3.1. Azbest-zastosowanie i wyst ępowanie 11 3.2. Szkodliwo ść azbestu dla zdrowia człowieka 14 3.3. Warunki BHP podczas usuwania azbestu 15 3.4. Post ępowanie z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest 17 3.5. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest 18 4. Aktualny stan gospodarowania wyrobami zawieraj ącymi azbest na terenie gminy Wolin 18 4.1. Informacja o ilo ści i stanie wyrobów azbestowych 19 4.2. Ocena stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest 21 4.3. Harmonogram realizacji programu 22 4.4. Źródła finansowania 23 5. Okresowa aktualizacja 24 6. Podsumowanie 24 7. Literatura 25 8. Zał ączniki 27

2 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

1. Wst ęp

W my śl rozporz ądzenia Rady Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 14 lipca 2009 jednostki samorz ądu terytorialnego zostały zobligowane do opracowania programów usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Zgodnie z w/w rozporz ądzeniem przyjmuje si ę oczyszczenie terytorium Polski z azbestu i usuni ęcie stosowanych od wielu lat wyrobów azbestowych z terenu Polski do roku 2032.

Realizacja zada ń przewidzianych w "Programie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin" wymaga zaanga żowania administracji publicznej i ró żnych instytucji działaj ących na poziomach: centralnym, wojewódzkim i lokalnym.

„Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin” zawiera informacje dotycz ące zastosowania i wyst ępowanie wyrobów azbestowych. Wskazane zostały metody unieszkodliwiania odpadów azbestowych oraz sposób post ępowania z odpadami. Ponadto program zawiera informacje dotycz ące post ępowania przy usuwaniu wyrobów azbestowych. Przedstawiono równie ż informacje o wpływie azbestu na zdrowie człowieka.

W „Programie usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin” zostały wskazane akty prawne w zakresie u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. Przedstawiono tak że źródła finansowania.

Z uwagi na fakt, i ż realizacja cało ściowa programu jest procesem długoterminowym nale ży bra ć pod uwag ę potrzeb ę jego aktualizacji w celu dostosowania do zmieniaj ących si ę warunków i wymogów prawnych, technicznych i technologicznych oraz finansowych. Niezb ędna aktualizacja nast ępowa ć b ędzie w razie stwierdzenia niezgodno ści z w/w warunkami.

3 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

1.1. Cel i zakres programu. Celem opracowania Programu usuwania wyrobów zawieraj ących azbest dla gminy miejsko-wiejskiej Wolin na lata 2010-2032 jest poprawa warunków życia mieszka ńców poprzez doprowadzenie do stopniowej eliminacji wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy oraz likwidacj ę negatywnych skutków oddziaływania azbestu na środowisko. Opracowanie to jest jednocze śnie skutkiem przyj ęcia przez Polsk ę Rezolucji z dnia 19 czerwca 1997 w sprawie przyj ęcia programu wycofywania azbestu z gospodarki (M.P. nr 38 poz. 373), realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997 o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U. Nr 101 poz. 628 z pó źn. zm.) oraz programów usuwania azbestu na poszczególnych szczeblach samorz ądowych, od krajowego, poprzez wojewódzki do powiatowego. Zakres programu obejmuje przyczyny i podstawy do konieczno ści ustalenia programu, opis sytuacji zwi ązanej z obecno ści ą azbestu na terenie gminy oraz plan działa ń naprawczych łącznie z ofert ą pomocow ą gminy w stosunku do mieszka ńców decyduj ących si ę na usuni ęcie szkodliwego materiału z pokry ć dachowych. Pomoc ta ma na celu podwy ższenie świadomo ści oraz powinna stanowi ć zach ętę do podejmowania tego typu działa ń.

1.2. Charakterystyka Gminy Gmina Wolin jest poło żona w północno-zachodniej cz ęś ci województwa zachodniopomorskiego, w środkowej cz ęś ci powiatu kamie ńskiego. Siedzib ą gminy jest miasto Wolin. Gmina stanowi a ż 32,5% powierzchni powiatu i jest najwi ększ ą gmin ą w Polsce poło żon ą nad morzem. Sąsiaduje z gminami: Dziwnów, Kamie ń Pomorski, Golczewo, Przybiernów, Stepnica, Mi ędzyzdroje.

4 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

W skład gminy wchodzi miasto Wolin, które stanowi centrum administracyjne gminy oraz 30 sołectw (51 miejscowo ści Chynowo, Dargob ądz, Darzowice, Dobropole, Domysłów , Dramino, Gogolice, Granik, Jagienki, Jarz ębowo, Karnocice, Kodr ąb , Kodr ąbek , Koniewo , Korz ęcin, Kołczewo, Laska, Mierz ęcin, Mokrzyca Mała, Mokrzyca Wielka, Ostromice, Parłówko, Piaski Wielkie, Płocin, Rabi ąż , Recław, Rekowo, Rzeczyn, Sierosław, Siniechowo, Skoszewo, Strzegowo, Sułomino, Troszyn, Troszynek , Unin, Warnowo, Wartowo, Wiejkowo, Wiejkówko, Wisełka, Zagórze, Zasta ń, Ładzin, Łojszyno, Łuskowo, Świ ętouść , Żółwino). Obszar miasta i gminy Wolin wynosi ok. 327,41 km 2. Cał ą gmin ę zamieszkuje 12327 osób. Przez gmin ę prowadzi droga krajowa nr 3 łącz ąca Wolin z Mi ędzyzdrojami (14 km) oraz przez Parłówko (9 km) z Przybiernowem (19 km). Z Parłówka prowadz ą tak że drogi wojewódzkie nr 107 do Kamienia Pomorskiego (16 km) oraz nr 108 do Golczewa (18 km). Odległo ść z Wolina do stolicy powiatu, Kamienia Pomorskiego, wynosi 25 km.

2. Podstawy prawne w zakresie u żytkowania i usuwania wyrobów azbestowych Podstaw ą do ograniczania ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest stała si ę Dyrektywa Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbli żenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Pa ństw Członkowskich odnosz ących si ę do ogranicze ń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 262 z 27.09.1976, str. 201) oraz wprowadzane w niej kolejne zmiany w latach 1983-1999, jak równie ż drugi akt europejski: Dyrektywa Rady 83/477/EWG z dnia 19 wrze śnia 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi ązanym z nara żeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. WE 263 z 29.09.1983, str. 25) z kolejnymi zmianami, z których naj świe ższa nast ąpiła w roku 2003. Z powy ższych przepisów unijnych wynikło kolejnych kilka krajowych wprowadzaj ących unijne wytyczne do prawa polskiego.

Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.3.20. z pó źn. zm.). Ustawa zakazuje wprowadzania na obszar kraju azbestu, wyrobów zawieraj ących azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawieraj ącymi azbest.

5 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U.2006.156.1118. tekst jednolity z pó źn. zm.) zgodnie z art. 30 ust. 3 stanowi: Wła ściwy organ mo że nało żyć, w drodze decyzji, obowi ązek uzyskania pozwolenia na wykonanie okre ślonego obiektu lub robót budowlanych, obj ętych obowi ązkiem zgłoszenia, o którym mowa w ust. 1, je żeli ich realizacja mo że naruszy ć ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodowa ć: zagro żenie bezpiecze ństwa ludzi lub mienia, pogorszenie stanu środowiska lub dóbr kultury, pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych, wprowadzenie, utrwalenie b ądź zwi ększenie ogranicze ń lub uci ążliwo ści dla terenów s ąsiednich

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2008.25.150 – tekst jednolity.). Ustawa ta wprowadziła m.in. obowi ązek składania przez wójtów, burmistrzów, a tak że osoby prawne stosownych informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska (w tym równie ż azbest)

Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o odpadach i niektórych innych ustaw (Dz.U.2010 nr 28 poz.145.). Ustawa ta podtrzymuje m.in. obowi ązek uzyskania przez wytwórc ę odpadów niebezpiecznych (wykonawc ę prac usuwania wyrobów zawieraj ących azbest)zatwierdzenia – przez wła ściwy organ– programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawieraj ącymi azbest

Ustawa z dnia 28 pa ździernika 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U.2002.199.1671. z pó źn. zm.).

Ponadto liczne akty wykonawcze w formie rozporz ądze ń do w/w ustaw m.in.: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. – w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.2001.112.1206) zamieszcza rodzaje odpadów zawieraj ących azbest na li ście odpadów niebezpiecznych w wymienionych poni żej grupach i podgrupach z odpowiednim przypisanym kodem klasyfikacyjnym: - 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu, - 10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest,

6 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

- 10 13 09* - odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów cementowo azbestowych, - 15 01 11* - opakowania z metali zawieraj ących niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi, - 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest, - 16 02 12* - zu żyte urz ądzenia zawieraj ące wolny azbest, - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest, - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest.

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane w sposób nieselektywny (Dz.U.2002.191.1595). W sposób nieselektywny mog ą by ć składowane odpady o nast ępuj ących kodach: - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest Odpady te mog ą by ć składowane wspólnie, na tym samym składowisku odpadów niebezpiecznych zawieraj ących azbest. Nie mo żna natomiast miesza ć tych odpadów i składowa ć z innymi odpadami niebezpiecznymi.

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 r . w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany a zbest (Dz. U. Nr 192 poz. 1876 z pó źn. zm.) okre ślaj ące wymagania dotycz ące wykorzystywania i przemieszczania wyrobów azbestowych, oznaczania miejsc, instalacji i urz ądze ń, w których wyst ępuj ą takie wyroby, technicznych wymaga ń oczekiwanych przy oczyszczaniu instalacji w których był stosowany oraz wykorzystywaniu i przemieszczaniu go. Równie ż jest to kilka zwi ązanych ści śle z bezpiecze ństwem pracy przy wyrobach azbestowych, stosowanych, produkowanych oraz usuwanych i utylizowanych m.in.

Rozporz ądzenie Ministra gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów (Dz.U. Nr 216 poz. 1824) okre ślaj ące warunki i wymagania, jakie powinny by ć spełnione podczas u żytkowania, usuwania, przemieszczania i zabezpieczania wyrobów zawieraj ących azbest, aby zapewni ć jak najwi ększe bezpiecze ństwo ludziom wykonuj ącym w/w czynno ści.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, 25 jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz.U.2003.61.549). Okre śla m.in. wymagania dotycz ące składowania odpadów zawieraj ących azbest.

Rozporz ądzenie Ministra Gosp., Pracy i Polityki Społ. z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U.2003.192.1876). (oraz zmiana- Dz.U.2008 z dnia 10 listopada) Rozporz ądzenie wprowadza obowi ązek inwentaryzacji przez wła ściciela lub zarz ądzaj ącego (osob ę fizyczn ą) miejsc, gdzie był lub jest wykorzystywany azbest – oraz składania corocznie stosownych informacji do wła ściwego wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Osoby prawne składaj ą sprawozdania do wojewody

Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowana przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 236, poz. 1986 z pó źn. zm.) . Przepisy o przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych stosuje si ę odpowiednio do transportu odpadów niebezpiecznych spełniaj ących okre ślone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne dla zaliczenia ich do jednej z klas towarów niebezpiecznych. Przy przewozach materiałów niebezpiecznych w kraju obowi ązuj ą przepisy zawarte w zał ącznikach A i B do Umowy europejskiej dotycz ącej mi ędzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych ADR - jednolity tekst umowy ADR (Dz. U. Nr 30, poz. 287, z 1999 r.).

8 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Odpady zawieraj ące azbest pochodz ące z budowy, remontu i demonta żu obiektów budowlanych oraz odpady izolacyjne zawieraj ące azbest zgodnie z ADR zaliczone zostały do klasy 9 - ró żne materiały i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikaj ą okre ślone wymagania przy ich transporcie. Posiadacz odpadów zawieraj ących azbest, który prowadzi działalno ść w zakresie zbierania lub transportu odpadów, obowi ązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalno ści. Zgodnie z ustaw ą o odpadach zezwolenie wydaje, w drodze decyzji starosta, wła ściwy ze wzgl ędu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadów. Transportuj ący odpady niebezpieczne obowi ązany jest do posiadania karty ewidencji odpadu, dokumentu obrotu odpadami niebezpiecznymi i dokumentu przewozowego materiałów niebezpiecznych wg wymaga ń ADR.

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie warto ści odniesienia d/a niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2003 r. Nr 1, poz. 12 ). Okre śla limity st ęż enia azbestu w powietrzu. Warto ść odniesienia dla azbestu (włókna na m 3) wynosi u średniona 2350 ug/m3 w ci ągu godziny i 250 ug/m3 dla roku kalendarzowego

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004 Nr 71, poz. 649 ). Okre śla obowi ązki wykonawcy prac polegaj ących na bezpiecznym u żytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest sposoby i warunki bezpiecznego u żytkowania oraz usuwania wyrobów zawierających azbest; warunki przygotowania do transportu i transportu wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest do miejsca ich składowania; wymagania, jakim powinno odpowiada ć oznakowanie wyrobów i odpadów zawieraj ących azbest. Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824 ) Okre śla obowi ązki pracodawcy zatrudniaj ącego pracowników przy usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest

9 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest

Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 14 pa ździernika 2008 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2008 nr 196 poz. 1217): - 06 07 01* - odpady azbestowe z elektrolizy 45,91 zł/Mg - 06 13 04* - odpady z przetwarzania azbestu 45,91 zł/Mg - 10 13 09* - odpady zawieraj ące azbest z produkcji elementów azbestowo cementowych 45,91 zł/Mg - 10 11 81* - odpady zawieraj ące azbest 45,91 zł/Mg - 15 01 11* - opakowania z metali zawieraj ące niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wł ącznie z pustymi pojemnikami ci śnieniowymi 45,91 zł/Mg - 16 01 11* - okładziny hamulcowe zawieraj ące azbest 45,91 zł/Mg - 16 02 12* - zu żyte urz ądzenia zawieraj ące wolny azbest 45,91 zł/Mg - 17 06 01* - materiały izolacyjne zawieraj ące azbest 0 zł/Mg - 17 06 05* - materiały konstrukcyjne zawieraj ące azbest 0 zł/Mg

Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o wyst ępowaniu substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska (Dz.U.2009.124.1033) okre śla termin oraz form ę składania informacji o rodzaju, ilo ści i miejscach wyst ępowania substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska.

Uchwała Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032

10 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

3. Ogólna charakterystyka wyrobów zawieraj ących azbest W Polsce od wielu lat stosowano azbest w ró żnych dziedzinach gospodarki do wielu wyrobów, które do dzi ś są użytkowane. Przeprowadzono szereg bada ń, które wykazały jednak, że azbest ma gro źne dla człowieka oddziaływanie. Drobne pyłki azbestu umiejscowione w płucach człowieka dra żni ą ścianki powoduj ąc trwały stan zapalny prowadz ący w ko ńcu do stanu nowotworowego p ęcherzyków płucnych. Problem z azbestem wywołał zakaz jego stosowania i potrzeb ę usuni ęcia ju ż wyprodukowanych wyrobów zawieraj ących azbest. Niniejszy „Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest” organizuje bezpieczne usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów azbestowych.

3.1. Azbest- zastosowanie i wyst ępowanie Popularny „azbest” jest ogóln ą nazw ą handlow ą szerokiej grupy minerałów w formie włóknistej, do której nale żeć mog ą: chryzotyl (azbest biały); krokidolit (azbest niebieski); azbest gruenerytowy (amozyt, azbest br ązowy); azbest aktynolitowy; azbest antofilitowy; azbest tremolitowy.

Chemicznie s ą to uwodnione krzemiany metali, w zale żno ści od jego rodzaju wyró żni ć mo żna kilka rodzajów, charakteryzuj ących si ę ró żnym stopniem szkodliwo ści dla organizmu człowieka. Najgro źniejszy jest azbest niebieski (krokidolit), natomiast najwi ększe zastosowanie przemysłowe ma azbest biały (chryzotyl), nast ępnie azbest niebieski oraz br ązowy (amosyt). Obecnie u żywane greckiego pochodzenia nazwa „azbest”, odzwierciedla cechy zwi ązane z jego odporno ści ą na ogie ń. Azbest, czyli „niegasnący” jest nazw ą stosowan ą w j ęzyku angielskim, niemieckim i wielu innych. Azbest ma te ż bogat ą histori ę. Ze wgl ądu na swoje cenne cechy jak mi ękko ść , gi ętko ść , odporno ść na ogie ń, postrzegany był w czasach staro żytnych jako jedwab tajemniczego świata minerałów. Nadawano mu wiele nazw, znany był m.in. jako kamie ń bawełniany, czy len kamienny, skalny oprz ęd, płótno niepalne. W średniowieczu alchemicy

11 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin przypisywali mu wła ściwo ści magiczne twierdz ąc, że stanowi on owłosienie ogniotrwałych salamander. Stosowanie azbestu okre ślono ju ż na ok. 4500 lat temu na podstawie wykopalisk dokonanych w Finlandii. W Europie Południowej znany jest od ponad 2500 lat. Wzmianki w ró żnego rodzaju kronikach świadcz ą, że azbest od XV do XIX wieku był dodawany do ró żnorodnych surowców w celu uzyskania m.in., knotów do świec, niepalnego papieru, skóry, a tak że do wyrobów tekstylnych np. tkanin na płaszcze wojskowe. W ko ńcu XIX wieku rozpocz ęto wydobywanie azbestu na skal ę przemysłow ą, pocz ątkowo w Kanadzie, nast ępnie w Rosji. Dalsze kopalnie powstawały w Afryce na obszarach obecnej RPA. Po roku 1910 nast ąpił szereg dalszych odkry ć i eksploatacji złó ż w ró żnych rejonach świata. W latach 60 – tych ubiegłego stulecia przełomem było wykorzystanie azbestu do wyrobu niepalnej papy, zwłaszcza w okresie, gdy po żary budynków były prawdziw ą plag ą. W pierwszych latach ubiegłego stulecia mieszaniny azbestu i cementu wkroczyły do przemysłu materiałów budowlanych w postaci lekkich i wytrzymałych płyt, znanych jako eternit. Znajdowały one te ż zastosowanie jako okładziny ścienne oraz wytłaczane panele do dekoracji ścian i sufitów. Minerał stał si ę jeszcze bardziej popularny dzi ęki silnikom parowym, których niezb ędnym elementem, poddanym działaniom gor ącej pary były ró żnego typu szczeliwa i uszczelki. Azbest w poł ączeniu z gum ą w pełni spełniał oczekiwania konstruktorów. Dzi ęki wspomnianym niepowtarzalnym wła ściwo ściom azbest był wykorzystywany jako surowiec w ponad 3000 opisanych technologii. Pocz ątkowo, stosowany był do produkcji wyrobów azbestowo – cementowych, wyrobów włókienniczych, prz ędzy, sznurów, szczeliw, wyrobów ciernych, takich jak klocki hamulcowe, tarcze sprz ęgłowe, wyrobów hydroizolacyjnych: lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe, do filtrów w przemy śle piwowarskim i farmaceutycznym oraz masek przeciwgazowych i przeciwpyłowych. Pomimo udowodnionego działania chorobotwórczego uznawany za mniej szkodliwy od krokidolitu nadal pozostaje, np. w USA, wa żnym elementem wielu technologii o kluczowym znaczeniu m.in. jest stosowany w ameryka ńskim programie wahadłowców kosmicznych, których silniki rakietowe pokrywane s ą osłon ą impregnowan ą azbestem, a tak że w przemy śle okr ętowym. Historia azbestu zatoczyła wi ęc koło pocz ąwszy od zachwytu poł ączonego z przypisywaniem mu wła ściwo ści magicznych w czasach staro żytnych, ró żnorodnego wykorzystywania ogromnych ilo ści surowca na skal ę przemysłow ą w pierwszej połowie 12 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin poprzedniego wieku, do całkowitego zakazu jego zastosowa ń w wielu krajach świata w latach 90-tych. W Polsce zu życie azbestu do celów przemysłowych w latach 70-tych XX wieku wynosiło około 100 tys. ton w ci ągu roku, z czego 90% importowane głównie ze Zwi ązku Radzieckiego, a około 10% RPA. Liczb ę osób zatrudnionych w zakładach przerabiaj ących azbest szacowano w tym okresie na około 10 tys. W latach 80-tych poprzedniego stulecia zu życie azbestu wynosiło około 60 tys. ton rocznie, a zatrudnienie zmniejszyło si ę do około 4 tys. osób, aby w 1991 r. zmniejszy ć si ę do 30 tys. ton. W połowie lat 80-tych ubiegłego wieku zu życie azbestu w przeliczeniu na 1 mieszka ńca wynosiło w Polsce 1,7 kg (16 miejsce w świecie), a najwi ększe zu życie było w ZSRR - 8,3 kg na mieszka ńca. Około 65% azbestu zu żywano do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych. W latach 60-tych w Polsce rozpocz ęły produkcj ę cztery du że zakłady wyrobów azbestowo-cementowych, co spowodowało wzrost jego zu życia. Głównym surowcem stosowanym do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych był azbest chryzotylowy, jednak że do połowy lat 80-tych do produkcji rur ci śnieniowych stosowane były tak że inne odmiany. Ł ączne zu życie azbestu do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych w Polsce po II wojnie światowej do 1993 r. szacowano na około 1,4 mln ton. Prawie 72% (około 60 tys. ton) ogólnej ilo ści azbestu krokidolitowego stosowanego w Polsce w latach 1959-1984 zu żywał tylko jeden zakład produkuj ący rury ci śnieniowe o du żej średnicy. W Polsce zaprzestano od 1985 r. stosowania azbestu krokidolitowego. Natomiast od dnia 19 czerwca 1999 r. obowi ązuj ąca ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz U RP z dnia 28 sierpnia 1997 r. nr 101, poz. 628)

3.2. Szkodliwo ść azbestu dla zdrowia człowieka. Azbest jest szerok ą grup ą minerałów w formie włóknistej. Ze wzgl ędu na swoje doskonałe wła ściwo ści, przede wszystkim odporno ść na czynniki chemiczne (kwasy, zasady, sole) i fizyczne (skrajne temperatury), wytrzymało ść (ogniotrwały oraz elastyczno ść i spr ęż ysto ść był popularnym materiałem stosowanym od wielu lat głownie jako element materiałów budowlanych, przede wszystkim pokry ć dachowych oraz rur, wcze śniej równie ż jako okładziny szcz ęk hamulcowych, a nawet w środkach ochrony układu oddechowego przed pyłami.

13 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Od kilkudziesi ęciu ju ż lat znana jest szkodliwo ść azbestu, st ąd liczne wymagania prawne zabraniaj ące produkcji i u żytkowania wyrobów z zawarto ści ą azbestu oraz nakazy usuwania i zamiany na bezpieczniejsze materiały. Równie ż usuwanie obecnego jeszcze azbestu nie jest kwesti ą łatw ą. Nale ży stosowa ć odpowiednie środki ochrony, trzyma ć si ę okre ślonych procedur i zachowywa ć ostro żno ść . Usuni ęty azbest musi by ć równie ż zagospodarowany w odpowiedni, bezpieczny sposób. W chwili obecnej najcz ęś ciej jest składowany na składowiskach odpadów niebezpiecznych, ale znaczenia nabiera równie ż nowoczesna metoda utylizacji oparta na unieszkodliwianiu ró żnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w wysokiej temperaturze. Metoda ta jest jednocze śnie bezpieczna dla ludzi i środowiska. Pozwala te ż na utylizacj ę odpadów azbestowych zanieczyszczonych olejami z PCB, farbami czy lakierami, których składowanie jest zabronione. Szkodliwo ść azbestu dla zdrowia ludzkiego wi ąż e si ę wył ącznie z wdychaniem włókien zawieszonych w powietrzu. W zwi ązku z tym, dopóki włókna s ą zwi ązane i nie nast ępuje ich uwolnienie do powietrza, wyroby z zawarto ści ą azbestu nie powinny wywiera ć negatywnego wpływu na zdrowie człowieka. Jednocze śnie na mo żliwo ść i rodzaj wywołanej patologii ma wpływ rodzaj azbestu oraz wymiary i st ęż enie włókien, jak równie ż czas nara żenia. Rzeczywista agresywno ść biologiczna zgromadzonego w płucach azbestu zale ży od stopnia penetracji, liczby włókien oraz ich fizycznych cech, przede wszystkim średnicy. Za średnice graniczne uwa ża si ę 3 µm i 5 µm. Włókna cienkie, poni żej 3 µm przenosz ą si ę łatwiej i dalej w układzie oddechowym, a grubsze, powy żej 5 µm osadzaj ą si ę wy żej w tym układzie. Najwi ększe zagro żenie stanowi ą włókna o średnicy poni żej 3 µm i długo ści powy żej 5 µm, przy stosunku długo ść :grubo ść przynajmniej 3:1. S ą to tzw. Włókna respirabilne, trwale wyst ępuj ące w powietrzu i przedostaj ące si ę z nim do p ęcherzyków płucnych. Nara żenie na wpływ azbestu mo że mie ć skutek w postaci: azbestozy (pylicy azbestowej), zmian opłucnowych, nowotworowych zmian płuc, mi ędzybłoniaków opłucnej i otrzewnej. Najcz ęś ciej wyst ępuj ącym w przypadku nara żenia przemysłowego najcz ęś ciej wyst ępuj ą azbestozy. W latach 1976-96 zanotowano ich 1314 przypadków. W Europie ju ż w XXI w. rocznie odnotowuje si ę nadal wiele tysi ęcy przypadków śmiertelnych w wyniku wcze śniejszych kontaktów z azbestem. Jednak je żeli we źmie si ę pod uwag ę czas dojrzewania

14 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin choroby okre ślany wg ró żnych źródeł na 30 a nawet na 60 lat, mo żna zało żyć, i ż liczba zachorowa ń b ędzie rosła jeszcze przez długi czas. Poza osobami nara żonymi na wpływ azbestu z zanikaj ącego przemysłu, istnieje wci ąż zagro żenie komunalne: z uszkodzonych pokry ć dachowych i elewacyjnych oraz z „dzikich” wysypisk odpadów. Wtedy najcz ęstszym efektem s ą zmiany mi ędzybłoniakowe i inne nowotworowe. Dodatkowo zagro żenie to mo że si ę zwi ększa ć poprzez przeprowadzanie procesu usuwania azbestu przez nieprofesjonalne, wr ęcz przypadkowe firmy. W zwi ązku z tym utworzony został Krajowy Program Usuwania Azbestu, przewiduj ący m.in. utworzenie Ośrodka Referencyjnego badaj ącego zagro żenie i skutki zdrowotne zwi ązane z azbestem. Jeżeli chodzi o azbest stosowany instalacjach do przesyłu wody, mimo wcze śniejszych podejrze ń, nie ma wi ększego zagro żenia, poniewa ż wg oficjalnego raportu WHO oraz PZH azbest spo żyty w wodzie pitnej nie ma negatywnego wpływu na zdrowie człowieka, dlatego te ż nale ży stopniowo wymienia ć podobne rury, ale nie jest to zadanie priorytetowe.

3.3. Warunki BHP podczas usuwania azbestu Pracownikom zatrudnionym przy pracach zwi ązanych z zabezpieczaniem i usuwaniem azbestu nale ży zapewni ć bezpieczne warunki wykonywania pracy, w szczególno ści na podstawie oceny ryzyka zawodowego, stosowa ć odpowiednie środki zapobiegawcze i ochronne np. zwil żać oraz kontrolowa ć stopie ń nara żenia w środowisku pracy. Nale ży równie ż zapewni ć szkolenie zawieraj ące w swoim programie tematyk ę bezpiecznego użytkowania wyrobów zawieraj ących azbest, (wg zał ącznika z Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów - Dz.U. Nr 216 poz. 1824). Ponadto nale ży sporz ądzi ć plan prac zawieraj ący informacje dotycz ące okre ślenia stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, sposobów eliminowania lub ograniczania uwalniania włókien azbestowych oraz informowania pracowników i innych osób mog ących zosta ć nara żonymi na ekspozycj ę na azbest podczas prowadzenia wspomnianych prac, a tak że konieczno ści usuni ęcia materiałów azbestowych przed rozpocz ęciem prac rozbiórkowych, chyba, że wi ązałoby si ę to z wi ększym nara żeniem ni ż w przypadku sytuacji odwrotnej. Pracodawca zatrudniaj ący pracowników do prac zwi ązanych z usuwaniem azbestu jest równie ż obowi ązany do zapewnienia liczby pracowników ograniczonej do niezb ędnego

15 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin minimum, w zale żno ści od zakresu prac, jak równie ż maszyn i urz ądze ń zapewniaj ących eliminowanie lub przynajmniej ograniczanie do minimum powstawanie pyłu azbestowego, szczególnie jego emisji do środowiska, a tak że stosowania odpowiednio dobranych środków ochrony indywidualnej, zwłaszcza odzie ży ochronnej i ochron układu oddechowego. Maszyny i urz ądzenia powinny by ć wyposa żone w odci ągi miejscowe, zaopatrzone w wysoko efektywne filtry, musz ą by ć te ż okresowo poddawane przegl ądom i konserwacjom. Odzie ż ochronna powinna by ć wykonania z materiałów uniemo żliwiaj ących przenikanie pyłu azbestu oraz łatwe czyszczenie, a ści ągacze w r ękawach i nogawkach musz ą ści śle przylega ć do ciała. Środki ochrony układu oddechowego powinny by ć wymieniane po ka żdej zmianie roboczej lub gdy opory oddychania odczuwalnie wzrosn ą. Zmiana filtrów, spo żywanie posiłków, picie napojów, palenie tytoniu, przechowywanie rzeczy osobistych s ą dozwolone wył ącznie po przemieszczeniu si ę do strefy niezagro żonej wpływem azbestu, nigdy w strefie zanieczyszczonej. Nale ży równie ż zapewni ć odpowiednie przerwy na odpoczynek w warunkach nienara żenia na wpływy azbestu, a w przypadku przekroczenia warto ści st ęż eń dopuszczalnych wstrzyma ć prace i podj ąć działania zmierzaj ące do obni żenia st ęż enia do co najmniej dopuszczalnego. Je żeli działania takie nie odnosz ą skutków, mo żna prowadzi ć prace z zastosowaniem środków ochrony układu oddechowego, jednak tylko w zakresie ograniczonym do minimum, nigdy stale. Środki ochronne tego typu nie mog ą by ć jedynym rozwi ązaniem zabezpieczaj ącym, ani zast ępowa ć technicznych rozwiąza ń ograniczaj ących nara żenia pracowników na wpływ pyłu azbestu. Pracodawca powinien po zako ńczeniu omawianych prac zapewni ć oczyszczenie wysoko skutecznymi urz ądzeniami filtracyjno-wentylacyjnymi lub na mokro, w sposób uniemo żliwiaj ący przedostanie si ę pyłu do powietrza, odzie ży, obuwia roboczych oraz środków ochrony indywidualnej oraz przechowywania ich w sposób wykluczaj ący kontakt z prywatna odzie żą pracowników. Nie mog ą one by ć stosowane poza miejscem pracy. Odzie ż zanieczyszczona pyłem azbestu przeznaczona do prania powinna by ć pakowana i oznakowana w sposób okre ślony w przepisach dot. zakazu stosowania azbestu (wzór w zał ączniku). Podczas wykonywania prac przy usuwaniu i zabezpieczaniu wyrobów zawierających azbest nale ży ogranicza ć do niezb ędnego minimum ilo ść odpadów, zwłaszcza drobnych i słabo zwi ązanych. Odpadów zawieraj ących azbest nie wolno miesza ć z innymi rodzajami odpadów. Stanowiska pracy, na których wyst ępuje ekspozycja na azbest i wysiłek fizyczny nale ży ogranicza ć do minimum oraz zapewnić brak jednoczesnego nara żenia na inne czynniki 16 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin rakotwórcze. Po zako ńczeniu prac nale ży uprz ątn ąć teren prac z odpadów zawieraj ących azbest oraz pyłu azbestowego w sposób zapewniaj ący niemo żno ść przenikanie ich do środowiska. Stanowiska pracy, maszyny i urz ądzenia oraz drogi komunikacyjne powinny by ć czyszczone pod koniec ka żdej zmiany roboczej, a czynno ści te wykonywane z maksymaln ą staranno ści ą, z wykorzystaniem podci śnieniowego sprz ętu filtracyjno-wentylacyjnego z wysoko skutecznym filtrem lub metod ą „na mokro” niedopuszczalne jest r ęczne zamiatanie na sucho lub czyszczenie przy u życiu spr ęż onego powietrza. Worki i filtry wykorzystane w urz ądzeniach stosowanych przy omawianych pracach powinny by ć jednorazowego u żytku, a po przepełnieniu nale ży czy ści ć je z zachowaniem ostro żno ści, stosuj ąc odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a zu żyte traktowa ć jak odpad zawieraj ący azbest.

3.4. Post ępowanie z wyrobami i odpadami zawieraj ącymi azbest Sposób post ępowania z odpadami po demonta żu azbestowych pokry ć dachowych i innych wyrobów zostało okre ślone w Rozporz ądzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649). Do ich transportu stosuje si ę przepisy dot. przewozu towarów niebezpiecznych. Nale ży je oznakowa ć zgodnie z rozporz ądzeniem (wzór – zał ącznik 2). Powinny by ć one ponadto szczelnie opakowane, utrzymywane w stanie wilgotnym i zabezpieczone przed dost ępem osób niepowołanych. W czasie transportu nale ży zwraca ć szczególn ą uwag ę na szczelno ść i odpowiednie umocowanie. Odpady tego typu powinny by ć umieszczane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub wydzielonych kwaterach na składowiskach innych odpadów. (Zestawienie firm, posiadaj ących pozwolenie do usuwania i transportu azbestu z terenu gminy Nasielsk znajduje si ę w zał ączniku). Maj ą one obowi ązek zadba ć o bezpieczne wywiezienie i zutylizowanie odpadów zawieraj ących azbest usuni ętych z terenu gminy. Szczególną uwag ę nale ży równie ż zwróci ć na proces przekazywania informacji o sposobie unieszkodliwiania wyrobów zawieraj ących azbest. Głównym celem informowania o ryzyku jest dostarczenie informacji o zagro żeniu osobom i społeczno ściom nara żonym na szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiskowe zgodnie z zasadami wynikaj ącymi z odpowiednich przepisów prawnych.

17 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

3.5. Usuwanie i unieszkodliwianie wyrobów zawieraj ących azbest Podczas przeprowadzania prac zwi ązanych z usuwaniem azbestu. nale ży stosowa ć odpowiednie środki ochrony, trzyma ć si ę okre ślonych procedur i zachowywa ć ostro żno ść . Nale ży pami ęta ć równie ż, że prace mog ą przeprowadza ć przedsi ębiorcy posiadaj ący decyzj ę starosty na prowadzenie tego typu prac. Wykonawcy powinni tak że posiada ć niezb ędne wyposa żenie techniczne i odpowiednio przeszkolonych pracowników Wymagania w zakresie usuwania tych wyrobów okre ślone zostały szczegółowo w odpowiednich rozporz ądzeniach. Usuni ęty azbest musi by ć równie ż zagospodarowany w odpowiedni, bezpieczny sposób. W chwili obecnej najczęś ciej jest składowany na składowiskach odpadów niebezpiecznych, ale znaczenia nabiera równie ż nowoczesna metoda utylizacji oparta na unieszkodliwianiu ró żnych rodzajów odpadów niebezpiecznych w wysokiej temperaturze.

4. Aktualny stan gospodarowania wyrobami zawieraj ącymi azbest na terenie Gminy Wolin Na terenie gminy Wolin wyst ępuj ą wyroby zawieraj ące azbest w postaci pokry ć dachowych. Są to płyty azbestowo-cementowe zwane eternitem. Wyst ępuj ą płyty faliste.

4.1. Informacja o ilo ści i stanie wyrobów azbestowych Dane dotycz ące ilo ści wyrobów zawieraj ących azbest zlokalizowanych na terenie gminy Wolin pochodz ą ze zgłosze ń wła ścicieli i zarz ądców nieruchomo ści oraz z ogólnego przegl ądu lokalizacji i ilo ści podobnych wyrobów na obiektach komunalnych przez pracowników samorz ądu. Na tej podstawie oszacowano przybli żon ą ilo ść wyrobów zawieraj ących azbest, znajduj ących si ę na terenie gminy. Wyniki inwentaryzacji zawarte s ą w postaci tabeli usystematyzowanej według miejscowo ści.

18 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Tabela nr 1. Inwentaryzacja wyrobów zawieraj ących azbest na terenie gminy Wolin.

Powierzchnia Masa powstaj ących Miejscowość zawierająca azbest odpadów azbestowych m 2 Mg

7,095 Chynowo 473 40,455 Dargobądz 2697 15,825 Darzowice 1055 0,195 Dobropole 13 47,055 Domysłow 3137 15,915 Dramino 1061 15,3 Gogolice 1020 13,5 Jagienki 900 15,195 Jarzębowo 1013 6,555 Kodrąb 437 30,48 Kodrąbek 2032 58,725 Kołczewo 3915 53,13 Koniewo 3542 11,85 Korzęcin 790 27,525 Laska 1835 42,93 Ładzin 2862 11,85 Łojszyno 790 23,22 Łuskowo 1548 9 Mierzęcin 600 7,215 Mokrzyca Mała 481 15 Mokrzyca Wielka 1000

19 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

5,835 Ostromice 389 2,1 Parłowo 140 10,425 Piaski Wielkie 695 18 Płocin 1200 7,8 Rabiąż 520 11,61 Recław 774 9 Rekowo 600 38,415 Rzeczyn 2561 17,52 Sierosław 1168 9,165 Siniechowo 611 41,52 Skoszewo 2768 1,8 Strzegowo 120 1,2 Sułomino 80 35,73 Troszyn 2382 20,64 Troszynek 1376 4,08 Unin 272 27,615 Warnowo 1841 3,3 Wartowo 220 4,485 Wiejkowo 299 20,79 Wiejkówko 1386 3,705 Wisełka 247 38,505 Wolin 2567 38,76 Zagórze 2584 21,795 Zastań 1453 0,525 Zółwino 35

20 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

4.2. Ocena stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest W my śl Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.71.649) na wła ścicieli lub zarz ądców obiektów, urz ądze ń budowlanych, instalacji przemysłowych lub innych miejsc zawieraj ących azbest – nało żony został obowi ązek okresowej kontroli stanu tych wyrobów oraz sporz ądzenia oceny stanu i mo żliwo ści u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest. Wzór Oceny stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest został zał ączony do niniejszego programu. Bezpieczne u żytkowanie wyrobów z azbestem jest mo żliwe po stwierdzeniu braku widocznych uszkodze ń mog ących stwarza ć warunki dla emisji azbestu do środowiska. Natomiast niedopuszczalne jest wykorzystywanie wyrobów zawierających azbest w sposób umo żliwiaj ący emisj ę azbestu do środowiska. Ocen ę stanu i mo żliwo ści bezpiecznego użytkowania wyrobów wła ściciel wyrobów azbestowych sporz ądza w dwu egzemplarzach, zachowuj ąc jeden, a drugi egzemplarz. oceny przekazuje wła ściwemu organowi. Jeżeli z oceny wynika, że wyroby z azbestem otrzymały stopie ń pilno ści I – nale ży bezzwłocznie przyst ąpi ć do organizowania ich usuni ęcia i zako ńczenia ich wykorzystywania. Wyroby z azbestem, które otrzymały stopie ń pilno ści II – nale ży w czasie do 1 roku ponownie dokona ć przegl ądu i oceny stanu i mo żliwo ści dalszego bezpiecznego u żytkowania. W przypadku otrzymania III stopnia pilno ści - nale ży w czasie do 5 lat ponownie dokona ć przegl ądu i oceny stanu i mo żliwo ści dalszego bezpiecznego u żytkowania. W wyniku przeprowadzonej w gminie Wolin inwentaryzacji oraz sporz ądzeniu ocen stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest wykazano, że wi ększo ść pokry ć dachowych została okre ślona na III stopie ń pilno ści, stanowi ona około 59,48% zinwentaryzowanych wyrobów. II stopień pilno ści został okre ślony w 38,52%, natomiast 2% stanowi ą wyroby dla których został okre ślony I stopie ń pilno ści. Na poni ższym rysunku został przedstawiony graficznie procentowy rozkład stopnia pilno ści okre ślony dla wyrobów azbestowych w gminie Wolin

21 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

STOPNIE PILNOŚCI

38,52%

I STOPIEŃ PILNOŚCI 59,48 % II STOPIEŃ PILNOŚCI

III STOPIEŃ PILNOŚCI

Rys.1 Rozkład graficzny stopnia pilno ści wyro bów azbestowych w gminie Wolin

4.3. Harmonogram realizacji programu W pierwszej kolejno ści nale ży usun ąć wyroby azbestowe dla których został okre ślony pierwszy stopie ń pilno ści. Nale ży równie ż pami ęta ć że zgodnie z dyrektywami Unii Europejskiej w pierwszej kolejno ści nale ży usun ąć materiały azbestowe z obiektów użyteczno ści publicznej (szkoły, przedszkola, urz ędy). Obowi ązuje bezwzgl ędny nakaz natychmiastowego usuni ęcia materiałów azbestowych z obiektów prz etwórstwa rolno - spo żywczego. Proces usuwania wyrobów zawieraj ącyc h azbest z terenu gminy Wolin powinien zosta ć zako ńczony do 2032 roku. Ze wzgl ędów organizacyjnych z my ślą, aby nie nast ąpiło spi ętrzenie prac utylizacyjnych odpadów zawieraj ących azbest przy ko ńcu tego okresu, podzielono ten okres na trzy podokresy: - okres I: lata 2010 – 201 5 usuni ęcie 20% odpadów azbestu - okres II: lata 2016 – 2024 usuni ęcie 40% odpadów azbestu - okres III: lata 2025 – 2032 usuni ęcie 40% odpadów azbestu

22 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

4.4. Źródła finansowania Podstawowym kosztem usuni ęcia wyrobów azbestowych z terenu gminy jest zdj ęcie pokrycia dachowego i wywóz na składowisko. Składa si ę on z trzech pozycji: - - demonta ż płyt azbestowo-cementowych wraz z zapakowaniem w foli ę na paletach, - - transport na składowisko odpadów azbestowych, - - utylizacja płyt azbestowo-cementowych na składowisku.

Do dokonania szacunkowej kalkulacji kosztów cało ści przedsi ęwzi ęcia został przyj ęty koszt demonta żu i utylizacji 1 m2 oraz koszt odbioru i utylizacji 1 m 2 zdemontowanego pokrycia dachowego zawieraj ącego azbest na poziomie 20 zł. +7%VAT Szacunkowy koszt usuni ęcia aktualnie zinwentaryzowanej ilo ści azbestu wynosi wi ęc ł ącznie 57230 x 20 zł/m 2 = 1144600 zł. (netto) Nale ży pami ęta ć, że prace z azbestem mog ą wykona ć tylko specjalistyczne firmy posiadaj ące odpowiednie uprawnienia, specjalistyczne przeszkolenie, techniczny sprzęt, ubiór ochrony osobistej oraz zezwolenie na demonta ż i transport wyrobów z azbestem na terenie danego powiatu. Finansowanie zada ń niniejszego programu ma by ć realizowane ze środków własnych wła ścicieli nieruchomo ści. Ponadto mo żliwe jest uzyskanie pomocy z bud żetów gminnych, lokalnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz innych pomocy kredytowych m.in. środków pomocowych Unii Europejskiej. W Polsce wyst ępuj ą najcz ęś ciej nast ępuj ące formy finansowania inwestycji w zakresie gospodarki odpadami: fundusze własne inwestorów; po życzki, dotacje i dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów udzielane przez Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej; kredyty preferencyjne udzielane np. przez Bank Ochrony Środowiska (BO Ś S.A.) z dopłatami do oprocentowania lub ze środków donatorów, kredyty komercyjne, kredyty konsorcjalne; zagraniczna pomoc finansowa udzielana poprzez fundacje i programy pomocowe; kredyty mi ędzynarodowych instytucji finansowych kredyty i po życzki udzielane przez banki komercyjne; leasing. 23 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

5. Okresowa aktualizacja Z uwagi na fakt, i ż realizacja cało ściowa programu jest procesem długoterminowym nale ży bra ć pod uwag ę potrzeb ę jego aktualizacji w celu dostosowania do zmieniaj ących si ę warunków i wymogów prawnych, technicznych i technologicznych oraz finansowych. Niezb ędna aktualizacja nast ępowa ć b ędzie w razie stwierdzenia niezgodno ści z w/w warunkami.

6. Podsumowanie W zwi ązku ze znanymi od dłu ższego czasu, niezwykle negatywnymi skutkami oddziaływania azbestu na zdrowie ludzkie, oraz, co za tym idzie, wymienionymi wcze śniej licznymi wymogami prawnymi na szczeblu europejskim i krajowym przewiduje si ę stopniowe usuwanie i neutralizacj ę tego typu wyrobów z terenu gminy Wolin. Przedsi ęwzi ęcie to zostanie przeprowadzone w latach 2010-2032 wg wcze śniej ukazanego harmonogramu. Finansowanie planu zapewnione zostanie przez środki własne wła ścicieli nieruchomo ści, ewentualnie fundusze gminne, unijne czy te ż fundusze pomocowe i kredytowe. Niezb ędne jest rozpowszechnianie informacji o negatywnych skutkach zdrowotnych oraz szkodach środowiskowych powodowanych przez wyroby zawieraj ące azbest w śród społeczno ści lokalnej. Wskazane jest tak że zorganizowanie fachowej pomocy przez samorz ąd lokalny dla wszystkich wła ścicieli obiektów przy wypełnianiu arkuszy ocen oraz udzielanie informacji o mo żliwo ściach uzyskania pomocy kredytowej i innych.

24 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

7. Literatura Dyrektywa Rady 76/769/EWG z dnia 27 lipca 1976 r. w sprawie zbli żenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Pa ństw Członkowskich odnosz ących si ę do ogranicze ń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 262 z 27.09.1976, str. 201). Dyrektywa Rady 83/477/EWG z dnia 19 wrze śnia 1983 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi ązanym z nara żeniem na działanie azbestu w miejscu pracy (Dz. Urz. WE 263 z 29.09.1983, str. 25) z kolejnymi zmianami, z których naj świe ższa nast ąpiła w roku 2003. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz.U.2004.3.20. z pó źn. zm.). Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U.2006.156.1118. tekst jednolity z pó źn. zm.). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2008.25.150 – tekst jednolity). Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o odpadach i niektórych innych ustaw (Dz.U.2010 nr 28 poz.145.). Ustawa z dnia 28 pa ździernika 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U.2002.199.1671. z pó źn. zm.). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. – w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.2001.112.1206). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie rodzajów odpadów, które mog ą by ć składowane w sposób nieselektywny (Dz.U.2002.191.1595). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192 poz. 1876 z pó źn. zm.) Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. Nr 71 poz. 649). Rozporz ądzenie Ministra gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów

25 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów (Dz.U. Nr 216 poz. 1824). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, 25 jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (Dz.U.2003.61.549). Rozporz ądzenie Ministra Gosp., Pracy i Polityki Społ. z dnia 23 pa ździernika 2003 r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U.2003.192.1876). (oraz zmiana- Dz.U.2008 z dnia 10 listopada). Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowana przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 236, poz. 1986 z pó źn. zm.). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie warto ści odniesienia d/a niektórych substancji w powietrzu (Dz. U z 2003 r. Nr 1, poz. 12). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest (Dz. U. z 2004 Nr 71, poz. 649). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 pa ździernika 2005 r. w sprawie zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawieraj ących azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego u żytkowania takich wyrobów (Dz. U. z 2005 r. Nr 216, poz. 1824). Rozporz ądzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 pa ździernika 2008 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest. Rozporz ądzenie Rady Ministrów z dnia 14 pa ździernika 2008 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2008 nr 196 poz. 1217). Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2009 r. w sprawie sposobu przedkładania marszałkowi województwa informacji o wyst ępowaniu substancji stwarzaj ących szczególne zagro żenie dla środowiska (Dz.U.2009.124.1033). Uchwała Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2009 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazw ą „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032. 26 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

8. Zał ączniki 8.1. Wzór oznaczenia wyrobów zawieraj ących azbest, w tym odpadów. 8.2. Wzorcowy arkusz oceny stanu wyrobów zawieraj ących azbest na podstawie Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego u żytkowania i usuwania wyrobów zawieraj ących azbest 8.3 Wzór formularza zawieraj ącego informacj ę o wyrobach zawieraj ących azbest wg Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i czyszczenia instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest; 8.4 Program szkolenia bhp pracowników bior ących udział w pracach zwi ązanych z usuwaniem i zabezpieczaniem azbestu. 8.5 Wykaz podmiotów posiadaj ących zezwolenie na usuwanie, transport i utylizacj ę wyrobów zawieraj ących azbest na terenie powiatu kamie ńskiego .

27 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Załącznik nr . 1

OZNAKOWANIA INSTALACJI, URZ ĄDZE Ń LUB POMIESZCZE Ń ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST LUB WYROBY ZAWIERAJ ĄCE AZBEST

Wszystkie wyroby zawieraj ące azbest lub ich opakowania powinny by ć oznakowane w nast ępuj ący sposób: a) oznakowanie zgodne z podanym wzorem powinno posiadać wymiary: co najmniej 5 cm wysoko ści (H) i 2,5 cm szeroko ści, b) oznakowanie powinno składa ć si ę z dwóch cz ęś ci: - cz ęś ci górnej (h1 = 40 % H) zawieraj ącej liter ę "a" w białym kolorze na czarnym tle, - cz ęś ci dolnej (h2 = 60 % H) zawieraj ącej standardowy napis w białym lub czarnym kolorze na czerwonym tle; napis powinien by ć wyra źnie czytelny, c) je śli wyrób zawiera krokidolit, standardowo stosowany zwrot "zawiera azbest" powinien by ć zast ąpiony zwrotem "zawiera krokidolit/azbest niebieski".

28 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Załącznik nr. 2

OCENA STANU I MO ŻLIWO ŚCI BEZPIECZNEGO U ŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Miejsce/ obiekt/ urz ądzenie budowlane/ instalacja przemysłowa:

Pokrycie dachowe budynku mieszkalnego / gospodarczego* pokryte płytami eternitowymi

Adres miejsca/ obiektu/ urz ądzenia budowlanego/ instalacji przemysłowej:

…...... Pomieszczenie :

Rodzaj/ nazwa wyrobu 1) : Płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie,

Płyty azbestowo-cementowe faliste dla budownictwa

Ilo ść wyrobu 2) : ………………….. m2

Grupa Wyrób – rodzaj Ocena Przyj ęta / Nr punktacja

I. Sposób zastosowania azbestu

1. Powierzchnia pokryta mas ą natryskow ą z azbestem (torkret) 30

2. Tynk zawieraj ący azbest 30

3. Lekkie płyty izolacyjne z azbestem (ci ęż ar obj. < 1000 kg/m 3) 25

4. Pozostałe wyroby z azbestem 10

II. Rodzaj azbestu

5. Azbest chryzotylowy 5

6. Inny azbest (np. krokidolit) 15

III. Struktura powierzchni wyrobu z azbestem

7. Rozlu źniona (naruszona) struktura włókien 30

8. Mocna struktura włókien, lecz bez albo z niewystarczaj ącą powłok ą 10 farby zewn ętrznej

9. Pomalowana i nienaruszona powłoka zewn ętrzna 0

IV. Stan zewn ętrzny wyrobu z azbestem

29 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

10. Du że uszkodzenia 30 3)

11. Małe uszkodzenia 10 4)

12. Brak 0

V. Mo żliwo ść uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestu

13. Wyrób jest przedmiotem jaki ś prac 15

14. Wyrób przez bezpo średni ą dost ępno ść nara żony na uszkodzenia (do 10 wysoko ści 2 m)

15. Wyrób nara żony na uszkodzenia mechaniczne 10

16. Wyrób nara żony na wstrz ąsy i drgania 10

17. Wyrób nara żony na działanie czynników atmosferycznych 10

18. Wyrób znajduje si ę w zasi ęgu silnych ruchów powietrza 10

19. Wyrób nie jest nara żony na wpływy zewn ętrzne 0

VI. Wykorzystanie pomieszcze ń

20. Regularne przez dzieci, młodzie ż lub sportowców 35

21. Trwałe lub cz ęste przebywanie w pomieszczeniach innych osób 30

22. Czasowo wykorzystywane pomieszczenie 20

23. Rzadko wykorzystywane pomieszczenie 10

VII. Usytuowanie wyrobu

24. Bezpo średnio w pomieszczeniu 30

25. Za zawieszonym, nieszczelnym sufitem lub innym pokryciem 25

26. W systemie wywietrzania pomieszczenia (kanały wentylacyjne) 25

27. Za zawieszonym szczelnym sufitem lub innym pokryciem, ponad 10 pyłoszczeln ą powierzchni ą lub poza szczelnym kanałem wentylacyjnym

30 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Suma punktów oceny: ......

Stopie ń pilno ści: ......

......

Oceniaj ący nazwisko i imi ę Wła ściciel/Zarz ądca

......

Adres

Data: …. - ….. 2009 r.

1) Według klasyfikacji wyrobów przyj ętych w sprawozdaniu rocznym - zał ącznik nr 2 do rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003r. w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. Nr 192, poz. 1876). 2) Zgodnie z inwentaryzacj ą i sprawozdaniem rocznym - § 7 wymienionego w odno śniku 1 rozporz ądzenia. 3) Du że uszkodzenia - widoczne p ękni ęcia lub ubytki na powierzchni równej lub wi ększej ni ż 3 % powierzchni wyrobu. 4) Małe uszkodzenia - brak widocznych p ękni ęć , a ubytki na powierzchni mniejszej ni ż 3 % powierzchni wyrobu.

Stopie ń pilno ści I (wymiana lub naprawa wymagana bezzwłocznie) 65 i wi ęcej punktów

Stopie ń pilno ści II (ponowna ocena wymagana w czasie do I roku) powy żej 35 do 60 pkt

Stopie ń pilno ści III (ponowna ocena w terminie do 5 lat) do 35 punktów

31 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Zał ącznik nr . 3

Wzór formularza wg rozporz ądzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 pa ździernika 2003 roku w sprawie wymaga ń w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urz ądze ń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz. U. 03.192.1876)

INFORMACJA O WYROBACH ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST I MIEJSCU ICH WYKORZYSTYWANIA

1. Miejsce, adres ...... 2. Wła ściciel/zarz ądca/u żytkownik*): a) osoba prawna - nazwa, adres ...... b) osoba fizyczna - imi ę, nazwisko i adres ...... 3. Tytuł własno ści ...... 4. Nazwa, rodzaj wyrobu (2) ...... 5. Ilo ść (m 2, tony) (3) ...... 6. Przydatno ść do dalszej eksploatacji (4) ...... 7. Przewidywany termin usuni ęcia wyrobu:. a) okresowej wymiany z tytułu zu życia wyrobu (5) ...... b) całkowitego usuni ęcia niebezpiecznych materiałów i substancji ...... 8. Inne istotne informacje o wyrobach (6) ......

Data ......

(podpis)

______

32 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Obja śnienia: *) Niepotrzebne skre śli ć. 1) Za wyrób zawieraj ący azbest uwa ża si ę ka żdy wyrób o st ęż eniu równym lub wy ższym od 0,1 % azbestu. 2) Przy okre ślaniu rodzaju wyrobu zawieraj ącego azbest nale ży stosowa ć nast ępuj ącą klasyfikacj ę: - płyty azbestowo-cementowe płaskie stosowane w budownictwie, - płyty faliste azbestowo-cementowe dla budownictwa, - rury i zł ącza azbestowo-cementowe, - izolacje natryskowe środkami zawieraj ącymi w swoim składzie azbest, - wyroby cierne azbestowo-kauczukowe, - prz ędza specjalna, w tym włókna azbestowe obrobione, - szczeliwa azbestowe, - ta śmy tkane i plecione, sznury i sznurki, - wyroby azbestowo-kauczukowe, z wyj ątkiem wyrobów ciernych, - papier, tektura, - inne wyroby zawieraj ące azbest, oddzielnie niewymienione, w tym papier i tektura. 3) Poda ć podstaw ę zapisu (np. dokumentacja techniczna, pomiar z natury). 4) Według "Oceny stanu i mo żliwo ści bezpiecznego u żytkowania wyrobów zawieraj ących azbest" - zał ącznik nr 1 do rozporz ądzenia ministra wła ściwego do spraw gospodarki w sprawie sposobów bezpiecznego u żytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawieraj ących azbest. 5) Na postawie corocznego rozporz ądzenia ministra wła ściwego do spraw gospodarki w sprawie dopuszczenia wyrobów zawieraj ących azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny. 5) Np. informacja o oznaczeniu na planie sytuacyjnym terenu instalacji lub urz ądzenia zawieraj ącego azbest

33 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Zał ącznik nr .4

PROGRAM SZKOLENIA W ZAKRESIE BEZPIECZNEGO U ŻYTKOWANIA WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST

Program szkolenia, tj. instrukta żu stanowiskowego oraz szkolenia okresowego pracowników, którzy w zwi ązku z wykonywanymi pracami s ą lub mog ą by ć nara żeni na działanie pyłu azbestu, oraz pracodawców i osób kieruj ących takimi pracownikami, powinien zapewni ć wystarczaj ące informacje dotycz ące:

1) potencjalnego zagro żenia zdrowia wynikaj ącego z nara żenia na działanie pyłu azbestu;

2) dopuszczalnych i faktycznych st ęż eń pyłu azbestu w środowisku pracy oraz potrzeby monitorowania zanieczyszcze ń powietrza;

3) przepisów i zasad bezpiecze ństwa i higieny pracy w zakresie niezb ędnym do organizowania i wykonywania pracy na okre ślonym stanowisku oraz zwi ązanych z tym stanowiskiem obowi ązków i odpowiedzialno ści w dziedzinie bezpiecze ństwa i higieny pracy;

4) organizowania i wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, w tym:

- środków ostro żno ści zwi ązanych ze stosowaniem odzie ży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,

- specjalnych środków ostro żno ści minimalizuj ących nara żenie na działanie pyłu azbestu,

- zachowania przy wykonywaniu pracy wymaga ń higienicznych, w tym powstrzymywania si ę od palenia tytoniu w miejscu pracy;

5) post ępowania w sytuacjach awaryjnych, a tak że udzielania pierwszej pomocy osobom, które uległy wypadkom.

Minimalny czas szkolenia*

pracowników na pracodawców i Lp. Temat szkolenia stanowiskach osób kieruj ących robotniczych pracownikami

1 2 3 4

Regulacje prawne dotycz ące bezpiecze ństwa i higieny 1 pracy przy wykonywaniu prac w kontakcie z azbestem, w tym: a) przepisy działu dziesi ątego Kodeksu pracy

oraz aktów wykonawczych dotycz ących: - najwy ższych dopuszczalnych st ęż eń i nat ęż eń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, - czynników rakotwórczych w środowisku pracy, b) przepisy w zakresie stosowania wyrobów zawieraj ących azbest, c) przepisy dotycz ące ochrony i kształtowania środowiska naturalnego, z uwzgl ędnieniem przepisów w zakresie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wyroby ze wzgl ędu na potrzeb ę ochrony środowiska 1,0 2,0

34 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

2 Zastosowanie azbestu: a) wła ściwo ści azbestu, ą b) rodzaje wyrobów (materiałów) mog cych zawiera ć azbest: ę - budownictwo (z uwzgl dnieniem wyrobów azbestowo-cementowych), - przemysł (z uwzgl ędnieniem materiałów

izolacyjnych, uszczelek), - inne Identyfikacja wyrobów i innych materiałów 3 zawieraj ących azbest; metody identyfikacji (pobieranie próbek i ich analiza) Przypadki, w których nale ży zabezpieczy ć wyroby z zawarto ści ą azbestu, oraz przypadki, w których 4 konieczne jest usuwanie takich wyrobów; ocena stanu technicznego wyrobów i innych materiałów z zawarto ści ą azbestu Zagro żenia dla zdrowia zwi ązane z pracami 5 wykonywanymi w styczno ści z materiałami zawieraj ącymi azbest i działania profilaktyczne: a) źródła nara żenia na pył azbestowy, b) oddziaływanie azbestu na zdrowie człowieka: 1,5 1,5 - sposób przenikania azbestu do organizmu, - wpływ azbestu na stan zdrowia, c) choroby wywołane oddziaływaniem pyłu z zawarto ści ą azbestu, d) profilaktyka zdrowotna: - badania lekarskie, - zmniejszenie czasu ekspozycji na działanie azbestu i liczby nara żonych osób, - kontrola nara żenia na działanie pyłu azbestu, w tym dopuszczalne i faktyczne st ęż enia pyłu azbestu w środowisku pracy oraz potrzeba monitorowania zanieczyszcze ń powietrza, - utrzymywanie st ęż enia pyłów azbestu na odpowiednio niskim poziomie lub stosowanie środków ochrony indywidualnej, e) post ępowanie w sytuacjach awaryjnych Sprz ęt techniczny, narz ędzia i wyposa żenie stosowane ą 6 podczas prowadzenia prac zwi zanych z zabezpieczeniem lub usuwaniem wyrobów z zawarto ści ą azbestu Zasady bezpiecze ństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac w kontakcie z azbestem lub 7 wyrobami zawieraj ącymi azbest, w tym podczas zabezpieczania lub usuwania wyrobów zawieraj ących azbest: a) prace w kontakcie z azbestem lub wyrobami zawieraj ącymi azbest (podczas zabezpieczania lub usuwania tych wyrobów): - wła ściwa organizacja pracy podczas prowadzenia prac z materiałami zawieraj ącymi azbest (w tym plan prac),

35 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

- stosowanie maszyn i sprz ętu eliminuj ących lub ograniczaj ących do minimum wydzielanie si ę pyłów azbestu (urz ądze ń odpylaj ących, 3,0 2,0 narz ędzi zaopatrzonych w urz ądzenia odpylaj ące itp.), - izolowanie stref pracy, w których wyst ępuj ą pyły azbestu, i ich znakowanie znakami ostrzegawczymi, - stosowanie metod pracy i specjalnych środków ostro żno ści uniemo żliwiaj ących lub ograniczaj ących emisj ę pyłów azbestu do środowiska pracy lub środowiska naturalnego, b) zabezpieczanie wyrobów zawieraj ących azbest: - materiały stosowane do zabezpieczania

wyrobów i ich wpływ na zdrowie pracowników, - zasady bezpiecze ństwa i higieny pracy zwi ązane ze stosowaniem okre ślonych materiałów do zabezpieczania wyrobów zawieraj ących azbest, c) zasady znakowania wyrobów i innych materiałów zawieraj ących azbest (znajduj ących si ę w opakowaniach i nieopakowanych), d) stosowanie odzie ży i obuwia roboczego oraz

środków ochrony indywidualnej: - dobór odpowiednich do cech antropometrycznych u żytkownika oraz do poziomu nara żenia na pyły azbestu środków

ochrony indywidualnej (m.in. ubra ń ochronnych, środków ochrony układu oddechowego), - wła ściwe u żywanie środków ochrony układu oddechowego i ograniczenia w ich stosowaniu, - środki ostro żno ści zwi ązane ze stosowaniem środków ochrony indywidualnej oraz odzie ży i obuwia roboczego, w szczególno ści: oczyszczanie i przechowywanie uniemo żliwiaj ące zanieczyszczenie środowiska naturalnego pyłami azbestu, zakaz przechowywania odzie ży stosowanej na stanowisku pracy obok odzie ży własnej (domowej), e) utrzymanie porz ądku i czysto ści w miejscach

pracy: - oczyszczanie terenu pracy przy usuwaniu lub zabezpieczaniu wyrobów zawieraj ących azbest z odpadów i pyłów azbestu, wykluczaj ące

uwalnianie si ę pyłów do środowiska pracy lub środowiska naturalnego; utylizacja odpadów zawieraj ących azbest, - zasady pakowania i transportu odpadów ą ę zawieraj cych azbest, z uwzgl dnieniem ochrony środowiska pracy i środowiska naturalnego przed pyłami azbestu Zasady higieny osobistej i profilaktyki zdrowotnej 8 zwi ązane z prac ą w kontakcie z azbestem:

36 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin a) zakaz spo żywania posiłków, picia napojów i palenia tytoniu w miejscach wykonywania prac w kontakcie z pyłem azbestu, b) utrzymywanie higieny osobistej (k ąpiel po ń ś zako czonej pracy, utrzymywanie w czysto ci odzie ży i obuwia oraz środków ochrony indywidualnej) Razem 5,5 5,5 * W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut.

37 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

Zał ącznik nr 5 Wykaz podmiotów posiadaj ących zezwolenie na usuwanie, transport i utylizacj ę wyrobów zawieraj ących azbest na terenie powiatu kamie ńskiego.

1. RAMID MIROSŁAW DEC – UL. KOWALSKIEGO1/54, 03-288 WARSZAWA, TEL. (022) 3983065 INTERNET WWW.RAMID.EU , E-MAIL [email protected] DECYZJA: BO Ś.AS.7624-WO-4/2005 Z DNIA 24.04.2005, WA ŻNA DO 23.04.2015

2. SINTAC-POLSKA SP.ZO.O .- UL. ARMII KRAJOWEJ 86, 05-075 WESOŁA, BIURO HANDLOWE I ADRES DO KORESPONDENCJI: UL. ŻEGA ŃSKA 1, 04- 713 WARSZAWA – MI ĘDZYLESIE, TEL.(022)8126254, 8127627, 8124593, FAX.(022) 8125392, INTERNET : WWW.SINTAC.COM.PL , E-MAIL [email protected] DECYZJA : BO Ś.AS.7624-WO-26/2004 Z DNIA 11.01.2005r , WA ŻNA DO 10.01.2015r,

3. CENTRUM GOSPODARKI ODPADAMI, AZBESTU I RECYKLINGU „CARO ”- UL. ZAMOYSKIEGO 51, 22-400 ZAMO ŚĆ , TEL./FAX. (084) 6273013, TEL.KOM.0608435133, WWW.AZBEST-CARO.PL ; E-MAIL : [email protected] DECYZJA: BO Ś.AS.7624-WO-2/2004 Z DNIA 09.03.2004, WA ŻNA DO 08.03.2014

4. PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUGOWO-PRODUKCYJNO-HANDLOWE „BUDMAR ”-UL NA SKARPIE 17, 75-343 KOSZALIN, TEL(094) 3433272, FAX(094) 3415018 , E-MAIL: [email protected] , M.SZLACHCIKOWSKI, DECYZJA :BO Ś.AS.7624-WO-6/2004 Z DNIA 29.04.2004r, WA ŻNA DO : 28.04.2014 r

5. EKO-LOG S.C. -UL. FORTECZNA 12, 61-362 POZNA Ń, TEL/FAX ( 61) 8710649, E-MAIL [email protected] DECYZJA : BO Ś.AS.7624-WO-20/2004 Z DNIA 02.12.2004r, WA ŻNA DO 01.12.2014r

6. PRZEDSI ĘBIORSTWO ROBÓT TERMOIZOLACYJNYCH I ANTYKOROZYJNYCH „TERMOEXPORT ”-UL. ŻURAWIA 24/7, 00-515 WARSZAWA, TEL/FAX. ( 022) 6214064, BIURO-UL.ELEKTRYCZNA 2A, 00-346

38 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

WARSZAWA, TEL. 8214175, DECYZJA: BO Ś.7626-23/2003 z dnia 09.12.2003r , WA ŻNA DO : 08.12.2013r

7. EKOCHEM EKOSERVICE SP.ZO.O .- ALEJA KO ŚCIUSZKI 99, 90-441 ŁÓD Ż, TEL./FAX ( 042) 6369763, 6370737, KOM.601297358 DECYZJA : BO Ś.AS.7626-18/2003 Z DNIA 29.09.2003r, WA ŻNA DO 28.09.2013r

8. AMBRO ŻY ZAKŁAD REMONTOWO-BUDOWLANY SP.J. W. ŚLIWI ŃSKA, K.AMBRO ŻY, -UL.MEISSNERA 1/3, LOK.222, 03-982 WARSZAWA TEL.FAX ( 022) 831-07-64 DECYZJA: BO Ś.AS.7624-WO-12/2005 Z DNIA 24.05.2005r, WA ŻNA DO 23.05.2015r

9. „KASTOR”, TOMASZ JANISZEWSKI -UL.KOLONIA 19B/2, 67-321 LESZNO GÓRNE, TEL./FAX ( 068) 3766593 DECYZJA ;BO Ś.AS.7624-WO-11/2005 Z DNIA 24.05.2005R, WA ŻNA DO 23.05.2015r

10. P.P.H.U. „EKO-MIX ”-UL.GRABISZY ŃSKA 163,50-950 WROCŁAW, TEL/FAX ( 071)3324500, 3324161, 361304143 DECYZJA : BO Ś.AS.7624-WO-9/2005 Z DNIA 23.05.2005r, WA ŻNA DO 22.05.2015r

11. „MAXMED” ZAKŁAD USŁUGOWO-HANDLOWY, MARCIN MURZYN - UL. ŻRÓDLANA 4, 84-230 RUMIA, TEL.( 058) 6718563, FAX.( 058) 6714882 DECYZJA ; BO Ś.AS.7624-WO-18/2005 Z DNIA 13.07.2005r, WA ŻNA DO 12.07.2015r

11. PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJNO-HANDLOWO-USŁUGOWE „ABBA- EKOMED” SP.ZO.O. -UL.MONIUSZKI 11/13, 87-100 TORU Ń, TEL./FAX ( 056) 6514425, 6548670, 6548671, 6513667, FAX.6514008 DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-20/2005 Z DNIA 19.08.2005 WAZNA Do 16.08.2015r,

12. “ALBEKO” SINGER SP J. 87 – 510 KOTOWY – TEL/FAX 054 2800288 DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-24/2005 Z DNIA 27.09.2005 WA ŻNA DO 01.07.2015r,

39 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

13. E-PIK USŁUGI EKOLOGICZNE SP. Z O.O, 60 – 179 POZNA Ń, UL. GRUNWALDZKA 269/1 , TEL. 0612854074, FAX 0612852239, www.ekopik.com.pl DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-25/2005 Z DNIA 27.09.2005 WA ŻNA DO 01.07.2015r,

14. ALGADER HOFMAN, SPÓŁKA Z O.O., Z SIEDZIB Ą: 01-919 WARSZAWA, UL. WÓLCZY ŃSKA 133, BUD. 11B, TEL/FAX. 022 8649497; 022 8649499 www.algedar.pl DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-26/2005 Z DNIA 10.10.2005 WA ŻNA DO 31.08.2015r,

15. TRANSPORT I METALURGIA, SP. Z O.O., Z SIEDZIB Ą: UL. REYMONTA 62, 97-500 RADOMSKO , TEL. 044 6854135, FAX 044 6854290 DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-27/2005 Z DNIA 10.10.2005 WA ŻNA DO 09.10.2015r,

16. EKOLOGIA FAIR PLAY, PLEWKO-GRZEGORCZYK,UL. MICKIEWICZA 2, 74- 400 D ĘBNO , TEL./FAX 095 7603796

DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-32/2005 Z DNIA 19.12.2005 WA ŻNA DO 18.12.2015r,

17. „LECHBUD” SP. Z O.O.,Z SIEDZIB Ą : UL. ANDRZEJA STRUGA 82B, 70-777 SZCZECIN , 091 4644648 TEL/FAX 4644649

DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-35/2005 Z DNIA 24.01.2006 WA ŻNA DO 23.01.2016r,

18. AM TRANS PROGRES SP. Z O.O. Z SIEDZIB Ą: UL. SARMACKA 7, 61 – 616 POZNA Ń TEL 06106569737 FAX 061 6569550 WWW.AMTRANS.PL

DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-38/2005 Z DNIA 15.02.2006 WA ŻNA DO 14.02.2016R,

19. ZAKŁAD USŁUG TECHNICZNYCH, „ZAK” WACŁAW ZAK ĘS, UL. KUTRZEBY 1/35, 66-400 GORZÓW WIELKOPOLSKI TEL. 0957383606 DECYZJA BO Ś.KK.7624-WO-16/2006 Z DNIA 23.06.2006 WA ŻNA DO 22.06.2016R,

40 2010 Program usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Wolin

20. USŁUGI BUDOWLANE, MACIEJ CZARKOWSKI, UL. LE ŚNA 12, 72-513 WISEŁKA DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-40/2006 Z DNIA 26.01.2007 WA ŻNA DO 25.01.2017R,

21. EXITO GRZEGORZ MAREK, UL. BEMA 9 B/20, 66 – 400 GORZÓW WIELKOPOLSKI DECYZJA BO Ś.AS.7624-WO-2/2007 Z DNIA 23.04.2007 WA ŻNA DO 22.04.2017R,

22. USŁUGI REMONTOWO- BUDOWLANE, ROMAN D ĘBICKI, UL. SŁONECZNA 4, JENIN, 66- 450 BOGDANIEC, TEL. (FAX) 095 751-03-75, KOM. 0602 643-454 DECYZJA BO Ś.SP.7624-WO-10/2007 Z DNIA 03.10.2007 WA ŻNA DO 02.10.2017 R. 23. USŁUGI OGÓLNOBUDOWLANE I TRANSPORTOWE ANDRZEJ CICHOWLAS, Z SIEDZIB Ą, UL. MAZOWIECKA 70, 72 – 600 ŚWINOUJ ŚCIE TEL. 0 91 322 40 99 – TYLKO NA GMIN Ę DZIWNÓW DECYZJA BO Ś.KK.7624-WO-115/2008 Z DNIA 7.01.2009 WA ŻNA DO 06.01.2019 R. 24. DARIUSZ NOWAKOWSKI ZAKŁAD OGÓLNOBUDOWLANY UL. PODGÓRNA 12/3, 73-155 WĘGORZYNO, DECYZJA BO Ś.KK.7624-WO-4/09 Z DNIA 01.06.2009 WA ŻNA DO 31.05.2019 R.

25. STANISŁAW FEDOROWICZ, FIRMA „STAN – FED”, UL. KASPROWICZA 29, 72 – 320 TRZEBIATÓW, D ECYZJA Bo ś.JC-7624-WO-17/09 Z DNIA 16.12.2009 ROKU WA ŻNA DO 15.12.2019 ROKU,

41 2010