Thiago de Moraes Dla mojej rodziny, Any, Toma, Billiego, Val i Beth

Tytuł oryginału angielskiego: Myth Atlas

Original edition is published and licensed by Scholastic Ltd. Notka od wydawcy brytyjskiego

Tekst i ilustracje Badania nad mitami to twardy orzech do zgryzienia. Wszystkie Copyright © 2018 Thiago de Moraes przedstawione w niniejszej książce kultury są bardzo zróżnicowane i każda z przytoczonych opowieści istnieje © Copyright for the Polish translation w dziesiątkach, a nawet setkach wersji. Podczas naszych badań by Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 2018 staraliśmy się wybrać wersje najlepiej znane i dołożyliśmy wszelkich starań, by poznać wszystkie fakty. Jeśli jednak Czytelnik jest zdania, że popełniliśmy jakiś paskudny błąd, Projekt okładki Zoë Tucker uprzejmie prosimy o informację.

Projekt layoutu Ali Halliday Atlas mitów to przystępne wprowadzenie do dwunastu spośród najbardziej fascynujących kultur na naszej planecie. Niektóre z opisanych wierzeń stanowią dziś już tylko część historii, natomiast inne nadal są święte dla wielu ludzi na całym świecie. My jednak nie próbowaliśmy objaśniać współczesnych praktyk religijnych, ponieważ nie to jest tematem naszej książki. Najważniejsze są tu opowieści: cudowne opowieści przekazywane przez wieki z pokolenia na pokolenie, Podzie˛kowania pomagające w zrozumieniu ludzkiej egzystencji i otaczającego świata.

Pragniemy podziękować następującym osobom za pomoc w badaniach, weryfikację faktów oraz dobre rady: Bardzo chcielibyśmy zmieścić tu informacje na temat jeszcze większej liczby znanych kultur. Niestety, ograniczało nas

Shola Adenekan, wykładowca literatury i kultury afrykańskiej, dał nam miejsce, toteż musieliśmy dokonać kilku trudnych wyborów cenne rady dotyczące kultury Joruba i pomógł w kwestii wymowy. dotyczących zawartości książki. Przepraszamy, jeśli Potwory, herosi i bogowie oraz mapy Slaney Begley i Rachel Phillipson prowadziły badania i sprawdzały pominęliśmy ulubione opowieści naszych Czytelników, ale mamy fakty. nadzieję, że to, co się tu znalazło, przykuje Waszą uwagę. dwunastu mitologicznych krain Sophie Cashell i Roisin O’Shea pomogły w kwestii irlandzkiej wymowy. A jeśli pod wpływem lektury zapragniecie poznać jeszcze Dr Lee Francis IV, dyrektor generalny i redaktor w wydawnictwie więcej zdumiewających i niezmiennie fascynujących mitów przełożyła Anna Nowak Native Realities Press, a także naukowiec zajmujący się kulturą popularną naszego świata, to pozostanie nam się tylko z tego cieszyć! rdzennych plemion, udzielił rad dotyczących rozdziału na temat rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Kate Gorlacheva udzieliła wskazówek w kwestii rosyjskiej wymowy. Dr Evan Killick pomógł przy pracy nad rozdziałem o kulturze Janomamów i wyjaśnił, że wszyscy jesteśmy prosiaczkami – wszystko zależy po prostu od punktu widzenia. Zeno Millet podzielił się swoim czasem i mądrością, by pomóc autorowi lepiej zrozumieć złożoność religii Joruba oraz jej bóstw. Zaś Cava (człowiek, nie napój) wprowadził mnie w ten świat. Vayu Naidu, powieściopisarka i znawczyni mitów z wydziału studiów orientalnych i afrykańskich Uniwersytetu Londyńskiego oraz członkini Królewskiego Towarzystwa Azjatyckiego, doradzała przy pracy nad rozdziałem dotyczącym Indii. Jonas Sigurgeirsson, Ragnar Ingi A∂alsteinsson i Sigur∂ur Konra∂son pomagali i doradzali w kwestii wymowy nordyckiej. Padraic Whyte, adiunkt w School of English, Trinity College w Dublinie, doradzał przy pracy nad rozdziałem dotyczącym Irlandii. Yoko Williams pomagała w kwestii wymowy japońskiej. Nasza Księgarnia

Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 4 2018-08-31 12:04:03 Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 5 2018-08-31 12:04:13 11 ¯ 9 Susano-o Okuninushi 11 ¯ Ōkuninushi Ōkuninushi zdobywa narzeczoną Susano-o i wąż WARTO BYĆ MIŁYM o ośmiu głowach Ōkuninushi był najmłodszym z osiemdziesięciu jeden braci i miłym chłopcem, ale jego osiemdziesięciu starszych braci wyrosło na okropnych brutali, SŁABOŚĆ DO ALKOHOLU NIE POPŁACA którzy traktowali najmłodszego brata naprawdę paskudnie. CIEKAWOSTKA Zając wyprowadził potwory Kiedy Susano-o został wypędzony z nieba, napotkał morskie w pole, żeby dostać się na Pewnego dnia osiemdziesięciu braci postanowiło postarał się mu pomóc. Zalecił zmyć sól słodką parę płaczących starszych ludzi. Staruszkowie pojechać do prowincji Inaba. Zamierzali zalecać wodą z rzeki, a potem wytarzać się w pyłku drugi brzeg morza. Powiedział się tam do pięknej księżniczki Yagami i rozkazali rosnących nad rzeką rogoży. Zając był nieco im, że chce sprawdzić, kto ma powiedzieli mu, że nęka ich gigantyczny wąż o ośmiu większą rodzinę, toteż potwory Ōkuninushiemu, żeby towarzyszył im jako służący. nieufny, ale zastosował się do rad młodzieńca. głowach, zwany Yamata-no-Orochi. morskie ułożyły się jeden obok Wyruszyli konno, a biedny Ōkuninushi musiał wlec Kiedy tylko obolała, popękana skóra została drugiego, a zając policzył je, się za nimi pieszo, taszcząc wszystkie bagaże. pokryta pyłkiem, futro zaczęło odrastać. skacząc im po grzbietach. Kiedy Wąż faktycznie był wielki: miał ciało dłuższe niż już dotarł na drugi brzeg, zaczął osiem dolin i osiem wzgórz, a na jego grzbiecie Po drodze bracia usłyszeli wołanie o pomoc. Zając był zachwycony. Chcąc podziękować się przechwalać, że oszukał rosły jodły i cyprysy. Przez siedem ostatnich lat Okazało się, że wołał ledwo żywy zając. Ōkuninushiemu, powiedział, że to właśnie on, potwory. Wtedy ostatni z nich Orochi co roku zjadał jedną z córek staruszków, Wyjaśnił, że spłatał figla morskim potworom, a nie jego osiemdziesięciu podłych braci, poślubi wyskoczył z wody i obdarł zająca a one tak się wściekły, że obdarły go z futra. księżniczkę Yagami. z futra. W niektórych wersjach tej a teraz obiecał wrócić po ostatnią. Zamiast pomóc zającowi, okrutni bracia poradzili opowieści mowa jest o krokodylach mu, żeby wykąpał się w słonej wodzie i położył Gdy Ōkuninushi przybył w końcu do pałacu albo nawet rekinach. Tak czy Susano-o szybko opracował plan. Najpierw na słońcu. Zając posłuchał ich, ale sól i gorące w Inabie, księżniczka zapoznawała się właśnie inaczej, lepiej było nie robić ich zamienił córkę staruszków w grzebień, który ukrył słońce sprawiły, że skóra popękała i piekła jeszcze z jego braćmi. Nie przypadły jej do gustu ich w konia. w swoich włosach. Potem polecił staruszkom bardziej. arogancja i bezduszność, ale Ōkuninushiego przyrządzić osiem wielkich beczek bardzo mocnej uznała za dobrego i mądrego człowieka, sake (japońskiego wina ryżowego, które Orochi Ōkuninushi znajdował się wiele kilometrów za więc zgodnie z przepowiednią zająca, uwielbiał). Następnie Susano-o powiedział braćmi. Kiedy napotkał płaczącego zająca, postanowiła za niego wyjść. staruszkom, żeby zbudowali wokół domu wysoki płot z ośmioma furtkami, a przy każdej furtce ustawili beczułkę sake.

Orochi pojawił się i od razu poczuł woń pysznej sake. Każda z jego ośmiu głów wypiła do dna zawartość jednej beczki. Jak można się domyślić, Orochi strasznie się upił i zasnął kamiennym snem. Susano-o wykorzystał tę okazję, by wyciągnąć miecz i obciąć wszystkie osiem głów węża.

Staruszkowie byli bardzo wdzięczni. Wkrótce Susano-o poślubił ich córkę. Jednym z ich potomków był Ōkuninushi.

54 A t l A s M i t ó w 55

Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 54 2018-08-31 12:10:30 Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 55 2018-08-31 12:10:40 CÚ CHULAINN 26 OISÍN 27 TÍR NA NÓG 28 ETHNIU 1 MÓRRÍGAN: , 2 FIONN MAC CUMHAIL 3 GROBLA OLBRZYMA 25 Syn Fionna Mac Cumhaila, wielki wojownik Kraina Młodości. Magiczne Córka Balora. Mężczyzna Największy z irlandzkich bohaterów. I ANAND Wielki bohater. Stał się bardzo mądry, ponieważ Długa kamienna ścieżka zbudowana i poeta. Powędrował do Tír na nÓg, żeby miejsce, do którego wycofali się z ludu Tuatha Dé Danann, Przeżył niezliczone przygody, Trzy boginie wojny, zniszczenia i śmierci. ssał palec oparzony podczas gotowania Łososia przez Fionna Mac Cumhaila między zamieszkać z boginią Niamh. Po trzech latach Tuatha Dé Danann, kiedy zostali zwany Cian, wdrapał się na pokonując potwory i całe armie. Badb i Anand potrafiły przyjmować Wiedzy. (Całe szczęście, że nie próbował Pstrąga Irlandią i Szkocją. wrócił do Irlandii i odkrył, że upłynęło lat pokonani przez Milezjan. wieżę, w której uwięził ją Ponadto odbył podróż do Innego Świata postać kruków i latać nad polami Ignorancji albo Dorsza Głupoty). trzysta. ojciec. Młodzi zakochali się i z powrotem. bitewnymi, siejąc zamęt i strach wśród i mieli troje dzieci, z których walczących w dole żołnierzy. jednym był . 4 ÉRIU, , FÓDLA 23 DZIECI LIRA 24 CETHLENN Trzy boginie poślubione trzem królom. Kiedy królów pokonali Milezjanie, Dzieci Lira zostały zamienione w łabędzie Żona Balora. Potrafiła przepowiadać siostry poprosiły, żeby ich imiona nadano Irlandii. Irlandzka nazwa kraju brzmi Éire i jest to współczesna pisownia imienia Ériu. przez złą macochę. Zachowały umiejętność przyszłość i przekazała mężowi złą 27 mówienia, a podczas latania nad Irlandią nowinę, a mianowicie, że zostanie zabity 26 poznały wszystkie opowieści tego kraju. przez własnego wnuka. 2 1 3 22 5 6 Istnieje wiele postaci o tym imieniu. Ten jest bogiem morza. Został królem ludu Tuatha Dé Danann po tym, Syn Daghdy, bóg poezji Poślubił okropną kobietę, która rzuciła klątwę na jego dzieci jak Nuada stracił rękę. Zdecydowanie wolał i miłości. Stale otoczony przez z pierwszego małżeństwa, wskutek czego musiały przez 28 jednak Fomorian (lud swojego ojca) i pozwolił im trzepoczące skrzydłami ptaki. 900 lat żyć jako łabędzie. Kiedy Lir się o tym dowiedział, zniewolić Tuatha Dé Danann. wpadł w taki szał, że zamienił ją w ducha wiatru. 7 DAGHDA 8 Wielki król całego ludu Tuatha Dé Danann, Córka Daghdy, bogini wiosny, a także bóg druidów (czyli starożytnych płodności, uzdrawiania kapłanów celtyckich). Posiadał wielką maczugę, i poezji (Irlandczycy mieli 25 6 23 22 której jeden koniec zabijał, a drugi leczył; mnóstwo bogów poezji). czarodziejski kocioł, który nigdy nie był pusty, Żona Bresa. 4 i harfę potrafiącą zmieniać pory roku. 5

9 10 LUGH 24 21 Ojciec Bresa i król Fomorian. Lugh zabił swojego złego Przodek Irlandczyków oraz Bardzo przystojny. Miał srebrną dziadka Balora i wyzwolił bóg zmarłych. Wszyscy zmarli łódź, nosił masę złotej biżuterii, swój lud spod panowania czekali w jego domu, zwanym 7 a nawet złote ubrania. Fomorian. Został królem Tech Duinn, na przenosiny do i miał mnóstwo magicznych Innego Świata. 21 19 atrybutów: miecz, włócznię, 8 konia, psa oraz łódź, która sama pływała.

20 11 FÁIL INIS 9 Niesamowicie przydatny 18 pies myśliwski Lugha. Świetny w walce, łapał 11 każdą dziką bestię, jaką BIRÓG zauważył, a na dodatek 20 10 Druidka (druidzi byli celtyckimi kapłanami, mędrcami zamieniał wodę w wino. i uzdrowicielami). Pomogła uratować Lugha, kiedy jego dziadek cisnął go do morza z wysokiej wieży.

17 12 MANANNAN MAC LIR 12 Jeden z synów Lira, a także bóg morza. 19 BALOR 15 Wykorzystywał ocean do ochrony Irlandii i podobnie 14 Najsilniejszy z Fomorian. Miał tylko jedno wielkie, złe jak Lugh miał wiele czarodziejskich przedmiotów: oko i potrafił pokonać całą armię jednym spojrzeniem. łódź, psa, zaprzężony w konie rydwan, który Wyjątkowo wredny i mrukliwy. Kiedy dowiedział się, że jeździł po falach, oraz płaszcz zapewniający zabije go wnuk, zamknął córkę w wieży. Ona i tak zaszła niewidzialność. w ciążę i urodziła Lugha.

13 DIAN CÉCHT Bóg medycyny i uzdrawiania. Był bardzo zajęty 18 GLAS GHAIBHLEANN 13 Piękna, łaciata zielona krowa dająca nieskończone leczeniem ludzi, którzy ciągle odnosili rany 16 ilości mleka. Ukradziona przez Balora, który w kolejnych wojnach. W końcu pobłogosławił pewną wpakował się przez to w nie lada kłopoty z ludem studnię, tak by na każdym, kto do niej wskoczy, goiły Tuatha Dé Danann. się rany (z wyjątkiem tych po dekapitacji).

17 LUCHTAINE, CREIDHNE I GOIBHNIU Bogowie (odpowiednio): cieśli, złotników i kowali. Ilustracja wyspy, mórz i mgieł składających się na Wspólnie stworzyli imponujące uzbrojenie dla ludu Tuatha Dé Danann. Goibhniu był również bogiem gościnności i zapraszał innych bogów na niesamowite przyjęcia. ŚWIAT IRLANDZKI w tym wybrani bogowie, bohaterowie, olbrzymi, magiczne kruki 16 15 OGHMA i kilka bardzo pechowych łabędzi. Bóg mądrości. Miał trzech ojców, Bóg literatury, stworzył pismo ogamiczne. 14 NUADA Był królem Tuatha Dé Danann, kiedy lud ten po raz pierwszy przybył do Irlandii, którzy byli braćmi, a zatem również Wygłaszał też przed bitwami znakomite ale stracił władającą mieczem rękę w czasie walki z Fomorianami i musiał ustąpić jego wujami. mowy adresowane do żołnierzy. z tronu. Dian Cécht zrobił mu srebrną rękę, która okazała się (dosłownie) bardzo poręczna. Później Nuada otrzymał prawdziwą rękę i znowu został królem.

Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 72 2018-08-31 12:13:04 Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 73 2018-08-31 12:13:06 1 Odyn 4 Thor 5 Baldur 7 Höd 14 Olbrzymi 15 Ślub Thora Hel Loki i kłopoty 20 Fenrir 22 Jormungand 27 MIŁOŚĆ, MŁOTY I BRODATE PANNY MŁODE Freja BARDZO DŁUGA LISTA 28 Loki Najcenniejszą rzeczą należącą do Thora był wszechmocny młot, zwany Mjollnir. Kiedy go ukradziono, Wpakowanie Thora w małżeństwo z cuchnącym olbrzymem nie było pierwszym Thor był gotów na wszystko, by go odzyskać. (ani ostatnim) z wielu kontrowersyjnych pomysłów Lokiego. Miał on ogromny talent do popadania w tarapaty, jak również do wydostawania się z nich. Okazało się, że Mjollnir został skradziony przez Loki przebrał Thora za pannę młodą, okrywając W trakcie ślubu państwo młodzi musieli wziąć Thryma, króla mroźnych olbrzymów. Thrym był całe jego ciało i brodę delikatnym jedwabiem. do ręki Mjollnir i złożyć przysięgę. Właśnie na Loki lubił przyjmować zwierzęcą postać. Raz Loki był też odpowiedzialny za to, że niewidomy bardzo duży, cały oszroniony i odrażająco Szczerze mówiąc, Thor nie przypominał za bardzo ten moment czekał Thor. Kiedy tylko złapał młot, zamienił się w klacz, żeby odwrócić uwagę Hod zabił swojego brata, Baldura. Baldur był cuchnął. Był też szaleńczo zakochany w bogini panny młodej, ale mógł uchodzić za barczystą, zrzucił przebranie i stłukł olbrzymów na kwaśne olbrzyma, który zbudował wielki mur wokół odporny na wszystko prócz jemioły. Loki zrobił Frei. Ukrył młot Thora głęboko pod ziemią krzepką, bardzo poirytowaną kobietę. jabłko. Asgardu. Jako klacz zaszedł w ciążę i urodził z niej strzałę i przekonał Hoda, że fajnie będzie i zapowiedział, że odda go dopiero wtedy, kiedy Sleipnira, ośmionogiego konia Odyna. wystrzelić ją w powietrze – jednak Hod niechcący Freja zgodzi się go poślubić. Na szczęście Thrym nie wybrzydzał. Nie Thor i Loki uciekli następnie do Asgardu, wycelował prosto w biednego Baldura. przeszkadzało mu, że narzeczona wyjątkowo gdzie wszyscy uznali, że lepiej nie zadawać Troje spomiędzy dzieci Lokiego naprawdę strasznie Nikt się nie zdziwił, że Freja nie miała ochoty żarłocznie pochłania pieczone mięsiwa i żłopie Gromowładnemu zbyt wielu pytań na temat jego rozrabiało. Byli to Hel, Fenrir i Jormungand. Fenrir W końcu bogowie mieli dość Lokiego i jego wyjść za odpychającego mroźnego olbrzyma, piwo, ani to, że podczas wieczerzy rzucała mu wielkiego dnia. doprowadził nawet do końca świata. numerów. Przykuli go do skały i umieścili nad nim toteż sprytny Loki obmyślił pewien plan: Thor wściekłe spojrzenia. Nie mógł się wręcz doczekać wielkiego, jadowitego węża. Na domiar złego jad przebierze się za Freję i sam poślubi Thryma. Plan ślubu i postanowił, że pobiorą się natychmiast. sączył się z kłów węża prosto do oczu Lokiego. był albo bardzo głupi, albo bardzo cwany. Trudno powiedzieć. Thor nie zapalił się do tego pomysłu, ale bardzo chciał odzyskać młot, więc przystał na propozycję.

RAGNARÖK

Według mitologii nordyckiej koniec świata nastąpi wskutek wielkiej bitwy. Wcześniej pojawi się wiele sygnałów, że sprawy nie idą w dobrym kierunku. W Midgardzie rozpętają się wojny, nastąpi trzyletnia zima, a wilk połknie słońce. Loki i Fenrir wyzwolą się z okowów, w które zakuli ich bogowie, i poprowadzą olbrzymów do walki z bogami. Kiedy wszystko ulegnie już zniszczeniu, z popiołów starego świata powstanie nowy.

82 L e g e n d y i O p O w i a d a n i a n O r d y c k i e 83

Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 82 2018-08-31 12:14:21 Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 83 2018-08-31 12:14:31 Wydawnictwo NASZA KSIĘGARNIA Sp. z o.o. 02-868 Warszawa, ul. Sarabandy 24 c tel. 22 643 93 89, 22 331 91 49 faks 22 643 70 28 e-mail: [email protected] Dział Handlowy tel. 22 331 91 55, tel./faks 22 643 64 42 Sprzedaż wysyłkowa tel. 22 641 56 32 e-mail: [email protected] www.nk.com.pl

Redaktor prowadzący Katarzyna Lajborek Opieka redakcyjna Joanna Kończak Korekta Krystyna Lesińska, Katarzyna Nowak Redakcja techniczna Paweł Nowicki

ISBN 978-83-10-13377-9 PRINTED IN POLAND

Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 2018 r. Wydanie pierwsze Druk: Zakład Graficzny COLONEL, Kraków

Atlas Mitów 285x350 mm 96 stron BLOK_WYKLEJKI.indd 91 2018-08-31 12:15:23