Zbiorniki Czorsztyński I Sromowiecki – Położenie, Charakterystyka, Nazwy

Pieniny – Zapora – Zmiany — Monograﬁ e Pienińskie 2: 9–22, 2010

Zbiorniki Czorsztyński i Sromowiecki – położenie, charakterystyka, nazwy

The Czorsztyn and Sromowce Reservoirs – location, characteristics and nomenclature

ANDRZEJ JAGUŚ1, MARIUSZ RZĘTAŁA2

1 Akademia Techniczno-Humanistyczna, Wydział Nauk o Materiałach i Środowisku, ul. Willowa 2, 43-309 Bielsko-Biała, e-mail: [email protected] 2 Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, e-mail: [email protected]

Abstract. This article presents the reservoirs behind the dams constructed on the Dunajec River in the Pieniny Region. The geographical location of the reservoirs as well as their basic morphometric parameters and functions they fulfi l are described. Nomenclature is also discussed and there appears to be signifi cant variation in reservoirs names. A proposal concerning nomenclature is formulated and justifi ed on terminological and linguistic grounds.

Key words: geographical names, morphometrics parameters, reservoirs, Pieniny Region

WPROWADZENIE tzw. nazw własnych (Grzenia 2002). Nazwy własne odgrywają bardzo ważne znaczenie w codziennej W latach 90. XX wieku, w środowisku geogra- komunikacji, pozwalając wyróżnić określone fi cznym pogranicza Pienin i Gorców, powstały osoby bądź podobne do siebie obiekty w prze- dwa sąsiadujące z sobą zbiorniki zaporowe strzeni geografi cznej. Precyzyjnie i poprawnie (główny i wyrównawczy). Retencjonują one wody sformułowana nazwa własna pozwala nie tylko rzeki Dunajec, spiętrzone zaporami wzniesionymi na jednoznaczną identyfi kację, ale posiada rów- w rejonie miejscowości Niedzica i Sromowce nież bardzo bogatą treść znaczeniową, generującą Wyżne. Budowa zbiorników oraz ich kilkuna- możliwość dokonania szczegółowej charaktery- stoletnie funkcjonowanie przyniosły z sobą wie- styki. W języku potocznym obiekty fi zycznogeo- lokierunkowe przeobrażenia krajobrazu doliny grafi czne (np. zbiorniki wodne, kompleksy leśne, Dunajca, będące przedmiotem licznych badań góry, potoki) są nazywane dość swobodnie, i ocen środowiskowych. często według ustnych przekazów lub przyzwy- W niniejszym artykule zawarto podstawowe czajeń. Poza tym ich nazwy, w przeciwieństwie informacje dotyczące położenia, morfometrii do nazw jednostek podziału administracyjnego i funkcji zbiorników. Szczególnej uwadze pod- bądź miejscowości, nie są wymieniane w bie- dano dodatkowo kwestię nazewnictwa zbiorników żącej dokumentacji administracyjnej. Stąd też jako obiektów geografi cznych. Nazwy obiektów wiele toponimów funkcjonuje w różnych, subiek- geografi cznych (toponimy) oraz nazwy osobowe tywnie konstruowanych formach. Sytuację taką (antroponimy) stanowią dwie podstawowe grupy stwierdzono właśnie w przypadku opisanych 10 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 w niniejszym artykule zbiorników wodnych. stanowiące Przełom Czorsztyński przez Pieniny. Dlatego też podjęto się dyskusji nad ich nazew- Przełom ten, wraz z Przełomem Pienińskim nictwem oraz sformułowania propozycji nazw Dunajca oraz przełomem Leśnickiego Potoku, własnych w świetle uzasadnień terminologicz- wyznaczają granice podziału Pienin na mniejsze nych i językowych, a także z uwzględnieniem jednostki fi zycznogeografi czne (Ryc. 1): Pieniny prowadzonych od kilkudziesięciu lat prób usta- Spiskie, Pieniny Właściwe, Małe Pieniny oraz lenia właściwych nazw i wyjaśnienia różnic ter- Grupę Golicy i Haligowskich Skał (Jaguś, Rzę- minologicznych w odniesieniu do wód stojących, tała 2009). Południową granicę Pienin stanowią zebranych i podsumowanych przez Bajkiewicz- doliny Łapszanki, Niedziczanki, Dunajca i Lip- Grabowską i Mikulskiego (1993). nika. Zapora Zbiornika Czorsztyńskiego została W tytule artykułu i treści charakteryzującej zlokalizowana w odcinku doliny oddzielającym zbiorniki, celem zapewnienia przejrzystości Pieniny Spiskie od Pienin Właściwych, pomiędzy i czytelności tekstu, prezentowane akweny zde- wzniesieniami Groby (604 m n.p.m.) oraz Pie- cydowano określić zgodnie z końcową propozycją kiełko (661 m n.p.m.). Z kolei zapora Zbiornika ich nazewnictwa jako „Zbiornik Czorsztyński” Sromowieckiego opiera się o „spisko-gubałow- (zbiornik główny) oraz „Zbiornik Sromowiecki” skie” oraz „pienińskie” zbocza doliny Dunajca (zbiornik wyrównawczy). – po stronie zachodniej (spiskiej) zbocza prze- chodzą w stoki wzniesienia Sosny (632 m n.p.m.), POŁOŻENIE I CHARAKTERYSTYKA ZBIORNIKÓW a po stronie wschodniej (pienińskiej) wzniesienia Pulsztyn (613 m n.p.m.). Lokalizacja geografi czna Pod względem administracyjnym zbiorniki są Położenie zbiorników w globalnej siatce równo- położone w powiecie nowotarskim na obszarze leżników i południków wyznaczają następujące trzech gmin: Czorsztyn, Łapsze Niżne i Nowy współrzędne geografi czne (Nazewnictwo... 2006): Targ, przy czym w obrębie gminy Nowy Targ − Zbiornik Czorsztyński – 49°26′44″ oraz znajduje się tylko niewielki fragment strefy cof- 20°15′45″, kowej Zbiornika Czorsztyńskiego. W uogólnieniu − Zbiornik Sromowiecki – 49°24′42″ oraz można stwierdzić, że hydrografi cznie lewo- 20°19′39″. Umiejscawiają one prezentowane stronne części obu zbiorników należą do gminy zbiorniki w strefi e państwowego pogranicza pol- Czorsztyn, natomiast prawostronne do gminy sko-słowackiego (Ryc. 1). Łapsze Niżne, a granica przebiega w obrębie Z kolei według regionalizacji geografi cznej powierzchni wodnej (Ryc. 2). W otoczeniu Polski (Kondracki 1998), zbiorniki znajdują zbiorników znajdują się miejscowości będące się na pograniczu kilku mezoregionów fi zycz- zarówno dziedzictwem krain historyczno-etno- nogeografi cznych – Gorców (513.52), Beskidu grafi cznych (Podhala i Spisza), jak i ukształto- Sądeckiego (513.54), Kotliny Orawsko-Nowo- wane w wyniku przenikania kultur regionalnych tarskiej (514.11), Pienin (514.12) oraz Pogórza (Nyka 2000). Spisko-Gubałowskiego (514.13) przechodzącego Typową miejscowością związaną z krainą w słowackie pasmo Magury Spiskiej (Ryc. 1). Podhala jest Dębno, z kolei miejscowości zlo- Jest to jednocześnie strefa kontaktu dwóch rozle- kalizowane po południowej stronie zbiorników głych podprowincji karpackich – Zewnętrznych (Frydman, Falsztyn, Niedzica) należą do Spisza. Karpat Zachodnich (513), do których należą m.in. Miejscowości położone po północnej stronie Gorce i Beskid Sądecki, oraz Centralnych Karpat zbiorników (Maniowy, Mizerna, Kluszkowce, Zachodnich (514), obejmujących na tym obszarze Czorsztyn, Sromowce Wyżne) zamieszkuje lud- tereny pozostałych wymienionych mezoregionów, ność wykazująca wpływy wielokulturowości, rozciągające się na południe od dolin Dunajca, w tym górale pienińscy. Budowa zbiorników Krośnicy i Grajcarka. wymagała wykupu lub pozyskania w zarząd Do utworzenia zbiorników, a ściślej lokalizacji ponad 1500 ha gruntów prywatnych, w tym ich zapór, wykorzystano zwężenie doliny Dunajca likwidacji około 500 zagród gospodarskich. Dla A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 11

Ryc. 1. Położenie Zbiorników Czorsztyńskiego i Sromowieckiego na tle karpackich regionów fi zycznogeografi cznych: 1 – zbiorniki wodne, 2 – rzeki i potoki, 3 – granica państwowa, 4 – ważniejsze miejscowości. The location of the Czorsztyn and Sromowce Reservoirs in relation to the Carpathian physico-geographical regions: 1 – water bodies, 2 – rivers and streams, 3 – state border, 4 – signifi cant towns and villages. ich mieszkańców terenami osiedleńczymi stały i zlepieńców. Obszar położony na południe od się nowe Maniowy (nowa miejscowość zlokalizo- Niedzicy określa się pod względem geologicznym wana powyżej zlikwidowanej wioski Maniowy), mianem paleogenu podhalańskiego. Zalega tu Kluszkowce, Czorsztyn-Nadzamcze oraz Sro- monotonna tektonicznie, horyzontalna seria fl i- mowce-Wygon (Hobot, Stawiarski 2003). szowa cienkoławicowych łupków, piaskowców Zbiorniki Czorsztyński i Sromowiecki zostały i dolomitów żelazistych. utworzone w strefi e kontaktu trzech przebiegają- Regionalizacje klimatyczne obszaru Polski cych równoleżnikowo karpackich jednostek geo- wskazują na położenie omawianych zbiorników logicznych (Birkenmajer 1979, 1992). Obszar na w „karpackim regionie klimatycznym” (Wisz- północ od miejscowości Czorsztyn znajduje się niewski, Chełchowski 1987) lub regionie „obszary w obrębie tzw. paleogenu magurskiego, czyli górskie” (Woś 1996). Jest to obszar o dużym grubego kompleksu skał fl iszowych (głównie zróżnicowaniu przestrzennym stosunków klima- piaskowca magurskiego z przewarstwieniami tycznych i bardzo dużej zmienności częstości łupków) o tektonice fałdowej. Jedynie w części występowania poszczególnych typów pogody. cofkowej Zbiornika Czorsztyńskiego, w rejonie Wynika to głównie ze zróżnicowania hipsome- miejscowości Dębno, fl isz magurski jest przy- trycznego terenu i co za tym idzie kształtowania kryty słodkowodnymi osadami miocenu, pliocenu piętrowości klimatycznej (Woś 1996). Zbiorniki i starszego plejstocenu (iły, muły, piaski, żwiry). Czorsztyński i Sromowiecki znajdują się na gra- Strefę przebiegającą pomiędzy miejscowościami nicy dwóch – wyróżnianych w Pieninach – pięter Czorsztyn i Niedzica zajmują fałdowo-blokowe klimatyczno-wysokościowych: umiarkowanie struktury pienińskiego pasa skałkowego. Jest to ciepłego i umiarkowanie chłodnego. Pierwsze strefa silnie zgniecionych skał mezozoicznych, występuje generalnie do wysokości 520 m n.p.m. głównie wapieni wieku jurajskiego i kredo- i jest charakterystyczne dla południowych pod- wego, tkwiących w górnokredowej i trzeciorzę- nóży i stoków, natomiast drugie zaznacza się na dowej osłonie fl iszowej, zbudowanej z warstw ogół powyżej 520 m n.p.m., lecz na stokach pół- piaskowcowo-łupkowych z wtrąceniami margli nocnych jego zasięg najczęściej bywa przesunięty 12 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 w niższe partie dolin (Hess 1965, Kostrakiewicz 2007). Wody te pochodzą z bezpośredniego zasi- 1979). Zbiorniki można też lokalizować w tzw. lania infi ltracyjnego opadami atmosferycznymi regionie den dolin rzek i większych potoków i wodami powierzchniowymi, a także z napływu (Perzanowska 2004). z formacji fl iszowych. Zbiorniki Czorsztyński i Sromowiecki znaj- Położenie zbiorników w odniesieniu do dują się w dorzeczu Dunajca (II rząd w zlewisku regionalizacji geobotanicznej również wiąże się Morza Bałtyckiego) i są zasilane wodami spły- z pograniczem wydzielanych jednostek przestrzen- wającymi z obszaru 1287 km2 (Łaniewski 1997). nych. Według podziału Pawłowskiego (1972), ze Dział wodny tej zlewni na znacznym odcinku jest zbiornikami kontaktują następujące Podokręgi: działem europejskim, rozgraniczającym zlewiska Pas Skalic Spiskich oraz Pieniny Zachodnie, Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Zapora należące do Okręgu Pieniny, Podokręg Sądecki Zbiornika Czorsztyńskiego została umiejscowiona charakterystyczny dla Pogórza Spisko-Gubałow- w 173,3 km biegu Dunajca i zamyka zlewnię skiego i Gorców, a także Podokręg Bory Nowo- o powierzchni 1147 km2. Zapora Zbiornika Sro- tarskie, zaznaczający się jedynie w zachodniej mowieckiego jest posadowiona w 171,4 km biegu części omawianego obszaru i związany z Kotliną Dunajca, a zbiornik ten przyjmuje wody ze zbior- Orawsko-Nowotarską. Podokręgi Sądecki i Bory nika głównego oraz zlewni własnej o powierzchni Nowotarskie są zaliczane do Okręgu Beskidy. Bez 140 km2. Za pośrednictwem systemu hydrogra- względu na przebieg granic wymienionych jed- fi cznego Dunajca do zbiorników spływają wody nostek, otoczenie zbiorników jest przedstawiane z Tatr (polskich i słowackich), Rowu Podtatrzań- dodatkowo jako tereny piętra regla dolnego (Paw- skiego, Pogórza Spisko-Gubałowskiego, Kotliny łowski 1972). W regionalizacji geobotanicznej Orawsko-Nowotarskiej, Beskidu Orawsko-Podha- opracowanej przez Matuszkiewicza (2008) naj- lańskiego, Gorców, Beskidu Sądeckiego i Pienin. mniejszą jednostką przestrzenną jest również Najważniejszymi bezpośrednimi dopływami zbior- podokręg. Wszystkie podokręgi pobliskie zbior- ników są Piekiełko, Lemierzysko, Mizerzanka, nikom należą do Prowincji Karpackiej, Działu Kluszkowianka, Głęboki Potok – lewostronne, Zachodniokarpackiego, Krainy Karpat Zachod- oraz Białka, Przykopa, Branisko, Kosarzyska, nich oraz Podkrain Zachodniobeskidzkiej lub Pie- Niedziczanka – prawostronne (Ryc. 2). nińskiej. Podkrainę Pienińską reprezentuje na tym Rejonizacja hydrogeologiczna obszarów poło- obszarze Okręg Pienin z Podokręgami Pasa Skalic żonych w otoczeniu obu zbiorników nawiązuje do Spiskich i Pienin Zachodnich. Z kolei w Podkra- układu jednostek geologicznych. Wyróżnia się tu inie Zachodniobeskidzkiej mieszczą się Okręg rejon obejmujący paleogen magurski, rejon obej- Beskidzki Gorczańsko-Sądecki z Podokręgiem mujący paleogen podhalański wraz z pienińskim Gorców, oraz Okręg Podhalański z Podokręgami pasem skałkowym oraz rejon związany z trzecio- Pogórza Gubałowskiego i Borów Nowotarskich. rzędowymi i czwartorzędowymi osadami Kotliny Rozkład przestrzenny podokręgów nawiązuje Orawsko-Nowotarskiej (Małecka, Murzynowski zatem do regionalizacji fi zycznogeografi cznej. 1978). Pierwsze dwa charakteryzują się występo- waniem wód szczelinowych i ograniczoną wodo- Parametry morfometryczne nośnością formacji skalnych. Najkorzystniejsze Realizację inwestycji, której efektem miało być warunki pod względem możliwości lokalnego powstanie omawianych zbiorników, rozpoczęto nagromadzenia wód podziemnych panują w rejonie w 1971 roku. Ostateczne przekazanie zbiorników Kotliny Orawsko-Nowotarskiej, traktowanej jako do eksploatacji miało miejsce w 1997 roku, przy obszar perspektywiczny pod względem zasobności czym oddanie do użytku Zbiornika Sromowiec- wodnej w defi cytowym regionie Karpat (Chowa- kiego nastąpiło już trzy lata wcześniej. Zbiorniki niec i in. 1996). Decyduje o tym występowanie zajmują dolinę Dunajca na odcinku około 11 km w jego obrębie wód porowych, obecnych także pomiędzy miejscowościami Dębno i Sromowce w sąsiedztwie zbiorników – w czwartorzędowych Wyżne (Ryc. 2). Ich podstawowe parametry zesta- aluwiach Dunajca i Niedziczanki (Humnicki wiono w tabeli I. A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 13

Ryc. 2. Szkic administracyjno-sytuacyjny otoczenia Zbiorników Czorsztyńskiego i Sromowieckiego: 1 – zbiorniki wodne, 2 – rzeki i potoki, 3 – zapory i obwałowania, 4 – granice obszarów prawnej ochrony przyrody, 5 – miejscowości, 6 – granice gmin, 7 – przystanie rekreacyjnego i sportowego sprzętu pływającego. The vicinity of the Czorsztyn and Sromowce Reservoirs – administrative and geographical features: 1 – water bodies, 2 – rivers and streams, 3 – dams and embankments, 4 – boundaries of nature protection areas, 5 – towns and villages, 6 – commune boundaries, 7 – landing stages for leisure and sport watercraft.

Z zamieszczonych danych wynika, że lat. Inne tempo zamulania przewiduje Łajczak powierzchnia wodna obu zbiorników może (1995), który określił okres praktycznej żywot- sięgać ponad 13 km2, a ich misy mogą pomie- ności zbiornika na 710–810 lat, a czas zamulenia ścić łącznie blisko 240 mln m3 wody. Pojem- 50% początkowej jego pojemności na 700 lat. ność ta, zwłaszcza w odniesieniu do Zbiornika Funkcjonowanie zbiorników jest możliwe Czorsztyńskiego, będzie ulegać sukcesywnemu dzięki licznym budowlom hydrotechnicznym zmniejszaniu wskutek zasypywania rumowiskiem wzniesionym w fazie realizacji inwestycji. W kra- transportowanym przez dopływające cieki. Naj- jobrazie doliny wyróżniają się zwłaszcza obiekty większy udział w zamulaniu Zbiornika Czorsz- piętrzące wodę lub ochraniające przed zalewami tyńskiego mają Dunajec i Białka. Z tego względu (Ryc. 2). Są to (Kloss 2003): w sąsiedztwie miejscowości Dębno utworzono − Zapora czołowa Zbiornika Czorsztyńskiego zakład eksploatacji kruszywa, którego zadaniami (maksymalna wysokość – 59,4 m, długość – jest usuwanie nadmiaru nanoszonego materiału 404 m, kubatura – 1728 tys. m3) z przelewem, skalnego i pogłębianie strefy cofkowej zbior- − Zapora Zbiornika Sromowieckiego (mak- nika. Ochronę przed zamulaniem zbiornika sta- symalna wysokość – 13 m, długość – 460 m, nowią także liczne zapory przeciwrumowiskowe kubatura – 140 tys. m3), na ciekach oraz przeciwabrazyjne umocnienia − Zapora ochraniająca miejscowość Frydman brzegów. Marczewski i Radzio (2003) szacują, (maksymalna wysokość – 18,7 m, długość – że w zbiorniku rocznie odłoży się około 23 tys. 2545 m, kubatura – 2000 tys. m3), ton rumowiska, a objętość odpowiadająca pojem- − Obwałowanie miejscowości Dębno (mak- ności martwej ulegnie zamuleniu w czasie ok. 500 symalna wysokość – 7 m, długość – 2255 m), 14 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monograﬁ e Pienińskie 2

Tabela I. Parametry morfometryczne zbiorników – zestawiono na podstawie badań własnych* oraz danych zamieszczonych w opracowaniu pod redakcją Klossa (2003)**. The morphometric parameters of reservoirs compiled on the basis of our own research* and data included in the paper** by Kloss (2003)**.

Zbiornik Parametr morfometryczny Jednostka Name of water reservoir Morphometric parameter Unit Czorsztyński Sromowiecki 1)

Minimalny poziom piętrzenia (Min PP)** m n.p.m. 510,0 482,0 Minimal water damming level (Min PP)** m a.s.l. Normalny poziom piętrzenia (NPP)** m n.p.m. 529,0 – Normal water damming level (NPP)** m a.s.l. Maksymalny poziom piętrzenia (Max PP)** m n.p.m. 534,5 489,7 2) Maximal water damming level (Max PP)** m a.s.l. Powierzchnia zbiornika przy Min PP** km2 3,78 0,765 Area of reservoir at Min PP** Powierzchnia zbiornika przy NPP** km2 10,51 – Area of reservoir at NPP** Powierzchnia zbiornika przy Max PP** km2 12,26 0,88 2) Area of reservoir at Max PP** Pojemność zbiornika przy Min PP** mln m3 35,8 1,28 Capacity of reservoir at Min PP** Pojemność zbiornika przy NPP** mln m3 168,6 – Capacity of reservoir at NPP** Pojemność zbiornika przy Max PP** mln m3 231,9 7,42 2) Capacity of reservoir at Max PP** Długość zbiornika* km 9,0 1,5 Reservoir lenght* Szerokość maksymalna zbiornika* km 1,75 0,75 Maximal width of reservoir* Szerokość średnia zbiornika* km 1,3 0,57 Average width of reservoir * Długość linii brzegowej* km 29,7 3,7 Length of shoreline* Wskaźnik wydłużenia zbiornika* – 5,1 2,0 Index of reservoir elongation* Głębokość maksymalna przy Max PP** m 49,5 10,7 2) Maximal depth at Max PP** Głębokość średnia przy Max PP* m 18,9 8,4 2) Average depth at Max PP* Wskaźnik kształtu misy zbiornika* – 0,35 0,79 Basin shape index*

Objaśnienia: 1) bez zalewu na dopływającej Niedziczance, 2) wartość parametru przy poziomie maksymalnym powodziowym. Explanations: 1) without the lagoon on the tributary Niedziczanka, 2) the value of the parameter at the maximum ﬂ ood level.

− Obwałowanie miejscowości Kluszkowce pozwalają one na spiętrzenie wody do rzędnej (maksymalna wysokość – 3 m, długość – 342 m). 534,5 m n.p.m., natomiast w przypadku Zbiornika W przypadku Zbiornika Czorsztyńskiego Sromowieckiego do 489,7 m n.p.m. A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 15

Funkcje atrakcyjność i liczba nieruchomości położonych w sąsiedztwie nabrzeży. Do najważniejszych Użytkowanie zbiorników jest obecnie kojarzone przedsięwzięć inwestycyjnych promujących z kilkoma kierunkami ich wykorzystania, przy walory rekreacyjno-wypoczynkowe terenu należy czym jako wielofunkcyjny należy traktować zaliczyć: zagospodarowanie turystyczne pobliskiej przede wszystkim zbiornik główny, czyli Czorsz- góry Wdżar, wybudowanie zespołu rekreacyj- tyński. nego „Polana Sosny” poniżej zapory Zbiornika Zbiorniki pełnią zadania przeciwpowodziowe. Sromowieckiego, a także wybudowanie (na bazie Służy temu przede wszystkim rezerwa powodziowa obiektów przeniesionych z czaszy zalewu) osady zbiornika głównego o objętości 63,3 mln m3. turystycznej w Kluszkowcach (na półwyspie Tradycyjnie już podawanym przykładem prze- Stychlyn). Powstało też wiele przystani sprzętu ciwpowodziowego oddziaływania zbiorników wodnego na potrzeby żeglarstwa, windsurfi ngu, jest sytuacja z lipca 1997 roku, gdy kulminacyjny wędkarstwa oraz pensjonatów i ośrodków hotelo- dopływ do Zbiornika Czorsztyńskiego wynosił wo-wypoczynkowych (Ryc. 2). Dzięki wysiłkom 1383 m3/s, a maksymalny odpływ ze Zbiornika lokalnych społeczności i instytucji związanych Sromowieckiego kształtował się na poziomie z ochroną przyrody, omawiane zbiorniki wraz 587 m3/s i z czerwca 2001 roku – analogicznie – z obrzeżem stanowią przykład świadomego pod dopływ blisko 850 m3/s i odpływ 475 m3/s (Kru- względem przestrzennym kształtowania krajo- kowicz, Śliwa 2003). brazu. W dużym stopniu udało się powstrzymać Ważną funkcją zbiorników jest także pro- niekontrolowaną żywiołowość w zagospodaro- dukcja energii elektrycznej w konsekwencji pracy waniu przestrzennym. integralnych elektrowni wodnych (Hładki i in. 2003a, b). Maksymalna moc elektrowni szczy- STOSOWANE NAZEWNICTWO towo-pompowej, usytuowanej w budowli zapory Zbiornika Czorsztyńskiego, wynosi 90,5 MW, Ustalenia standaryzacyjne natomiast w przypadku hydroelektrowni zlokalizo- Prawną podstawą ustalania, czyli standaryzacji wanej przy zaporze Zbiornika Sromowieckiego jest nazw geografi cznych w Polsce, jest obowiązu- równa 2,1 MW. Średnia roczna produkcja energii jąca od września 2003 roku Ustawa o urzędowych elektrycznej w warunkach maksymalnego wyko- nazwach miejscowości i obiektów fizjogra- rzystania możliwości pracy szczytowo-pompowej fi cznych (Dz. U. nr 166 z 2003 r., poz. 1612). wynosi odpowiednio 202,4 GWh i 9,2 GWh. Organem dokonującym standaryzacji jest Komisja Wybudowanie zbiorników doprowadziło Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjografi cz- do wzrostu dyspozycyjnych zasobów wodnych nych. Zgodnie ze „Słownikiem terminów używa- Dunajca. Oprócz poprawy związanych z tym nych przy standaryzacji nazw geografi cznych” możliwości poboru wody w dolnych częściach (Kadmon 1998), standaryzacja nazw geografi cz- zlewni, uzyskuje się również podwyższenie prze- nych jest zaleceniem przez organ nazewniczy sto- pływów minimalnych poniżej zapory, istotne sowania określonej nazwy lub nazw wskazanego dla organizacji spływu przełomem pienińskim obiektu geografi cznego wraz z formą ich zapisu, tratwami fl isackimi. Jak podają Kloss i Fiedler- a także warunków do korzystania z tych nazw. Krukowicz (2003), podwyższenie przepływów Komisja jest zatem ciałem opiniodawczo-dorad- minimalnych poniżej zbiorników następuje z prze- czym. Zgodnie z zapisem wspomnianej ustawy, pływu obserwowanego 2,2 m3/s na gwarantowany ustalane przez nią nazwy winny być – w drodze 12,0 m3/s w okresie IV-X oraz odpowiednio rozporządzenia Ministra właściwego do spraw z 1,5 m3/s na 9,0 m3/s w miesiącach XI-III. administracji publicznej – publikowane w formie Funkcjonowanie Zbiornika Czorsztyńskiego wykazów nazw urzędowych. sprzyja wzrostowi zainteresowania pobliskimi O ile nazwy miejscowości uzyskały i uzyskują terenami pod kątem aktywizacji turystycznej. status nazw urzędowych poprzez ich publikację Od początku jego istnienia znacznie wzrosła w stosownych aktach prawnych, to publikowanie 16 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 urzędowych nazw obiektów fi zjografi cznych było i Sromowce Wyżne. W drugim podano następujące realizowane praktycznie do połowy lat 70. XX nazwy: Jezioro Czorsztyńskie, Zbiornik Wodny wieku. Nielicznym obiektom fi zjografi cznym Czorsztyn-Niedzica oraz Jezioro Sromowickie, nadano lub zmieniono nazwy urzędowe w latach Jezioro Sromowskie, Zbiornik Wodny Sromowce późniejszych. Wyżne. Identyczne nazwy – jak w leksykonie Wykaz obecnie używanych nazw (standary- z 2004 roku – zostały podane w Słowniku geo- zowanych, ale nie urzędowych) obiektów fi zjografi czno-krajoznawczym Polski (2000). W wielu grafi cznych zawierają dwie publikacje. Pierwsza, pozycjach słownikowych, np. Słowniku nazw geo- pt. „Nazwy Geografi czne Rzeczypospolitej Pol- grafi cznych z odmianą i wyrazami pochodnymi skiej”, pochodzi z 1991 roku i jest efektem stan- (Grzenia 2008) nie zamieszczono haseł odnoszą- daryzacji dokonanej przez działającą wówczas cych się do omawianych zbiorników. Wynikać przy Urzędzie Rady Ministrów Komisję Ustalania to może nie tylko z ograniczeń regionalnych, ale Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjografi cznych. także z faktu stosunkowo niedawnego utworzenia Druga („Nazewnictwo Geografi czne Polski. Tom tych obiektów fi zjografi cznych. I – Hydronimy”), z roku 2006, zawiera wykaz Autor słownika etymologicznego wyja- nazw obiektów wodnych (tzw. hydronimów), śnia (Malec 2003), iż Jezioro Czorsztyńskie to zweryfi kowanych i ustalonych przez w/w komisję, zbiornik retencyjny na Dunajcu, którego nazwa przemianowaną w 2003 roku na Komisję Nazw ma formę zestawienia – jest motywowana przez Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, rzeczownik jezioro i przymiotnik czorsztyński będącą od 1997 roku organem działającym przy od nazwy miejscowej Czorsztyn. Nazwa ta – Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Admini- Czorsztyn jako miejscowość – jest pochodzenia stracji. Zgodnie z zapisem Ustawy o urzędowych niemieckiego od średnio-wysoko-niemieckiego nazwach miejscowości i obiektów fi zjografi cz- schor(n)stein („stroma skała”) i została przyswo- nych z 2003 roku, nazwy urzędowe obiektów jona fonetycznie do języka polskiego. Z kolei fi zjografi cznych zostaną ustalone w drodze roz- nazwa miejscowa Sromowce została utworzona porządzenia. pierwotnie od wyrazu „szram” (z niem. Schram) – Standaryzowane nazwy omawianych zbior- rana, blizna. Jej obecne brzmienie może być koja- ników, zamieszczone w publikacji „Nazewnictwo rzone z przestarzałą (staropolską, staronordycką) Geografi czne Polski” (2006), w wykazie nazw formą srom – wstyd, niesława, gorszące postępo- wód stojących, przedstawiają się następująco: wanie, zmartwienie (Boryś 2005). A zatem obie − Jezioro Czorsztyńskie, nazwy pochodzą z języka niemieckiego, co wiąże − Sromowce. się ze starym osadnictwem niemieckim na tych Nazwy te niewątpliwie pochodzą od sąsiadu- terenach. jących ze zbiornikami miejscowości, a zostały Znaczącą pozycją w grupie publikacji nauko- ustalone prawdopodobnie na podstawie ich aktu- wych jest niewątpliwie Atlas Podziału Hydrogra- alnego brzmienia. Są one rekomendacją Komisji fi cznego Polski (Czarnecka 2005a, b) opracowany Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjografi cznych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. do ich zatwierdzenia jako urzędowe. Zawiera on wykaz cieków i zlewni na obszarze Polski wraz z ich parametryzacją hydrografi czną Publikacje naukowe i popularnonaukowe (zwłaszcza kilometraż cieków i powierzchnie Prezentując rodzaj publikacji słownikowo-en- zlewni). W publikacji tej, zbiorniki będące przed- cyklopedycznych zasadnym jest umieścić na miotem zainteresowania, otrzymały następujące wstępie informacje pochodzące z Nowego Lek- nazwy: sykonu PWN (1998) oraz Leksykonu PWN − Zbiornik Czorsztyn (Jezioro Czorsztyń- (2004). W pierwszym sformułowano nazwy skie), Jezioro Czorsztyńskie oraz Jezioro Sromowickie − Zbiornik Sromowce. wyjaśniając dodatkowo, iż Jezioro Czorsztyńskie We wcześniejszej publikacji IMiGW, prezentu- to główny zbiornik zespołu Czorsztyn-Niedzica jącej powódź z lipca 1997 roku (Grela i in. 1999), A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 17 adnotacje dotyczące zbiorników są zamieszczone Jezioro Sromowskie. Z kolei informacje doty- głównie w materiale tabelarycznym, w którym czące akwenów jako zbiorników pojawiają się stosuje się nazwy Czorsztyn oraz Sromowce np. w przewodniku autorstwa Czai (2009), okre- Wyżne. Podczas prezentowania funkcjonowania ślającego te obiekty mianem Zbiornika Czorsz- i oddziaływań obu zbiorników jednocześnie tyńskiego i Zbiornika Sromowskiego. posłużono się nazwami Czorsztyn-Sromowce Przykładem stosunkowo swobodnego for- oraz ZZW Czorsztyn-Sromowce (Zespół Zbior- mułowania nazw prezentowanych akwenów są ników Wodnych Czorsztyn–Sromowce). niektóre mapy turystyczne. Możemy w ich treści Ważnym wydawnictwem jest także mono- napotkać między innymi następujące nazwy: grafi a przygotowana w serii Monografi e Budowli − Zbiornik Czorsztyński i Zbiornik Sro- Hydrotechnicznych w Polsce pod tytułem „Zespół mowski (Pieniny Polskie i Słowackie 2000), Zbiorników Wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sro- − Jezioro Czorsztyńskie i Zbiornik Sromowce mowce Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Mono- Wyżne (Pieniny i Spisz 1999), grafi a” (Kloss 2003). Współwydawcą pozycji − Jezioro Czorsztyńskie i Jezioro Sromow- jest Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej skie (Pieniny a Zamagurie 2003). w Krakowie, zachowujący prawa wydawnicze. Zdarzają się też opracowania, w których użyto W monografi i tej zbiorniki określa się jako różnych nazw określających ten sam akwen. Zbiornik Czorsztyn-Niedzica oraz Zbiornik Sro- Dotyczy to np. publikacji „Polska – atlas drogowy” mowce Wyżne, przy czym często w pisowni (2004), w której na mapie drogowej pojawia się pierwszego członu nazwy (zbiornik) stosuje się nazwa Zbiornik Czorsztyn-Niedzica, natomiast na małą literę. Podobnego nazewnictwa użyto już mapie turystycznej Jezioro Czorsztyńskie. w 1997 roku podczas opracowania 12. numeru czasopisma „Gospodarka Wodna”, poświęco- PROPOZYCJA NAZWY nego obu zbiornikom. W treści znajdujących się w nim artykułów można jednak znaleźć różne W rozdziale prezentującym nazewnictwo zbior- formy nazewnicze, np. „zbiornik czorsztyński” ników przytoczono, z oczywistych względów, lub „zbiornik w Sromowcach Wyżnych”. Nazwę tylko niektóre pozycje wydawnicze. Jak łatwo Czorsztyn-Niedzica w odniesieniu do zbiornika zauważyć stosowane nazwy najczęściej mają głównego podaje także Główny Urząd Staty- postać dwuczłonową: człon pierwszy określa typ styczny (Rocznik Statystyczny... 2008). obiektu fi zjografi cznego – zbiornik lub jezioro, Nazwy zbiorników podawane w tekstach lub a drugi stanowi przymiotnik od nazwy miej- na rycinach publikacji turystyczno-kartografi cz- scowej związanej z obiektem – czorsztyński(e), nych są równie zróżnicowane jak w innych gru- sromowski(e), sromowicki(e), sromowiecki(e). pach wydawnictw. Nyka (2000), autor szczególnie Zdaniem autorów niniejszego opracowania jest popularnego przewodnika po Pieninach, używa to forma właściwa, czytelna pod względem ter- nazw Jezioro Czorsztyńskie oraz Jezioro Sro- minologicznym i lokalizacyjnym (orientująca mowieckie. W części słownikowej przewodnika w terenie), i pożądana zwłaszcza w przypadku podaje on informację, że nazwa Jeziora Czorsz- obiektów identyfikowanych regionalnie lub tyńskiego nie jest ofi cjalnie ustalona. Można to lokalnie, do których można zaliczyć omawiane oczywiście odnosić również do drugiego akwenu, akweny limniczne pogranicza Pienin i Gorców. który w przewodniku Michalika (2000) w ogóle Pominięcie w nazwie własnej określenia typolo- nie został opatrzony nazwą. W pozycji tej akwen gicznego omawianych akwenów mogłoby powo- główny oznaczono natomiast jako Zbiornik dować niejasności przekazu (w przeciwieństwie Czorsztyński. Wśród przewodników, których do obiektów powszechnie znanych jak Wisła, autorzy zdecydowali nazywać omawiane akweny Gopło, Rysy itp.). Zatem sformułowana już we jeziorami można wymienić np. Mały Przewodnik wstępie propozycja nazw: Zbiornik Czorsztyński historyczny po Pieninach (Koper 2009) – wid- oraz Zbiornik Sromowiecki, wymaga jedynie nieją w nim nazwy Jezioro Czorsztyńskie oraz uzasadnienia poprawności terminologicznej 18 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 dla pierwszego członu, a językowej dla członu zwykle w korytach cieków lecz także na płaskim drugiego. terenie, gdzie woda może być doprowadzana systemem urządzeń irygacyjnych. Zbiorniki Zbiornik – uzasadnienie terminologiczne poeksploatacyjne powstają przez wypełnienie Tłumacząc specyfi kę nazewnictwa odnoszącego wodą dawnych wyrobisk powierzchniowych, się do wód limnicznych, czyli stojących, należy np. węgla kamiennego, węgla brunatnego, żwiru, podjąć problematykę rozpoznania różnic gene- iłu, torfu. Zbiorniki w nieckach osiadania i zapa- tycznych w odniesieniu do miejsc gromadzenia dliskach to niewielkie zagłębienia wypełnione wody i źródeł jej pochodzenia. O ile pochodzenie wodą gromadzącą się w strefach deformacji wody w zagłębieniu zwykle jest drugorzędne dla ciągłych i nieciągłych jako konsekwencji dzia- ustalania nazewnictwa, o tyle geneza zagłębienia łalności górniczej. Sadzawki to niewielkie zbior- odgrywa w tym względzie znaczenie podsta- niki utworzone – w efekcie zapotrzebowania na wowe. retencję powierzchniową wód stojących głównie Naturalne śródlądowe zagłębienia terenu na terenach wiejskich – przez wykopanie zagłę- wypełnione wodą nazywa się jeziorami. Ich bienia. Baseny różnego typu to grupa zbiorników geneza sięga często wielu tysięcy lat, a w nie- o misach betonowych lub ukształtowanych których przypadkach na świecie – nawet wielu z innych materiałów – w polskiej literaturze milionów lat. Czas funkcjonowania większości geografi cznej często są one określane enigma- jezior w Polsce nie jest dłuższy od kilku lub kil- tycznie jako: „sztuczne”, „inne”, „baseny”, co kunastu tysięcy lat. Część jezior, np. przybrzeż- nie w pełni oddaje ich genetyczną odrębność, nych lub w dolinach rzecznych, posiada historię aczkolwiek wydaje się określeniem najtrafniej- związaną z holoceńskim cyklem krajobrazowym szym wobec przypisywania im nazewnictwa i współczesnymi procesami przyrodniczymi. wskazującego na funkcje obiektu (np. przemy- W ciągu ostatnich kilkuset lat, a zwłaszcza ostat- słowe, komunalne). nich kilkudziesięciu, na terenie Polski powstało Wśród hydronimów pojawiają się także okre- wiele tysięcy sztucznych zbiorników wodnych. ślenia „staw” jako rodzaj zbiornika wodnego oraz Tym mianem określa się zbiorniki utworzone „zbiornik retencyjny”, które w klasyfi kacji gene- w wyniku pośredniej lub bezpośredniej działal- tycznej nie znajdują szerszego odzwierciedlenia. ności człowieka. Synonimicznie nazywane są Stawy są wprawdzie wymieniane w niektó- jeziorami antropogenicznymi lub zbiornikami rych podręcznikach hydrografi i, czy hydrologii antropogenicznymi, czasami sztucznymi jezio- ogólnej, ale bez szerszego uzasadnienia gene- rami lub po prostu zbiornikami wodnymi. tycznego i raczej klasyfi kowane według kryte- Odwołując się do kryterium genezy zagłębienia rium niewielkiej powierzchni zwierciadła wody. retencjonującego (zatrzymującego) wodę, jako Wreszcie termin „staw” jest z powodzeniem kluczowego dla ustalania nazewnictwa, należy stosowany w klasyfi kacjach hydrobiologicznych przywołać dalsze rozróżnienia zbiorników antro- (Żmudziński i in. 2002), gdzie traktuje się go pogenicznych. Są to zbiorniki: zaporowe, gro- jako naturalny lub sztuczny „śródlądowy, pytki blowe, poeksploatacyjne, w nieckach osiadania i przeważnie słodkowodny zbiornik wodny, i zapadliskach, sadzawki, baseny różnego typu w którym – w przeciwieństwie do jeziora – (Rzętała 2008). Zbiorniki zaporowe (nie mylić nie można wyodrębnić strefy głębinowej, pro- z naturalnymi jeziorami zaporowymi) są two- fundalu, oraz otwartej toni wodnej, pelagialu, rzone przez człowieka w wyniku przegrodzenia a cała powierzchnia dna na ogół jest porośnięta tamą (zaporą) doliny rzecznej i spiętrzenia wody makrofi tami, a więc jedyną strefą ekologiczną do żądanej wysokości, zwykle z zachowaniem jest litoral”. Na uwagę zasługuje również kwe- możliwości całkowitego upuszczenia wody (de stia znaczenia terminu „zbiornik retencyjny” – facto likwidacji zbiornika). Zbiorniki groblowe ponieważ retencję, czyli czasowe zatrzymanie powstają przez retencjonowanie spiętrzonej wody, można przypisać każdemu obiektowi lim- wody wybudowaną groblą (systemem grobli) nicznemu, termin ten powinien być rozpatrywany A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 19 w kategorii znaczenia przyrodniczego lub funkcji podstawowych lub charakteryzują niedostateczną gospodarczych, a nie genezy zbiornika. wyrazistością (Grzenia 2008). Biorąc pod uwagę kryterium genetyczne Nazwy własne defi niowane są jako wyrazy, akwenu, w ocenie szeroko rozumianych kwe- które odnoszą naszą uwagę do jakichś jednostek, stii ustalania odnoszącego się doń nazewnictwa, umożliwiają ich identyfi kację, a także stwarzają sugerowanym terminem w stosunku do wód stoją- możliwość przywołania ich i skierowania na nie cych zagłębienia retencjonującego wodę w dolinie uwagi (Grzenia 2002). W związku z tym, ale pienińskiego odcinka Dunajca jest zdecydowanie głównie z czysto formalnego punktu widzenia, słowo „zbiornik” (zbiornik wodny). Powinno ono nazwy własne pisane są wielką literą. Odróżnia znaleźć odzwierciedlenie w ofi cjalnej terminologii je to od nazw pospolitych i wskazuje na wąski jako w pełni uzasadnione: zakres znaczeniowy przy jednoczesnej bogatej − antropogenezą (piętrzeniem wody zaporą), treści znaczeniowej. Pisownia wielką literą – − w przewadze sztucznym reżimem hydrolo- w przypadku nazw złożonych z członu termino- gicznym, logicznego i członu przymiotnikowego – dotyczy − w pewnych sytuacjach możliwością trwa- obu członów, zarówno w sytuacji występowania łego opróżnienia misy (likwidacji zbiornika). przymiotnika jakościowego stawianego zwykle na Tylko nieliczne przesłanki sugerują zasad- pierwszym miejscu (np. Czarny Staw), jak i przy- ność nazwy jezioro, np. naturalne pochodzenie miotnika odmiejscowego notowanego najczęściej wód limnicznych, naturalny charakter zagłębienia na miejscu drugim (np. Zbiornik Czorsztyński, nawiązującego do dna doliny, quasi-naturalny Jezioro Rajgrodzkie). Jedynie w nazwach wła- przebieg niektórych procesów limnicznych. snych nie posiadających członu terminologicz- nego, jak Śniardwy czy Dunajec, umieszczany Czorsztyński, Sromowiecki – uzasadnienie ewentualnie termin wskazujący na typ obiektu językowe pisany jest małą literą, tj. jezioro Śniardwy, rzeka Nazwy Zbiornik Czorsztyński i Zbiornik Sromo- Dunajec. wiecki zaliczają się do nazw własnych (z grupy hydronimów), klasyfi kowanych pod względem UWAGI KOŃCOWE znaczeniowym jako (Nazewnictwo... 2006): „nazwy od innych obiektów geograficznych Budowa zbiorników wodnych wywołała prze- (przede wszystkim nazw miejscowości)”. Nazwy miany krajobrazu, mające istotne znaczenie nie tego typu mają na ogół postać rzeczownika typo- tylko dla rozwoju społeczno-gospodarczego logicznego i przymiotnika (z przyrostkiem) od obszaru i tworzenia nowych relacji człowiek – śro- nazwy miejscowej, choć czasem nazwa miejscowa dowisko, ale również dla kształtowania warunków jest bezpośrednio przeniesiona na obiekt wodny ekologicznych w dolinie Dunajca i na pobliskich (Grzenia 2002, Malec 2003). Według Słownika terenach. Bez względu na ocenę owych przemian nazw miejscowości i mieszkańców (Łaziński należy zaznaczyć, że ich kierunki i charakter 2007), poprawne formy przymiotnikowe od nazw nie odbiegają od obserwowanych w otoczeniu miejscowości Czorsztyn oraz Sromowce Wyżne większości zbiorników antropogenicznych Polski (położonych nad zbiornikami) mają postać: południowej (Jaguś i in. 2004). Obiekty tego czorsztyński i sromowiecki. Przymiotnik „czorsz- typu, mimo licznych oddziaływań o wydźwięku tyński” został również wymieniony przez Grzenię niekorzystnym dla środowiska, są ważnym ele- (2002) w Słowniku nazw własnych. W przypadku mentem systemu wodno-gospodarczego kraju. przymiotnika „sromowiecki” stwierdza się jego Ich tworzenie wymaga więc rozwoju studiów nad funkcjonowanie także w innych formach znanych architekturą związanego z nimi krajobrazu. Pod- tylko lokalnie, np. sromowski. Formy lokalne stawowe w tym zakresie wydaje się sporządzanie co prawda uważa się za poprawne, jednak nie wielowariantowych i interdyscyplinarnych ocen powinny one być szerzej stosowane w języku środowiskowych, w szczególności rozpatrujących ogólnopolskim – często zbyt różnią się od nazw problemy: 20 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2

− środowiskowych, społecznych i ekono- Monografi a. — RZGW w Krakowie, Hydroprojekt War- micznych skutków zmian użytkowania terenów szawa Sp. z o.o., IMGW, Warszawa, ss. 101–110. zatopionych oraz ich najbliższego otoczenia, Hładki B., Łaniewski J., Malinowski R. 2003b. Elektrownia − znaczenia zbiorników dla kształtowania wodna Sromowce Wyżne. [W:] A. Kloss (red.), Zespół Zbiorników Wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce zasobów wodnych w warunkach rozwoju mało Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Monografi a. — RZGW uciążliwych form rekreacji w ich obrębie oraz w Krakowie, Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o., IMGW, zagospodarowania turystycznego ich obrzeży, Warszawa, ss. 123–125. − prawnego usankcjonowania utrzymania Hobot U., Stawiarski R. 2003. Przedsięwzięcia towarzyszące, odpowiedniego kierunku użytkowania zbiorników realizowane w ramach inwestycji – wykupy i wywłasz- wodnych wraz z szacunkami społecznych i ekono- czenia, budownictwo zastępcze. [W:] A. Kloss (red.), Zespół zbiorników wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sro- micznych skutków wszelkich decyzji. mowce Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Monografi a. — RZGW w Krakowie, Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o., IMGW, Warszawa, ss. 146–148. PIŚMIENNICTWO Humnicki W. 2007. Hydrogeologia Pienin. — Wydawnictwa Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z. 1993. Próba uporząd- Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. kowania i zdefi niowania hydrologicznej terminologii Jaguś A., Rahmonov O., Rzętała M., Rzętała M. A. 2004. The jeziornej. — Przegląd Geofi zyczny, 38(3–4): 301–315. essence of cultural landscape transformation in the neigh- Birkenmajer K. 1979. Przewodnik geologiczny po pienińskim bourhood of selected artifi cial water reservoirs in southern pasie skałkowym. — Wydawnictwa Geologiczne, War- Poland. [W:] K. Kirchner, J. Wojtanowicz (red.), Cultural szawa. landscapes. — Regiograph, Brno, ss. 37–55. Birkenmajer K. 1992. Przegląd problematyki geologicznej Jaguś A., Rzętała M. 2009. Kształcenie terenowe w zakresie Pienińskiego Parku Narodowego. — Pieniny Przyroda geografi i i ochrony środowiska (na przykładzie Pienin). i Człowiek, 1: 33–39. — Akademia Techniczno-Humanistyczna, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Bielsko-Biała – Boryś W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. — Sosnowiec. Wydawnictwo Literackie, Kraków. Kadmon N. (red.) 1998. Glossary of Terminology used in the Chowaniec J., Poprawa D., Witek K. 1996. Kotlina Oraw- Standarization of Geographical Names – Słownik ter- sko-Nowotarska jako perspektywiczny zbiornik wód minów używanych przy standaryzacji nazw geografi cz- zwykłych w defi cytowym regionie Karpat. — Przegląd nych (tłum. J. Kondracki). — Główny Urząd Geodezji Geologiczny, 44(1): 61–64. i Kartografi i, Warszawa. Czaja S. W. 2009. Przewodnik turystyczny dla gości Hotelu Kloss A. (red.) 2003. Zespół Zbiorników Wodnych Czorsztyn- Jan. — Hotel Jan, Szczawnica-Szlachtowa. Niedzica i Sromowce Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Czarnecka H. (red.) 2005a. Atlas Podziału Hydrografi cznego Monografi a. — RZGW w Krakowie, Hydroprojekt War- Polski. Część 1. Mapy w skali 1:200.000. — IMiGW, szawa Sp. z o.o., IMGW, Warszawa. Ministerstwo Środowiska, NFOŚiGW, Warszawa. Kloss A., Fiedler-Krukowicz H. 2003. Gospodarka wodna Czarnecka H. (red.) 2005b. Atlas Podziału Hydrografi cznego w normalnych warunkach eksploatacji i obliczenie hydro- Polski. Część 2. Zestawienia zlewni. — IMiGW, Minister- energetyczne. [W:] A. Kloss (red.), Zespół zbiorników stwo Środowiska, NFOŚiGW, Warszawa. wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne im. Grela J., Słota H., Zieliński J. (red.) 1999. Monografi a powodzi Gabriela Narutowicza. Monografi a. — RZGW w Kra- lipiec 1997. Dorzecze Wisły. — IMiGW, Warszawa. kowie, Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o., IMGW, War- szawa, ss. 63–69. Grzenia J. 2002. Słownik nazw własnych. — PWN, War- szawa. Kondracki J. 1998. Geografi a regionalna Polski. — PWN, Warszawa. Grzenia J. 2008. Słownik nazw geografi cznych z odmianą i wyrazami pochodnymi. — PWN, Warszawa. Koper K. 2009. Mały Przewodnik historyczny po Pieninach. — Zakład Poligrafi czny „MK” s.c., Nowy Targ. Hess M. 1965. Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. — Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geogra- Kostrakiewicz L. 1979. Piętra klimatyczne w Pieninach pol- fi czne, 11: 1–255. skich. — Wszechświat, 11: 260–262. Hładki B., Łaniewski J., Malinowski R., Radzio F. T., Sikorski Krukowicz A., Śliwa A. 2003. Gospodarka wodna w okresie M. 2003a. Elektrownia wodna Niedzica. [W:] A. Kloss powodzi. [W:] A. Kloss (red.), Zespół zbiorników wod- (red.), Zespół Zbiorników Wodnych Czorsztyn-Nie- nych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne im. Gabriela dzica i Sromowce Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Narutowicza. Monografia. — RZGW w Krakowie, A. Jaguś & M. Rzętała – Zbiorniki – położenie, charakterystyka, nazwy 21

Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o., IMGW, Warszawa, Rzętała M. 2008. Funkcjonowanie zbiorników wodnych oraz ss. 69–73. przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżni- cowanej antropopresji na przykładzie regionu górno- Leksykon PWN 2004. — PWN, Warszawa. śląskiego. — Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Łajczak A. 1995. Studium nad zamulaniem wybranych zbior- Katowice. ników zaporowych w dorzeczu Wisły. — Monografi e Słownik geografi czno-krajoznawczy Polski 2000. — PWN, Komitetu Gospodarki Wodnej PAN, 8: 1–105. Warszawa. Łaniewski J. 1997. Czorsztyn. — Gospodarka Wodna, 12: Ustawa o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fi zjo- 384–390. grafi cznych. — Dz. U. 2003, Nr 166, poz. 1612. Łaziński M. (red.) 2007. Słownik nazw miejscowości i miesz- Wiszniewski W. Chełchowski W. 1987. Regiony klimatyczne. kańców. — PWN, Warszawa. [W:] Atlas Hydrologiczny Polski. — Wydawnictwa Geo- Malec M. 2003. Słownik etymologiczny nazw geografi cznych logiczne, Warszawa. Polski. — PWN, Warszawa. Woś A. 1996. Zarys klimatu Polski. — Wydawnictwo Małecka D., Murzynowski W. 1978. Rejonizacja hydrogeolo- Naukowe UAM, Poznań. giczna Karpat fl iszowych. — Biblioteczka Wiadomości Żmudziński L., Komijów R., Bolałek J., Górniak A., Olań- IMUZ, 56: 1–47. czuk-Neyman K., Pęczalska A., Korzeniewski K. 2002. Marczewski J., Radzio F. T. 2003. Czasza zbiornika i obiekty Słownik hydrobiologiczny. Terminy, pojęcia, interpre- ochrony terenów przyległych. [W:] A. Kloss (red.), Zespół tacje. — PWN, Warszawa. zbiorników wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne im. Gabriela Narutowicza. Monografi a. — RZGW SUMMARY w Krakowie, Hydroprojekt Warszawa Sp. z o.o., IMGW, Warszawa, ss. 110–117. In the 1990s, two adjacent reservoirs and associ- Matuszkiewicz J. M. 2008. Regionalizacja geobotaniczna ated dams (the main Czorsztyn Reservoir and the Polski. — IGiPZ PAN, Warszawa. compensation reservoir at Sromowce) were com- Michalik S. 2000. Pieniny – park dwu narodów. Przewodnik missioned on the Dunajec River, on the boundaries przyrodniczy. — Pieniński Park Narodowy, Kro- of the following physico-geographical regions: ścienko n/D. the Pieniny Mountains, the Gorce Mountains, the Nazewnictwo Geografi czne Polski 2006. Tom I. Hydronimy. Spisz-Gubałówka Foothills and the Orawa-Nowy — Główny Urząd Geodezji i Kartografi i, Warszawa. Targ Basin (Fig. 1). Moreover, both reservoirs are Nazwy Geografi czne Rzeczypospolitej Polskiej 1991. — situated on the boundaries of geological, hydro- Główny Geodeta Kraju, PPWK im. Eugeniusza Romera, Warszawa – Wrocław. geological, and geobotanical regions as well as administrative (territorial units), historical and Nowy Leksykon PWN 1998. — PWN, Warszawa. ethnographic regions. The reservoirs occupy Nyka J. 2000. Pieniny. Przewodnik. — Wydawnictwo Tra- a ca. 11-km-long section of the Dunajec River wers, Latchorzew. valley between Dębno and Sromowce Wyżne Pawłowski B. 1972. Szata roślinna gór polskich. [W:] W. villages and are situated within the boundaries Szafer, K. Zarzycki (red.), Szata roślinna Polski. Tom II. — PWN, Warszawa, ss. 189–252. of the Czorsztyn, Łapsze Niżne and Nowy Targ communes (Fig. 2). Their maximum surface area Perzanowska J. 2004. Klimat Pienin. — Studia Naturae, 49: 21–32. exceeds 13 square kilometres, and the combined basin capacity is almost 240 million cubic metres Pieniny a Zamagurie. 2003. Mapa turystyczna 1:50000. — VKÚ, Harmanec. of water (Table I). The main reservoir is a typical multi-function reservoir providing fl ood protec- Pieniny i Spisz 1999. Mapa topografi czno-turystyczna 1:50000. — Wojskowe Zakłady Kartografi czne, Warszawa. tion, generating hydropower, enhancing the avail- ability of water resources in the lower parts of Pieniny Polskie i Słowackie. 2000. Mapa turystyczna 1:25000. — Wydawnictwo Kartografi czne EKO-GRAF, Wrocław. the catchment and providing recreational oppor- tunities. Therefore, it plays a signifi cant role in Polska – atlas drogowy 2004. Skala 1:100000. — Wydaw- nictwo Kartografi czne Mapy Ścienne Beata Piętka, shaping the landscape in the surroundings. Katowice. There have not been established any offi cial Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008. — names for the reservoirs, therefore signifi cant var- Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. iations are found. The names used are presented in 22 PIENINY – ZAPORA – ZMIANY — Monografi e Pienińskie 2 this article, and it is agreed that the term ‘zbiornik’ to their anthropogenic origins, the fact that they [reservoir] instead of ‘jezioro’ [lake] should be can be permanently emptied and their predomi- used to describe these water bodies. This is related nantly artifi cial hydrological regimes.