Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 1
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
University of Groningen Loopbaan en levensloop van onderwijzers en onderwijzeressen Bijl, Greetje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2014 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Bijl, G. (2014). Loopbaan en levensloop van onderwijzers en onderwijzeressen: sociale mobiliteit, huwelijk, inkomen, benoemingen en ontslag in het openbaar lager onderwijs in Groningen, ca. 1850-1920. [S.n.]. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license. More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne- amendment. Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 30-09-2021 Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 1 Loopbaan en levensloop van onderwijzers en onderwijzeressen Sociale mobiliteit, huwelijk, inkomen, benoemingen en ontslag in het openbaar lager onderwijs in Groningen, ca. 1850-1920 Greetje Bijl Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 2 Deze monografie maakt deel uit van een reeks onderzoeken in opdracht van de Stichting Erven A. de Jager. © 2014 Greetje Bijl ISBN 978-90-367-7389-8 Niets uit de ze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar gemaakt zonder voorafgaan- de toestemming van de auteur. Omslagontwerp en zetwerk: Pien Steringa, www.diges.nl Foto omslag: H. van der Zijl, Assen, collectie RHC Groninger Archieven (2138-5446) Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 3 Loopbaan en levensloop van onderwijzers en onderwijzeressen Sociale mobiliteit, huwelijk, inkomen, benoemingen en ontslag in het openbaar lager onderwijs in Groningen, ca. 1850-1920 Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de rector magnificus prof. dr. E. Sterken en volgens besluit van het College voor Promoties. De openbare verdediging zal plaatsvinden op donderdag 20 november 2014 om 12.45 uur door Greetje Alida Bijl geboren op 23 februari 1969 te Leeuwarden Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 4 Promotor Prof. dr. M.C. Timmerman Beoordelingscommissie Prof. dr. J.J.H. Dekker Prof. dr. M.G.J. Duijvendak Prof. dr. A.M.L. van Wieringen Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 5 Inhoudsopgave Voorwoord . .13 Inleiding Maatschappelijk kader in de negentiende eeuw . 15 De onderwijzer . 16 De schoolinspectie in Groningen . 17 Historiografie . 18 Doel- en vraagstelling . 21 Periodisering . 22 Gebiedsafbakening . 22 Methode . 23 Cohort analyse . 23 Vergelijkende casestudies . 24 Bronnen . 24 Bron voor de cohorten . 25 Deel I Een cohortanalyse van de loopbanen van de onderwijzers en onderwijzeressen in Groningen, 1848-1887 Inleiding in de cohorten Van rangenstelsel naar akte van bekwaamheid als onderwijzer of onderwijzeres . 29 Vier cohorten voor de periode 1848-1887 in Groningen . 30 De invloed van de onderwijswetten van 1857 en 1878 op het aantal onderwijsgevenden . 31 Onderwijzers en onderwijzeressen vormen een leeftijdscohort . 34 1 Sociale mobiliteit in de loopbaan van de onderwijzers en onderwijzeressen, 1848-1887 Inleiding . 36 1.1 De hoofdakte als voorwaarde voor een onderwijscarrière . 38 De waarde van de hoofdakte voor onderwijzers . 38 De waarde van de hoofdakte voor onderwijzeressen . 39 Studietijd voor de tweede rang of hoofdakte . 41 5 Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 6 Opleiding voor de hoofdakte . 42 De hoofdakte verzilveren . 43 1.2 Loopbaan van de onderwijzers . 44 De functie van hoofdonderwijzer was ‘het doelwit aller streven’ . 44 Minder kans op een positie als schoolhoofd . 46 Eenmansschooltjes op het Groningse platteland . 48 De onderwijzer met verplichte hoofdakte . 48 Trouwe dienst van een onderwijzer in Warffum beloond . 50 Meer uitgebreid lager onderwijs in Groningen . 50 Het belang van vakakten voor onderwijzers . 51 De akte vrije- en orde oefening . 52 Werken in het bijzonder onderwijs . 54 1.3 Loopbaan van de onderwijzeressen . 55 Loopbaanperspectief van de onderwijzeressen . 55 Meisjesscholen in Groningen . 56 Minder kans op een positie van schoolhoofd . 57 Aanbevelingen voor hoofdonderwijzeres aan een meisjesschool . 58 Een uitzondering: hoofdonderwijzeres aan een gemengde lagere school . 60 Onderwijzeres aan een meisjesschool . 61 De eerste onderwijzeressen op een gemengde lagere school in Groningen . 62 Het belang van de vakakten voor onderwijzeressen . 63 De belangrijke handwerkakte . 64 1.4 Hoger op de carrièreladder . 65 Opleiders van onderwijsgevenden . 65 Directeur van een normaalschool . 65 De Rijkskweekschool voor onderwijzers in Groningen . 66 Leraar aan de kweekschool . 67 De Kweekschool voor onderwijzeressen in Groningen . 69 Lerares aan de kweekschool . 70 Onderwijzeressen aan een normaalschool in de provincie . 71 De schoolinspectie . 73 ‘Mannen van onderscheiden stand’ in de schoolinspectie . 73 Markante Groninger schoolopzieners . 73 ‘Een onderwijzer-schoolopziener als ideaal’ . 74 Onderwijsgevenden stappen over naar het middelbaar onderwijs . 76 Middelbare scholen in de provincie Groningen . 76 De benodigde middelbare akten . 76 Onderwijsgevenden kiezen voor het middelbaar onderwijs . 77 Leraar op de middelbare school . 78 Leraar aan het gymnasium . 80 Lerares op de middelbare meisjesschool . 82 Overstap naar andere beroepen . 83 Onderwijzers verlaten het onderwijs . 83 Van bijbaantje naar hoofdberoep . 84 6 Strijdbare feministes . 86 Voorwerk Greetje Bijl 20-10-2014 14:17 Pagina 7 1.4 Geografische mobiliteit van de hoofdonderwijzers, 1848-1887 . 87 De ideale loopbaan van een onderwijzer . 87 Migratietheorieën . 88 Getrapte migratie van onderwijzers in de provincie Groningen . 89 Geboorteplaats van de onderwijzers en onderwijzeressen . 91 Mobiliteit van de hoofdonderwijzers . 93 Hoofdonderwijzer in de eigen geboortestreek . 94 De stad of platteland als eindstation van een hoofdonderwijzer . 95 Besluit . .97 2 Ontwikkeling van de jaarwedden van onderwijzers en onderwijzeressen in de tweede helft van de negentiende eeuw Inleiding . 100 2.1 Inkomen van de hoofdonderwijzers . ..