Toekomst agenda Groningen
Den Haag/Groningen, 3 februari 2021 Toekomstagenda Groningen 2
Inhoud
1 Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Opbouw toekomstagenda en leeswijzer 3
2 Toekomstagenda Groningen 4 2.1 Een duurzame toekomst voor Groningen 4 2.2 De inzet: een extra investering met een concrete toekomstagenda 5 2.3 Borging van de samenwerking in een langjarig partnerschap 6
3 Lijn 1: Woningbouw & leefbaarheid 8 3.1 Algemene beschrijving thema 8 3.2 Beschrijving afspraken 11 3.3 Samenhang tussen afspraken en borging langjarig partnerschap 12
4 Energietransitie: Groningen als koploper 13 4.1 Algemene beschrijving thema 13 4.2 Beschrijving afspraken 15 4.3 Samenhang tussen afspraken en borging langjarig partnerschap 16
5 Regionale economie 17 5.1 Algemene beschrijving thema 17 5.2 Beschrijving afspraken 19 5.3 Samenhang tussen afspraken en borging langjarig partnerschap 21 Toekomstagenda Groningen 3
1 Inleiding
1.1 Aanleiding 1.2 Opbouw toekomstagenda en leeswijzer Op 6 november 2020 zijn er bestuurlijke afspraken gemaakt over de versterkings De uitvoeringsagenda bestaat grofweg opgave. Door de uitvoering van die uit twee delen: afspraken kan iedereen veilig wonen, • Deel I (hoofdstuk 2): Bestuurlijke kop werken en naar school gaan in • Deel II (hoofdstuk 3 t/m 5): Groningen. Ook wil de Nederlandse Afspraken tussen Rijk en regio overheid zich inspannen om bij te dragen aan een duurzame toekomst voor de De bestuurlijke kop vertelt de inhoudelijke regio. Daarom is op 6 november ook logica achter en samenhang van de afgesproken dat naast de investeringen uitvoeringsagenda Groningen. Daarmee in woningen en integrale programma’s wordt direct het perspectief geschetst nadere bestuurlijke afspraken worden waar de uitvoeringsagenda een bijdrage gemaakt op kabinetsniveau, waarin aan zal leveren. In de bestuurlijke kop Rijk en Regio samenwerken aan een wordt ook aangegeven hoe de afspraken toekomstagenda Groningen. Inzet van op lange termijn wordt geborgd. deze toekomstagenda is de economische en duurzame ontwikkeling van de regio De afspraken betreffen concrete door het maken van concrete afspraken afspraken op de thema’s Woningbouw over de thema’s woningbouw, energie & Leefbaarheid (hoofdstuk 3), Energie transitie en regionale economie, om transitie (hoofdstuk 4) en Regionale de beschikbare middelen, expertise en Economie (hoofdstuk 5). Het gaat om samenwerking zo effectief mogelijk in te afspraken bestaan hoofdzakelijk uit zetten, in samenhang met beleid van de het toegankelijk maken van bestaande verschillende overheden, de ontwikkeling middelen, samenwerkingsafspraken van Groningen als NOVI-gebied en het en het positioneren van Groningen Nationaal Programma Groningen. Rijk en op de korte en lange termijn. Bij alle regio blijven met elkaar in gesprek over hoofdstukken zal ook worden ingegaan de verdere ontwikkeling van Groningen, hoe de samenwerking op lange termijn en agenderen hier de relevante thema’s wordt geborgd. voor. Toekomstagenda Groningen 4
2 Toekomstagenda Groningen
2.1 Een duurzame toekomst Het aantrekkelijke vestigingsklimaat rond voor Groningen de stad Groningen en het havencluster Eemshaven/Delfzijl zijn groeibriljanten Voor een duurzame ontwikkeling van die met een verbeterde bereikbaarheid de regio met nieuwe kansen om een (zowel regionaal als met de Randstad substantiële bijdrage te leveren aan en Duitsland) nog beter tot ontwikkeling nationale opgaven is het nodig om kunnen komen. We onderschrijven als Rijk en regio samen te werken het belang van goede verbindingen en te investeren in de toekomst van voor zowel goede bereikbaarheid van Groningen. De regio Groningen heeft de regio als bereikbaarheid binnen de veel potentie. Groningen is de zesde regio. Dit vraagt om investeringen in het stad van Nederland en is een van de versterken van deze bereikbaarheid over snelst groeiende steden van Nederland. spoor, weg en water. De focus ligt op Het buitengebied is krachtig met mooie het ontwikkelen van een robuust, veilig, dorpen en steden, innovatieve agrariërs slim en duurzaam multimodaal mobili en veel aandacht voor leefbaarheid. De teitssysteem in de regio en de stad en universiteit, hogeschool en belangrijke tussen de regio, de Randstad en overige kenniscentra (bijv. het VN-kenniscentrum economische kernzones in Nederland voor klimaatadaptatie) vormen samen en Duitsland. Een deel van de opgave is met het bedrijfsleven een broedplaats opgenomen in het Meerjarenprogramma voor talent, innovatie en startups. Infrastructuur, Ruimte en Transport Energie, Healthy Ageing en digitalisering (MIRT). zijn sterke sectoren waarin Groningen de potentie heeft om (inter)nationaal te Rijk en regio investeren daarom samen scoren en koploper te zijn in de energie in Groningen. Door de komende jaren transitie. De chemische industrie loopt structureel samen werk te maken van het voorop in vergroening en verduur realiseren van de potentie van de regio zaming. Tegelijkertijd spelen een aantal en het oplossen van de maatschappe nationale opgaven in Groningen met lijke opgaven, kunnen we Groningen een grote urgentie. Op geen andere plek hernieuwd perspectief bieden en kan liggen groei en krimp zo dicht bij elkaar. Groningen een substantiële bijdrage Nergens in Nederland is de urgentie leveren aan (inter)nationale opgaven. van het gas af te gaan zo groot als in Groningen en nergens zijn de ambities om deze transitie te versnellen zo hoog. Toekomstagenda Groningen 5
2.2 De inzet: een extra Lijn 1: We versterken de woningbouw investering met een concrete en de leefbaarheid toekomstagenda Met betrekking tot wonen kent Groningen grote uitdagingen. Een Een duurzame toekomst voor oververhitte woningmarkt in de stad Groningen vereist zowel versterking Groningen, krimpproblematiek in het van het vestigingsklimaat (wonen en oosten en noorden van de provincie leefbaarheid) als het verder stimuleren en grootstedelijke problematiek in van de regionale economie, in het kwetsbare wijken. We zetten in op het bijzonder door kansen met betrekking goed accommoderen van de krimp- en tot de energietransitie te verzilveren. In woningbouwopgave en de leefbaarheid Groningen willen we de grote transities in kwetsbare wijken. maatschappelijk en economisch laten renderen. Om tot betekenisvolle Lijn 2: We zetten in op Groningen als samenwerking en investeringen te koploper in de energietransitie komen die hieraan bijdragen, wordt de Groningen is belangrijk voor de Toekomstagenda Groningen opgesteld. Nederland. Zo bouwt Groningen aan een Daarin maken Rijk en Regio concrete groene waterstof economie en verduur afspraken om de beschikbare capaciteit zaming van de gebouwde omgeving. en middelen zo effectief mogelijk in te Momenteel levert de regio een groot deel zetten, in samenhang met beleid van de van de nationale (fossiele en duurzame) verschillende overheden, de ontwikkeling energie. Nederland heeft als doel om in van Groningen als NOVI-gebied en het 2050 duurzaam en CO2-neutraal te zijn. Nationaal Programma Groningen. Deze Groningen loopt hier in haar ambities afspraken zijn concreet en dienen als op vooruit en wil met het Noorden extra perspectief. Deze toekomstagenda dé energieregio van Nederland te is daarbij pas het begin: Rijk en regio worden. Zo wil de stad Groningen wil gaan een langjarig partnerschap aan in 2035 CO2-neutraal zijn en heeft de om ook toekomstige uitdagingen ook provincie de ambitie dat het OV in 2035 samen op te pakken. Op die manier emissieloos is. Groningen ontwikkelt zich zetten Rijk en Regio een kansrijk van gaswinningsgebied naar dé kennis- toekomstperspectief neer en helpen we en innovatieregio voor de energie- en Groningen versneld verder. Dat doen we warmtetransitie. Met alle andere energie langs de volgende lijnen: ontwikkelingen kunnen veel banen in de energiesector behouden blijven én creëren we nieuwe werkgelegenheid. Tot slot wordt de uitrol van de investe ringsagenda waterstof een belangrijke pijler voor de energievoorziening van de toekomst: met opslag van energie, mobiliteit en waterstof als bron voor de industrie. Toekomstagenda Groningen 6
Lijn 3: We versterken het vestigings- 2.3 Borging van de klimaat voor een stabiele regionale samenwerking in een economie langjarig partnerschap De potentie van Groningen is groot, mits de belangrijkste randvoorwaarden Met deze toekomstagenda staan worden ingevuld voor een regionale we aan het begin van een langjarige economie die klaar is voor de toekomst. samenwerking tussen Rijk en regio op Daarom werken het bedrijfsleven en het gebied van Wonen & Leefbaarheid, overheden samen om werknemers op te Energietransitie en Regionale Economie. leiden voor de banen van de toekomst De afgelopen periode heeft het Rijk zich en weerbare arbeidsmarkt en stimuleren ingespannen om samen met de regio de we het MKB en de agrarische sector kansen in Groningen te verzilveren voor vanuit de bestuurlijke afspraken. Ook deze verschillende onderwerpen. Ook de liggen er kansen op het gebied voor komende jaren zal ze dat blijven doen. samenwerking op de andere sterke Tegelijkertijd levert de regio een grote sectoren, zoals Healthy Ageing en digi bijdrage aan het realiseren van Rijks talisering die nog nader moeten worden doelstellingen, door bijvoorbeeld voorop verkend. te lopen in de energietransitie of als
Het Rijk en de Regio Groningen gaan een langdurig partnerschap aan: de Toekomstagenda Groningen. Beeld van het festival Grasnapolsky in Scheemda (Foto Stella Dekker, 2019), in de vroegere strokartonfabriek De Toekomst bij Scheemda. Toekomstagenda Groningen 7
voorbeeld te dienen voor de rest van het Sommige onderdelen en thema’s land als het gaat om het oplossen van uit de Toekomstagenda Groningen krimpproblematiek. kennen echter ook eigen processen en procedures, zoals het MIRT, het NPG of Het langjarig partnerschap tussen Rijk besluitvorming in Brussel. Overeenkomst en regio borgen we door de afspraken tussen deze onderdelen en thema’s is met een ruimtelijke component in wel dat zij allen betrekking hebben op deze uitvoeringsagenda onderdeel te dezelfde regio en het in dat verband ook maken van het plan van aanpak voor voor de hand ligt deze in samenhang NOVI-gebied Groningen. Daarmee te bespreken. Met deze Toekom blijven Rijk en regio aan elkaar stagenda wordt geen parallel spoor verbonden, ook in nieuwe Haagse gecreëerd maar wordt voor de thema’s verhoudingen met de komst van een de regio betreffend met inachtneming nieuw kabinet. Ook koppelen we nieuwe van bestaande processen en afspraken aan lopende partnerschappen procedures integraal en in samenhang waarin ambtenaren van Rijk en regio besproken. Het partnerschap betekent al succesvol met elkaar samenwerken, dat Rijk en regio zich in deze verschil zoals op waterstof en de warmtetransitie lende processen actief inzetten voor en waar nog onvoldoende samenwerking realisatie van de toekomstagenda. De is gaan we nieuwe partnerschappen aan. thema’s zoals benoemd in de toekomst agenda hebben een dusdanige impact op het toekomstperspectief van de regio en voor het adresseren van nationale opgaven dat integraal strategisch overleg op bestuurlijk niveau gerechtvaardigd is. Rijk en regio spreken over 6 maanden de uitwerking en voortgang van de onder scheiden onderdelen van de toekomst agenda te bespreken in een bestuurlijk overleg op met relevante bestuurlijke afvaardiging op kabinetsniveau. Toekomstagenda Groningen 8
3 Lijn 1: Woningbouw & leefbaarheid
3.1 Algemene op deze onderwerpen vinden. Waar beschrijving thema mogelijk doen we dit integraal zoals Met het Nationaal Programma in het langjarige partnerschap van de Groningen zetten we reeds in om uitwerking van Groningen als NOVI- Groningen een regio te maken waar gebied. het goed wonen, werken en recreëren is. Maar met betrekking tot wonen kent Krimp Groningen grote uitdagingen. Aan de De Groningse krimpregio’s (Oost- ene kant is de woningmarkt in de stad Groningen, Eemsdelta en Het Hogeland) Groningen oververhit en moeten er de hebben en krijgen te maken met komende jaren 20.000 woningen worden uitdagingen vanwege de (toekomstige) bijgebouwd. Aan de andere kant speelt bevolkingsdaling en de daarbij komende in het oosten en noorden van Groningen druk op de vitaliteit van voorzieningen krimpproblematiek die voorzieningen en en opgaven op de woningmarkt. Zonder leefbaarheid onder druk zetten. En dan interventie wordt in deze regio’s niet is er ook nog stedelijke problematiek in tot een vergelijkbare vernieuwing, Groningen-Noord en Hoogezand waar kwaliteitsverbetering en verduurzaming onder andere verpaupering, een lage van het woningbestand als gemiddeld sociaaleconomische status en crimina in Nederland gekomen. De praktijk is liteit steeds meer hand in hand gaan. dat vanwege de lage woningprijzen in Naast de grootstedelijke problematiek deze regio’s het realiseren van nieuwe en de krimp hebben we ook oog voor woningen financieel minder aantrek problematiek in kleinere steden als kelijk is waardoor de nieuwbouw hier Hoogezand, Veendam, Stadskanaal en fors achterblijft bij andere delen van Winschoten. Dit vraagt om intensieve Nederland. Het gevolg is dat kwaliteits samenwerking tussen Rijk en regio vraag minder goed bediend wordt. Naast in deze uitvoeringsagenda waar het deze fysieke opgave is er een opgave om gaat om deze onderwerpen. Uiteraard het voorzieningenniveau en daarmee de proberen we daar nu al stappen in te leefbaarheid in Groningse krimpregio’s zetten, maar ook in de nieuwe kabinets op peil te houden. periode blijven Rijk en regio elkaar Toekomstagenda Groningen 9
Rijk en Regio spreken af gezamenlijk voeten te geven. Rijk en Regio maken de Groningse krimpproblematiek in afspraken om de deze woningbouw Oost-Groningen, Eemsdelta en Het opgave substantieel te versnellen. Hogeland te adresseren in de uitvoe ringsagenda Groningen en hierbij in te Kwetsbare wijken – wijkvernieuwing zetten op een integrale aanpak van de In zowel stad als regio zijn kwetsbare uitdagingen en kansen in de krimpregio’s gebieden, in steden en dorpen. In die met als belangrijke focus op A. de gebieden is sprake van een kwalitatief woningmarktopgaven (waaronder de laagwaardige en energetisch slechte benodigde kwaliteitsverbetering) en B. woningvoorraad en sleetse openbare de toegankelijkheid/nabijheid van voor ruimte. In de wijk- en dorpsver zieningen voorzieningenniveau in relatie nieuwing worden deze opgaven tot leefbaarheid. reeds geadresseerd, waar mogelijk
Toekomstige woningbouw in de stad Groningen: de nieuwe wijk Stadshavens, aan het Eemskanaal. Impressie: Gemeente Groningen
Woningbouw Stad is samenhang met opgaven in het De stad Groningen is een van de snelst sociaal domein, maar middelen blijven groeiende steden van Nederland met ontoereikend. Rijk en Regio willen deze grote druk op de woningmarkt. Tot 2030 kwetsbare gebieden stevig adresseren moeten er 20.000 nieuwe woningen met een integrale aanpak met zowel worden gebouwd waarvan een groot aandacht voor de fysieke aspecten deel binnenstedelijk op inbreidings (herstructurering, aardgasvrije wijken) locaties. In januari 2019 heeft de als de sociale aspecten (sociaal-eco gemeente Groningen als eerste stad nomische status bewoners, veiligheid, in Nederland een woondeal afgesloten economie). met het Rijk om deze opgave handen en Toekomstagenda Groningen 10
Sociaal Domein De plek van je wieg mag niet je kansen In de regio Groningen is een in het leven bepalen, maar doet het stapeling van sociaal economische al te vaak. Met wijk- en dorpsvernieu factoren die zorgen voor een lage wing probeert de regio deze complexe sociaal economische status meer en en langdurige problematiek integraal zwaarder zorggebruik en daarmee aan te pakken, dicht bij de mensen met hogere kosten dan in de rest van gerichte interventies. Echter, deze compl Nederland. In stad en regio is sprake exe opgave gaat de (financiële) capaciteit van bovengemiddelde armoede en en sturingsmogelijkheden van de kansenongelijkheid. 5 van de 10 gemeenten te boven. Tegelijkertijd is er gemeenten (in Nederland) met de in Groningen een krachtige preventieco laagste kansen liggen in Groningen, alitie van kennisinstellingen, maatschap met Midden-Groningen op plek twee. pelijke organisaties en uitvoeringspart Daarmee is er sprake van intergeneratio ners om de transformatie innovatief door nele armoede, een verhoogd percentage te zetten. Rijk en regio gaan in gesprek van kinderen dat op groeit in een gezin waar er belemmeringen zijn om daarop met uitkering en zeer hoge vraag naar innovatieve werkwijzen toe te passen. jeugdzorg en een ongezonde leefstijl.
Aan de westkant van de stad Groningen, op het terrein van de vroegere suikerfabriek, verrijst de nieuwe wijk De Suikerzijde. Impressie: Gemeente Groningen. Toekomstagenda Groningen 11
3.2 Beschrijving afspraken Woningbouw • Rijk en regio maken afspraken over de Krimp inzet van het Expertteam Woningbouw • Rijk en regio spreken af dat de en overige expertise BZK ten behoeve gemeenten in de krimpregio’s (Het van kansrijke aanvragen voor de Hogeland, Eemsdelta en gemeenten 2e tranche Woningbouwimpuls in Oost-Groningen) betrokken worden ten behoeve van Stadshavens en bij de uitwerking van het Volkshuis Suikerzijde en voor de 3e/4 e tranche vestingsfonds (VHF). Vanuit de Woningbouwimpuls voor EKZ4 en gemeenten met aardbevingsproble Stationsgebied-Zuid. matiek kan kennis geleverd worden • Rijk en regio maken afspraken over over hun specifieke ervaring met de de uitwerking van de prioritaire herstructureringsaanpak. woningbouwgebieden Suikerzijde • Rijk en regio spreken af dat de en Stadshavens zoals aangegeven in regio vanuit het NPG, de regiodeal de NOVI. Oost-Groningen, transitiefonds • Rijk en regio maken afspraken over particuliere woningvoorraad en de uitvoering van de verstedelijkings gemeentelijk RO budget waar mogelijk strategie in de Regio Groningen-Assen. co-financiert. Tijdspad: 10 jaar. • Rijk en regio spreken af te verkennen Kwetsbare wijken - wijkvernieuwing welke voorzieningen in stand moeten • Rijk en regio spreken af gezamenlijk blijven om een basisvoorzieningen inzet te plegen om: niveau (scholen, zorg, bibliotheken, Aandacht te hebben voor kwetsbare sport, cultuur) te garanderen, en welke stedelijke gebieden in Groningen instrumenten/middelen daarvoor nodig op het gebied van veiligheid, zijn. Hier ligt een koppeling met de leefbaarheid, duurzaamheid, sociale ontwikkelstrategieën en het toekomst economische status van bewoners en perspectief van de NOVI. Er kan hierbij wonen. ook gekeken worden naar de lessen Met behulp van huidige beleids uit Duitsland en mogelijke andere EU instrumenten (citydeals, woondeals, landen. regiodeals, NPG etc.) te werken • Rijk en regio spreken af om de kansen aan een gebiedsgerichte aanpak die zich voordoen op bijvoorbeeld het en zorgdragen dat huidige en volkshuisvestingsfonds, transformatie toekomstige Rijksinstrumentarium faciliteit, kabinetsfiche, nieuw Regeer aansluit bij de integrale opgave akkoord samen op te pakken ten einde waar gezamenlijk meerjarig op een bijdrage voor de krimpregio’s in samengewerkt wordt. Groningen hieruit te effectueren. De kansen die zich voordoen op deze • Rijk en Regio spreken af om deze terreinen (bijvoorbeeld het volkshuis samenwerking langjarig vorm te geven. vestingsfonds, transformatiefaciliteit, Dit betekent dat bestaande contacten kabinetsfiche, nieuw Regeerakkoord) worden geïntensiveerd, maar ook samen op te pakken teneinde een dat deze aanpak zijn beslag krijgt in bijdrage voor Groningen hieruit te Groningen als NOVI-gebied en de effectueren. omgevingsagenda Noord (welke een horizon heeft tot 2050). Toekomstagenda Groningen 12
In de uitwerking en operationali 3.3 Samenhang tussen sering van Rijkstrajecten in relatie afspraken en borging langjarig tot Groningen zal zoveel mogelijk partnerschap synergie en koppelkansen worden gezocht. Met dit pakket aan maatregelen zetten • Rijk en Regio spreken af om deze Rijk en regio zich nu in voor extra samenwerking langjarig vorm te geven. woningbouw, het opvangen van de Dit betekent dat bestaande contacten gevolgen van krimp en het aanpakken worden geïntensiveerd, maar ook van de stedelijke problematiek. dat deze aanpak zijn beslag krijgt in Het belang hierbij is wel dat deze Groningen als NOVI-gebied (welke uitdagingen integraal en langjarig een horizon heeft tot 2050). worden opgepakt. Daarom zullen deze • Met kwetsbare stedelijke gebieden ook een plek krijgen in de uitwerking (zoals hierboven beschreven) worden van Groningen als NOVI-gebied. Dit specifiek bedoeld: Groningen-Noord, zorgt ervoor (samen met het feit dat de Beijum/Lewenborg en Hooge uitdagingen op het gebied van wonen en zand-Sappemeer. leefbaarheid in Groningen zullen worden geadresseerd bij een nieuw kabinet) Sociaal Domein dat Rijk en regio hier ook de komende • Rijk en regio gaan in gesprek waar periode op samen zullen werken. Ook er belemmeringen zijn om daarop lopen er andere processen (Omgevings innovatieve werkwijzen toe te passen. agenda Noord-Nederland, Verstede lijkingsstrategie Groningen-Assen Erfgoed, Landschap en ruimtelijke Regiodeals Groningen-Noord en kwaliteit Oost-Groningen) waarin deze afspraken • Rijk en regio zetten de goede worden betrokken. samenwerking op ruimtelijke kwaliteit, erfgoed en landschap voort. Deze meerjarige en duurzame inzet komen tot uiting in onder meer het NPG, erfgoedprogramma en NOVI gebied Groningen. We houden hierbij rekening met de kwaliteiten van ons landschap zoals het Werelderfgoed Waddenzee. Toekomstagenda Groningen 13
4 Energietransitie: Groningen als koploper
4.1 Algemene periode blijven Rijk en regio elkaar op beschrijving thema deze onderwerpen vinden, onder andere in het langjarige partnerschap. Op één onderdeel zal er de komende jaren met name veel gaan veranderen De Noordzee gaat een belangrijke rol en dat is wat er in de plaats gaat komen spelen bij het verduurzamen van de van het Groningse aardgas. Weinig Nederlandse energiemix. Het Rijk kent andere regio’s in Nederland worden zo de belangrijke positie, de ambities en direct geraakt door de gevolgen van de gunstige uitgangspunten van de de energietransitie als Groningen. Het provincie Groningen om bij te dragen dichtdraaien van de gaskraan vraagt aan de toekomstige energievoorziening naast alternatieve warmtebronnen en betrekt deze nadrukkelijk bij het ook om innovatieve industrieën, het zoeken naar nieuwe windenergie- creëren van nieuwe arbeidsplaatsen en gebieden op zee voor de periode tot passende educatie die mensen daarvoor en na 2030. In deze zoektocht bekijkt opleidt en omschoolt. Groningen heeft het Rijk dan ook met een positieve dan ook hoge ambities: voorop (blijven) grondhouding de mogelijkheden voor lopen in de energietransitie, dit laten (het aanlanden van) windenergie boven zien met de uitrol van een waterstof Groningen om perspectief te kunnen ecosysteem, vergaande elektrificatie en bieden aan de regio op het gebied de warmtetransitie. We onderschrijven van elektrificatie van de industrie en het belang van de (transformatie van) waterstof. Rijk en regio zien ernaar uit industrieterreinen in de stad Groningen om in het proces naar het Programma en de regio, zoals bij Veendam en Noordzee 2022-2027 de beleidskeuzes Stadskanaal. Om dit te laten zien zijn en ambities waarin er sprake is van concrete projecten, expertise en publiek- wederkerigheid, gezamenlijk verder private financiering nodig. Dat vraagt gestalte te geven. om intensieve samenwerking tussen Rijk en regio in deze uitvoeringsagenda waar het gaat om deze onderwerpen, zodat Groningen de rol van koploper kan vervullen. Uiteraard proberen we daar nu al stappen in te zetten, maar ook in de toekomst en de nieuwe kabinets Toekomstagenda Groningen 14
Waterstof • Ruimte voor transport in het gasnet De uitrol van het investeringsplan • Ruimte voor gebruik van waterstof in waterstof wordt een belangrijke pijler de (bestaande en nieuwe) industrie- voor de energievoorziening van de en zware transportsector toekomst: met versneld meer opwek • Ruimte voor human capital, voor kennis van duurzame energie, met opslag en innovatie van energie, emissieloze mobiliteit en waterstof als bron voor de industrie in Dit maakt Noord-Nederland zeer kansrijk de Eemshaven en Delfzijl. Doel van het voor het realiseren van een systeem investeringsplan is het opzetten van transitie. Hiermee kan een belangrijke een volwaardig waterstofecosysteem bijdrage worden geleverd aan het halen in Noord-Nederland. Noord-Nederland van de klimaatdoelen voor Nederland heeft de potentie en de eigenschappen als geheel, competitief voordeel in die nodig zijn voor het opzetten van een Europa (tijdens het opstarten Nederland/ waterstofecosysteem: Groningen als gids; op lange termijn • Ruimte voor versneld wind op zee in een importsysteem als kennis en • Ruimte voor electrolysers in de innovatiehub). Bovendien biedt het een Eemshaven groen groeiperspectief voor de regio. • Ruimte voor opslag in zoutcavernes
De haven van Delfzijl loopt voorop in de verduurzaming van de industrie. Foto: Koos de Wit Toekomstagenda Groningen 15
Warmtetransitie • Rijk en Regio spreken af gezamenlijk Zoals gezegd, nergens wordt de urgentie de realisatie van een European Centre om van het gas af te gaan zo gevoeld of Expertise on Clean Hydrogen te als in Groningen. En nergens zijn de verkennen, waaronder de mogelijk ambities om dit te realiseren zo hoog heden in Europees verband (bijvoor als in Groningen. Daarom zetten rijk en beeld via deelname aan Horizon Europe). regio in op het versnellen van de ener gietransitie in de gebouwde omgeving in Groningen zodat Groningen koploper in de energietransitie wordt. Naast investe ringen en het ontwikkelen van een tran sitiecentrum Groningen is er behoefte aan experimenteerruimte om de warmte transitie in, met name de stad Groningen, verder te brengen. Dit gaat specifiek over innovatie en in kaart brengen warmte bronnen.
Verduurzaming industrie De industrietafel Noord Nederland heeft als eerste in Nederland een ambitieus plan op tafel gelegd om in 2050 geen
CO2 meer uit te stoten of zelfs netto gebruiker van CO2 te worden. De bestaande industrie investeert daarvoor Samen met de haven van Delfzijl speelt de Eemshaven honderden miljoenen in grensver een sleutelrol in de energietransitie. Foto: Stella Dekker leggende industriële projecten (o.a. procesinnovatie en elektrificatie). • Verder staan er al een aantal werk afspraken tussen EZK en (partijen uit) 4.2 Beschrijving afspraken de regio: Ten aanzien van North2 stelt het Waterstof consortium momenteel een notitie • Rijk en regio spreken af dat er circa op met door hen geïdentificeerde 50 mln. subsidie gaat naar de realisatie beleidsbehoeften, met het oog op van het DJEWELS project, mits de een beoogde haalbaarheidsstudie. staatssteuntoets wordt doorstaan. Ook ligt er een afspraak over het • Rijk en regio spreken af om in een serie ontwikkelen van het windenergiege sessies de mogelijkheden te verkennen bied Ten noorden van de Wadden voor de realisatie van het Noordelijke eilanden gelegen naast windpark waterstofinvesteringsplan. Hierbij Gemini, met een netaansluiting die wordt gekeken naar wind-op-zee, aanlandt in Eemshaven infrastructuur, projectondersteuning en Ten slotte zijn er een aantal concrete meer in relatie tot waterstof. waterstofprojecten in beeld voor de IPCEI, waarover EZK in gesprek gaat met de betreffende partijen, andere lidstaten en de Europese Commissie. Toekomstagenda Groningen 16
Warmtetransitie vier gemeenten, met als doel vier extra wijken op te nemen in het programma Voortzetting van bestaande aardgasvrije wijken, waardoor in totaal samenwerking € 18,3 mln. extra wordt geïnvesteerd • Rijk en regio geven aan actief te in Groningen. De aanvragen vormen blijven inzetten op de al lopende de basis voor deze gesprekken. Naar samenwerking. verwachting de wijken definitief zullen worden gehonoreerd in het eerste WTCG kwartaal van 2021. • Rijk en regio spreken af samen te • Rijk en regio spreken af dat het Rijk werken aan de warmtetransitie in het voorwaardelijk 18,3 miljoen extra Warmtetransitie Centrum Groningen middelen toekent aan aardgasvrije (WTCG), door het bundelen en wijken in het bevingsgebied. agenderen van lokale uitdagingen waar gemeenten tegen aanlopen bij Zonnedorpen Loppersum 5,2 miljoen het opstellen en uitvoeren van hun Krewerd, Godlinze, Delfzijl 5,1 miljoen wijkplannen. Holwierde Zij zullen gezamenlijk een actieagenda op te stellen op waarbij Steendam, Midden- 4,0 miljoen ieder vanuit zijn eigen rol kan Tjuchem Groningen bijdragen aan een versnelling van de transitie in Groningen. Zuidwolde Het Hogeland 4,0 miljoen
Versnelling ontwikkeling hoge 4.3 Samenhang tussen temperatuur warmteopslag afspraken en borging langjarig • Rijk en regio spreken af de mogelijke partnerschap effecten van hoge temperatuur warmteopslag mee te nemen in het Met dit pakket aan maatregelen zetten kader van Kennisprogramma Effecten Rijk en regio zich nu in voor een Mijnbouw (KEM) innovatieve economie, verduurzaming Vanuit het Rijk en de regio zal voor van energie, nieuwe werkgelegenheid de begeleiding hiervan capaciteit en de positionering van Groningen als beschikbaar worden gesteld. koploper in de energietransitie. Het Bij de herijking van het vergunnin belang hierbij is wel dat deze uitdagingen genstelsel voor mijnbouw zal door integraal en langjarig worden opgepakt. het Rijk samen met de regio naar Innovatieve technieken staan nog in hun de bevoegdheidsverdeling gekeken kinderschoenen, waardoor investeringen worden mede ten aanzien van gepaard gaan langjarige samenwer warmteopslag in de lagen dieper kingstrajecten. Transities gaan gepaard dan 500 m. met een lange adem aan persisterende inzet en afstemming tussen overheid, Aardgasvrije wijken bedrijfsleven en bewoners. Daarbij zal • Om de koplopserspositie van Groningen het klimaatvraagstuk ook bij een bij een op het gebied van energietransitie en in volgend kabinet boven aan de agenda het bijzonder zijn positie op het gebied staan. Dit zorgt ervoor dat Rijk en regio van aardgasvrije wijken te bevorderen hier ook de komende periode op samen is de minister van BZK in gesprek met zullen werken. Toekomstagenda Groningen 17
5 Regionale economie
5.1 Algemene economie, digitalisering, en natuur beschrijving thema inclusieve landbouw. Terreinen waar het Noorden een goede positie heeft Groningen wil de grote transities maar die bestendiging behoeft. In maatschappelijk en economisch laten de agrarische sector maken we de renderen. Die ambitie vraagt een transitie naar natuurinclusieve landbouw gerichte versterking van de regionale in samenhang met uitdagingen op economie gekoppeld aan bestaande het gebied van klimaat. De energie
Landbouw en duurzame energie bij de Eemshaven. Foto: Johan Bosma
opgaven zoals de verduurzaming van transitie biedt naar uitdagingen ook de agrarische sector, innovatie van grote kansen voor het opleiden, om- het MKB en een modernisering van en bijscholen van werknemers in de de arbeidsmarkt. Naast uitdagingen regio voor bijvoorbeeld de waterstof bieden de grote transities kansen voor economie. Daarnaast verkennen we nieuwe economie: waterstof, circulaire de kansen voor samenwerking in de Toekomstagenda Groningen 18
Sterke sectoren in Delfzijl: chemie en duurzame energie. Foto: Bas Meelker
economische sterke sectoren van de Sterke sectoren: Energie, Healthy regio. Rijk en regio gaan een langjarig Ageing, Digitalisering en Chemie partnerschap aan om deze ambitie te Groningen behoort op een aantal realiseren en de regionale economie te terreinen tot de (inter)nationale top. versterken. Daarbij investeert het Rijk, Groningen heeft de potentie om de vanuit Europese fondsen, circa 500 Nederlandse koploper te worden in de mln in groene economische groei en energietransitie en Europees voorbeeld digitale innovaties om de ambities van te zijn in de waterstofeconomie. Op Groningen te realiseren. het gebied van Healthy Ageing/ LSH worden in brede samenwerking Opleidingen en Arbeidsmarkt integrale initiatieven ontwikkeld en In Groningen zijn er grote uitdagingen wordt geïnvesteerd in onderzoek en op de arbeidsmarkt. Tegelijkertijd zijn er kennisinfrastructuur. In de chemie kansen om gericht in te zetten om op te zijn uitdagingen en grote kansen leiden en om te scholen richting nieuwe om verduurzaming te koppelen aan werkgelegenheid in de energietransitie, onderzoek en duurzame werkgelegen gezondheidseconomie en het mkb. Rijk heid. En de digitale transitie versterkt en regio zetten zich in om de banen die de ICT sector en biedt veel kansen op verloren gaan in de energietransitie op het snijvlak van de andere topsectoren te vangen en gericht samen te werken health en energie en op het terrein om toekomstbestendige onderwijsfacili van cybersecurity en mobiliteit. Rijk teiten te realiseren in nauwe relatie met en regio intensiveren waar nodig de het bedrijfsleven. Daarbij richten we ons samenwerking op deze terreinen. specifiek op het opleiden en effectief omscholen van werknemers in sterke en toekomstbestendige regionale sectoren. Toekomstagenda Groningen 19
5.2 Beschrijving afspraken om een uitvoeringsgroep op te zetten. Vervolgens, als er mogelijkheden zijn, Opleidingen en Arbeidsmarkt er gezamenlijk voor zorgen dat deze • Gezamenlijk integrale plannen voor ook wordt gerealiseerd. MBO-campussen op de Suikerzijde (circulair/energie), Kardinge (vitaliteit/ Mkb werkplaats en route gezondheid), Appingedam en • Rijk en regio sluiten een samen Winschoten op te stellen, met in het werkingsovereenkomst om ten eerste bijzonder aandacht voor de relatie met te kijken welke projecten er al lopen het bedrijfsleven en andere onderwijs en welke initiatieven er zijn, om er voor sectoren, Leven Lang Ontwikkelen te zorgen dat de overeenkomsten en trajecten en met zicht op bijdragen verschillen duidelijk zijn. vanuit Rijk en regio in de realisatie. • Ten tweede kunnen Rijk en regio • Als eerste stap verkennen BZK, EZK daarna gezamenlijk verkennen welke en OCW mogelijkheden om het initiatieven er genomen kunnen worden Proef- en Oefencentrum (POCE) in om onze intentie van opschaling te samenwerking met bedrijfsleven te kunnen realiseren. realiseren.
Op de Zernike Campus in de stad Groningen vinden agrarische industrie en hoger onderwijs elkaar: het fonkelnieuwe innovatiecentrum van Avebe, een wereldwijd opererende onderneming met haar hoofdvestiging in Veendam. Foto: Avebe
• Rijk en regio spreken af gezamenlijk Kennisprogramma katapult de plannen voor de Scholings • Rijk en Regio zetten een gezamenlijke alliantie Noord uit te werken waarbij werkgroep op om een opschaling werknemers uit de verschillende van publiek-private samenwerkingen, sectoren worden ondersteund in het waarin o.a. studenten en kennisinstel om- en bijscholen richting nieuwe en lingen worden gekoppeld aan MKB’ers, vervangende arbeidsplaatsen. Er wordt te verkennen en te initiëren. gezamenlijk verkend wat er nodig is Toekomstagenda Groningen 20
MKB en Agro Eiwitstrategie: Rijk en provincie • Rijk en regio spreken af te komen tot spreken af om de goede samen een actieplan waarmee Groningse werking in het kader van de nationale MKB’ers toekomstperspectief kan eiwit strategie en het programma worden geboden en worden geholpen Fascinating voort te zetten en zich bij toegang tot liquide middelen om te in te zetten voor het vinden van de kunnen investeren. Naast ondersteu benodigde financiering buiten LNV. ning bij het in aanmerking komen voor S t i k s t o f : Rijk en provincie spreken schade- en versterkingsregelingen, af om de samenwerking om elkaar kan bij toekomstperspectief worden te versterken in de stikstofaanpak gedacht aan innovatie, digitalisering, voort te zetten. Relevant hierbij is de expertise of verduurzaming. motie betreffende versneld afspraken Agroprogramma: Rijk en provincie maken met Provincies (nr. 48 spreken af om met het agro Dik-Faber en Geurts, ingediend programma een integrale aanpak tijdens debat over de stikstofwet). te ontwikkelen die tegemoet komt Verdere uitwerking zal van deze aan de agrarische sector in het afspraak zal in de loop van 2021 aardbevingsgebied en waarbij plaatsvinden. wordt gestart met de complexe en Biologische landbouw / schrijnende gevallen. In een tweede Farm-2-Fork strategie: Rijk en fase kan eventueel verbreding provincie spreken af om, onder worden gezocht in het gezamenlijk voorbehoud van de benodigde opstellen van een toekomst- capaciteit, in 2021 te verkennen waar perspectief voor de agrarische sector ze kunnen samenwerken en elkaar in het aardbevingsgebied. kunnen versterken. Een concretere Biodiversiteit: Rijk en provincie afspraak zal pas na 21 januari a.s. spreken af om samen te werken aan mogelijk zijn, omdat er met het een effectieve aanpak voor biodiver maken van beleid nog even wordt siteitsherstel met daaraan gekoppeld gewacht totdat de EC het ‘organic een goed toekomstperspectief voor action plan’ als onderdeel van de Groningse boeren (natuurinclusieve Farm-2-Fork strategie publiceert. kringlooplandbouw), waarbij gestart Natuurinclusieve landbouw: Rijk wordt vanuit het Deltaplan Biodiversi en provincie spreken af om in 2022 teitsherstel en het Manifest “Naar te verkennen hoe het partnerschap een rijk platteland” (14 partijen doen voor natuurinclusieve landbouw na een oproep aan de provincie voor de Regio Deal (2023) kan worden strategie, regie en coördinatie op voortgezet. biodiversiteitsherstel en transitie naar een natuurinclusieve landbouw) Bodem: Rijk en provincie spreken af om in het kader van het Nationaal Programma Landbouwbodems te werken aan een strategie voor gezonde en vitale landbouwbodems in Groningen. Toekomstagenda Groningen 21
Sterke sectoren 5.3 Samenhang tussen • Rijk en regio verbinden zich aan een afspraken en borging langjarig langjarige samenwerking, waarin partnerschap kansen voor sterke sectoren Energie, Healthy Ageing en Digitalisering nader Met dit pakket aan afspraken zetten worden verkend. Voorbeelden daarvan Rijk en regio zich in voor een toekomst kunnen zijn de Campus Groningen en bestendige regionale economie die het Campus Community Fund. waar mogelijk bijdraagt aan (inter) • Rijk en regio spreken af zich in te nationale opgaven en doelstellingen. zetten voor de plannen van Holland Innovatieve technieken staan nog in Malt voor realisatie van de eerste hun kinderschoenen, waardoor inves
CO2-vrije moutfabriek wereldwijd. teringen gepaard gaan langjarige Dit partnerschap komt tot uiting in samenwerkingstrajecten. Transities overleg indien deze propositie zich niet gaan gepaard met een lange adem lijkt te kwalificeren voor de daarvoor aan persisterende inzet en afstemming benodigde middelen. tussen overheid, bedrijfsleven en • Rijk en regio spreken af met betrokken bewoners. Het is daarom van belang dat partijen de mogelijkheden te verkennen we integraal en langjarig samenwerken. voor hoe innovatie in de industrie een Naast deze toekomstagenda borgen bijdrage kan leveren aan energie- we de versterking van de regionale efficiency en netstabiliteit. Dit economie ook in samenwerking binnen partnerschap komt tot uiting in overleg het NPG, de NOVI, de uitwerking van met betrokkenen waarin plannen uit de het Just Transition Plan en het MKB- en industrie centraal staan. agroprogramma.
Digitalisering brengt de sterke sectoren energie en healthy ageing op een hoger plan. Foto: Stella Dekker Toekomstagenda Groningen 22 Toekomstagenda Groningen 23