PDF Van Tekst
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 Multatuli Editie Garmt Stuiveling bron Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 (ed. Garmt Stuiveling). G.A. van Oorschot, Amsterdam 1986 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/mult001gstu20_01/colofon.php Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. 7 Voorbericht Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 9 Dit zeventiende deel bestrijkt een periode uit Multatuli's leven die wordt gedomineerd door de eerste reeks opvoeringen van Vorstenschool, dus tevens door het intensieve contact met Mina Krüseman, maanden lang vriendschappelijk, voorgoed vijandig daarna. Men zal in de nederlandse letteren geen tweede voorbeeld kunnen vinden van mensen die elkaar zo mateloos hebben bewonderd, die met zo'n elementaire heftigheid in botsing zijn gekomen en die elkander zo hartgrondig hebben veracht. In vergelijking met de week na week in monomane nuchterheid polemiserende Van Vloten, doet Mina Krüseman in haar uitbarstingen van gekwetste ijdelheid aan als een vulkanisch temperament. Behalve de twee bezoeken die zij aan Wiesbaden heeft gebracht, is er tot februari 1875 alleen maar schriftelijk contact geweest. Er werden over en weer dozijnen openhartige brieven gewisseld, en aangezien Mina Krüseman ook op reis van iedere brief kopie hield, hebben de hare zelfs in duplo bestaan. Toch is er, ondanks alle nasporingen, geen enkele autograaf teruggevonden, noch van háar hand, noch van de zijne. Al wat ons rest zijn de door haar al in 1877 rancuneus geselecteerde en ongeautoriseerd uitgegeven citaten en fragmenten, brokstukken die telkens de vraag doen rijzen wat er méer is geweest, dus ook wat zij ons voorgoed heeft onthouden. Al is het totale, uit haar publikatie herdrukte materiaal even onvolledig als polemisch, het is niettemin voor een verantwoord beeld van Multatuli in deze eerste tijd na Tine's dood net zo onmisbaar als de helaas ook niet altijd compleet bewaard gebleven hartelijke correspondentie met Vosmaer, met Van Hall en natuurlijk met Funke. De opvoeringen van Vorstenschool en de aanwezigheid van Multatuli in Holland hebben iets teweeggebracht dat men het best een journalistieke kettingreactie kan noemen. Herhaaldelijk bestaat het nieuws in sommige kranten hierin, dat ze het van belang Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 10 achten met het nieuws uit een andere krant het nieuws uit nog weer een ándere krant te weerleggen of te bevestigen. Al is het soms mogelijk de bron te ontdekken of althans de plek waar het niet zelden kwalijk riekende straaltje boven de modder kwam, vaker evenwel blijft de hele berichtgeving zó anoniem en gelijksoortig, dat ze zelfs geen poging doet de schijn van plagiaat te vermijden. Ik heb de verzoeking om dat alles integraal te herdrukken weerstaan in de overtuiging dat volledigheid ophoudt een grensbegrip te zijn zodra ze overgaat in absurditeit. Dat de een dit eerder vindt dan de ander, kan mij niet ontheffen van mijn verantwoordelijkheid ten deze, overeenkomstig mijn eigen oordeel. Niemand kan proeven met buurmans tong. En enig voer voor critici dient er toch ook te zijn. Evenals bij de voorgaande delen is het mij een behoefte uiting te geven aan mijn gevoel van dankbaarheid jegens drs. B.P.M. Dongelmans en mevrouw Alma van Donk voor hun onmisbare hulp, en bovenal aan de Nederlandse organisatie Z.W.O., waar het veelzijdig belang van deze Multatuli-dokumentatie met zoveel begrip blijkt te worden erkend. Garmt Stuiveling Hilversum, 1 mei 1984 Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 11 Nota Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 13 Bij verwijzing naar de uitgaven waaraan enig gegeven werd ontleend, is gebruik gemaakt van de volgende aanduidingen: Brieven IX: Brieven van Multatuli. Bydragen tot de kennis van zyn leven. Gerangschikt en toegelicht door Mevr. Douwes Dekker, Geb. Hamminck Schepel. Te Wiesbaden. - Amsterdam W. Versluys, 1895. Brieven X: idem. Laatste periode. - 1896. Brieven WB IX: Multatuli. Brieven. Bydragen tot de Kennis van zyn Leven gerangschikt en toegelicht door M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel. Tweede, herziene Uitgaaf. Negende deel. 1912. Uitgegeven door de Maatschappij voor goede en goedkoope Lectuur. Amsterdam (= Wereldbibliotheek). Brieven WB X: idem. Tiende deel. 1912. Leven: Mina Krüseman, Mijn leven. Dordrecht - J.P. Revers, 1877. Drie delen. Pée 1937: Dr. Julius Pée, Multatuli en de zijnen. 1937 Wereldbibliotheek N.V. - Amsterdam. Pée 1942: Brieven van Multatuli aan Mr. Carel Vosmaer R.J.A. Kallenberg van den Bosch en Dr. Vitus Bruinsma, uitgegeven door Dr. Julius Pée. Brussel en Rotterdam MCMXLII. Pée 1944: Keur uit de brieven van Multatuli (....) door Dr. Julius Pée. 1944 Wereldbibliotheek N.V. Amsterdam. Prins 1970: Lodewijk Prins, Multatuli en het spel van koningen. 1970 De Bezige Bij Amsterdam. RvE: Briefwisseling tussen Multatuli en S.E.W. Roorda van Eysinga. Uitgegeven door M. Douwes Dekker, geb. Hamminck Schepel, Amsterdam - W. Versluys - 1907. In alle gevallen waarin geen vergelijking met de autografen mogelijk was, is de datering voorzien van een asterisk. De aandacht wordt voorts gevestigd op de volgende punten: Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 14 Dagboek: voor de beschrijving hiervan worde verwezen naar V.W. XV, blz. 15. Edu: aanduiding van Multatuli's zoon, geboren 1854. Memoriaal: voor de beschrijving hiervan worde verwezen naar V.W. XIV, blz. 15. Mimi: aanduiding van Maria Frederika Cornelia Hamminck Schepel, jarenlang de intieme vriendin van Eduard Douwes Dekker, sedert 1 april 1875 zijn echtgenote. Multatuli: aanduiding van Eduard Douwes Dekker. Nonni: aanduiding van Multatuli's dochter, geboren 1857. Stéphanie: aanduiding van Tine's vriendin Stéphanie Omboni-Etzerodt. Tine: aanduiding van Everdina Huberta Douwes Dekker-van Wijnbergen, de eerste echtgenote van Eduard Douwes Dekker, overleden 13 september 1874. A.M.V.C.: Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen. I.I.S.G.: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam. K.B.: Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage. L.M.: Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, 's-Gravenhage. M.M.: Multatuli-Museum, Korsjespoortsteeg 20, Amsterdam. U.B.: Universiteitsbibliotheek; met vermelding van de plaats. V.W.: Volledige werken van Multatuli (Amsterdam 1950 etc.); met vermelding van het deel. Typografie: in de teksten is niet gepoogd het origineel met typografische middelen na te bootsen. De tekst is diplomatisch afgedrukt, met dien verstande dat bij de punten iedere reeks is weergegeven door een drietal, en bij de streepjes iedere reeks door een tweetal. Indien een punt aan het einde van een zin, dus bijv. vóor een nieuwe hoofdletter, ontbreekt, is deze stilzwijgend toegevoegd. In Multatuli's brieven wordt steeds y gedrukt ofschoon er in de handschriften soms en in de door anderen gedrukte teksten dikwijls ij staat. Wanneer er gebruik is gemaakt van een authentieke tekst, wordt er geen enkele eerdere publikatie vermeld. Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 15 Het najaar van 1874 Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 17 Het overlijden van Tine heeft bij Multatuli invloed gehad op bijna al zijn levensverhoudingen. Het maakte heel zijn verleden onherroepelijk, juist toen dit door de herziening van Max Havelaar pijnlijk werd verlevendigd: haar genezende aanwezigheid na het catastrofale jaar te Padang, haar steun bij zijn ambtsvervulling in Poerworedjo en Menado, hun illusies en ontgoochelingen tijdens het verlof, haar begrip voor de beslissende daad van Lebak; en dan de vervreemding van elkander en hun feitelijke scheiding in de laatste tijd. Alles wat hem eventueel aan koloniale genoegdoening en letterkundig succes nog te beurt mocht vallen, zou te laat komen voor háar. Was het enkel gezichtsbedrog, dat hij haar hele leven zag als heldhaftige zelfopoffering terwille van zijn roeping? Gewijzigd was de verhouding tot zijn kinderen, niet zo zeer tot Edu die, twintig jaar oud en beheerst door wat Freud later een oedipuscomplex zou noemen, zich kon redden in een betaalde betrekking, als wel tot Nonni die overeenkomstig de toenmalige fatsoensbegrippen met haar zeventien jaar nog een tijd lang opgevoed diende te worden in een beschermd milieu. Vooral Stéphanie liet er geen twijfel over bestaan, dat Wiesbaden aan die eis in elk geval niet voldeed. Gewijzigd was uiteraard de verhouding tot Mimi, met wie hij nu desgewenst zou kunnen trouwen; maar wensen deden zij het geen van beiden. Het legaliseren van hun verhouding, na meer dan tien jaar, leek te zeer op een uiting van schuldbesef en op gehoorzamen aan de burgermansmoraal; maar het was wel een voorwaarde om Nonni te laten overkomen. Gewijzigd was zelfs de verhouding tot Funke, want het verzoek om een deel van het honorarium - of van het voorschot - naar Italië te zenden, zou nu maar zelden meer nodig zijn. Moeizaam en geëmotioneerd werkende aan de herziening van Max Havelaar - de eerste keer dat hijzelf verantwoordelijk zou zijn voor de Multatuli, Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875 18 definitieve verschijningsvorm! - en soms ook aan Woutertje Pieterse, probeerde Multatuli met zichzelf in het reine te komen, maar